nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19...

132
wfje nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 b/yek oDihs e"o n?wHJ/H, phHn?vH, n?wHfcbH (gzikph) New Saraswati House (India) Pvt. Ltd. New Delhi-110002 (INDIA)

Transcript of nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19...

Page 1: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

wfje

nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh

6

b/yek

oDihs e"o

n?wHJ/H, phHn?vH, n?wHfcbH (gzikph)

New Saraswati House (India) Pvt. Ltd.New Delhi-110002 (INDIA)

Page 2: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600Fax : +91-11-43556688E-mail : [email protected] : www.saraswatihouse.comCIN : U22110DL2013PTC262320Import-Export Licence No. 0513086293

Branches:

• Ahmedabad (079) 22160722 • Bengaluru (080) 26619880, 26676396 • Chennai (044) 28416531 • Dehradun 09837452852 • Guwahati (0361) 2457198 • Hyderabad (040) 42615566 • Jaipur (0141) 4006022 • Jalandhar (0181) 4642600, 4643600 • Kochi (0484) 4033369 • Kolkata (033) 40042314 • Lucknow (0522) 4062517 • Mumbai (022) 28737050, 28737090 • Patna (0612) 2570403 • Ranchi (0651) 2244654

First published 2016

ISBN:

Published by: New Saraswati House (India) Pvt. Ltd.19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India)

The moral rights of the authors have been asserted.

All rights reserved under the Copyright Act. No part of this publication may be reproduced, transcribed, transmitted, stored in a retrieval system or translated into any language or computer, in any form or by any means, electronic, mechanical, magnetic, optical, chemical, manual, photocopy or otherwise without the prior permission of the copyright owner. Any person who does any unauthorised act in relation to this publication may be liable to criminal prosecution and civil claims for damages.

Printed at: Vikas Publishing House Pvt. Ltd., Sahibabad (Uttar Pradesh)

This book is meant for educational and learning purposes. The author(s) of the book has/have taken all reasonable care to ensure that the contents of the book do not violate any copyright or other intellectual property rights of any person in any manner whatsoever. In the event the author(s) has/have been unable to track any source and if any copyright has been inadvertently infringed, please notify the publisher in writing for any corrective action.

978-93-5199-898-3

Page 3: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

G{fwek

nfXnkge ns/ ftfdnkoEh dk foPsk pj[s jh fB~ih j[zdk j?. T[; ft~u sh;ok e'Jh BjhA nk

;edk. nfXnkge ƒ nB[Pk;B nXhB iwks ft~u sK G/fink ik ;edk j?. T[; ƒ iwks ft~u

yV/ ofj e/ gVQkT[D d/ nkd/P th fd~s/ ik ;ed/ jB. go gVQkT[Dk fet/A j?< fJj jo nfXnkge

dk nkgDk^nkgDk sIopk j[zdk j?. nfXnkge nkgDh iwks dk pkdPkj j?. fJj T[; d/ nkgD/

ftt/e s/ fBoGo eodk j? fe fijVh fIzw/tkoh T[; ƒ fd~sh rJh j? T[; ƒ T[j fezBh fJwkBdkoh

Bkb fBGk fojk j?.

nfXnkge fizBk frnkBtkB, soePhb, nkgD/ ftP/ dh w[jkos o~yD tkbkl fJfsjk; dh ikDekoh

o~yD tkbkl ;fGnkuko ns/ ;wkfie foPfsnK dh ;{Mp{M o~yD tkbkl nkgD/ nkb/̂ d[nkb/ fB~s tosD

tkbhnK xNBktK dh ikDekoh o~yD tkbkl nkgD/ d/P gqsh fgnko^;fseko ns/ nkgD/ eos~tK

ƒ ;wMD tkbkl ;kfjs, ebk ns/ eftsk dk gq/wh j't/rk, T[ZBk jh T[j nkgD/ ftfdnkoEhnK ƒ o"PB

fdwkr eodk ikJ/rk.

wfje gkm g[;seK Gkr d' s'A gzi s~e ƒ gVQkT[D bJh fsnko ehshnK rJhnK, ;jkfJe^;w~roh

g[;seK d[nkok fJj d~;D dh e'fPP ehsh rJh j? fe jo gkm ftubk ;zd/P eh j?< fJj gkm

n;hA p~funK ƒ feT[A gVQk oj/ jK. fejVh r~b s/ fInkdk I'o d/Dk j?< eftsk gVQkT[D dk ;G

s'A tXhnk sohek eh j' ;edk j?<

fJ; s'A fJbktk gkmK d/ fgSb/ nfGnk;K d/ gqPBK d/ T[Zso fd~s/ rJ/ jB. ftP/P s"o s/ ekoih gzB/

(work sheets) pDkJ/ rJ/ jB sK fe nfXnkge e'Jh c"oh gqhfynk b?Dh ukj/ sK T[; ft~u, nfXnk-

ge ƒ ;j{bs oj/. ekoih^gzB/ ft~u p~funK dh f;oiBkswe ;'u ƒ T[Gkfonk frnk j?. T[; ƒ

o"ue pDkfJnk frnk j? sK fe p~u/ gqhfynk th \[Ph^\[Ph d/ ;eD. fJj ;G e[~M nfXnkge dh e/

tb E'VQh fijh w~dd eoB dk T[Zdw j?. noI j? fe i/eo nfXnkge jo gkm gVQkT[D s'A gfjbK

fJ; ;jkfJe ;w~roh ƒ fJ~e tko gVQ bt/rk sK :ehBB jh T[j iwks ft~u g{o/ nksw^ftPtk;

ns/ fJ~e Bt/A T[sPkj Bkb Go e/ ikJ/rk. nfXnkge ƒ b~r/rk fe p~funK ƒ d/D bJh T[; e'b

pj[s e[~M j?. nk; j? fJj :sB nfXnkge ƒ E'VQk fijk ;e{B, \[Ph ns/ ;[y Io{o d/t/rk.

r[DhA nfXnkgeK d/ ;[MktK dh T[vhe oj/rh.

oDihs e"o

(iii)

Page 4: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

gkm^soshp

1. nodk; ............................................................................................. 5

2. P/o s/ p~eoh .................................................................................... 11

3. sobk .............................................................................................. 18

4. Grs f;zx ;odko ............................................................................ 25

5. ;qh r[o{ BkBe d/t ;h ........................................................................ 31

6. d[~X^fJ~e fBnkws ............................................................................ 39

7. ;G s'A fgnkoh e"D Gbk< .................................................................. 47

8. fyv"fDnK tkbh ukuh ......................................................................... 53

9. eosko f;zx ‘;okGk’ ....................................................................... 61

10. BthA ejkDh ................................................................................... 68

11. fPekoh s/ b{zwVh ............................................................................. 74

12. ;kv/ ihtB ft~u o[~y ........................................................................ 83

13. ;e{b u~bhJ/ ................................................................................... 91

14. fB~ehnK fizdK,t~v/ ;ko/ .................................................................... 96

15. jo jhb/ ;ukJh ............................................................................ 105

16. fJj j? w/ok d/P wjkB ................................................................... 113

17. ;[nkwh ftt/ekBzd ......................................................................... 119

18. N~g/ ............................................................................................. 126

(iv)

Page 5: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

5 nodk;

1. nodk;

w[~y^T[d/P

p~funK ƒ gqG{ n~r/ nodk; eoB dh w~jssk do;kT[Dk. fJ; r~b dk :ehB

d[nkT[Dk fe e'Jh th ezw P[o{ eoB s'A gfjbK gqG{ n~r/ nodk; eoBk pj[s Io{oh

j[zdk j?. fJj pj[s t~vk r[D j? feT[Afe fJ; Bkb gqG{ dh jo t/b/ w~dd fwbdh j?.

