studija MCET final - ekosvest.com.mk

2015

Здружениенаграѓани„Македонскицентарзаевропскообразование“‐Скопје

[РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ВО ЕВРОПСКАТА ЕНЕРГЕТСКА РАМКА] [Анализана сценаријата запристапувањетовоЕвропскатаунијанизпризмата на имплементацијата на Стратегијата за енергетика,емисиите и целите утврдени од страна на ЕУ и во другитемеѓународнидоговори.]

3

В О В Е Д ............................................................................................................ 5

А Н А ЛИ З А ...................................................................................................... 7

1. РАМКА ЗА ГОЛЕМАТА СЛИКА ................................................................... 7 1.1. КОНВЕНЦИЈА ЗА КЛИМАТСКИ ПРОМЕНИ ......................................................... 7 1.2. ПРОТОКОЛОТ ОД КЈОТО .............................................................................. 8 1.3. ДОГОВОРОТ ОД ДОХА ................................................................................. 8 1.4. ЕВРОПСКА ЕНЕРГЕТСКА ПОВЕЛБА .................................................................. 8 1.5. ЛИДЕР ЗА СВЕСНОСТА ЗА КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ ........................................ 11 1.6. ЕВРОПА 2020 .......................................................................................... 12

1.6.1. Ударна иницијатива: „Европа со ефикасни ресурси“................. 13 1.6.2. Ударна иницијатива: „Индустриска политика за ерата на

глобализација“ ..................................................................................................... 13 1.7. ПАТОКАЗ ЗА НИСКО‐ЈАГЛЕРОДНА ЕКОНОМИЈА .............................................. 14 1.8. ЕВРОПСКИОТ СОВЕТ ВО АКЦИЈА .................................................................. 14 2. КАДЕ Е МАКЕДОНИЈА ВО ГОЛЕМАТА СЛИКА? ....................................... 17 2.1. КОНВЕНЦИЈА ЗА КЛИМАТСКИ ПРОМЕНИ ....................................................... 17 2.2. СПОГОДБАТА ЗА СТАБИЛИЗАЦИЈА И АСОЦИЈАЦИЈА ........................................ 19

2.2.1. Приближување на законодавството ......................................... 19 ПРИБЛИЖУВАЊЕ НА ЗАКОНОДАВСТВОТО .................................................................. 20 СПРОВЕДУВАЊЕ НА НОВОТО ЗАКОНОДАВСТВО ........................................................... 21

2.2.2. Состојбата на терен наспроти следење на напредокот ....... 38 2.2.3. Извештаите за напредокот за областа ................................... 39 2.2.4. ЕУ Фондови за поддршка на напорите ....................................... 44

2.3. ДОГОВОР ЗА ЕНЕРГЕТСКА ЗАЕДНИЦА ........................................................... 46 3. МАКЕДОНСКА СТРАТЕГИСКА РАМКА ..................................................... 49 3.1. СТРАТЕГИЈА ЗА ЕНЕРГЕТИКА ........................................................................ 49 3.2. СТРАТЕГИЈА ЗА ОДРЖЛИВ РАЗВОЈ ................................................................ 53 3.3. СТРАТЕГИЈА ЗА ОБНОВЛИВИ ИЗВОРИ НА ЕНЕРГИЈА ......................................... 54 3.4. НОВАТА СТРАТЕГИЈА ЗА ЕНЕРГЕТИКА ............................................................ 56

С Ц Е Н А Р И Ј А ‐ QUO V A D I S М А К Е ДО НИ Ј О ! ? ................................ 61

1. СЦЕНАРИО 1 – СУРОВА РЕАЛНОСТ .................................................................. 63 2. СЦЕНАРИО 2 – МАКЕДОНИЈА 2020 ЗА ЕВРОПА 2020 ...................................... 64 3. СЦЕНАРИО 3 – ДАЛЕКУ Е СОНЦЕТО! ............................................................... 66

А Н Е К С 1 – Ж И В О Т Н А С Р Е ДИ НА ..................................................... 67

А Н Е К С 2 ‐ Е Н Е Р Г И Ј А ............................................................................ 79

А Н Е К С 3 – Е Н Е Р Г Е Т С К О П Р ОИ З В ОД С Т В О И П О Т Р ОШУ В А Ч К А ........................................................................................... 85

З А Б Е Л ЕШКИ .............................................................................................. 87

5

ВОВЕДЕнергетиката претставува основна потреба на секоја модерна

држава,папорадитоадржавитепосебногиакцентираатпрашањатаповрзани со истата. Но покрај националниот интерес на државите,енергетикатаепрашањечијфокусизлегуванадвороднационалнитеинтереси, пред сѐ поради нерамномерната распределба наенергенситеиразвојотнасамиотсегментенергетика.Имено,бројнимеѓународниирегионалнидокументи сеизготвениипотпишани соцел да се обезбеди енергија за основните потреби на државите занормалнофункционирање,изадоволувањенаосновнитепотребиналуѓетовосекојдневниотживот.

Токмупорадисогледувањетонаенергијатакаконеопходенресурсза економскиитехнолошкиразвој, најразвиенитедржавивоЕвропасамо неколку години по завршувањето на Втората светска војна, вокоја учествуваа како противници, ја формираа Европска Унија вобазична форма, преку првиот Договор за основање на Европсказаедница за јаглен и челик. Целта на договорот беше воведување назаедничкипазарза јагленичелик соцелразвивањенапоствоенитеекономии во Европа, обезбедување на вработување, а со тоа иподигнување на животниот стандард на луѓето во разурнататаЕвропа. Базичноста на пристапот кон енергија се огледа и воосновањетона т.н. трета заедница,Европската заедница за атомскаенергијаилипопуларнонареченаЕВРОАТОМ.Заедницата,иакобилаоснована како засебен ентитет, сепак, го има истото членство, а од1965 година ја управуваат истите институции на Европската унија.Главната мисла водилка при основањето на оваа заедница билокреирањетонаспецијализиранпазарнануклеарнаенергија,нејзиноистражување,развојикористењезамирно‐временскиуслови.Имајќијапредвидконтроверзностанатемата,нуклеарнаенергија,особеновопериодот по Втората светска војна, јасно е зошто развојот на оваазаедницаеминимален,атааесеуштезасебенентитетворамкитенаЕУ. Денес фокусот на заедницата е работата на создавањето наМеѓународниот термонуклеарен реактор (InternationalThermonuclearExperimentalReactor‐ITER).Оттука,очигледноедекаипредповеќеод60годининапрашањатаповрзанисоенергетикатаим бил даван посебен статус, имајќи го предвид нивното значењекакозаграѓанитетакаизацелиекономскисистеми,воопшто.

Сепак, искористувањетона енергенсите, пред сѐ на доминатнотофосилно гориво, покрај економските придобивки носи со себе иопределен ризик во делот на загадувањето на животната срединакако и на менување на климатските услови. Поради ризикот кој го

6

носи сѐ поголемата употреба на фосилните горива, како јагленот,економскиразвиенитедржавипреземаатактивностииправатнапориза намалување на прекумерното загадување на воздухот и почвата,какоизаублажувањенапроменатанаклиматапорадизголемувањенатемпературата.Овааопасностнееможнодасетретираисклучивонанационалнонивотукузацелесообразнорешавањенаовапрашањее потребен консензус и заеднични напори на над‐национално ниво,поради што се донесени бројни обврзувачки документи со кои сеправи обид за ограничување на погореспоменатиот ризик врзживотната средина и животот на луѓето. Неопходниот баланс меѓуекономскиот развој и задоволување на секојдневните потреби налуѓетоодеднастранаизаштитатанаживотнатасрединакакотраенхабитусналуѓетооддругастранаеглавнатацелнаситемеѓудржавниитранснационалнипотфатизарегулирањенаоваполе.Културните,политичкитеиекономскитеразликимеѓудржавите,вотаасмисла,сееден од најголемите предизвици за глобално постигнување напосакуваниот баланс, исто како и интересите на глобалнитекомпаниикоиекономскипораснаавопроцесотнаглобализација.

Република Македонија веднаш по осамостојувањето истапувањето во членство во Обединетите Нации во 1993 годинастанува потписник на сите клучни документи кои предвидуваатобврска за учество во процесот за глобално намалување назагадувањето како и за подобрување на квалитетот на животот начовекот и превенција на штетните последици од климатскитепромени. Имено, Република Македонија е потписник на Рамковнатаконвенција на Обединетите Нации за климатски промени,Протоколот од Кјото како и на други слични документи каде имапреземено обврски како Држава потписничка да исполни условисогласно кои ќе се постигне целта на овие меѓународни договори.Дополнителнона тоа, РепубликаМакедонија како земја аспирант завлезвоЕвропскатаунија,својотпатконпридружувањетогозапочнаво средината на деведестите години на минатиот век. СопотпишувањетонаСпогодбатазастабилизацијаиасоцијацијаво2001година и добивањето на кандидатскиот статус во 2005 година,РепубликаМакедонијаецелоснопосветенанаследењетонапроцесотнаапроксимацијаихармонизацијананационалнотозаконодавствосорегулативитенаЕУ,аособенонарегулативитекоисеоднесуваатнаенергетиката и заштитата на животната средина. Ова законодавноусогласување претставува подготовка за учество на единствениотенергетскипазар.

7

АНАЛИЗА

1. РАМКАЗАГОЛЕМАТАСЛИКАИндустрискиотразвојепредусловзазголеменекономскирасткој

еосновзаподигањенастепенотнаквалитетотнаживототналуѓето.Сепак,технолошкиотразвој,аследственонатоаиекономскиотраст,се проследени со ризик од повисок степен на загадување порадиправопропорционалното зголемување на потребата од енергија воодноссотехнолошкиотразвој.

Потребата за меѓународно уредување на стандардите издружување на напорите за намалување на негативните ефекти натехнолошкиот развој врз животната средина се согледува соиздигнувањенаглобализацијатаконкрајотна1980‐теипочетокотна1990‐те години. Во овој дел од анализата правиме приказ намеѓународната и европската правна рамка за заштита на животнасредина што претставува вовед во анализата за РепубликаМакедонија.

1.1. КОНВЕНЦИЈАЗАКЛИМАТСКИПРОМЕНИ

Согледувајќијаопасностакојајаносисосебебрзиоттехнолошкиразвој, на глобално ниво во 1992 година беше усвоенаРамковнатаКонвенција на Обединетите нации за климатски промени, којаРепубликаМакедонија јаратификувашена28.01.1998година.Крајнацел на Рамковната конвенција е стабилизирање на концентрациитена гасовите со ефект на стаклена градина „на ниво кои би спречилоопасно вмешување од страна на луѓето во климатскиот систем“1.Оваа Конвенција всушност предвидува дека индустријализиранитеземји кои се извор на најголемиот дел од гасовите со ефект настаклена градина (ГСГ) ќе треба да имаат најголемо намалување наовие гасови на национално ниво. Притоа очекувањата беа до 2000година емисиите на гасови со ефект на стаклена градина да сенамалатнанивотонаемисиитепред1990година.

1 http://unfccc.int/essential_background/convention/items/6036.php

8

1.2. ПРОТОКОЛОТОДКЈОТО

Следствено на тоа, во 1997 година во рамките на ОбединетитеНациибешеусвоенПротоколотодКјотокојимазацелнамалувањеназагадувањетонавоздухотпрекуутврдувањенаобврзувачкицелина намалување на емисиите на меѓународно ниво. Протоколот одКјотопредвидуватриосновнии ефикаснимеханизми:меѓународнотргувањесоемисии (InternationalEmissionsTrading)1,чистразвоенмеханизам (Clean Development Mechanism)2 и заедничкаимплементација(JointImplementation)3.

1.3. ДОГОВОРОТОДДОХА

Во 2012 година во Доха, Катар, беше усвоен амандманот наПротоколот од Кјото2, со кој се предвидуваат: нови обврски4 настраните потписничкинаПротоколот одКјото за период 2013‐2020година, од што јасно се гледа дека интересот во меѓународнатазаедница за заштита на животната средина преку намалувањето наштетнитегасовиенанајвисоконивовоисторијата.

1.4. ЕВРОПСКАЕНЕРГЕТСКАПОВЕЛБА

За Европа прв јасен израз на определбата за меѓународнаенергетска соработка, како и на принципите на таа соработка бешеЕвропската енергетска повелба3 усвоена 1991 година. ЕнергетскатаповелбасезасновашенаинтегрирањетонаенергетскитесекторинаСоветскиот сојуз и Источна Европа на крајот на студената војна исоздавањенаеденпоширокевропскииглобаленпазаркојќеработиспоред принципите на отвореност, недискриминација, поддршка надиректните странски инвестиции и преку‐гранична трговија. Целтабила повеќе од јасна – унапредување на меѓународната енергетскасоработка, врз основ на заедничкиот интерес за обезбедувањето наенергенси и одржлив економски развој4. Следниот чекор за Европа,овојпатсодалекупоголемовклучувањенаЕвропскатаунија,билво

2 http://unfccc.int/kyoto_protocol/items/2830.php3

http://www.energycharter.org/fileadmin/DocumentsMedia/Legal/1991_European_Energy_Charter.pdf

4 http://www.encharter.org/index.php?id=604&L=0L%92id%E9e

9

1994годинасоусвојувањетонаДоговоротзаенергетскатаповелба5,чија основна цел била создавање на правна рамка за промоција надолгорочна соработка во полето на енергетиката, врз партнерствозасновано на комплементарност и заеднички бенефит согласно соцелите и принципите на Енергетската повелба6. Договорот емултилатерален меѓународен договор со кој се установувапрекуграничнасоработкавоенергетиката,апритоасепокриваатситекомерцијални активности кои се однесуваат на енергијата,вклучувајќи ги тука и трговијата, транзитот, инвестициите иенергетскатаефикасност.Конечно,својатаобврзнасилаДоговоротзаенергетската повелба го манифестира и преку инструментот кој гонаметнува, а значи алтернативно разрешување на спорови.Фокусотнадоговоротсечетириспецифичниобласти,итоа:

1. Заштита на странските директни инвестиции восекторот,врзосновнаотворен,недискриминирачкипазарна енергија. Заштитата на инвеститорите се однесувапримарно на заштита на инвестициите од политичкиризицикои ги подразбираинвестирањето во странство, аопфаќаат дискриминација, експропријација,национализација, прекршување на договорните одредби,надомест на штета итн. Практично, заштитата настранскитедиректниинвестициизначатпродолжувањенанационалниот третман или најфаворизираниотнационалентретман,изаштитаодклучнинекомерцијалниризици;

2. Недискриминаторски услови за трговија со енергија,енергетски материјали, производи и опрема која сеоднесуванаенергетика.Токмутрговијатасеутврдувакакоглавната цел која треба да се постигне прекуимплементацијата на Договорот за енергетската повелба.Установената мрежа за трговија на енергија и енергетскиматеријали и производи се заснова на правилата наСветската трговска организација и одредбите заобезбедувањенапрекуграничентранзитпрекунафтоводи,мрежиидругисредствазатранспорт;

3. Решавање на спорови е клучниот механизам кој гоутврдуваДоговорот за енергетскатаповелба, а серазвиваво рамките на Енергетската унија. Притоа според

5 http://goo.gl/HeHM8n6 Член2одДоговоротзаенергетскатаповелба

10

Договорот,сеутврдувамеханизамзарешавањенаспоровипомеѓу државите потписнички, односно помеѓуинвеститоритеидржавитедомаќини;и

4. Промоција на енергетска ефикасност и обиди заминимизирање на влијанието на производството икористењето на енергијата врз животната средина7.ОсобенопрекуПротоколотконДоговоротзаенергетскатаповелба за енергетска ефикасност и сродни аспекти наживотната средина (ПЕЕРЕА) со кој се бара од државитепотписнички да формулираат чисти политики и да јаподобруваат енергетската ефикасност, истовременонамалувајќигиштетнитевлијанијаврзживотнатасредина.

Договорот за енергетската повелба уште еднаш ја потврдувапосветеностанаЕвропскатаУнијаназаштитанаживотнатасрединаодризицитекоисосебегиносисекторотенергетика,почнувајќиодпроизводството,транспортотикористењетонаенергијатаодстрананаекономиитеидомаќинствата.РепубликаМакедонијаепотписник8и на Енергетската повелба9 во 1996 година и на Договорот заЕнергетска повелба10 во 1998 година. Обата инструменти сератификуваниодстрананаСобраниетонаРепубликаМакедонијаво1998година,односново2006година.

Европската унија, свесна за фактот дека климата се менува какорезултатназголемувањетонаиндустрискиотразвојподпритисокнабарањата за сѐ поголем економски раст, во изминатиов период е сѐповеќе насочена кон намалување на штетните последици коипроизлегуваат од зголемената побарувачка на енергија како ворамките на Единствениот европски пазар, така и во меѓународнирамки. Проблемот со загадувањето на воздухот, почвата и водата,какои соменувањенаклиматскитефакторинеможеда се сведенанационалноилирегионалнониво,тукутоапретставувамеѓународенпроблем во чие решавање треба да земат учество сите држави безразликанаразвиеностананивнитеекономскисистеми.

7 http://www.encharter.org/index.php?id=28&L=%5C%5C%5C%5C%5C%5C8

http://www.energycharter.org/fileadmin/DocumentsMedia/CCDECS/CCDEC199705.pdf

9 http://www.sobranie.mk/1994‐1998‐ns_article‐87‐sednica‐94.nspx10 http://www.sobranie.mk/default‐

mk.asp?ItemID=985E4001E07F1C4E9841363D21E5166E

11

1.5. ЛИДЕРЗАСВЕСНОСТАЗАКЛИМАТСКИТЕПРОМЕНИ

СледејќигопримеротнаПротоколотодКјото,Европскатаунијаворамките на своите органи во 2007 година изготвиКомуникација одКомисијата дo Советот, Европскиот Парламент, Европскиотекономски и социјален комитет и Комитетот на регионите наречен„Ограничување на глобалните климатски промени за 2 Целзиусовистепени – Пат до 2020 и потоа“, каде е утврден патоказот занамалувањенагасовитесоефектнастакленаградинавопериодотдо2020 година за 30% за развиените економии споредувајќи јасостојбата со 1990 година, а сѐ додека не се постигне договорЕвропскатаунијаостануванаобврскатадасепостигненамалувањеоднајмалку 20%11. Дополнително на ова, Европската Унија преземаобврскадо2050годинадаработинаагендасогласнокојаразвиенитеекономииќегинамалатемисиитеод60до80%,додеканаглобалнониво емисиите би биле намалени за 50%. Тргнувајќи од ваказададенитецели,Европскатаунијапредвидуваиконкретнимеркизанивно постигнување кои директно ќе бидат применети во секторотенергетика,акоисеоднесуваатна20%зголемувањенаенергетскатаефикасност и зголемување на користењето на енергијата одобновливите извори со што до 2020 година, енергијата добиена одистите биимала 20% удел од севкупнотопроизводство на енергија.Дополнително на тоа, Европската унија ќе биде фокусирана и напреземање на мерки за ограничување односно зголеменооданочување на возилата и другите транспорни средства кои јанадминуваатграницата120gCO2/kmзаклучносо2012година12.

