Guidestar 11-2009

Guide s tarSte rre nk unde , k lim atologie e n ruim te vaart voor ie de re e n

H e t GRATIS e -z ine van de As tro Eve nt Group vz w - Jaargang 5 - Nove m be r 2009

Be z oe k ook de Be lgis ch e w e bs ite op w w w .as tronom y2009 .be

03

Re dactione e l

Inh oudstabel

Info

De z e GRATIS digitale nie uw s brie f (PDF) is e e n non-profit product van de As tro Eve nt Group vz w uit Oos te nde e n h e e ft tot doe l om s te rre nk unde , k lim atologie e n ruim te vaart te prom ote n naar e e n z o bre e d m oge lijk publie k .

Voorpagina

De Be lgis ch e Proba II s onde k om t los uit h e t Bre e z e com partim e nt. Kom m e e r te w e te n ove r de z e s onde e lde rs in dit blad. Bron: ESA.

Ve rantw oorde lijk e uitge ve r

Patrick Jae cq ue s ,As tro Eve nt Group vz w ,

Prof. J. Ve rcoullie s traat 38,8400 Oos te nde . Te l.: 059 /51.83.88.

W e rk te n m e e aan dit num m e r: Maarte n Kle inh ans (JW G), Lode Ste ve ns , David Vans te e lant, Be rt Carre in, Kurt Ch ris tiae ns , Filip Fe ys , Kris Ch ris tiae ns , M ich e l Vande putte , Danny Van H oe ck e , Filip Corne ille e n Patrick Jae cq ue s . Z in om ook e e n artik e l te s ch rijve n of rubrie k te onde rh oude n voor de z e digitale nie uw s brie f ? Contacte e r dan de h oofdre dacte ur via patrick jae cq ue s @ gm ail.com

Inh oude lijk

De As tro Eve nt Group vz w noch e nige ande re pe rs oon die in z ijn naam optre e dt is ve rantw oorde lijk voor h e t ge bruik dat z ou k unne n w orde n ge m aak t van de inform atie in de z e publicatie of voor e ve ntue le foute n die e r, ondank s de uite rs te z org bij de voorbe re iding van de te k s te n, nog in z oude n s taan. Te ve ns h e e ft de re dactie alle nodige m oe ite ge daan om te voldoe n aan de w e tte lijk e voors ch rifte n inz ak e aute urs re ch te n e n om contact op te ne m e n m e t de re ch th e bbe nde n. Elk e pe rs oon die be nade e ld m e e nt te z ijn e n z ijn re ch te n w il late n ge lde n w ordt ve rz och t z ich be k e nd te m ak e n.

Volle dig ontw orpe n m e t gratis ope n-s ource e n / of fre e w are s oftw are z ijnde Scribus , Gim p, Foxit Re ade r, Ink -s cape , Paint.ne t e n Ste llarium .

De adline artik e ls

Alle artik e ls , foto's e n re clam e blok k e n voor de volge nde e ditie m oe te n bij de re dactie binne n z ijn te ge n uite rlijk : vrijdag 27 nove m be r. Ge lie ve de z e datum te re s pe cte re n !

Sam e nw e rk ing

De re dactie van de z e nie uw s brie f w e rk t nauw s am e n m e t de volge nde w e bs ite s : w w w .s pace page .be , w w w .de s te rre n.ne t e n w w w .as tronom ie .be e n k w am tot s tand dank z ij de te ch nis ch e onde rs te uning van volk s s te rre nw ach t As troLAB Iris . Door de s te un van de dive rs e aute urs , e n natuurlijk de s pons ore n, k unne n w e de z e publicatie GRATIS blijve n ve rs pre ide n.

De z e nie uw s brie f dank z 'n be s taan aan s pons ore n z oals : Space page , Be ne l bv, Natuur, W e te ns ch ap e n Te ch nie k , Europlane tarium , Scilogs , Syne rge tic s olutions , H E Space ope rations , Acade m ia Pre s s e n h oofds pons or Eure k a. W ij dank e n h e n van h arte voor al de s te un.

8 Me e r inform atiew w w .as tro-e ve nt-group.be

Ook e e n e nth ous ias te le z e r van ons e -z ine ? Ste un ons dan door lid te w orde n van onz e dynam is ch e ve re niging. H e t lidge ld, op jaarbas is , be draagt s le ch ts 15 e uro. Kortom , s tort h e t be tre ffe nde be drag op re k e ning nr.: 380-019 5842-70 m e t ve rm e lding van lidge ld 2009 + je volle dige naam e n e -m ail adre s . Z o k unne n w e de z e GRATIS die ns t blijve n garande re n.

Dit e -z ine k an m e n h e t be s te raadple ge n m e t de com pacte , ve e lz ijdige e n s tabie le Foxit Re ade r. De GRATIS PDF le z e r die m e n k an te rugvinde n e n dow nloade n op:

w w w .foxits oftw are .com .

04 - Cos m ic s e ns ation w int acade m is ch e prijs .05 - Donk e re m ate rie in s te rre ns te ls e ls .06 - Ste rre nk unde in de Be ne lux.07 - H oe gaat h e t m e t h e t oz ongat ?08 - H e t ve rnie uw de Konink lijk e plane tarium .09 - De film tip.10 - Stone h e nge , s te e ntijd e n s te rre nk unde (2/8).13 - H e t e inde van de w e re ld ?14 - De as tronom ie in de oudh e id.19 - H e t AEG nie uw s .20 - Ope nde ur Te ch nis ch e Unive rs ite it Münch e n.21 - Te k oop !21 - H e m e ls le e s ple z ie r.22 - Die p in ... nove m be r.24 - H e t CO2 ge h alte van de atm os fe e r.25 - W e lk e k lim aats ve rande ring ?25 - Ouds te s te rre ns te ls e ls .26 - H e t k at e n m uis s pe l tus s e n de Ple iade n e n de Maan.29 - Al 400 e xo-plane te n ontde k t.29 - De alle re e rs te te le s coop ?30 - De h e m e lk ale nde r.32 - Proba 2.33 - De rotatie pe riode van Saturnus .33 - H e t m e te n van de m aanatm os fe e r.34 - De activite ite nk ale nde r.36 - Product van de m aand.37 - Sle ch te tijde n voor de NASA.37 - Ee n 'fak e ' m e te orie t.38 - Ee n tw e e de s tone h e nge te Brugge ?39 - De AEG activite ite nk ale nde r.40 - Me te ore n in h e t najaar.42 - Apollo XII - 40th annive rs ary (1/2).49 - Lich ts ne lh e id is ge lijk .49 - Goots te ins lagbe k k e n ontde k t ?

Re dactione e lRe dactione e lRe dactione e lRe dactione e lPatrick Jae cq ue sPatrick Jae cq ue sMaarte n Kle inh ansRe dactione e lLode Ste ve nsRe dactione e lFilip Corne illeRe dactione e lBe rt Carre inKurt Ch ris tiae nsRe dactione e lRe dactione e lRe dactione e lFilip Fe ysRe dactione e lRe dactione e lRe dactione e lKris Ch ris tiae nsRe dactione e lRe dactione e lRe dactione e lRe dactione e lRe dactione e lRe dactione e lDavid Vans te e lantRe dactione e lMich e l Vande putteDanny Van H oe ck eRe dactione e lRe dactione e l

N.v.d.r.: Z in om re ge lm atig ie ts te s ch rijve n voor dit blad, of e e n e ige n rubrie k te onde rh oude n ? Kortom , om aute ur te w orde n ! Laat dit dan w e te n. W ant w ie re ge lm atig s ch rijft k rijgt de k ans om op e xclus ie ve e ve ne m e nte n (ope ninge n, s ym pos ia, be urz e n, ...) aanw e z ig te z ijn. Le z e n loont, s ch rijve n nog ve e l m e e r...

04

In Mus e um Boe rh aave in Le ide n h e e ft Te am De Jong van de Radboud Unive rs ite it Nijm e ge n gis te ravond de Acade m is ch e Jaar-prijs 2009 in ontvangs t ge nom e n. Minis te r Ronald Plas te rk (OCW ) re ik te de prijs van 100.000 e uro uit aan te am captain Sijbrand de Jong. Aan de vie rde e ditie van de Acade m is ch e Jaarprijs nam e n ach t finale te am s de e l.

Sijbrand de Jong van de Radboud Unive rs ite it Nijm e ge n re age e rde ve rh e ugd op de uitve rk ie z ing. "Je h oopt natuurlijk altijd dat je w int, m aar de com pe titie w as e rg s te rk . Ge luk k ig z ijn w ij be loond voor alle m oe ite die w ij in dit proje ct h e bbe n ge s tok e n. Me t Cos m ic Se ns ation w ille n w ij e ne rz ijds onz e fas cinatie ove r h e t h e e lal e n h e t onts taan daarvan, ove rbre nge n. Daarnaas t w ille n w e late n z ie n dat e r k os m is ch e de e ltje s z ijn. W e gaan e e n fe e s t organis e re n w aarop m uz ie k e n lich t w orde n aange -s tuurd door k os m is ch e s traling. Te rw ijl de m e ns e n door h oofdte le -foons luis te re n naar de m uz ie k , z ijn de de e ltje s op e norm e s ch e rm e n w aar te ne m e n." H e t is de be doe ling dat Cos m ic Se ns ation volge nd jaar juni tijde ns de Z om e rfe e s te n in Nijm e ge n plaats -vindt. "W e z ijn nog m e t de organis atie aan h e t be s pre k e n w e lk e locatie h e t m e e s t ge s ch ik t is . Dat w ij de Acade m is ch e Jaarprijs h e bbe n ge w onne n, ve rs ch aft ons natuurlijk e e n goe de onde rh an-de lings pos itie ", be s luit De Jong lach e nd.

De Acade m is ch e Jaarprijs is e e n jaarlijk s e prijs , die be doe ld is om

s tude nte n e n onde rz oe k e rs te m oti-ve re n om w e te ns ch appe lijk onde r-z oe k op e e n aans pre k e nde w ijz e onde r de aandach t van h e t bre de publie k te bre nge n. In m e i van dit jaar k oos e e n de s k undige jury de ach t finalis te n van 2009 . De (tw e e ) te am s van Eras m us MC uit Rotte rdam , Acade m is ch Me dis ch Ce ntrum uit Am s te rdam , Me e rte ns Ins tituut uit Am s te rdam e n de unive rs ite ite n van Am s te rdam , De lft, Nijm e ge n e n Utre ch t pre s e n-te e rde n h un planne n de voorbije m aande n in uitz e ndinge n van VPRO Noorde rlich t e n in NRC H ande ls blad e n nrc.ne xt.

Vorige jaar w onne n Gronings e s te rre nk undige n de prijs m e t h un proje ct 'H e t onz ich tbare h e e lal'. 08-10-2009 .

8 Me e r inform atiew w w .cos m ics e ns ation.nl

Foto: H e t 'Cos m ic s e ns ation' te am be s taat uit H arm Sch oorle m m e r, Kyra Borgm an, Indra Provaas , Maurice Ve rs ae ve l, Ch arle s Tim m e rm ans , Lis e Ve rh oe f, Antje Fritz ne r, Je s s ie van Bugge num , Jos é Coppe ns , Jos Elbe rts , Snijbrand de Jong e n Frank van Cas pe l.

N.v.d.r.: Black H ole Re cordings , h e t plate nlabe l van DJ Tie s to, z al m e t 20 ve rs ch ille nde DJ's e e n CD gaan m ak e n. Spe ciaal voor Cos m ic Se ns ation. Dit album z al natuurlijk ge bruik t gaan w orde n tijde ns de Z om e rfe e s te n. De plate n z ulle n ook via iTune s ve rs ch ijne n. W an-ne e r de CD uitge brach t w ordt, z al de z e z ijn voorz ie n van e e n boe k je m e t inform atie ove r h e t Eve nt e n de W e te ns ch ap. W e h oude n u alvas t op de h oogte .

Op h e t be k e nde Youtube k anaal k an je alvas t m e e r te w e te n k om e n ove r h e t w e te ns ch appe lijk e proje ct.

Cosm ic Sensation w int academ isch e prijs

Artik e l Re dactione e l

In de nach t van 14 op 15 s e pte m be r is de Baryon Os cillation Spe ctros copic Surve y (BOSS) van s tart ge gaan. De z e h e m e lve rk e nning h e e ft tot doe l om de ge s ch ie de nis van de uitdijing van h e t h e e lal in k aart te bre nge n. BOSS m aak t ge bruik van e e n ve rs ch ijns e l dat baryon-ak oe s tis ch e os cillatie s w ordt ge noe m d. De z e os cillatie s z ijn be gonne n als druk golve n in h e t h e te plas m a van h e t jonge h e e lal, die z ich aanvank e lijk m e t grote s ne lh e id door h e t h e e lal voortplantte n. Maar toe n h e t h e e lal e e n paar h onde rdduiz e nd jaar oud w as , w as h e t z o s te rk afge k oe ld dat de golve n tot s tils tand k w am e n. H e t re s tant van de z e 'be vrore n' golve n h e e ft z ijn s pore n ach te rge late n in de ruim te lijk e ve rde ling van s te rre n-s te ls e ls . Door de afm e tinge n van de baryon-ak oe s tis ch e os cillatie s te m e te n, k an w orde n vas tge s te ld h oe de donk e re e ne rgie de uitdijing van ons h e e lal in de loop de r tijde n h e e ft be ïnvloe d. Daartoe z al BOSS de afs tande n (of be te r ge z e gd: roodve rs ch uivinge n) van 1,4 m iljoe n s te rre ns te ls e ls e n 160.000 q uas ars m e te n - obje cte n die z ich op afs tande n van 7 tot 11 m iljard lich tjaar be vinde n. Ook w orde n de dich th e ids ve rs ch ille n in h e t gas tus s e n de s te ls e ls ge m e te n. Dat ge be urt m e t e e n s pe ctrograaf w aarvoor m e e r dan 2000 m e tale n plate n z ijn ge m aak t, w aarin e e n duiz e ndtal k le ine gaatje s z itte n. De z e plate n w orde n in h e t brandpunt van e e n 2,5-m e te r te le s coop ge plaats t. Ee n com pute rge s tuurd s ys te e m prik t glas ve z e ls in de gaatje s , z odat in één k e e r de s pe ctra van e e n groot aantal s te rre ns te ls e ls k unne n w orde n opge nom e n. H e t w aarne m ings pro-gram m a, w aaraan 160 w e te ns ch ap-pe rs van 42 ins titute n de e lne m e n, gaat vijf jaar dure n. De e e rs te re s ultate n w orde n e ind 2010 ve rw ach t. 01-10-2009 .

De in m e i ge lance e rd Europe s e ruim te te le s coop H e rs ch e l s te lt nie t te le ur. H e rs ch e l h e e ft bijz onde re be e lde n vas tge le gd van ons m e lk w e gs te ls e l. Op de foto's is in de tail te z ie n h oe dich te , ge draaide w olk e n van k oud gas im plode re n om nie uw e s te rre n te vorm e n.H e rs ch e l be vindt z ich op onge ve e r 1,5 m iljoe n k ilom e te r van de aarde . De groots te te le s coop ooit le gt de ve rs te s te rre ns te ls e ls vas t, m e t e e n h e lde rh e id die e e rde re te le s cope n nie t h e bbe n k unne n be re ik e n. De s ate llie t is in s taat om e e n m iljoe ns te van e e n m iljoe ns te van e e n m iljoe ns te van h e t lich t van e e n gloe ilam p op te vange n. De nie uw e foto's z ijn ge m aak t m e t e e n s pe ciale te ch nie k , w aarbij tw e e cam e ra's te ge lijk opnam e s m ak e n. De e e n m aak t be e lde n van ve r w e g ge le ge n ge bie de n, de ande r van dich te rbij. Daardoor k om t e e n ch aotis ch oge nde afbe e lding naar vore n w aarop s te rre n in alle fas e s van ontw ik k e ling te z ie n z ijn. H e rs ch e l m oe t m e e r duide lijk h e id ve rs ch affe n ove r h e t onts taan van s te rre n e n s te rre ns te ls e ls . Bron: MVL / 02-10-2009 .

8 Mail ons uw nie uw s !Info@ as tro-e ve nt-group.be

Kortnie uw s

Ee n inte rnationaal te am van as tro-nom e n, onde r w ie de in Le ide n w e rk z am e dr. H ongs h e ng Z h ao h e e ft e e n onve rw ach t ve rband ge vonde n tus s e n de raads e lach tige donk e re m ate rie e n de z ich tbare s te rre n in s te rre ns te ls e ls . De z e ontde k k ing laat e e n tot dus ve r onbe k e nde k ant van de donk e re m ate rie z ie n, die ve rs tre k k e nde ge volge n k an h e bbe n, e n z e lfs tot h e rz ie ning van ons h uidige be grip van de z w aarte k rach t z ou k unne n le ide n. De ontde k k ing w ordt vandaag in Nature ge publice e rd.

De m ate rie in s te rre ns te ls e ls w ordt bije e nge h oude n door z w aarte -k rach t. Onge ve e r 40 jaar ge le de n w e rd e ch te r duide lijk dat de s te rre n in s te rre ns te ls e ls z o s ne l be w e ge n, dat e e n e xtra k rach t nodig is om h e n bije e n te h oude n, nam e lijk z w aarte k rach t van e e n h ypoth e -tis ch e h alo van onz ich tbare , z oge noe m de donk e re m ate rie . De z e donk e re m ate rie oe fe nt z ove e l k rach t uit dat z e z e lfs de totale m as s a van s te rre ns te ls e ls m oe t dom ine re n.

As tronom e n gaan e rvan uit dat de donk e re m ate rie alle e n door z w aarte k rach t invloe d uitoe fe nt op de ge w one m ate rie w aar w ij uit be s taan. De nie uw e w aarne m inge n w ijz e n e r e ch te r op dat de w is s e l-w e rk ing tus s e n donk e re e n ge w one m ate rie com ple xe r is dan tot nu toe ge dach t. De donk e re m ate rie lijk t te “ w e te n ” h oe de z ich tbare m ate rie is ve rde e ld.

Dr. Be noit Fam ae y (Unive rs ite ite n van Bonn e n Straats burg) le gt uit: “ Donk e re e n z ich tbare m ate rie lijk e n z odanig s am e n te w e rk e n dat de ge m idde lde z w aarte k rach t van de z ich tbare m ate rie binne n e e n

k arak te ris tie k e s traal van de donk e re h alo altijd h e tz e lfde is . ”

Dr. H ongs h e ng Z h ao (St. Andre w s Unive rs ity, e n gas tm e de w e rk e r aan de Ste rre w ach t e n h e t Ins tituut Lore ntz van de Unive rs ite it Le ide n) m e rk t op: “ H e t patroon dat w e h e bbe n ontde k t is h e e l vre e m d, als of je in e e n die re ntuin ontde k t dat die re n van alle rle i ve rs ch ille nde s oorte n alle m aal e e n e ve n z w are s ch e de l h e bbe n. H e t is m oge lijk dat e e n onbe k e nde nie uw e k rach t als e e n onz ich tbare h and van invloe d is op de donk e re m ate rie , e n op alle s te rre ns te ls e ls de z e lfde vinge raf-druk ach te rlaat. Z o'n k rach t z ou z e lfs h e t raads e l van de donk e re e ne rgie , w aardoor de e xpans ie van h e t h e e lal w ordt ge dom ine e rd, k unne n oplos s e n. ”

Dr. Fam ae y voe gt h ie r aan toe : “ Ee n radicale re oplos s ing be s taat uit e e n bijs te lling van de w e tte n van de z w aarte k rach t, z odat h e t be s taan van donk e re m ate rie s le ch ts s ch ijn z ou z ijn, te n ge volge van e e n afw ijk ing van de w e tte n van de z w aarte k rach t van Ne w ton e n Eins te in. Maar z ulk e th e orie ë n h e bbe n w e e r h un e ige n proble m e n op k os m is ch e s ch ale n. ”

Dr. Gianfranco Ge ntile (Unive rs ite i-te n van Ge nt e n Brus s e l), die de s am e nw e rk ing le idde , conclude e rt: “ H e t oplos s e n van dit raads e l vorm t w e llich t e e n van de s le ute ls tot h e t be grijpe n van de vorm ing, de e volutie e n de s tructuur van s te rre ns te ls e ls in de ge s ch ie de nis van onz e k os m os . ” Bron: Unive rs i-te it Le ide n / 01-10-2009 .

8 Me e r inform atiew w w .le ide nuniv.nl

Artik e l

Donk ere m aterie in sterrenstelsels

Re dactione e l

05

06

H e t Konink lijk Plane tarium , actie f in e n om Brus s e l...

In 19 35 w ordt in h e t k ade r van de w e re ldte ntoons te lling h e t Albe rte um -Ae de s s cie ntiae of h e t pale is van de w e te ns ch ap ge ope nd. H e t opz e t van dit pale is is e e n s am e nw e rk ing tus s e n indus trie e n w e te ns ch ap te be w e rk s te llige n. In h e t com ple x z ijn nie t alle e n e e n cine m a-, confe re ntie -z aal, te ntoons te llings ruim te n, radio-s tudio's e n e e n re s taurant onde r-ge brach t, e r w ordt ook e e n plane -tarium voorz ie n m e t e e n k oe pe l m e t e e n diam e te r van m aar lie fs t 23m .

Na e e n groot s ucce s tijde ns e n ook na de w e re ldte ntoons te lling, w ordt in 19 39 m e t W OII voor de de ur h e t com ple x ge s lote n. De volge nde jare n valt h e t te n prooi aan vandalis m e . In 19 68 be s lis t de s tad Brus s e l h e t Albe rte um com ple x dan m aar af te bre k e n e n e e n nie uw plane tarium op te tre k k e n dat in 19 76 z ijn de ure n ope nt.

Vandaag is h e t Plane tarium van de Konink lijk e Ste rre nw ach t van Be lgië h e t uith angbord van de 3 fe de rale w e te ns ch appe lijk e ins te llinge n die in Uk k e l ge ve s tigd z ijn. Vanuit ve rs ch ille nde invals h oe k e n be s tu-de re n de drie ins titute n: de Ste rre n-w ach t, h e t Me te orologis ch Ins tituut e n h e t Be lgis ch Ins tituut voor Ruim te Ae ronom ie de aarde .

Al 65 jaar is h e t plane tarium de ple k bij uits te k w aar jong e n oud ge fas cine e rd w orde n door de w on-de re w e re ld van de z e w e te ns ch ap-pe n. Kortom , k om op ontde k k ings -toch t langs prach tige , m ys te rie uz e h e m e lobje cte n in e e n m agis ch e om ge ving: h e t Plane tarium van de Konink lijk e Ste rre nw ach t van Be lgië . Laat je in ve rvoe ring bre nge n door ade m be ne m e nde be e lde n, ge nom e n door ruim te te le s -cope n. W aan je z e lf onde r de s te rre nh e m e l van h e t Ande s ge be rgte ... of ne e m e e n k ijk je vanop de m aan.

In h e t Plane tarium k an je de be k e nds te s te rre nbe e lde n, z oals de Grote Be e r, Cas s iope ia of Orion h e rk e nne n, de pools te r e n de Ple iade n te rugvinde n, de loop van de plane te n om h e e n de z on volge n of de ve rande re nde m aanfas e n doorgronde n.

Me t e e n inge nie us proje ctie -apparaat w ordt de s te rre nh e m e l

natuurge trouw nage boots t op e e n k oe pe lvorm ig s ch e rm (m e t e e n diam e te r van 23 m is dit één van de groots te van Europa).

De plane tarium proje ctor, ontw orpe n door de firm a Z e is s uit Je na, is opge bouw d uit 119 optis ch e obje ctie ve n die de z on, de m aan, de plane te n e n m e e r dan 8500 s te rre n proje cte re n. Voor ie de re plaats op aarde om op h e t e ve n w e lk m om e nt w ordt de pe rfe cte s te rre nh e m e l ge toond. De proje ctie -z aal bie dt plaats aan 350 m e ns e n.

H e t plane tarium gaat digitaal...

H e t Plane tarium van de Konink lijk e Ste rre nw ach t van Be lgië ve rw e l-k om t u van nu af aan in e e n totaal ve rnie uw de proje ctie z aal. De z aal be s ch ik t ove r e e n s tate of th e art proje ctie s ys te e m dat is opge bouw d uit ach t vide oproje ctore n m e t de laats te nie uw e te ch nologie . De toe s ch ouw e r w ordt op de z e m anie r onde rge dom pe ld in e e n indruk -w e k k e nde be e lde rvaring die de volle dige proje ctie oppe rvlak te van 840 m ² be s laat. Me e r nog, dank z ij de databas e die m e e r dan 100.000 s te rre n be vat, is h e t vanaf nu m oge lijk om tus s e n de plane te n te re iz e n, h e t oppe rvlak van Mars te

Sterrenk unde in de Benelux

Rubrie k Re dactione e l

ove rvlie ge n e n de ringe n van Saturnus van nade rbij te be k ijk e n. Maar w aarom z oude n w e daar al s toppe n? Durft u de gre nz e n van ons Z onne s te ls e l of z e lfs die van de Me lk w e g te ove rs ch rijde n? Laat u ve rle ide n tot h e t ve rk e nne n van de ve rs te ve rte n van h e t unive rs um !

Ve rde r in dit m agaz ine k an u e e n ve rs lag te rugvinde n van de officië le ope ning van h e t ve rnie uw de Konink lijk e Plane tarium van 21 ok tobe r laats tle de n.

Me n k an h e t Plane tarium van de Konink lijk e Ste rre nw ach t van Be lgië te rugvinde n in de Boe ch out-laan 10 te 1020 Brus s e l. Inlich -tinge n e n re s e rvatie : Te l : 02 - 474 70 50 (09 u00 - 16u30). E-m ail: plane tarium @ plane tarium .be .

H e t Plane tarium is toe gank e lijk voor h e t publie k alle w e rk dage n van 9 u00 tot 16u30, als ook de z ondage n van 13u30 tot 16u00. H e t is in 2009 ge s lote n op 2 e n 11 nove m be r als ook op 25 de ce m be r.

H e t plane tarium be s ch ik t ove r e e n park e e rte rre in voor h aar be z oe k e rs .

Toe gangs prijz e n: 6.00 Euro (vol-w as s e ne n) of 5.00 Euro (k inde re n e n s tude nte n, 60 plus s e rs of groe pe n vanaf 20 pe rs one n. Sch oolgroe pe n be tale n s le ch ts 4.00 Euro (be ge le ide rs gratis ).

Me e r de tails ove r de program m a's die e r s pe le n k an m e n te rugvinde n op onz e w e bs ite .

8 Me e r inform atiew w w .plane tarium .be

Ee n Europe s e Ariane -5-draagrak e t h e e ft s ucce s vol tw e e s ate llie te n ge lance e rd, m e ldt h e t Europe s e lance e rbe drijf Ariane s pace . De 47s te Ariane -5, de vijfde Ariane van dit jaar, ve rtrok donde rdagavond om 23.59 uur Be lgis ch e tijd vanaf Kourou in Frans -Guyana m e t e e n nuttige lading van 9 ton. De be oogde voorlopige ge os tationaire baan van de 19 1s te Ariane h ad e e n pe rige um van 250 k ilom e te r, e e n apoge um van 35.786 k ilom e te r e n e e n inclinatie van drie grade n te n opz ich te van de Eve naar. De 5,5 ton w e ge nde Am az onas -2 k w am 27 m inute n na de s tart vrij. De door As trium voor de Spaans e ope rator H is pas at ge bouw de te le com -s ate llie t m oe t 15 jaar lang m e t 54 trans ponde rs in de Ku- e n 10 in de C-band e e n w aaie r van die ns te n aanbie de n voor de Am e rik a's . De COMSATBw -1 van h e t Duits e m inis te rie van De fe ns ie k w am 33 m inute n na lance ring vrij. De 2,5 ton w e ge nde com m unicatie s ate llie t m oe t m e t 4 SH F- e n 5 UH F-trans ponde rs m ins te ns 15 jaar alle rh ande be ve iligde m ilitaire com m unicatie voor h e t Duits e le ge r ve rz orge n. Bouw e rs w are n Th ale s Ale nia Space , As trium e n Mils at. Bron: Be lga / VSV / 02-10-2009 .

Na e e n uitge bre ide te s tproce dure is de op 17 m aart ge lance e rde Gravity fie ld and s te ady-s tate Oce an Circulation Explore r (GOCE) be gon-ne n m e t z ijn m e tinge n. De s ate llie t h e e ft tot taak om h e t z w aarte k rach tve ld van de aarde h e e l pre cie s in k aart te bre nge n. W ant h oe w e l je z ou de nk e n dat de z w aarte k rach t ove ral op aarde e ve n s te rk is , z ijn e r tal van factore n die k le ine afw ijk inge n ve roorz ak e n. Je k unt daarbij de nk e n aan de invloe d van ge be rgte n e n die pe oce aan-trogge n e n dich th e ids ve rs ch ille n in h e t inw e ndige van onz e plane e t. De z e variatie s w orde n h e t k om e nde jaar door GOCE ge m e te n. Dat onde rz oe k le ve rt nauw k e urige inform atie op ove r onde r m e e r h oogte ve rs ch ille n op de aarde , oce aans trom inge n, ve rande -ringe n in de poolk appe n e n de w ate rs pie ge l, e n te k tonis ch e be w e -ginge n in de aardk ors t. 02-10-2009 .

Ande rh alf uur na de k oppe ling tus s e n de Rus s is ch e Sojoe z -caps ule e n h e t ISS h e e ft Frank De W inne de nie uw k om e rs k unne n ve rw e lk om e n. De luik e n ginge n pre cie s ope n om 12.57 uur Be lgis ch e tijd. De ne ge n opvare nde n van h e t ISS h ie lde n daarop e e n w e lk om s tce re m onie e n e e n pe rs confe re ntie . Maxim Soe raje v, Je ffre y W illiam s e n circus dire cte ur Guy Lalibe rté k re ge n van de Rus s is ch e ISS-ge z agvoe rde r Ge nnadi Padalk a ook e e n rondle iding. Lalibe rté h ad voor e lk e opvare nde e e n rode clow ns ne us bij. H ij w as duide lijk van plan om e e n vrolijk e s fe e r te s ch e ppe n in h e t com ple x, w ant h ij pak te al tijde ns de k oppe ling -toch e e n de licaat m anoe uvre - uit m e t de nodige grapje s . Ruim te re iz ige r Lalibe rté z al s am e n m e t tw e e ande re be m annings le de n op 11 ok tobe r opnie uw lande n in Kaz ach s tan. De W inne k om t pas op 1 de ce m be r in plaats van 23 nove m be r naar h uis . Bron: TASS / SVM / 02-10-2009 .


Kortnie uw s

De oz onafbraak in h e t oz ongat bove n de Z uidpool is dit jaar ie ts m inde r groot dan in 2008. Dat pas t in de lijn van de ve rw ach ting dat de oz onlaag z ich de k om e nde jare n ge le ide lijk h e rs te lt. Sate llie te n h e bbe n inm idde ls ook e e n afnam e ge m e te n van ch loor in de oz onlaag. De h oe ve e lh e id ch loor is in vijf jaar z o ’ n 2,5 tot 5% m inde r ge w orde n. Dive rs e ch loorh oude nde gas s e n z ijn de be langrijk s te oz onafbre k e rs .

Foto: Jaarlijk s vorm t z ich in de le nte bove n de Z uidpool (bij ons is h e t dan h e rfs t) e e n oz ongat. H e t onts taat in s e pte m be r, als de w inte r op de Z uidpool te n e inde loopt. In h e t oz ongat is z e k e r de h e lft van de oz on uit de oz onlaag, voornam e lijk tus s e n 10 tot 40 k ilom e te r h oogte , afge brok e n door m e n-s e lijk e invloe de n.

Toch is h e t volge ns de onde rz oe -k e rs van h e t KNMI nog te vroe g om nu al van e e n h e rs te l van de oz onlaag te s pre k e n. Door de s te rk w is s e le nde w e e rs om s tandigh e de n varie e rt de h oe ve e lh e id oz on die w ordt afge brok e n van jaar tot jaar. Z o w as in 2007 s prak e van e e n ve rge lijk bare oz onafbraak . Ook de om vang van h e t oz ongat is nog am pe r ve rande rd. H e t oppe rvlak van h e t ge bie d m e t oz onafbraak is ve rge lijk baar m e t dat in ande re jare n.

Op e e n confe re ntie van de Europe an Space Age ncy (ESA) in s e pte m be r z ijn nie uw e re s ultate n ge pre s e nte e rd ove r s ate llie tw aar-ne m inge n van oz on in de atm os fe e r. Z oals be k e nd w ordt de oz onlaag bove n de Z uidpool e e n paar m aande n pe r jaar bijna ge h e e l afge brok e n door dive rs e ch loor-

h oude nde gas s e n (CFK ’ s ). Die gas s e n z ijn jare nlang door de m e ns in de atm os fe e r ge brach t. Sinds de ne ge ntige r jare n is h e t ge bruik van de z e s toffe n e ch te r aanz ie nlijk te rugge brach t door goe de inte rna-tionale afs prak e n. De ve rw ach ting is dat dit de k om e nde de ce nnia re s ulte e rt in e e n langz aam h e rs te l van de oz onlaag.

H e t is dan ook van groot be lang de oz onlaag pe rm ane nt in de gate n te h oude n. De m e tinge n van de oz onlaag w orde n voor e e n be lang-rijk de e l m e t s ate llie te n ge daan. Vanw e ge de be pe rk te le ve ns duur van s ate llie te n is h e t be langrijk om de m e tinge n van ve rs ch ille nde s ate llie te n die na e lk aar vlie ge n goe d op e lk aar te late n aans luite n. H ie rdoor k an e e n lange m e e tre e k s w orde n ve rk re ge n w aarin s ubtie le ve rande ringe n k unne n w orde n ge analys e e rd.

W e te ns ch appe rs h e bbe n onlangs e e n m e e tre e k s k unne n re cons true re n van de h oe ve e lh e id oz on in de atm os fe e r. Op bas is daarvan z ijn tre nds in de h oe ve e lh e id oz on onde rz och t. De be vindinge n z ijn ve e lbe love nd. Ge bruik m ak e nd van w aarne m ing-e n door Europe s e ins trum e nte n als GOME, SCIAMACH Y e n GOME-2 vanaf 19 9 5 vonde n z ij e e n k le ine toe nam e van + 1% pe r 10 jaar in de w e re ldge m idde lde h oe ve e lh e id oz on. De w aarne m inge n z ijn cons is te nt m e t de ve rw ach tinge n op bas is van m ode lbe re k e ninge n.