;ko/ ezw n;kB j' iKd/ jB. o~p ih dk fgnko Gfonk j~E jw/PK ;kv/ f;o s/ ofjzdk

j?, fijVk jo w[;hps s'A ;kvh okyh eodk j?. uzr/–wkV/ dh ;'Mh p\Pdk j?. ;~u

p'bD bJh gq/odk j? ns/ p[o/ ezwK s'A o'edk j?. fJ; bJh gVQkJh P[o{ eoB s'A gfjbK

nkU nkgK ;ko/ fwb e/ nodk; eohJ/ sK fe gqG{ fgsk ;kvhnK M'bhnK frnkB

osBK Bkb Go d/t/.

r[opkDh ft~u th fJ; r~b dh skehd ehsh rJh j?L

] ehsk b'Vhn? ezw[ ;[ jfo gfj nkyhn? ]

] ekoi[ d/fJ ;tkfo ;fsr[o ;u[ ;kyhn? ]

nkw^;XkoB T[d/P

� eftsk gkm dk nfGnk; eokT[Dk.

� Ppd–Gzvko ft~u tkXk eoBk.

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� iwkshnK ns/ ;kEhnK gqsh ;zt/dBPhb pDkT[Dk.

� ;[zdo ;[b/y fbyD dk nfGnk; eokT[Dk.

nfXnkgB ;ze/s

eftsk ‘nodk;’ gVQkT[D s'A gfjbK eftsk d/ nyho s/ fd~sh rJh tkosk gVQ e/

;[DkU. i/eo ‘nodk; dh Pesh’ pko/ e'Jh ejkDh, r~b, tkosk s[jkƒ nkT[Adh

j? sK T[j ;[DkU fe fet/A nodk; ft~u uwsekoh Pesh j[zdh j?. o~p e'b d[nktK

Page 6: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

6wfje-6

d/ gj[zuD dh o|sko (Speed) fpibh iK ;{oi dhnK feoBK s'A th s/I j[zdh j?.

fJ; dh o|sko ƒ n~i s~e e'Jh wkg jh BjhA ;fenk. nB/eK ;kyhnK jB, f;~y

fJfsjk; ft~u s/ pkeh XowK ft~u, id'A nodk; B/ nkgD/ uwseko ftykJ/ jB.

p~funK ƒ fJj ;wMkU fe nodk; feT[A eoBh ukjhdh j?. i/eo n;hA nodk; BjhA

eod/ sK o~p dhnK nB/eK fBnkwsK i' yk; ;kv/ bJh okythnK o~yhnK j'JhnK jB,

T[BQK s'A n;hA tKM/ ofj iKd/ jK feT[Afe fpBK o'J/ sK wK th d[~X BjhA fgnkT[Adh.

wksk^fgsk s'A ;kƒ T[j e[~M wzrDk g?Adk j?, fi; dh ;kƒ Io{os j[zdh j?. o~p th

;kvk wksk^fgsk j?. fco T[; s'A feT[A Bk wzrhJ/. fJ; soQK n;hA p~funK ƒ T[;

ngko^Pesh Bkb nodk; okjhA jh i'V ;ed/ jK.

�j[D p~funK ƒ feskpK pzd o~yD bJh ej' ns/ ;koh eftsk nkg T[Zuh ntkI

ft~u gVQ', p~u/ i/eo n~yK pzd eoe/, j~E i'V e/ eftsk ;[DB sK j'o th uzrk j?.

�fJ~e tko j'o eftsk gVQ', p~funK ƒ Bkb b? e/, fJ~e^fJ~e g?ok n~r/ n~r/

nfXnkge s/ fg~S/ p~u/ T[Zuh p'b^p'b e/ gVQB. rk e/ gVQh ikt/ sK j'o th tXhnk

j?.

�nfXnkge nkgD/ fujo/ d/ jktK^GktK, j~EK d/ fJPkfonK ns/ ntkI d/

T[sokn^uVQkn okjhA p~funK ƒ T[; wkj"b ft~u fbik ;ed/ jB, fe T[j ;~uw[~u

jh o~p n~r/ nodk; eo oj/ jB.

�eftsk gVQkT[D dk ;G s'A tXhnk sohek j[zdk j?, p~u/ eftsk d/ o; ƒ wkDB,

T[; d/ GktK ft~u bhB j' ikD, eftsk T[BQK d/ fjod/ s~e T[Zso ikt/.

�eftsk gVQkT[D Bkb eftsk d/ noE ;wMD ft~u th pj[s w~dd fwbdh j?. n~X/

noE sK p~u/ rkT[Ad/^rkT[Ad/ jh ;wM b?Ad/ jB. eftsk id'A T[BQK ƒ I[pkBh :kd

j' iKdh j? sK eftsk d/ b'VhAd/ noE p~funK d/ fjod/ ft~u ;fji ;[Gkn jh T[Zso

iKd/ jB.

�eftsk d/ ;ob noE ;wMk e/, eftsk dk w{b^Gkt Io{o ;wMkT[Dk ukjhdk j?

fe fJj eftsk n;hA feT[A gVQ oj/ jK.

Page 7: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

7 nodk;

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

nodk;

1. j/m fby/ PpdK ƒ tkeK ft~u tos'L

1. nodk; L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. ft~fdnk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. frnkB L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. \[Pjkb L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. fwjBs L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. fto'Xh Ppd fby'L

;~u L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

r[o{ L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

uzrk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fgnko L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fw~mk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

pkb L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

d[~y L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

o'r L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

d{o L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

frnkB L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

gkm

1

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 8: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

8wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)-2

nodk;

nkgD/ ;e{b dh gqkoEBk^;Gk pko/ d; tke fby'. fJj th fby' fe gqkoEBk^;Gk

ft~u fejVk Ppd, GiB iK e'Jh rhs rkfJnk iKdk j?.

gqkoEBk^;Gk ft~u jo o'I eh^e[~S p'fbnk iKdk j?, s[jkƒ T[; ft~u'A eh^eh

;wM nkT[Adk j?<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

gkm

1

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 9: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

9 nodk;

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. 1. e'Jh th ezw P[o{ eoB s'A gfjbK nodk; Io{o eoBh ukjhdh j?.

2. ft~fdnk ƒ wB[~y dk shik B/so fejk frnk j?.

3. feskpK frnkB dk Gzvko j[zdhnK jB.