Покрај следењето на обврските кои произлегуваат од овојдокумент, Европската унија стави и посебенфокусна складирањетонаCO2.Имено,во2009година,ЕУјаусвоиДирективата2009/31/ЕСзагеолошкоскладирањена јаглероддиоксид(CO2),соштовсушностсепристапи кон целосно имплментирање на основната цел наРамковнатаКонвенцијазаклиматскипроменинаОбединетитеНацииод1992година.СоовааДирективавсушностдојдедоизменувањенаповеќе директиви на ЕУ со кои се уредуваа прашањата поврзани сопревенирањето на загадувањето на воздухот како и влијанието наклиматските промени. Директивата за геолошко складирање на СО2всушност предвидува кои се прелиминарните предвидувања за

11 LimitingGlobalClimateChangeto2degreesCelsius12 Ibid

12

количина на СО213 која би требало постепено да се складира запериодотдо2020година,какоидо2030годинасогласностапкитезанамалување на СО2 предвидени во документот „Ограничување наглобалнитеклиматскипромениза2Целзиусовистепени–Патдо2020ипотоа“14.Директиватагиуредувапрашањатаповрзанисоселекција на областите за складирање и дозволите за испитување,начинотнакојќесеиздаваатдозволитезаскладирање,работењето,затворањето и грижата за местата за складирање по нивнотозатворање,пристапотнатретилицаидруго.Во саматаДиректива епредвиденоЕвропскатакомисијадаизвршианализанаприменатанадирективатаиданаправирезимена стекнатотоискуствоодпрватафаза на нејзината имплементација, а потоа можеби ќе започне ипроцеснанејзиноменување15.

1.6. ЕВРОПА2020

Сакајќи да го обезбеди идниот раст и развој, ЕУ, гледајќи горегионот и своето место во него пошироко, во 2010 година јалансираше својата нова стратегија „Европа 2020“. Стратегијата епланскидокументзадесетгодиниипоставувацелизавработувањеирастзаистиотпериод,односнодо2020година.Меѓупеттетематскиединици, се наоѓа и следната: „климатски промени и енергија“ којасовршеноодговаранастолботна„Одржливраст“востратегијата.Востратегијата,Унијатапредвидуватрицели:1)намалувањеза20%наемисиите на гасови со ефект на стаклена градина споредено сонивотово1990до2020година;2)зголемувањенаискористеностанаенергијата од обновливи извори за 20%; 3) подобрување наенергетскатаефикасностза20%;или20‐20‐20до2020!

Во јазикотнаЕвропскатаунијапреточенвоСтратегијата„Европа2020“одржливразвојпретставува:

креирање на поконкурентна ниско‐јаглеродна економијазасновананаодржливокористењенаресурсите;

заштита на животната средина преку намалување наемисиите и спречување на натамошните загуби набиолошкатаразновидност;

13 7.000.000,00тониСО2биможеледасескладираатдо2020годинаи

максимум160.000.000,00тониСО2до2030година.14 Намалувањенагасовитесоефектнастакленаградиназа20%до2020

година.15 Директивата2009/31/ЕСзагеолошкоскладирањенајаглероддиоксид

13

искористувањенапредностакојаЕвропајаимаворазвојотнановизеленитехнологиииметодизапроизводство;

воведување на ефикасни и паметни електричнидалноводи;итн.

Од друга страна, поддршката која ЕУ ја обезбедува во насока напостигнување на целите оди преку ударните иницијативи (FlagshipInitiative): 1) Европа со ефикасни ресурси16; и 2) Индустрискаполитиказаератанаглобализација17.

1.6.1. Ударнаиницијатива:„Европасоефикасниресурси“

Целтанаовааиницијативаедајаподдржипроменатаконниско‐јаглеродна и ефикасна економија која паметно ги користи ситересурси. Целта е економскиот раст да се одвои од користењеторесурси и енергија, да се намалат емисиите на CO2, да се зајакнеконкурентноста и да се промовира поголема енергетска безбедност.Притоа Европската комисија ќе работи на: мобилизирање нафинансиските инструменти на ЕУ; зајакнување на рамката закористење на пазарните инструменти; модернизација идекарбонизација на транспортниот сектор; комплетирање навнатрешниотенергетскипазар; унапредувањенаевропскитемрежи,вклучително и транс‐европските енергетски мрежи, конпостигнувањенаевропскасупер‐мрежа;итн.Обврскитенадржавите‐членки, пак, се однесуваат на: елиминирање на еколошкиштетнитесубвенции; примена на пазарните инструменти; развивање напаметни, ажурирани и целосно меѓусебно поврзани транспортни иенергетскиинфраструктуриитн.

1.6.2. Ударнаиницијатива:„Индустрискаполитиказаератанаглобализација“

Економската криза беше тежок удар за индустријата, а особеномалите и средни претпријатија во Европа, додека предизвиците наглобализацијата и приспособувањето на нивните производственипроцеси и производи кон ниско‐јаглеродната економија задаваатдополнителенудар.Задагонамалиефектотнаглобализацијатаидаго олесни справувањето со предизвиците Европската Комисија ќеработизаедносозасегнатитестраниодразличнитесектори(бизнис,синдикати, академици, НВО, организации на потрошувачи) и ќеизготви рамка за модерна индустриска политика, со цел да го

16 http://ec.europa.eu/resource‐efficient‐europe/index_en.htm17 http://ec.europa.eu/growth/industry/competitiveness/

14

поддржи претприемништвото, да ја насочи и да ѝ помогне наиндустријата да биде способна да се соочи со овие предизвици, дапромовира конкурентност на примарните, производствените иуслужните индустрии на ЕУ и да им помогне да ги искористатможноститенаглобализацијатаиназеленатаекономија.Рамкатаќеги вклучува сите елементи на растечкиот синџир на меѓународнивредности,одпристапдосуровини,допост‐продажниуслуги.

1.7. ПАТОКАЗЗАНИСКО‐ЈАГЛЕРОДНАЕКОНОМИЈА

Во2011година,Европскатакомисијаусвоидокумент„Патоказзадвижење кон конкурентна економија со ниско ниво на јаглерод во2050година“,сокојвсушностуштееднашсепотврдиопределбатанаЕвропската унија за наоѓање на решение за климатските променипредизвиканиодпрекумернотозагадување.Вонасоканаследењенапринципот 20‐20‐20, овој документ дава перспектива нанамалувањето на СО2, притоа наведувајќи дека до 2005 годинаемисијатанаСО2заразликаод1990годинаенамаленаза7%,додекасеочекуваво2030годинанамалувањетовоодносна1990годинадаизнесува помеѓу 40‐44%, за во 2050 година намалувањето да гопостигне својот максимум помеѓу 79‐82%, што би значело скороцелоснодекарбонизирањенаекономиите18.

1.8. ЕВРОПСКИОТСОВЕТВОАКЦИЈА

Во 2014 година, во Заклучоците на Европскиот Совет од 20/21март, во делот на Клима и енергија се предвидува дека Европскатаенергетскаиклиматскаполитикаморадаобезбедидостапниценинаенергијата, индустриска конкуренција, обезбедување на резерви ипостигнување на цели кои се однесуваат на климата и животнатасредина. Во заклучоците од март 2014 година, очигледна епосветноста на Европската Унија во постигнувањето на целитезацртани со концептот 2020, согласно кој треба да се постигнедрастично намалување на гасовите со ефект на стаклена градинанајпрвин до 2020 година, а потоа до 2030 година за на крајот да сепостигне планираната цел до 2050 година, кога е предвиденонамалувањето да биде скоро за 80% во однос на 1990 година. Восамиот документ е исто така предвидено дека Европскиот Совет во

18 CommunicationfromtheCommissiontotheEuropeanParliament,TheCouncil,

TheEuropeanEconomicandSocialCommitteeandtheCommitteeoftheRegions–ARoadmapformovingtoacompetitivelowcarboneconomyin2050.

15

октомври2014годинаќедонесефиналнаодлуказановатаполитичкарамказаенергетикаиклимазапериодот2020‐2030година19.

Вооктомври2014година,ЕвропскиотСоветсвоитезаклучоцигифокусирашепретежнонапретходноспоменататаполитичкарамказаенергетикаиклимадо2030година.ИменоЕвропскиотСоветвоодносна емисијата на гасови со ефект на стаклена градина одобризадолжителна цел на Европската Унија да биде најмалку 40%намалување на национално ниво во 2030 година споредено соемисиитенагасовисоефектнастакленаградинаод1990година.Соцел да се постигне целта од 40%, секторите кои се под Европскиотсистемзатргувањесоемисииќетребадагинамалатнивнитеемисииза43%споредбеносоемисиитево2005година,додекасистемитекоине се под Европскиот систем за тргување со емисии ќе треба да гинамалатсвоитеемисииза30%споредбеносо2005година20.

ВоделотнаСистемот за трговија со емисии, воовој документ сепредвидува дека функционалeн, реформиран Систем за трговија соемисии со инструмент за стабилизација на пазарот ќе биде главенЕвропски инструмент за постигнување на целта од 43%, а горнатаграница на дозволени емисии која до 2020 годишно се намалува за1,74%почнувајќиод2021годинаќесенамалуваза2,2%.

Во делот на обновливите извори и енергетската ефикасност, воовојдокументеутврденацелтанаЕвропскатаунијаза2030година,атааеуделотнаенергијаодобновливиизворидабиденајмалку27%.Оваа цел е задолжителна на ниво на Европската Унија. Во однос наоваа цел, Европската унија во целост ќе ја почитува слободата насвоитечленкивоврскасосоодносотнацелокупнотопроизводствотона енергија на секоја членка поединечно. Европската комисија истотакапредвидувацелкојасеоднесувана30%заштеданаенергијатадо2030,согласноизменитенаДирективатазаенергетскаефикасност.

19 ЗаклучоцитенаЕвропскиотСоветод20/21март2014година20 ЗаклучоцитенаЕвропскиотСоветод23/24октомври2014година

17

2. КАДЕЕМАКЕДОНИЈАВОГОЛЕМАТАСЛИКА?

Република Македонија како активен аспирант во процесот наевроатлантскитеинтеграции еисправенапредмногупредизвици соцел да ги исполни и постигне потребните стандарди кои ѝгарантираат полноправно членство во НАТО и Европската унија.Имајќи ја на ум важноста на енергетскиот сектор во заедничкатаполитиканаЕвропскатаунија,истатаважностеинкорпориранаивоусловитекоиимсенаметнуваатнадржавитекоибараатдабидатделодевропскотосемејство,вклучувајќијаиРепубликаМакедонија.

2.1. КОНВЕНЦИЈАЗАКЛИМАТСКИПРОМЕНИ

Република Македонија како членка на Обединетите Нации, епотписник на Рамковната Конвенција за климатски промени на ОНуштеод1998годинадодекаПротоколотодКјотогоимапотпишаново 2004 година. Република Македонија тргнувајќи од своитекапацитетииможности,преземаактивности соцелисполнувањенаобврските кои ги има преземено со ратификувањето на РамковнатаКонвенција. Оттука, Владата на Република Македонија имаформирано Национален совет за климатски промени кој гоформираше Националниот комитет за климатски промени (НККП),кој сесостоиодпретставницинаситерелевантнизасегнатистрани:владините институции, високообразовните институции, приватниотсектор и граѓанското општество. Досега РепубликаМакедонија имадоставено 3 национални планови за климатски промени од којпоследниотво2014година21.

ПоднесокотнаРепубликаМакедонијазаНационалнитепридонесикон климатските промени предвидува емисиите од јаглеродендиоксид од согорување на фосилни горива да се намалат за 30%,односно 36% во повисокотo ниво на амбиција, во оснос нареферентнотосценариозаклучносо2030година.Иакоовазвучикакоамбициозна цел, мора да се напомене дека референтното сценариопредвидува речиси двојно зголемување на емисиите на CO2 до 2030година(одоколу9.000ktќепораснатскородо18.000kt).

21

http://www.unfccc.org.mk/content/Documents/Tret%20nacionalen%20plan%20MK‐PRINT%2002.pdf

18

За реализација на сценаријата со мерки за ублажување наклиматските промени, потребните дополнителни инвестиции (воодноснареферентнотосценарио)сепроценетина4,2милијардиевра,додеказареализацијанапоамбициознотосценариозаублажувањена4,5милијардиевра22.

Ставот на граѓанските организации е дека овој документ вониеден случај не претставува напор за ублажување на ефектите наклиматските промени, туку претставува варијанта на вообичаенитепрактики. Тие во своите коментари на поднесокот предложијаподобрување кое е во согласност со нивото на напор 3 (сопоамбициозни мерки за намалување на емсиите) предложено военергетскиот модел „Калкулатор 2050“23. За жал, овие предлози одграѓанскиотсекторнебеаземенипредвидвоподнесокот.

По донесениот договор за заштитана климата воПариз во 2015година, евидентно е дека е неопходна ревизија на поднесокотсогласноновитецели занамалувањена емисиитекоиќеовозможатрастотна глобалната температурада се ограничина1,5целзиусовистепени.Воовааревизија,претходноспоменатитепрепоракиморадабидатземенипредвид.

РепубликаМакедонијакакостранана„РамковнатаконвенцијанаОНзаклиматскипромени“(UNFCCC)емеѓуземјитекоинеприпаѓаатвоАнекс1иестранана„ПротоколотодКјото“безквантифицираницели за ограничување и намалување на емисиите (QELRC). Сепак,земјатаимапристапенокон„СпогодбатаодКопенхаген“(CopenhagenAccord) и има доставено листа на неквантифицирани активности заублажување на климатските промени. Но, и покрај тоа што заРепубликаМакедонијане се утврденизадолжителниквантитативницели, односно не се утврдени вредностите согласно кои би сенамалувале стакленичките гасови на национално ниво, сепакРепубликаМакедонијатребадасестремиконследењенанајдобритепримери во примената на Конвенцијата и Протоколот и коностварувањенаквантитативнитецели.

22http://www.unfccc.org.mk/content/Documents/mk%20final.pdf23http://www.see2050energymodel.net/Калкулаторот2050зарегионотЈугоисточнаЕвропа

еизработенво рамкина проектот „Одржлива енергија за ЈугоисточнаЕвропа“финансиранодЕвропската Комисија. Во проектот учествуваат 17 организации од Албанија, Босна иХерцеговина,Косово,Македонија,Србија,ХрватскаиЦрнаГора.

19

2.2. СПОГОДБАТАЗАСТАБИЛИЗАЦИЈАИАСОЦИЈАЦИЈА

Република Македонија, како земја која има деклариранастратегиска цел за зачленување во Европската унија, во април 2001година потпиша Спогодба за стабилизација и асоцијација соЕвропската унија. Тој документ всушност претставува постојанаправнарамкакојагирегулираодноситепомеѓуЕвропскатаунија(ЕУ)иРепубликаМакедонија (РМ)воситеопштественисегментииважисѐдодеканемадругдоговорзауредувањенаодноситемеѓуРМиЕУ,илинајчестодоговорзапристапувањеконЕУ.

СаматаСпогодбазастабилизацијаиасоцијацијаовозможуварамказа политички дијалог и ја зајакнува регионалната соработка, гоунапредува проширувањето на пазарите и економските односипомеѓу страните и ги воспоставува основите за техничката ифинансиската помош. Таа е составена од следните 10 глави: Општиначела; Политички дијалог; Регионална соработка; Слободнодвижењенастоки;Движењенаработници;Основање;Давањеуслуги;Капитал; Приближување на законодавството и спроведување назаконите; Правда и внатрешни работи; Политика на соработка;Финансиска соработка и Институционални, општи и завршниодредби24. Многу значаен дел на Спогодбата всушност еприближувањето на законодавството, па така согласно членот 68децидно се наложува усогласување на целокупното постојно и иднонационалнозаконодавствосотоанаЕУ(acquisunionaire),апаралелносо тој процес и градење институционални капацитети за неговаефикасна примена. Преку усогласувањето на законодавството наРепублика Македонија со тоа на ЕУ се реализира постепенаапсорпцијанацелосниоткорпуснаевропскотозаконодавствосоштосе обезбедува правна подлога за активно учество на РепубликаМакедонија во идниот развој на правото на ЕУ, по стекнувањето наполноправноточленствовоЕУ25.

2.2.1. Приближувањеназаконодавството

Како што веќе споменавме, Спогодбата за стабилизација иасоцијацијавосвојотчлен6826 јаутврдуваобврскатазадоговорнитестрани,поточнозаРепубликаМакедонија:постојанодасестремида

24 http://www.sep.gov.mk/content/?id=17#.VPt0vHzF‐So25 http://www.sep.gov.mk/data/file/Monografija.pdf26 http://ec.europa.eu/competition/international/bilateral/macedonia_en.pdf

20

обезбеди целосна усогласеност на сопственото национално созаконодавството на Европската унија. На годишно ниво, државатаусвојуваНационалнапрограмазаприближувањеназаконодавството(НПАА), додека од европската страна Европската комисија прекугодишниотИзвештајзанапредокот,којеобјавенсекојаесенидругислични инструменти го следи оствареното во однос наприближувањето на законодавството и доделува задачи за иднитеакцискиплановинаНПАА.

ОвојделодстудијатагослединаправениотнапредоквоодноснаприближувањетоназаконодавствотовоПоглавјето27одправотонаЕУ – Животна средина, во секторите контрола на индустрискотозагадувањеиклиматскипромени.Анализатавоовојделенаправенаврз основа на табелите за усогласеност и прашалниците заимплементација кои Европската комисија ги користи во рамки наследењето на напредокот во усогласувањето. Постапката воМакедонија се спроведува по десетти пат27. Двата типови надокументи користени во анализата (табели за усогласеност ипрашалници за имплементација) се изработени по посебнаметодологија од страна на Генералниот директорат за Животнасредина од Европската комисија, а одговорени и дополнети соинформации од страна на државните службеници кои работат воМинистерствотозаживотнасрединаипросторнопланирање,ноиводруги министерства согласно нивната надлежност во соодветнитесектори.

Анализата понудена во овој дел претставува прегледнаизбраниправни акти на Европската унија за кои РепубликаМакедонија имаутврдено приоритет за нивно преземање во националнотозаконодавство, односно Европската комисија за нив го слединапредокотвоусогласувањето.

Приближувањеназаконодавството

Усогласувањето на законодавството се следи преку табели заусогласеност кои содржат поединечен приказ на одредбите на секојод правните акти на ЕУ и притоа преку нумерички приказ сеидентификува нивото на усогласеност. Во секоја табела сеидентификува и надлежната институција, како и релевантнотонационално законодавство и датумот утврден за постигнување наконечнаусогласеност.

27 Прватавежбанаследењенанапредокотвопроцесотнаусогласувањена

законодавствотобешеспроведенавогодината2006/2007.

21

Спроведувањенановотозаконодавство

За да ги сумираме преземените чекори од страна на државнатаадминистрација во насока на имплементација, или спроведување наусогласеното законодавство, се користат прашалниците заимплементација. Притоа во неколку нивоа државните службенициодговараатнапрашањаповрзанисочекоритенаимплементацијатаиидентификуваатконкретни следничекориидатум запостигнувањенацелоснаимплентација.

2.2.1.1. Контроланаиндустрискотозагадување

Ворамкитенасекторотконтроланаиндустрискотозагадувањезапотребите на оваа студија избравме неколку акти за кои гопретставуваме направениот напредок, а кои значително влијаат напристапувањето на Македонија во ЕУ наспроти целите на оваастудија.Листатанаактизакоиправимедеталнаанализаследувавопродолжение:

1. Директива 2010/75/ЕУ за индустриски емисии (новообјавувањенадирективата);

Индустрискиемисии

Директива 2010/75/ЕУ за индустриски емисии (ново објавување надирективата за интегрирано спречување и контрола назагадувањето)

Директиватаобезбедуваправилаиутврдувацелисокоитребадасепостигнеинтегриранотоспречувањеиконтролатаназагадувањетоод индустриските активности и претставува преработка на седумпостоечки директиви кои го регулираат загадувањето одиндустријата.Нејзинатацеледасепостигнатзначајнипридобивкизаживотната средина и здравјето на луѓето преку намалување наштетнитеиндустрискигасовивоЕУ,особенопрекуподобраприменананајдобридостапнитехники.