Op de ESA confe re ntie pre s e n-te e rde h e t KNMI e e n ande re , lange re re cons tructie van de ve rde ling van oz on ove r de m ondiale atm os fe e r ove r e e n pe riode van 30 jaar. H ie rbij z ijn alle s ate llie tm e tinge n van ESA, m aar ook die van Am e rik aans e onde r-z oe k s s ate llie te n ge bruik t, die lange r te ruggaan in de tijd. Ook de z e m e e tre e k s k an nu ge bruik t w orde n op z oe k naar te k e ne n van h e rs te l van de oz onlaag. Bron: KNMI / 04-10-2009 .

8 Me e r inform atiew w w .k nm i.nl

Artik e l

H oe gaat h et m et h et ozongat ?

Re dactione e l

07

08

Enk e le be s tuurs le de n van de As tro Eve nt Group vz w , z ijnde Mik e Ros s e e l, Stijn Vande rh e ide n e n Patrick Jae cq ue s , w are n op w oe ns -dag 21 ok tobe r laats tle de n aanw e -z ig op de officië le ope ning van h e t ve rnie uw de Konink lijk e plane tarium te Brus s e l...

H e t Konink lijk e plane tarium is al s inds jaar e n dag e e n ge ve s tigde w aarde in Be lgië e n is nog s te e ds , m e t z 'n re us ach tige k oe pe l die m aar lie fs t 840 m 2 be s laat, één van de groots te in z 'n s oort in Europa. Ook de bijna h oogbe jaarde Z e is s proje ctor m ag e r, ondank s de digitale re volutie , nog s te e ds z ijn. W ant dit te ch nis ch h oogs tandje proje cte e rt, late n w e e e rlijk z ijn, nog s te e ds s ch e rpe re s te rre n aan h e t firm am e nt dan z 'n h e de ndaags e digitale variant. De z e laats te k an e ch te r op e e n onge ë ve naarde w ijz e de w onde re n van h e t h e e lal uit de doe k e n doe n dank z ij de ve rtoning van prach tige ge k le urde 2D of 3D be e lde n e n anim atie s . En pre cie s dat ge e ft e e n be z oe k aan e e n plane tarium ne t dat ie ts je m e e r. Z e k e r w anne e r de be ide s ys te m e n te ge lijk e rtijd w orde n inge z e t.

Dat w is t m e n op h e t Konink lijk e plane tarium natuurlijk al lang. Doch h e t 'upgrade n' van z o'n groot plane tarium door e e n re s e m h oge re s olutie proje cte re n e n bijpas s e n-de s oftw are ble e k lange tijd ge w oon onbe taalbaar m e t de re gulie re m id-de le n. Dank z ij h e t inte rnationale jaar van de s te rre nk unde , e n de politie k e s te un van fe de raal m inis -te r van w e te ns ch aps be le id Sabine Larue lle , k unne n w e h e de n alle -m aal ge nie te n van h e t groots te digitale plane tarium van Be lgië .

Logis ch e rw ijz e m och t e e n officië le ope ning ook nie t ontbre k e n. Dus w are n w e vanz e lfs pre k e nd aanw e -z ig op de z e h e uge lijk e ge be urte nis . Nadat de 160 tal VIP's aange k o-m e n w are n, e n ge note n h adde n van e e n le k k e r glas ch am pagne , be gave n w e ons naar de proje ctie -z aal w aar Rodrigo Alvare z de h e e r Ronald Van de r Linde n, de dire c-te ur ge ne raal van de Konink lijk e Ste rre nw ach t, aank ondigde . De z e be dank te op z ijn be urt de ove r-h e de n e n h un die ns te n die e rvoor

Foto: Bove naan z ie t u de h e e r R. Van de r Linde n. Link s de vrolijk e ge z ich te n van Stijn Vande rh e ide n, Mik e Ros s e e l e n Th om as Goe th als (JW R).

ge z orgd h e bbe n dat de nodige fonds e n e inde lijk be s ch ik baar w e r-de n ge m aak t. Als e e rs te digitale full-dom e proje ctie w e rd voor 'De z oe k toch t naar onz e k os m is ch e oors prong" ge k oz e n. Ee n productie van de ESO te r onde rs te uning van h un ALMA proje ct. Logis ch e rw ijz e w e rd de z e e r ook m e te e n ve r-toond, voorafge gaan door e e n voorw oord van de h e e r H e nri Boffin (ESO). Na de dive rs e toe s prak e n e n de ade m be ne m e nde proje ctie ble e k e r e e n bijz onde r s m ak e lijk uitz ie nd bank e t k laar te s taan. W at m e te e n z orgde voor e e n z e e r ge pas te afs luite r van de z e m e e r dan ge s laagde officië le ope ning.

8 Me e r inform atiew w w .plane tarium .be

H et vernieuw de Konink lijk e Planetarium


Mie p Gie s (100), de vrouw die de aante k e ninge n van dagboe k s ch rijfs te r Anne Frank re dde , k rijgt e e n naar h aar ge noe m de plane toïde . Dat m aak te de Inte rnationale As tronom is ch e Unie (IAU) vandaag be k e nd. De in 19 72 ontde k te plane toïde , die voortaan als Mie pgie s door h e t h e e lal s uis t, be w e e gt z ich op e e n afs tand van 327 m iljoe n tot 441 m iljoe n k ilom e te r van de z on, tus s e n de plane te n Mars e n Jupite r. Mie pgie s be s taat uit rots ach tig m ate riaal e n h e e ft e e n doors ne e van naar s ch atting 7 k ilom e te r. De tijde ns de oorlog in Am s te rdam w oonach tige Mie p Gie s h ie lp onde r ande re n Anne Frank e n h aar fam ilie onde r te duik e n aan h e t pand aan de Am s te rdam s e Prins e ngrach t. Na de arre s tatie van de onde rduik e rs vond z e h e t dagboe k e n ve rs topte h e t. Toe n de oorlog w as afge lope n, ve rs ch e e n h e t dagboe k van de in conce ntratie k am p Be rge n-Be ls e n ove rle de n s ch rijfs te r in druk . Inm idde ls be h oort h e t w e rk tot de m e e s t ge le z e n boe k e n te r w e re ld. Ve e l plane toïde n, w aarvan e r bijna 218.000 z ijn ontde k t, z ijn ge noe m d naar be roe m dh e de n. In Ne de rland h e bbe n onde r ande re n s ch rijfs te r H e lla H aas s e e n de Nobe lprijs -w innaars Ge rard ‘t H ooft e n Martinus Ve ldm an e e n ruim te proje ctie l m e t h un naam . Bron: ANP / 04-10-2009 .

Me t de vie r H .E.S.S.-te le s cope n die in Nam ibië s taan opge s te ld, h e bbe n s te rre nk undige n ge de taille e rde w aar-ne m inge n ge daan van de gam m a-s traling die door h e t s te rre ns te ls e l NGC 253 w ordt uitge z onde n. Z oals bij z ove le actie ve s te rre ns te ls e ls is h e t ce ntrale de e l van NGC 253 e e n w are k raam k am e r. H ie r w orde n voortdure nd grote aantalle n z w are s te rre n ge bore n, die late r als s upe rnovae e xplode re n. De re s tante n van de z e s upe rnova-e xplos ie s z ijn natuurlijk e de e ltje s ve rs ne lle rs . En de e ne rgie rijk e de e ltje s die z ij produce re n re age re n m e t h e t om ringe nde gas e n m e t e le k trom agne tis ch e ve lde n, w aardoor h ooge ne rge tis ch e gam m as traling onts taat. Tus s e n 2005 e n 2008 h e bbe n s te rre nk undige n de H .E.S.S. alle s bij e lk aar 119 uur naar NGC 253 late n k ijk e n. Daaruit is ge ble k e n dat h e t h art van dit s te ls e l onge ve e r vijf k e e r z o ve e l gam m as traling uitz e ndt als h e t (ve e l grote re ) re s te re nde de e l. 04-10-2009 .

De Am e rik aans e w e te ns ch aps jour-nalis t K e lly Be atty h e e ft de e e rs te Jonath an Ebe rh art Priz e van de Divis ion of Plane tary Scie nce s van de Am e rican As tronom ical Socie ty ge w onne n. De prijs , ge noe m d naar de ve rm aarde w e te ns ch aps journalis t Jonath an Ebe rh art (19 42-2003), w ordt voortaan jaarlijk s uitge re ik t voor h e t be s te Enge ls talige artik e l op h e t ge bie d van plane e tonde rz oe k . Be atty k re e g de prijs voor z ijn artik e l ove r h e t onde rz oe k aan de plane e t Me rcurius door de Am e rik aans e ruim te s onde Me s s e nge r, dat in m e i 2008 ve rs ch e e n in h e t Am e rik aans e m aandblad Sk y & Te le s cope . K e lly Be atty is lange tijd s e nior e ditor van Sk y & Te le s cope ge w e e s t. H ij is ook co-aute ur van h e t boe k Th e Ne w Solar Sys te m , w aar-van inm idde ls de vie rde , ingrijpe nd h e rz ie ne druk is ve rs ch e ne n. 05-10-2009 .


Kortnie uw s

Brian Singe r, de re gis s e ur van de e e rs te (e n be s te ) X-Me n film s , h e e ft inte re s s e ge toond om te rug te k e re n naar de re e k s . Z ow e l 'X-Me n: Th e las t s tand' e n 'X-Me n origins : W olve rine ' h adde n nie t h e t ve rw ach te s ucce s ... Blijk baar z al Roland Em m e rich , be k e nd van 'Inde pe nde nce day' e n h e t binne nk ort te ve rs ch ijne n '2012' z al w e llich t de 'Foundation' boe k e n van Is aac As im ov gaan ve rfilm e n. En ge z ie n de z e e r s le ch te re actie s op de ve rfilm ing van 'I robot' z al h ij probe re n om e r ook e e n trilogie van te m ak e n z odoe nde trouw te blijve n aan de k le ine ve rh ale n binne n h e t ge h e e l. W e z ulle n z ie n... Z ow at alle s k rijgt te ge nw oordig e e n 're boot' of 're m ak e ' dus w aarom ook nie t de 'Mile nnium ' re e k s . De ge ruch te n doe n alvas t de ronde ... W e ge ns h e t grote s ucce s van, w at ons be tre ft toch re de lijk e e nvoudige m aar toch goe d ge m aak te , 'Star Tre k ' k om t e r be s lis t e e n ve rvolg... De nie uw e 'Re s ide nt e vil' z al 'Afte rlife ' gaan h e te n m e t opnie uw Milla Jovovich in de h oofdrol. H e t ve rh aal is e ch te r (opnie uw ) z o dun dat w e h e t h ie r nie t uit de doe k e n w ille n doe n. H e t is alvas t w ach te n tot volge nde z om e r om de z e pre nt te z ie n... In de z e lfde pe riode k om t ook de nie uw e 'Supe rm an' uit ge naam d 'Th e m an of s te e l'. Ove r h e t s cript is nog nie ts be k e nd. Goe d ook . W ant naar h e t s ch ijnt is dat te ge nw oordig z e lfs h e le m aal nie t m e e r nodig... Er k om t e e n film van h e t be k e nde 'Bios h ock ' s pe l. Ee rlijk , w e w ille n nie t s ark as tis ch z ijn m aar k e nt e r ie m and één film ge bas e e rd op e e n s pe l dat de ugd ? Not... De film 'Dis trict 9 ' is h ie r pas uit e n in Am e rik a de nk t m e n e r al aan om e e n 's e q ue l' te gaan m ak e n. W ij h e bbe n alvas t de 16 m inute n dure nde orgine le film ge z ie n e n vrage n ons af h oe m e n de s pre e k w oorde lijk e uie r nog k an blijve n uitm e lk e n... En nu w e toch be z ig z ijn. H e t is nu z e k e r... 'H igh lande r', de cult k las s ie k e r uit 19 86, z al opnie uw ve rfilm d w orde n. W e dde n dat z e dan nog e e ns vie r 's pin-off' film s én e e n s e rie z ulle n m ak e n... En m aar k lage n dat m e ns e n m e t e e n h oge r IQ dan e e n goudvis nie t lange r naar de bios coop w ille n gaan. Dam n...

Volge nde m aand m ak e n w e alvas t e e n cronologis ch e lijs t op van SF film s die w e in de loop van h e t nie uw e jaar m oge n gaan ve rw ach -te n...

Binne nk ort op DVD / BluRay

03-11 / G.I. Joe .03-11 / Star W ars - Clone w ars .17-11 / Star Tre k .17-11 / Frank lyn.29 -12 / Dis trict 9 .

Traile r v/d m aand

W e m oe te n toe ge ve n dat de nie uw s te traile r van '2012' e ch t w e l s pe ctaculair is m aar w e h oude n h e t lie ve r bij 'Daybre ak e rs '. Ee n, inde rdaad, z ove e ls te vam pie re n-film e ch te r z onde r h e t rom antis ch e ge k w ijl e n ge s lijm z oals in 'Tw iligh t'. 'Daybre ak e rs ' s pe e lt z ich af in 2019 , in e e n tijd w aarin alle m e ns e n door e e n virus z ijn ve rande rd in e e n vam pie r. De e nk e le m e ns e n die nog in le ve n z ijn, w orde n door de vam pie rs ge bruik t als bloe dbank . W anne e r de ge vange ne n bijna ‘le e g ge tapt’ z ijn, m oe te n de vam pie rs op z oe k naar ande r voe ds e l. Dan k om t w e te ns ch appe r Edw ard Dalton op de proppe n m e t e e n s ynth e tis ch e variant van bloe d. Als z ijn uitvinding aans laat, w orde n z o nie t alle e n de vam pie rs ge re d, m aar ook de m e ns e n. De film is ge s ch re ve n e n ge re gis s e e rd door Mich ae l e n Pe te r Spie rig, e e n tw e e ling die e e rde r al Th e Big Picture e n Unde ad m aak te . In de h oofdrolle n z ie n w e o.a. Eth an H aw k e , W ille m Dafoe , Sam Ne ill, Claudia Karvan e n Is abe l Lucas . Dafoe s pe e lt de z e k e e r is nie t de s le ch te rik , m aar e e n m e ns m e t goe de inbors t, te rw ijl Ne ill de intim ide re nde le ide r van de vam pie rs s pe e lt.

De traile r z ie t e r alvas t ve e l-be love nd uit, alle e n de m uz ie k van ‘Running Up Th at H ill’ (in e e n ve rs ie van Place bo) m och t be s t w e l w at origine le r. 'Daybre ak e rs ' k om t be gin 2010 uit.

8 Me e r inform atieh ttp://bios coop.inje buurt.be

Rubrie k

D e film tip

Patrick Jae cq ue s

09

10

W aar k om e n de s te ne n vandaan ?

De m ak k e lijk s te m anie r om e r ach te r te k om e n w aar de Blauw -s te ne n e n Sars e ns te ne n vandaan k om e n, is door te k ijk e n naar de s te e ns oort. Be ton gie te n of bak s te ne n bak k e n de e d m e n toe n nog nie t, dus e r s taat alle e n natuurs te e n in Stone h e nge . Door de z e te ve rge lijk e n m e t de s te e ns oorte n die je in h e t land e r om h e e n vindt, k an e e n ge oloog ach te rh ale n w aar de s te ne n vandaan k om e n. Vaak vind je e e n s te e ns oort op m e e rde re plaats e n, m aar dan k un je nauw k e urig k ijk e n naar de ve rs ch ille n. Ook is h e t w e l logis ch dat de s te ne n nie t van h e e l e rg ve r w e g k om e n, w ant vrach tw age ns w are n e r in die tijd nie t; alle s m oe s t m e t m ank rach t ve rvoe rd w orde n.

Foto: De tail van de ingang van Stone h e nge in fas e 3. De paalgate n uit fas e 2 z ijn z w art, de s te e n m e t s ch uine s tre pe n naar link s om h oog is de Slach ts te e n e n de s te e n m e t de s tre pe n naar re ch ts om h oog de H ie ls te e n. Bron: Ruggle s , in Cunliffe & Re nfre w , 19 9 7.

De Sars e ns te ne n be s taan alle m aal uit z ands te e n. Dat is e e n s te e n-s oort die onts taat als z andk orre ls aan e lk aar ge lijm d w orde n m e t k alk of s ilica dat ne e rs laat uit m ine raal-rijk grondw ate r dat e r doorh e e n s troom t. H e t aardige aan de z ands te e n is dat h e t z and door de natuur al in laagje s is afge z e t. H ie rdoor bre e k t de s te e n ge m ak k e lijk e r langs die laagje s dan in e e n ande re rich ting e n h e bbe n ve e l Sars e ns te ne n al van nature e e n langw e rpige platte vorm . Van de 5 Sars e n Trilith ons z ijn alle 15 s te ne n e r nog. Van de cirk e l s taan e r nog z o ’ n 17 Sars e ns te ne n ove re ind e n e r z ijn e r 8 ge valle n. Van die 8 z ijn e r e e n paar ge brok e n. Totaal w are n e r ooit 30 Sars e ns te ne n in de cirk e l, dus daar m is s e n e r nu 5 van.

De Blauw s te ne n z ijn blauw ig als z e nat z ijn, dus als h e t ge re ge nd h e e ft. Er s taan nog 33 Blauw -s te ne n ove re ind in Stone h e nge , e n e r z itte n 10 ove rge ble ve n s tom pje s Blauw s te e n in de grond. Z e be s taan e ige nlijk uit vie r ve rs ch ille nde s te e ns oorte n: ge vle k t dole rie t (27 s te ne n), e gaal dole rie t (3), rh yolie t (5), z and-s te e n (2) e n vulk anis ch e as s te e n (5). Van de laats te z ijn alle e n nog m aar s tom pje s ove rge ble ve n, w at ge e n w onde r is w ant de z e s te e ns oort is ve e l z ach te r dan de re s t.

Bijna al de z e s te ne n, be h alve de z ands te e n, h e bbe n te m ak e n m e t vulk anis m e e n dat k om t ve e l voor in be rge n. De m e e s te m e ns e n k e nne n w e l de s te e ns oorte n granie t e n bas alt. Granie t is e e n lich t-ge k le urd ge s te e nte m e t ve e l k ris talle n, die alle m aal ge m ak k e lijk m e t h e t blote oog te z ie n z ijn, e n

ook onge ve e r e ve n groot z ijn. Dat k om t om dat h e t vloe ibare ge s te e n-te die p in de aardk ors t h e e l langz aam is ge s told. Granie t is ook re latie f lich t. Bas alt is z w aarde r e n donk e rde r, e n h e e ft ve e l m inde r s tructuur. Dat k om t om dat h e t h e e l s ne l ge s told is , w aardoor de k ris talle n z ich nie t k onde n vorm e n. H e t z at nam e lijk ondie pe r in de aardk ors t of k w am in aanrak ing m e t de k oude luch t of h e t k oude w ate r.

Z o z ie je dat ge s te e nte n op m e e r-de re m anie re n z ijn in te de le n, nam e lijk op s am e ns te lling (gra-nitis ch of bas altis ch ) e n op h un onts taans w ijz e , nam e lijk afge z e t door w ind of w ate r (z ands te e n e n k le i of le is te e n bijvoorbe e ld), s ne l ge s told of langz aam ge s told. Dole rie t onts taat uit vloe ibaar ge s te e nte m e t e e n bas altis ch e s am e ns te lling. H e t is uit de vulk aan ge s troom d e n door de aanrak ing m e t de k oude luch t k oe lt h e t s ne l af. Daardoor onts taan e r ve e l k le ine re , of ge e n, k ris talle n dan in granie t, alh oe w e l s om m ige be s tandde le n van h e t vloe ibare ge s te e nte juis t w e e r grote re k ris talle n vorm e n. H e t ge vle k te dole rie t in de Stone h e nge -s te ne n h e e ft van die grote k ris talle n tus s e n de h e le k le intje s z itte n, e n h e t e gale dole rie t h e e ft alle e n m aar h e le k le ine k ris talle n. Daardoor lijk t h e t ook e gaal van s am e ns te lling te z ijn. Rh yolie t h e e ft m e e r de s am e ns te lling van granie t, m aar is ook s ne l ge s told.

Foto: Blik op de Sars e ncirk e l e n de H ie l-s te e n (in h e t doork ijk je ). De lage re s te ne n z ijn Blauw s te ne n. Bron: Englis h H e ritage .

Stone h enge , ste entijd en sterrenk unde (de el 2/8)

Se rie Maarte n Kle inh ans

De Duits e e ne rgie gigant E.ON h e e ft in de Am e rik aans e s taat Te xas h e t groots te w indturbine park te r w e re ld in ge bruik ge nom e n, z o m e ldt h e t be drijf vandaag. In de 'Lone Star State ' s taan ve rs pre id ove r e e n oppe rvlak te van 400 vie rk ante k ilom e te r m aar lie fs t 627 w indturbine s opge s te ld. De turbine s be vinde n z ich in Ros coe , e e n s tad e e n paar h onde rd k ilom e te r te n w e s te n van Dallas . De ins tallatie s z ijn s am e n goe d voor e e n e ne rgie productie van 780 m e gaw att, w at 230.000 h uis -h oude ns van e ne rgie m oe t k unne n voorz ie n. Voor E.ON is de VS de be langrijk s te m ark t voor w at be tre ft h e rnie uw bare e ne rgie . W e re ldw ijd produce e rt de Duits e m ultinational 2.600 m e gaw att aan ve rm oge n, onge ve e r de h e lft daarvan (1.500 m e gaw att) w ordt in de Ve re nigde State n opge w e k t. Bron: AFP / KA / 01-10-2009 .

Alle ins te llinge n van de fe de rale ove rh e id in de VS m oe te n binne n drie m aande n e e n plan ops te lle n voor de re ductie van de uits toot van broe ik as gas s e n tot 2020. Dit s taat in e e n be ve l dat pre s ide nt Barack Obam a h e e ft onde rte k e nd. De Am e rik aans e pre s ide nt w il dat de ove rh e ids ins tantie s h e t goe de voor-be e ld ge ve n voor w at be tre ft nie uw e m ilie uvrie nde lijk e e n duurz am e te ch nologie ë n, z uinig ge bruik van e ne rgie e n w ate r e n h e t te rugdringe n van de h oe ve e lh e id afval. De die ns te n van de fe de rale ove rh e id z ijn nu nog de groots te e ne rgie ve rbruik e r in de Am e rik aans e e conom ie . Bron: H LN / 06-10-2009 .

De Europe s e w e e rk aarte n van vandaag m oge n w e be s t h is toris ch noe m e n, w ant e r lag als h e t w are e e n tropis ch e s torm bove n Europa. De s torm vorm de z ich langs de w e s tk us t e n be w e e gt vanaf Spanje naar h e t Ve re nigd Konink rijk . Vre z e n voor e e n ork aan in Europa h oe ve n w e e ch te r nie t te doe n. De z e s torm w ordt w e ldra ge abs orbe e rd in e e n lage druk ge bie d e n z al ge e n ravage aanrich te n z oals Atlantis ch e ork ane n dat aan de Am e rik aans e k us t re ge lm atig doe n. De s torm k re e g de naam Grace e n tre e dt z o in de voe ts pore n van Vince , e e n ande re tropis ch e s torm die in 2005 als e e rs te aan land ging in Spanje . Grace z al nie t in de ge s ch ie de nis boe k e n ve rdw ijne n, w ant de s torm is op w e g naar k oe le re w ate re n e n z al in k rach t afne m e n. Ork ane n e n tropis ch e s torm e n onts taan norm aal e nk e l bove n oce aanw ate r van m ins te ns 26 grade n. Dat m aak t van Grace dus be s t e e n unie k fe nom e e n. Vince blijft de tropis ch e s torm die tot nu toe h e t ve rs t tot h e t oos te n w is t door te dringe n. Grace k om t ne t nie t ve r ge noe g om dat re cord te bre k e n. De s torm tre k t naar h e t Ve re nigd Konink rijk e n z al oplos s e n in e e n ande r lage druk -ge bie d. Som m ige w e e rm ode lle n blijve n Grace op de voe t volge n, m aar z ow e l in Groot-Brittannië als in Rus land ve rw ach te n z e nie t dat h aar re s tante n w inde n m e t ork aank rach t z ulle n ontw ik k e le n. Ee n tropis ch e s torm is h e t laats te trapje voor de s torm de naam 'ork aan' z ou k rijge n. De w ind k an dan s ne lh e de n tot 118 k m /uur h ale n. Krach tige re s torm e n z ijn ork ane n die in ve rs ch ille nde cate go-rie ë n w orde n ve rde e ld. In cate gorie 5 z itte n de z w aars te ork ane n, die m e e r dan 250 k m /uur k unne n be re ik e n. Bron: GB / 05-10-2009 .


Kortnie uw s Vulk anis ch e as s te e n onts taat natuurlijk uit de as van e e n vulk aanuitbars ting. Dit is ge e n as z oals die onts taat bij ve rbranding van h out of z o, m aar is m e e r e e n ve rpoe de rd ge s te e nte . De as k an h e e l w ijd ve rs pre id w orde n e n plak t aan e lk aar doordat h e t nog ge de e l-te lijk ge s m olte n is . De s te e n die dan onts taat is vrij los van s tructuur e n w ordt ook w e l tufs te e n ge noe m d. De s am e ns te lling van h e t vloe ibare ge s te e nte onde r de aardk ors t is op ve rs ch ille nde plaats e n alle s be h alve ge lijk e n je m oe t dus m aar afw ach te n op w e lk e plaats op aarde je w e lk e ge s te e nte s oort k unt vinde n. Ook in de vorm ing van vulk anis ch e ge s te e nte n e n afz e ttings ge s te e nte n is h e e l ve e l variatie . Daarom be s tude re n ge ologe n e n aardrijk s -k undige n e e rs t w e lk e s te e ns oorte n w aar voork om e n door h e e l ve e l door h e t lands ch ap te re iz e n.

Nu w e w e te n w e lk e s te e ns oorte n h e t z ijn, is h e t dus de vraag w aar z e vandaan k om e n. De Enge ls e ge oloog Th om as h e e ft uitge z och t w aar in Enge land de s te e ns oorte n van nature voork om e n die ook bij de bouw van Stone h e nge z ijn ge bruik t. H e t blijk t dat de z ands te e n voor de Sars e ns te ne n e n de Al-taars te e n h e e l ve e l in de nabije om ge ving van Stone h e nge voor-k om t. Maar de m e e s te Sars e ns te e n be s taat uit los s e blok k e n aan h e t oppe rvlak , die ve e l k le ine r z ijn dan de grote s te ne n in Stone h e nge . Dat k apot bre k e n van de z and-s te e n k om t door de w e rk ing van plante nw orte ls e n h e t uitz e tte n van be vrie z e nd w ate r in s ple te n, e n is

e e n norm aal ge ologis ch proce s . Er z ijn m e e rde re plaats e n m e t grote Sars e ns te ne n, z oals de Marlborough h e uve ls (s pre e k uit: ‘m àrlbruh ’ ), 40 k ilom e te r van Stone h e nge vandaan. Dit w ordt dan ook als de m e e s t w aar-s ch ijnlijk e bron van de Sars e n-s te ne n be s ch ouw d. Voor de Blauw s te ne n m oe s t m e n ve rde r w e g z oe k e n, om dat z e vulk anis ch z ijn e n dat nie t dich tbij voork om t. Ook de z e plaats is door Th om as ge vonde n. De ve rs ch ille nde s oor-te n Blauw s te ne n k om e n op m e e rde re plaats e n voor, m aar e r is m aar e e n plaats in Enge land w aar z e alle m aal op m inde r dan 1000 m e te r van e lk aar voork om e n. Dat is in de Pre s e li (of Pre s ce lli) h e uve ls in h e t z uide n van W ale s (s pre e k uit: ‘w e e ls ’ ). H e m e ls bre e d ligge n de Pre s e lih e uve ls 220 k ilom e te r van Stone h e nge van-daan.

Foto: Vie r s tappe n in bouw fas e 3. In s tap 1 (link s bove n) z ijn Blauw s te ne n opge s te ld ge w e e s t, m aar h e t is nie t duide lijk h oe pre cie s . De Stands te ne n e n de H ie ls te e n w are n ook al opge rich t (2600 v.Ch r.). In s tap 2 z ijn de Sars e ns te ne n in e e n cirk e l e n h oe fjz e r opge s te ld e n tw e e van de vie r Stands te ne n e n de H ie ls te e n op h e uve ltje s ge z e t. Ook is w aars ch ijnlijk e e n toe gangs -poort van s te e n ge m aak t, w aaronde r de altaars te e n. In s tap 3 (2100 v.Ch r.) z ijn e e n Blauw s te e n cirk e l toe ge voe gd binne n de Sars e ncirk e l e n e e n Blauw s te e novaal binne n h e t Sars e nh oe fjz e r. Ook is de lange Laan voorz ie n van e e n h oute n pallis ade . In s tap 4 is de Blauw s te e novaal om ge bouw d naar e e n h oe fjz e r. (Bron: Law s on, in Cunliffe & Re nfre w , 19 9 7)

11

12

De Altaars te e n be s taat uit e e n ande r s oort z ands te e n dan de Sars e ns te ne n, e n ook de Altaar-s te e n lijk t e rge ns uit W ale s te k om e n. Om dat de s te e n be s ch e rm d ligt onde r e e n grote om ge valle n Sars e ns te e n, is de z e nog nie t voldoe nde onde rz och t.

H e e ft e e n gle ts je r de s te ne n naar de vlak te van Salis bury

ge s le e pt?

In de vorige paragraaf ble e k dat de Sars e ns te ne n w aars ch ijnlijk 40 k ilom e te r van Stone h e nge te vin-de n w are n e n de Blauw s te ne n op ruim 220 k ilom e te r van Stone -h e nge . Dat is nogal e e n afs tand voor z ulk e z w are s te ne n. Z e z ulle n w e l nie t vanz e lf naar Stone h e nge ge rold z ijn, m aar h oe k w am e n z e e r w e l ?

Er z ijn drie th e orie ë n. De e e rs te th e orie die vaak ge noe m d w ordt, is dat Mars m anne tje s de s te ne n z o h e bbe n ne e rge z e t. De z e th e orie ne m e n w e nie t s e rie us bij volle dig ge bre k aan be w ijs . De tw e e de is dat de s te ne n in de laats te ijs tijd door gle ts je rs naar h e t z uide n z ijn ve rvoe rd, w aar z e door de Stone h e nge bouw e rs alle e n nog m aar op m aat ge h ak t h oe fde n te w orde n. De de rde th e orie is dat de s te ne n h e le m aal vanuit h un bronge bie d naar Stone h e nge ve r-voe rd z ijn door de bouw e rs .

In de laats te 2,4 m iljoe n jaar h e e ft de aarde onge ve e r 23 ijs tijde n ge h ad m e t daartus s e n w arm e tijde n. De w arm e tijde n dure n z o ’ n 20.000 jaar e n de k oude tijde n z o ’ n

100.000 jaar. In de k oude tijd groe ide n de ijs k appe n op de z uidpool e n de noordpool h e e l s te rk . Z e k w am e n daarbij z e lfs tot in Ne de rland e n Enge land. De e ne k e e r k w am e n z e w at m inde r ve r e n de ande re k e e r w at ve rde r. Tijde ns de laats te ijs tijd h e e ft e r in Ne de rland bijvoorbe e ld ge e n ijs ge le ge n; dat k w am toe n m aar tot in De ne m ark e n. H e t ijs s lok te z ove e l w ate r op dat de z e e s pie ge l w e l m e e r dan 100 m e te r daalde . Toe n w as e r ge e n z e e tus s e n Ne de rland e n Enge land, om dat die z ich h ad te rugge trok k e n te n z uide n van h e t Nauw van Calais . De be w e ge nde ijs m as s a s le e pte e norm e rots blok k e n uit h e t noorde n naar h e t z uide n. Z o k om e n w e in Ne de rland aan alle z w e rfs te ne n, z e lfs de grote s te ne n w aarvan de H une be dde n z ijn ge m aak t. Die s te ne n k om e n alle m aal uit De ne m ark e n, Noorw e ge n e n Z w e de n; h e t z ijn bijvoorbe e ld granie te n e n vuurs te ne n die alle e n daar voork om e n. H e t k an dus ook goe d z ijn dat e e n ijs k ap ove r Enge land de Blauw s te ne n naar h e t z uide n h e e ft ve rvoe rd.

Maar op de vlak te van Salis bury is h e le m aal ge e n s poor ge vonde n van e e n ijs k ap. Nie t alle e n laat e e n ijs k ap z w e rfs te ne n ach te r, m aar ook k ras s e n in de rots e n, opge s tuw de rugge n van grond e n s te ne n die de ijs k ap voor z ich uitduw t (z o z ijn de Utre ch ts e H e u-ve lrug e n de Ve luw e in Ne de rland onts taan) e n nog ve e l m e e r. Ook die s pore n z ijn nie t ge vonde n bij

Stone h e nge . De z uide lijk s te s pore n in Enge land die door e e n ijs k ap z ijn ach te rge late n s tam m e n uit de tw e e na laats te ijs tijd e n ligge n 100 tot 200 k ilom e te r te n noorde n e n w e s te n van Stone -h e nge . Bove ndie n k om t h e t ijs uit h e t noorde n e n dat is de ve rk e e rde rich ting, w ant dan z oude n de Blauw s te ne n vanuit W ale s z o de z e e inge s ch ove n z ijn. Dus de ijs k appe n k unne n de s te ne n nie t naar Stone h e nge h e bbe n ve r-voe rd. W ordt ve rvolgd..

Foto: De Sars e ncirk e l m e t dorpe ls (link s -ach te r), de Blauw s te ne n (e rvoor) e n de h oge Sars e ns te ne n uit h e t h oe fjz e r (re ch ts ). Bron: Gove rt Sch illing.

Foto: De h e rk om s t van de s te ne n van Stone h e nge . De s tre e pje s lijn ove r w ate r e n doorge trok k e n lijn ove r land ge e ft aan tot w aar de gle ts je rs in de tw e e na laats te ijs tijd z ijn ge k om e n. De cirk e ltje s ge ve n vindplaats e n van Sars e ns te ne n e n de drie h oe k de vindplaats van Blauw s te ne n. Bron: Gre e n, in Cunliffe & Re nfre w , 19 9 7.