4. ;kvk gfotko fJ~e \[Pjkb gfotko j?.

5. fwjBs eoB tkb/ jh fJ~e fdB wjkB g[oP pDd/ jB.

2. M{~m, u/bk, wzdk, B|os, e"Vk, fpoX, ;[~y, no'r, B/V/, nfrnkB.

ekoih^gzBk 2

p~funK B/ nkgD/ nB[Gt fbyD/ jB.

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d~;Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) JhPto, gqG{, n~bkj, tkfjr[o{ ih n~r/ nodk; eo oj/ jB.

(n) ft~fdnk^wzdo ;e{b ƒ fejk frnk j?.

(J) ft~fdnk^wzdo ft~u frnkB dh i's ir ojh j?.

(;) p~u/ gVQ^fby e/ ftdtkB pDBk ukj[zd/ jB.

3. 1. (T) ft~fdnk

2. (J) jo fJ~e pkb d/ gVQB^fbyD Bkb

3. (J) okPNogsh

4. (J) fwjBs ns/ gqkoEBk

5. (n) n~bkj ’s/

ouBkswe^ekoi

1. w"fye gqPBK d/ T[Zso

(T) sK fe o~p dk nPhotkd, fwjo, feogk, pyfPPK ns/ w~dd jo t/b/

fwbdh oj/.

Page 10: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

10wfje-6

(n) feT[Afe ft~fdnk wB[~y dk shik^B/so j?, nfrnkB d/ jB/o/ ƒ d{o eodh

j? ns/ wB[~y ƒ frnkB dh o"PBh Bkb Go fdzdh j?. ft~fdnk s'A fpBK wB[~y

gP{^;wkB j?. ft~fdnk jh wB[~y ƒ wB[~y pDkT[Adh j?. nB/eK ;[zdosktK

Bkb fPzrkodh j?.

(J) feT[Afe T[j ;kv/ fdb ft~u t;dk j?, ;kv/ ;oho o{gh wzdo d/ nzdo p?mk

j?. T[j ;kv/ jo eow, jo ftuko, jo fynkb, jo ;'u, i' e[~M th ;kv/

ihn nzdo u~b fojk j?, T[j ;G ikDdk j?. fJ;/ bJh o~p ƒ nzso:kwh

fejk frnk j?, pkjo ikwh BjhA, feXo/ pkjo BjhA, ;kv/ fjod/ ft~u

fpokiwkB ofjzdk j?.

(;) p~funK B/ nkgD/ nB[Gt fbyD/ jB.

2. p~funK B/ nkgD/ nB[Gt fbyD/ jB.

f;oiBkswe^b/yB

fgnko/ nkgD/ fw~so dk, u~b'^u~b e/ d[~y tzvkJhJ/. jo gqeko dh eoe/ w~dd,

d[~yV/ T[; d/ d{o GikJhJ/. ob^fwb e/ eohJ/ nodk; o~p ih n~r/ M'bh c?bkJhJ/.

nzP ƒ eo fdU S/sh okIh, b~y^b~y s/ok P[eo wBkJhJ/. B~ud/ N~gd/ ;e{b/

nkJhJ/, gVQhJ/ fbyhJ/, w"i wBkJhJ/.

qq

Page 11: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

11 P/o s/ p~eoh

2. P/o s/ p~eoh

w[~y^T[d/P

fJj ejkDh fdqV eokT[Adh j? fe vo d/ n~r/ fi~s j?, fijV/ b'e pjkdo, fBvo,

fjzwsh ns/ w[;hpsK s'A Bk xpokT[D tkb/ j[zd/ jB, fi~s T[BQK d/ edw uz[wdh j?.

p~funK ƒ fJjh r~b ;wMkT[Dh j? fe t~vh s'A t~vh w[;hps ft~u th xpokT[Dk BjhA

ukjhdk, ;r'A T[; s'A puD bJh e'Jh j~b b~GDk ukjhdk j?. ekfJo ns/ vog'e b'e

jo gb wod/ jB go db/o b'e wo e/ th nwo j' iKd/ jB.

nkw^;XkoB T[d/P

� Ppd Gzvko ft~u tkXk eoBk.

� P[~X gVQB ns/ fbyD dk nfGnk; eokT[Dk.

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� ejkDh^ouBk bJh gq/fos eoBk.

� BKt dh d[jokJh eokT[Dk.

nfXnkgB ;ze/s

ejkDh gVQkT[D s'A gfjbK e[~M gqPB g[~S bJ/ ikD sK p~funK dh ftP/ gqsh T[s;[esk

pDh ofjzdh j?l fit/AL

�i/eo s[jkv/ ;kjwD/ nukBe P/o iK ;~g nk ikJ/ sK s[;hA eh eo'r/<

�s[;hA fe;/ ‘fb|N’ ft~u ik oj/ j', fb|N \okp j' ikJ/ sK s[;hA eh eo'r/<

�fe;/ w/b/ ft~u fijVk s[jkv/ Pfjo s'A d{o j?, T[; ft~u s[;hA r[nku rJ/ j', nkgD/

wksk^fgsk e'b'A ftSV rJ/ j'. eh eo'r/<

�xo ft~u oks ƒ u'o nk rJ/ jB, eh eo'r/<

fJ; gqeko d/ nB/eK gqPB nfXnkge nkg th pDk ;ed/ jB. p~funK d/ i' th

T[Zso j'D, wsbp f;o| ejkDh t~b e/Afdqs eoB dk j?.

;koh ejkDh p~funK ƒ nkg gVQ e/ ;[DkU sK fe ejkDh o; pfDnk oj/. p~u/

ejkDh dk nBzd wkD ;eD. nfXnkge nkgD/ fujo/ d/ jktK^GktK, ntkI d/

T[sokn^uVQkn ns/ j~EK d/ fJPkfonK Bkb, T[BQK fdqPK ƒ ;keko eo ;edk j?,

Page 12: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

12wfje-6

fijV/ b/ye B/ ejkDh fbyD t/b/ f;oi/ j'Dr/. nfXnkge d/ gVQB d/ nzdkI Bkb

jh ;G e[~M p~u/ nkgDhnK n~yK ;kjwD/ tkgodk t/y ;ed/ jB, P/o dk p~eoh ƒ

;tkb g[~SDk, p~eoh dk fBoG? j' e/ itkp d/Dk, fJj ;G gVQB s/ jh fBoGo eodk

j? fe nfXnkge fby/ rJ/ dialogues ƒ fet/A, fe~E'A s~e nkg nB[Gt eo ;edk j?

ns/ fco T[;/ wkj"b ft~u p~funK ƒ fbik ;edk j?. gVQkT[Ad/ tes fJ; ejkDh ft~u'A

;tkb Bk g[~S', feT[Afe T[s;[esk ysw j' ikJ/rh. ;koh ejkDh gVQkT[D s'A pknd

ejkDh dk ;ko ns/ gqPB g[~S ;ed/ j'. p~funK e'b'A th tkoh^tkoh ejkDh gVQtkJh

ikDh ukjhdh j?.