Директиватазаиндустрискиемисиивсушностпретставуваправеннаследник на Директивата за интегрирано спречување иконтрола на загадувањето и налага минимизирање назагадувањетоодразличнииндустрискиизвориворамкитенаЕвропската унија. Исто како и кај ИСКЗ Директивата,интегриран пристап подразбира дека при одобрување наработењето на една инсталација, таа мора да подлежи надозвола во која ќе се земат предвид сите еколошки

22

перформанси на инсталацијата. Тоа ги опфаќа: емисиите вовоздухот, водата и почвата; генерирањето на отпад; начинотна користење на суровините; барањата за енергетскаефикасност, бучава, заштита од несреќи и ремедијација наместотопозатворање.

Запостигнувањенависоконивоназаштитанаживотнатасрединадирективатакакоцелинапредвидуваимплементирањенанајдобритедостапни техники кои се развиени на скала која овозможуваимплементацијаворелевантниотиндустрискисекторподекономскиитехничкиостварливиуслови.Директиватапредвидуваревизијанавеќе постојните најдобри достапни техники предвидени во ИСКЗдирективатаинивнаимплементацијанајдоцна4годиниоднивнотообјавување.

Конечно,директивата,иакоимасвојаосновавоситепринципиназаконодавството за животна средина сепак, особено се заснова напринципите загадувачотплаќа5 (PolluterPaysPrinciple)и спречувањеназагадувањето(PollutionPreventionPrinciple)6обезбедувајќипритоаширока рамка за функционирање на инсталациите и вршење наглавнитеиндустрискиактивности,апредвидувапроцеснаконтролаилиценцирање.

Табелата подолу покажува на каков начин ќе ја анализирамеусогласеностананашетозаконодавствосоДирективатанаЕУ.

СтатуснапреземањеназаконодавствотоГодиназакојасеобезбедениподатоците

Податокзастепенотнаусогласеност

Краенрокзацелоснаусогласеност

2014 1215/1960(62%) 31 март2017

Последниот статус на усогласеност утврден согласно вежбата заследење на напредокот од 2014 година укажува дека постои 62%усогласеност на националното законодавство со одредбите надирективата. Воедно со вежбата е утврден крајниот рок за целоснаусогласеностнајдоцнадо31март2017година.

Најголемиот дел од одредбите на директивата се пренесени вочленовите на Законот за животна средина, како и во законите зауправување со отпад, квалитетот на амбиенталниот воздух,инспекциите и подзаконските акти донесени во согласност со овиезакони. Некои од одредбите на директивата се пренесени и вопредложениот Закон за заштита на почвите, а дел од одредбите

23

допрваќетребадасепренесуваатилидабидатвистинскиицелоснопреземени.

СтатуснаимплементацијаВРЕМЕНСКАТАБЛИЦАЗАИМПЛЕМЕНТАЦИЈАТоченилиутврдендатумза

имплементација:ден/месец/година

ПОГЛАВЈЕI1. Идентификувањенанадлежнитела Имплементирано2. Установување на интегриран систем за

дозволи(член4)Имплементирано

3. Обезбедување на координација ако имаповеќеодеднонадлежнотеловклученовоиздавањетонадозволата

Имплементирано

4. Установувањена постапка за гаранција наусловитезаиздавањетонадозволата(член8).


ПОГЛАВЈЕII5. Установување на систем за

идентификување на релевантниинсталации(АнексI)


6. Барање за вклучување на граничнивредности на емисиите (ELVs – EmissionLimit Values) во одредбите за најдобритедостапнитехники


7. Обезбедување дека дозволата ќе гивклучува сите мерки и услови согласночлен11


8. Барање надлежните тела да бидатинформирани за предложените измени вооперациите(член20)


9. Установувањенапротоколзаконсултациисо државите‐членки во соседството (член26)

31.12.2016

10. Обезбедување на постапка за учество најавностаипристапдоинформацииодјавенкарактер при издавањето на дозволите(член24)


11. Установувањенапостапказаревизијакогаезасегнатајавноста(член25) Имплементирано

12. Установување на инспекција и ефективенизвршенсистем(член23) 31.12.2016

24

13. Установување на систем за известување ибаза на податоци која ќе овозможидоставувањенаинформациидо јавностаидоКомисијата

31.12.2016

14. Установување на систем за повторноразгледувањеиобновувањенаиздаденитедозволи(член21)


ПОГЛАВЈЕIII15. Дефинирање и класификација на големи

согорувачи(LargeCombustionPlants–LCPs) Имплементирано

16. Установување на правила за граничнивредности на емисии кај големитесогорувачи(член30ианексV)

31.12.2016

17. Изработка на транзиционен националенплан(член32) 31.12.2016

18. Барањеоператоритедагиследатемисиите(член38)


19. Обезбедување на усогласеност напостапкитезаграничнитевредности(член39)

31.12.2016

20. Установување на систем за известување ибазанаподатоци(член72)

31.12.2016

ПОГЛАВЈЕIV21. Установување на систем за

идентификување на категориите на отпад(член42)


22. Установување на ефективен систем задоставаиприемнаотпад(член52) 31.12.2016

23. Обезбедување на услови за работа заголемитепогони/оператори(член50)


24. Установување на правила за граничнивредности на емисиите и загадување навоздухот(член46)

31.12.2016

25. Установување на правила за граничнивредностиииспуштањавовода(член46)


26. Установување на систем за ефективнаконтролаимониторинг(член48) 31.12.2016

27. Установување на ефективен систем засобирањенаинформации(член55)

31.12.2016

28. Установувањенамеханизам запристапдоинформацииодјавенкарактериучествонајавноста(член55)


25

ПОГЛАВЈЕV29. Идентификување на сите релевантни

инсталации Имплементирано

30. Одлучувањедалида се постават граничнивредности за емисиите или да иманационаленпланзаредукцијанаемисиите(NationalReductionPlan–NRP)(член5.2/6)

31.12.2016

31. Имплементација на граничните вредностиза емисиите или националниот план заредукција(член59)

31.12.2020

32. Заменазаопаснисупстанции иподготовкисогласноодредбитеначлен58

31.12.2020

33. Имплементација на ефективен систем заизвршувањеимониторинг(член60) 31.12.2016

34. Имплементација на систем заобезбедување на информации за јавноста(член65)


ПОГЛАВЈЕVI35. Забрана за одложување на отпадот од

инсталации кои произведуваттитаниумдиоксид(член67)

31.12.2016

36. Утврдување гранични вредности заиспуштањавовода(член68) 31.12.2016

37. Утврдувањеграничнивредностизаемисиивовоздухот(член69)

31.12.2016

38. Установување на ефективен систем законтролаимониторинг(член70) 31.12.2016

‐Целоснаимплементација‐ 31.12.2020

Според националното законодавство во кое беа преземениодредбитенадирективата,главнототелозаспроведувањенаистотоииздавањенаинтегриранитедозволиеМинистерствотозаживотнасредина и просторно планирање. Суштинското издавање надозволитеговршиУправатазаживотнасрединакакоорганвосостав.Вкупно 19 од мерките предвидени со директивата се спроведени, акомплетирање на најголемиот дел од обврските се очекува во 2016година. Конечното спроведување на преземеното законодавство сеочекувана крајотна2020 година, за кога се утврденидвемерки одпоглавјетоV.

26

ПроекциинаемисијанастакленичкигасовипосекторивоCO2еквивалент[kt](Основносценарио)–погодини

Енергија

Топлина

Транспорт

Индустр

иски

процеси

Отпад

Земјод

елство

Вкупно

2015 11.388 1.690 1.715 1.152 865 1.764 18.574

2020 13.260 1.959 2.039 1.336 881 1.981 21.456

2025 14.600 2.271 2.427 1.548 897 2.204 23.947

Извор:Министерствозаживотнасрединаипросторнопланирање28

Согласно законодавството за преземање на директивата, еднаиздаденадозволаможедаопфатиповеќеинсталацииилиделовиодинсталациикоигиоперираистиотоператорикоисенаоѓаатнаистоместо.Притоа,самоМинистерствотозаживотнасрединаипросторнопланирањеиАгенцијатазаживотнасрединасенадлежнизаиздавањена дозволите, а во мини процес на консултации (14 дена)обезбедувааткоментариипредлозииоддругиинституциикоиимаатодредена надлежност во однос на инсталацијата. Дополнително, сеспроведуваијавенповикзанацрт‐дозволатавокојајавностаможедагиискажесвоитезабелешки.

Моментниот број на пријави од инсталации за добивање на Адозволи со план за прилагодување, или А интегрирани еколошкидозволивомоментотнаизработканаоваастудијаеследниот:Сектор1 (енергетика) – 13 пријави; Сектор 2 (металургија) – 15 пријави;Сектор3(рударство)–44пријави;Сектор4(хемискаиндустрија)–18пријави;Сектор5(отпад)–33пријавииСектор6(друго)–12пријави.Спореденосопретходнитеискуства,бројотнапријавиезголеменвосите сектори, додека кај инсталациите кои треба да обезбедатдозвола заприлагодување соплан заприлагодување,моментноима135пријави.Притоа,дозволитекоитребадабидатиздаденитребадабидат во согласност со најдобрите достапни техники, аисполнувањетонапредвиденитеусловиеподложнонамониторинг.

28http://makstat.stat.gov.mk/pxweb2007bazi/Dialog/Saveshow.asp

27

2.2.1.2. Климатскипромени

Ворамкитенасекторотклиматскипроменизапотребитенаоваастудијаизбравменеколкуактизакоигопретставуваменаправениотнапредок,акоизначителновлијаатнапристапувањетонаМакедонијаво ЕУ наспроти целите на оваа студија. Листата на акти за коиправимедеталнаанализаследувавопродолжение:

1. Директива2009/31/ЕЗнаЕвропскиотпарламентиСоветотод23април2009годиназагеолошкоодложувањеичувањена јаглерод диоксид која ја дополнува директивата85/337/ЕЕЗ,какоидирективитенаЕвропскиотпарламенти Советот 2000/60/EЗ, 2001/80/EЗ, 2004/35/EЗ,2006/12/EЗ,2008/1/EЗирегулативата(EЗ)1013/2006

2. Регулатива (EЗ) 1005/2009 на Европскиот парламент иСоветот од 16 септември 2009 за супстанции што јаосиромашуваат озонската обвивка изменета одРегулативата на Комисијата (ЕУ) 744/2010 од 18 август2010 и имплементирана со Одлуката на Комисијата2010/372/ЕУ за употребата на контролирани супстанциикако подобрувачи на процесите согласно член 8(4) одРегулативата(ЕЗ)1005/2009

3. Директива 98/70/ЕЗ на Европскиот парламент и наСоветот од 13 октомври 1998 година, a во врска соквалитетот на бензините и дизел горивата изменета соДирективата на Советот 93/12/ЕЕЗ, изменета соДирективата на Комисијата 2000/7/ЕЗ, Директивата2003/17/EЗиРегулативата(ЕЗ)1882/2003иДирективата2009/30/EC

4. Регулатива (ЕЗ) 443/2009 на Европскиот парламент и наСоветот од 23 април 2009 година која ги утврдувастандардите за перформанси за нови патничкиавтомобили, како дел од интегрираниот пристап наЗаедницата за намалување на емисиите на CO2 од леснивозилаизменетаидополнетасоРегулативата1014/2010

5. Директива за информирање на потрошувачите(1999/94/EЗ) дополнета со Директивата 2003/73/EЗ,Директива 1999/94/ЕЗ на Европскиот парламент и наСоветот од 13 декември 1999 година во врска содостапноста на информации на потрошувачите запотрошувачката на гориво и CO2 емисиите во однос на

28

маркетингот на новите патнички автомобили изменета идополнетасоДирективата2003/73/EC

Геолошкоодложувањеичувањенајаглероддиоксид(CO2)

Директива 2009/31/ЕЗ на Европскиот парламент и Советот од 23април2009 годиназагеолошкоодложувањеискладирањена јаглероддиоксид која ја дополнува директивата 85/337/ЕЕЗ, како идирективите на Европскиот парламент и Советот 2000/60/EЗ,2001/80/EЗ, 2004/35/EЗ, 2006/12/EЗ, 2008/1/EЗ и регулативата (EЗ)1013/2006

Европската унија разбирајќи дека геолошкото одложување искладирање на јаглерод диоксид е начинот за да се спречи, намали,односноцелоснодасеелиминиранегативниотефектнаемисиитеврзживотната средина и човековото здравје ја усвојува директивата2009/31/ЕЗ. Со директивата се утврдува правна рамка за еколошкибезбедно геолошко одложување и складирање на јаглерод диоксид.Преку директивата се помага постигнување на целите утврдени соРамковнатаконвенцијазаклиматскипроменинаОбединетитенациии оние со претходните документи на Комисијата од јануари 2007година.

Успехот во преземањето и спроведувањето на директивата епредусловзанатамошенуспехиособеноуспехвопостигнувањетонацелитезанамалувањенаемисиитенастакленичкигасовиза50%до2050, односно, кај развиените држави за 30% до 2020 година.Истражувањатаукажуваатдеканамалувањетоеостварливо,дуриивообем од 60% односно до 80% во 2050, но дека за да може да сепостигнеморадабидатупотребениситеалтернативи.

ТехникатакојаќесекористиприCCS29,илигеолошкоодложувањеи чување на јаглерод диоксид се состои од прибирање на целиотјаглерод диоксид од сите индустриски инсталации и неговотранспортирање до постројката каде ќе се одложи и чува. Притоапреку инјектирање се одлага во соодветни подземни геолошкиформациизацелитенатрајночување.Серазбираваквотогеолошкоодложувањеичувањенајаглероддиоксидотнетребадасеискористикако поттик за натамошно користење на фосилни горива иенергетскипостројкизаснованинафосилнигорива.

29Наанглискијазиктерминотгласи:CarbonCaptureandStorage(CCS)

29




2014 0/420(0%) 31декември2021

Преземањето на одредбите на директивата на 6 години поусвојувањето на директивата, 5 години по утврдениот рок запостигнувањенацелоснаусогласеностворамкитенаЕУи3 годинипо уврдениот рок за усогласувањето на работата на постројките заодлагањеичувањенајаглероддиоксидотсéуштенеезапочнато.



ПОГЛАВЈЕI1. Идентификувањенанадлежнитела 31.12.20212. Одлучувањедалиепотребноистражување

задасеобезбедатинформациизаизборнаместозаодложувањеичување

31.12.2023

3. Установување на постапка за издавањедозволизаистражување

31.12.2023

4. Установување на постапка за издавањедозволизаодложувањеичување 31.12.2023

5. Установување на барања за содржината,изменувањетоиукинувањетонадозволитеза одложување и чување во согласност содирективата

31.12.2023

6. Установување на систем за мониторинг иизвестување од страна на операторите иинспекцијаодстрананаВладата

31.12.2023

7. Установување одредби и постапки запротекувањето на одложениот јаглероддиоксидизначителнинеправилности

31.12.2023

8. Установување на правила и постапки зазатворање и по затворањето напостројките

31.12.2023

9. Установување правила и постапки заделегирање на одговорност за уврдување 31.12.2023

30

дека се обезбедени условите утврдени содирективата

10. Установување на правила за финансискабезбедност (член 19) и финансискипридонес(член20)

31.12.2023

11. Установување на правила за разрешувањенаспорови

31.12.2023

12. Установување на систем за обезбедувањена информации за јавноста за геолошкотоодложувањеичувањенајаглероддиоксид

31.12.2023


Имајќи предвид дека не е започнато со усогласувањето со оваадиректива јасноезоштонемаотпочнатонитуимплементацијата.Оддосега донесеното законодавство во секторот јасно е деканадлежните институции се Министерството за животна средина ипросторнопланирањеиМинистерствотозаекономијакоиќетребаатда ги спроведат сите активности и да обезбедат усогласеност иимплементација.

Според мислењето на авторите на студијата геолошкотоскладирање не секогаш може да биде вистинскиот пристап засправувањесо загадувањето,дополнително, државатанемаможностза такво нешто. Сепак, имајќи предвид дека станува збор за дел одобврските кои произлегуваат со пристапувањето, авторитепредлагаатгеолошкотоскладирањедасесметакакоточкавокојаќесе бара подолг транзиционен период, односно ќе се размислува занеговововедувањеиимплементацијапо2050година.

Осиромашувањенаозонот(EЗ)

Регулатива(EЗ)1005/2009наЕвропскиотпарламентиСоветотод16септември 2009 за супстанции што ја осиромашуваат озонскатаобвивка изменета од Регулативата на Комисијата (ЕУ) 744/2010 од18 август 2010 и имплементирана со Одлуката на Комисијата2010/372/ЕУ за употребата на контролирани супстанции какоподобрувачи на процесите согласно член 8(4) од Регулативата (ЕЗ)1005/2009

Регулативата утврдува правила за производство, увоз, извоз,трговија, користење, опоравување, рециклирање, повлекување иуништување на супстанциите кои ја осиромашуваат озонскатаобвивка.Воедно,правилатанарегулативатаопфаќаатиизвестувањезаинформациитеповрзанисоовиесупстанции,какоизаувоз,извоз,

31

трговија и користење на производи и опрема која содржи или себазиранаовиесупстанции.



ПОГЛАВЈЕI1. Идентификувањенанадлежнитела Имплементирано2. Преземање чекори за опоравување,

рециклирање, повлекување и уништувањенаконтролиранисупстанции


3. Установување на систем за регистрирањеналабораториисогласночлен10(4)

Несепредвидуваатисклучоци

4. Воспоставување на систем за утврдувањена квоти за производство и увоз наконтролиранисупстанции


5. Воспоставување на систем за издавање налиценци за увоз и извоз на контролиранисупстанциивосогласностсочленовите15,17и18


6. Дефинирани се минималнитеквалификациизаперсоналотангажиранвоповраток, рециклирање, повлекување иуништувањенаконтролиранисупстанции

31.12.2017

7. Дефинирани се минималнитеквалификациизаперсоналоткојработивооператори со уреди за ладење, климауреди, пумпи за греење, системи зазаштита од пожари и сл. кои содржатконтролирани супстанции, а кои треба даги контролираат излевањата и да гиредуцираат емисиите во согласност сорегулативата

31.12.2017

8. Установен е систем за комуникација соЕвропската комисија согласно одредбитенарегулативата

Попристапување

9. Установен е систем за годишноизвестување до Европската комисијасогласночлен26

Попристапување

10. Установувањенасистемзаизвестувањеод Имплементирано

32

страна на деловните субјекти запроизводството,увозот,извозот,чувањето,користењето и уништувањето наконтролиранитесупстанциисогласночлен27

11. Воспоставувањенасистемзаинспекцијаиистражување

31.12.2015

12. Установување на постапка за одговор набарањатаоддругидржави/државичленкиза спроведување инспекции кај деловнитесубјектиилиистрагизаделовнитесубјектикоисевклученивонелегалнидвижењанаконтролиранисупстанции


13. Установување на систем на казни запрекршувањенарегулативата

31.12.2015


Имплементацијата на оваа регулатива е во рана фаза, самонеколку од потребните чекори се имплементирани, меѓу коиопределувањето на надлежните тела и системот на мерки заопоравување, рециклирање, повлекување и уништување наконтролирани супстанции, како и системот за известување доделовнитесубјектиикомуникацијатасодржавите‐членки.Целоснатаимплементација предвидено е да биде постигната дополнителнопрекудвачекориво2015годинаинакрајотна2017.