Stone h enge , ste entijd en sterrenk unde (de el 2/8)

Se rie Maarte n k le inh ans

De m ini-plane toïde 2008 TC3, die op 7 ok tobe r 2008 bove n Noord-Soe dan de aards e dam pk ring binne ndrong, h ad de vorm van e e n 'tuim e le nd roz ijne n-brood', aldus Ts je ch is ch e onde rz oe -k e rs . H e t k le ine h e m e llich aam vie l in brok s tuk k e n uite e n; e e n w oe s tijn-e xpe ditie onde r le iding van de Ne de rlands e m e te orie te nde s k undige Pe te r Je nnis k e ns w is t k ort na de ins lag ca. 300 fragm e nte n te ve rz a-m e le n. De Alm ah ata Sitta-m e te orie te n (ge noe m d naar de dich ts tbijz ijnde ne de rz e tting) z ijn de e e rs te die afk om s tig z ijn van e e n k os m is ch proje ctie l dat al vóór de ins lag in de ruim te is w aarge nom e n. Uit h e lde r-h e ids variatie s van de m ini-plane toïde , vas tge le gd door e e n ccd-vide ocam e ra op e e n Am e rik aans e te le s coop, k onde n de Ts je ch is ch e onde rz oe k e rs de vorm e n de rotatie s ne lh e id van h e t k le ine h e m e llich aam afle ide n. Uit onde rz oe k aan de m e te orie tfragm e n-te n blijk t dat de ruim te s te e n tijde ns de toch t door de dam pk ring ve rh it is ge w e e s t tot e e n te m pe ratuur van 1150 a 1300 grade n. Ook blijk t dat de plane toïde tal van grote e n k le ine m ine raalk orre ls be vatte . In de m e te orie tfragm e nte n z ijn bove ndie n organis ch e ve rbindinge n aange troffe n, z oals ploycyclis ch e k oolw ate rs toffe n e n am inoz ure n. De re s ultate n van h e t onde rz oe k aan de Alm ah ata Sitta-m e te orie te n z ijn vandaag ge pre s e n-te e rd tijde ns de 41e bije e nk om s t van de Divis ion of Plane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty in Fajardo, Pue rto Rico. 05-10-2009 .

De k le ine ijz ige Saturnus m aan Ence ladus is - na de aarde - h e t 'be s t be w oonbare ' h e m e llich aam in h e t z onne s te ls e l. Dat be w e e rt biofys icus Abe l Me nde z van de Unive rs ite it van Pue rto Rico in Are cibo. Me nde z ontw ik k e lde e e n nie uw e te ch nie k om de 'be w oonbaarh e id' van h e m e l-lich am e n te k w antifice re n. Daarbij w orde n ve rs ch ille nde factore n ge w oge n die be pale nd z ijn voor de ove rle vings k ans e n van e ve ntue le m icro-organis m e n. Op Ence ladus z oude n die vlak onde r h e t oppe rvlak k unne n voork om e n. De te ch nie k m aak t h e t ook m oge lijk e e n 'cijfe r' te ge ve n voor de be w oonbaarh e id van plane te n bij ande re s te rre n, of voor die van de aarde in h e t ge ologis ch e ve rle de n. Volge ns Me nde z w as h e t m e t de be w oonbaarh e id van de aarde aan h e t e ind van h e t Krijt-tijdpe rk bijvoorbe e ld be te r ge s te ld dan nu. H ij pre s e nte e rde z ijn conclus ie s op de 41e bije e nk om s t van de Divis ion of Plane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty in Fajardo, Pue rto Rico. 05-10-2009 .

De Am e rik aans e plane e tonde rz oe k e r Ste ve Sq uyre s van de Corne ll-unive rs ite it in Ith aca, Ne w York , is de w innaar van de Carl Sagan-m e daille voor 2009 . De z e onde rs ch e iding van de Am e rican As tronom ical Socie ty w ordt uitge re ik t aan as tronom e n die z ich bijz onde r ve rdie ns te lijk h e bbe n ge m aak t voor de popularis e ring van h un vak ge bie d. H ij is ge noe m d naar de Corne ll-as tronoom Carl Sagan (19 34-19 9 6), die onde r ande re be roe m d w e rd m e t z ijn tv-s e rie Cos m os . Sq uyre s is w e te ns ch appe lijk proje ctle ide r van de z e e r s ucce s volle Mars w age ntje s Spirit e n Opportunity die s inds januari 2004 rondrijde n op Mars . De m e daille w ordt de z e w e e k uitge re ik t tijde ns de 41e bije e nk om s t van de Divis ion of Plane tary Scie nce s (DPS). 05-10-2009 .


Kortnie uw s

13

H e t inte rne t s taat vol m e t alle rh ande th e orië n dat de w e re ld op h e t e inde van 2012 dre igt te ve rgaan. Ook H ollyw ood is op de k ar ge s pronge n. nog de z e m aand k om t de film '2012' uit, w aarin aardbe vinge n e n m e te orie te nre ge ns je om de ore n s patte n. H e t W itte H uis k rijgt z e lfs e e n vlie gde k s ch ip, m e e ge voe rd door e e n ts unam i, op z ijn dak . Al die doe m s ce nario's z ijn te rug te bre nge n naar de k ale nde r van de Maya's , die volge ns be lie ve rs oph oudt op 21 de ce m be r 2012. Maar w at is daar nu pre cie s van aan?

Ee uw e n ge le de n voors pe lde n de Maya's e e n grote ve rande ring op die datum . Maar w at juis t ? H e t e inde van e e n tijdpe rk ? Of z e lfs h e t e inde van e e n be s ch aving ? Ee n w oordje uitle g ove r de jaarte lling van de Maya's is op z ijn m ins t op z ijn plaats . De Maya's h adde n m e e rde re s ys te m e n om de datum bij te h oude n, m aar de k ale nde r w aar w e h e t h ie r ove r h e bbe n w ordt 'de lange te lling' ge noe m d. H e t is e ige nlijk e e n s im pe l ide e : h e t te lt ge w oon de dage n s inds e e n vas t be ginpunt. Dat is 3114 voor Ch ris tus , w aarna de k ale nde rte lling ve rvolge ns w e rd aange duid in pe riode s van onge -ve e r 39 4 jaar, ook w e l 'bak tuns ' ge noe m d. H e t ge tal '13' w as e e n be langrijk e n h e ilig ge tal voor de Maya's , e n laat de de rtie nde bak tun nu ne t aflope n op ... 21 de ce m be r 2012. "H e t is e e n s pe ciale ve rjaar-dag van e e n cre atie ", z e gt David Stuart, s pe cialis t in Mayaans e ops ch rifte n aan de unive rs ite it van Te xas . "De Maya's h e bbe n nooit ge z e gd dat de Aarde ve rnie tigd z ou w orde n. Z e h e bbe n z e lfs nooit ge z e gd dat e r ie ts e rgs s taat te ge be ure n. Z e h e bbe n die ve rjaar-dags datum ge w oon aange k ondigd op h e t z oge naam de 'Monum e nt Z e s '.

Bolon Yok te is e e n s te ne n table t, in de jare n z e s tig te rugge vonde n in e e n ruïne in h e t z uide n van Me xico bij h e t aanle gge n van e e n autos trade . Monum e nt Z e s is unie k in die z in dat h e t e q uivale nt van h e t jaar 2012 in onz e jaarte lling e rop ve rm e ld w ordt. De ins criptie be s ch rijft e e n ge be urte nis die in 2012 z al plaats vinde n m e t Bolon Yok te , e e n m ys te rie uz e god van de Maya's die z ow e l m e t oorlog als cre atie ge as s ocie e rd w ordt. H e laas w as h e t table t door de jare n h e e n e rg be s ch adigd ge raak t e n is nie t alle s m e e r te le z e n. Arch e oloog

Guille rm o Be rnal van de Vrije Unive rs ite it van Me xico inte rpre -te e rt de laats te w oorde n op h e t table t als volgt: "En h ij z al uit de h e m e l ne e rdale n". Angs taan-jage nd, m is s ch ie n, m aar Be rnal voe gt e r w e l m e te e n aan toe dat e r op ande re Mayas ite s ins criptie s z ijn ge vonde n die jaartalle n be s ch rijve n die ve e l ve rde r in de toe k om s t ligge n. Eén e rvan h e e ft h e t z e lfs ove r h e t jaar 4772. Be rnal h e e ft dan ook z ijn e ige n ve rk laring voor de doe m s ce nario's . "De apocalyps is e e n W e s te rs , ch ris te lijk conce pt dat nu op de Maya's w ordt ge proje cte e rd. Mis s ch ie n om dat alle W e s te rs e m yth e s ove r h e t e inde van de w e re ld al lang w e e rle gd z ijn?"

Maar e r is m e e r. H e t is alge m e e n be k e nd dat de Maya's q ua as tronom ie h aars ch e rp w are n in h un be re k e ninge n e n voors pe l-linge n. Z o be re k e nde n z e dat op 21 de ce m be r 2012 de Aarde e n de z on op één lijn k om t te s taan m e t h e t ce ntrum van onz e Me lk w e g, ie ts w at s le ch ts één k e e r om de 25.800 jaar ge be urt. Te ch nis ch z ou je dan e e n s oort nultoe s tand k rijge n in de draaiinge n van de e le k trom agne tis ch e ve lde n van ons z onne s te ls e l. "De te ctonis ch e plate n op Aarde be ginne n m as s aal te ve rs ch uive n, w aardoor de m agne tis ch e pole n van plaats ve rande re n e n e e n w e re ldw ijde ram p nie t te ove rz ie n is ", k link t h e t in alle rle i doe m s ce nario's . "Op alle contine te n vinde n aardbe vinge n plaats , gigantis ch e ts unam i's ove r-s poe le n k us ts te de n m e t m iljoe ne n dode n als ge volg. H e t w ordt de ultie m e plane taire catas trofe ".

Ge luk k ig z ijn e r opnie uw w e te n-s ch appe rs om alle s m e t e e n k orre ltje z out te ne m e n. "De pole n k unne n, in h e t be s te ge val, e e n graadje ve rs ch uive n in de loop van m iljoe ne n jare n. Maar nie ts z e gt dat dat be gint in 2012." Ph il Plait, e e n as tronoom die de w e bs ite 'Bad As tronom y' be h e e rt, is ook alle s -be h alve ove rtuigd. "Ik h e b e e n vraag voor die be lie ve rs : 'En dan?' Ja, de Aarde e n de z on k om e n op één lijn te s taan m e t h e t ce ntrum van de Me lk w e g. Maar nie ts z e gt dat dat e xact in 2012 z al ge be ure n. Z e probe re n ge w oon h e e l e rg h un be s t om toch m aar e e n as tronom is ch e ge be urte nis te vinde n die z e aan 2012 k unne n link e n." Bron: SPS.

Artik e l

H e t e ind e van d e w e re ld ?

Re dactione e l

14

De as tronom ie is de ouds te e n e e n de r m e e s t om vatte nde w e te ns ch ap-pe n. H aar ge s ch ie de nis gaat te rug tot in de duis te re voor de pe riode van de m e ns e lijk e cultuur, h aar te rre in is de ge h e le w e re ldruim te m e t z ijn s te rre n e n plane te n e n de w e tte n w aardoor h un plaats in de ruim te , h un be w e ging, h un m ate rië le aard e n h un ontw ik k e ling in de loop van de tijd tot uitdruk k ing w orde n ge brach t.

De 20e e e uw , die aanving m e t ve rras s e nd s ne lle e n die pgaande vorde ringe n op bijna alle ge bie de n van de natuurw e te ns ch ap e n te ch nie k , ve rs ch afte ook de as tro-nom e n de m idde le n om h e t te rre in van h un k e nnis e norm uit de bre ide n. W ie de rh alve w il trach te n h e t ge bie d van de z e w e te ns ch ap in z ijn te ge nw oordige om vang in k ort be s te k w e e r te ge ve n, z ie t z ich voor de z w are taak ge s te ld, uit de ove rvloe d van fe ite n e n m ate riaal h e t be langrijk s te te k ie z e n, w aarbij afs tand m oe t w orde n ge daan van de ve rm e lding van ve le de tails , om h e t ge e s te lijk e s poor aan te ge ve n, dat de w e te ns ch appe lijk e onde rz oe k e rs van af h e t be gin tot de voltooiing, van h e t oppe rvlak tot de die pte , van h e t vage n ve rm oe de n tot h e t z e k e r w e te n, langs ve le ve rgis s inge n h e e ft ge le id.

Foto: Me n ne e m t alge m e e n aan dat de z e te k e ning afk om s tig is van e e n 16e e e uw s e Duits e h outs ne de te rw ijl e r concre te be w ijz e n z ijn dat de z e in h e t boe k 'W e ltall und m e ns ch h e it' van H ans Krae m e r in 19 07 voor h e t e e rs t ve rs ch e e n. De te k e ning toont e ch te r w e l de m idde le e uw s e van de s te rre nh e m e l.

De h e m e lbol

W ij w e te n te ge nw oordig, dat de die pte van de w e re ldruim te ge vuld is m e t talloz e s te rre n e n s te rre n-s te ls e ls e n dat w ij de z e w e re ld, die z ich tot e e n onafz ie nbare ve rte n uits tre k t, gade s laan vanaf e e n k le in h e m e llich aam , dat w e nte lt om z ijn as e n te ge lijk e rtijd e e n w ijde boog be s ch rijft om één van die s te rre n “ de z on ” . De m e ns e n in de oudh e id k e nde n de z e s am e nh ang e ch te r nie t e n h ie ld z ijn ve rblijfplaats , de aarde , voor ie ts dat ge h e e l vas ts tond e n nie t van plaats ve rande rde . Daar h ij ge e n voor-s te lling h ad van de z e afs tand tot de s te rre n, s ch e ne n de z e h e m lich tpunte n toe , vas tge h e ch t aan e e n bolvorm ige s ch aal van onbe paalde afm e tinge n (door h e m de s fe e r of de h e m e lbol ge naam d), in h e t m idde lpunt w aarvan h ij z ich z e lf be vond.

Daar h ij nie ts w is t van de w e nte ling van de aarde om h aar as , k w am h e t h e m voor als of de ge h e le w e re ldbol dage lijk s om e e n vas te w e re ldlas draaide , w aarvan de s nijpunte n m e t de bol, de h e m e l-pole n, bij de z e rotatie onbe w e e glijk ble ve n. Door de h e m e le q uator, die groots te cirk e l op de h e m e lbol, die van de be ide pole n van de h e m e l e ve n ve r is ve rw ijde rd, ve rde e lde h ij de s fe e r in e e n noorde lijk - e n e e n z uide lijk h alfrond. Daar h ij te n s lotte ook de be w e ging van de aarde om de z on nie t be k e nd w as , k w am h e t voor, dat de z on z ich voor de vas te s te rre n van de rote re nde h e m e lbol langs be w oog, w aarbij z ij in de tijd

van e e n jaar de volle dige cirk e l doorlie p. Langs de z e cirk e l, de e cliptica of z onne baan, be w e e gt de z on z ich e lk jaar van h e t W e s te n naar h e t oos te n, door e e n m e t 12 s te rre nbe e lde n ve rs ie re nde z one aan de h e m e l, die m e n de die re nrie m (z odiacus ) noe m de , om dat z e ve n van de z e s te rre n-be e lde n naar die re n w are n ge noe m d. H e t vlak van de e cliptica s taat s ch e e f op dat van de h e m e le q uator, onde r e e n h oe k van 23,5°. Tw e e m aal pe r jaar pas s e e rt de z on op z ijn jaarlijk s e baan langs de die re nrie m de h e m e le q uator: bij h e t be gin van de le nte van h e t z uide n naar h e t noorde n, bij h e t be gin van de h e rfs t van h e t noorde n w e e r naar h e t z uide n.

De z e tw e e punte n w aarin de e cliptica e n de h e m e le q uator e lk aar s nijde n, w e rde n fundam e n-te le punte n, die naas t de h e m e l-pole n in de as tronom ie vanaf h e t e e rs te be gin e e n grote rol h e bbe n ge s pe e ld; z ij h e te n le nte punt e n h e rfs tpunt.

De tijd

De s ch ijnbare rotatie van de s fe e r e n de s ch ijnbare be w e ging van de z on langs de e cliptica die nde n al in de oudh e id voor h e t vas tle gge n van h e t be grip tijd e n voor de inde ling van de tijd. De loop van de z on langs de die re nrie m be paalt de duur van e e n grote tijds e e nh e id: h e t jaar, is de tijds panne n die tus s e n tw e e ope e nvolge nde door-gange n van de z on door h e t le nte punt ve rs trijk t; de z e pe riode om vat de w is s e ling van de jaarge tijde n. De rotatie van de h e m e lbol om h aar as le ve rt e e n k orte re tijds e e nh e id op: de dag. Maar h ie r s tuite n w e onm idde llijk op e e n m oe ilijk h e id: voor h e t m e ns e lijk le ve n e n de ge h e le aards e natuur is de op- e n onde rgang van de z on, de rh alve de afw is s e ling van de lich te dag e n de donk e re nach t, van be s lis s e nde be te k e nis . De rotatie van de h e m e lbol e ch te r, die z ich k e nm e rk t door h e t op- e n onde rgaan van de s te rre n, ge s ch ie dt w e lis w aar volk om e n re ge lm atig e n ge lijk m atig e n le ve rt daardoor e e n ide ale tijds m aat, de s te rre dag, m aar de z e k om t ge e ns z ins ove re e n m e t de duur van de ritm is ch e afw is s e ling van lich t e n donk e r, die te r onde rs te uning van de s te rre dag w e de z onne dag z ulle n noe m e n.

De astronom ie in de oudh e id

Artik e l Lode Ste ve ns

H e t Indias e ruim te vaartbure au ISRO h e e ft bij de Rus s is ch e z us te rorgani-s atie Ros cos m os aange k lopt om be m ande ruim te s ch e pe n te k ope n voor ruim te toe ris m e , z o h e e ft h e t h oofd van de afde ling be m ande ruim te vaart van Ros cos m os , Ale k s e ï Kras nov, be k e ndge m aak t. "H e t be drijf Space Adve nture s (dat voor Mos k ou ruim te toe ris m e organis e e rt) e n h e t Indias e ruim te vaartbure au k lopte n aan om Rus s is ch e be m ande ruim te -s ch e pe n te k ope n", z e i Kras nov. H ij voe gde e r aan toe dat e lk ruim te s ch ip tw e e toe ris te n in de ruim te k an bre nge n e n dat e e n Rus s is ch e be roe ps k os m onaut h e t tuig be s tuurt. Bron: Be lga / LB / 02-10-2009 .

Afge lope n dins dag m aak te de Am e rik aans e ruim te s onde Me s s e nge r z ijn laats te s ch e e rvluch t langs Me rcurius . De opnam e n die bij de z e ge le ge nh e id z ijn ge m aak t ge ve n nie uw e inform atie ove r de plane e t. Z e tone n onde r m e e r e e n de e l van h e t plane e toppe rvlak dat nog nie t e e rde r in k aart is ge brach t, w aaronde r e e n 260 k ilom e te r groot ins lagbe k k e n. H e le m aal vle k k e loos ve rlie p de s ch e e rvluch t ove rige ns nie t, w ant toe n Me s s e nge r de s ch aduw van Me rcurius doork ruis te , w e rd h e t contact m e t de aarde ve rbrok e n. De ve rbinding k on na nie t al te lange tijd w orde n h e rs te ld. Me s s e nge r z al ove r ande rh alf jaar w e e r e e n ontm oe ting m e t Me rcurius h e bbe n e n w ordt dan in e e n baan om de plane e t ge brach t. 02-10-2009 .

De fe ns ie onde rz oe k t of Google Earth , h e t inte rne tprogram m a w aarbij je via s ate llie tfoto's de h e le aardbol van h e e l dich tbij k an be k ijk e n, e e n ge vaar vorm t voor de ve iligh e id. Dat s ch rijft De Z ondag. Google Earth , dat door ie de re e n s im pe l via h e t inte rne t k an ge cons ulte e rd w orde n, bre ngt als m aar s ch e rpe re be e lde n van de w e re ld re ch ts tre e k s in je h uis k am e r. En daar is nie t ie de re e n z o ge luk k ig m e e . Door Am e rik aans e autorite ite n onde r-vraagde te rroris te n gave n al toe Google Earth te raadple ge n in h un voorbe re iding van aans lage n. Ook inbre k e rs ove r de h e le w e re ld z oude n e r ge bruik van m ak e n om rond te ne uz e n rond h uiz e n w aar z e h un s lag w ille n s laan. En dan z ijn e r nog de m ilitaire die ns te n die h e t nie t z o le uk vinde n dat ie de re e n z om aar m ilitaire bas e s k an be k ijk e n, aldus De Z ondag. In Ne de rland e n Am e rik a w e rde n op vraag van de ove rh e id al de rge lijk e plaats e n onz ich tbaar ge m aak t op Google Earth . In Be lgië k an je voorlopig w e l nog ove ral in ons land ronds pe ure n. Op voors te l van De fe ns ie is intus s e n w e l al e e n w e rk groe p opge rich t om "e e n s tructure le e n globale oplos s ing uit te w e rk e n voor h e t proble e m dat be paald be e ldm ate riaal als Google Earth k an s te lle n voor de ve iligh e id", s taat e r in de k rant. De fe ns ie m e ldt dat de re s ultate n e rvan in de nabije toe k om s t z ulle n w orde n voorge le gd. Bron: Be lga / SPS / 04-10-2009 .

NASA's Mars w age ntje Opportunity h e e ft voor de tw e e de k e e r in k orte tijd e e n m e te orie t ge vonde n. In juli vond h ij de e e rs te , die de bijnaam 'Block Is land' k re e g. De z e m e te orie t is z e s w e k e n lang door Opportunity onde r-z och t. En nog ge e n drie w e k e n late r, onge ve e r 700 m e te r ve rde rop, vond h ij dus de volge nde : 'Sh e lte r Is land'. De m e te orie t is e e n pok dalige s tuk ge s te e nte van onge ve e r 47 ce ntim e te r lang.


Kortnie uw s

15

Daar de z on z ich nam e lijk tus s e n de s te rre n be w e e gt e n w e l in de rich ting te ge nge s te ld aan die van de rotatie van de h e m e lbol, is de ge m idde lde tijds duur tus s e n tw e e z ons opgange n ie ts lange r dan die tus s e n tw e e s te rre nopgange n. H e t is ge m ak k e lijk te be grijpe n, dat de z on jaarlijk s pre cie s e e n om loop op de vas te s te rre n ve rlie s t; te rw ijl de z on in de loop van h e t jaar ruim 365 m aal op e n onde rgaat, doe n de s te rre n dat ruim 366 m aal. De s te rre dag is dus ie ts m inde r dan 4 m inute n k orte r dan de z onne dag. Voor de as tronom e n is de s te rre dag, door z ijn s te e ds cons tante le ngte de ide ale tijds m aat. De z onne dag die voor h e t burge rlijk le ve n toonaange ve nd is , h e e ft de z e m ooie e ige ns ch ap nie t: h ij is nie t s te e ds e ve n lang, in de e e rs te plaats om dat de be w e ging van de z on langs de die re nrie m onge lijk m atig is (z e is in de z om e r ie ts lange r dan in de w inte r), m aar ook om dat h aar be w e ging door de h e lling van de e cliptica nie t paralle l m e t de h e m e le q uator plaats vindt, z oals de dage lijk s e be w e ging van de vas te s te rre n.

De z e be ide factore n dw inge n ons e r te ge nw oordig toe e e n ge m id-de lde z onne dag van ge lijk blijve nde duur als burge rlijk e tijds e e nh e id te ge bruik e n; de w are z onne dag is daarbij ve rge le k e n of ie ts lange r of ie ts k orte r. Dit h e e ft tot ge volg, dat e e n z onne w ijz e r, die altijd de w are z onne tijd aange e ft, ve rge le k e n m e t de ge m idde lde z onne tijd m axim aal e e n k w artie r voor of ach te r k an lope n. In de oudh e id e n z e lfs tot in de late m idde le e uw e n, h ad m e n e r ge e n be h oe fte aan m e t de z e ve rs ch ille n re k e ning te h oude n. Dit w e rd pas noodz ak e lijk na de uitvinding van de ge lijk m atig lope nde rade r e n s linge ruurw e rk e n, die e e n navigatie ins trum e nt w are n.

De be w e ging van de m aan

Voor ve le volk e re n van de Oudh e id, die als nom ade n le e fde n, h ad de be w e ging van de m aan in h aar lich t w is s e ling e e n grote be te k e nis . Ook de m aan be w e e gt z ich door de s te rre nbe e lde n van de die re nrie m , nie t langs de e cliptica, m aar langs e e n z e e r ge com plice e rde baan, die h aar tot circa 5° noorde lijk of z uide lijk van de e cliptica k an bre nge n. Z ij doorloopt de die re n-rie m in onge ve e r 27,3 dage n. Dit w il z e gge n, onge ve e r de rtie n m aal z o s ne l als de z on e n in de z e lfde rich ting. Elk e ne ge ne ntw intig e n e e n h alve dag h aalt z e de z on in e n is onz ich tbaar in de z onne s trale n ve rborge n(nie uw e m aan). Daar-tus s e n be re ik t z ij e e n plaats diam e traal te ge nove r de z on e n s traalt dan als e e n ge h e e l ve rlich te

s ch ijf (volle m aan) aan de nach te lijk e h e m e l. Korte tijd na de s am e ns tand m e t de z on ve rs ch ijnt de m aan als e e n s m alle s ik k e l aan de w e s te lijk e avondh e m e l.

Ne ge ne ntw intig e n e e n h alve dag duurt de cyclus van de m aan-ge s talte n e n h e e ft bij de oude volk e re n ge le id tot h e t be grip “ m aand ” .Tot op h e de n vinde n w ij bij de k ale nde r van de jode n e n m oh am m e dane n de e ch te m aand van afw is s e le nd 29 e n 30 dage n, die be gint m e t h e t ve rs ch ijne n van de nie uw e m aan aan de avondh e m e l. De nk m aar e e ns aan de Ram adan.

Julius Cae s ar (100 - 44 voor onz e tijds re k e ning) h e e ft de jaark ale nde r tot de th ans nog ge bruik e lijk e le ngte van de m aande n inge voe rd. H ij h e e ft daarbij 12 m aande n pre cie s ove r e e n jaar ve rde e ld e n de band tus s e n h e t be gin van de m aand e n de m aanbe w e ging ge h e e l los ge late n.

De ve rduis te ringe n

Daar h e t baanvak van de m aan e e n h oe k van onge ve e r 5° m e t de e cliptica m aak t, z al de m aan in h e t alge m e e n te n Noorde n of te n Z uide n van de e cliptica s taan. Maar z e z al de z e tw e e m aal ge dure nde h aar m aande lijk s e toch t langs de die re nrie m ove rs ch rijde n. De punte n w aarop de z e ove rs ch rijding plaats h e e ft h e te n de k nope n van de baan van de m aan e n die bij de doorgang van de m aan door de z e k nope n e n ook de z on z ich op de z e lfde plaats van de e cliptica be vindt, dan plaats de m aan z ich voor de (ve e l ve rde re ) z on e n be de k t die : e r onts taat e e n z ons ve rduis te ring. Staat e ch te r de z on op dit tijd s tipt diam e traal te ge nove r de m aan, dus in de ande re k noop van de m aanbaan, dan be vindt de m aan z ich in de s ch aduw van de aarde e n s pre k e n w e van e e n m aans ve rduis te ring.

H e t van te vore n be re k e ne n van de ve rduis te ringe n w as in de oudh e id e e n van de be langrijk s te tak e n van de as tronom ie , e n de as tronom e n uit die tijd h e bbe n e r ve e l m oe ite e n s ch e rpz innigh e id aanbe s te e d om de w e tm atigh e id in de volgorde e n te rugk e e r van de ve rduis -te ringe n te ontde k k e n.

Als de baan van de m aan e e n vas te cirk e l aan de h e m e l w as , z oals de e cliptica, e n aldus de k nope n van de m aanbaan s te e ds op de z e lfde plaats e n van de z onne baan z oude n ligge n, z oude n ve rduis te ringe n s le ch ts k unne n optre de n op tw e e be paalde tijds tippe n van h e t jaar, die e e n h alf jaar uit e lk aar ligge n.

Afge lope n nach t (6e ) is de w arm s te ok tobe rnach t ooit ge w e e s t. In Uk k e l w e rd vanoch te nd e e n m inim um te m -pe ratuur opge te k e nd van 17,4 grade n. Dat m e ldt w e e rm an Eddy De Me y. H e t vorige re cord date e rt uit 19 21 m e t 17,1 grade n e n ve rvolge ns in 19 85 m e t 17,0 grade n. Ook e lde rs in h e t land w as h e t uitz onde rlijk w arm . Kle ine Broge l re gis tre e rde 16,9 grade n e n op de luch th ave n De urne -Antw e rpe n e n bij Ge nt w e rd h e t bijna 18 grade n. Oorz aak voor de e xtre e m h oge te m pe ratuur is e e n lage druk -ge bie d op de oce aan w aar de re s tante n van de tropis ch e s torm "Grace " in opge nom e n z ijn. Aan de voorz ijde e rvan w e rd m e t e e n k rach tige Z Z W -h oogte s trom ing w arm e luch t afk om s tig van h e t Ibe ris ch s ch ie re iland aange voe rd. Bron: Be lga / ADV / 07-10-2009 .

In ve rge lijk ing m e t 2008 is de ins tallatie van z onne pane le n in Vlaande re n al bijna ve rdrie voudigd. Eind s e pte m be r w are n e r 35.444 pane le n op de dak e n ge ïns talle e rd, in 2008 w are n dat e r 12.703. Dat blijk t uit cijfe rs van de VREG, de Vlaam s e Re gule rings -ins tantie voor de Ele k tricite its - e n Gas m ark t. Dat s ch rijft De Morge n z ate rdag. Ondank s de toe nam e z al Vlaande re n h e t s tre e fcijfe r van 6 proce nt groe ne s troom te ge n 2012 nie t h ale n, z e lfs nie t als h e t aantal z onne pane le n z ou ve rvijfvoudige n. De e ne rgie die z e opw e k k e n, is te m arginaal ve rge le k e n m e t die uit ande re h e rnie uw bare bronne n. W ind-e ne rgie , biom as s a e n biogas le ve re n gigantis ch ve e l m e e r e ne rgie op. Bron: Be lga / TW / 10-10-2009 .

De Brus s e ls e re ge ring s ch rapt vanaf 2010 de pre m ie voor de ins tallatie van z onne pane le n. Dat m e ldt de k rant Le Soir. Ee rde r be s loot ook de W aals e re ge ring al om de pre m ie te s ch rappe n. "De z e be s lis s ing w e rd ove rige ns ge nom e n in s am e ns praak m e t m inis te r Je an-Marc Nolle t", z e gt de Brus s e ls e m inis te r van Milie u Eve lyne H uyte broe ck (Ecolo). Tot januari k unne n de Brus s e laars intus s e n nog s te e ds e e n dos s ie r indie ne n e n ge nie te n van de h uidige voorw aarde n. In Vlaande re n be s lis te de Vlaam s e re ge ring be gin dit jaar om de s te un voor groe ne s troom via z onne pane le n s te ls e lm atig af te bouw e n. Bron: Be lga / LPB / 16-10-2009 .

H e t aantal Am e rik ane n dat ge looft dat e r s olide aanw ijz inge n be s taan voor de opw arm ing van de aarde is h e t voorbije jaar dras tis ch ge daald. Ook s te e ds m inde r Am e rik ane n be s ch ou-w e n de opw arm ing van de aarde als e e n e rns tig proble e m . Dat blijk t uit e e n pe iling van h e t ge re pute e rde Pe w Re s e arch Ce nte r, dat tus s e n 30 s e pte m be r e n 4 ok tobe r ve rs pre id ove r de Ve re nigde State n 1.500 volw as s e n te le fonis ch onde rvroe g. Circa 57 proce nt van de onde rvraagde n is van m e ning dat e r s olide aanw ijz inge n be s taan dat de ge m idde lde te m pe ra-tuur op aarde de afge lope n de ce nnia is ge s te ge n. In april vorig jaar w as dat nog 71 proce nt e n in 2007 nog 77 proce nt. Op dit m om e nt be s ch ouw t 35 proce nt van de Am e rik ane n de opw arm ing van de aarde als e e n z e e r e rns tig proble e m . In april vorig jaar w as dag nog 44 proce nt e n in 2007 nog 45 proce nt, m e ldt Pe w . Ook h e t aantal Am e rik ane n dat van m e ning is dat de k lim aatve rande ring h e t ge volg is van m e ns e lijk e activite ite n is ge daald. In 2008 w as dat 47 proce nt, nu is h e t nog 36 proce nt.


Kortnie uw s

17

In w e rk e lijk h e id ve rande re n de k nope n e ch te r van plaats : z e lope n ach te rw aarts (dit w il z e gge n in e e n van de z on be w e ging te ge nge s te lde rich ting) in 18,6 jaar e e nm aal de e cliptica rond. De ve rduis te ring tijds tippe n lope n de rh alve in de z e lfde pe riode ach te rw aarts door de jaarge tijde n.Ook de oude as tronom e n w is te n re e ds , dat de z on- e n m aans ve rduis te ringe n z ich in e e n cyclus van 6585,3 dage n (dit w il z e gge n ie ts m e e r dan 18 jaar) h e rh ale n in de z e lfde volgorde . Dit tijdpe rk noe m t m e n de Saros pe riode ,de m aan be vindt z ich dan nie t alle e n w e e r in de z e lfde k noop van h aar baan, m aar ook in de z e lfde be lich tings fas e . Als dus op e e n be paald oge nblik e e n ve rduis te ring h e e ft plaats ge vonde n, dan k an m e n m e t grote z e k e rh e id voors pe lle n, dat na afloop van de Saros cyclus de voorw aarde n voor h e t optre de n van e e n s oortge lijk e ve rduis te ring w e e r aanw e z ig z ijn.