gqPB

1. p~eoh ibdh fe~E/ gj[zuDk ukj[zdh ;h<

2. r[|k ft~u p~eoh dk ;kjwDk fe; Bkb j'fJnk<

3. P/o ƒ nkgDhnK n~yK s/ ftPtkP feT[A BjhA nk fojk ;h<

4. P/o woB s'A gfjbK eh eoBk ukj[zdk ;h<

5. okj ft~u P/o ƒ e"D fwfbnk<

6. fJ; ejkDh s'A ;kƒ eh f;~fynk fwbdh j?<

ejkDh dk s~s^;ko fJjh j? fe i/eo p~eoh vo iKdh sK wkoh iKdh. go T[;

B/ nkgD/ vo d/ ekp{ gkfJnk, w"s ƒ ;kjwD/ t/y e/ th T[j voh BjhA, xpokJh

BjhA, ;r'A w"s ƒ th wks d/D dh soehp ;'uh. fJ; bJh fejk frnk j? fe vo

d/ n~r/ fi~s j?. p~eoh B/ j";b/ ns/ fjzws Bkb w"s ƒ th jok fd~sk. fIzdrh ft~u

fe;/ th w[Peb n~r/ M[eDk BjhA, voBk BjhA ;r'A T[; ƒ gko eoBk j?, fi~sDk

j?.

Page 13: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

13 P/o s/ p~eoh

ekoih^gzBk (Work-Sheet)-1

P/o s/ p~eoh

1. j/m fdshnK ykbh EktK Go'L

1. P/o ƒ nkgDhnK

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

s/ ftPtk; Bk nkfJnk.

2. w?A fJ; izrb dh

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

jK.

3. P/o B/ p~eoh dh r~b ƒ

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fbnk ;h.

4. P/o B/ ;wfMnk fe fr~dV B/ T[; Bkb

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

ehsk j?.

5. fjzws/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

s/ w~dd/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

6. vo d/ n~r/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

jz[dh j?.

7. t~vh s'A t~vh

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

ft~u th

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

BjhA ukjhdk j?.

2. j/m fby/ gqPBK d/ T[Zso fby'L

1. nukBe p~eoh fe; d/ o{^po{ j' rJh ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. p~eoh B/ fJj feT[A ;'funk fe T[j Bk sK j[D G~i ;edh j? ns/ Bk jh bV

;edh j?<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. P/o fe; dh r~b ;[D e/ G?^Ghs j' frnk ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. p~eoh B/ P/o d/ Bkb j'o fe; ƒ nkT[Ad/ t/fynk<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. fr~dV ƒ wko d/D s'A pknd P/o B/ eh ehsk<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

gkm

2

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 14: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

14wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)-2

P/o s/ p~eoh

1. j/m fby/ PpdK d/ tuB pdb'L

p~eoh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fNekDk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

gjkVh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

n~y L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

ejkDh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

r[|k L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fIzdrh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

uhsk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

w[Peb L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

p~uk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. fe;/ ;EkB, t;s{, Gkt, ftnesh nkfd d/ BK ƒ BKt efjzd/ jB.

j/m fby/ tkeK ft~u'A BKt u[D'L

1. P/o p~eoh ƒ t/y e/ j?okB ofj frnk.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. fr~dV B/ P/o ƒ ;wMkfJnk.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. p~eoh nkgD/ fJ~iV Bkb'A ftSV rJh.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. T[j nkgD/ fgzv gj[zuDk ukj[zdh ;h.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. jkEh ns/ uhsk th skesto ikBto jB.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

6. nfXnkge B/ p~funK ƒ ejkDh ;[DkJh.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

gkm

2

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 15: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

15 P/o s/ p~eoh

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. 1. n~yK 2. wkbe 3. ;~u ;wM 4. X'yk 5. wodK, \[dk

6. fi~s 7. w[;hps, xopokT[Dk.

2. 1. nukBe p~eoh P/o d/ o{^po{ j' rJh ;h.

2. feT[Afe T[j P/o d/ ;kjwD/ yVh ;h, fi; dh skes n~r/ p~eoh Bk bV ;edh

ns/ Bk jh P/o e'b'A G~i e/ pu ;edh ;h.

3. P/o p~eoh dh r~b ;[D e/ G?^Ghs j' frnk ;h.

4. p~eoh B/ P/o d/ Bkb j'o fr~dV ƒ nkT[Ad/ t/fynk.

5. fr~dV ƒ wko d/D s'A pknd P/o f;os'V G~i frnk.

ekoih^gzBk 2

1. p~eohnK, gjkVhnK, ejkDhnK, fIzdrhnK, w[PebK, fNekD/, n~yK, r[|ktK,

uhs/, p~u/.

2. 1. P/o, p~eoh

2. fr~dV, P/o

3. p~eoh, fJ~iV

4. fgzv

5. jkEh, uhsk, ikBto

6. nfXnkge, p~funK, ejkDh

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoBk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh ;[DBk.

2. (T) p~eoh nkgD/ fJ~iV Bkb'A ftSV rJh ;h.

(n) jB/ok tX fojk ;h, T[; B/ nkgD/ fgzv ngVBk ;h.

(J) r[|k ft~u iKfdnk jh T[j fJ~e \{zyko P/o d/ o{^po{ j' rJh.

(;) G~i/ iKd/ P/o ƒ okj ft~u fJ~e fr~dV fwfbnk.

Page 16: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

16wfje-6

3. 1. (T) id'A p~eoh B/ r[|k ft~u P/o ƒ p?m/ t/fynk sK T[; B/ ;'funk fe Bk sK

T[j j[D G~i ;edh j? ns/ Bk jh P/o Bkb bV ;edh j?, fJ; bJh puD

bJh e'Jh t~vh r~b eoBh ukjhdh j?, fi; Bkb P/o p[~X{ pD ikJ/. P/o

ƒ w{oy pDkfJnk ik ;e/.

(n) id'A p~eoh B/ fr~dV ƒ vKNfdnK fejk fe T[; B/ d; P/o b? e/ nkT[D/

;B, fJj eh T[j sK e/tb fJ~e jh P/o ƒ b? e/ nk frnk j?, fJj ;[D e/

P/o B/ ;wfMnk fe fr~dV B/ T[; Bkb X'yk ehsk j?, T[j T[; ƒ wotkT[D

bJh b? e/ nkfJnk j?, P/o B/ r[~;/ ft~u nk e/ fr~dV d/ N[eV/^N[eV/ eo

fd~s/ ns/ nkg f;os'V G~i frnk.

(J) fe;/ th w[;hps s'A voBk BjhA ukjhdk, xpokT[Dk BjhA ukjhdk, T[;

w[;hps s'A puD dk sohek b~GDk ukjhdk j? feT[Afe^

i' vo iKd/ jB, T[j wo iKd/ jB.

go j";fbnK tkb/ so iKd/ jB.

;G w[PebK gko eo iKd/ jB

w"s ƒ th T[j Sb iKd/ jB.