Надлежните тела во моментот се Министерството за животнасрединаипросторнопланирањеиМинистерствотозаздравство.

Квалитетнагоривата

Директивата98/70/ЕЗнаЕвропскиотпарламентинаСоветотод13октомври1998година,aвоврскасоквалитетотнабензинитеидизелгориватаизменетасоДирективатанаСоветот93/12/ЕЕЗ,изменетасоДирективатанаКомисијата2000/7/ЕЗ,Директивата2003/17/EЗиРегулативата(ЕЗ)1882/2003иДирективата2009/30/EC

Оваа директива ги утврдува техничките спецификации заздравствена и еколошка исправност на горивата кои се користат завозила опремени со мотори со внатрешно согорување. Преку оваадиректива и предлогот за директивата за енергетски производи сеимазацелдаимсеовозможинадржавите‐членкидасоздадатусловиза повеќе активно користење на фискални стимулации прекудиференцирани оданочувања со акцизи, со цел да се олесни

33

воведувањето на повеќе напредни горива. Ова е секако имајќипредвид дека горива со спецификации кои придонесуваат коннамалувањенаемисиитесе генералнодефицитарни,а загадувањетона воздухот доаѓа и од оловото кое произлегува од согорување наоловните горива и претставува ризик за здравјето на луѓето иживотнатасредина.

Чекор напред во оваа насока беше транзицијата која бешенаправенаво2000‐тагодинаконбезоловнитегорива.




2014 74/200(37%) 31декември2016

Напредокот во преземањето на законодавството и постигнувањенацелитепредвиденисодирективатаеповрзансодонесувањетонаЗаконот за енергетика, Законот за безбедност на производите иПравилникотзаквалитетнатечнитегорива.

Статуснаимплементација

ВРЕМЕНСКАТАБЛИЦАЗАИМПЛЕМЕНТАЦИЈАТоченилиутврдендатумза


ПОГЛАВЈЕI1. Идентификување на органи со

надлежностизарегулирањенаквалитетотнагоривото


2. Спроведување на проценка на домашнатапотрошувачканагориво


3. Воспоставување на аналитички методи заоценување на квалитетот на горивото(АнекситеIиII)

31.12.2016

4. Воспоставување на систем за следење наквалитетотнагоривата(чл.8)

31.12.2016

5. Забрана на продажба на оловниот бензин(чл.3.1,поврзаносочлен3.7) Имплементирано

6. Дозволи запродажбанабезоловенбензинсамо ако ги исполнува барањата одДирективата(чл.3)

31.12.2016

7. Издавањенадозволизапродажбанадизел 31.12.2016

34

горивосамоакогиисполнувабарањатаодДирективата(чл.4)

8. Дозволи за продажба на масла за горењенаменети за не‐подвижни машини,земјоделскиишумарскитракторисамоакотие ги исполнуваат барањата наДирективата(Чл.4)


9. Формирањенарегулаторенсистемзадасепокријатисклучителниоколности(чл.7) 31.12.2016

10. Воспоставување на ефикасен систем заизвршување(вклучувајќииказни) Имплементирано

11. Воспоставување на систем за собирањенационални податоци за квалитет нагориво(чл.8)

31.12.2016


Иакополовинатаодбарањатанадирективатасеимплементирани,сепак директивата се наоѓа во рана фаза на имплементација.Досегашната имплементација ги има опфатено одредувањето нанадлежните органи и утврдувањето на основните постапки заиздавање на дозволи, забрана за продажба на оловни горива ивоспоставувањетонаефикасенсистемзаизвршување.Преостануваатодредбитекоисеоднесуваатнасистемотзаследењенаквалитетотнагоривата и аналитичките методи за оценка на квалитетот нагоривата.

Министерството за економија е надлежно тело за следење наквалитетотнагориватаиприбирањенаподатоцизавкупниотувозипотрошувачка на подинечни горива. Според податоците од 2014годинавкупнатапотрошувачканагоривоизнесува:

Бензин:120.301тони

Дизел:373.224тони

Безоловенбензин:120.301тони

Мазут:150.192тони

Екстралесномасло:57.383тони

LPG:56.505тони

Природенгас:143x106Nm3

БиодизелFAME:678тони

35

Стандардизаемисииодновивозила

Регулатива(ЕЗ)443/2009наЕвропскиотпарламентинаСоветотод23април2009годинакојагиутврдувастандардитезаперформансизанови патнички автомобили, како дел од интегрираниот пристап наЗаедницата за намалување на емисиите на CO2 од лесни возилаизменетаидополнетасоРегулативата1014/2010

ЦелтанаоваарегулативаедасепоставатстандардизаизведбанаемисиизановитепатничкиавтомобилирегистриранивоЗаедницата,којаеделодинтегрираниотпристапнаЗаедницатазанамалувањенаемисиитенаCO2одлеснитевозила,додекада сеобезбедиправилнофункционирањенавнатрешниотпазар.Оваарегулативагиутврдувабарањата за изведба на емисиите на CO2 за новите патничкиавтомобили, со цел да се обезбеди правилно функционирање навнатрешниот пазар и да се постигне стандардот 2009/06/05EN иопштата цел за 120g CO2/км просечна емисија за нов автомобил вовозен парк. Регулативата ја утврдува просечната емисија на CO2 зановите патнички автомобили на 130 g CO2/km, со помош наподобрувањенатехнологијатавомоторнитевозила,што семеривосогласностсоРегулативата(ЕЗ)715/2007имеркитезаспроведувањенанејзинитеиновативнитехнологии.Регулативатапоставувацелзанамалување на просечната емисија од нови автомобили до 95gCO2/kmдо2020година.Конечнопрекудополнителнимеркикоиштоќе бидатдел одинтегрираниотпристапна Заедницатаќе се побаранамалувањедо10gCO2/km.

Регулативата е во согласност со Рамковната конвенција наОбединетите нации за климатски промени, која беше одобрена одстрана на Европската заедница. Во овој контекст Европската унијатреба да обезбеди намалување на емисиите на гасови со ефект настаклена градина кај развиените држави‐членки за 30% до 2020година(воспоредбасонивоатаод1990година),односнонамалувањеод20%одемисиитенагасовитесоефектнастакленаградинадо2020година (во споредба со нивоата од 1990 година) кај останатитедржави‐членки.

Главна импликација од оваа регулатива е тоа што сите држави‐членки ќе треба значително да ги намалат емисиите одавтомобилите.Политикитеимеркитекоиќетребадасеспроведатсевоситесекторинаекономијата,анесамоворамкитенаиндустријатаи енергетскиот сектор, со цел да се обезбеди значителнотонамалување кое е потребно. Сообраќајот на патиштата е вториотнајголемемитувачнагасовисоефектнастакленаградинавоУнијата

36

и овие емисии само продолжуваат да растат. Ако влијанието наклиматските промени поради патниот сообраќај продолжува да сезголемува, тоа значително ќе го намали ефектот од намалувањетонаправено во другите сектори, а во борбата против климатскитепромени.



ПОГЛАВЈЕI1. Идентификување на органи со

надлежности за регулирање настандардите за изведба на емисии зановитепатничкиавтомобили

31.12.2021

2. Собирањенаподатоцизаследење 31.12.20213. Комуникацијаимониторингнаподатоците

допроизводителитеипретставниците31.12.2021


Имплементацијатанадирективатанеезапочната,арокотутврдензацелоснаусогласеностекрајотна2021година.

Информирањенапотрошувачите

Директива за информирање на потрошувачите (1999/94/EЗ)дополнета со Директивата 2003/73/EЗ, Директива 1999/94/ЕЗ наЕвропскиотпарламенти на Советотод13 декември1999 година воврска со достапноста на информации на потрошувачите запотрошувачкатанагоривоиCO2емисиитевоодноснамаркетинготна новите патнички автомобили изменета и дополнета соДирективата2003/73/EC

Целта на директивата е да се обезбедат информации запотрошувачитеидаимсеовозможиинформиранизборзагориватаиемисиите на CO2 од новите патнички автомобили кои се нудат напродажба или закуп во Унијата. При носењето на директивата сеимало предвид дека информациите играат клучна улога вофункционирањето на пазарните сили, а обезбедувањето на точни,релевантни и споредливи информации за специфичнатапотрошувачка на гориво и емисијата на CO2 на патничкитеавтомобилиможатдавлијаатврзизборотнапотрошувачотвокористна оние автомобили кои користат помалку гориво и со тоа даемитуваатпомалкуCO2.Сотоасепоттикнуваатипроизводителитеда

37

презематчекоризадапроизведуваат автомобиликоиимаатпомалапотрошувачканагориво,асотоаипомалаемисијанаCO2.




2014 115/115(100%) Преземено

Оваа директива е целосно преземена во националнотозаконодавство, а истото е сторено преку Законот за возила иПравилникотзаинформациизапотрошувачите.



ПОГЛАВЈЕI1. Назначувањенанадлеженорган/ите (чл.

8)Имплементирано

2. Назначување тело за дистрибуција наводичи за потрошувачка на горивото иемисијанаCO2(чл.4)

31.12.2018

3. Воспоставување на барањата за ознаки напотрошувачкатанагоривоиемисијанаCO2(чл.3)


4. ИзработканаводичзаекономијанагоривоиемисијатанаCO2(чл.4)

31.12.2018

5. Воспоставување на барања запостери/екрани за потрошувачката нагоривоиспецифичниемисиинаCO2(чл.5)


6. Обезбедување дека сета публикуванапромотивналитератураево согласност собарањатаодАнексIV(чл.6)


7. Забрана на прикажување на етикети,плакати и сл, кои може да предизвикаатконфузија(чл.7)


8. Воспоставувањенаефикасенмеханизамзаинспекцијаиспроведување,вклучувајќигии казните кои се применуваат запрекршување на националните одредби(чл.11)

31.12.2018


38

Иако поголемиот дел од барањата на директивата сеимплементирани, сепак директивата се наоѓа во рана фаза наимплементација.Досегашнатаимплементацијагиимаопфатеносамопоедноставните обврски, а преостануваат оние кои бараат сериозенангажман и трошоци за имплементација од страна на државата.Крајниотрокзапостигнувањенацелоснаимплементацијаекрајотна2018година.

2.2.2. Состојбатанатереннаспротиследењенанапредокот

Воовојделодстудијатабисакаледапонудимемалаопсервацијаза неколку проблеми кои се забележуваат, а произлегуваат од(не)примената на законодавството во секторот животна средина.Имено, целокупнарамка за заштитанаживотната срединапостоиитаа е во големамерка усогласена со законодавството на Европскатаунија.Воедно,одредениактивностисепреземаатречисипостојано,асепак неколку години по ред граѓаните го чуствуваат проблемот созагадувањето,управувањетосоотпадотибучавата.

Во услови кога загадувањето на воздухот е исклучително големпроблем и кога нивото на PM10 честички во воздухот понекогаш јанадминува препорачаната максимална граница по 10, дури и поповеќе пати, преземањето на мерки кои ќе бидат во насока наспречувањеинамалувањеназагадувањетоморадабидепоагресивно.Мерките нема да можат да се засноваат само на информации зазагадувањето и за емисиите кои возилата ги прават, туку истите ќетреба да одат понатаму со проактивен пристап одговорајќи нанеколкупричинители:

‐ Стари автомобили – Според позитивната законска рамка,дозволенеувознастариавтомобилисонизокстандард(ЕУРО3 и/или ЕУРО 4) но, таквите автомобили не остануваат уштедолго во истиот стандард. Иако, неколку години наназадбројот на увезени стари автомобили опаѓа, тоа не ја менувасликата за возниотпарки секако занивотона загадувањето.Оттаму, целокупна забрана за увоз на стари автомобили иразвивање на програма за поддршка (финансиска и др.) зазаменанаистите за сите граѓани биможелода биде едноодрешенијата.

‐ Применана законските прописи – Речисиинемапримери вокоиполицијатаспроведуваконтроланаемисиитекајвозилатакоиучествуваатвосообраќајот, а уштепомалкуимапримери

39

кога поради очигледно загадување и зголемена емисија вовоздухот возилата кои учествуваат во сообраќајот сеисклучени.Воедно,центритезатехничкипрегледвомоментотнаизработканаоваастудијанегимератиздувнитегасовиприрегистрацијата на возилата. Оттаму, доследното почитувањена законскитепрописиможеда се покажекако суштинско занамалувањеназагадувањето.

‐ Подобракоординација–Институциитечестопатизастануваатво својата надлежност и единствено се грижат за аспектот исекторот кој само нив ги интересира. Министерството завнатрешни работи, Министерството за транспорт и врски иМинистерството заживотна средина и просторно планирањетреба да пристапат кон активна меѓусебна координација иразменанаинформации:задобиенитерезултатиодмерењатана емисиите кај возилата и другите загадувачи; за увезенитевозила; информациите кои се добиваат при увозот, односнокоиувозникотеобврзанигидоставувадојавностаинивнатаверодостојност;какоизасовременитееколошкистандардиипрекуграничниотефектназагадувањето.

‐ Промотивнакампања–Имајќипредвиддеканамакедонскитеграѓанинеимеважноколкуемисииќеемитувавозилото,тукурешавачки фактор за нивниот избор е цената на истото,агресивна јавна кампања ќе биде клучна во создавањето насвест кај граѓаните за ефектот на загадувањето, но и запричинителите. Постојаното потсетување, но и преземањемерки за спречување и намалување на загадувањетомора дабиде процес кој паралелно ќе тече со процес на едукација нанаселението.

2.2.3. Извештаитезанапредокотзаобласта

Воовојделодстудијатабисакаледанаправимепрегледиоценкана проценките кои Европската комисија (ЕК) ги има изнесено воИзвештаите за напредокот заМакедонија, во делот на исполнувањенастандардитезаПоглавјето27одaqcuiscommunautaire(правотонаЕУ)коегипокривапрашањатаврзанизаживотнатасредина,ноинаПоглавјето15–Енергија.ВоовиеИзвештаи,Европскатакомисијадавадетална слика за состојбата во областа на животна срединапроценувајќи го нивото на законодавна усогласеност, но иправилностаидоследностаприспроведувањетоназаконите.Наовојначин се добива целосна слика за проблемите во областа наживотната средина. Исто така, Извештаите за напредокот на ЕК

40

даваатнасокивокоитребададелуваатинституциитевоМакедонијавоврскасоопределенајавнаполитика.

Насоките од инструментите на политиката на проширување(ПристапнотопартнерствоиИзвештаитезанапредокотодЕК)ќегиземемекакоосновазапредвидувањенаможнитесценаријавокоибиможелаибитребаладасеразвивајавнатаполитиказанајгорливитепроблемивоживотнасрединавоМакедонија.

2.2.3.1. Пристапнопартнерство

Пристапно партнерство е инструмент на политиката застабилизацијаипридружувањенаЕУсокојСоветотнаЕУ,напредлогна Европската комисија утврдува листа на задачи/реформи коидржаватакандидаткатребадагиисполнизадабидеуспешнооценетаидадобиеновоПристапнопартнерство30.Пристапнотопартнерствоеосмислено да ѝ помогне на државата кандидатка во реформите инајдоброто определување на приоритетите за определен временскипериод.Истотака,ПристапнотопартнерствослужизанасочувањенапретпристапнатапомошдоделенаодЕУзадржаватакандидатка.

УспешнитедржавикандидаткидобиваатПристапнопартнерство,речиси, секоја година. Како показател за Македонија можеме дакажеме дека последното официјално Пристапно партнерство заМакедонија е усвоено во 2008 година31 со една ревизија во 2010година.ВоовојделќегосумирамеонаштоПристапнотопартнерствого утврдува како потреби, проблеми и среднорочни приоритети заПоглавјето27–ЖивотнасрединаизаПоглавјето15–Енергетика.

2.2.3.2. Животнасредина

Пристапнопартнерство(проблемиипотреби)

Натамошноусогласувањеназаконитесоacquis,особенокајквалитетот на воздухот, управувањето со отпад иквалитетот на водата, и значително подобрување наприменатаназаконитеиследењетонаживотнатасредина;

Зајакнување на Инспекторатот за животна средина идругитетела зада се обезбедатверодостојнирезултатииефикасна примена на казни/санкциишто ќе имаат ефектнаодвраќање;

30http://eur‐lex.europa.eu/legal‐content/EN/TXT/?uri=URISERV:r1801331Ibid

41

Зајакнување на административниот капацитет нанационално и локално ниво и подобрена координацијамеѓу органите задолжени за прашања од животнатасредина;

Подготовка на стратегиски планови, финансискистратегии,какоинационалнастратегијазауправувањесоотпадипланзауправувањесоотпад;

Подготовка на стратегија за инвестирање во животнатасредина врз основа на проценетите трошоци заусогласување;

Интегрирање на барањата за заштита на животнатасредина во другите секторски политики преку развивањенапроценкизавлијаниеврзживотнатасредина;

Зголемување на инвестиции во инфраструктурата наживотната средина, со акцент на собирање/третман наотпадниводи,снабдувањесоводазапиење,справувањесозагадувањетонавоздухотиуправувањесоотпад.

Среднорочниприоритети

Натамошно интегрирање на барањата за заштита наживотната средина во другите секторски политики прекуоценизавлијаниеврзживотнатасредина;

Зголемување на инвестициите во инфраструктурата, соакцент на собирање/третман на отпадни води,водоснабдување, загадувањена воздухот и управување соотпадот.

ШтовелатИзвештаитезанапредокот2012‐2015заПоглавје2732

Македонија веќе си го плаќа данокот од заостанувањето соимплементацијатаназаконодавствотовоовапоглавје.Загадувањетонавоздухотво2015годинавеќенапочетокотнагрејнатасезонабешедалеку повисоко одошто било кога до тогаш. Иако фокусот во 2015година беше ставен на други поглавја, особено на оние поврзани сополитичкиоткритериум,Комисијатанавистинанебиралазборовизада ги опише состојбите во секторот. Реформите во овој сектор инатамузаостануваат,илисеодложенинаподолгрок.Несоодветносеприменуваат основните принципи на заштитата на животната

32http://mk‐at‐eu.mcet.org.mk/analiza/4/poglavje/44

42

средина, односно нема интеграција на политиката за животнасрединаводругитесекторскиполитикиштопокажувадекагрижатаза квалитетотнаживототна граѓаните е сосема спореднопрашање.Да потсетиме, одложувањето на примената на еколошкотозаконодавство, односно најпрвин одложувањето на неговотоусогласувањесекојдневнојазголемуваценатакојадржаватаќетребадајаплатизанеговатаимплементацијаподоцна.33

Во текот на 2016 година Европската комисија очекува одРепубликаМакедонијадасефокусиракон:

заокружувањенасистемотзастратегископланирање,какоидаотпочнесоимплементацијатанапридонесоткојРМќего даде во однос на очекуваниот Париски договор заклиматскипромениод2015;и

имплементирање на националното законодавство и назголемувањенаинвестициите,особеновообластитеотпадиводи.

Во Анекс 1 од оваа студија може да се најде детален табеларенприказ на забелешките на Европската комисија во Извештаите занапредокот за периодот 2012‐2015 година за Поглавјето 27 –Животнасредина,сопосебнообележувањезаониезабелешкикоисеповторуваатнизгодините.