Aarde e n m aan

Dat de aarde bolvorm ig is , w as de oude Grie k e n re e ds vroe g be k e nd. Aris tote le s (384-122 voor onz e tijd s re k e ning) s prak e n nie t alle e n ove r de bolvorm van de aarde , m aar voe rde e r ook be w ijz e n voor aan, onde r ande re h e t fe it, dat bij m aans ve rduis te ringe n de aard-s ch aduw altijd e e n cirk e lvorm ige be gre nz ing h e e ft, h e tge e n s le ch ts m oge lijk is als m e n uitgaat van de bolvorm van de aarde . Onge ve e r 100 jaar late r s laagde n de Ale xandrijns e ge le e rde Eratos -th e ne s (276- 19 4 voor onz e tijds re k e ning) e r in de om tre k van de aarde uit as tronom is ch e w aarne m inge n af te le ide n: h ij nam w aar, dat de z on op h aar h oogs te s tand ‘s m iddags in Ale xandrië altijd z e ve n-e n-e e n-h alve e e n graad lage r s taat dan in h e t 5000 s tadië n z uide lijk e r ge le ge n Se ye ne (h e t h uidige As s oe an). Om dat z e ve n-e n-e e n-h alve graad bijna pre cie s h e t 50e de e l is van de com ple te cirk e l (360°), trok h ij h ie r uit de conclus ie , dat de om tre k van de aarde ook 50 m aal z o groot w as dan de afs tand van 5000 s tadië n dus 250.000 s tadië n m oe s t be drage n. Als w ij de Grie k s e le ngte m aat de s tadie of s tadion op 185 m e te r aanh oude n (w at bij be nade ring w e l juis t z al z ijn) dan k om t m e n op e e n aardom tre k van 14.250 k m . De z e w aarde n ligt onge ve e r 15 % h oge r dan de w e rk e lijk e ve e rtigduiz e nd k ilom e te r.

De Grie k e n k e nde n dus de grote van de aarde al tam e lijk nauw k e urig. Ook van de afs tand tot de m aan h adde n z e re e ds e e n tam e lijk juis te voors te lling. Om de afs tand van e e n nie t al te ve r

ve rw ijde rd h e m e llich aam tot de aarde te m e te n, k an m e n de volge nde , ook bij landm e ting toe ge pas te drie h oe k s m e e tk undige m e th ode ge bruik e n: vanuit de e indpunte n van e e n bas is lijn AB, w aarvan de le ngte be k e nd is , ve rs ch ijnt h e t h e m e llich aam C punt in ve rs ch ille nde rich tinge n, op tw e e ve rs ch ille nde punte n van de bol. Daar de z e rich tinge n ge m e te n k unne n w orde n, k an m e n daar uit m e t de h ulp van e e n be k e nde le ngte AB alle e le m e nte n van de drie h oe k ABC be re k e ne n e n dus de onbe k e nde afs tande n AC of BC. Voor de m aan k an m e n de z e m e th ode onge ve e r als volgt ge bruik e n. Ste l, dat voor de plaats A de m aan aan de h oriz on s taat, voor plaats B in h e t z e nith . dan is h e t ve rs ch il P tus s e nbe ide rich tinge n AC e n BC ge lijk aan de h oe k van de m aan e n de aards traal AM ge z ie n z ou w orde n. In de re ch th oe k ige drie h oe k AMC is uit de ons be k e nde le ngte van de aards traal e n de ge m e te n h oe k P. (de h oriz ontale parallax van de m aan) de afs tand e n C punt van de m aan tot h e t m idde lpunt van de aarde ge m ak k e lijk te be re k e ne n. De w aarne m ing e n voorw aarde n voor de be re k e ning van de h oriz ontale m aandparallax w are n voor de as tronom e n van de oudh e id ge m ak k e lijk te be re ik e n: In Noord-Afrik a (Ale xandrië in Egypte w as e e n cultuurce ntrum van de Grie k s e w e re ld) k om t h e t h e rh aalde lijk voor, dat de m aan op h aar dage lijk s e baan h e t z e nith nade rt. Indie n m e n dus de plaats e n van de m aan aan de h e m e lbol (door m e ting van de afs tand tot h e lde re vas te s te rre n e n in de nabijh e id van de m aan)bij op e n onde rgang e n bij h e t z e nith be paalt, dan ve rk rijgt m e n de paralle lle n tus s e n ve rs ch uiving P. Daar de z e bij de m aan z e e r groot is , bijna 1°, k on m e n ook in de oudh e id m e t de toe n ge bruik te prim itie ve ins trum e nte n, dit z e e r nauw k e urig be re k e ne n. De w aarde , door de as tronom e n van de oudh e id opge ge ve n voor de ge m idde lde afs tand van de m aan (59 m aal de aards traal) ve rs ch ilt s le ch ts w e inig van de m ode rne w aarde n (60,2 m aal de aards traal).Ook h e e ft m e n in de oudh e id h e rh aalde lijk ge trach t de afs tand van de z on tot de aarde te be re k e ne n, m aar m e t ge ring s ucce s , daar de z onparallax ve e l te k le in is om ge m e te n te w orde n m e t de de s tijds ge bruik te , onvolm aak te ins trum e nte n. Ptole m ae us (onge ve e r 140 na h e t be gin van onz e tijds re k e ning) ve rm e ldt z ijn ‘Alm age s t’ , dat de z on ne ge ntie n m aal z o ve r van de aarde ve rw ijde rd is als de m aan de z e s ch atting is onge ve e r tw intigm aal te laag.

18

De plane te n

Buite n de z on e n de m aan k e nde m e n in de oudh e id nog vijf s te r-ach tige h e m e llich am e n, die e ve n-e e ns van plaats ve rande rde n te n opz ich te n van de vas te s te rre n: de plane te n Me rcurius , Ve nus , Mars , Jupite r e n Saturnus . Ook z ij be w e ge n in z ich langs de die re nrie m e n blijve n s te e ds dich t bij de e cliptica. Z e be w e ge n z ich in h e t alge m e e n in de z e lfde rich ting als de z on e n m aan, dus van h e t W e s te n naar h e t Oos te n, m aar op tijds tippe n m e t re ge lm atige tus s e n-poz e n s taan z e s til, be w e ge n z ich dan e e n tijdlang in te ge nge s te lde rich ting om pas daarna h un be w e gings rich ting te h e rne m e n. Daar z ij bove ndie n nu e e ns te n noorde n e n dan w e e r te n z uide n van de e cliptica s taan k rijge n h un bane n de vorm van lus s e n. De as tronom e n van de oudh e id h e bbe n z ich ve e l m oe ite ge troos t om de z e m e rk w aardige be w e ging ge vorm d door e e n m e ch anis m e te ve rk lare n. Om s tre e k s h e t jaar 150 h e e ft Claudius Ptole m ae us van Ale xandrië in e e n groot w e rk (dat e e uw e n late r door de Arabie re n onde r de tite l ‘Alm age s t' e e rs t in h e t Arabis ch w e rd ve rtaald e n in de z e vorm voor h e t nage s lach t be w aard ble e f) de ge h e le as tronom is ch e k e nnis van z ijn tijd s am e nge vat. Dit boe k , dat bijna 1500 jaar lang h e t s tandaardw e rk voor s te rre nk unde w as , be vat ook e e n uitge bre ide th e orie van de plane te nbe w e ging e n tabe lle n voor h e t voor lange tijde n vooruit be re k e ne n van de plaats e n die de z on, de m aan e n de plane te n in de toe k om s t z ulle n inne m e n. De antie k e as tronom ie be rus t op tw e e gronds te llinge n:

1. De aarde s taat vas t in h e t m idde l-punt de r om de h e m e l als draaie nde bol de r vas te s te rre n. 2. De be w e ging van de dw aals te rre n (de z on, m aan, plane te n) is e e n e e nparige cirk e lbe w e ging of laat z ich uit de rge lijk e be w e ging s am e ns te lle n.

Voor de be w e ging van de z on is de z on be w e ging daardoor nu e e ns s ne lle r, dan w e e r langz am e r.

De plane e t be w e ging s te lde Ptole m ae us z ich s ch e m atis ch als volgt voor: e e n de nk be e ldig punt M be w e e gt z ich langs e e n e xce ntris ch e cirk e l, de de fe re nt, om de aarde A. de plane e t P be w e e gt z ich e e n paar w e g langs e e n k le ine re cirk e l (de e picyk e l),om M. door h e t m idde lpunt van de e picyk e l M loopt daarbij op de de fe re nt nie t m e t cons tante s ne lh e id rond, m aar w ordt vanuit e e n punt V, dat, te n opz ich te van h e t m idde lpunt van de de fe re nt, h e t s pie ge lbe e ld van de aarde is ,door e e n ge lijk m atige draaie nde voe r-s traal VM langs de de fe re nt rondge le id. Door de s am e nw e rk ing van de be ide e e nparige pe riodie k e be w e ginge n van de voe rs traal om V e n van de plane e t op de e picyk e l w e l onts taat de w aarge nom e n lus be w e ging van de plane e t. Voor de m aan e n bij de (bijz onde re m oe ilijk e ) plane e t Me rcurius vond m e n s pe ciale m e ch anis m e uit.(Dit is e e n le tte rlijk e ve rtaling uit de ‘Alm age s t’ ).

De pre ce s s ie

Re e ds H ipparch us van Nice a (19 0 - 125 voor onz e tijds re k e ning) h ad w aarge nom e n, dat h e t le nte punt, h e t s nijpunt van de h e m e le q uator e n de e cliptica, dat de z on bij h e t be gin van de le nte van h e t z uide n naar h e t noorde n doorloopt, nie t vas ts taat tus s e n de s te rre n, e n z ich langz aam langs de e cliptica te rug be w e e gt, dat w il z e gge n in aan de z on be w e ging te ge nge s te lde rich ting. door de ve rge lijk ing van z ijn e ige n w aarne m inge n m e t die uit vroe ge re e e uw e n, k w am h ij tot de conclus ie , dat de z e pre ce s s ie van de dag - e n nach te ve ninge n e e n graad pe r 100 jaar be draagt,z odat h e t le nte punt in 36.000 jaar e e nm aal de ge h e le die re nrie m door loopt. Als de z on

in de h e m e le q uator s taat z ijn dag e n nach t e ve n lang. H e t le nte - e n h e rfs tpunt van de e cliptica noe m t m e n daarom ook w e l de e q uinoxe n, dit w il z e gge n de dag- nach te ve ninge n. Ptole m ae us nam de z e w aarde n van de pre ce s s ie van H ipparch us ove r , z onde r te trach te n de z e door e ige n w aarne m inge n te controle re n. W ij w e te n th ans dat de w aarde van H ipparch us ie ts te laag is . De pre ce s s ie be draagt nie t 36.000 jaar m aar onge ve e r 50 boogm inute n pe r jaar, w at ove re e nk om t m e t e e n pe riode van nie t h e le m aal 26.000 jaar. Onge ve e r e e ns in de 2160 jaar gaat h e t le nte punt dus uit één van de 12 s te rre nbe e lde n van de die re nrie m in e e n ande r ove r.

Te n tijde n van H ipparch us lag h e t le nte punt nog in de Ram (Arie s ) w at nu nog door navigators “ th e firs tpoint of Arie s w ordt ge noe m d ” Se de rtdie n h e e ft h e t le nte punt h e t s te rre nbe e ld van de vis s e n door-lope n e n in e e n nie t ve rw ijde rde tijd z al h e t ove rgaan naar de W ate rm an. De pre ce s s ie van h e t le nte punt h e e ft tot ge volg, dat de h e m e le q uator (e n de daardoor m e de ook de h e m e lpole n) voortdure nd langz aam van plaats ve rande rt tus s e n de s te rre n. De Noordpool van de h e m e l die te ge nw oordig h e e l dich t bij de Pools te r (de h e lde rs te s te r van h e t s te rre nbe e ld de k le ine be e r) ligt, be s ch rijft in 26000 jaar e e n cirk e lvorm ige baan om de tus s e n de s te rre n nage noe g vas tligge nde pool van de e cliptica in h e t s te rre nbe e ld de Draak ,ove r onge ve e r 12.000 jaar z al h ij bij de z e e r h e lde re s te r W e ga in de Lie r z ijn aange k om e n, die dan de rol van de Pools te r z al ove rne m e n om de z e e lie de n of as tronaute n van de ve rre toe k om s t als rich tpunt aan de h e m e l te die ne n. Bron: P. Stuk e r, ‘De r H im m e l in bild ’ , A. Panne k oe k , ‘De w onde rbouw de r w e re ld 19 16.(Origine le w e rk ). Bron: Lode Ste ve ns .

H e t officië le Starnigh ts 2009 t-s h irt is tijde lijk nog bij de As tro Eve nt Group vz w te ve rk rijge n e n dit voor s le ch ts 10 e uro (of 15 e uro incl. ve rpak k ings - e n ve rz e ndings -k os te n). Me e r info: info@ as tro-e ve nt-group.be .

Laats te s tuk s !

Arch e ologe n h e bbe n in Enge land e e n m ini-Stone h e nge ontde k t. De pre h is -toris ch e plaats ligt m aar tw e e k ilom e te r van h e t be k e nde m e galitis ch e m onum e nt. Expe rts van de unive rs ite it van Sh e ffie ld s pre k e n ove r "Blue h e nge ", om dat de ple k uit dole rie ts te ne n m e t blauw e k le ur be s tond. Van de k ring z ijn e ch te r e nk e l de gate n ove rge ble ve n, w aarin de 27 s te ne n ooit s tonde n. De w e te ns ch ap-pe rs h e bbe n de ple k in de z om e r ontde k t. Blue h e nge z ou 5.000 jaar ge le de n ge bouw d z ijn, onge ve e r op h e tz e lfde oge nblik als Stone h e nge . Ne t als e nk e le in Stone h e nge k om e n de 27 s te ne n uit Pre s e li H ills in W ale s . Profe s s or Mik e Park e r Pe ars on van de unive rs ite it van Sh e ffie ld gaat e rvan uit dat de ple k s am e nh ing m e t ritue le n van le ve n e n dood. Me e r de tails ove r Blue h e nge w orde n in principe in fe bruari volge nd jaar vrijge ge ve n. Stone h e nge s taat op de W e re ld-e rfgoe dlijs t van de UNESCO e n w ordt jaar na jaar door onte lbare toe ris te n be z och t, onde r m e e r door h e t m ys tie k e k arak te r van de plaats . Bron: Be lga / SPS / 04-10-2009 .

H e t gaat om e xtre e m s ubtie le k le urvariatie s , m aar de vijf binne ns te ijs m ane n van de plane e t Saturnus ve rtone n rode vle k k e n e n ande re k le urpatrone n die ve roorz aak t w orde n door de ins lage n van s tofde e ltje s in h e t m ane ns te ls e l van de ge ringde plane e t. De s ubtie le k le urpatrone n z ijn in k aart ge brach t door Paul Sch e nk van h e t Lunar and Plane tary Ins titute in Ariz ona. Sch e nk m aak te ge bruik van infrarood- e n ultraviole topnam e n van de m ane n Mim as , Ence ladus , Te th ys , Dione e n Rh e a, ge m aak t door de Am e rik aans e ruim te s onde Cas s ini. Op Mim as e n Te th ys z ijn ook e q uatoriale bande n ontde k t die w aars ch ijnlijk h e t ge volg z ijn van de ins lage n van e le k tris ch ge lade n de e ltje s in h e t Saturnus s te ls e l. Op Rh e a te ns lotte z ijn blauw ige vle k je s ge vonde n die ve rm oe de lijk onts taan z ijn door de ins lag van de e ltje s uit de z e e r ijle s tofring rond de z e Saturnus m aan. Sch e nk pre s e nte e rde z ijn re s ultate n vandaag op de 41e bije e nk om s t van de Divis ion of Plane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty in Fajardo, Pue rto Rico. 05-10-2009 .

Nadat as tronom e n al e e uw e n h e bbe n ge gluurd naar de plane e t Saturnus , h e bbe n w e te ns ch appe rs e e n nie uw e ring rond h e t h e m e llich aam ge vonde n, z o blijk t uit e e n artik e l dat vandaag in h e t w e te ns ch appe lijk e vak blad Nature is ve rs ch e ne n. De nie uw ge vonde n ring is vanw e ge z ijn e xtre e m lage te m pe ratuur (m in 19 3 grade n Ce ls ius ) e n ve rre afs tand van de z on nauw e lijk s z ich tbaar e n om vat de w e lbe k e nde m aan Ph oe be . Dat m e ldt h e t NASA Je t Propuls ion Laboratory in Californië dat de Spitz e r Ruim te te le s -coop uitbaat, w aarm e e de ontde k k ing in h e t infrarode lich t is ge daan. Sam e n m e t Ph oe be draaie n de ijs - e n s tofde e ltje s in e e n ande re rich ting dan de m e e s te ande re ringe n e n m ane n rond de re uz e nplane e t. De ring be gint op onge ve e r z e s m iljoe n k ilom e te r van Saturnus e n s tre k t z ich nog e e ns tw aalf m iljoe n k ilom e te r uit. De diam e te r be draagt z ow at tw intig k e e r die van de plane e t. "Dit is e e n s upe rgrote ring", z e i Anne Ve rbis ce r, as tronoom aan de Unive rs ite it van Virginia in Ch arlotte s ville . Bron: DPA / DEA / 07-10-2009 .


Kortnie uw s Rubrie k

H et AEG nieuw s

Re dactione e l

19

Uw s te un aan de s te rre nk unde !

Ge boe id door s te rre nk unde ? Dan m oe t u be s lis t lid w orde n van de As tro Eve nt Group vz w uit Oos te nde . Ook al k an u m is s ch ie n nie t s te e ds aanw e z ig z ijn op onz e activite ite n, toch m aak t uw lidm aats ch ap e e n w e re ld van ve rs ch il. W ant dank z ij uw s te un k unne n w e onz e dive rs e gratis die ns te n, z oals oa dit e -z ine , blijve n ve rw e z e nlijk e n e n z e lfs uitbre ide n. Kortom , s tort vandaag nog 15 e uro op onz e re k e ning e n u k rijgt van ons m e te e n ook h e t lidm aats ch ap bij volk s s te rre nw ach t As troLAB Iris e r GRATIS bove nop (te r w aarde van 30 e uro) ! Storte n k an op re k e ning nr.: 380-019 5842-70 m e t ve rm e lding van 'Lidge ld 2009 ' + je volle dige naam e n e -m ail adre s . Z e k e r doe n !

Starnigh ts 2010

Er is be s lote n om de volge nde e ditie van Starnigh ts te organis e re n op vrijdag 13 t/m z ondag 15 augus tus 2010. Me e r de tails volge n...

Ook volge nd jaar z ulle n w e de Starnigh ts s tar-party organis e re n e n dit van vrijdag 13 t/m z ondag 15 augus tus 2009 . Me e r de tails volge n late r in dit m agaz ine ...

Naar alle w aars ch ijnlijk h e id organi-s e re n w e volge nd jaar opnie uw e e n uits tap m e t ons bus je naar de ATT m e s s e in Es s e n. De z e k e e r valt de z e s te rre nk undige h oogdag op 29 m e i 2010. W ie inte re s s e h e e ft om m e e te gaan laat dit be s t w e te n.

De k ans be s taat dat w e in de le nte e e n vie r-daags w aarne m ings k am p z ulle n organis e re n in de Arde nne n.

W e z ijn aan h e t k ijk e n om e ve n-tue e l, in de nabije toe k om s t, e e n z oge naam d be s ch e rm com ite op te rich te n voor onz e w e rk ing. W e z oe k e n e ch te r nog de juridis ch e proce dure s op. H e t k om t e rop ne e r dat één of m e e rde re be k e nde pe rs one n dan garant s taan (e n prom otie m ak e n) voor je w e rk ing e n doe ls te linge n. W e z ulle n z ie n...

Dank z ij onz e s am e nw e rk ing m e t Eure k a e n Vorm ing Plus z ulle n w e , in ons lok aal, e e n drie daags e voor-drach te nre e k s k unne n voors te lle n rond de k lim aats ve rande ringe n. De z e re e k s is voorz ie n voor e ind fe bruari e n be gin m aart van volge nd jaar.

De voorbe re idinge n voor de bouw van e e n nie uw e e n vooral uitge -bre ide w e bs ite is be gonne n. Ee n lay-out is ontw orpe n e n Die te r is

druk in de w e e r om de Typo3 s oftw are (e n onde rde le n) te ins tal-le re n op de s e rve r. Ge e n ge -m ak k e lijk e k lus z o blijk t. W e h ope n be gin volge nd jaar al e e n e e rs te paar pagina's online te h e bbe n.

Binne nk ort ontvange n alle h uidige (e n oud)le de n e e n brie f m e t daarin e e n ove rs ch rijvings form ulie r om opnie uw lid te k unne n w orde n. W e h ope n alvas t dat w e opnie uw op jullie e nth ous ias m e m oge n re k e ne n in h e t volge nde , onge tw ijfe ld z e e r boe ie nde , jaar...

M idde n de ce m be r is e r de laats te be s tuurs ve rgade ring van dit jaar. W ie punte n, voors te lle n, k lach te n, ide e ë n of opm e rk inge n h e e ft m ag de z e s te e ds doors ture n aan h e t be s tuur. W e h oude n e r s te e ds re k e ning m e e !

De jaarlijk s e SF film dage n, die w e s te e ds in de k e rs tvak antie h ie lde n, w orde n ve rvange n door e e n ande r conce pt. Nie t dat w e plots ge e n fans m e e r z ijn van SF film s m aar vooral doordat de h ard w e rk e nde le de n h e t blijk baar nie t m e e r aan k unne n om e e n gans e nach t door te tre k k e n. Daarom z ulle n w e vanaf h e de n e lk e m aand, op de laats te vrijdagavond, na de ve rgade ring e e n SF film proje cte re n.

8 Mail ons uw z oe k e rtje !Info@ as tro-e ve nt-group.be

20

Op z ate rdag 24 Ok tobe r h ie ld de Te ch nis ch e Unive rs ite it van Münch e n (TUM) e e n ope nde ur dag in alle ins te llinge n op h un Re s e arch cam pus van Garch ing be i Münch e n. Ee n unie k e ge le ge nh e id voor h e t grote publie k om ach te r de s ch e rm e n te k ijk e n van Europa ’ s m e e s t vooruits tre ve nde w e te n-s ch appe lijk e ins te llinge n.

Vooral ESO (Europe an South e rn Obs e rvatory) e n de dive rs e afde linge n van h e t Max Planck ins tituut trok k e n e norm ve e l volk . ESO, de Europe s e Organis atie voor As tronom is ch Onde rz oe k op h e t Z uide lijk H alfrond, is de be lang-rijk s te inte rgouve rne m e nte le s te r-re nk unde organis atie in Europa, e n be s ch ik t ove r de m e e s t productie ve s te rre nw ach te n te r w e re ld. De z e be vinde n z ich in Ch ili op drie locatie s : La Silla, Ce rro Paranal e n Ce rro Tololo. Bove ndie n w e rk t ESO aan e e n groot radio obs e rvatorium , ge naam d ALMA (Atacam e Large Millim e te r Array) die vanaf 2012 ope ratione e l z al z ijn.

H e t h oofdk w artie r van ESO be vindt z ich in Münch e n e n tijde ns de ope n de ur dag k re e g h e t publie k e e n k ijk je ach te r de s ch e rm e n. Naas t de audio-vis ue le voors te llinge n, w e r-de n e r dive rs e s ch aalm ode lle n ge toond, w aaronde r e e n m ode l van de E-ELT, de toe k om s tige Euro-pe an Extre m e ly Large Te le s cope m e t e e n diam e te r van 42 m e te r. In de nam iddag w as e r e e n live w e bcas t m e t de Ce rro Paranal s ite w aar as tronom e n vrage n be ant-w oorde n ge s te ld door h e t publie k in Duits land. H e t ge h e e l ge m ode re e rd door Dr Jo Lis k e , be k e nd van de ESO cas ts op YouTube .

Foto: H e t Sok ol ruim te pak ge drage n door de z oon van de aute ur. Onde raan e e n 1/4 s ch aalm ode l van de H e rs h e l Space Te le s cope .

Op de s ch itte re nde cam pus van h e t Max Planck Ins tituut fur Extrate rre s tris ch e Ph ys ik w as e e n tijde lijk plane te npad aange le gd e n s tonde n s ch aalm ode lle n van de Ariane V lance e rrak e t e n de H e rs ch e l te le s coop. In de ge bouw e n k on e lk e tak van h un as tronom is ch onde rz oe k w orde n be z och t e n gave n profe s s ore n voordrach te n inz ak e cos m ologie e n s te rre nk unde . Dive rs e “ flow n in s pace ” ruim te vaart ins trum e nte n w e rde n te ntoon ge s te ld als ook s ch aalm ode lle n van h e t SOFIA vlie gtuig e n de Rus s is ch e Proton rak e tte n, dik w ijls ge bruik t voor h e t lance re n van w e te ns ch appe lijk e s ate llie te n. Bove ndie n k on ie de re e n e e n e ch t Rus s is ch Sok ol ruim te pak aantre k k e n e n uitpro-be re n, m e t lange w ach trije n tot ge volg.

De le e rs toe le n van de Unive rs ite it voor Mach ine w e te ns ch appe n ope nde n h un rij- e n vlie gs im ula-tore n voor h e t grote publie k . Stude nte n gave n trots uitle g ove r z e lfge bouw de race w age ns , z w e e f-vlie gtuige n e n robotte n. Luch t- e n ruim te vaart w are n ve rte ge nw oor-digd m e t e e n Alph a Je t s traaljage r e n grote s ch aalm ode lle n van Airbus vlie gtuige n e n w e te ns ch ap-pe lijk e s ate llie te n. Ge luk k ig z at h e t w e e r m e e e n w e k ijk e n re e ds uit naar de e ditie van 2011.

8 Me e r inform atieh ttp://portal.m ytum .de

O pendeur Tech nisch e Univers ite it M ünch en

Artik e l Filip Corne ille

Enk e le w e k e n ge le de n toonde h e t w e te ns ch appe lijk e te am van de vroe ge re Europe s e m aans onde SMART-1 e e n arch ie ffoto van de m aank rate r Cabe us -A. De z e k rate r w as tot voor k ort aange w e z e n als de ins lagple k van de Am e rik aans e m aans onde LCROSS, m aar inm idde ls h e e ft de z e e e n ande r doe lw it ge k re ge n: de k rate r Cabe us (z onde r A). Ook de bode m van Cabe us be vindt z ich , als ge volg van de ligging nabij de z uidpool van de m aan, pe rm ane nt in de s ch aduw . En ook Cabe us is e nk e le jare n ge le de n ge fotografe e rd door de AMIE-cam e ra aan boord van SMART-1. H ie rdoor k an nu ook e e n foto van de nie uw e ins lagple k w orde n ge toond. De ins lag van LCROSS, die op 9 ok tobe r plaats vindt, z al w orde n be nut om de ijs k oude k rate rbode m te onde rz oe k e n op de aanw e z igh e id van be vrore n w ate r. Fe ite lijk is s prak e van e e n dubbe le ins lag, w ant LCROSS laat e e rs t nog de bove ns te trap van z ijn Ce ntaur draagrak e t op de m aan ne e rploffe n. De pluim van m ate rie die daarbij w ordt opge w orpe n, z al onde rz och t w orde n m e t ins trum e nte n op aarde e n in de ruim te . 07-10-2009 .

Iran is van plan binne n de tw e e jaar e e n le ve nd w e z e n de ruim te in te s ture n, z o h e e ft h e t Rus s is ch e pe rs bure au Ria Novos ti op ge z ag van h e t Iraans e pe rs bure au FARS ge m e ld. "W e z ulle n e e n biocaps ule in de ruim te lance re n m e t e e n le ve nd w e z e n", z o w ordt Mos h e n Bah ram i, h oofd van h e t Iraans e ruim te -vaartbure au, ge cite e rd. Om w e lk "le ve nd w e z e n" h e t gaat, ve rduide lijk te h ij nie t. Voorh e e n h ad Te h e ran late n w e te n dat h e t in h e t k ade r van z ijn plan om te ge n 2021 e e n be m ande ruim te vluch t te lance re n, ape n in de ruim te w il bre nge n. In m aart 2010 w il Iran z ijn volge nde s uborbitale Kavos h gar draagrak e t lance re n, aldus h e t Iraans e ruim te vaartbure au. Te h e ran s tuurde in fe bruari e n nove m be r 2008 al z o'n rak e t de ruim te in. In fe bruari lance e rde h e t naar e ige n z e gge n m e t e e n Safir-draagrak e t e e n z e lfge bouw de s ate llie t. Iran h am e rt e rop dat z ijn ruim te vaartprogram m a alle e n vre de lie ve nd is . Maar in h e t W e s te n be s taat vre e s dat h e t e e n de k m ante l is voor h e t ontw ik k e le n van ballis tis ch e rak e tte n. Bron: Be lga / DEA / 08-10-2009 .

De Europe s e ExoMars -m is s ie , die op de plane e t Mars m oe t gaan z oe k e n naar s pore n van le ve n, e ve ntue e l in de vorm van m icrofos s ie le n, is opnie uw m e t tw e e jaar uitge s te ld. Dat m e ldt de BBC. Oors pronk e lijk z ou de ge avance e rde Mars w age n in 2011 w orde n ge lance e rd, m aar jare n ge le de n ble e k al dat dat nie t h aalbaar is . In tw e e fas e n w e rd h e t proje ct uitge s te ld tot 2016, m aar nu is e r dus opnie uw uits te l, tot 2018. ExoMars z al w orde n uitge voe rd in s am e nw e rk ing m e t de Am e rik aans e NASA. W e l w ordt nu in 2016 m oge lijk e e n k le ine lande r naar Mars ge s tuurd, als voorbe re iding op h e t ExoMars -proje ct. De ESA-lids tate n h e bbe n tot nu toe 850 m iljoe n e uro toe ge z e gd voor ExoMars . Om dat h e t proje ct voor dat be drag nie t ge re alis e e rd k an w orde n, is s am e n-w e rk ing m e t NASA noodz ak e lijk . Voor de lance ring w ordt m oge lijk e e n be roe p ge daan op Rus land. 14-10-2009 .


Kortnie uw s

Te k oop als één s e t: Vixe n Ne w Atlux m e t Sk ys e ns or 2000 PC controlle r (nie uw e ). Inclus ie f origi-ne e l Duralum in s tatie f (w as optie ), op m aat ge m aak te Alu k offe r voor opbe rging Atlux, 12V voe ding (Vixe n) e n PC k abe l. Re de n ve rk oop: W e ge ns re ce nte aank oop van e e n ve e l z w aarde re EM400 die ook nog ne t als re is m onte ring k an die ne n. Conditie : H e e l goe de s taat. Dit is e e n e xce lle nte , re de lijk com -pacte m onte ring die m ak k e lijk ve rge le k e n k an w orde n m e t ande re h igh -e nd m onte ringe n z oals die van As tro-Ph ys ics e n Tak ah as h i in de z e ge w ich ts k las s e . Z e e r re ce nte lijk w e rd de Sk ys e ns or goto controlle r ve rvange n door e e n com ple e t nie uw e . Spe cificatie s : 180 tooth w orm ge ars R.A. / De c Axis , s e rvo. 22-23k g load capacity, w ith 8k g / 4k g counte rw e igh ts . 5 arc s e cond TOTAL pe riodic e rror, only + /-3 arc s e conds w ith PEC for e xtre m e ly accurate track ing. Re tractable coun-te rw e igh t s h aft (inte rnal).

Ligh tw e igh t and low vibration Duralum in alloy tripod for e as y fie ld s e tup. Engine e re d to pe rform at te m pe rature s w ay be low fre e z ing. Sk ySe ns or 2000PC m e t Rom 2.10, th e w e ll cre dite d go-to com pute r s ys te m us e d on th e popular Vixe n Gre at Polaris GP/GP-DX m ounts . Com patible w ith Softw are Bis q ue ’ s Th e Sk y 6 and Starry Nigh t Pro 5.0 s oftw are . Totale nie uw prijs van de z e s e t w as inclus ie f Atlux (5000 e uro), Duralum in s tatie f (800 e uro), opbe rgk offe r (400 e uro) e tc...: onge ve e r + /- 6000 e uro. Prijs ove re e n te k om e n. Me e r info: be h ae ge l@ pandora.be of te l.: 0474/26.9 3.57.

8 Mail ons uw z oe k e rtje !Info@ as tro-e ve nt-group.be

Rubrie k

Te k oop

Re dactione e l

21

Artik e l

H em els lee splezier !

Be rt Carre in

De s te rre n.ne t, onlangs voor h e t vijfjarig be s taan volle dig ve rnie uw d m e t e e n fris oge nde e n ove rz ich -te lijk e lay-out, bie dt u e e n bre de w aaie r aan inform atie ove r alle s w at m e t s te rre nk unde e n ruim te -vaart te m ak e n h e e ft. Nie t alle e n vindt u h ie r alle s ove r h e t h e e lal te rug, ove r s te rre ns te ls e ls , puls ars , z w arte gate n, donk e re m ate rie m aar ook ove r alle s w at m e t ons e ige n z onne s te ls e l te m ak e n h e e ft.

De s te rre n.ne t blink t ove rige ns ook uit in h e t bre nge n van up-to-date inform atie e n nie uw s . Ee n e clips ,

nie uw s m .b.t. h e t Inte rnationaal Ruim te s tation ISS, ontde k k inge n h e e t van de naald, alle s vindt u de z e lfde dag nog te rug op onz e s ite , voorz ie n van fraaie foto's . Ook lance ringe n k an u e r live volge n.

Maar dat is nog nie t alle s . De s te rre n.ne t is volle dig inte ractie f, w aardoor re gis tre re n ook de m oe ite loont. Z o k an u volle dig de e lne m e n aan h e t forum , dis cus -s ië re n ove r h e t nie uw s e n e e n k ijk je ne m e n in de m e diath e e k . H ie r vindt u bijvoorbe e ld inform atie ove r alle Me s s ie r-obje cte n, m e t bijbe h ore nde foto's . Ook is h e t m oge lijk om h ie r s te rre nk aarte n op te vrage n of te k ijk e n w e lk e plane te n de z e m aand z ich tbaar z ijn. Prach tige foto's k an u be k ijk e n in de fotogale rij, w aar u z e lf ook uw as trofoto's k an plaats e n. Kortom , e e n k ijk je k om e n w age n loont z e k e r de m oe ite !