4. 1. (T) P/o B/ fejk

2. (n) fr~dV B/ fejk

3. (J) p~eoh B/ fr~dV ƒ fejk

4. (n) gBkj b?D bJh

5. (T) o~p fjzwsh pzfdnK dh w~dd eodk j?.

5. (T) fBvo

(n) B~; frnk

(J) ;{M, fjzws

ouBkswe^ekoi

1. (T) P/o p~eoh d/ N[eV/^N[eV/ eo fdzdk, T[; ƒ yk iKdk.

(n) ejkDh d/ w[skfpe sK nk jh frnk ;h i/eo Bk nkfJnk j[zdk sK T[j p~eoh

ƒ yk frnk j[zdk iK ejkDh fe;/ soQK j'o fbyh iKdh.

Page 17: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

17 P/o s/ p~eoh

(J) P/o w{oy BjhA ;h, go T[j j?okB ;h fe fe;/ th ikBto dh, T[j th p~eoh

dh n?Bh fjzws BjhA j' ;edh fe T[j T[; d/ ;kjwD/ nk e/ yVh j' ikt/,

feT[Afe P/o dh sK djkV s'A jh izrb ezp T[m~dk j?. P/o B/ ;'funk j't/rk

fe fJj x~N'^x~N p~eoh sK BjhA j' ;edh, e'Jh j'o pbk j?. Bkb/ ejkDhnK

seohpB ekbgfBe j[zdhnK jB. ejkDh ftubk ;zd/P t~vk j[zdk j?. mhe

fJ;/ soQK fJ~E/ P/o d/ p~eoh ƒ gSkDB iK Bk gSkDB dh BjhA j? ;r'A r~b

p~eoh dh pjkdoh dh j?. fBvosk ns/ db/oh dh j?. p~; fJjh r~b ;wMDh

j? fe vo d/ n~r/ fi~s j?.

(;) p~funK B/ nkg/ fbyDk j?.

f;oiBkswe^b/y

1. w[zvk, y/sK, w;sh, M[zv, BIo, g[b, g[b, N[~N, Bdh, pj[s, frnk, :ksohnK,

Goh, fv~r, gJh, ozr, ewhi, T[sko, fjbkT[Adk, r~vh, tXdh, d{o, w[zv/,

T[Zs/, t/fynk, eJh, wkohnK, d"VBk, o[fenk, e'b, o[e, rJh, pjkdo, ;{M,

:ksohnK, puk, bJh. w[zv/, u[~e fbnk, nkgDh, gotkj, d{finK.

Page 18: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

18wfje-6

3. sobk

w[~y^T[d/P

wK^p'bh dh wj~ssk do;kT[Dk. p~funK ƒ fJj fdqV eokT[Dk fe ;kv/ ihtB ft~u

wK^p'bh dh T[jh EK j[zdh j?, i' ;kƒ iBw d/D tkbh wK dh j[zdh j?. wK^p'bh okjhA

jh ;kvh d[BhnK Bkb ;KM g?Adh j?. wK^p'bh pzd/ dh o{j dh p'bh j[zdh j?. wB[~y

p/P~e fezBhnK th GkPktK f;~y bt/, T[BQK ƒ p'bD ft~u fezBQK th wkfjo feT[A j'

ikt/ go fizBk fuo T[j nkgDh wK^p'bh ft~u r~b BjhA eodk, T[ZBk fuo, T[;

ƒ b~rdk ofjzdk j? fe fit/A ;G e[~M jh fc~ek^fc~ek j?, n;hA nkgDhnK \[PhnK,

}whnK wK^p'bh ft~u jh ;KMhnK eod/ jK. ftnkj PkdhnK ft~u gzikph rhs,

GzrV/, p'bhnK fpBK ftnkj dk e'Jh o; BjhA, d[~y t/b/ gzikph ft~u jh o'fJnk iKdk

j?, nzro/Ih iK fe;/ j'o GkPk ft~u sK nkT[Ad/ jzM{ th ;[~e iKd/ jB. fJj T[BQK tk;s/

j? fiBQK dh wK^p'bh gzikph j?. fiBQK dh wK^p'bh nzro/Ih iK e'Jh j'o j?, T[BQK bJh

T[jh ;[ydkfJe j[zdh j?. ;' p~funK ƒ ;wMkT[Dk j? fe T[j nkgDh wK^p'bh ƒ fdb

Bkb bk e/ o~yD, t~X s'A t~X T[; dh tos'A eoB, T[; d/ gquko ns/ gk;ko tk;s/

nkgDk pDdk :'rdkB gkT[D. T[; ƒ p'bD ft~u |yo wfj;{; eoB. p~funK ƒ fJj

r~b th Io{o ;wMkT[ADh j? fe gzikph e/tb f;~yK dh GkPk Bjh ;~r'A fJj w[;bwkBK,

fjzd{nK, fJ;kJhnK ;G dh ;KMh GkPk j?.

nkw^;XkoB T[d/P

� Ppd^Gzvko ft~u tkXk eoBk.

� BKt dhnK fe;wK dh d[jokJh eokT[Dk.

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� BkNe y/vD bJh T[s;kfjs eoBkl p~funK ft~u'A jh fe;/ ƒ fBod/Pe, fe;/ ƒ

t/P^G{Pk dh fIzw/tkoh, fe;/ ƒ gksoK ƒ u[DB dh fIzw/tkoh, fe;/ ƒ nfGnk;

eokT[D dh fizw/tkoh ;"AgDk. BkNe d/ Dialogues fbyD bJh gq/fos eoBk.

� P[~X p'bD, gVQB ns/ fbyD dk nfGnk; eokT[Dk.

Page 19: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

19 sobk

nfXnkgB ;ze/s

fJj gkm BkNeh ftXk ft~u fbfynk frnk j? fJ; bJh fJ; ƒ p~funK ƒ gksoK

d/ o{g ft~u, T[BQK d/ ‘o'b’ ;wMk e/ T[BQK e'b'A jh gVQtkT[Dk ukjhdk j?. fJ~e tko

nfXnkge Io{o gVQ e/ ;[DkJ/ sK fe p~funK ƒ gsk b~r ;e/ fe fe; Dialogue ƒ

fet/A p'bDk j?. T[; s'A pknd p~funK e'b'A jh gVQktkT[Dk ukjhdk j?. iwks ft~u

gfjbK nfXnkge dh nrtkJh ft~u s/ fco p~u/ nkg ;ko/ ezw eoB, fBod/Pe dk,

costume designer, gksoK dh u'D tr?ok, fJ; soQK p~funK dh fj~;/dkoh, ftP/ ƒ

o"ue pDkJ/rh ns/ ;wMD ft~u n;kBh j' ikJ/rh, fit/AL GkPk fe;/ Xow Bkb BjhA

;r'A fJbke/ Bkb ;zpzXs j[zdh j?. fszB p~u/ ox{, csfj ns/ nIwsl fszBK d/ o'b,

fszBK dh t/P^G{Pk ;fji/ jh ftP/ ƒ ;gPN eo d/t/rh, fJ; bJh fJ; BkNe ƒ

y/vD bJh p~funK ƒ t~X s'A t~X T[s;kfjs eoBk ukjhdk j?.