2.2.3.3. Енергија

Пристапнопартнерство(проблемиипотреби)

Натамошно соусогласување на законодавството завнатрешните пазари за електрична енергија и гас,енергетската ефикасност и обновливите извори наенергијасоacquisсоцелпостепеноотворањенапазаротзаенергијазаконкуренција;

НатамошнозајакнувањенанезависностанаРегулаторнатакомисијазаенергетика;

Исполнување на обврските од Договорот за енергетсказаедница за целосно спроведување на acquis завнатрешниот пазар на гас и електрична енергија и запрекуграничнатаразменанаелектричнаенергија;

33http://mk‐at‐eu.mcet.org.mk/analiza/4/poglavje/44

43

Зајакнување на административниот капацитет во ситеенергетски сектори, вклучувајќи ја и Агенцијата заенергетика во областа на енергетска ефикасност иобновливитеизворинаенергија;

Изградба и соодветен објект за складирање нарадиоактивни материјали, Обезбедување правилно инезависнофункционирањенаДирекцијатазарадијационасигурност.

Среднорочниприоритети

Натамошни напори за обезбедување на соодветноснабдување со енергија и развој и спроведување наенергетска политика во согласност со обврските одДоговоротзаенергетсказаедница.

ШтовелатИзвештаитезанапредокот2011‐2014заПоглавје1534

Одреденнапредокенаправенвоенергетскиотсектор.Европскатакомисија (ЕК) гипроблематизираодредбитенадоговорот закракотнаЈужниотпотоккојтребашедасеградивоМакедонија.Остануваатинезадоволителните трендови во однос на користењето наобновливите извори на енергија.Мерките поврзани со обновливитеизвори на енергија и енергетската ефикасност не се целосноспроведениицелитеза2013небеаисполнети.Регулатороттребадаима поголема моќ да ги спроведе своите одлуки, а лиценциранитебизниси треба подобро да ги исполнуваат обврските наметнати врзнив. Треба да се зајакнат напорите за целосно транспонирање испроведувањенатретиотенергетскипакет.

Во текот на 2016 година Европската комисија очекува одРепубликаМакедонијадасефокусиракон:

отворањенапазаротнаелектричнаенергија;

учествовоSEECAO35;и

изготвувањеидонесувањенанационаленакцискипланзаенергетскаефикасностиобновливиизворинаенергија.

Во Анекс 2 од оваа студија може да се најде детален табеларенприказ на забелешките на Европската комисија во Извештаите за

34http://mk‐at‐eu.mcet.org.mk/analiza/4/poglavje/3135http://www.seecao.com/

44

напредокот за периодот 2011‐2014 година за Поглавјето 15 –Енергија, со посебно обележување за оние забелешки кои сеповторуваатнизгодините.

2.2.4. ЕУФондовизаподдршкананапорите

2.2.4.1. Претпристапнапомошзареформииусогласување

Инструментот за претпристапна помош за периодот 2014‐2020(ИПА II) енаменет заподдршканаРепубликаМакедонијаидругитедржави од процесот на пристапување во усвојувањето испроведувањето на потребните реформи за усогласување совредноститенаУнијата.ПрекуподдршкаодИПАIIседавапридонес,меѓудругото, конзаштитатаиподобрувањетонаквалитетотнаживотнатасредина36.

Унијата, следејќи ги приоритетните области идентификувани воНационалниот стратегиски документ и во Стратегијата запроширувањетонаЕУ,аследејќигиирелевантнитеполитикинаЕУќе ја утврдува и планира помошта која ќе се обезбедува во областа.Помоштаќебидеобезбеденананачинкојќеобезбедипридонесконнамалувањенаемисиитенагасовисоефектнастакленаградина, зазголемување на отпорноста кон климатските промени ипромовирање на климатска акција за управување и информирање.Конечно, преку ИПА II ќе се обезбеди поддршка за промена конресурсно ефикасна, безбедна и одржлива економија со низок степеннајаглероднозагадување.

Во периодот 2014‐2020, обезбедената поддршка преку ИПА II нанивонаситедржавиучесничкиќеизнесуваприближно12милијардиевра,додеказаРепубликаМакедонијавосекторотЖивотнасрединасе утврдени речиси 113 милиони евра37 кои во целостсоодветствуваат на потребите за справување со климатскитепромени. Притоа поддршката во секторот ќе го помогнеспроведувањетонаСтратегијатаЕвропа2020иќеобезбедиодржливраст и ниско‐јаглеродна економија со ефикасно користење наресурсите.

ГенералниотутврдениндикаторзасекторотвелидекаРепубликаМакедонија ќе постигне напредок во однос на исполнувањето на

36http://goo.gl/MLIzKL37Ibid32

45

критериумите за пристапување во членство мерено врз основа наИзвештајот за напредокот од 2010 година. Во секторскитеиндикатори, пак, се предвидуваат повеќе остварувања, меѓу коиследните се однесуваат на областите енергетика и климатскипромени.

2.2.4.2. Интелигентнаенергијазаенергетскаефикасност

Во претходната финансиска перспектива 2007‐2013, а имајќи гипредвидобврскитекоиЕУгиимашепреземенонамеѓународнониво,државите‐членки и други држави кориснички, имаа можност дакористатсредствавоподдршкананивнитеиндивидуалнинапоризаподобрување на енергетската ефикасност или зголемување наискористувањетонаенергијаодобновливиизвори.СетотоабешевонасоканапостигнувањенацелитенаСтратегијатаЕвропа2020,асеобезбедуваше преку програмата Интелигентна енергија за Европа(ИЕЕ).

Оваа програма беше отворена во 2003 година и претставувашедополнителнаподдршкавоостварувањетонацелите20‐20‐20.Прекупрограмата се обезбедуваше поддршка за подобрување наенергетската одржливост и ефикасност во области како што сеобезбедување и користење енергија од обновливи извори, изградбана енергетски ефикасни објекти, енергетски ефикасна индустрија,производиитранспорт.

Програматабешеоперативнадокрајотна2013година,иаконекоиод проектите од последната година на програмата ќе сеимплементираат и до крајот на 2017 година. Најголемиот дел од

Индикатор Извор ОсноваНамалувањенаемисиитенагасовисоефектнастакленаградинавотониCO2

Министерствозаживотнасрединаипросторнопланирање

Зголемувањенапроцентотназастапеностнаелектричнаенергијаодобновливиизворивобрутоколичеството

ДржавенЗаводзаСтатистика

21,8%(2009)

УсогласувањеназаконодавствотосоправотонаЕУиподобрувањенапроцентотнаимплементација

ЕвропскаКомисија

64%(2012)

46

програмскиот буџет беше спроведен преку годишни повици, апристап имаа јавни институции и установи, приватни деловнисубјекти и невладини организации. Вкупниот буџет на програматаизнесуваше730милиониевра.

РепубликаМакедонијапорадинеусогласеностназаконодавствотоза енергетика долго време немаше можност да пристапи консредствата од оваа програма38, а во рамките на Програмата законкурентностииновациикористешесамоеднапотпрограмакојанебеше поврзана со политиката за енергетика. Првите средстваобезбедени преку програмата Интелигентна енергија за Европа ипрвотоучествонаМакедонијавопрограматасеслучивосрединатана2012година,адосегаволистатанапроектиимасамо939вокоиимапартнер од државава. Сето ова наведува на помислата декаМакедонијадобиламожностдаучествувавопрограматадуриоткакобила извесна судбината на програмата и изгледите за учеството надржавававоноватапрограма.

Хоризонт202040еноватаивоеднонајголематапрограманаЕУзаистражувањеииновациикојазапериодотод7годиниќеимавкупенбуџет од приближно 80 милијарди евра. Во областа енергетика,програмската гранка запредизвикот за енергетика едизајнирана заподдршка на безбедна транзиција кон чист и енергетски ефикасенсистемзаЕвропа.Работнатапрограмаза„Безбедна,чистаиефикаснаенергија“еорганизиранавотрикомпоненти:енергетскаефикасност;ниско‐јаглероднитехнологии;ипаметниградовиизаедници.Првиотповик веќе беше објавен, а буџетот за првите две години одпрограматаизнесува200милиониевра.

2.3. ДОГОВОРЗАЕНЕРГЕТСКАЗАЕДНИЦА

Какошто енаведенопогоре,ЕвропскатаУнијакако заедницакајкоја еден од темелите е обезбедувањето на енергенси, постојано гопромовира поврзувањето на државите во т.н. енергетска заедница.Имено, Република Македонија како држава‐аспирант за влез воЕвропскатаУнијаво2005годинагоимапотпишаноиратификуваноДоговорот за основање на енергетска заедница. Овој договорвсушностедоговорпомеѓуЕвропскатаУнијаидржавитеодБалканот,соисклучокнаРепубликаСловенија.Целтакојасесакадасепостигне

38http://goo.gl/x67vJ539http://goo.gl/8b5FYI40http://ec.europa.eu/easme/en/energy

47

соовојДоговоревонасокана:а)создавањестабилнарегулаторнаипазарна рамка способна да привлече инвестиции во гасоводнитемрежи,производствотонаелектричнаенергијаимрежитезапреносидистрибуција,такаштоситеСтраниќеимаатпристапдостабилноинепрекинатоснабдувањесоенергијаштоенеопходнозаекономскиотразвој и општествената стабилност; б) создавање на единственрегулаторен простор за трговија со Мрежна енергија, која требанужно да се совпаѓа со географското поле на засегнатите пазари напроизводи; в) подобрување на сигурноста на снабдувањето наединствениотрегулаторенпросторсотоаштоќеобезбедистабилнаинвестицискаклимакадештоможедасесоздадатврскисорезервитенагасодкаспискиотрегион,северноафриканскиотрегионирегионотнаСредниотИсток,иможедасеексплоатираатдомашнитеизворинаенергија, какоприроден гас, јаглени хидроенергија, г) подобрувањенасостојбатанаживотнатасрединавоврскасоМрежнатаенергијаиенергетскатаефикасност,поттикнувањенаупотребатанаобновливаенергија и поставување на условите за трговија со енергија наединствениот регулаторен простор, д) развивање на пазарнаконкуренцијазаМрежнаенергијавопоширокигеографскиразмериикористењенаекономијатаодобем41.

Согласно членот 3 од Договорот за енергетска заедница,Република Македонија како Договорна страна е должна да ги„имплементира acquis communautaire за енергија, животна средина,конкуренција и обновливи извори . . . во согласност наинституционалната рамка на Енергетската заедница испецифичната ситуација на секоја од Договорните страни . . . “ Оддругастрана,Енергетскатазаедницаќегоследиacquiscommunautaire,прилагодено на институционалната рамка на Договорот и наспецифичната ситуација на секоја од Договорните страни42. Оттука,јасна е определбата на Европската Унија од која всушностпроизлегуваиобврскатанаРепубликаМакедонијакојапрвичнобешеутврдена во ССА, а тоа е целосна апроксимација и хармонизација намакедонското законодавството со законодавството на ЕвропскатаУнија, што значи дека сите погоре наведени обврски во однос наенергетскиот сектор и заштитата на животната средина особено воделот на климатските промени стануваат задолжителен елемент вобило кој законодавен акт кој е поврзан со секторите енергетика иживотнасредина/климатскипромени.

41 ЗаконзаратификацијанаДоговорзаосновањенаенергетсказаедница

(СВРМбр.59/06од12.05.2006година)42 Ibid

49

3. МАКЕДОНСКАСТРАТЕГИСКАРАМКА3.1. СТРАТЕГИЈАЗАЕНЕРГЕТИКА

Владата на Република Македонија во 2010 година ја усвоиСтратегијата за развој на енергетиката во периодот 2010 – 2030година. Основна цел на оваа Стратегија е дефинирање нанајпогодниот долгорочен развој на енергетскиот сектор воРепубликатасоцелдасеобезбедисигурноиквалитетноснабдувањена потрошувачите со енергија преку следниве приоритети: 1.одржување,ревитализацијаимодернизацијанапостојнатаиизградбананова, современаинфраструктура запотребитенапроизводствоикористењенаенергијата;2.подобрувањенаенергетскатаефикасноство производството, преносот и користењето на енергијата; 3.користење на домашните ресурси (резервите на лигнит,хидроенергетскиот потенцијал, ветерната и сончевата енергија) запроизводствонаелектричнаенергија;4.зголемувањенакористењетона природниот гас; 5. зголемување на користењето на обновливитеизвори на енергија; 6. воспоставување на економска цена наенергијата; 7. интегрирање на енергетскиот сектор на РепубликаМакедонија во регионалниот и европскиот пазар на електричнаенергија и природен гас со изградба на нови конекции и соусогласувањеназаконодавствотосопостојнатаправнарегулативанаЕвропската унија (acquis unionaire) за енергија, животна средина,конкуренција и за обновливи извори на енергија43. Овој опсежендокумент, покрај тоа што му дава приоритет на развојот наенергетскиот сектор, исклучително директно искажува дека ефокусиран на заштита на животната средина. Сепак, вакватаопределбаечистодекларативна,зоштостратегијатаепоставенаврзпазарнитепринципиипазарнатадистрибуција.Имено,иаководелотнагенералнитепринциписенаведувадекаЗаштитатанаживотнатасрединаееденодгенералнитепринципиисоистиот„сеподразбирадејствување првенствено преку енергетската ефикасност,обновливите извори на енергија, избор на енергенти и современитехнологии поволни од аспект на животната средина, квалитетнозаконодавство и мониторинг, образование и јавна свест, како ипромовирањенапозитивнипримери.44“,сепакмногумалкувниманиесе посветува на негативните последици кои произлегуваат одпроизводството,транспортотикористењетонаенергијата.

43 http://goo.gl/fvpeFM44 Ibid

50

Согласно оваа Стратегија, во делот на заштита на животнатасредина, очигледно е дека енергетскиот сектор во Македонија иманајголем придонес кон загадувањето на околината затоашто близу90%одпримарнатаенергија седобиваодфосилнитегорива, главнолигнит и мазут, па оттука овој сектор учествува со преку 70% вовкупните емисии на гасови со ефект на стаклена градина, а сличноучество има и во локалното загадување. Стратегијата превидувазголемување на енергијата од обновливи извори, но не на едендрастиченикреативенначинкојбилсепресликалдиректноибигоафектирал делот на намалување на гасови со ефект на стакленаградинасогласноутврденитецелииодстрананаОбединетитенации,ноиодстрананаЕвропскатаУнија.Оваасостојбаделумноседолжиина фактот дека, какошто е наведено погоре, РепубликаМакедонијанемаквантифицираниобврскизаредукцијанаемисиитенагасовисоефектнастакленаградина,новоиднинаќеморадабидевклученавозаедничките европски напори и цели во врска со климатскитепромени.Специфичнитеобврскикоиможедасеочекуваатбибилевоформанаограничувањенапорастотнаемисиитенагасовисоефектнастакленаградина45.

Согласно податоците со кои располага Државниот завод застатистика за 2013 година, Македонија е силно увозно зависна оденергија имајќи ги предвид вкупното производство и вкупнатапотрошувачка. Со цел да ја илустрираме ваквата зависност вопродолжение го прикажуваме табеларно вкупниот увоз и извоз наенергија според енергенс. Воедно во табелата се содржании вкупнопотребните количества енергија по енергенс. За дополнителнаилустрација, како и за оние кои се повеќе заинтересирани заматеријата,воанексот3коноваастудија„Енергетскопроизводствоипотрошувачка“сесодржанидополнителнииндикаториибилансинаенергија преку анализата на кои може да се извлекуваатдополнителнизаклучоцизаенергетскатазависностнаМакедонија.

ЕНЕРГЕТСКИБИЛАНСВОПРИРОДНИЕДИНИЦИМЕРКИ

Увоз Извоз

Вкупнопотребнаенергија

2013 2013 2013Каменјаглен[000тони] 5.468 ‐ 5.492Кокс[000тони] 2.932 ‐ 2.95

45 Ibid

51

Лигнит[000тони] 299.048 1.804 6985.237Сурованафта[000тони] 51.512 ‐ 59.676

Вкупнонафтенипродукти[000тони] 1008.733 203.037 857.324

Рафинерискигас[000тони]

‐ ‐ ‐

ТНГ[000тони] 56.701 3.463 54.424Моторенбензин[000тони] 101.258 17.623 99.924

Керозини,млазнигорива[000тони] 13.101 8.956 5.507

Дизелигоривозаложење[000тони]

515.593 99.851 424.846

Мазут[000тони] 125.707 9.951 129.898Другинафтенипродукти[000тони] 196.373 63.192 142.725

Природенгас['000nm3] 159502.542 ‐

159409.033

Биомаса['000m3] 19.29 9.754 561.647Хидроелектричнаенергија[GWh]

‐ ‐ 1583.966

Соларнаелектричнаенергија[GWh] ‐ ‐ 9.051

Топлинскаенергија[TJ] ‐ ‐ ‐Вкупноелектричнаенергија[GWh]

2490.618 62.36 2428.257

Методолошкиобјаснувања

Користенисимболи

Извор:Државензаводзастатистика46

Оттука, воСтратегијата сепредвидувадекадо2020годинаќе сеизградат нови производствени капацитети со што е планиранозголемување на домашното производство на електрична енергијакако од термоелектрани на јаглен и мазут, така и од обновливиизворина енергија. Проекциите се дека производството на енергијаод термоелектранина јагленќепорасне од42%на 51%, зависноодсценариото, од природен гас и од обновливи извори на енергија од24%на28%иодтермоелектранатанамазутод2%на3%.Сепаконаштоезначајноовдеедекапроекцијатазапроизводствонаенергијаво

46 http://makstat.stat.gov.mk/pxweb2007bazi/Dialog/SaveShow.asp

52

2020 година покажува дека примарниот енергенс и натаму ќе бидејагленот.

Слика1–Производствонапримарнаенергијаво2020година47

Дурииакосереализираатпроекциитеисезанемарифактотдекаосновата на енергетското производство во 2020 година ќе бидејаглен,реализирањето,дуриинареалнотосценариоодстратегијата,емалкуверојатно.Малатаверојатностзареализацијанасценаријатаипостигнувањетонапроекциитеседолжинафактотдекаизградбатанаделодголемитехидроенергетскикапацитетисеуштенеезапочата(ХЕЦ Чебрен; ХЕЦ Галиште), а кај другите капацитети потребнитеинвестиции се толкувисоки,штопопресметка седоаѓадоизносодоколу4–5милијардиевра48.

Иако Стратегијата е документ во кој на еден реален начин сеотсликани постојните енергетски капацитети и се изготвениизводливисценарија,споредпрезентиранитеперспективиРепубликаМакедонијаостанува енергетски зависнадржава, вокоја јагленотќебиде основен енергенс за производство на енергија. Ако се имапредвид фактот дека задржувањето на зависноста од јаглен военергетскотопроизводствоќезначизголемувањенаемисиитенаCO2вовоздухот49,асотоаизголемувањенатрошоцитенапроизводство50,

47

http://arhiva.vlada.mk/registar/files/ME_Strategija_za_energetika_2030_22.12.2009.pdf

48 http://goo.gl/Ci5ccN48 Ibid49 Climate Change Time: For the Energy Community to take Action; A

Report for CEE Bankwatch Network, страна 28 – Планиран е новкапацитетнафосилнигорива:Македонијаразмислувазаизградба

53

особено поради цената која Македонија ќе мора да ја плаќа заемисиите на CO2, тогаш малата веројатност за реализацијата настратегијатадополнителносенамалува.

3.2. СТРАТЕГИЈАЗАОДРЖЛИВРАЗВОЈ

Владата на Република Македонија согласно задолженијатаутврденивоЗаконотзаживотнатасредина,во2010годинајадонесеНационалната стратегија за одржлив развој 2009‐2030. ОвааСтратегија има за цел обезбедување на подобра иднина прекупромени – користење на нашето богато општествено, културно иприроднонаследствонаурамнотеженначин.Имено,воСтратегијатасе презентира она што ќе го направи Република Македонија за даобезбеди урамнотежен развој на општеството. Стратегијатапретставува одговор на предизвиците презентирани наконференцијата во Рио во 199251 година и придонес конисполнувањата на меѓународните обврски за поттикнување наодржливиотразвој52.