8 Me e r inform atiew w w .de s te rre n.ne t

22

De Androm e dane ve l

De z e pe riode van h e t jaar be n ik graag be z ig m e t h e t obs e rve re n van obje cte n m e t h e t blote oog. Ik be gin e lk e h e lde re avond m e t Me s s ie r 31 of de Androm e dane ve l, h e t obje ct dat w e de z e m aand in onz e rubrie k ie ts m e e r in de tail z ulle n be s pre k e n. H e t ve rw onde rt m e s te e ds opnie uw dat h e t w az ige vle k je vlak bove n n Androm e dae 2 m iljoe n lich tjaar van ons e ige n m e lk w e gs te ls e l ve rw ijde rd s taat. De z e m aand k ruipt dit w olk je , M31 (NGC224) bijna tot in h e t z e nit. H e t loont dus de m oe ite om de z e m aand M 31 uitge bre id onde r de loe p te ne m e n.

Z e lfs na e nk e le s e conde n donk e r-adaptie w ordt Me s s ie r 31 z ich tbaar als e e n z w ak vle k je e n ik k on Me s s ie r 31 ve rs ch ille nde m ale n vanuit ce ntrum Ge nt z ie n. Maar e r z ijn nog m e e r le uk e obje cte n m e t h e t blote oog te obs e rve re n. Ie ts m oe ilijk e r is NGC 752 nabij g Androm e dae (Z e k e r be k ijk e n w ant dit is e e n s ch itte re nde dubbe ls te r!), e e n re de lijk grote e n los s e ope n s te rre nh oop. Probe e r z e k e r ook e e ns de Dubbe le Ste rre nh oop op te z oe k e n tus s e n Pe rs e us e n Cas s io-pe ia: nie t e ch t m oe ilijk z e lfs bij e e n ge z onde (?) dos is lich tpollutie . Op z oe k naar uitdaginge n? W anne e r h e t ge obs e rve e rde gre ns m agnitude bove n 6.0 s tijgt dan z ijn e r aan de h e rfs th e m e l z e k e r nog e e n paar uitdaginge n. Me s s ie r 33 m oe t z e k e r tot die cate gorie be h ore n w ant m ij luk te h e t z o ’ n 5tal k e re n om dit m e lk w e gs te ls e l te z ie n z onde r e nig h ulpm idde l. M34 is ook m e t h e t blote oog te z ie n als e e n z éér z w ak ne ve ltje tijde ns de h e lde rs te de r nach te n.

Ge z ie n de m ak k e lijk h e id w aarm e e Me s s ie r 31 op e e n donk e re nach t z ich tbaar is , m oe t dit obje ct re e ds door onz e ve rre vooroude rs ge k e nd ge w e e s t z ijn. H e t is e ch te r pas in 9 64 n.Ch r dat e r van de h and van de Pe rz is ch e ge le e rde Al-Sufi e e n e e rs te be s ch rijving be k e nd is . H e t obje ct w e rd in 1612 te le s copis ch h e rontde k t door Sim on Marius . Op 3 augus tus 1764 voe gt Ch arle s Me s s ie r e e n be s ch rijving e n te k e ning toe aan z ijn catalogus . W illiam H e rs ch e l be s tude e rde h e t obje ct in 1785 e n be w e e rde profe tis ch ‘e e n tw e e ling van onz e e ige n Me lk w e g ’ te z ie n. Me t de ontde k k ing van de as trofotografie

k on M31 in al z ijn glorie onde rz och t w orde n e n h e t is in 19 23 dat Edw in H ubble m e t z ijn ontde k k ing van e nk e le Ce ph e ide n de w are aard k on be pale n: e e n re us ach tig m e lk w e gs te ls e l op e e n afs tand van m e e r dan 2 m iljoe n lich tjaar. De z e ontde k k ing z ou voor e e ns e n altijd h e t be e ld van h e t H e e lal ingrijpe nd w ijz ige n.

Re k e ning h oude nde m e t de nabijh e id van onz e k os m is ch e buur, is h e t m e e r dan logis ch dat M 31 tot één van de m e e s t be s tude e rde m e lk w e gs te ls e ls van de gans e h e m e l be h oort. M 31 is ie ts grote r dan ons Me lk w e gs te ls e l nam e lijk 160.000 lich tjaar t.o.v. 120.000 lich tjaar. Ondank s die grootte blijk t de m as s a van M 31 toch w at lage r te ligge n dan de m as s a van ons Me lk w e gs te ls e l: 0,7 biljoe n z onne -m as s a. M 31 h e e ft 337 tot op h e de n ontde k te bolh ope n e n 668 z ijn pote ntie e l k andidaat. M 31 h e e ft e e n uitge bre id s ys te e m van be ge le ide rs : 16 s te ls e ls w e rde n tot op h e de n ontde k t als gravitatione e l ve rbonde n m e t h e t m oe de rs te ls e l. De k e rn be vat e e n z w art gat m e t e e n m as s a van 55 m iljoe n z onne m as s a.

Op e e n goe d donk e re w aar-ne m ings plaats is Me s s ie r 31 (NGC 224), de Androm e dane ve l, m ak k e lijk m e t h e t blote oog z ich tbaar als e e n z w ak ovaaltje m e t e e n le ngte van 1°. Ee n m inim um aan optis ch e h ulpk rach t, z oals e e n 7x50 bino-culair, toont de typis ch e le ns vorm e n ook de ce ntrale ve rh e lde ring rond h e t ce ntrale ge bie d. Me t e e n m idde lgrote te le s coop z ijn toch w e l e nk e le de tails de m oe ite w aard om in de tail te gaan be k ijk e n: De s tofband te n noorde n van de k e rn, aan de z ijde van Me s s ie r 110 (NGC 205), valt op als h e t plots ove rgaan van de ne ve l in de donk e re ach te rgrond van de h e m e l e n m is s ch ie n luk t h e t onde r uits te k e n-de om s tandigh e de n om daarnaas t nog e e n s trook je ne ve l op te m e rk e n w aardoor de indruk van e e n s tofband nog be te r naar voor k om t.

De ve rde re s piraals tructuur w orde n z ach tje s z ich tbaar vanaf z o'n 250m m ope ning. Ga ook e e ns k ijk e n naar de k e rn, die is z ich tbaar als e e n s te llaire lich tbron te m idde n van e e n m e lk w it s ch ijns e l.

NGC 206 is e e n im m e ns e s te rre n-w olk in M31 e n is onde r goe de

om s tandigh e de n, gre ns m ag-nitude 5,5 e n be te r, z ich tbaar in de ie ts grote re te le s coop als e e n z w ak k e ve rh e lde ring in de z éér z w ak k e buite nde le n van M31. Probe e r NGC 206 w at m e e r te ve rgrote n e n m is s ch ie n luk t h e t om e e n k orre lige s tructuur op te m e rk e n, s te rre n van ons galactis ch e buur die s tilaan z ich tbaar w orde n.

De vie r m e e s t opvalle nde be ge le ide rs van M31 ve rdie ne n de volle aandach t w ant de obs e rvatie e rvan is e e n te s t voor ie de re te le s coop. M 32 (NGC 221) is h e t m ak k e lijk s t e n z ich tbaar in ie de re te le s coop als e e n rond e n opvalle nde ne ve lvle k . M 110 (NGC 205) is las tige r in k le ine re ins trum e nte n e n de m ins te lich tpol-lutie w as t dit m ooie e lliptis ch e s te ls e ltje w e g. Tw e e ve rde r ge le ge n be ge le ide rs , in Cas s iope ia trouw e ns , z ijn NGC185 e n NGC147. De z e tw e e s te ls e ls z ijn pe rife e r z ich tbaar als 2 z w ak k e ne ve ltje s z onde r de tail.

Me s s ie r 31 e n om ge ving ve rdie ne n z e k e r uw aandach t, de op h e t e e rs te z ich t w e inig ge de taille e rde ne ve l h e e ft h e e l w at in pe tto voor de aandach tige w aarne m e r.

Ne e m de z e m aand ruim de tijd om onz e e xtragalactis ch e re uz e nbuur goe d te be s tude re n; onz e buur is e e n m e e s te r in de contras te n: van e e n h e lde re k e rn tot z éér z w ak k e be ge le ide rs . Bre ng h e m z e k e r e e n be z oe k je !

Foto: Ee n prach tige foto van h e t Androm e da s te rre ns te ls e l vas tge le gd door Arie Nage l. H e t ge bruik te ins trum e nt is e e n 80/485 Me gre z re fractor. Er is 3 x 30 m inute n be lich t m e t e e n RGB filte r.

8 Me e r inform atiew w w .de e ps k y.be

Diep in... novem ber

Rubrie k Kurt Ch ris tiae ns

24

W e te ns ch appe rs z ijn e r in ge s laagd om h e t CO2-ge h alte in onz e atm os fe e r in k aart te bre nge n van de afge lope n 20 m iljoe n jaar. En h e t nie uw s is nie t goe d: z e lfs m e t e e n dras tis ch e (e n in principe onh aalbare ) ingre e p die broe ik as -gas s e n doe t pie k e n op 450 ppm (de e ltje s pe r m iljoe n) z al h e t ijs op de Z uidpool s m e lte n. W ant uit data van die afge lope n 20 m iljoe n jaar blijk t dat w anne e r h e t CO2-ge h alte z ich op h e t h uidige nive au, e r e e n ge m idde lde te m pe ratuurs tijging van 3 tot 6 grade n plaats vond e n e e n s tijging van h e t z e e nive au tus s e n 25 e n 40 m e te r.

Foto: Onde rz oe k s te r Aradh na Tripati, as s is te nt profe s s or van h e t UCLA, IGPP e n NERC van de unive rs ite it van Cam bridge .

H e t onde rz oe k w e rd ve rrich t door e e n te am onde r le iding van Aradh na Tripati van de Unive rs ity of California in Los Ange le s (UCLA) e n de re s ultate n w orde n ge publi-ce e rd in h e t w e te ns ch appe lijk blad Scie nce . Tot nu h adde n w e e e n accuraat z ich t op de s am e ns te lling van onz e atm os fe e r de jongs te 800.000 jaar. Maar Tripati e n h aar te am z ijn e r vanop h e t boors ch ip Joide s Re s olution in ge s laagd om s tale n bove n te h ale n die te ruggaan tot h e t m ioce e n, 20 m iljoe n jaar ge le de n.

Aan h e t be gin van h e t m ioce e n w as de CO2-conce ntratie onge ve e r 400 ppm . Z e be gonne n pas te z ak k e n 14 m iljoe n jaar ge le de n, w at le idde tot de vorm ing van de ijs k ap op de Z uidpool e n de Noordpool. Toe n re de n e r uite raard ge e n auto's e n w are n e r ge e n fabrie k e n, laat s taan m e ns e n.

De CO2-ove rvloe d k w am w aar-s ch ijnlijk van aanh oude nde vulk a-nis ch e activite it in h e t Colum bia-bas s in in Noord-Am e rik a, w aar voortdure nd lava vloe ide ge dure n-de die pe riode .

De jongs te m iljoe ne n jare n s ch om -m e lde h e t CO2-ge h alte tus s e n 180 e n 280 ppm . Sinds de indus trië le re volutie gaan de conce ntratie s w e e r pijls ne l om h oog; z e z ulle n de 400 ppm be re ik e n voor 2020.

"W at w e nu aantone n is , dat ge dure nde de laats te pe riode dat CO2-nive aus s tructure e l op h e t nive au z ate n van w aar w e vandaag aan z itte n, e r ge e n ijs k appe n w are n e n dat h e t z e e nive au tot 40 m e te r h oge r lag", z e gt Aradh na Tripati. "Of: w e s taan e rg s ne l voor be duide nde ve rande ringe n aan onz e ijs k appe n." De CO2-nive aus van 400 ppm le idde n in h e t ve rle de n tot ge m idde lde te m pe ra-tuurs tijginge n van z e s grade n op onz e plane e t.

Jonath an Ove rpe ck , m e de voor-z itte r van h e t Inte rgove rnm e ntal Pane l on Clim ate Ch ange (IPCC) dat de Ve re nigde natie s advis e e rt ove r k lim aatve rande ring, z e gt "nie t goe d te z ijn van de re s ultate n" van dit nie uw e onde rz oe k . "W ie nu nog tw ijfe lt aan global w arm ing e n de s am e nh ang m e t broe ik as gas s e n, m oe t de z e s tudie m aar e e ns le z e n", aldus Ove rpe ck , z e lf w e te ns ch ap-pe r aan de Unive rs ite it van Ariz ona.

W at de s tudie e xtra be angs tige nd m aak t is dat de w aarde n die in h e t ve rle de n le idde n tot z o'n e xtre m e k lim aats h ift lage r ligge n dan w at alge m e e n aanvaard w ordt als voldoe nde om de opw arm ing onde r controle te h oude n. De m e e s te s ce narios die nu circule re n in politie k e k ringe n gaan uit van e e n pie k op 510 ppm CO2 om daarna te s tabilis e re n op 450 ppm . Dat, z o ging m e n e rvan uit, z ou de opw arm ing be pe rk e n tot m axim um 2 grade n. Om dat te h ale n z oude n w e onz e uits toot van CO2 m oe te n ink rim pe n m e t 70 proce nt in goe d tw intig jaar. De politici de nk e n voorlopig aan e e n ink rim ping van 8 tot 14 proce nt in die pe riode .

W at nu op tafe l w ordt ge gooid, im plice e rt e ch te r dat w e in dat s ce nario h e t abs oluut nie t gaan re dde n. Me t de z e nie uw e ge ge ve ns lijk t de e nige oplos s ing e e n s ne lle 'cold turk e y', e e n com ple te s top van fos s ie le brands tof om dan m aar te h ope n dat in de h onde rd jaar die onz e z e e ë n nodig h e bbe n om h e t te ve e l aan CO2 dat nu in onz e luch t z it w e g te w e rk e n, de te m pe ratuur op aarde nie t m e t m e e r dan 3 grade n toe ne e m t. Ove r e e n uitdaging ge s prok e n. Bron: MVL / 12-10-2009 .

8 Me e r inform atiew w w .e s s .ucla.e du/faculty/tripati/

H et CO 2 ge h alte van de atm osfe er



Kortnie uw s

25

Dank z ij de nie uw s te te ch nologis ch e ontw ik k e linge n s taan w e te ns ch appe rs op h e t punt rots ach tige plane te n als onz e Aarde te ontde k k e n buite n ons z onne s te ls e l. Dat z e gt David Lath am van h e t H arvard-Sm ith s onian Ce ntrum voor As trofys ica, m e ldt Th e Daily Galaxy. Mom e nte e l h e bbe n plane te n-s potte rs m e e r dan 300 plane te n buite n ons z onne s te ls e l ontde k t, m aar de grote m e e rde rh e id be s taat uit h e te gas gigante n als Jupite r w aar le ve n onm oge lijk is . Ee n paar w e k e n ge le de n w e rd e ch te r voor h e t e e rs t e e n rots ach tige plane e t opge m e rk t buite n ons z onne s te ls e l, m aar ook daar is de oppe rvlak te te m pe ratuur te h e e t om le ve n m oge lijk te m ak e n. Plane e t CoRoT-7b is w e l de e e rs te e xoplane e t m e t e e n dich th e id ge lijk aardig aan die van onz e Aarde , z e gge n as tronom e n. De ontde k k ing van e e n Aarde -ach tige plane e t die rond e e n z on cirk e lt, is uite raard van be lang voor h e t m oge lijk be s taan van buite naards le ve n. CoRoT-7b be vindt z ich 500 lich tjare n ve r w e g. De s te ne n bol is bijna tw e e k e e r z o groot als de Aarde e n h e e ft vijf k e e r de m as s a e rvan, w at onge ve e r de z e lfde dich th e id ople ve rt. De plane e t cirk e lt s le ch ts op 2,5 m iljoe n k ilom e te r afs tand rond h aar z on, w aardoor de te m pe ratuur e r bijz onde r h oog oploopt. H e t 'jaar' van de e xoplane e t is k orte r dan onz e dag, dus m och t e r toch e e n as be s t-ach tige be s ch aving be s taan, w orde n e r bijz onde r ve e l ve rjaardage n ge vie rd. Bron: SAM / 05-10-2009 .

Me re n van vloe ibaar m e th aan in h e t z uidpoolge bie d van de grote Saturnus -m aan Titan k rim pe n e n ve rdam pe n in de loop van de s e iz oe ne n. Dat blijk t uit radarm e tinge n van de Am e rik aans e plane e tve rk e nne r Cas s ini, die h e t oppe rvlak van Titan in de afge lope n jare n m e e rde re m ale n in k aart h e e ft ge brach t. Ondie pe m e re n van vloe ibare k oolw ate rs tofve rbindinge n, z oals Ontario Lacus , blijk e n in de loop van e nk e le jare n k le ine r te z ijn ge w orde n. Ande re m e re n z ijn z e lfs h e le m aal ve rdw e ne n. De nie uw e m e tinge n drage n bij aan e e n be te r be grip van de z oge h e te n h ydrolo-gis ch e cyclus op de grote Saturnus -m aan, w aarbij m e th aan e n e th aan via de dich te dam pk ring ge trans porte e rd w ordt van h e t z uide lijk naar h e t noorde lijk h alfrond, als ge volg van de trage s e iz oe ns cyclus . De nie uw e re s ultate n z ijn ge pre s e nte e rd op de 41e bije e nk om s t van de Divis ion of Plane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty in Fajardo, Pue rto Rico. 06-10-2009 .

De pre s tigie uz e Ge rard P. Kuipe r-prijs voor z onne s te ls e londe rz oe k , uitge re ik t door de Divis ion of Plane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty, gaat dit jaar naar plane e t-onde rz oe k e r Tobias Ow e n van de Unive rs ite it van H aw aii voor z ijn ve le bijdrage n aan e e n be te r be grip van oors prong e n e volutie van ons z onne s te ls e l. Ow e n w as e e n s tude nt van de Ne de rlands -Am e rik aans e as tro-noom Ge rard Kuipe r, die be s ch ouw d w ordt als de vade r van h e t Am e ri-k aans e plane e tonde rz oe k . Ow e n ontde k te o.a. de ijle s tofring van Jupite r, e n e de lgas s e n e n de ute rium in de Mars dam pk ring. Z ijn onde rz oe k aan de ute rium (z w aar w ate rs tof) in h e t z onne s te ls e l h e e ft tot nie uw e inz ich te n in de ge s ch ie de nis van h e t z onne s te l-s e l ge le id. 06-10-2009 .


Alle w aars ch uw inge n te n s pijt, lijk e n de m e e s te m e ns e n nie t e ch t w ak k e r te ligge n van de opw arm ing van de aarde e n alle ge vre e s de ge volge n daarvan. En dat h e e ft e e n aantal ps ych ologis ch e oorz ak e n, z o s ch rijft de Sunday Te le graph .

Ondank s de film van Al Gore , de s trandvide o's van Nic Balth az ar of de noodk re te n van w e te ns ch appe rs h oudt de e conom is ch e cris is de m e e s te m e ns e n ve e l s te rk e r be z ig. Volge ns Clive H am ilton, profe s s or aan de Aus tralian National Unive rs ity, is de m e e rde rh e id van de m e ns h e id nie t e ch t be z orgd ove r h e t k lim aat.

H am ilton, die de re s ultate n van z ijn onde rz oe k voors te lde tijde ns e e n confe re ntie aan de unive rs ite it van Oxford, ve rge lijk t de z e h ouding m e t de pas s ie ve ontk e nnings m e ntalite it van z ow e l de Brits e als de Duits e be volk ing aan de vooravond van de Tw e e de W e re ldoorlog e n z e gt dat die pas s ivite it alle e n k an ve rande re n door de angs tfactor te ve rgrote n.

De Aus tralis ch e onde rz oe k e r ging bij z ijn s tudie uit van de be k e nde th e orie van de Z w its e rs e ps ych o-loge Küble r-Ros s , die s te lde dat w e bij s le ch t nie uw s e e n aantal re actie s ve rtone n. Ook w at de opw arm ing van de aarde be tre ft, vinde n w e re actie s als ontk e nning,

apath ie e n actie te rug. De m e ns e n die abs oluut w e ige re n te ge love n dat de broe ik as gas s e n de te m pe ratuur op aarde doe n s tijge n vorm e n één van die drie groe pe n. Ee n k le ine re m inde rh e id w il w e l actie onde rne m e n, ve rande rt de e ige n m anie r van le ve n e n probe e rt druk uit te oe fe ne n op de ove rh e id.

Maar de m e e s te m e ns e n m ak e n ge bruik van w at de profe s s or "s le ch t aange pas te s trate gie ë n" noe m t: doe n als of e r nie ts aan de h and is of de s ch uld bij ande re n le gge n. "Die m e ns e n ove rtuige n z ich z e lf e r ook van dat al die be z orgde w e te ns ch appe rs w aar-s ch ijnlijk ove rdrijve n, w ant ande rs h ad de re ge ring toch w e l m e e r ge daan."

Me t h e t oog op de cruciale confe re ntie die in de ce m be r in Kope nh age n w ordt ge h oude n om e e n ve rvolg uit te w e rk e n op Kyoto, doe t profe s s or H am ilton e e n oproe p tot de w e te ns ch appe lijk e ge m e e ns ch ap om de m e ns e n nog be te r te inform e re n, z odat z e h un le ve ns w ande l z ulle n ve rande re n e n e e n actie ve r be le id van h un politici z ulle n e is e n. Bron: Be lga / GB / 04-10-2009 .

8 Me e r inform atiew w w .ipcc.ch

Artik e l

Welk e k lim aatsverandering ?

Re dactione e l

O udste sterrenstelselsMe t de Am e rik aans e röntge ns ate l-lie t Ch andra is e e n clus te r van s te rre ns te ls e ls ontde k t op e e n afs tand van 10,2 m iljard lich tjaar. Daarm e e is de z e clus te r, die de aanduiding JKCS041 draagt, ruim s ch oots de ve rs te die tot nog toe is w aarge nom e n.

De vorige re cordh oude r s taat bijna e e n m iljard lich tjaar 'dich te rbij'. Volge ns de be s taande inz ich te n z ulle n e r op nog grote re afs tande n nie t ve e l clus te rs te vinde n z ijn. H e t lich t van JKCS041 h e e ft e r im m e rs m e e r dan 10 m iljard jaar ove r

ge daan om ons te be re ik e n. Dat be te k e nt dat w e de ve rz am e ling s te rre ns te ls e ls z ie n z oals h ij w as toe n h e t h e e lal nog ge e n 4 m iljard jaar oud w as . Voorals nog gaan s te rre nk undige n e rvan uit dat de vorm ing van z ulk e grote s tructure n z e k e r e nk e le m iljarde n jare n in be s lag ne e m t. Maar als e r de k om e nde jare n nog ve rde re clus te rs w orde n opge -s poord, m oe t dat inz ich t m oge lijk w orde n bijge s te ld. 22-10-2009 .

8 Me e r inform atiew w w .nas a.gov

26

Tijde ns de nach t van 7 ok tobe r in de h e m e l te n Oos te n, s te ve nde M45 rich ting de Maan. Rond 19 h UT k w am de Maan in de onm idde llijk e om ge ving van de Ple iade n.

De Ple iade n of M45 z ijn e e n groe p s te rre n in h e t s te rre nbe e ld Taurus . Al m e t h e e l k le ine k ijk e rs is de groe p h e e l m ooi e n be z aait m e t h e lde re clus te rle de n. Ne t de z e h e lde re clus te rle de n m ak e n h e t inte re s s ant om de Maanrand te be s tude re n. W anne e r de Maan z w e e ft door h e t grote aantal clus te r-le de n h e b je de k ans op e e n rak e nde s te rbe de k k ing.

Figuur 4 m aak t dit duide lijk h oe de Maan ge pos itione e rd is te n opz ich te van de M45. De k aart ge e ft ook de tijde n in UT, Noord e n Oos t e n de Maanbe w e ging w e e r. Bij h e t be k ijk e n van de k aart z ie je onm idde llijk dat de s te r Me rope h e t be s t in aanm e rk ing k om t voor e e n m oge lijk e rak e nde s te rbe de k k ing.

Dus alle aandach t op Me rope die avond, Me rope be z it daarbij e e n m agnitude van 4.17 w at e e n groot voorde e l is om te obs e rve re n e n als ook te fotografe re n. De s te r Atlas w as late r ook h e e l ge m ak k e lijk te volge n m aar nie t als rak e nde s te rbe de k k ing.

Na alle s op te s te lle n e n vlug e nk e le proe fs h ots te ne m e n k on ik de be s te be lich tings tijde n vinde n. De m aan w as 86% ve rlich t w at z e k e r ge e n voorde e l is om e e n s te r dich t bij de rand op de ge voe lige plaat te k rijge n. Ee n ding w as z e k e r. De m aan z al ove rbe lich t m oe te n w orde n w at h e t late r m oe ilijk z al m ak e n om h e t punt te be pale n w aar de s te r ve rdw ijnt aan de rand.

Nu, de PC is e r voor ie ts , als je de figure n 1, 2 e n 3 m e t k aart be s tu-de e rt z ie je h e t re s ultaat h oe foto ’ s

e n te k e ninge n te s am e n toch e e n duide lijk be e ld k unne n vorm e n. De ande re corre s ponde re nde figure n z ijn de foto ’ s z onde r bijvoe ginge n m aar m e t e e n w e inige be w e rk ing, daar z ie je h e t nade re n van de s te r in s tappe n.

H e t libratie punt van de Maan w as ne t aan de ande re z ijde van de Maan w at m aak t dat nie t alle k rate rs z ich tbaar w are n volge ns de opge le gde m aank aarte n. Be s t z ich t-baar bij de figure n 1 & 2.

De e e rs te fotos e s s ie k w am e r van

rond 19 h 50 ’ UT e n de laats te rond 21h 25 ’ UT. Ik h e b e r drie m om e n-te n in be e ld ge brach t Me rope die ve rdw ijnt, Me rope k om t te rug aan de donk e re z ijde e n Atlas ve rdw ijnt. H e t m oois te m om e nt w as die avond w anne e r Me rope ve rdw e e n om 20h 17 ’ 12 ” e n plots opnie uw ve rs ch e e n om 20h 17 ’ 33 ” om dan te rug te ve rdw ijne n om 20h 17 ’ 48 ” .

Als ik de foto ’ s daarvan be s tude e r m oe t h e t s te rlich t van Me rope z ich ne t bove n h e t lage re ge bie d be vonde n h e bbe n tus s e n de k rate rs Carpe nte r e n Anaxim e ne s . De z e ge be urte nis w e rd vas t ge le gd op 6 opnam e s m e t tus s e n tijde n van circa 3 ” . De z e w aarne m ing is bij figuur 1 ge voe gd daar dit om h e t z e lfde Maange bie d gaat.

Tus s e n al de z e opnam e n w as e r natuurlijk ook tijd om vis ue e l w aar te ne m e n. De pe ggyback ge m on-te e rde Ne w ton 130m m F5 gaf e e n s pe ctaculair z ich t. Me t e e n be e ld-ve ld van bijna 2° e n e e n LPR filte r (om de Maan ie ts te dim m e n) k on ik de Maan om ringd z ie n door e e n groe pje s te rre n. Dit be e ld is e nk e l m oge lijk bij h e t doork ruis e n van e e n h e lde re ve rz am e ling s te rre n.

Alle foto ’ s w e rde n ge nom e n in h e t brandpunt van de 20 ” Ne w ton voorz ie n van de Canon D40. Be lich tings tijde n voor h e t foto-grafe re n van de Maan plus s te r al naar ge lang h oe groot h e t m aande e l w as op de foto: ISO 1600 m e t be lich -tinge n tus s e n 1/40 1/60 1/125 1/500. Foto ’ s ge nom e n van de Maan alle e n om te ge bruik e n als le idraad bij h e t z oe k e n van coördinate n: ISO 200 m e t 1/250 e n ISO 250 m e t 1/320.

Bijge voe gde foto ’ s van de digitale m aanatlas z ijn e nk e l te r illus tratie van h e t be s prok e n ge bie d. En nu m aar w ach te n tot de volge nde s am e ns tand z ich voordoe t om opnie uw te k unne n ge nie te n van e e n s pe k tak e l. W aarne m inge n w e rde n ve rrich t in de publie k e s te rre nw ach t op Kre ta.

8 Me e r inform atiew w w .s as te ria.com

H et k at en m uis spel tus s en de Pleiaden en de M aan

Artik e l Filip Fe ys

Me t be h ulp van ge actualis e e rde inform atie h e bbe n NASA-w e te ns ch ap-pe rs de baan van de fors e plane toïde Apoph is opnie uw be re k e nd. Daaruit blijk t dat de k ans dat de plane toïde in 2036 in bots ing k om t m e t de aarde ge ring is . Apoph is w e rd in 2004 ontde k t e n s tond dire ct in h e t m idde l-punt van de be langs te lling, om dat e r e e n k ans van e nk e le proce nte n le e k te be s taan dat h ij in 2029 of 2036 op aarde z ou ins laan. De ge volge n van de ins lag van de z e onge ve e r 270 m e te r grote plane toïde z oude n de s as tre us z ijn. Inm idde ls is e ch te r ge ble k e n dat h e t h oogs tw aars ch ijnlijk z o'n vaart nie t z al lope n: de bots ings k ans is bijge s te ld tot 1 op 250.000. W e l z al Apoph is op vrijdag 13 april 2029 op e e n naar k os m is ch e m aats tave n ge ringe afs tand van s le ch ts 30.000 k ilom e te r langs de aarde s ch e re n. 07-10-2009 .

De Europe s e infraroodk uns tm aan H e rs ch e l z al de k om e nde m aande n m e tinge n ve rrich te n aan h onde rd-ve e rtig ijs dw e rge n - k le ine be vrore n h e m e llich am e n in de z oge h e te n Kuipe rgorde l buite n de baan van Ne ptunus . H e rs ch e l w e rd afge lope n voorjaar ge lance e rd. H e t ruim te -obs e rvatorium ne e m t de th e rm is ch e s traling van h e m e llich am e n w aar, op lange infrarode golfle ngte n. IJs dw e r-ge n z ijn ove rblijfs e le n uit de onts taans pe riode van ons z onne s te l-s e l. Pluto w as in 19 30 de e e rs t ontde k te ijs dw e rg; pas in 19 9 2 w e rd de tw e e de ge vonde n. Inm idde ls z ijn e r ruim duiz e nd be k e nd, w aaronde r Eris , die z e lfs e e n s lag grote r is dan Pluto. De m e e s te be k e nde ijs dw e rge n h e bbe n afm e tinge n van e e n paar h onde rd k ilom e te r. As tronom e n van h e t Max-Planck -Ins tituut voor Z onne -s te ls e londe rz oe k in Lindau, Duits land, gaan de k om e nde m aande n e e n groot onde rz oe k s program m a be ginne n om van h onde rdve e rtig ijs dw e rge n nauw -k e urig de m idde llijn, dich th e id e n oppe rvlak te s am e ns te lling te be pale n. Daarvoor is in totaal onge ve e r vie rh onde rd uur w aarne m ings tijd op H e rs ch e l vrijge m aak t. H e t w aarne e m -program m a is vandaag ge pre s e nte e rd op de 41e bije e nk om s t van de Divis ion of Plane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty in Fajardo, Pue rto Rico. 08-10-2009 .

Op de avond van dins dag 13 ok tobe r, e e n paar m inute n voor 19 .00 uur, is vanuit vrijw e l h e e l Ne de rland e e n e xtre e m h e lde re m e te oor ('valle nde s te r') z ich tbaar ge w e e s t - e e n z oge h e te n vuurbol of vuurbal. H e t lich tve rs ch ijns e l trok in e nk e le s e conde n van h e t z uidw e s te n naar h e t noordoos te n, e n s patte in ve rs ch il-le nde brok s tuk k e n uite e n. In de om ge ving van Groninge n z ijn ook onw e e rs ach tige ge luids e ffe cte n ge h oord, e n trilde n de ram e n in de s ponninge n. Ook in Be lgië e n Duits land is de vuurbol w aarge nom e n. Ee n vuurbol onts taat w anne e r e e n grote ruim te s te e n m e t h oge s ne lh e id de aards e dam pk ring binne ndringt. Volge ns m e te ore ne xpe rt Koe n Mis k otte ging h e t in dit ge val om e e n s te e n m e t e e n m idde llijn van e e n ce ntim e te r of de rtig. Ve rm oe de lijk z ijn e r ge e n (grote ) m e te orie te n op aarde ne e rge k om e n. Ste rre nk undige n z ijn ge ïnte re s s e e rd in oogge tuige nve rs la-ge n e n opnam e n van de vuurbol, bijvoorbe e ld film opnam e n van autom a-tis ch e be ve iligings cam e ra's .Me ldinge n w orde n o.a. ve rz am e ld door de w e bs ite h e m e lw ach t.nl.


Kortnie uw s

27

Artik e l

De allere erste tele scoop ?

Re dactione e l

Be z e ge ld door h e t luide n van e e n s ch e e ps be l h e e ft de Rus s is ch e k os m onaut Ge nnadi Padalk a vrijdag-avond s ym bolis ch de be ve lvoe ring ove r h e t Inte rnationaal Ruim te s tation ISS ove rge drage n aan de Be lg Frank De W inne , z o w as op NASA TV te z ie n.Padalk a k e e rt z ondagm orge n s am e n m e t de Am e rik aan Mik e Barratt e n de Canade s e circus dire cte ur Guy Lalibe rté naar de Aarde te rug. De W inne z al na h e t ve rtre k van Padalk a tot z ijn e ige n te rugre is op 1 de ce m be r h e t ge z ag voe re n ove r h e t com ple x, ne t als ove r de ande re be w one rs : de Rus s e n Rom an Rom ane nk o e n Maxim Soe raje v, de Am e rik ane n Nicole Stott e n Je ffre y W illiam s , e n de Canade e s Robe rt Th irs k . Padalk a h e e ft vrijdag om s tre e k s 21.10 uur Be lgis ch e tijd ce re m onie e l h e t ge z agvoe rde rs ch ap aan De W inne ove rge drage n. De Be lg noe m de h e t e e rs te ge z agvoe rde r-s ch ap door e e n nie t-Am e rik aan of Rus "e e n grote e e r" voor h e m z e lf, voor h e t Europe s e as tronaute nk orps e n h e t Europe s e ruim te vaartprogram m a. H ij brak daarbij e e n lans opdat Europa z e lf ooit be m ande ruim te s ch e pe n naar h e t com ple x z al k unne n s ture n. "Oph oude n m e t e xplore n, is oph oude n vooruit te gaan", z e i h ij. De W inne is op 29 m e i in h e t ISS aange k om e n, in ge z e ls ch ap van Rom ane nk o e n Th irs k . Bron: Be lga / MVL / 09 -10-2009 .