�BkNe ft~u ntkI, ;wK ns/ gzikph^p'bh ƒ do;kT[D bJh th gkso pDk ;ed/

j'. ntkI sK gzikph p'bh bVeh d/ o{g ft~u ftyk ;ed/ j' ns/ ;wK p~u/ ƒ

nfijk Costume gfjBkU fi; T[go skohyK fit/A 1469, 1699 nmkothA ;dh,

wjkokik oDihs f;zx dk oki, 1947 d/P nIkd j'fJnk, 1947 s'A 2015, fJ;

soQK d/ Patches brk e/ fsnko eo ;ed/ j'.

�p~funK e'b'A g[~S' fe n;hA fJBQK ƒ fet/A ftykJhJ/. p~u/ ;[Gkn d/ pj[s jh

Creative j[zd/ jB. ;ko/ gkso, BkNe dh fsnkoh, fet/A y/vDk j?, ;N/I fe; soQK

dh j't/, ;G e[~M gfjbK p~funK e'b'A g[~S'. p~funK ƒ ej' fe T[j nkgDh^nkgDh

Costume b? e/ nkT[D, iwks ft~u y/v' fco ;e{b d/ fe;/ t~v/ ;wkrw ft~u

tXhnk sohe/ Bkb fJ; dk wzuD eo', fi~E/ ;e{b d/ ;ko/ ftfdnkoEh t/y ;eD.

�nfXnkge nkgD/ e'b'A th eJh fdqP j'o i'V ;ed/ jB, p~funK Bkb ftuko^tNKdok

eoe/, fe;/ fJ~e fdqP ft~u GzrVk th o~fynk ik ;edk j?. we;d j? p~funK ƒ

t~X s'A t~X fj~;/dko pDkT[Dk. gzikph^p'bh dh tfvnkJh s'A ikD{ eokT[Dk.

Page 20: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

20wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)-1

sobk

1. j/m fby/ gqPBK d/ T[Zso fby'L

1. s[jkvh wK^p'bh fejVh j?<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. gzikp d/ b'eK dh wK^p'bh fejVh j?<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. pzrkb d/ b'eK dh wK^p'bh fejVh j?<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. r[ioks d/ b'eK dh wK^p'bh fby'.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. ;kv/ d/P dh okPNo^GkPk fejVh j?<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. j/m fd~shnK ykbh EktK Go'L

1. nkU ob e/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

n~i

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. gzikph p'bh dk

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

3. fJ; ƒ gVQhJ/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. nkg'^nkgDk

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

5. fJ; ƒ nkgD/ fdb ’u

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

6. xo^xo fJj ;zd/P

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

gkm

3

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 21: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

21 sobk

ekoih^gzBk (Work-Sheet)-2

sobk

1. T[j Ppd fijVk fe;/ iksh dh jo fJ~e uhI bJh ;KMk tofsnk ikt/, T[; ƒ

nkw BKt efjzd/ jBl j/m fby/ tkeK ft~u'A nkw^BKt u[D'L

1. ;kv/ d/P Gkos ft~u eJh GkPktK p'bhnK iKdhnK jB.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. r[owhs B/ uko eN'ohnK ft~u yho go';h.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. p~u/ ;koh yho yk rJ/.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. T[; bVeh B/ n~yoK dh pDh u[zBh bJh j'Jh ;h.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. d/y', pkjo e'Jh dotkIk yVek fojk j?.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

6. wksk ih o;'Jh ft~u ezw eo oj/ ;B.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. j/m fby/ PpdK d/ fJ;soh^fbzr fby'L

fgsk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

;[jDk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

g[~so L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

okik L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

d';s L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

frnkBh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

bVek L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

i~N L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

;odko L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

w[zvk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

gkm

3

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 22: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

22wfje-6

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. 1. p~funK B/ nkg/ fbyDk j?.

2. gzikp d/ b'eK dh wK^p'bh gzikph j?.

3. pzrkb d/ b'eK dh wK^p'bh pzrkbh j?/.

4. r[ioks d/ b'eK dh wK^p'bh r[ioksh j?.

5. ;kv/ d/P dh okPNo^GkPk fjzdh j?/.

2. 1. ;j[z, ykJhJ/ 2. wkD, tXkJhJ/ 3. fbyhJ/, rkJhJ/

4. |oi, fBGkJhJ/ 5. t;kJhJ/ 6. gj[zukJhJ/

ekoih^gzBk 2

1. 1. d/P, GkPktK 2. eN'ohnK 3. p~u/

4. bVeh, n~yoK, u[zBh 5. dotkik 6. wksk, o;'Jh

2. wksk, Xh, ;j/bh, bVeh, ;odkoBh, ;[jDh, okDh, frnkBD, i~Nh, e[Vh

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d;~Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) T[BQK B/ wK^p'bh T[Zs/ fJ~e Presentation pDkT[Dh ;h.

(n) fJj rkDk ‘fw~Nh tkiK wkodh’ dk j?.

(J) id'A b'e T[; ƒ p'bDk S~v fdzd/ jB.

(;) wK^p'bh ƒ fejk frnk j?.

3. (T) T[j p'bh fijVh p~uk, nkgDh wK dh r'd ft~u, wK d/ d[~X Bkb, nkgD/ xo

gfotko ft~u iBw s'A jh f;~ydk j?. fi; ft~u T[j gfjb/ p'b p'bdk j?.

(n) fe;/ th p'bh dk ;zpzX Xow Bkb BjhA ;r'A fJbke/ Bkb j[zdk j?, fi; fJbke/

ft~u n;hA ofjzd/ jK, T[; fJbke/ dh p'bh jh ;kvh wK^p'bh j[zdh j?l fit/AL^

gzikp ft~u ofjD tkb/ fjzd{, f;~y, w[;bwkB, fJ;kJhnK dh wK^p'bh gzikph

j?. go Xow ;G d/ t~y'^t~yo/ jB. fJ;/ soQK pzrkb ft~u ofjD tkb/ f;~yK

dh wK^p'bh pzrkbh j?, go Xow eoe/ T[j f;~y jB.

Page 23: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

23 sobk

(J) csfj ƒ ;[gB/ ft~u, gzikph^p'bh fwbdh ;h, fijVh T[; ƒ tko^tko ;[u/s

eo ojh ;h fe i/eo T[j Bk ikr/ sK T[j wo ikJ/rh. i/eo gzikph b'e

nkgDh wK^p'bh gqsh fJ;/ soQK bkgotkj oj/ sK T[BQK dh wK^p'bh ysw j'

ikt/rh.