Во самата Стратегија всушност се изведени консолидиранитезаклучоци, меѓу другото во секторот Животна средина и секторотЕнергија,односнокоичекоритребадасепрезематзадасеобезбедиодржливразвојзапериодот2009‐2030година.ВосегментотЖивотнасредина се предвидува секторот Животната средина да бидеидентификуванкакомеѓусекторскиприоритетодстрананаВладатана РМ, да се зајакне капацитетот на Министерството за животнасрединаипросторнопланирање,дасеподготвисетнаиндикаторизаследење на одржливиот развој и воспоставување на сеопфатенпросторнобазиранмониторингиинформативенсистемзаживотната

на нова термоцентрала на јаглен со капацитет од 0.3 GW. Ова ќезначи зголемување за 1,854 GWh на домашното производство наелектрична енергија, нои емисија на повеќе од 1.7милиони тониCO2.

50 Climate Change Time: For the Energy Community to take Action; AReport for CEE Bankwatch Network, страна 28 – Ценовен сигнал заемисиитенагасовисоефектнастакленаградина:Вкупнатаемисијана CO2 во 2012 била 4,850,940 тони, или при цена од €5 за тон,излегува дека вкупната вредност е €24,254,700. Ако цената наемитуваниот CO2 изнесува €30, вкупната вредност ќе биде€145,528,200.

51 http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=78&ArticleID=1163

52 http://www.macefdrr.gov.mk/files/dokumenti/NSSD.pdf

54

средина, да се обезбеди поддршка, поттикнување и имплементацијана алтернативни системи за заштита и подобрувањена нарушенатаживотна средина, значително да се зголеми спроведувањето надонесенитезакони,дасеподдржатцентралнитеилокалнитевластиво спроведувањето на законите и да се зголеми ефикасноста наадминистрацијата,дасезголеми јавнатасвестзаживотнатасрединаво однос на одржливиот развој и да се посочат економските исоцијалните придобивки кои ги носи одговорното однесување конживотнатасрединавосекојдневниотживот,какоидасеинтензивирафокусот на алтернативни извори на енергија, кои не се штетни заживотната средина, развојот на екотуризмот и производството наздравахрана53.

Во сегментот на енергетиката, Стратегијата предвидувапреземање на следните чекори: усвојување на долгорочнаНационалнаразвојнастратегијазаенергетскиотсектор,којатребадагиземепредвидивлијанијатаврзклиматскитепромени,изготвувањенастудијазаискористувањенапотенцијалотодобновливиизворинаенергија, воведување на концептот за пазарна цена на енергијата,зголемувањенаупотребатанагасиобновливиизворинаенергијазапроизводствонатоплинскаиелектричнаенергија,поттикнувањенаструктурнитепроменивоиндустријата, воползанаониеиндустриикои не користат големи количества на електрична енергија и коиимаат вкупно помало негативно влијание врз животната средина,енергетскатаефикасносткакоодстранатанапроизведувачот,такаиодстранатанакупувачот,битребалода сеподобрипрекунаменскипрограми,образование,обукаиподигнувањенасвеста,користењенамеханизмот за чист развој според протоколот од Кјото какодополнителна алатка за спроведување на проекти за намалениемисиинастакленичкигасовиипоттикнаруралниотразвој54.

3.3. СТРАТЕГИЈАЗАОБНОВЛИВИИЗВОРИНАЕНЕРГИЈА

Владата на Република Македонија согласно задолженијатаутврденивоЗаконотзаживотнатасредина,во2010годинајадонесеСтратегијатазаискористувањетонаобновливитеизворинаенергијаво Република Македонија до 2020 година. Целта на донесување наоваа Стратегија е добивање на информации за потенцијалот иможната експлоатација на ОИЕ во Република Македонија прекуопределувањена1.Целниотпроцентзавкупнатаенергија(ЦЕЛОИЕ);

53 Ibid54 Ibid

55

2. Целниот процент за електричната енергија (ЦЕЛ ОИЕ‐ЕЕ) штопретставувауделнаелектричнатаенергија(ЕЕ)произведенаодОИЕво вкупната потрошувачка на ЕЕ; 3. Начинот и динамиката запостигнувањенаЦЕЛОИЕиЦЕЛОИЕ‐ЕЕ55.

Стратегијатанајасенначингоелаборирапрашањетоповрзаносонамалувањенаемисиитена гасови со ефектна стаклена градинананационалнонивовоРепубликаМакедонијазакоесметадекаможедабиде директен резултат од зголемувањето на користењето наенергијатаодобновливитеизвори.Имено,воСтратегијасеравиваат4 (четири) можни сценарија за зголемување на енергијата одобновливи извори во севкупното прозиводство на енергија воРепублика Македонија. Согласно овие сценарија, се одредувапроекцијананамалувањенаемисиитенагасовисоефектнастакленаградина во 2020 година. Согласно овие сценарија, се врши обид занамалувањена емисиитена гасови со ефектна стаклена градина заскоро 8% и во т.н. црно сценарио односно сценарио согласно коеглавен енергенс останува јагленот. Стратегијата предвидувадонесување на Национален Акционен план за искористување наенергијата од обновливиизвори, согласнокој ќе сенаправиобид запостигнување на целта која ја има поставено Европската Унија запостигнувањенаучествоод20%наенергијатаодобновливиизворивосевкупнотопроизводствонаенергија56.

Ипокрај силните заложбикои се наведениво саматаСтратегија,сепак користењето на обновливите извори зависат од политичкатаволјанадржавата,штоможедасевидиисоблокиранитепроцесизаизградба на најголемите енергетски капацитети, ХЕЦ Чебрен и ХЕЦГалиште.Дополнително,предложенотосценариоеилинеостварливо,илипакќезначисериознонарушувањенаживотнатасрединабидејќинајголемиот дел од енергетските објекти се предвидени да сеизградатвозаштитениподрачја.СепаковааСтратегијавршипоттикза сѐ поголемо искористување на минимално искористенитеобновливиизворинаенергија,особеноводелотнахидроенергијатаибиомасата.

Но и покрај сите напори да се испланираат, и обиди да серегулираатпрашањата за задоволувањенаенергетскитепотребиодеднастрана,идасезачуваприродатаиживотнатасрединаоддругастрана, Република Македонија сепак во најголем дел прави самодекларативни обиди што е констатирано од страна на Европската

55 http://www.economy.gov.mk/dokumenti/strategii/3102.html56 Ibid

56

Унија во годишните извештаи за напредокот на РепубликаМакедонија. Имено, воИзвештајот од 2014 година за напредокот наРепублика Македонија јасно се укажува на тоа дека РепубликаМакедонија полека потфрла во исполнувањето на обврските коипроизлегуваат од регионалните и меѓународните документи кои гиимапотпишаноиратификувано.ВоделотЕнергијасенаведувадека„националниотакцискиплан за обновливиизворина енергијане седонесе од страна на Владата и крајниот рок за поднесување доЕнергетскатазаедницанесезапази.“какоидека„Обврскатаод2013годиназапосветеностанацелтазазаштеданаенергијаод4%небешеисполнета.“ На крајот од овој дел од Извештајот е наведено дека„Меркитеповрзанисообновливитеизворинаенергијаиенергетскатаефикасностнесецелосноспроведениицелитеод2013годинанебеаисполнети.“ Во иста линија е делот за Животна средина каде секонстатира подготвеност, но не и исполнување на зададенитеобврскикоипроизлегуваатодвеќепотпишанитедокументи,„ЗемјатаредовносепридржуваконставовитенаЕУвомеѓународенконтекст,но сè уште нема преземено заложби за ублажување до 2020 година,какоштосебарасогласносоДоговоротодКопенхаген.57

3.4. НОВАТАСТРАТЕГИЈАЗАЕНЕРГЕТИКА

Република Македонија, следејќи ги своите обврски утврдени состратегијатаод2010годиназанејзинаревизијапоистекотнапрвитепетгодинипрезедечекорконподготовканат.н.Стратегијазаразвојна енергетиката во Република Македонија за периодот до 2035година која се изготвува од страна на Македонската академија занауки и уметности. Со овој документ се идентификуваатмоменталните капацитети на енергетскиот сектор во РепубликаМакедонија, потребите од енергенси и енергија, но и се праватсценарија за понатамошен развој на енергетскиот сектор. Каконеодделивсегментнаразвојотнаенергетиката,восаматаСтратегијасеправиипроекцијаводелотназаштитатанаживотнатасрединаина влијанието на климатските фактори согласно веќе преземенитеобврски од ратификуваните меѓународни и регионални документи.Имено, самата стратегија предвидува сценарија во која насока би серазвивалаенергетикатавоследниве20годинипритоадавајќималкуакцентназаштитатазаживотнатасредина.

Согласно верзијата на оваа стратегија актуелна во 2015 годинакоја беше ревидирана за целите на оваа студија се предвидува дека

57 ИзвештајзанапредокотнаРепубликаМакедонија,2014година

57

потребите за енергија до 2035 година ќе се зголемуваат за 2,3%годишно(иливкупно67%)идеканемадаимадрастичнапроменанаструктурата на енергенсите кои се употребуваат за добивање напотребнатаенергија.Во2012годинаеутврденаследнаваструктура–нафтени деривати со учество од 39%, електрична енергија со 32%,јаглен 10% и биомаса 11%, топлинска енергија и неенергетскипотреби со по 3%, и на крајот се природниот гас и обновливитеизворина енергија со по1%. Стратегијатапредвидува во основнотосценарио промена на оваа структура најмногу во делот наискористување на природниот гас за сметка на електричнатаенергија. Предвидената структура за 2035 година ги предвидуваследниве параметри – структура – нафтени деривати со учество од38%, електричнаенергија со24%,природен гас со16%, јаглен9%ибиомаса8%,топлинскаенергијаинеенергетскипотребисопо2%,инакрајотсеобновливитеизворинаенергијасо1%58.

Финалнаенергија Потребиодвкупнафиналнаенергија

2012

Потребиодвкупнафиналнаенергија

2035Основносценарио 8700GWh 10000GWh

СценариосозасилениЕЕмеркииобновливи

8700GWh 8900GWh

Споредбанапотребитеодвкупнафиналнаенергијаво2012годинаиво2035годинавоосновнотосценариоивоСценариотосозациленимеркизаенергетскаефикасностиобновливиизворинаенергија

Производствонаелектричнаенергијаспоредосновносценариово%

2012 2035

Термоелектранина јаглен 52% 29%Увоз 32% 2%Хидроелектрани 12% 32%Те‐Тонагас 4% 29%Обновливиизвори Над0% 8%

Споредба на предвидената процентуалната застапеност напроизводството на електрична енергија по тип на производственкапацитет

58 СтратегијазаразвојнаенергетикатавоРепубликаМакедонијазапериодот

до2035година,нацртверзијаактуелнаво2015година

58

Но, ова сценарио е можно само во случај да се направи целоснагасификација во Република Македонија, целосно завршување наголемитеенергетскипроекти,какоштосеХЕЦЧебрениХЕЦГалиштеиВардарскадолина,штодурииодовааперспективаеподризикнаизводливост имајќи ги предвид моменталните геополитичкиприлики (воениот конфликт воУкраина, откажувањето на проектотЈужен поток и други влијанија, особено влијанието на планиранитепроекти врз природата) како и политичката волја на националнониво(седумнеуспешниобидизадоделувањенатендерзаизградбанаХЕЦЧебрениХЕЦГалиште).

Во делот на заштитата на животната средина, Стратегијатаутврдува дека во2012 година, во РепубликаМакедонија количествона емисии на гасови со ефект на стаклена градина во 2012 годинаизнесува околу 9.500 kt, во кое најголемо учество има секторот запроизводство на електрична и топлинска енергија (сектор затрансформација)со65%,апонегоследуваатсекторотиндустријасо16% и секторот транспорт со 14% додека останатите секториучествуваат со по 2%. Во останатите две сценарија се предвидувапоголемо учество на обновливите извори на енергија и енергетскаефикасностдо2035година.Вот.нсценариосоенергетскаефикасностисценариосоенергетскаефикасностиобновливиизворинаенергијасе предвидува дека годишната просечна стапка на раст на вкупнатапотреба од енергија ќе биде 1,7% (или вкупно 48%). И во дветесценарија како и во основното сценарио, природниот гас ќе бидеенергенссонајголемастапканапорастод12%,обновливитеизворинаенергијаимаатстапканапорастод4,9%,носепакпроцентотнегонадминувапостоечкиотпроцентод1%одвкупнитеенергенси59.

Проекцијатавоосновнотосценариоодивонасоканаминималнозголемувањенаемисијатанагасовисоефектнастакленаградиназаразлика од 2012 година кога се измерени околу 9.500 kt CO2. ВосценаријатасоЕЕиЕЕиОИЕсепредвидувадекавкупнитеемисиинаCO2 во 2035 година споредено со 2012 година во сценариото да сенамалат за 6%, а во сценариото со ЕЕ и ОИЕ за 8%. Најголемотонамалување е во секторот за производство на електрична итоплинскаенергијакоевосценариотосоЕЕиОИЕизнесува42%.Воапсолутни бројки вкупните емисии ќе се намалат за 950 kt CO2 восценариотосоЕЕиоколу1100ktвосценариотосоЕЕиОИЕ.

Восаматастратегијанедостасувакористењетоипосочувањетонановитехнологии,електричентранспорт(возиланаелектриченпогон,

59 Ibid

59

станицизанапојување,итн.),пасивнодомување,топлинскипумпиислично, што јасно укажува дека на оваа стратегија и недостигаразвоенипрогресивенмомент.Оттукаможелеснодасезаклучидекаи со предвидувањата кои се даваат во Стратегијата, РепубликаМакедонијасериознозаостанувазадстандардитекоигипоставуваатмеѓународните и регионални документи во сегментот наенергетиката.

61

СЦЕНАРИЈА‐QUO VADIS МАКЕДОНИЈО!?

Според комплетната анализа на досегашните државни политикивоживотнасрединаиенергетика,приказотнаголематасликавоовиеобластивоЕУифактичкатаситуацијасоситепредизвици,можедасезаклучидекаетешкодаседадеединственодговоркакваперспективајаочекуваМакедонијакакодржавакандидатказачленствовоЕУкојатребадагиприфатиобврските,ноида севклучивокреирањетонаенергетската и политиката за животна средина. Токму затоа што eкомплекснодасепонудиедноиединственорешениезапатотпокојМакедонија треба да се движи, во завршниот дел од студијатапрезентираметриопциикакоможнисценарија.

62

ОдтабелатаможедасевидиколкувремесекојаоддржавитепотрошилазапроцесотнизкојштотребаМакедонијадопрвада

поминува.60

Сценаријата кои ги нудиме се разликуваат пред сè во однос настепенотнаполитичкаволјанадржавнитеинституциииВладатазаангажирање на полето на животна средина и енергетика согласноевропските стандарди и регионалните европски трендови. Во таасмисла трите сценарија нудат повеќе опции по кој пат би тргналаВладата. Првата опција е реалистична, но не влева надеж декаМакедонија набргу ќе ги достигне потребните европски стандарди.Второтосценариоенајповолното,нонајтешкоостварливозатоаштоподразбира сериозен напор за намалување на производствотобазирано врз употреба на јаглен. Третото сценарио енајпесимистичко и ќе се случи доколку власта продолжи соспроведување на проектите кои се моментално зацртани водржавнитепланови.

Еден од заклучоците од секое од сценаријата е дека доколкуМакедонија има прилика за брз влез во ЕУ (7‐10 години) тогашимпликациите по законодавството, но пред сè по имплементацијатана стандардите во животната средина се големи и бараат сериознаинституционална активност. Доколку пак Македонија се соочи соодолговлекување на процесот на пристапување кон ЕУ имаманеварски простор за натамошно одолговлекување, но тоа самоможе да нѐ доведе како држава во енергетска и еколошкамаргинализација. Во тој случај подоцнежното прифаќање настандардите ќе ни биде уште потежок товар кој е прашање далиможемедагоизносиме.Натојначинекономијатаќениостанеуштепозаостаната, животната средина пооштетена, а граѓанитепозагрозени на долг рок. Кога и да се случи пристапувањето наМакедонија во ЕУ, прифаќањето на визијата за „No New Coal“(економија без нови капацитети базирани на јаглен) индустрија ќебиденеизбежно.Сепакзаимплементацијанаовааполитикаќебидатпотребни многу повеќе напори, институционален ангажман исоработка со сите засегнати фактори (компаниите, граѓанскитеорганизации,граѓанитеидржавнитепретпријатија).

60 http://goo.gl/Axn50U

63

1. Сценарио1–СуровареалностНедржавните чинители и другите релевантни фактори кои

работат во сегментот на енергијата соодветно и реално гиидентификуваат недостатоците и реално го оценуваат развојот наенергетскиот системкаконеамбициозенинеусогласен соцелитенаЕУ. Слично, напорите за унапредување на квалитетот на животнатасредина во Македонија се оценети како незадоволителни. Точно едекаиакодржаватанемаобврскадагислединасокитеипроекциите20‐20‐20, такви проекции се прават и редовно се декларирапосветеностаконнивнотодостигнување.Меѓутоа,постојатпроблемиво утврдувањето на основни референтни вредности кои ќе секористат за генерирање на понатамошни сценарија порадинедостаток на систематско и точно прибирање на податоци имониторингвоминатото.Какопримерможедасеземеутврдувањетона долната линија на CO2 која ќе треба да се постигне приспроведувањетонаситестратешкидокументи.Имено,невозможноеда се утврди параметар на количеството на емисии на СО2 коепостоелово1990година.Спореднеофицијалниизвори,прватагодиназа која постојат комплетни податоци за нивото на емисиите е 1997.Немајќиваковпараметар,РепубликаМакедонијанеможедаиманитупрецизно дефинирана цел во делот на намалување на гасовите соефектнастакленаградина,одпричинаштонемаспоредбенрезултатвоодноснакојтребадасепостигнеразликата.Дополнителнонатоа,требадасенаправианализадаликоличествотонаCO2во1990годинае повисоко или пониско од моменталното количество на CO2 воРепублика Македонија, имајќи го предвид фактот дека во 1990година, индустријата во Република Македонија беше основнатастопанска гранка на која се засноваше тогашната економија. Истотака, согласно сите извештаи за процена на енергетскиот систем наРепублика Македонија, истиот останува сериозно зависен одкористењето на јаглен за производство на енергија. Имено, не самошто овој концепт не се напушта, туку се планира и изградба надополнителниенергетскикапацитетизапроизводствонаелектричнаенергијаодјаглен.Воделотнакористењенафосилнитегориваистотака отсуствува ефикасна и ефективна политика за намалување набројот на возила на дизел гориво, ниту било каква политика насубвенционирањенакористењенавозилана електрична енергијаидругивидовинаенергијакоивоцелостбигизаменилевозилатакоикористатфосилнигорива.

64

Воделотназголемувањенаенергетскатаефикасност,РепубликаМакедонијасѐуштеевопочетнафаза.Сѐуштесе јавуваатпроблемиво губењето на енергија поради тоа што дел од енергетскатаинфраструктураестараидотраена.Потребноедасезаземесериозенполитички зафат во насока на стратешко инвестирање во делот наенергетската ефикасност, што треба да биде веќе воспоставенстандард, а не сеуште недостижен услов кој ни го наметнуваатЕвропскатаУнијаилиОбединетитеНации.