De ins lag van de Am e rik aans e ruim te s onde LCROSS e n z ijn rak e ttrap, bij de z uidpool van de m aan, is e e n be e tje m e t e e n s is s e r afge lope n. Uit te le m e tris ch e ge ge ve ns blijk t dat de be ide proje ctie le n inde rdaad dich tbij de vooraf be re k e n-de locatie z ijn te re ch tge k om e n. Maar te le s cope n in de VS e n op H aw aï h e bbe n ge e n glim p van e e n ins lagpluim k unne n opvange n. Of de ins trum e nte n van LCROSS w e l ie ts h e bbe n k unne n re gis tre re n van de ins laande Ce ntaur-rak e ttrap, z al m oge lijk late r vandaag be k e nd w orde n.

Me t h e t radarins trum e nt van de Japans e m aanve rk e nne r Kaguya z ijn onde rgronds e s tructure n ontde k t op de m aan. H e t gaat om ve rs ch ille nde lage n van fijn m aans tof, ge le ge n tus s e n dik k e re lage n van baz altis ch ge s te e nte . De onde rgronds e lage n, op e e n die pte van e nk e le h onde rde n m e te rs , z ijn ge vonde n onde r de uitge s tre k te 'm aanz e e ë n' - de donk e re vle k k e n op de voorz ijde van de m aan. Z e be s laan onge ve e r tie n proce nt van h e t oppe rvlak van die m aanz e e ë n. Ve rm oe de lijk z ijn de s toflage n m ins te ns drie ë nh alf m iljard jaar ge le de n onts taan in pe riode n w aarin e r w e inig vulk anis ch e activite it op de m aan voork w am . De onde rz oe k s -re s ultate n w orde n ge publice e rd in Ge oph ys ical Re s e arch Le tte rs . 14-10-2009 .

Bono (Paul H e w s on) e n Th e Edge (David Evans ) van de Ie rs e rock band U2 w are n vandaag op be z oe k bij Mis s ion Control in H ous ton e n m och te n e ve n prate n m e t com m an-dant Frank de W inne e n z ijn be m annings le de n aan boord h e t Inte rnationaal ruim te s tation. Be k ijk de vide o van h e t ge s pre k tus s e n U2 e n Expe ditie 21 le de n van h e t ISS via: h ttp://vide o.Space -Site .com .


Kortnie uw s

Me t e e n s pe ciaal ins trum e nt op de 3,6 m e te r te le s coop in Ch ili z ijn 32 nie uw e e xoplane te n ontde k t. Ee n e xoplane e t is e e n plane e t buite n ons z onne s te ls e l die om e e n ande re dan onz e z on draait. Me t de ontde k k ing van 32 nie uw e aards e h e m e llich am e n is h e t aantal be k e n-de e xoplane te n in e e n k lap toe ge -nom e n m e t 30 proce nt.

Dat h e e ft de Ne de rlands e Onde r-z oe k s ch ool voor As tronom ie (NOVA) m aandag be k e ndge m aak t naar aanle iding van e e n inte rna-tionale confe re ntie ove r e xoplane -te n in de Portuge s e s tad Porto.

De 32 plane te n buite n ons z onne -s te ls e l z ijn ontde k t m e t de H ARPS, e e n uite rs t nauw k e urig ins trum e nt dat in de w e te ns ch appe lijk e w e re ld be k e nds taat als de be langrijk s te e xoplane te njage r van onz e aarde . H ARPS (H igh Accuracy Radial Ve locity Plane t Se arch e r) h e e ft de afge lope n vijf jaar m e e r dan 75 van de in totaal vie rh onde rd nu be k e nde e xoplane te n ge s pot.

De plane te njage r m aak t de e l uit van de 3,6 m e te r te le s coop op La Silla in Ch ili van de ESO, de Europe s e Z uide lijk e Ste rre nw ach t.

H ARPS is e e n e xtre e m pre cie z e s pe ctograaf (optis ch ins trum e nt om lich t te m e te n). H e t is in s taat om de s ch om m e linge n van s te rre n te m e te n door k le ine ve rande ringe n - van s le ch ts 3,5 k ilom e te r pe r uur - te de te cte re n in de s ne lh e id w aarm e e s te rre n door h e t h e e lal be w e ge n, de z oge h e te n radiale s ne lh e id. Exoplane te n k unne n door h un z w aarte k rach t s ch om -m e linge n van s te rre n ve roorz ak e n.

Vijf jaar lang ge durde nde h onde rd nach te n pe r jaar s pe urde H ARPS h e t unive rs um af m e t s om s s pe ctaculaire ontde k k inge n, z oals de Glie s e 581d, de e e rs te s upe r-aarde in de le e fbare z one van e e n s te r. De re ce nte ontde k k inge n be tre ffe n z oge noe m de s upe r-aarde s (ge m idde ld vijf k e e r z o groot als onz e plane e t) e n re uz e nplane te n (s upe rgrote gas bol-le n z oals Jupite r). De w e te n-s ch appe rs van ESO gaan e rvan uit dat onge ve e r 40 proce nt van z on-ach tige s te rre n e e n of m e e r e xoplane te n in h un buurt h e bbe n.

8 Me e r inform atiew w w .e s o.org

Artik e l

A l 400 e xo-plane te n ontd e k t

Re dactione e l

29

Italiaans e w e te ns ch appe rs z e gge n ve rbaas d te z ijn ove r de afbe e lding van e e n te le s coop in e e n w e rk van Jan Brue gh e l de Oude . De z oon van Pie te r Brue gh e l s ch ilde rde volge ns h e n e e n te le s coop w aar-van tot nu toe w e rd aange nom e n dat die pas vijftie n jaar late r ge m aak t w e rd, z o h e e ft de Ne de rlands e ope nbare om roe p NOS ge m e ld.

Volge ns de as tronom e n van h e t Obs e rvatorium in Trie s te gaat h e t om de te le s coop die te z ie n is in h e t w e rk 'Alle gorie van de Z inne n', w aarvoor Brue gh e l s am e nw e rk te m e t Rube ns . Dat w e rk date e rt uit 1617. De afge be e lde te le s coop is volge ns de w e te ns ch appe rs e e n ve rs ie die be dach t w e rd door

Joh anne s K e ple r. Dat is onde r m e e r te z ie n aan de le ngte van de k ijk e r e n de ple k van de le ns . Be ide z ijn ande rs dan bij de oors pron-k e lijk e ve rs ie van de te le s coop, z oals die in 1609 door Galile i ge bruik t w e rd om de Maan te obs e rve re n. K e ple r be dach t z ijn ve rs ie al in 1611. Tot nu toe w e rd aange nom e n dat dit ontw e rp pas in 1631 voor h e t e e rs t w e rd ge re a-lis e e rd. Brue gh e l h e e ft nu dus volge ns de Italiane n h e t be w ijs ge le ve rd dat dit al vijftie n jaar e e rde r ge be urde . Nog altijd is onduide lijk w ie de te le s coop h e e ft uitge vonde n. Bron: ANP / LB.

8 Me e r inform atiew w w .inve ntionofth e te le s cope .e u

30

1 - Mars (+ 0,5) door h e t noorde lijk de e l van de ope n s te rre nh oop Prae s e pe (M44) in h e t s te rre nbe e ld Cance r (Te be k ijk e n m e t e e n binoculair of m e t e e n k le ine k ijk e r).

2 - Ve nus (-3,9 ) 3°49 ’ te n noorde n van de s te r Spica (+ 1,2) om 2 h . Volle Maan om 19 h 14 m .

3 - Vroe gs te z onne culm inatie van h e t jaar (11 h 26 m te Uk k e l). Groots te pos itie ve w aarde (+ 16 m 26 s ) van de tijdve re ffe ning.

4 - De Maan te n z uide n van de ope n s te rre nh oop Ple jade n om 6 h (Te be k ijk e n m e t e e n binoculair). Ne ptunus (+ 7,9 ) s tationair om 18 h . De Maan 8° te n noorde n van de s te r Alde baran (+ 1,1) om 23 h .

5 - Me rcurius (-1,4) in bove ncon-junctie m e t de Z on – dus nie t w aarne e m baar – om 8 h .

6 - Ge lijk tijdige s ch aduw ove rgang-e n van de tw e e s ate llie te n J I (Io) e n J III (Ganym e de s ) op de s ch ijf van Jupite r tus s e n 18 h 58 m e n 21 h 04 m (Vie r om lope n van Io e n e e n van Ganym e de s na de dubbe le s ch aduw ove rgang van 30 ok tobe r).

7 - De Maan in h e t pe rige um (op 368 9 03 k m van de Aarde – Sch ijnbare diam e te r : 32’ 23’ ’ ) om 7 h .

8 - De Maan 7° te n z uide n van de s te r Pollux (+ 1,2) om 0 h .

9 - De Maan 4° te n z uide n van Mars (+ 0,3) om 6 h . Laats te Kw artie r van de Maan om 15 h 56 m .

10 - Jupite r (-2,4) in k w adratuur, op 9 0° van de Z on. Me rcurius op h e t ve rs t van de Aarde op 1,4454 as tronom is ch e e e nh e de n AE of 216,229 m iljoe n k ilom e te r. De Maan 4° te n z uide n van de s te r Re gulus (+ 1,3) om 16 h .

13 - De Maan 7° te n z uide n van Saturnus (+ 1,0) om 1 h .

14 - De Maan 3° te n z uide n van de s te r Spica (+ 1,2) om 14 h .

15 - De Maan 6° te n z uide n van Ve nus (-3,9 ) om 20 h .

16 - Nie uw e Maan om 19 h 14 m .

20 - De Maan 2° te n noorde n van de s te r Sigm a Sgr (+ 2) om 17 h .

22 - Ee rs t in h e t s te rre nbe e ld Libra vanaf de 1s te nove m be r e n daarna in h e t s te rre nbe e ld Scorpius vanaf om s tre e k s gis te re n tot onge ve e r de 30s te nove m be r, tre e dt de Z on in h e t te k e n de Sch utte r om 4 h 23 m .De Maan in h e t apoge um (op 404 733 k m van de Aarde – Sch ijnbare diam e te r : 29 ’ 31 ’ ’ ) om 20 h .

23 - De Maan in conjunctie m e t Jupite r (-2,3), 3° te n noorde n e rvan om 23 h .

24 - Ee rs te Kw artie r van de Maan om 21 h 39 m .

26 - Rak e nde be de k k ing van de s te r 15 Ps c (+ 6,6) aan de donk e re m aanrand in de onm idde llijk e nabijh e id van e e n lijn lope nde door Dam picourt, H e ine rs ch e id (L) e n Mande rfe ld rond 17 h 45 m . Rak e nde be de k k ing van de s te r SAO 128281 (+ 5,6) aan de ve r-lich te m aanrand in de onm idde llijk e nabijh e id van e e n lijn lope nde door H e rbe um ont, Gouvy e n Büllinge n rond 19 h 26 m .

28 - Rak e nde be de k k ing van de s te r SAO 9 2310 (+ 7,1) aan de donk e re m aanrand in de onm idde llijk e nabijh e id van e e n lijn lope nde door Vale ncie nne s (F), Groot-Bijgaarde n e n Turnh out rond 19 h 17 m .

W aarne e m tip !

De m e te ore nz w e rm Le onide n is tus s e n 13 e n 17 nove m be r s traals -ge w ijs w aar te ne m e n vanuit h e t s te rre nbe e ld Le e uw (Le o), w aar-naar de z e m e te oors troom ge noe m d is .

De Le onide n k om e n van de k om e e t Te m pe l-Tuttle . Me n m e e nt dat rond de ge noe m de data de aarde door e e n baan van ve le de e ltje s h e e n re is t die door de z e k om e e t z ijn uitge s tote n als h ij dich t bij de z on s taat.

De Le onide n k unne n z e e r ve e l s pe ctaculaire valle nde s te rre n ve rtone n. Er s ch ijnt e e n cyclus van 33 jaar te be s taan, die ove re e nk om t m e t de baan van 33 jaar die de k om e e t om de z on be s ch rijft. In pie k jare n k unne n duiz e nde n m e te ore n pe r uur w orde n w aarge nom e n. Topjare n w are n 169 8, 179 9 , 1833, 1866, 19 66 e n 2001.

8 Me e r inform atieh ttp://le onid.arc.nas a.gov/

Foto: Op 22 ok tobe r laats tle de n nam Ste fan Se ip in Noe rdlinge n (Duits land) de z e prach tige foto m e t aan de re ch te rz ijde de Maan e n, op de link e rz ijde , de plane te n Me rcurius (onde raan), Ve nus (m idde n) e n Saturnus (bove naan). Bron: APOD.

De h em elk alender


Kortnie uw s Z ich tbaarh e id van de plane te n

Z ich tbaar m e t h e t blote oog: Ve nus , Mars , Jupite r e n Saturnus . Me t te le s coop of binoculair: Uranus e n Ne ptunus . Onz ich tbaar : Me rcurius

Me rcurius (-1,2/-0,6), in bove ncon-junctie op 5 nove m be r e n op m inde r dan 15° van de Z on ge dure nde de h e le m aand, gaat door de m e ridiaan de 1 om 11 h 17 m , de 15 om 11 h 51 m e n de 30 om 12 h 30 m door, dus nie t w aarne e m baar.

Ve nus (-3,9 /-3,9 ), s te e ds dag na dag m e e r dich tbij de Z on, ‘s m orge ns bove n de oos te lijk e h oriz on e e rs t in h e t s te rre nbe e ld Virgo e n daarna in h e t s te rre nbe e ld Libra, k om t de 1 om 4 h 53 m , de 15 om 5 h 37 m e n de 30 om 6 h 24 m of re s pe ctie ve lijk 1 h 41 m , 1 h 21 m e n s le ch ts 0 h 57 m voor de Z on op.

Mars (+ 0,5/-0,0) dag na dag vroe ge r van de late avond tot h e t aanbre k e n van de dag in h e t s te rre nbe e ld Cance r, k om t de 1 om 21 h 49 m , de 15 om 21 h 24 m e n de 30 om 20 h 48 m op.

Jupite r (-2,4/-2,3), ‘s avonds bove n de z uide lijk e h oriz on e n late r op z ijn onde rgang bove n de z uidw e s te lijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e ld Capri-cornus , gaat door de m e ridiaan de 1 om 18 h 20 m , de 15 om 17 h 30

m e n de 30 om 16 h 38 m door.

Saturnus (+ 1,1/+ 1,0), ‘s m orge ns bove n de oos te lijk e h oriz on in h e t w e s te lijk de e l van h e t s te rre nbe e ld Virgo, k om t de 1 om 2 h 52 m , de 15 om 2 h 05 m e n de 30 om 1 h 13 m op.

Uranus (+ 5,8/+ 5,8), ‘s avonds bove n de z uide lijk e h oriz on e n dan tot z ijn onde rgang bove n de z uidw e s te lijk e h oriz on in h e t s te rre nbe e ld Aq uarius , gaat door de m e ridiaan de 1 om 20 h 33 m , de 15 om 19 h 38 m e n de 30 om 18 h 38 m door.

Ne ptunus (+ 7,9 /+ 7,9 ), ‘s avonds bove n de z uide lijk e h oriz on e n dan tot z ijn onde rgang bove n de z uidw e s te lijk e h oriz on in h e t s te r-re nbe e ld Capricornus , gaat door de m e ridiaan de 1 om 18 h 43 m , de 15 om 17 h 48 m e n de 30 om 16 h 50 m door.

OPGELET: De tijds tippe n z ijn ge ge ve n in W e re ldtijd UT (voor Uk k e l). Me n m oe t EEN uur bijte lle n om de plaats e lijk e tijd te be k om e n.

Bron: Konink lijk e Ste rre nw anw ach t. Onde rs taande k aart toont de s te r-re nh e m e l bove n Be lgië rond m id-de rnach t op 15 nove m be r.

8 Me e r inform atiew w w .as tro.om a.be

31

De op e e n na groots te plane toïde in h e t z onne s te ls e l, Pallas , is e e n intact ove rge ble ve n protoplane e t uit de onts taans pe riode van h e t z onne s te l-s e l. Dat s ch rijve n Am e rik aans e plane e tonde rz oe k e rs in e e n artik e l dat m orge n in Scie nce ge publice e rd w ordt. Plane toïde n z ijn rots ach tige h e m e llich am e n die e e n baan om de z on be s ch rijve n, m e e s tal tus s e n de bane n van Mars e n Jupite r. Pallas w as , na Ce re s , de tw e e de plane toïde die w e rd ontde k t, in 1802 door H e inrich Olbe rs . H ij h e e ft e e n e nigs z ins onre ge lm atige vorm m e t e e n groots te afm e ting van bijna 600 k ilom e te r. Foto's van Pallas die ge m aak t z ijn m e t de H ubble Space Te le s cope doe n ve rm oe de n dat e r aan h e t oppe rvlak e e n grote ins lagk rate r voork om t m e t e e n m idde llijn van onge ve e r 240 k ilom e te r. De ligging daarvan k om t ove re e n m e t e e n ie ts donk e rde r ge bie d aan h e t oppe rvlak . Sam e n m e t de vas tge s te lde dich th e id van Pallas (2,4 gram pe r k ubie k e ce ntim e te r) doe t dat ve rm oe de n dat h e t h e m e llich aam in h e t ve rle de n ooit ge s m olte n is ge w e e s t, w aarna z w aarde re m ate riale n naar de k e rn z ijn ge z ak t, te rw ijl lich te re m ate riale n aan h e t oppe rvlak ble ve n. De onde rz oe k e rs conclude re n dan ook dat Pallas (ne t als de ande re grote plane toïde n Ce re s e n Ve s ta) e e n intacte protoplane e t is uit de onts taans pe riode van h e t z onne s te l-s e l. 08-10-2009 .

De onde rgronds e oce aan van de Jupite rm aan Europa be vat h onde rd k e e r z ove e l vrije z uurs tof als tot nu toe w e rd ge dach t. Dat be w e e rt plane e t-de s k undige e n ge oloog Rich ard Gre e nbe rg van de Unive rs ite it van Ariz ona. Daardoor is e r volge ns Gre e nbe rg le ve n m oge lijk in de Europa-oce aan, m oge lijk z e lfs in de vorm van grote , com ple xe organis m e n. Europa h e e ft e e n be vrore n oppe rvlak , m aar daaronde r gaat e e n oce aan s ch uil van vloe ibaar w ate r - m ins te ns tw e e k e e r z o ve e l als al h e t w ate r in de aards e oce ane n. Tot nu toe w e rd aange nom e n dat die oce aan w e inig vrije z uurs tof be vat. Z uurs tof w ordt aan h e t oppe rvlak w e l ge produce e rd door de inw e rk ing van e ne rgie rijk e de e ltje s uit h e t h e e lal. Onduide lijk w as of dat z uurs tof ge m ak k e lijk in de onde rgronds e oce aan te re ch t k on k om e n. Me tinge n van ruim te s onde s h e bbe n e ch te r uitge w e z e n dat h e t Europa-oppe rvlak e rg jong is - h ooguit vijftig m iljoe n jaar. H e t w ordt k e nne lijk voortdure nd ve rve rs t door ve rs ch ille nde ge olo-gis ch e proce s s e n. Volge ns m ode l-be re k e ninge n van Gre e nbe rg w orde n e r bij al die proce s s e n grote h oe ve e lh e de n z uurs tof in de oce aan afge le ve rd. Gre e nbe rg pre s e nte e rt z ijn conclus ie s vrijdag op de 41e bije e nk om s t van de Divis ion of Plane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty in Fajardo, Pue rto Rico. 08-10-2009 .


32

PROBA 2 m aak t de e l uit van h e t In-Orbit Te ch nology De m ons tration Program m e van h e t Europe s e ruim te vaartage nts ch ap ESA. H e t is de tw e e de k uns tm aan uit e e n re e k s van k le ine e n goe dk ope s ate llie te n w aarm e e Europa z ow e l nie uw e te ch nologië n w il uitte s te n als ook w e te ns ch appe lijk onde rz oe k w il m e t ve rrich te n. De z e k le ine k uns tm aan w e rd ontw ik k e ld door e e n Europe e s cons ortium onde r le iding van h e t Be lgis ch e ruim te vaartbe drijf Ve rh ae rt Space uit Kruibe k e dat ook al de h oofdcontractor w as van de e e rs te PROBA k uns tm aan. PROBA 2 m oe t onge tw ijfe ld h e t antw oord w orde n op h e t s ucce s van de e e rs te PROBA k uns tm aan dat in 2001 ge lance e rd al de ruim te in ging. Indie n alle s ve rde r volge ns s ch e m a ve rloopt, z al de z e tw e e de "m ade in Be lgium " k uns tm aan in nove m be r 2009 ge lance e rd w orde n. PROBA 2 z al dan s am e n m e t de Europe s e Soil Mois ture and Oce an Salinity (SMOS) aardobs e rvatie s ate llie t in de ruim te ge brach t w orde n door m idde l van e e n Rus s is ch e Rock ot draagrak e t.

Me t de z e 120 k ilogram z w are PROBA 2 k uns tm aan w il Europa nie uw e te ch nologië n uitte s te n in e e n baan om de Aarde . Z o z al de z e s ate llie t uitge rus t w orde n m e t onde rm e e r e e n nie uw e lith ium -ionbattarij, e e n com binatie van pane le n m e t k ools tofve z e ls e n alum inium , nie uw e m ode lle n van re actie w ie le n, e e n ve rbe te rd te le com m andos ys te e m e n nie uw e GPS ontvange rs . Daarnaas t z al PROBA 2 ook uitge rus t w orde n m e t vie r w e te ns ch appe lijk e ins trum e n-te n. Tw e e van de z e ins trum e nte n z ulle n die ne n om onz e z on te obs e rve re n. Z e w e rde n ontw ik k e ld door de Be lgis ch e Konink lijk e Ste rre nw ach t e n h e t Ce ntre Spatiale de Lie ge in s am e nw e rk ing m e t h e t W orld Radiation Ce ntre dat z ich in Z w its e rland be vindt. H e t Lym an-Alph a Radiom ate r (LYRA) ins trum e nt z al onz e z on w aarne m e n in vie r bande n van e e n h e e l bre e d ultraviole t s pe ctrum . H e t Sun W atch e r us ing AP-s e ns ors and im age Proce s s ing (SW AP) e xpe rim e nt z al de corona van onz e z on w aarne m e n m e t e e n e xtre e m ultraviole tte te le s coop die be s ch ik t ove r nie uw e actie ve pixe l s e ns or-te ch nologie (APS). Dit ins trum e nt z al e lk e m inuut ge de taille e rde foto's m ak e n van de atm os fe e r van onz e

z on e n die nt e ige nlijk als te s t voor e e n toe k om s tig ins trum e nt dat e e n ge lijk aardig apparaat op de Am e rik aans / Europe s e SOH O s ate llie t m oe t ve rvange n. De ove rige tw e e e xpe rim e nte n m oe te n h e t z oge naam de ruim te w e e r be s tu-de re n. Z o z al de Dual Se gm e nte d Langm uir Probe s (DSLP) de e le k tro-ne ndich th e id e n de te m pe ratuur opm e te n in h e t ach te rgrondplas m a van de m agne tos fe e r. H e t vie rde e n laats te w e te ns ch appe lijk e ins tru-m e nt aan boord van de PROBA 2 is de Th e rm al Plas m a Me as ure m e nt Unit (TPMU). De z e z al vooral inge z e t w orde n om de s am e n-s te lling e n dich th e id van ione n te m e te n. Z ow e l de DSLP als ook de TPMU w e rde n ontw ik k e ld door h e t Ins tituut voor Atm os fe ris ch e Fys ica van de Ts je ch is ch e Acade m ie van W e te ns ch appe n.

Foto: PROBA 2 in de cle anroom van Ve rh ae rt Space . Me t dank aan Ste ve n Cuylle .

H e t ce ntrale h art van de PROBA 2 s ate llie t, z oals h ie ronde r is w e e r-ge ge ve n, is h e t Advance d Data and Pow e r Manage m e nt Sys te m (ADPMS). De z e on-board com pu-te r w e rd ontw ik k e ld m e t "s tate of th e art" te ch nologie e n h e e ft e e n re k e ncapacite it die tie n m aal h oge r ligt dan bij de e e rs te PROBA k uns tm aan. De ADPMS inte gre e rt alle functionalite ite n, z oals de pow e r controle , die vroe ge r in aparte m odule s onde r ge brach t w e rde n w aardoor m e e r ruim te voor ins trum e nte n op h e t s ate llie t-platform vrij k om t. Me t de re alis atie van de ADPMS h e e ft Ve rh ae rt één van de k rach tigs te com pute rs voor k le ine s ate llie te n ontw ik k e ld.

Naas t de vie r w e te ns ch appe lijk e ins trum e nte n die PROBA 2 aan boord h e e ft be s ch ik t de z e m icro-s ate llie t ook ove r e e n ve rs ch ille nde te ch nologis ch e e xpe rim e nte n. Me t PROBA 2 w il m e n de z e nie uw e te ch nologis ch e onde rde le n uitvoe -rig te s te n in e e n baan om de Aarde z odat de z e late r k unne n ge bruik t w orde n bij grote re ruim te proje cte n. Uit Ne de rland z ijn de Digital Sun Se ns or van TNO e n de Cool Gas Ge ne rator afk om s tig te rw ijl de Li-ion batte rij van SAFT e n de GPS Re ce ive r van Alcate l dan w e e r afk om s tig z ijn van Frank rijk . H e t Italiaans e Galile o Avionica le ve rde de Be pi Colom bo Star Track e r voor de z e k le ine k uns tm aan e n h e t Canade s e be drijf Dynacon is ve rantw oorde lijk voor de Re action W h e e ls . Bron: Space page .

8 Me e r inform atiew w w .ve rh ae rts pace .com

Proba 2

Artik e l Kris Ch ris tiae ns

Dat de ins lag van e e n m e te orie t 12.9 00 jaar ge le de n de aarde z o e rns tig de e d afk oe le n dat onde r m e e r de m am m oe t e n re uz e nw olf uits tie r-ve n, k lopt alle s be h alve volge ns ge oloog Ph ilippe Clae ys van de Vrije Unive rs ite it Brus s e l (VUB). H ij ging de be w ijz e n voor die buite naards e ins lag nog e e ns na e n m aak te m aandag be k e nd dat e r ge e n s paande r ove rblijft van de th e orie . In 2007 lance e rde de Am e rik aans e w e te ns ch appe r Rich ard B. Fire s tone de th e orie dat e e n ins lag van e e n k om e e t of as te roïde onge ve e r 12.9 00 jaar ge le de n gigantis ch e brande n e n grote s tof- e n roe tw olk e n op de aarde ve roorz aak te . Ee n plots e , s te rk e afk oe ling van h e t k lim aat op onz e plane e t w as h e t ge volg e n h e e l w at plante n- e n die rs oorte n, w aaronde r de m am m oe t, ove rle e fde n die ve rande ring nie t. Ge oloog Clae ys onde rz och t re ce nt m e t e nk e le Am e rik aans e colle ga's opnie uw e e n z e ve ntal s ite s in Noord-Am e rik a e n z e controle e rde n daarbij ook tw e e ge bie de n w aarop Fire s tone z ijn th e orie bas e e rde . Na die s tudie s m ak e n Clae ys e n z ijn colle ga's brandh out van Fire s tone s ve rk laring voor de k lim aatve rande ring. Volge nde m aand publice e rt de VUB ove rige ns nog e e n artik e l m e t h e t be w ijs van de ge oloog dat van e e n buite nlands e ins lag abs oluut ge e n s prak e w as . Bron: Be lga / SPS / 19 -10-2009 .

De s tad Ge nt ontvangt e e n Clim ate Star Aw ard van de Clim ate Alliance /Klim a-Bündnis in de abdij van Me lk in W ach au, bij W e ne n. Ge nt k rijgt die onde rs ch e iding voor z ijn CO2-nulm e ting e n h e t participatie traje ct rond de k lim aatdoe ls te llinge n van de s tad. Van de 118 proje cte n, inge die nd door 444 Europe s e s te de n e n ge m e e nte n, k rijge n e r vijftie n e e n de rge lijk e prijs . In h e t Ge nts e be s tuurs ak k oord s taat dat de s tad z al s tre ve n naar k lim aatne utraalh e id in 2050. Daarvoor lie t de Milie udie ns t e e n CO2-nulm e ting uitvoe re n, die pre cie s vas tle gt h oe ve e l CO2 de h e le s tad uits tootte in 2007. Me t die ge ge ve ns m oe t pe r s e ctor e e n plan voor e e n concre te aanpak w orde n opge s te ld. Daarnaas t w il de s tad e e n participatie traje ct opz e tte n. Daarbij w orde n z ow e l de burge rs als de s e ctore n die CO2 uits tote n, z oals de h ave n e n de be drijve n, uitge nodigd m e e na te de nk e n ove r de k ne lpunte n e n ove r m oge lijk e oplos s inge n. Op die m anie r w il Ge nt z o ve e l m oge lijk partne rs be tre k k e n bij h aar k lim aatplan, e n te ge lijk e rtijd h e t draagvlak voor s tructure le m aatre -ge le n ve rgrote n. Bron: Be lga / SAM / 22-10-2009 .

Onz e plane e t w ordt te h e e t, ook voor de s upe rm ode lle n onde r ons . Die be s lote n dan m aar te s trippe n, als prote s t tége n die global w arm ing uite raard. Ee n e n ande r h ad te m ak e n m e t de Inte rnationale dag van h e t k lim aat, e e n organis atie van 350.org. Die h e e ft als doe l de re ge rings le ide rs van de z e w e re ld w arm te m ak e n om éch t ie ts aan de opw arm ing van de aarde te doe n. Ee n inte rnationaal ak k oord in Kope nh age n in de ce m be r ove r de CO2-uits toot bijvoorbe e ld. H e t ge tal 350 s taat ove rige ns voor de door de organis atie voorge s te lde m axim um toe laatbare uits toot in de atm os fe e r van 350 CO2-de e ltje s pe r één m iljoe n. Die ve iligh e ids gre ns is op dit oge nblik al ove rs ch re de n. Bron: JV / 28-10-2009 .


Kortnie uw s

De rotatie pe riode van de re uz e n-plane e t Saturnus be draagt 10 uur, 34 m inute n e n 13 s e conde n. Dat is onge ve e r vijf m inute n k orte r dan tot nu toe altijd is aange nom e n.

Die conclus ie tre k t Tim oth y Dow ling van de Unive rs ite it van Louis ville uit m e tinge n van de Am e rik aans e plane e tve rk e nne r Cas s ini e n uit com pute rm ode lle n van de dam p-k ring van de ge ringde plane e t. De rotatie pie rode (de 'dag') van Saturnus w as nooit nauw k e urig be k e nd; ne t als bij de ande re re uz e nplane te n z ie n s te rre nk un-dige n alle e n de dynam is ch e dam p-k ring van de plane e t. Bij Jupite r, Uranus e n Ne ptunus k on de w are rotatie pe riode w orde n afge le id uit de ge m e te n draais ne lh e id van h e t e nigs z ins ge h e lde m agne tis ch ve ld.

Bij Saturnus is dat e ch te r nie t m oge lijk om dat de m agne tis ch e as s am e nvalt m e t de draaiings as . In plaats daarvan ge bruik te n s te rre n-k undige n z w ak k e , ve rande rlijk e radios ignale n uit h e t inw e ndige van de plane e t als m aat voor de draais ne lh e id. Op bas is daarvan le ve rde n de re ce nte Cas s ini-m e tinge n e ch te r e e n ande re dagle ngte op dan de m e tinge n van de Voyage r-ruim te s onde s uit de jare n tach tig.

Dow ling e n z ijn colle ga's h e bbe n nu groots ch alige s taande golve n in de Saturnus atm os fe e r ontde k t e n ge m ode lle e rd. Door h e t be s taan van die golve n in re k e ning te bre nge n, z ijn de ve rs ch ille n tus s e n de Voyage r- e n de Cas s ini-m e tinge n te ve rk lare n, e n k an ook de w are dagle ngte van Saturnus w orde n be paald. Dow ling pre s e n-te e rde z ijn re s ultate n (die e e rde r de z e z om e r al in Nature z ijn ge publice e rd) op de 41e bije e n-k om s t van de Divis ion of Plane tary Scie nce s (DPS) van de Am e rican As tronom ical Socie ty in Fajardo, Pue rto Rico. 06-10-2009 .

8 Me e r inform atieh ttp://s aturn.jpl.nas a.gov

Artik e l

Rotatieperiode van Saturnus

Re dactione e l

33

Artik e l

H et m eten van de m aanatm osfe er

Re dactione e l

H e t Am e rik aans e ruim te age nts ch ap NASA w il, voor h e t te laat is , onde rz oe k doe n aan de bijz onde r ijle atm os fe e r van de m aan. Naar ve rw ach ting z al de m e ns e lijk e activite it op h e t m aanoppe rvlak de k om e nde de ce nnia nam e lijk flink toe ne m e n. En w aar m e ns e n z ijn, dw arre lt s tof op, w orde n rak e tte n ge lance e rd e n tre de n alle rle i vorm e n van ve rvuiling op.

De onde rz oe k e rs w ille n dat vóór z ijn, om dat ande rs nooit m e e r k an w orde n vas tge s te ld w at de natuur-lijk e s am e ns te lling van de m aan-atm os fe e r is . Vandaar h un planne n voor de Lunar Atm os ph e re and Dus t Environm e nt Explore r (LADEE), die in 2012 ge lance e rd z ou m oe te n w orde n.

De m aan h e e ft z ijn atm os fe e r ove rige ns voor e e n be langrijk de e l te dank e n aan de z on: z ijn oppe rvlak s taat bloot aan e e n bom barde m e nt van ultraviole t z on-lich t e n ge lade n de e ltje s van de z onne w ind, w aardoor atom e n e n m ole cule n vrijk om e n. Ook ins lage n van m icrom e te orie te n e n gas s e n uit h e t inw e ndige van de m aan drage n e e n s te e ntje bij. De ins trum e nte n van LADEE z ulle n de conce ntratie s van 18 ve rs ch ille nde s toffe n in de m aanatm os fe e r m e te n. Bron: EPL / 19 -10-2009 .