(;) ;w/A B/ gzikph GkPk pko/ d~f;nk fe i/eo gzikph GkPk dk I'o Bk j[zdk,

grVh ;zGkb i~Nk, w/ok ozr d/ p;zsh u'bk, ;{ok ;' gfjukBhJ/, tor/ p'b

fjzd[;skB dh fcIkn ft~u Bk r{zid/ sK pjkdoK d/ v"b/ BjhA ;h coeB/,

e[~d^e[~d e/ PjkdsK BjhA ;h j'DhnK, nzro/IK d/ fdb BjhA ;h dfjbD/ s/

d/P edh th nIkd Bk j[zdk. ;' fi; GkPk s/ wkD eoBk ;h, n~i T[;/ ƒ

jh fsq;ekfonk ik fojk j?. fJj nBgVQK dh GkPk BjhA ;r'A fJj pjkdoK,

;{ofwnK, r[o{nK^ghoK, ftdtkBK ns/ ;ko/ gzikphnK ft~u o{j c{eD tkbh

GkPk j?. fJ; ƒ wB'A Bk ft;ko'.

(j) p~funK B/ ob e/ fJj gqD ehsk fe T[j ;ko/ fwb e/ gzikph GkPk d/ gquko

ns/ gk;ko bJh nkgDk skD bk d/Dr/, T[j fJ; ƒ woB BjhA d/Dr/,

T[j gzikph^p'bh d/ P/o g[~so jB, T[BQK d/ j[zfdnK e'Jh th gzikph^GkPk

ƒ ngwkfBs BjhA eo ;edk, T[j gzikph p'bh T[Zs'A nkgDk^nkg tko

d/Dr/.

4. 1. (n) d';s

2. (J) nIws bJh

3. (;) fJzrb?Av

4. (;) nzro/Ih

5. (J) yho

ftnkeoB

1. (J) fe;/ ftnesh, uhI, Gkt, ;EkB nkfd d/ BK ƒ

2. (n) T[j

3. (J) gzSh

4. (;) j~;Dk

5. (J) p'bhnK

Page 24: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

24wfje-6

ouBkswe ekoi

(T) feT[Afe wK^p'bh ƒ G[~b e/ pzdk fiT[Adk th wfonK ;wkB j[zdk j?. T[j

nkswe s"o s/ wo iKdk j?. fiT[Ad/ ofjD bJh wK^p'bh ƒ fgnko eoBk

ukjhdk j?. wK^p'bh ƒ fgnko eoB dk noE j? n;hA T[; ƒ p'bDk Bk

S~vhJ/. T[; ƒ p'bd/ ojhJ/, gVQd/ ojhJ/, gVQkT[Ad/ ojhJ/ ns/ nkgD/ ihtB

dk nfjw fj~;k p~Dk e/ o~yhJ/.

(n) p~funK B/ nkg fbyDk j?.

(J) p~funK B/ nkg fbyDk j?.

(;) p~funK B/ nkgD/ nB[Gt fbyD/ jB.

(j) p~funK B/ nkgD/ nB[Gt fbyD/ jB.

f;oiBkswe^b/y

p~funK B/ BkNe y/vDk j?.

wK^p'bh dh wj~sskL^ wK^p'bh dh fe;/ d/ th ihtB ft~u T[ZBh jh wj~ssk

j[zdh j?, fizBh T[; dh wK dh j[zdh j?. wK^p'bh jh j[zdh j?, fi; ft~u p~uk ;G

s'A gfjbK p'bDk f;~ydk j?. ;G s'A gfjbK ‘wK’ efjDk f;~ydk j?. wK^p'bh

d[nkok jh n;hA d{ihnK GkPktK f;~yd/ jK. wK^p'bh jo fJ~e dh o{j dh p'bh

j[zdh j?. e'Jh Gkt/A b~y GkPktK dk wkfjo j't/ go i' ;[y ns/ y[Ph T[; ƒ

wK^p'bh p'b e/ fwbdh j?, T[j j'o e'Jh GkPk BjhA d/ ;edh. wK^p'bh ft~u

n;hA nkgDhnK \[PhnK^rwhnK tzvd/ jK. e'Jh th Pkdh^ftnkj gzikph rhsK,

GzrVk, p'bhnK s'A fpBK th BjhA j' ;edk. wK^p'bh ft~u o' e/ jh n;hA nkgD/

d[~y jbe/ eod/ jK. wK^p'bh wB[~y ƒ o~p dh ;G s'A t~vh ;[rks j? fijVh T[;

ƒ o~p Bkb th i'Vdh j?.

Page 25: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

25 Grs f;zx ;odko

4. Grs f;zx ;odko

w[~y^T[d/P

d/P^fgnko d/ IIp/ ƒ T[GkoBk. d/P^Grsh d/ w[oMkT[Ad/ ik oj/ g"d/ ƒ ;[oihs

eoBk. p~funK ƒ d~;Dk fe d/P^fgnko eh j[zdk j?, ;kƒ nkgD/ d/P ƒ fgnko feT[A

eoBk ukjhdk j?. fJj ;wMkT[Dk fe n~i fi; nIkdh dk ;[y n;hA wkD oj/ jK T[j

;odko Grs f;zx tor/ ;{ofwnK dhnK p/fw;kb e[opkBhnK dh d/D j?. fiBQK B/

nkgD/ d/P ƒ nkgDh ikB s'A th t~X e/ fgnko ehsk. nkg wo e/ ;kƒ fiT[D i'rk

eo rJ/. T[BQK ƒ :kd o~yDk, T[BQK gqsh ;fseko G/N eoBk ;kvk t~vk |oI j?.

T[BQK ƒ :kd o~yD dk Gkt j? fe fJ; wfjzrh fwbh nIkdh ƒ ;KG e/ o~yDk, d/P dh

so~eh ft~u fj~;k gkT[Dk, iks^ozr, Xow d/ BK s/ bVkJhnK ƒ o'eDk ns/ Gkosh

j'D s/ wkD wfj;{; eoBk.

nkw^;XkoB T[d/P

� Ppd^Gzvko ft~u tkXk eoBk.

� eftsk d/ o; ft~u wrB j'Dk f;ykT[Dk.

� BkNe fbyD ns/ y/vD ft~u w~dd eoBk.

� yk; BKt dh gSkD eokT[Dk.

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� Grs f;zx d/ ihtB pko/ ft;Eko ;fjs ikDekoh d/Dk.

� P[~X p'bDk, gVQBk ns/ fbyDk f;ykT[Dk.

� eftsk fbyD bJh T[s;kfjs eoBk.

nfXnkgB ;ze/s

®eftsk gVkT[D s'A gfjbK Grs f;zx pko/ gqPB g[~S' ns/ fco Grs f;zx pko/

Gog{o ikDekoh fdT[. ;ekN, ;Kvo;, okir[o{, ;[yd/t, n;zpbh ft~u pzp

;[~ND dh xNBk pko/ ukBDk gkT[. ;ob gqPB g[~S/ ik ;ed/ jB L

� Grs f;zx e"D ;h<

� okir[o{, ;[yd/t pko/ eh ikDd/ j'<

� Grs f;zx dh T[wo fezBh ;h id'A T[; ƒ cK;h d/ sys/ s/ uVQkfJnk frnk ;h<

� Grs f;zx ƒ fejVh i/bQ ft~u cK;h fd~sh rJh ;h<

®gqPB nfXnkge nkgD/ w[skfpe j'o th pDk ;ed/ jB. we;d f;o| Grs

f;zx dh ihtBh s'A ikD{ eotkT[Ad/ j'J/, d/P^Grsh d/ tbtfbnK ft~u v[p' e/ d/P

fgnko d/ ozr ft~u ozrDk j?.