Согласно ова сценарио, најреално може да се очекува декаРепублика Македонија ќе остане на истото ниво и во 2020 година,односно сеуште ќе биде земја енергетски зависна од увоз наенергенси, со можност за минимален напредок во насока наостварување на стратешката цел 20‐20‐20. Сепак, и тој минималеннапредок зависи од изградбата на неколку хидроцентрали изасиленотоискористувањенаенергијаоддругиобновливиизвори.

Овапрактичноподразбиразадржувањенастатусквоситуацијатабезжелбазапосериознизафативонасоканасуштинскоусогласувањесо европските стандардиивизијата за „NoNewCoal“ економија.Овасценарио е реалистично, но непосакувано за преговорите наМакедонијазачленствовоЕУ.

2. Сценарио2–Македонија2020заЕвропа2020

Поповолно сценарио за разлика од т.н. Реално сценарио, есценарио кое ќе биде целосно посветено на зголемување наефективноста и ефикасноста на енергетскиот сектор во РепубликаМакедонија. Согласно ова сценарио, не може да дојде до драстичнапромена во првичниот период, туку имајќи соодветна визија занапредокпотребноеда сенаправатподготовки запостигнувањенастандардитепредвидениза2030година,односно2050година.

Согласно ова сценарио, потребно е Република Македонија да госврти својот интерес кон изградба на планираните стратешкиенергетскипроекти,какоштосеХЕЦЧебрениХЕЦГалиште,ноидаги интензивира напорите за сѐ поголемо вклучување на новитеобновливиизворивопроизводствотонаенергија.Притоа,каконовиобновливи извори на енергија примарно се мисли на еолската(ветерната) и сончевата енергија. Конечно, поинтензивна

65

гасификација, како транзиционо решение, како и поттикнување награѓаните преку подигнување на јавната свест за потребата однамалување на користењето на моторните возила со што би сенамалила потребата од консумација на фосилни горива, ќе бидедополнителенпридонесвовистинскатанасока.

Воовасценарио,државататребадапредвидипосебнипрограмизаразвивање на можности за сѐ поголемо преземање на мерки зазголемување на енергетската ефикасност, почнувајќи од изградбатанановаинфраструктураиенергетскиефикаснаградба,аистовременои санирање и преобразба на постоечката. Исто така, неопходни сепрограми за јакнење на јавната свест за заштеда на енергијата водомот, воведување на централно греење на гас онаму каде што гонема и поинтензивна промоција на истото со цел да се зголеминеговотокористењезасметканаиндивидуалногреењенаструјаилипакнадрва.

Овасценариоподразбираипроактивнаулоганаинституциитевоподигањето на свеста за искористување на секоја можност наобновливите извори преку користење на фотоволтаични ќелии,сончеви колектори, геотермална енергија, биомаса, изградба намикрохидроцентраликоинемаатнегативновлијаниеврзживотнатасредина, термални пумпи, пасивно домување, и други облици наискористување на обновливите извори на енергија. Во овој дел,Република Македонија треба да се стреми до 2030 година да јапостигне целта зададена со политиката 20‐20‐20, со цел во 2050година да ги постигне зададените резултати и стандарди кои гинаметнува ЕвропскатаУнија, а кои се однесуваатна речисицелоснонамалување на СО2 и драстично зголемување на искористеноста наобновливите извори на енергија и зголемување на енергетскатаефикасност.

Ова сценарио иако бара голем институционален ангажман којподразбира темелни реформи, е и подготовка за преговори зачленствовоЕУ.РеформитенаоваполекоибизапочналеведнашбигоскратилепатотнапреговоритезачленствонаМакедонијавоЕУибиго олесниле процесот на европеизација на секторите енергетика иживотнасредина.Оттаму,токмуоваесценариотокоеепрепорачливоикоеМакедонијатребадагоследи.

66

3. Сценарио3–Далекуесонцето!НајнеповолнотосценариоедоколкуВладатарешидагиспроведе

најавенитепроективоенергетиката,предсѐакоинатамупродолжизголемувањето на зависноста од јаглен и изградбата нахидроцентраливо заштитениподрачја. За среќа, има големипречкиво реализација на овие иницијативи, кои инаку значително би нѐуназадиле на патот до прифаќање на европските стандарди. Ова еочигледноодфактотдекатендерот заХЕЦЧебрениХЕЦГалиштееоткажанпо7‐мипат,додеказапроектотзаизградбанаХЕЦЛуковоПоле Светската банка го откажа финансирањето по препорака одБернската конвенција. И покрај фактот дека сите овие проекти сепредвиденивоСтратегијатазаенергетиканаМАНУ,требадасеимапредвид дека за сите овие проекти е потребен подолг временскипериод за нивно операционализирање и ставање во функција. Например, за целоснаизградбана ХЕЦЧебрен се потребни 8 годиниидополнителни7 години заизградбанаХЕЦГалиште,иливкупно15години. Ако истите започнеа да се градат во 2015 година,предвидувањата за 2035 година се минимално реални. Имајќипредвиддеказановтендеризапочнувањесоподготовкиепотребнанајмалку една година, предвидувањата за спроведување, односнозапочнување се 2017‐18 година, што не остава многу простор закрајнареализацијадо2035година.

Спроведувањетонаовасценариозначиспротивставувањенаситепрепораки од релевантните меѓународни актери за енергетика иживотна средина. Некои од иницијативите од ова сценариопредизвикаа сериозни граѓански протестнинастапиимобилизацијазазаштитанаживотнатасрединавозагрозенитеобластикадепостоибиодиверзитетиприродниресурсиодстратешкозначењезанашатадржавазаштитенисодомашниимеѓународниакти.

Одситенаведенипричиниоваенајмалкупосакуванотосценариокое и покрај желбата на Владата се чини сѐ помалку остварливо вопраксаиенеодржливонадолгрок.

АНЕКС1 – ЖИВОТНАСРЕДИНА

Вопродолжениетонаовојанексќеиматеможностдајапогледатекомпаративнатаанализанаизвештаитеза напредокот на Република Македонија односно на забелешките и проблемите нотирани од Европскатакомисијазапериодот2011‐2014година.Анализатагоприкажувапоглавјето27–Животнасредина,онакакакоштогоприкажуваИзвештајотнаЕвропскатакомисијазанапредокотнаРепубликаМакедонијавопроцесотнапристапување(Извештајотзанапредокот)соситесекторикоидеталногиразгледуваиследи.Воовапоглавјеспоред последниот Извештај за напредокот се следат следните сектори: 1) Хоризонтално законодавство; 2)Квалитетнавоздух;3)Управувањесоотпад;4)Квалитетнавода;5)Заштитанаприродата;6)Контроланаиндустриско загадување и управување со ризици; 7) Хемикалии; 8) Климатски промени; 9) Бучава; 10)Шумарство;11)Цивилназаштита;и12)Административенкапацитет.

Анализата јасноприкажувасокојабрзинаРепубликаМакедонијасеприближува–илисеоддалечува–одЕвропскатаунија.Приизработкатанакомпаративнатаанализасекористивеќеутврденаметодологијаспоредкојасеразгледуваатисклучивопроблемите(анепостигнувањата)ииститесесистематизираатсотриначининаозначувањеитоа:1)Состандарднабојаифонтсеобележаниновитезабелешкиодпоследниотизвештај;2)Состандарднабојаизадебеленибуквисеобележанинаодитекоисеповторуваатбаремвоеденодпретходнитеизвештаи; и 3) со црвена боја се обележани проблемите кои се повторуваат во минатите две и/или повеќегодини.

Например,воПоглавјето27(Животнасредина),восекторот„Климатскипромени“запрвпатсеспоменувафактотдека„Државататребадапродолжидапосветуваповеќевниманиенаприлагодувањетоконполитикатана климатски промени.“ и затоа оваа забелешка ја обележавме со стандардна боја и фонт. Од друга страна,коментарот„Потребноеитнодасенамалинивотоназагадувањенавоздухот.“епоказателдекаистиотпроблембилнотираниланиипорадитоаеобележансостандарднабојаизадебеленибукви.Иконечно,соцрвенабојае

68

обележан коментарот „Подобрена е комуникацијата и пристапот до информации во врска со животната средина, ноконсултациитесојавностаседалекуодтаквиотстатус.“,бидејќисепровлекувавонајмалкутриизвештаја.

ПОГЛАВЈЕ27.ЖИВОТНАСРЕДИНАИКЛИМАТСКИПРОМЕНИ

Извештајзанапредокот2012




1. Хоризонталнозаконодавство‐ Административнитекапацитети заимплементирање наОценка на влијанието врзживотната средина(ОВЖС) и Стратегискаоценка на влијанието врзживотната средина(СОВЖС) се подобрени, носепак има недостатоци,особеноналокалнониво.

‐ Директивите за ОВЖС иСОВЖС сè уште не сеприменуваатадекватно.

‐ Законодавството за екоодговорност сè уштене сеприменува.

‐ Подготовките заимплементација наINSPIRE и Директивата за

1. Хоризонталнозаконодавство‐ Националнатастратегијаза животна средина сеуштенееусвоена.

‐ Административнитекапацитети заимплементирање наОценка на влијаниетоврз животната средина(ОВЖС) и Стратегискаоценканавлијаниетоврзживотната средина(СОВЖС) се подобрени,но сепак иманедостатоци, особено налокалнониво.

‐ Треба да се подобрипристапот доинформациии учествотово одлучувањето,особено во однос на

1. Хоризонталнозаконодавство‐ Недоволни секонсултациитесо јавностаи вклучувањето награѓанскотоопштество.

‐ Треба да биде подобренпристапотдоинформациизаживотнатасредина.

1.Хоризонталнозаконодавство‐ Подобрена екомуникацијата ипристапот доинформации во врска соживотната средина, ноконсултациите сојавноста се далеку одтаквиотстатус.

69


еко криминал мора да сезабрзаат.

примената на ОВЖС иСОВЖСдирективите.

2.Квалитетнавоздух‐ Добар напредок енаправен во развивањетона систем за мониторингнаквалитетотнавоздухот,но тој не е рамномерноразвиен порадинедостатокнафинансии.

2.Квалитетнавоздух

2.Квалитетнавоздух‐ Направен е ограниченнапредок воимплементацијата нанационалниот план зазаштита на квалитетот навоздухот.

‐ Нивото на загадување навоздухот (PM10) бешезначително наддозволеното во ЕУ вопродолжен период вотекотнаминататазима.

‐ Недостатокот нафинансиски средствапродолжува да гопопречува нормалнотофункционирање иодржувањето нанационалната мрежа замониторингнаквалитетотнавоздухот.

2.Квалитетнавоздух‐ Направен е одреденнапредок во поглед наусогласувањето назаконодавството воовој дел, но сепакнивото на загадувањена воздухотпродолжува да бидевисоко.

‐ Потребно е итно да сенамали нивото назагадување навоздухот.

‐ Имплементацијата намерките однационалниот план заквалитет на воздух инатаму е ограничена,иако некои општимерки се веќепреземени.

‐ Потребни се соодветнифинансиски средства зада се овозможи

70


функционирањето нанационалната мрежа заквалитетнавоздухот.

3.Управувањесоотпад‐ Нивото на инвестиции воова подрачје е далеку одзадоволително и мора дабидеподигнато.

3.Управувањесоотпад‐ Нивотонаинвестициивооваподрачје е далеку одзадоволителноиморадабиде подигнато, особеновоодноснасепарацијатана отпадот ирециклирањето.

3.Управувањесоотпад‐ Административниоткапацитет заимплементација назаконодавството бешеподобрен, но се уште не едоволен како нацентрално, така и налокалнониво.

3.Управувањесоотпад‐ Продолжуваимплементацијата назаконодавството запосебнивидовинаотпад,сепак генерално таа ипонатамузаостанува.

4.Квалитетнавода‐ Усогласувањето созаконодавството на ЕУ восекторотзаостанува.

‐ Националната стратегијаза води сè уште не еусвоена.

‐ Структурата зауправување со речнисливовиевоспоставена,носèуштенееоперативна.

‐ Административниоткапацитет е недоволен иналокалноинацентралнониво.

4.Квалитетнавода‐ Усогласувањето созаконодавството на ЕУвосекторотзаостанува,аадминистративниоткапацитетенедоволенина локално и нацентралнониво.

‐ Структурата зауправување со речнисливови е воспоставена,нонеиоперативна.

‐ Недоволнатакоординација меѓунадлежните институции

4.Квалитетнавода‐ Телата за управување соречните сливови беаустановени, но се уште несеоперативни.

‐ Слабата координацијапомеѓу надлежнитеинституции продолжувада го отежнуваимплементирањето назаконодавството.

‐ Државата мора да сесправи со недостатоцитена системот замониторингнаводите.

4.Квалитетнавода‐ Владата започна соподоготовки заустановување наинтегриран систем зауправување со води, нотелата за управување соречнитесливовисеуштенесеоперативни.

‐ Потребен е систем заинтегриран мониторингна квалитетот иквантитетотнаводата.

71


‐ Недоволнатакоординација меѓунадлежнитеинституциијаотежнуваимплементацијата.

‐ Нема напредок воотстранувањето нагрешките во системот замониторингнаводи.

‐ Спореденосопотребитевосекторот, планирањето иподготовките наинфраструктурниинвестиции заостануваат,а финансирањето е нанискониво.

‐ Нема напредок вопримената на принципотзагадувачот плаќа восистемотзаодредувањенацената на водата што гоотежнува работењето настаниците за третман наводи.

ја отежнуваимплементацијата.

‐ Нема напредок воотстранувањето нагрешките во системот замониторингнаводи.

‐ Програмата зауправување со водниресурси за 2013обезбедува самоограничени финансискисредства заинфраструктурноинвестирање.

‐ Подготовките наинфраструктурниинвестициизаостануваат, афинансирањето е нанискониво споредено сопотребите.

‐ Нема напредок воприменатанапринципотзагадувачот плаќа восистемот за одредувањена ценатана водаташтого отежнува работењето

‐ Подготовките заинфраструктурниинвестиции заостанува, анивото на финансирање ениско во споредба сопотребите.

‐ Потребни седополнителни напори заспроведување напринципот загадувачотплаќа, а треба да сенаправи и систем заодредување на цената наводата.

‐ Недостатокотнанапредоквоовааобластјаотежнуваработатанапостројкитезатретман на води и гизагрозува направенитеинвестициивосекторот.

72


на станиците за третманнаводи.

5.Заштитанаприрода‐ Одреден напредок енаправен кајизготвувањето иусвојувањето наплановите за управувањесо заштитениподрачја, нобарањата за учество најавноста и консултации сèуште не се применуваатсоодветно.

‐ Имплементацијата наплановите за управувањесè уште е неадекватнапоради недостигот насистем за одржливост ифинансирање, како инедоволенмониторинг.

‐ РаботатанаНационалнатастратегијаиАПзазаштитанаприродатасèуштенемазапочнато.

5.Заштитанаприрода‐ Сите измени наподзаконските актидоведоа само долимитираноусогласување созаконодавствотонаЕУ.

‐ Барањата за вклучувањенаситечинителисеуштене се соодветноприменети.

‐ Имплементацијата наплановитезауправувањесè уште е неадекватнапоради недостигот насистем за одржливост ифинансирање, како инедоволенмониторинг.

5.Заштитанаприрода‐ Усогласувањето созаконодавството вообласта на природнитеживеалишта и диватафаунаифлоразаостанува.

‐ Нема напредок воидентификувањето наидните подрачја одНАТУРА2000.

‐ Плановите за управувањево заштитените подрачјанесеимплементираат.

‐ Направени се напори заподобрување нафинансирањето наимплементацијата наплановите за управување,но преземените мерки сенезадоволителни.

‐ Националната стратегијаи акцискиот план зазаштита на природата сеуштенесеизготвени.

5.Заштитанаприрода‐ Усогласувањето созаконодавството вообласта на природнитеживеалишта и диватафауна и флоразаостанува.

‐ Имплементацијата назаконодавството иназначувањето наподрачја од НАТУРА2000 мрежата немазапочнато.

‐ Националнатастратегијазазаштитанаприродататребадасезаврши.

‐ Останува грижата декаизградбата на двеголеми хидро‐електроцентрали,ЛуковоПолеиБошков Мост, може даима потенцијалнонегативен ефект врзживотнатасредина.

‐ Инвестициите во хидро

73


енергијата треба дабидат во согласност сорелевантнотозаконодавство на ЕУ,како на пример она заводи и за заштита наприродата и да гипочитуваат ЕИАстудиите, особено когастанувазборзаизградбаво заштитено подрачјеили пак подрачје соисклучителни природнивредности и подрачјешто потенцијално можеда биде прогласено заНАТУРА2000.

‐ Консултациите сојавноста не секогашсоодветно сеспроведуваат, а нивнитерезултати не серефлектирани воодлуките.

74


6. Контрола индустрискозагадувањеиуправувањесоризици‐ Процедурите за издавањедозволи за Интегрираноспречувањеиконтроланазагадувањето и натамудоцни.

‐ Потребно е значителнозајакнување наадминистративниоткапацитет, особено заиздавање дозволи,контролаиинспекции.

6. Контрола наиндустрискозагадувањеиуправувањесоризици‐ Процедурите заиздавање дозволи заИнтегрираноспречувањеи контрола назагадувањето и натамудоцни.

‐ Барањата заспроведување наконсултација со јавноставо однос на издавањетонадозволизаИСКЗнесеприменуваправилно.

6. Контрола наиндустриско загадување иуправувањесоризици‐ Постапките заинтегрираноспречувањеиконтролана загадувањетоимониторингсевотек,нозаостануваат.

6. Контрола наиндустрискозагадувањеиуправувањесоризици‐ Процедурите заиздавање дозволи заИнтегрираноспречувањеи контрола назагадувањето и натамудоцни.

‐ Треба да се забрзаиздавањетонадозволи.

7.Хемикалии


7.Хемикалии‐ Административниоткапацитет и натаму енедоволен.


8.Климатскипромени‐ Треба стратегија заклиматскипромени

‐ Иако се повеќе сеинтегрираатмислењатазаклиматските промени военергетската политика,сепак потребни се

9.Климатскипромени‐ Државата немастратегијазасправувањесоклиматскитепромени.

‐ Потребни се сериознинапоризавклучувањевоситесекторскиполитикиистратегии.

9.Климатскипромени‐ Државата треба да развиесеопфатна политика истратегија за справувањесо климатските промениво согласност соочекуваната рамка на ЕУза 2030 за климатски

9.Климатскипромени‐ Државата треба даразвие сеопфатнаполитикаистратегијазасправување соклиматскитепроменивосогласност соочекуванатарамканаЕУ

75


сериознинапори занивновклучување во ситесекторски политики истратегии.

‐ Има иницијативи запромоција на соработкатамеѓу сите чинители заподигање на свеста заклиматските промени, нонапорите мора да сеинтензивираат.

‐ Државата редовно сеусогласува со позициитена ЕУ во областа, како ипретходно соКопенхашкиот договор,но се уште немаистакнато залог занадминување наклиматскитепроменидо2020.

‐ Државата треба данаправизалогзадасигоолесни учеството воутврдувањето на иститепо 2020 и новиотклиматски договор којтреба да се потпише до2015.

‐ Државата е поканета даго земе предвидстратегискиот документна ЕК за климатска иенергетска политика до2030.

‐ Потребни се значителнинапори за да се зајакнемониторингот,

променииенергија.‐ Државата редовно сеусогласува со позициитена ЕУ во областа, но сеуштенемаистакнатозалогза надминување наклиматските промени за2020 во согласност соКопенхашкиотдоговор.