34

4 nove m be r

Pe ndule de FoucaultSAL

L’ e xpos ition "Autour du pe ndule de Foucault" e s t organis ée pour la h uitièm e fois à Liège par la SAL. Date : 04 nove m bre – 15 nove m bre . Lie u: ancie nne églis e Saint-André à Liège . Plus d ’ inform ations : Société As tronom iq ue de Liège . E-m ail: A.Laus be rg@ s k yne t.be .

5 nove m be r

Journée s patialeOnbe k e nd

En m atinée , de ux e xpos és : "Ge nès e d'une m is s ion s patiale " par Se rge Volonté (ESA) e t "Le s coule urs de l'Unive rs " par Yaë l Naz é (FNRS-ULg). L'après -m idi, vis ite s d'e ntre pris e s s patiale s . Gratuit m ais s ur rés e rvation uniq ue m e nt. Ele ve s du s e condaire s upérie ur, 100 pe rs onne s . Date : je udi 05 nove m bre . Lie u: Faculté Polyte ch niq ue de Mons , Rue de H oudain 9 , Mons . Plus d ’ inform a-tions : applicas cie nce s .fpm s .ac.be .

5 nove m be r

Sur la route de MontalcinoTh éâtre Je an Vilar

Bas ée s ur de s faits h is toriq ue s , Sur la route de Montalcino s ’ e n écarte ave c une joie évide nte pour e xplore r une rivalité inte llige nte e t ple ine d ’ h um our. Traitant ave c une légère té déconce rtante d ’ un problèm e aus s i s cie ntifiq ue q ue le Big Bang, la pièce invite à une réfle xion s ur le s e ns de l’ e xis te nce . Brillant, raffiné e t drôle . Le s 5 e t 12 nove m bre 2009 à 19 h . 30. Le s 6 7, 10, 11 e t 13 nove m bre 2009 à 20h 30. Le dim anch e 8 nove m bre à 15h 00. Le m ardi 10 nove m bre e s t prévue une m atinée s colaire à 13h 30. Lie u:Th éâtre Je an Vilar, Rue du Sablon - Place Rabe lais , 1348 Louvain-la-Ne uve ce ntre .

10 nove m be r

Supe r m as s ive zw arte gate nKULe uve n

Le z ing in de cyclus "Ontde k je z e lf. Be gin bij h e t h e e lal (7/8)". Gratis , alge m e e n publie k , m ax. 200 m e ns e n. W anne e r: 10 nove m be r, 20u. 00 W aar: Z e ge r van H e e

auditorium , KU Le uve n, Tie ns e -s traat 41, Le uve n. Me e r inform atie : w w w .s te r.k ule uve n.be /outre ach /iya2009 /inde x_ nl.h tm l.

14 nove m be r

Cool cos m osVolk s s te rre nw ach t Arm and Pie n

Ee n voordrach te nre e k s , w aarbij 6 Vlaam s e as tronom e n, w aarvan s om m ige m e t inte rnationale carrière , k om e n ve rte lle n w at z ij ‘cool’ vinde n aan de cos m os . 14 nove m be r: Prof. Dr. Maarte n Bae s , ‘Exotic s e le ction: q uas ars e n s upe rm as s ie ve z w arte gate n'. Bre e d publie k , 100 p/le z ing. W an-ne e r : 14 nove m be r. W aar : UGe nt-Volk s s te rre nw ach t A. Pie n, Roz ie r 44 (ingang Ge z us te rs Love ling-s traat), 9 000 Ge nt. Me e r inform atie : w w w .arm andpie n.be .

14 nove m be r

Léonide sC.A.M.

Ce rcle As tronom iq ue Mos an - A l'Obs e rvatoire Cope rnic - Plate au d'H e rbuch e nne - Dinant. Le 14 nove m bre 2009 dès 19 h 00.Coupole ouve rte e t obs e rvation s i le cie l e s t dégagé, confére nce la cas éch éant. Pour plus d'inform ations : Je s s ica Vandijck . E-m ail: Je s s ie nigm a@ h otm ail.com .

16 nove m be r

Curs us ‘Initiatie w aarne m e n ’ Volk s s te rre nw ach t Arm and Pie n

Dit is e e n z e e r prak tijk ge rich te curs us w aarin u w ordt w e gw ijs ge m aak t in de w e re ld van te le s -cope n e n ve rre k ijk e rs , e n w aarbij u uw w e g le e rt k e nne n aan h e t firm am e nt. Bre e d publie k . Maxi-m aal 10 pe rs one n W anne e r: Van 16 nove m be r t.e .m . 14 de ce m be r, 21h 30-23h 30 (5 m aandagavon-de n). W aar: UGe nt Volk s s te rre n-w ach t A. Pie n, Roz ie r 44 (ingang Ge z us te rs Love lings traat), 9 000 Ge nt e n UGe nt-Ste rre Cam pus (Krijgs laan 281, 9 000 Ge nt). Me e r inform atie : w w w .arm andpie n.be . E-m ail: info@ arm andpie n.be .

16 nove m be r

Le fond cos m iq ue m icro-onde : une fe nêtre ve rs l’ unive rs

prim ordial

Onbe k e nd

Dans le s 15 anne és pas s ée s , de s obs e rvations de plus e n plus précis e s de s anis otropie s du fond cos m iq ue m icro-onde ont été réalis ée s . Ce ci nous pe rm e t non s e ule m e nt d'e s tim e r ave c grande précis ion le s param ètre s q ui décrive nt le conte nu m atérie l e t la géom étrie de l'unive rs , m ais aus s i de déte rm ine r le s propriétés de l'unive rs pe ndant une ph as e inflationnaire de très h aute éne rgie , be aucoup plus éle vée q ue l'éne rgie q ue nous atte ignons dans le s accélérate urs te rre s tre s . La confe re nce e xpliq ue ra ce tte conne xion de s fluctuations du fond cos m iq ue m icro-onde ave c la ph as e inflationnaire de l'unive rs . Lie u: Auditoire Adam Sm ith – FUNDP – Re m part de la Vie rge , 8 – B 5000 Nam ur. h ttp://pe rs o.fundp .ac.be /~ ale m aitr/IYA2009 /.

17 nove m be r

Nuit de s étoile s filante sOnbe k e nd

Soirée d'obs e rvation du cie l ouve rte au public: Léonide s , Jupite r. Gratuit. Date : m ardi 17 nove m bre à partir de 19 h . Lie u: Rue de Marie m bourg, 45 - 5670 Dourbe s . Plus d ’ inform ations : Roland BONINSEGNA – T. 060/39 9 9 25. Em ail: roland. bonins e gna@ s k yne t.be . Inte rne t: h ttp://us e rs .s k yne t.be /bonins e gna/inde x.h tm .

18 nove m be r

Ene rgie noire e t m atière s om breOnbe k e nd

Je an-Mich e l Alim i e s t Dire cte ur du Laboratoire Unive rs e t Th éorie s (LUTh ), Obs e rvatoire de Paris -Me udon. Date : Me rcre di 18 nove m bre 09 à 20h , e ntrée gratuite .Lie u: Grands Am ph ith éâtre s de l’ UMH , Ave nue du Ch am p de Mars , Mons . h ttp://olym pus .um h .ac.be . Te l.: 065/37349 0.

19 nove m be r

Brus s e ls InnovaOnbe k e nd

H ou jij je be z ig m e t h e t uitvinde n van s upe rconce pte n die de w e re ld radicaal z ulle n ve rande re n? Loop je ove r van de ve rnie uw e nde

D e activite ite nk ale nd e r

Rubrie k re dactione e l.

Me t de Advance d Cam e ra for Surve ys aan boord van de H ubble Space Te le s cope is e e n s pe ctaculaire opnam e ge m aak t van tw e e s te rre ns te ls e ls die m e t e lk aar in bots ing z ijn ge k om e n e n be z ig z ijn te ve rs m e lte n tot één re uz e ns te ls e l. Door de onde rlinge z w aarte k rach ts w e rk ing z ijn langge re k te s lie rte n gas uit de s te ls e ls ge ruk t, w aarin ve le tie ntalle n jonge s te rre nh ope n z ijn onts taan. De bots e nde s te ls e ls s taan s am e n be k e nd als NGC 2623. Z e be vinde n z ich op 250 m iljoe n lich tjaar afs tand in h e t s te rre nbe e ld Kre e ft. Door de h oge s te rvorm ings activite it produce re n de s te ls e ls ve e l infrarode s traling - h e t z ijn z oge h e te n Lum inous Infra-Re d Galaxie s (LIRG's ). De H ubble -w aar-ne m inge n m ak e n de e l uit van h e t GOALS-proje ct ( Gre at Obs e rvatorie s All-s k y LIRG Surve y ), w aarin de z e bijz onde re s te ls e ls op alle de nk bare golfle ngte n w orde n be s tude e rd door ruim te te le s cope n. 13-10-2009 .

Me t de 2,2-m e te r te le s coop van de Europe s e Z uide lijk e Ste rre nw ach t in Ch ili is e e n indruk w e k k e nde foto ge m aak t van h e t 'naburige ' s te rre n-s te ls e l NGC 6822. Dat is e e n k le in, onre ge lm atig ge vorm d s te rre ns te ls e l dat tot de z oge h e te n Lok ale Groe p be h oort: de ve rz am e ling s te rre ns te l-s e ls w aar ook ons Me lk w e gs te ls e l de e l van uitm aak t. NGC 6822 is tie n k e e r z o k le in als ons e ige n s te ls e l e n te lt s le ch ts onge ve e r 10 m iljoe n s te rre n. Onre ge lm atige s te rre ns te ls e ls als de z e h e bbe n h un vorm e loz e uite rlijk te dank e n aan ontm oe tinge n m e t ande re s te ls e ls . Ne t als alle s in h e t h e e lal z ijn s te rre ns te ls e ls in be w e ging, e n dat le idt ge re ge ld tot bots inge n of bijna-bots inge n. H ie rbij w orde n vaak grote groe pe n s te rre n uit de s te ls e ls w e gge s le urd, w aardoor de z e de m e e s t uite e nlope nde vorm e n k unne n aanne m e n. NGC 6822 h e e ft onge tw ijfe ld al ve e l van de z e ontm oe tinge n doors taan. 14-10-2009 .

Onge ve e r één op de vijf w ate rs tof-atoom k e rne n uit de z onne w ind die op de m aan te re ch tk om e n, w orde n door h e t m aanoppe rvlak de ruim te in 'ge re fle cte e rd' als ne utrale w ate rs tof-atom e n. Dat blijk t uit m e tinge n van e e n Europe e s -Indis ch ins trum e nt aan boord van de Indis ch e m aanve rk e nne r Ch andrayaan-1. Ee rde r ontde k te de Am e rik aans e Moon Mine ralogy Map-pe r aan boord van Ch andrayaan-1 al dat w ate rs tof-atoom k e rne n (protone n) in de z onne w ind ge abs orbe e rd w orde n door h e t pore uz e m aans tof, e n daar ve rbindinge n aangaan m e t z uurs tofatom e n, z odat h ydroxyl-m ole cule n (OH ) e n w ate rm ole cule n (H 2O) onts taan. De Europe e s -Indis ch e Sub-k e V Atom Re fle cting Analyz e r (SARA), e e n ande r ins trum e nt aan boord van Ch andrayaan-1, h e e ft nu ontde k t dat één op de vijf protone n in de z onne w ind nie t door de m aan ge abs orbe e rd w ordt, m aar juis t w ordt 'ge re fle cte e rd'. Dat ge be urt nadat h e t proton e e n e le k tron aan z ich h e e ft ge bonde n, z odat e r ne utrale w ate rs tofatom e n onts taan. In e e n artik e l in Plane tary & Space Scie nce be s ch rijve n de onde rz oe k e rs h oe w aarne m inge n aan de z e ge re fle c-te e rde w ate rs tofatom e n inform atie k unne n ople ve re n ove r plaats e lijk m agne tis m e in m aange s te e nte . 15-10-2009 .


Kortnie uw s

35

proje cte n die ge w oon vrage n om ge re alis e e rd te w orde n? Dan is de W e ds trijd voor Jonge Uitvinde rs ie ts voor jou w ant h ij rich t z ich tot s tude nte n e n jonge re n van 12 tot 25 jaar, onge ach t h un s tudie s . Me e r info op h ttp://w w w .brus s e ls -innova.com .

20 nove m be r

Nuits de s Léonide sOnbe k e nd

Séance s d ’ obs e rvations grand public. Entrée libre . Date : 20 nove m bre dès 20h . Lie u: park ing du Forie s t, ch e m in du Forie s t, Braine -l’ Alle ud. Plus d ’ inform ations : 02/387.16.42. E-m ail: m ich e l_ vde _ as tro@ yah oo.fr.

20 nove m be r

Nuits de s Léonide sOnbe k e nd

Obs e rvation du cie l. Entrée libre . Date : 20 nove m bre , dès 20h . Lie u: Ch e m in de s Coch ons , W ate rloo. Plus d ’ inform ations : M ich e l Matis – 02/354.45.05.

27 nove m be r

As troclub m e t Frank De boos e re Volk s s te rre nw ach t Mira

Multim e diavoors te lling: Ee n as tro-nom is ch e vooruitblik op 2010. W aarne m ings avond + be z oe k te n-toons te llings ruim te n. Toe gang: € 5,00. W anne e r: Vrijdag 27. nove m be r 2009 om 19 .30 uur. W aar: Volk s s te rre nw ach t MIRA – Abdijs traat 22 – 1850 Grim be rge n. Me e r inform atie : 02/269 .12.80. Inte rne t: w w w .m ira.be .

27 nove m be r

Confére nce s ur le s grands téle s cope s actue ls e t futurs , par Mr Guy Monne t, de l'ESO, dans le cadre de l'e xpos ition "Lune tte s

e t téle s cope s "S.A.L.

Confére nce s ur le s grands téle s cope s actue ls e t futurs , par Mr Guy Monne t, de l'ESO, dans le cadre de l'e xpos ition "Lune tte s e t téle s cope s ", organis ée du 12 s e pte m bre au 15 déce m bre par la Mais on de la Scie nce dans le s locaux de l'Es pace W allonie à Liège . Voir le s ite w w w .m as c. ulg.ac.be . Le 27 nove m bre à 20h dans l'auditoire de l'ins titut d'Anatom ie , 20 rue de Pitte urs , à 4020 Liège -Outre m e us e ). Re ns e ig-ne m e nts com plém e ntaire s e t confirm ations : à s uivre s ur le s ite h ttp://w w w .s ocie te as tronom iq ue de lie ge .be .

28 nove m be r

Curs us 'ruim te vaart'Volk s s te rre nw ach t Arm and Pie n

Ee n curs us voor ruim te vaartfa-nate n, die ook w at fe e ling h e bbe n voor ge s ch ie de nis . U m aak t k e nnis m e t de ontw ik k e ling van e e n rak e t, e e n aantal toe pas s e lijk e fys is ch e w e tm atigh e de n, de ve rs ch ille nde ruim te vaartproje cte n in h e t ve rle -de n, h e de n e n in de toe k om s t. Bre e d publie k . Maxim al 35 pe rs one n. W anne e r: Van 28 nove m be r 2009 t.e .m . 6 fe bruari 2010, 10h 00-12h 00 (10 z ate rdag-voorm iddage n). W aar: UGe nt-Volk s s te rre nw ach t A. Pie n, Roz ie r 44 (ingang Ge z us te rs Love ling-s traat), 9 000 Ge nt e n UGe nt-Ste rre Cam pus (Krijgs laan 281, 9 000 Ge nt). Me e r inform atie : w w w .arm andpie n.be ; Info e n ins ch rijve n: info@ arm andpie n.be .

28 nove m be r

Le s 40 ans du vol Apollo-11C.C.W .

Confére nce « Le s 40 ans du vol Apollo-11 » par Mich e l Vande r Els t (Orion As tronom ie ). Entrée libre . Date : 28 nove m bre à 20h . Lie u: Ce ntre culture l de W ate rloo, e s pace Be rnie r, rue François Libe rt, W ate rloo. Plus d ’ inform a-tions : M ich e l m atis – 02/354.45.05.

30 nove m be r

Le s étoile s au plom bOnbe k e nd

La grand m ajorite de s élém e nts ch im iq ue s n'a pas été fabriq uée lors du Big Bang, m ais a l'intérie ur de s étoile s . Com pre ndre ce tte « nucléos ynth e s e s te llaire » (c'e s t-a-dire la fabrication de s noyaux atom iq ue s de plus e n plus lourds par le s étoile s ) e s t l'un de s grands défis de l'as troph ys iq ue conte m -poraine . Ce tte confére nce vous e ntraine ra dans un voyage pas s ionant pas s ant e n re vue le s différe nts proce s s us de nucléos ynth e s e dans le s étoile s . En particulie r s e ra re latée la découve rte de s étoile s conte nant d'im portante s q uantités de s plus lourds élém e nts s table s , le bis m uth e t le plom b. Lie u: Auditoire Adam Sm ith – FUNDP – Re m part de la Vie rge , 8 – B 5000 Nam ur. Inte rne t:h ttp://pe rs o.fundp.ac.be /~ ale m aitr/IYA2009 /.

8 Me e r inform atiew w w .iya2009 .be

36

De NASA h e e ft vandaag voor h e t e e rs t e n k laarblijk e lijk m e t s ucce s h aar nie uw e draagrak e t Are s uitge te s t, z o w as re ch ts tre e k s op NASA TV te z ie n. Voornam e lijk om w ille van h e t s le ch te w e e r op Cape Canave ral in Florida k on de te s t gis te re n nie t doorgaan. De NASA h e e ft in e e n m e de de ling de te s t e e n "s ucce s " ge noe m d.

De onbe m ande Are s I-X ve rtrok om 15.30 uur Be lgis ch e tijd voor e e n s uborbitale vluch t van op e e n oud platform van de Maanrak e t Saturnus e n van de s pace s h uttle . De 300 m iljoe n e uro k os te nde te s t be trof alle e n de e e rs te trap van de Are s . Die trap is afge le id van de opduw rak e tte n op poe de rbrands tof van de s pace s h uttle die volge nd jaar uit die ns t m oe t gaan.

De re s t van de h aak pe nach tige rak e t be s tond uit s ch aalm ode lle n van w at h e t late r m oe t w orde n. Nie tte m in is e e n e ch te vluch ts im -ulatie ge s im ule e rd, w aarbij onge -ve e r 700 s e ns ore n tijde ns de onge ve e r 6,5 m inute n dure nde te s t h e t ge drag van de rak e t be s tude e r-de n.

De Are s m oe t s am e n m e t de toe k om s tige caps ule Orion de opvolge r van de s h uttle w orde n, te nm ins te als h e t W itte H uis daarvoor finaal h e t lich t op groe n z e t. De rak e t m oe t in h e t alge m e e n e e n s le ute lrol gaan s pe le n in toe k om s tige Am e rik aans e ruim te -vaartprogram m a's .

De NASA h e e ft in e e n m e de de ling de te s t van de Are s I e e n "s ucce s " ge noe m d. Toch z ijn e r vrage n. Ne t als dins dag k on de Are s nie t bij de

ope ning van h e t lance e rve ns te r om 13.00 uur Be lgis ch e tijd ve rtre k k e n. Enk e le lich te te ch nis ch e s trubbe -linge n m aar vooral h e t w e e r z orgde voor m e e r dan e e n h alf doz ijn k e e r ve rs ch uive n van h e t lance e rtijds tip. Om 16.30 uur, e e n h alf uur voor h e t lance e rve ns te r dich tging, s te e g de bijna h onde rd m e te r h oge Are s toch op. De rak e t ontw ik k e lde 1,3 m iljoe n ton s tuw k rach t.

Na z ow at tw e e m inute n s ch e idde de e e rs te trap z ich af, om tot e e n h oogte van 40 k m te k lim m e n e n e e n s ne lh e id van 4,76 Mach te be re ik e n. Dan k w am de e e rs te trap, be s taande uit vie r s e gm e nte n, w e e r naar be ne de n om aan vals ch e rm e n in de Atlantis ch e Oce aan te ploffe n s am e n m e t be e lde n van fe e s te nde m e de w e rk e rs van h e t Am e rik aans e ruim te vaartbure au. Maar h e t is onduide lijk of de drie vals ch e rm e n

h e bbe n ge w e rk t z oals ge pland, aldus e e n goe de VS-ruim te vaart-bron. De - dum m y- re s t van de rak e t m oe s t na e e n onge contro-le e rd traje ct ge w oon in z e e cras h e n.

Me e r dan 700 s e ns ore n h e bbe n h e t ge drag van de rak e t ge m e te n. "Are s I-X le ve rt de NASA e e n e norm e h oe ve e lh e id data op om h e t ontw e rp e n de ve iligh e id van de nie uw e ge ne ratie Am e rik aans e ruim te tuige n te ve rbe te re n", aldus h e t NASA-com m uniq ué. H e t w as de e e rs te k e e r s inds 19 81 dat van op - h e t s pe ciaal om ge bouw de - lance e rplatform 39 B e e n nie uw e rak e t w e rd ge lance e rd. Bron: Be lga / KA / MVDB / NASA / 28-10-2009 .


Are s I-X m et succe s gelanceerd


Artik e l

Een 'fak e ' m eteoriet

Re dactione e l

De Am e rik aans e IBEX-s onde z e t de inz ich te n rondom de uith oe k e n van ons z onne s te ls e l op h un k op, z o m e ldt de NASA. De in ok tobe r 2008 ge lance e rde IBEX is de e e rs te s onde die s pe cifie k h e t gre ns ge bie d van ons z onne s te ls e l m e t de inte rs te llaire ruim te ve rk e nt: de globale inte ractie tus s e n de s troom van ge lade n de e ltje s die van de Z on k om t (de z onne w ind) e n de k os m is ch e s traling van onz e Me lk w e g. Volge ns w e te ns ch appe lijk m is s ie dire cte ur David McCom as onth ulle n de re s ultate n fe nom e ne n die in nie ts ove re e ns te m m e n m e t de th e orie ë n e n m ode lle n ove r dat ge bie d. W e te ns ch appe rs h adde n lich te variatie s in de ruim te in dat inte rs te llair gre ns ge bie d ve rw ach t. Daar, op tie ntalle n m iljarde n k ilom e te rs van de Aarde , vond de IBEX e e n z e e r fijne lich ts trook m e t e e n inte ns ite it die tw e e tot drie k e e r h oge r w as dat de re s t van de h e m e l in dat ge bie d rond de h e lios fe e r. Dat is h e t ge bie d w aarin de z onne w ind de ove rh e e rs e nde s troom van de e ltje s is . De lich ts trook lijk t te m ak e n te h e bbe n m e t de invloe d van h e t k os m is ch e m agne tis ch e ve ld. Dat doe t de nk e n dat de inte rs te llaire ruim te e e n ve e l grote re invloe d uitoe fe nt op de s tructuur van de h e lios fe e r dan ge dach t. Bron: Be lga / LB.

Ee n k rach tige Atlas -5 draagrak e t h e e ft m e t s ucce s e e n w e e rs ate llie t voor h e t Am e rik aans e le ge r ge lance e rd, z o h e e ft h e t lance e rbe drijf Unite d Launch Alliance (ULA) be k e ndge m aak t. H e t w as de 600s te lance ring van e e n Atlas w aarvan de ge e s te lijk e "vade r" e e n Be lg is . Vanop de bas is Vande nbe rg in Californië ve rtrok gis te re n om 18.12 uur Be lgis ch e tijd e e n door Lock h e e d Martin ge bouw de Atlas -5, de k rach tigs te rak e t uit h e t onbe m ande Am e rik aans e gam m a. Ach ttie n m inute n late r k w am de De fe ns e Me te orological Sate llite Program F18 (DMSP F18) vrij van de bove ns te Ce ntaurtrap om aan e e n m e te oro-logis ch e m is s ie van e e n h alf m iljard dollar voor h e t VS-le ge r te be ginne n. De k uns tm aan is e ve ne e ns door Lock h e e d Martin ge bouw d. H e t ging s inds de m aide nvluch t van e e n Atlas -A in 19 57 om de 600s te lance ring van e e n e xe m plaar van de z e draagrak e t-fam ilie , aan w ie ns w ie g de Be lg Kare l Bos s art s tond. De ge ne ratie Atlas -5 w as aan e e n ach ttie nde m is s ie toe , z onde r één e nk e le k e e r te fale n. Bron: Be lga / ADV / 19 -10-2009 .

Vorige w e e k s tortte n k ort na e lk aar e e n rak e ttrap e n de m aans onde LCROSS ne e r bij de donk e re z uidpool van de m aan. De h oop be s tond dat daarbij e e n grote ins lagpluim z ou onts taan, die vanaf de aarde w aar-ne e m baar z ou z ijn. De te le urs te lling w as dan ook groot toe n e r nie ts te z ie n w as . Inm idde ls is e ch te r ge ble k e n dat LCROSS de ins lag van de rak e ttrap w e l h e e ft k unne n vas tle gge n - z ij h e t m aar nét. De ins trum e nte n van de m aans onde h e bbe n z ow e l de k orte flits ge re gis tre e rd op h e t m om e nt van de ins lag z e lf, als de daaropvolge nde w olk van dam p e n s tof. Ook is vas tge s te ld dat de ne e rge s torte rak e ttrap e e n onge ve e r 28 m e te r grote k rate r h e e ft ach te rge late n. In de k om e nde w e k e n z ulle n de ve rz am e lde ge ge ve ns grondig ge analys e e rd w orde n. 16-10-2009 .


Kortnie uw s

37

W e te ns ch appe rs m e e nde n m aan-dag (26-10) e ve n dat e e n m e te orie t z ondag w as inge s lage n in e e n w e iland in h e t noorde n van Le tland. De ins lag blijk t e ch te r ne p te z ijn. "Dit is ge e n e ch te k rate r. H ij is nage m aak t", z e i Uldis Nulle van h e t Le tlands e ce ntrum voor m ilie u, ge ologie e n m e te orologie . Ee rde r z e i h ij dat de ne ge n m e te r bre de e n drie m e te r die pe k rate r m oge lijk door e e n m e te orie t ve roorz aak t z ou z ijn. Toe n h ij arrive e rde op de plaats van de ins lag k w am e r rook uit de k rate r. De k uil is e ch te r te ne tje s om van e e n m e te orie t afk om s tig te z ijn. "H ij is ge grave n door e e n s h ove l", aldus Girts Stink ulis , ge oloog aan de unive rs ite it van Le tland. Op de bode m z ou ie m and brandbaar

m ate riaal h e bbe n ve rbrand. Z ondag k re e g de brandw e e r e e n te le foontje van e e n ge tuige die dach t e e n m e te orie t te h e bbe n z ie n ins laan. Ee n m ilitaire e e nh e id s ne lde te r plaats e om de m ate van radioactivite it te m e te n. Die w as norm aal. De s k undige n lie te n al w e te n dat h e t onge bruik e lijk is dat e e n obje ct van de rge lijk e om vang ins laat. De aarde w ordt ge bom bar-de e rd m e t buite naards e obje cte n, m aar die brande n doorgaans op in de atm os fe e r. Om e e n k rate r te ve roorz ak e n als in Le tland z ou de m e te orie t e e n doors ne de van m in-s te ns e e n m e te r m oe te n h e bbe n ge h ad. Bron: De Pe rs / 27-10-2009 .

8 Me e r inform atiew w w .as tro.uu.nl/~ m e te ors

Artik e l

Slech te tijden voor de NASA

Re dactione e l

Te rw ijl de e e rs te Are s -rak e t ne t ge lance e rd is h e e ft de Augus tine -com m is s ie e e n flink e k nuppe l in h e t NASA-h oe nde rh ok ge gooid.

H oe w e l de com m is s ie , die gis te re n h aar e indve rs lag publice e rde , ge e n s pe cifie k e aanbe ve linge n doe t voor h e t be m ande ruim te vaartprogram -m a van de VS, ple it z ij w e l voor e e n fle xibe le re invulling van dat program m a. De h uidige k oe rs is ge rich t op e e n te rugk e e r naar de m aan, h e t ve s tige n van e e n pe rm ane nte m aanbas is e n - uite inde lijk - e e n be m ande landing op Mars . Volge ns de NASA-com m is s ie z ou e r de k om e nde tie n jaar nog e e ns 30 m iljard dollar

nodig z ijn om die am bitie uz e planne n te re alis e re n. Om dat de Are s -rak e t ve rre van ge re e d is , e n de laats te vluch t van de s pace s h uttle voor 2010 op h e t program m a s taat, z oude n e r z e lfs z e ve n jaar lang ge e n be m ande Am e rik aans e ruim te vluch te n k un-ne n plaats vinde n - ook nie t naar h e t inte rnationale ruim te s tation ISS. De com m is s ie vindt dat ve rlore n tijd e n pre s e nte e rt e e n aantal alte rnatie ve s ce nario's .

In alle s ce nario's w ordt h e t s h uttle -program m a m e t m inim aal e e n jaar ve rle ngd. Bove ndie n w ordt de s ugge s tie ge daan om de pe nde lvluch te n naar h e t ISS ove r te late n aan com m e rcië le partije n. Onde rtus s e n z ou dan k unne n w orde n ge w e rk t aan e e n ruim te vaartprogram m a dat m inde r op landinge n op de m aan e n Mars is ge focus s e e rd. Ge dach t k an w orde n aan m is s ie s in e e n baan om de m aan of Mars , of e e n landing op e e n nabije plane toïde of z e lfs e e n van de m ane n van Mars .


38

Laats t in h e t nie uw s k w am e n de vre e m de aarde n ringe n, op de grond van As s e broe k nabij Brugge , naar vore n. Ee n arch e ologis ch onde rz oe k is ge s tart om h e t raads e l op de As s e broe k s e Me e rs e n op te los s e n. Eind ok tobe r al z oude n de e e rs te be vindinge n be k e nd w orde n ge m aak t.

De ringe n w are n al e e ns ve rm e ld in 1600. Tot nog toe le e k nie m and te w e te n w aar z e pre cie s vandaan k om e n. Ee rde r w aagde n e e n apoth e k e r uit 1880 e n e e n profe s s or uit 19 50 al e e ns h un k ans . Z ou h e t m is s ch ie n e e n vroe ge re w oonplaats van graaf Boude w ijn I m e t de Ijz e re n Arm ge w e e s t z ijn? Late r, in 19 9 4 vond e e n s tude nte e r dan w e e r pot-re s te n. Ve rde re gis s inge n ble ve n dan ook nie t uit, w aaronde r e e n ge w e z e n paarde ns tal, e e n ple k om rus tig te bidde n, e e n ve ilig vluch tk am p, e e n onts panne n bad-h uis , e e n onove rw inne lijk fort... m aar h e t m e e s t frapante ide e w as toch dat van e e n tw e e de Stone h e nge ! En laat nu juis t dit uite inde lijk toch nie t z o ve r ge z och t z ijn. W e lk e z ijn im m e rs de ge lijk e nis s e n m e t Stone h e nge ?

Foto: H ie rbove n z ie t u e e n foto uit de Google Maps w e bs ite . Aan de re ch te rz ijde de foto van de grond-ringe n te As s e broe k die m e n in de m e e s te nie uw s be rich te n k an te rugvinde n. De k le ine foto toont de grond-ringe n te Stone h e nge . Ge e f toe , de z e ge lijk e n h e e l e rg op e lk aar...

Ne t is e e n re e k s ove r Stone h e nge in dit m agaz ine ge s tart, dus om nog nie t ve e l te ve rk lappe n, z ie h ie r nog e e ns e e n k orte be s ch rijving van w at e r op de grond van Stone h e nge te z ie n is .

Bij Stone h e nge s taat de s te ne n cirk e l in h e t m idde n, be s taande uit re ch tops taande s te ne n, m e t ligge nde s te ne n e rop. Op e e n re de lijk e afs tand rond de s te ne n cirk e l z ijn e r e ve ne e ns aarde n ringe n, die m e n de Circular Ditch noe m t. De z e Ditch w as e r z e lfs al, nog voordat de s te ne n cirk e l w e rd ge z e t. Er is nog s te e ds e e n w e g ove r de grond tot aan de h oriz on te z ie n, lope nde tot de z e Ditch , w at de ingang van Stone h e nge w as e n de Ave nue w ordt ge noe m d.

De Ave nue loopt in de rich ting van de z ons opk om s t op 21 juni. W aar de Ave nue toe k om t op de Ditch , ligt e e n s te e n, de Slaugh te r Stone . Ook op de Ave nue , e n nie t z o ve r buite n de Ditch , s taat de be k e nde H e e l Stone , die nu h e e l dich t bij e e n m ode rne autow e g be dre igd w ordt. Op 21 juni z ie je vanuit h e t m idde n van de s te ne n cirk e l de z on opk om e n ach te r de H e e l Stone . Ee n ope ning in de Ditch is ook aanw e z ig, e xact in de rich ting van h e t z uide n. Dit lijk t op e e n s e cundaire ingang. Ne t binne nin de Ditch , e n te ge nove r e lk aar, be vinde n z ich tw e e k le ine ronde gre ppe ls . In e lk van de z e gre ppe ls h e e ft ooit e e n s te e n ge s taan, z e w orde n als 9 2 e n 9 4 ge num m e rd. Eve ne e ns op e e n ande re pos itie ne t binne n de Ditch , z ijn e r de tw e e s te ne n 9 1 e n 9 3, ook te ge nove r e lk aar. De z e tw e e s taan e r nog. De vie r s te ne n 9 1 tot 9 4 w orde n de Station Stone s ge noe m d. Z e lijk e n

trouw e ns in de rich ting van opk om s te n e n onde rgange n van de m aan te w ijz e n, w aardoor je in s taat be nt om de e clips -cyclus van 18,6 jaar te vinde n. Ook z ijn nog h e e l w at ande re gate n in de grond als cirk e ls z ich tbaar, w aarin m is s ch ie n s te ne n ge plaats t of ve rplaats t w e rde n. Enk e le van de z e gate n ne t binne n de Ditch z ijn de Aubre y H ole s , ge noe m d naar de ontde k k e r. Dich te r bij de s te ne n cirk e l w e rde n ook Y-, Z -, Q- e n R-gate n ge num m e rd.