‐ Допрвиотквартална2015државата треба да гоистакне својот придонесво справувањето соклиматските промени задоговорот за климатскипромениод2015иистиотда биде во согласност сооној на ЕУина државите‐членки.

‐ Усогласувањето нанационалниот механизамсо Регулативата замониторинг механизмоттребадабидеприоритет.

‐ Подигањето на свеста ипромоцијата насоработката помеѓу

за 2030 за климатскипроменииенергија.

‐ Потребни се сериознинапоризавклучувањевоситесекторскиполитикиистратегии.

‐ Државата треба дапродолжи да посветуваповеќе внимание наприлагодувањето конполитиката наклиматскипромени.

76


известувањето икапацитетот заверификација.

‐ Напоритезаподигањенасвеста мора да сеинтензивираат.

чинителите беа воведени,но треба да бидатзајакнати.

‐ Интеринституционалнатаработна група заклиматски промени требадабидесериознозајакнатасо цел да може да сесправи со потребата заефективна акција наодржливначин.

9.Бучава‐ Нема административенкапацитет (персонал иопрема).

10.Бучава‐ Подготовките се во ранафаза.

10.Бучава‐ Заостанува подготовкатана стратешките карти набучава.

10.Бучава‐ Не е остварен никаковнапредоквоовојдел.

‐ Заостануваподготовката настратешките карти набучава.

10.Шумарство 10.Шумарство 10.Шумарство 10.Шумарство11.Цивилназаштита

11.Цивилназаштита

11.Цивилназаштита

11.Цивилназаштита‐ Се уште не е поврзансистемот за цивилназаштита со заедничкиотсистем за комуникацијавослучајнанесреќи.

‐ Намалувањето наопасност од природни

77


катастрофи иуправување со иститетребадасетретиракакоприоритет, особено восветло на поплавите одоваагодина.

12. Административенкапацитет‐ Административниоткапацитет заимплементирање ипримена назаконодавството заживотна средина иклиматски промени енедоволен на локално ицентралнониво.

‐ Координацијата меѓуразличнитеадминистративни теланадлежни во секторот сèуштенееефективна.

‐ Барањата за заштита наживотната средина иклиматските промени сèуште не се доброинтегрирани во

12. Административенкапацитет‐ Исклучително малинапори се вложени зазајакнување наадминистративниоткапацитетзаприменаназаконодавството. Воголема мерка тој енедоволен како нанационално, така и налокалнониво.

‐ Координацијата меѓуразличнитеадминистративни теланадлежнивосекторотсèуштенееефективна.

‐ Вклученоста на другитечинители водонесувањето на одлукиенедоволна.

12. Административенкапацитет‐ Незабележителни напорибеа направени зазајакнување наадминистративнитекапацитети заспроведување назаконодавството порадишто тие и натамупродолжуваат да бидатнедоволни на националноиналокалнониво.

‐ Координацијата меѓуразличнитеадминистративни тела восекторотнееефективна.

‐ Вклученоста на другитечинители воодлучувањето енедоволна.

12. Административенкапацитет‐ Направен е напор зазајакнување наадминистративниоткапацитет заимплементација назаконодавството во овапоглавје, но тој сепак инатаму енезадоволителеннаситенивоа.

‐ Мониторингот наживотната средина иинформативниот системсенесоодветни.

‐ Заштитатанаживотнатасредина и климатскитепромени се уште не седобро интегрирани восите политики во

78


креирањето политики иимплементацијата водругитесектори.

‐ Вклученоста на другитечинители водонесувањето на одлуки еподобрено, но сепак енедоволно.

‐ Системотзамониторингиинформирање заживотната средина морапонатамудасеразвива.

‐ Инвестициитевосекторотсенамногунискониво.

‐ Системот за мониторинги информирање заживотната средина моранатамудасеразвива.

‐ Инвестициите восекторот се на многунискониво споредено сопотребите. За целоснотоискористување надостапните надворешнифондови потребно езајакнување накапацитетите иутврдување наприоритети.

‐ Барањата за заштита наживотната средина иклиматските промени сèуште не се доброинтегрирани вокреирањето политики иимплементацијата водругитесектори.

‐ Спроведувањето назаконодавството се уштенееефикасно.

‐ Мониторингот наживотната средина иинформативниот системсенесоодветни.

‐ Барањата за заштита наживотната средина иклиматските промени сèуште не се доброинтегрирани вокреирањето политики иимплементацијата водругитесектори.

другитесектори.

79

АНЕКС2 ‐ ЕНЕРГИЈА

Вопродолжениетонаовојанексќеиматеможностдајапогледатекомпаративнатаанализанаизвештаитеза напредокот на Република Македонија односно на забелешките и проблемите нотирани од Европскатакомисијазапериодот2011‐2014година.Анализатагоприкажувапоглавјето15–Енергија,онакакакоштогоприкажува Извештајот на Европската комисија за напредокот на Република Македонија во процесот напристапување(Извештајотзанапредокот)соситесекторикоидеталногиразгледуваиследи.Воовапоглавјеспоред последниот Извештај за напредокот се следат следните сектори: 1) Безбедност при снабдување; 2)Внатрешен пазар на енергија; 3) Државна помош; 4) Обновлива енергија; 5) Енергетска ефикасност; и 6)Нуклеарнабезбедностизаштитаодрадијација.

Анализата јасноприкажувасокојабрзинаРепубликаМакедонијасеприближува–илисеоддалечува–одЕвропскатаунија.Приизработкатанакомпаративнатаанализасекористивеќеутврденаметодологијаспоредкојасеразгледуваатисклучивопроблемите(анепостигнувањата)ииститесесистематизираатсотриначининаозначувањеитоа:1)Состандарднабојаифонтсеобележаниновитезабелешкиодпоследниотизвештај;2)Состандарднабојаизадебеленибуквисеобележанинаодитекоисеповторуваатбаремвоеденодпретходнитеизвештаи; и 3) со црвена боја се обележани проблемите кои се повторуваат во минатите две и/или повеќегодини.

Например,воПоглавјето15(Енергија),восекторот„Безбедностприснабдувањето“запрвпатсеспоменувафактот дека „Одделот за енергетика при Министерството за економија, како и Агенцијата за енергетика сесоочуваат со недостатокна кадар.“ и затоа оваа забелешка ја обележавме со стандардна боја ифонт, додеказабелешкатадека„НационалниотакцискипланзаобновливиизворинаенергијанееусвоенодстрананаВладата, а крајниотрок занеговоподнесувањедоЕнергетската заедница не е исполнет.“ се повторувавтор пат и затоа е со задебелени букви. Од друга страна, коментарот „Спорот меѓу владата и приватната

80

компанија за сопственоста на гасоводот остана нерешен.“ е обоен со црвена боја, бидејќи се провлекува вонајмалкутриизвештаја.

ПОГЛАВЈЕ15.ЕНЕРГИЈА


Извештајзанапредокот2013 Извештајзанапредокот2014 Извештајзанапредокот2015

1. Безбедност приснабдување‐ Државните резервинанафтасениски(34дена просечнапотрошувачка).

1.Безбедностприснабдување‐ РатификувањетонадоговоротсоРускатаФедерацијаоколукракотна гасоводот Јужен потокпредизвикува загриженост вооднос на неговата усогласеностсо обврските кои произлегуваатод Европската енергетсказаедница.

1.Безбедностприснабдување‐ Меѓувладиниот договорпотпишан со Русија во 2013година во однос на кракот нагасоводот Јужен поток не еусогласеност со обврските коипроизлегуваат од Европскатаенергетсказаедница.

1. Безбедностприснабдување‐ Владата гоодложицелосноспроведувањена Законот заенергетика,порадиодложување наотворањето напазарот наелектричнаенергија до2020 година, исо тоапредизвикаСекретаријатотнаЕнергетскатазаедница да сеотворирасправа заподмирување

81


на штетитепорадипрекршувањенаобврските

‐ Одделот заенергетика приМинистерството за економија,како иАгенцијата заенергетика сесоочуваат сонедостаток накадар

2.Внатрешенпазарнаенергија‐ Донесувањето насекундарнозаконодавство заотворање на пазаротдоцни. Поради тоа,ситепотрошувачинадистрибутивнатамрежа, освендомаќинствата, коитребаше да имаатпристап до пазарот,

2.Внатрешенпазарнаенергија‐ Домашното производство наелектрична енергија остануванедоволно.

‐ Спорот меѓу владата иприватната компанија засопственостанагасоводотостананерешен.

‐ Административниот капацитетна одделението за енергија воМинистерството за економијатребадасезајакне

‐ Се уште треба да се донесат

2.Внатрешенпазарнаенергија‐ Спорот околу сопственоста нагасоводот не е решен,задржувајќигоразвојотнаовојсектор.

‐ Пазарот за дистрибуција иснабдување со природен гасостана високо концентриран,иакобеалиценциранидвеновијавнипретпријатија.

2. Внатрешенпазарнаенергија‐ Спорот меѓувладата иприватнатакомпанија засопственоста нагасоводотостананерешен.

82


остана ворегулираниотсистем.

‐ Спорот меѓу владатаи приватнатакомпанија засопственоста нагасоводот остананерешен.

‐ Административниоткапацитет наМинистерството заекономија остануванедоволен за да сесправи со ситепредизвици военергетскатаполитика.

‐ Статистиката која јаводат институциитене ги исполнувасекогаш барањата наЕнергетскатазаедница.

неколку подзаконски акти замрежитена електрична енергијаизагас.

‐ Отворањетонапазаротзасреднипретпријатија се одложи зајануари 2014 порадистрахувањата на Владата декатоаможедавлијаеврзценатанапотрошувачите.

‐ Потрошувачите поврзани надистрибутивната мрежа немаатпристапдоконкурентенпазар.

3.Државнапомош 3.Државнапомош 3.Државнапомош 3. Државнапомош

4.Обновливаенергија 4.Обновливаенергија 4.Обновливаенергија 4. Обновлива

83


‐ Ниските цени наструјата за крајнитекорисници итешкитеадминистративнипроцедури заавторизација,дозвола илиценцирањепродолжуваат дабидат пречки заадекватноискористување наобновливитеизвори.

‐ Регулиранитеценинаенергијатаи комплекснитеадминистративни процедурипродолжуваатдабидатпречкизапоинтензивно инвестирање вообласта.

‐ Националниот акциски план заобновливи извори на енергијане е усвоен од страна наВладата, а крајниот рок занегово поднесување доЕнергетската заедница не еисполнет.

‐ Националнотозаконодавствосèуште не е изменето на начиншто ја одразува обврзувачкацел на Енергетската заедницаод 28% од бруто финалнатапотрошувачка од обновливиизвори, или условите намеханизмитезасоработка.

‐ Критериумите за одржливопроизводство и увоз на течнибиогориванесеспроведени.

‐ Промените на националнотозаконодавствозаизедначувањесо Директивата на ЕУ заобновливи извори на енергијатребадасезабрзаат.

енергија‐ Националниотакциски планза обновливиизвори наенергија не еусвоен одстрана наВладата, акрајниот рокза неговоподнесувањедоЕнергетскатазаедница не еисполнет.

5. Енергетскаефикасност‐ Агенцијата заенергетика има

5.Енергетскаефикасност

5.Енергетскаефикасност‐ Вториот акциски план заенергетскаефикасносттребадабиде усвоен од страна на

5. Енергетскаефикасност

84


ограниченадминистративенкапацитет да гиспроведе ситенејзинизадачи.

‐ Сè уште недостасувацелокупнотосекундарнозаконодавство.

Владата‐ Во2013целнатапосветеностза4% заштеда на енергија не сеисполни.

‐ Четири нови членови наперсонал се назначи наАгенцијата за енергетика, нонејзиниот капацитет остануванедоволен.

6. Нуклеарнабезбедност изаштита одрадијација

6. Нуклеарна безбедност изаштитаодрадијација‐ Дирекцијата за радијационасигурност нема доволенкапацитет да ги извршуваправните обврски и нејзиниотфинансиски капацитет треба дасезајакне.

‐ Бидејќи се уште немавоспоставено склад зарадиоактивен отпад,Македонијабеше исклучена од регионаленИПАпроект.

6. Нуклеарна безбедност изаштитаодрадијација

6. Нуклеарнабезбедност изаштита одрадијација

АНЕКС3 – ЕНЕРГЕТСКОПРОИЗВОДСТВОИПОТРОШУВАЧКА

Бруто‐примарнопроизводствоповидовиенергенсиво1000toe

2013

ВКУПНО 1373.408Цврстигорива 1069.368Хидроелектричнаенергија 136.17Соларнаелектричнаенергија 0.778Геотермалнатоплина 9.074Биомаса 158.017Биогориво ‐Извор:Државензаводзастатистика61Каковбиловиднаекстракцијанаенергенситеодприроднитеизворивоупотребливаформасенарекувапримарнопроизводство.

Учествонаенергенситевовкупнотобруто‐производствонаелектричнаенергија

мај2015

Лигнит[ton] 418665Лигнит[GJ] 2480306Мазут[ton] 2440Мазут[GJ] 99894Природенгас[000nm3] ‐Природенгас[GJ] ‐Извор:Државензаводзастатистика62Во месеците кога комбинираните централи произведуваат

61http://makstat.stat.gov.mk/pxweb2007bazi/Dialog/Saveshow.asp62http://makstat.stat.gov.mk/pxweb2007bazi/Dialog/Saveshow.asp

86

електрична енергија опфатена е вкупната количина на потрошенприроденгасзапроизводствонатоплинскаиелектричнаенергија.

Нето‐увозповидовиенергентиво000toe 2013

Вкупно 1.317.802Цврстигорива 115.982Сурованафтаивкупнинафтенипродукти 861.681Природенгас 128.949Електричнаенергија 208.752Биомаса 2.485Биогориво ‐0.048Извор:Државензаводзастатистика63Нето увозот претставува разлика помеѓу увозот и извозот наенергентитевоиодземјата.

Енергетсказависностодситеенергентииодцврстигорива 2013

Енергетсказависностодситеенергенти 48.4%Енергетсказависностодцврстигорива 9.9%Извор:ДржавензаводзастатистикаЕнергетскатазависностсепресметувакакоодноспомеѓунето‐увозотнаенергијаивкупнопотребнатаенергија.

63

87

ЗАБЕЛЕШКИ

1 Меѓународнатрговијасоемисии–Државитепотписничкикоиимаатпреземено

обврски за ограничување на емисиите на гасови со ефект на стаклена градина,согласно Протоколот и неговиот анекс Б, а притоа имаат помалку емисии оддозволените можат да тргуваат со преостанатите количини на емисии. Имено,согласно протоколот утврдените количини (assigned amounts) и утврденитеединици(assignedamountunits)коинесеискористениможатдабидатпонуденина други држави потписнички кои веќе ги искористиле сопствените единици.Оттаму,бидејќи јаглеродниотдиоксиденајпознатиотодовиегасови,сезборуваза трговија со јаглероден диоксид во механизмот кој се нарекува меѓународнатрговијасоемисии.

2 Чистразвоенмеханизам–Државитепотписничкикоиимаатпреземенообврскиза намалување и ограничување на емисиите на гасови со ефект на стакленаградина, согласно Протоколот и неговиот анекс Б, според членот 12 одПротоколот можат да спроведуваат проекти за намалување на емисиите водржавите во развој. Таквите проекти можат да им обезбедат сертифицираникредити за трговија со емисии еднаквина едентон јаглеродендиоксидиќеимбидат засметани како исполнување на целите утврдени со протоколот.Механизмот е пионерски обид и прв глобален механизам за постигнување наутврдените цели со Протоколот. Тој воедно ја потврдува посветеноста надржавите потписнички на одржливиот развој и намалувањето на емисиите, апритоаимнудинависокоиндустријализиранитедржавиможностдагиисполнатсвоитеобврски.

3 Заедничка имплементација – Државите потписнички кои имаат преземенообврски за намалување и ограничување на емисиите на гасови со ефект настаклена градина, согласно Протоколот и неговиот анекс Б, според членот 6 одПротоколот можат заеднички со други држави од анексот Б да спроведуваатпроекти за намалување или отстранување на емисиите. На тој начин, прекузаедничкотоработењенапроектот,државитепотписничкидобивааткредитизанамалувањенаемисиитееднаквинаедентонјаглеродендиоксидкојпотоаимсезасметуваконисполнувањетонацелитеутврденисоПротоколот.

4 Нови обврски со Амандманот од Доха ‐ Измените на Протоколот од Кјотонаправени со Амандманот од Доха утврдуваат нови обврски за намалување иограничувањенаемисиитенагасовисоефектнастакленаградина,односноновидозволени количества и единици на гасовите кои можат да се емитуваат воатмосферата.Новитецелиќесеоднесуваатзаследниотпериод,односнозановатафазакојаќезапочнена01јануари2013,аќезавршина31декември2020.Воедно,амандманот од Доха предвидува и дополнителна обврска за државитепотписнички да ја ревидираат листата на гасови кои имаат ефект на стакленаградина. Конечно, измените со амандманот зафаќаат и повеќе од членовите наПротоколоткоисеоднесуваатнапрватафазанаимплементација.

5 Принцип „Загадувачот плаќа“ ‐ Загадувачот е должен да ги надоместитрошоцитезаотстранувањенаопасностаодзагадувањенаживотнатасредина,даги поднесе трошоците за санација и да плати правичен надомест за штетатапричинета врз животната средина, како и да ја доведе животната средина, вонајголема можна мера, во состојба како пред оштетувањето. (член 9, Закон за

88

животнатасредина,пречистентекст–СлужбенвесникнаРепубликаМакедонијаброј53/2005)

6 Принцип„Превентивназаштита“‐Меркитеиактивноститезазаштитанаживотната средина се преземаат пред да дојде до штетни последици. (член 14,Закон за животната средина, пречистен текст – Службен весник на РепубликаМакедонијаброј53/2005)

89

Издавач:Центарзаистражувањеиинформирањезаживотнатасредина„Еко‐свест“‐Скопје

Автори:

АндрејаСтојковскииБојанМаричиќвосоработкасоЕко‐свест

Дизајн:КалинаДенковска

Тираж:

150примероци

Оваа публикација е испечатена во рамки на проектот „Мрежи на граѓански организации за одржливо искористување на енергетските и природни ресурси во Западен Балкан и Турција – ЕТНАР“ кој предводен од организацијата Зелена Акција – Хрватска и финансиски поддржан од Европската Унија. Ставовите изнесени во оваа публикација се на авторите и не ги отсликуваат ставовите на Европската Унија.

90

CIP‐КаталогизацијавопубликацијаНационалнаиуниверзитетскабиблиотека"Св.КлиментОхридски",Скопје

620.9:504.05/.06]:340.13(4‐672ЕУ:497.7)

РЕПУБЛИКАМакедонијавоЕвропскатаенергетскарамка:анализана

сценаријатазапристапувањетовоЕвропскаунијанизпризматанаимплементацијатанаСтратегијатазаенергетикаиемисиитеицелитеутврдениодстрананаЕУиводругитемеѓународнидоговори.‐Скопје

:Еко‐свест,2016.‐90стр.:граф.прикази;25см

Фуснотиконтекстот.‐Забелешки:стр.89‐90.‐Содржии:Анекс1‐3

ISBN978‐608‐4820‐00‐0

а)Енергетика‐Заштитанаживотнатасредина‐Законодавство‐ЕУ‐Имплементација‐Македонија

COBISS.MK‐ID102049290

studija MCET final - ekosvest.com.mk

Documents

Transcript of studija MCET final - ekosvest.com.mk