Om nu Stone h e nge te ve rge lijk e n m e t de grote ronde gre ppe l te As s e broe k , is h e t inte re s s ant om te z oe k e n naar ope ninge n in de gre ppe l, e n obje cte n die langs h e e n de gre ppe l z oude n h e bbe n ge le ge n, z oals de Station Stone s , die e ve ntue e l ook naar rich tinge n van z on e n m aan z oude n w ijz e n. Z ow aar, op de foto z ijn ve rdach te ple k k e n langs de grote cirk e l te z ie n. In ie de r ge val, m och t m e n nu ook nog 1 h oofdrich ting vinde n, z oals de z ons opk om s t op 21 juni, dan w ordt h e t e e n m ooie ve rge lijk ing tus s e n Stone h e nge e n de As s e broe k s e ringe n.

Tot s lot, z e k e r e n vas t de re e k s ove r Stone h e nge in dit m agaz ine ve rde r volge n, w ant h e t as trono-m is ch e ge de e lte be looft w at. Bron: David Vans te e lant.

8 Me e r inform atiew w w .s tone h e nge .co.uk

Een tw e ede Stone h enge te Brugge ?

Artik e l David Vans te e lant

Bij de firm a As trium in Ottobrunn (Duits land) is e e n te s tm ode l ge m aak t van e e n van de grote w e te ns ch ap-pe lijk e ins trum e nte n die s trak s de e l z ulle n uitm ak e n van de Jam e s W e bb Space Te le s cope (JW ST). De z e ruim te te le s coop, die als de opvolge r van de H ubble -ruim te te le s coop w ordt ge z ie n, z al in 2014 w orde n ge lance e rd m e t de Europe s e draagrak e t Ariane 5. Daarnaas t z al h e t Europe s e ruim te age nts ch ap ESA tw e e van de vie r w e te ns ch appe lijk e ins trum e nte n le ve re n. H e t door As trium ge m aak te te s tm ode l van e e n nabij-infrarood-s pe ctrograaf w ordt late r dit jaar naar de VS ove rge brach t. H e t is be doe ld om alvas t e e n aantal te s ts m e t de ins trum e nte nm odule van de JW ST te k unne n doe n, voordat de e ige nlijk e ins trum e nte n be s ch ik baar z ijn. In voltooide s taat z al de JW ST e e n onge ve e r 5 ton w e ge nd ge vaarte van 24 bij 12 bij 12 m e te r z ijn. H ij w ordt uitge rus t m e t e e n 6,5 m e te r grote h oofds pie ge l die uit 17 afz onde rlijk e s e gm e nte n be s taat. 14-10-2009 .

De Unive rs ite it van Californië in Be rk e le y h e e ft 29 m iljoe n dollar van de Am e rik aans e National Scie nce Foun-dation ontvange n voor h e t ontw ik k e le n van planne n voor de bouw van h e t De e p Unde rground Scie nce and Engine e ring Laboratory (DUSEL) in de ve rlate n H om e s tak e -goudm ijn in South Dak ota. Dank z ij particulie re s pons oring w ordt in de k ilom e te rs -die pe m ijn m om e nte e l al ge w e rk t aan de bouw van h e t Sanford Unde rground Scie nce & Engine e e ring Laboratory (SUSEL). In de H om e s tak e -m ijn, op ande rh alve k ilom e te r onde r h e t aardoppe rvlak e n m e t in totaal 600 k ilom e te r tunne ls , w e rd in de jare n z e s tig al w e te ns ch appe lijk onde rz oe k ve rrich t, onde r ande re naar ne utrino's van de z on. Die p onde r de grond w ordt nie t lange r h inde r onde rvonde n van alle rle i ve rs tore nde s ignale n uit h e t h e e lal. Som m ige de le n van de m ijn be vinde n z ich z e lfs op 2,5 k ilom e te r die pte . Binne n h e t DUSEL-proje ct m oe t onde rz oe k ve rrich t gaan w orde n op h e t te rre in van de as tronom ie , de de e ltje s fys ica, de aardw e te ns ch appe n e n de biologie . Ee n van de e e rs te e xpe rim e nte n die in ge bruik ge nom e n gaat w orde n is LUX (Large Unde rground Xe non-e xpe ri-m e nt), w aarm e e ge z och t w ordt naar donk e re m ate rie . 15-10-2009 .

Op de avond van vrijdag 25 s e pte m -be r h oorde Tony Garch ins k i uit Ontario, Canada, e e n h arde k nal. Toe n h ij de volge nde och te nd buite nk w am , z ag h ij dat de voorruit van de Nis s an Path finde r van z ijn m oe de r e e n grote bars t ve rtoonde , e n op de m otork ap lage n w at m e rk w aardige s te ne n. Garch ins k i h ie ld h e t op vandalis m e e n de e d aangifte bij de politie . Tw e e w e k e n late r h oorde m oe de r Yvonne Garch ins k i toe vallig dat onde rz oe k e rs van de unive rs ite it van W e s t-Ontario in de om ge ving op z oe k w are n naar m oge lijk e re s tante n van e e n m e te o-rie t. Op vrijdag 25 s e pte m be r w as nam e lijk e e n z e e r h e lde re m e te oor te z ie n ge w e e s t die op vide o w as vas tge le gd, z odat z ijn baan nauw k e u-rig k on w orde n vas tge s te ld. Toe n vie l na de m e te orie t ook h e t k w artje : de 'm e rk w aardige s te ne n' ble k e n m e te o-rie te n te z ijn. H e t groots te fragm e nt h e e ft onge ve e r de grootte van e e n golfbal e n w e e gt 46 gram . H e t is ove rige ns nie t voor h e t e e rs t dat e e n auto h e t s lach toffe r w ordt van e e n m e te orie tins lag.


Kortnie uw s

39

06 nove m be r

De AAG cloadw atch e r

Ee n voordrach t door Mik e Ros s e e l ove r de ge lijk nam ige w olk e n-de te ctor die inge z e t k an w orde n bij oa ons draadloos w e e rs tation.

13 nove m be r

Proje ct & prak tica

Tijde ns 'Proje ct & prak tica' w e rk e n w e ve rde r aan de be s taande proje cte n (w e e rs tation, icarus , LEGO m inds torm s NXT, ...) of gaan w e , als h e t w e e r toe laat, gaan w aarne m e n.

Ma.16 nove m be r

Ste rre nk unde m e t h e t blote oog

Ee n voordrach t door Patrick Jae cq ue s is m Eure k a e n Vorm ing Plus ove r de bas is be gins e le n van h e t w aarne m e n. Ins ch rijve n ve r-plich t ! Vanaf 19 .00 uur !

W oe . 18 e n do. 19 nove m be r

De vis ie rond de film : 2001 - A s pace odys s e y

Ee n voordrach t door Patrick Jae cq ue s is m Eure k a e n Vorm ing Plus ove r de inh oud van één van de m e e s t boe ie nde SF film s ooit ge m aak t. De dag e rna k ijk e n w e naar de film op groot s ch e rm . Ins ch rijve n ve rplich t ! Be ide n vanaf 19 .00 uur !

20 nove m be r

W aarne m ings actie !

Vandaag gaan w e op s tap naar As troLAB Iris te Ie pe r om e r te

gaan w aarne m e n. Ove rnach te n is m oge lijk . Me e r inform atie k an je alvas t h ie ronde r te rugvinde n ....

27 nove m be r

W aarne m ings actie !

Tijde ns 'Proje ct & prak tica' w e rk e n w e ve rde r aan de be s taande proje cte n (w e e rs tation, icarus , LEGO m ind-s torm s NXT, ...) of gaan w e , als h e t w e e r toe laat, gaan w aarne m e n (+ film ).

04 de ce m be r

Lance ring Frank De W inne

Ee n voordrach t door Kurt De q uick ove r de lance ring van Frank De W inne w aar h ij pe rs oonlijk bij w as ! Be s lis t de m oe ite w aard, alle e n al voor h e t unie k e be e ldm ate riaal.

11 de ce m be r

Proje ct & prak tica

Tijde ns 'Proje ct & prak tica' w e rk e n w e ve rde r aan de be s taande proje cte n (w e e rs tation, icarus , LEGO m inds torm s NXT, ...) of gaan w e , als h e t w e e r toe laat, gaan w aarne m e n.

Z a. 12 de ce m be r

Be s tuurs ve rgade ring

H ie rop z ijn, z oals s te e ds , alle le de n van h arte w e lk om . Voors te lle n k unne n ook s te e ds w orde n ge daan. Alle 'input' is s te e ds w e lk om . Vanaf 14.00 uur !

8 Me e r inform atiew w w .as tro-e ve nt-group.be

Rubrie k

De AEG activite itenk alender

Re dactione e l

Activite it v/d m aand

Op vrijdag 20 nove m be r m oge n w e de facilite ite n van Volk s s te rre n-w ach t As troLAB Iris ge bruik e n w aaronde r de 68 cm te le s coop. W e s pre k e n te r plaats e af om 21.00 uur. Z o k rijge n ook de le de n die van ve r k om e n de k ans om e r op tijd te ge rak e n. Bre ng alvas t je e ige n te le s coop m e e als ook de re s t van h e t w aarne m ings m ate riaal.

De e lnam e be draagt s le ch ts 5,00 e uro pe r pe rs oon e n ove rnach te n te r plaats e is m oge lijk . Daarom is h e t nodig om z ich in te s ch rijve n. Ook z odoe nde h e t trans port van alle de e lne m e rs k an ge re ge ld w orde n. Raadple e g alvas t uw e -m ails voor m e e r de tails ! W anne e r h e t w e e r te s le ch t z ou z ijn z al de z e activite it ve rplaats t w orde n...

40

Te rugblik zom e ractie s

De Pe rs e ïde n: h e t w e rd aange -k ondigd als e e n bijz onde r jaar e n z e h e bbe n h e t dan ook voortre ffe lijk ge daan m e t e e n drie dubbe le pie k in de activite its curve . H e laas w as h ie r voor de W e s t Europe ane n s le ch ts w e inig z ich tbaar van, e n ook de s tore nde m aan z ou s ow ie s o e e n dom pe r op h e t s ch ouw s pe l ge w e e s t z ijn. Er ve rs ch ijnt h ie rove r in h e t najaar e e n artik e l in H e e lal. Ve rde r onth oude n w e ook h e t ve rs ch ijne n van e e n grote vuurbol op de avond van de 15de augus tus die door z e e r ve e l m e ns e n w e rd w aarge nom e n. Dit h aalde de nationale pe rs . Al de z e z ak e n k unne n jullie ach te raf nog e e ns rus tig nale z e n in h e t jaar-ve rs lag van 2009 . De z e k om t na h e t h uidige s e iz oe n op de VVS w e bs ite online . Ook de oude re jaarve rs lage n k unt u nog s te e ds le z e n.

Druk najaar

De Le onide n s taan voor de alle r-laats te k e e r in h e t h uidige lope nde Le onide ns e iz oe n m e t s tip op h e t program m a. H e t is dit jaar 10 jaar ge le de n van de e e rs te Le onide n-s torm in h e t h uidig lope nde s e iz oe n. Ee n lok ale opk laring m igre e rde toe n ove r Vlaande re n w aarin toch e nk e le ge luk k ige w aarne m e rs e r in s laagde n e e n glim p op te vange n van de z e uitbars ting.. H e t w as m e te e n ook de alle re e rs te k e e r dat e e n de rge lijk e s torm tot bijna op de m inuut corre ct w e rd voors pe ld (David As h e r e n Rob Mc Naugh t).

Vorig jaar trok de aarde door-h e e n e e n oud s tofs poor die in 1466 door 55 P / Te m pe l Tuttle w e rd afge s tote n. H e t le ve rde e e n fraaie uitbars ting op aan ‘Pe rs e ïde n-s te rk te ’ m e t tal van h e lde re m e te ore n. H e laas s toorde de m aan be h oorlijk e n w e rk te h e t w e e r in Be lgië nie t e ch t m e e . Ook dit jaar ve rw ach t m e n e e n h e us e Le onide nuitbars ting w ant de aarde k om t nog dich te r in de buurt van h e tz e lfde s tofs poor uit 1466. H ie rdoor z ou de Z H R nog h oge r k unne n uitvalle n dan 2008. Bove ndie n is e r rond h e tz e lfde m om e nt van de z e ontm oe ting e e n ande r oud s tofs poor uit 1533 in de buurt dat e ve ne e ns flink w at activite it z ou k unne n ople ve re n. Alle s bij e lk aar ve rw ach t

m e n e e n pie k e rge ns tus s e n 150-300 m e te ore n pe r uur! Dit is e e n uite rm ate m ooie k ans om ontm oe tinge n m e t oude s tofs pore n van 55 P/ Te m pe l Tuttle te gaan be s tude re n! De m aan z al de z e k e e r nie t s tore n m aar jam m e rlijk z ijn de pie k tijde n nie t ide aal voor onz e contre ie n. Ee n ove rz ich tje van de ve rw ach tinge n pe r m ode lle ur:

Ge z ie n de onguns tige tijds tippe n z al e r vanuit de Be ne lux w e inig tot h e le m aal nik s te m e rk e n z ijn van de z e uitbars ting. Le t e ch te r w e l op; h e t gaat om oude re s tofs pore n e n als e r daadw e rk e lijk ve rtraginge n optre de n in de opge ge ve n pie k tijd-s tippe n dan z al e r bij lage radiant-s tand m is s ch ie n w e l ie ts te m e rk e n z ijn van de z e uitbars tingN In onz e contre ie n ve rs ch ijne n de e e rs te Le onide n m e e s tal rond 00:30 uur lok ale tijd. Is de uitbars ting voltooid ve rle de n tijd, dan k unne n w e nog altijd de norm ale ach te rgrondactivite it w aar-ne m e n. Conce ntre e r je dus vooral op 17-18 nove m be r; m aar h e t is ook ve rs tandig om de nach te n voor e n na 17-18 nove m -be r nauw le tte nd op te volge n. Le onide n produce re n z e e r s ne lle m e te ore n, afk om s tig uit de ‘k op ’ van de Le e uw .

Maar w at e r ook m oge ge be ure n rond al h e t ‘s pe culatie ve ’ ge w e ld m e t grillige topz w e rm e n als de Orionide n e n de Le onide n; ins i-de rs k ijk e n uit naar h ét h oogte punt e n z w aarte punt in 2009 : de k onin-gin de r re ge lm aat; de m aje s tue uz e Ge m inide n z w e rm ! Note e r alvas t 13-14 de ce m be r m e t rood in jullie age nda.

De z e topz w e rm ontgooch e lt nooit e n trak te e rt h e t h e le noorde lijk h alfrond op e e n lange s h ow van je w e ls te . De pie k tijde n w orde n in 2009 ve rw ach t in de vroe ge och te nd van m aandag 14 de ce m -be r e n dit is uite rm ate guns tig voor onz e contre ie n. De m e e s te m e te ore n z ijn z ich tbaar rond culm inatie tijd van de radiant (om s tre e k s 2 uur lok ale tijd) e n dit le ve rt dus ge dure nde e nige ure n m e e r dan 100 vis ue le m e te ore n pe r uur op m its m e n be s ch ik t ove r goe de e n duis te re w aarne e m condi-tie s .

Foto: De m e te ore nz w e rm Le onide n is tus s e n 13 e n 17 nove m be r s traals ge w ijs w aar te ne m e n vanuit h e t s te rre nbe e ld Le e uw (Le o), w aarnaar de z e m e te ore n-re ge n ge noe m d is . Bron: Sk y & Te le s cope .

M eteoren in h et najaar

Artik e l Mich e l Vande putte

Ee n w e te ns ch appe r die voor de NASA w e rk te is opge pak t e n aange k laagd w e ge ns s pionage , z o h e e ft jus titie in de Ve re nigde State n be k e ndge m aak t. De m an z ou h e bbe n ge probe e rd ge h e im e inform atie te ve rk ope n aan e e n FBI-age nt die z ich voorde e d als Is raë lis ch s pion. De 52-jarige Ste w art David Noz e tte , die e e n be langrijk e bijdrage le ve rde aan h e t be w ijs dat z ich op de m aan w ate r be vindt, w e rd m aandag ge arre s te e rd e n w ordt w aars ch ijnlijk nog dins dag voorge le id. H ij w e rd ge arre s te e rd na e e n unde rcove r ope ratie w aarbij e e n m e de w e rk e r van de FBI z ich voorde e d als e e n age nt van de Is raë lis ch e Mos s ad. De FBI w as Noz e tte op h e t s poor ge k om e n nadat h ij in e e n ge s pre k m e t e e n colle ga h ad late n valle n dat h ij be re id w as naar Is raë l te gaan 'e n z e alle s te ve rte lle n'. Be h alve bij de NASA, w e rk te Noz e tte ook e nige tijd bij h e t m inis te rie van e ne rgie z ak e n, w aar h ij toe gang h ad tot z e e r ge h e im e ge ge ve ns , die be tre k k ing h adde n op atoom te ch no-logie . Late r w e rk te h ij als te ch nis ch advis e ur bij e e n be drijf van de Is raë lis ch e ove rh e id. Ee n age nt van de FBI, op de h oogte ge brach t door Noz e tte 's colle ga, nam , z oge naam d als Is raë lis ch s pion, contact op m e t de w e te ns ch appe r e n vroe g de w e te ns ch appe r om be w ijs van z ijn k e nnis van ge h e im e inform atie . Afge s prok e n w e rd dat Noz e tte dat be w ijs z ou ach te rlate n in e e n pos tbus in W as h ington. Dat de e d h ij, in ruil voor in totaal e lfduiz e nd dollar e n de be lofte dat e r m e e r trans actie s z oude n volge n.

Op Mars ligge n de m e te orie te n plaat-s e lijk voor h e t oprape n. Die conclus ie m ag je w e l tre k k e n, nadat h e t NASA-Mars w age ntje Opportunity voor de de rde k e e r in e ve nz ove le m aande n e e n m e te orie t h e e ft opge s poord. Ne t als de voorgaande h e e ft ook de z e e e n bijnaam ge k re ge n: Mack inac, naar e e n e iland in de Am e rik aans e s taat Mich igan. De nie uw e m e te orie t lijk t q ua s am e ns te lling ve e l op de e e rde r ontde k te e xe m plare n. H e t z ijn z oge h e te n ijz e rm e te orie te n. 19 -10-2009 .

De Oos te nrijk s e s upe rm ark tk e te n Pe nny bie dt z ijn k lante n ruim te -vluch te n aan voor 210.000 e uro. De dis counte r ve rk oopt tick e ts voor ruim te trips die h e t in O k lah om a ge ve s tigde be drijf Rock e tplane Gobal vanaf e ind 2011 z al organis e re n. De k lante n vlie ge n na vijf dage n training naar e e n h oogte van 117 k m e n z ulle n daar e nk e le m inute n ge w ich tloos z ijn. Koopje s jage rs k ijk e n be te r e e rs t e e ns rond, w ant op z ijn w e bs ite bie dt Rock e tplane z itje s aan 250.000 dollar (e e n k le ine 170.000 e uro) aan. Bron: DPA / LPD / 20-10-2009 .

De Europe s e ruim te s onde Ros e tta z al op 13 nove m be r voor de de rde e n laats te k e e r e e n s ch e e rvluch t langs de aarde m ak e n. H ij k om t m e t e e n s ne lh e id van ruim 13 k ilom e te r pe r s e conde op e e n h oogte van onge ve e r 2500 k ilom e te r langs bove n Indone s ië . Bij de z e m anoe uvre k rijgt Ros e tta e e n z w ie pe r van h e t z w aarte k rach ts ve ld van de aarde , die h e m de juis te k oe rs e n s ne lh e id ge e ft om in m e i 2014 te k unne n arrive re n bij de k om e e t Ch uryum ov-Ge ras im e nk o. Onde rw e g z al h ij, op 10 juni 2010, nog langs de plane toïde Lute tia k om e n. Kort voor de s ch e e rvluch t langs de aarde w orde n e nk e le ins trum e nte n van Ros e tta inge s ch ak e ld om w aarne -m inge n te k unne n doe n van h e t aarde -m aans te ls e l.


Kortnie uw s

41

Ee n ‘duis te r nach th e m e l’ is e e n be langrijk as pe ct w ant rond h e t m axim um is h e t gros van de m e te ore n voornam e lijk lich tz w ak . H e t is pas in de ure n na h e t m axim um dat de grote re de e ltje s binne n de z w e rm voor e e n ge voe lige h e lde rh e idtoe nam e z ul-le n z orge n. Dit ge be urt h oogs t w aars ch ijnlijk voor ons ove rdag. Nie t te ge ns taande de z e s te lling z al e r ge re ge ld w e l ie ts ‘h e lde rs ’ naar be ne de n donde re n.

De Ge m inide n z w e rm k an je de h e le nach t w aarne m e n. Marath on-w aarne m e rs z ie n ge m ak k e lijk m e e r dan 1000 m e te ore n in de z e nach t! Te ge n de och te nd gaat de radiant in dale nde lijn e n m inde re n de aantalle n ge voe lig. Vis ue le w aar-ne m e rs k ie z e n h e t lie fs t voor 10 of 15 ’ - te llinge n (w aarne e m -inte rvalle n) om de fijne re activite its -s tructure n in k aart te bre nge n. Ook in de nach te n voor e n na h e t m axim um k an je de z w e rm w aarne m e n; 12-13 de ce m be r z al m e e r activite it ople ve re n dan 14-15 de ce m be r w ant de z w e rm k rim pt im m e rs z e e r s ne l na h e t m axim um ine e n. Ge e n s tore nd m aanlich t w ant de m aan is nie uw op 16 de ce m be r.

Ook h e t k le ine K e rs tz w e rm pje Urs ide n k an z onde r s tore nd m aanlich t w orde n w aarge nom e n. H e t traditione le m axim um valt ove rdag op 22 de ce m be r dus doe t m e n e r goe d aan om de z e z w e rm w aar te ne m e n in de och te nd e n avondure n van de 22s te de ce m -be r. De radiant s taat op h aar h oogs t in de och te nd e n m e rk op dat de z e z w e rm ne t als de Ge m inide n m e dium s ne lle m e te ore n produce e rt. Ve e l activite it le ve rt de z w e rm nie t op; m aar be s ch e ide n ople vinge n be h ore n s te e ds tot de m oge lijk h e de nN

W e s luite n te ns lotte h e t h oog-s e iz oe n af m e t de traditione le e e rs te toppe r k ort na Nie uw jaar; de

illus te re Quadrantide n z w e rm . In s om m ige jare n s om s totaal afw e z ig vanw e ge h e t ve rk e e rd valle n van de pie k tijd of onz ich t-baar door h e t fre q ue nte s le ch te w e e r rond de z e tijd van h e t jaar. Z e w are n alvas t ‘groots ’ in 2009 . Maar of h e t nu in 2010 h e lde r m ag w e z e n; de z e k e e r z ulle n de m e te ore n ve rdrink e n in h e t m aanlich t (laats te k w artie r op 7 januari). Ook h e t m axim um tijds tip is z e e r onguns tig w ant de k ortle ve nde pie k tre e d voor ons ove rdag op tus s e n 12 e n 16 UT. H e t be s te m om e nt om k ijk e n is dus van z odra h e t donk e r ge noe g is op de avond van z ondag 3 januari. De z e avonds e s s ie z al z e k e r e n vas t nog h e t één e n ande r ople ve re n w ant de m aan is nog nie t opge k om e n e n de radiant is nog nie t op h aar laags te punt ge k om e n. Er z ulle n z e k e r e n vas t e e n aantal fraaie aard-s ch e re nde Quadrantide n vanuit h e t noordw e s te n opduik e n. Quadrantide n z ijn e e n fractie s ne lle r dan de Ge m inide n.

Datave rw e rk ing e n ande re N

Je h e bt m e te ore n w aarge nom e n. Laat je w aarne m inge n nie t s linge re n e n s tuur de z e door. Ofw e l via onde rge te k e nde (m e t be h ulp van h e t e le k tronis ch invulform ulie r dat te vinde n is op de VVS w e bs ite ) ofw e l re ch t-s tre e k s na de actie jouw data invoe re n op de datas e rve r van de Inte rnational Me te or Organi-s ation. H ie rdoor k rijg je m e te e n e e n e e rs te re s ultaat van jouw inge voe rde w aarne m ing én draagt de z e m e te e n bij tot de w e re ldw ijde datare ductie van e e n be paalde topz w e rm .

8 Me e r inform atiew w w .im o.ne t

H e lde re vuurbol

Op de avond van dins dag 13 ok tobe r, e e n paar m inute n voor 19 .00 uur, is vanuit vrijw e l h e e l Ne de rland e e n e xtre e m h e lde re m e te oor ('valle nde s te r') z ich tbaar ge w e e s t - e e n z oge h e te n vuurbol of vuurbal. H e t lich tve rs ch ijns e l trok in e nk e le s e conde n van h e t z uidw e s te n naar h e t noordoos te n, e n s patte in ve rs ch ille nde brok s tuk k e n uite e n. In de om ge ving van Groninge n z ijn ook onw e e rs ach tige ge luids e ffe cte n ge h oord, e n trilde n de ram e n in de s ponninge n. Ook in Be lgië e n Duits land is de vuurbol w aarge nom e n. Ee n vuurbol onts taat w anne e r e e n grote ruim te s te e n m e t h oge s ne lh e id de aards e dam pk ring binne ndringt. Volge ns m e te ore ne xpe rt Koe n Mis k otte ging h e t in dit ge val om e e n s te e n m e t e e n m idde llijn van e e n ce ntim e te r of de rtig. Ve rm oe de lijk z ijn e r ge e n (grote ) m e te orie te n op aarde ne e rge k om e n. Ste rre nk undige n z ijn ge ïnte re s s e e rd in oogge tuige nve rs lage n e n opnam e n van de vuurbol, bijvoorbe e ld film opnam e n van autom atis ch e be ve iligings cam e ra's . Me ldinge n w orde n o.a. ve rz am e ld door de w e bs ite h e m e lw ach t.nl.

49

Artik e l

Grootste inslagbe k k en ontde k t ?

Re dactione e l

Ee n raads e lach tig be k k e n voor de k us t van India z ou w e l e e ns e e n re us ach tige ins lagk rate r k unne n z ijn. Dat z e gge n Sank ar Ch atte rje e van de Te xas Te ch Unive rs ity e n z ijn m e de -onde rz oe k e rs .

De k om in de aardk ors t, die be k e nds taat als h e t Sh iva-be k k e n, ligt te n w e s te n van India e n is e e n rijk e vindplaats van aardolie e n aardgas . De buite ns te rand van h e t be k k e n vorm t e e n k ring m e t e e n m idde llijn van ruw w e g 500 k ilom e te r, die grote nde e ls in z e e ligt. In h e t m idde lpunt van de k ring be vindt z ich e e n ce ntrale pie k , Bom bay H igh , die onge ve e r 5 k ilom e te r bove n de z e e bode m uits te e k t. Om aan te k unne n tone n dat h e t Sh iva-be k k e n inde rdaad e e n ins lagk rate r is , z ulle n late r dit jaar boringe n w orde n ve rrich t in h e t ce ntrale de e l e rvan. Als de

k rate rth e orie juis t blijk t te z ijn, is h e t Sh iva-be k k e n ve rre w e g de groots te in z ijn s oort op aarde . Om e e n 'gat' van de z e om vang te ve roorz ak e n, m oe t z ich e e n onge ve e r 40 k ilom e te r grote plane toïde in de aardk ors t h e bbe n ge boord. Volge ns de onde rz oe k e rs is h e t de nk baar dat de z e ins lag de e ch te oorz aak is van h e t uits te rve n van de dinos aurië rs e n ve le ande re die r- e n plante ns oorte n, onge ve e r 65 m iljoe n jaar ge le de n. Tot nog toe w e rd dit m as s ale uits te rve n ve e lal toe ge s ch re ve n aan e e n ie ts m inde r re us ach tige ins lag voor de k us t van h e t Me xicaans e s ch ie re iland Yucatán. 19 -10-2009 .

8 Me e r inform atieh ttp://e n.w ik ipe dia.org/

w ik i/Sh iva_ crate r

Artik e l

Lich tsnelh e id is gelijk

Re dactione e l

De lich ts ne lh e id is e ch t voor e lk foton ge lijk . Dat conclude re n onde r-z oe k e rs van NASA op bas is van w aarne m inge n aan e e n ve rre gam m aflits .

De lich ts ne lh e id be draagt onge ve e r 300.000 k ilom e te r pe r s e conde . Volge ns Eins te ins re lativite its -th e orie is h e t de h oogs t m oge lijk e s ne lh e id in de natuur. Elk foton (lich tde e ltje ) z ou z ich in e e n vacuüm m e t de z e s ne lh e id voort-be w e ge n, onge ach t de e ne rgie van h e t foton. Volge ns s om m ige s pe culatie ve th e orie ë n be s taat de s tructuur van h e t vacuüm op de alle rk le ins te s ch aal e ch te r uit e e n s oort 'ruim te tijds ch uim '. Daardoor z oude n fotone n m e t h oge re e ne rgie e e n h éél k le in be e tje trage r be w e ge n dan fotone n m e t lage re e ne rgie . De Fe rm i Gam m a-ray Space Te le s cope , die e e n jaar ge le de n w e rd ge lance e rd, h e e ft op 10 m e i 2009 e ch te r e e n k orte gam m aflits w aarge nom e n in e e n s te rre ns te ls e l op 7,3 m iljard lich tjaar afs tand. Binne n één s e conde w e rde n fotone n van de flits ontvange n ove r e e n e norm e ne rgie be re ik . Ondank s h e t

e ne rgie ve rs ch il (e e n factor van één m iljoe n) k w am e n de z e fotone n toch vrijw e l e xact ge lijk tijdig aan, na e e n re is tijd van m e e r dan z e ve n m iljard jaar.

Daaruit blijk t dat de lich ts ne lh e id voor al die e ne rgie ë n ge lijk is , m e t e e n nauw k e urigh e id van bijna één op e e n triljoe n.

8 Me e r inform atieh ttp://fe rm i.gs fc.nas a.gov

H e t Europe s e Ruim te vaartbure au z oe k t k andidate n om vanaf m idde n volge nd jaar in Mos k ou de e l te ne m e n aan e e n s im ulatie ge dure nde 520 dage n van e e n re tourtje Mars . In opvolging van vroe ge re s oortge lijk e , m aar m inde r langdurige , s im ulatie s z oe k t ESA tw e e k andidate n e n tw e e re s e rve s voor de s im ulatie in e e n afge s lote n ruim te in h e t Ins tituut voor Biom e dis ch e Proble m e n in Mos k ou dat z ich op de m e dis ch e as pe cte n van be m ande ruim te vaart toe le gt. Be doe -ling is de ps ych ologis ch e , m e dis ch e e n fys iologis ch e e ffe cte n te m e te n van z o'n vluch t. Die om vat ook e e n "e xplo-ratie " van Mars w aarbij ge dure nde 30 dage n de h e lft van de de e lne m e rs naar e e n ande re m odule ve rh uis t. ESA s te lt e e n aantal e is e n aan de k andi-date n. Me e r inform atie e n k andidaat-s te lling vind je h ie ronde r. De adline voor k andidaats te lling is 5 nove m be r. Z ie : w w w .e s a.int/callm ars 500.

H e t Am e rik aans e ruim te vaartbure au NASA h e e ft e e n voors te l van de Be lgis ch e Mars Socie ty aanvaard om m e t z e s Be lge n te ge lijk e e n Mars e xpe ditie te s im ule re n, z o h e e ft voorz its te r Nancy Ve rm e ule n be k e nd-ge m aak t. H e t is de e e rs te k e e r dat één land op z ich h e t proje ct naar z ich toe k an tre k k e n, voe gt de w e te ns ch ap-pe r van h e t KMI e raan toe . H e t gaat om e e n program m a w aarbij s tude nte n in de w oe s tijn van h e t Am e rik aans e Utah e e n Mars e xploratie k unne n s im ule re n e n w aarbij de Be lgis ch e w e te ns ch appe r Vladim ir Ple ts e r be gin dit jaar ook al ge z agvoe rde r van e e n inte rnationale "be m anning" is ge w e e s t.De NASA h e e ft nu e e n voors te l van Ve rm e ule n van de Be lgis ch e Mars Socie ty goe dge k e urd om m e t z e s Be lge n te ge lijk in Utah van 7 tot 20 fe bruari 2010 de s im ulatie te doe n. Be doe ling is om m e t 3 e nth ous ias te Vlam inge n e n 3 W ale n tw e e w e k e n te le ve n e n te w e rk e n z oals e ch te toe k om s tige as tronaute n op Mars . "Ons volgs tation op Aarde is h e t Euro Space Ce nte r in Re du e n w e gaan z ove e l m oge lijk s ch ole n in Vlaande re n e n W allonië de k ans ge ve n m e t ons te com m unice re n via live contacte n", aldus Ve rm e ule n die ge z agvoe rde r z al z ijn. Z ow e l Ple ts e r als Ve rm e ule n h e e ft e e rde r in Europa ge k andide e rd om as tronaut te w orde n. Bron: Be lga / ODBS.

Autonom e robots z ulle n in de toe k om s t e e n s te e ds be langrijk e r rol s pe le n in h e t onbe m ande plane e t-onde rz oe k . Dat s te lt W olfgang Fink van de Unive rs ite it van Ariz ona e n h e t California Ins titute of Te ch nology. Fink e n z ijn colle ga's ontw ik k e le n h ardw are e n s oftw are w aarm e e toe k om s tige robots m e t e lk aar com m unice re n, e lk aar opdrach te n ge ve n e n z e lf be s lis s inge n ne m e n. Volge ns Fink s taan w e aan de vooravond van e e n paradigm ave rs ch uiving in h e t plane e t-onde rz oe k . Tot nu toe w orde n ruim te s onde s vanaf de aarde be s tuurd e n be die nd, m e t w e inig fle xibilite it. In de toe k om s t is h e t bijvoorbe e ld m oge lijk dat e e n ruim te s onde in e e n baan rond de Saturnus m aan Titan in contact s taat m e t e e n ballon in de dam pk ring van de plane e tm aan, m e t lande rs op h e t oppe rvlak , e n m e t bote n in de m e th aanm e re n van Titan. In onde rling ove rle g be pale n z e z e lf de be s te onde rz oe k s s trate gie . 28-10-2009 .


Kortnie uw s

H e t plane tarium van de Konink lijk e Ste rre nw ach t van Be lgië | Le Planétarium de l' Obs e rvatoire Royal de Be lgiq ue | w w w .plane tarium .be

Guidestar 11-2009

Documents

Transcript of Guidestar 11-2009