Page 26: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

26wfje-6

p~funK d/ i' th T[Zso j'D, nfXnkge ;jh T[Zso d~; e/ fco eftsk gVQ/. p~funK

ƒ feskpK pzd o~yD bJh fejk ikJ/. nfXnkge nkgD/ fujo/ d/ jktK^GktK,

j~EK d/ fJPkfonK ns/ ntkI d/ T[sokn^uVQKn okjhA, T[j wkj"b f;oi ;ed/

jB, fi; ƒ eth B/ nkgDh ebgBk ft~u f;ofink j[zdk j?. nfXnkge gfjbK

nkg T[Zuh ntkI ft~u eftsk gVQ/. eftsk dh ;[oskb, otkBrh, PpdK dk tIB,

;G nfXnkge B/ nkgDh ntkI okjhA gqrN eoBk j[zdk j?. eftsk gVQkT[D dk

;G s'A tXhnk sohek i' wzfBnk frnk j?, T[j j?, eftsk d/ o; ƒ wkDBk, eftsk

ft~u bhB j' ikDk, wrB j' ikDk, eftsk dh ‘fodw’ ns/ ;ko^Gkt p~funK d/

fjod/ s~e gj[zu ikt/l p~u/ nkgDk nkg G[~b ikD p/P~e ghohnv ysw j' ikJ/,

T[BQK ƒ b~r/ fe ni/ j'o gVQBk j?, rkT[Dk j?. fJ; bJh eftsk d/ noE pj[sk

wj~st BjhA oyd/, feT[Afe noE sK gVQd/ ns/ gVQkT[Ad/ j'J/ nkgD/^nkg jh

;gFPN j' iKd/ jB. fJ; bJh eftsk dk gkmB pj[s fXnkB Bkb eoBk ukjhdk

j?. p~u/ g{ok^g{ok nBzd wkDB, fJ; soQK fJ~e^d' tko gVQB s'A pknd fco

feskpK y'bQ e/, p~funK ƒ Bkb b? e/ gVQBk ukjhdk j? nfXnkge n~r/^n~r/ ns/

p~u/ fg~S/^fg~S/. fJj eftsk nfijh j? fijVh p~funK ƒ I[pkBh :kd j' ikDh

ukjhdh j?. p~u/ ukJhA^ukJhA fJ; ƒ gVQB s/ fco Grs f;zx pko/ j'o ikDB dh

T[s;[esk o~yD, fJ; eftsk ƒ fJ~e BkNe d/ o{g ft~u y/vD bJh T[s;kfjs

j'D. p~funK ƒ g[~S ;ed/ j', Grs f;zx e"D pD/rk, okir[o{ ns/ ;[yd/t dk o'b

e"D eo/rk. i~i fejVk p~uk pDBk ukj[zdk j?< fJ~e o'b j'o j?, fijVk e'Jh th

p~uk BjhA eoBk ukj/rk^d~;' T[j fejVk o'b j?< jK^ i~bkd dk, fJ; soQK p~funK

ƒ BkNe y/vD bJh T[s;kfjs eoe/, fco Dialogues fbyD bJh efj ;ed/ j'.

xo'A fby e/ fbnkT[D bJh efj ;ed/ j'. e'fPP eo' fe p~u/ fJ; ƒ BkNe d/ o{g

ft~u Io{o y/vD. ;G p~funK B/ Grs f;zx dh f|bw Io{o t/yh j't/rh, T[; s'A

w~dd b? e/ th BkNe fsnko eo ;ed/ jB. fJ; soQK p~funK dh f;oiBkswe

;'u ƒ ftef;s ehsk ik ;edk j?. eftsk ft~u nkJhnK fJfsjk;e xNBktK,

n;zpbh ft~u pzp wkoBk, ;Kvo; ƒ wkoBk nkfd pko/ ft;Eko ;fjs d~;Dk

ukjhdk j?. fJ; eftsk okjhA nfXnkge p~funK ƒ Gkos dh nIkdh pko/ fizBk

ukj/ d~; ;ed/ jB ns/ p~funK ƒ nkgD/ d/P Bkb T[;/ soQK fgnko eoB dk ;zd/P

fdqV eok ;ed/ jB, fi; soQK dk Grs f;zx B/ ehsk ;h.

Page 27: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

27 Grs f;zx ;odko

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

Grs f;zx ;odko

1. j/m fbyhnK ykbh EktK Go'L

1. fgsk ih, w?ƒ

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

ozr dh b? fdU fJ~e

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. BkNe d/ ft~u

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

j?, w?A

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

f;zx

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

3. okir[o{, ;[yd/t

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

jowB ns/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. BkNe ft~u jh rkT[D/ B/ n;hA

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

d/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

5. g/Pekoh ft~u BIo nkJ/rk ;kvk

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. j/m fby/ PpdK ƒ tkeK ft~u tos'L

rhs L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

d;sko L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

BkNe L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

ndkbs L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

d/P fgnko L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

gkm

4

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 28: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

28wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–2

Grs f;zx ;odko

1. j/m fby/ tkeK ft~u'A nkw^BKt ns/ yk;^BKt u[D'L

1. Grs f;zx, okir[o{ ns/ ;[yd/t ƒ cK;h fd~sh rJh ;h.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. jowB ns/ gqhs w/o/ d';s jB.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. i~i B/ tehb ƒ p[bkfJnk.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. ;kv/ gzikph nfXnkge dk BK nwoihs f;zx j?.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. j/m fby/ PpdK d/ fto'Xh Ppd fby'L

fgnko L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fwjBsh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fJ~e L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

yk; L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

d/P L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

pugB L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

ihtB L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

nkfd L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

ekbk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

;~u L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

gkm

4

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 29: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

29 Grs f;zx ;odko

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 11. 1. e/;oh, d;sko 2. pDBk, Grs, ;odko 3. pDBr/, gqhs

4. fJBebkp, rhs 5. d/P^fgnko

2. rhs L ^n~i n;hA d/P^fgnko dk rhs rkfJnk.

d;sko L ^w/o/ tho B/ e/;oh ozr dh d;sko pzBQh j'Jh j?.

BkNe L ^n~i n;hA fJ~e BkNe y/fvnk.

^w?ƒ BkNe ’u Gkr b?Dk pj[s uzrk b~rdk j?.

ndkbs L ^ndkbs ft~u pj[s GhV j?.

d/P^fgnko L ^gzdoK nr;s tkb/ fdB d/P^fgnko d/ rhs rkJ/ iKd/ jB.

ekoih^gzBk 21. yk; BKt nkw BKt

Grs f;zx d';s

okir[o{ i~i

;[yd/t tehb

jowB, gqhs nfXnkge

nwoihs

gzikph

2. B|os, nB/e, ftd/P, w"s, r'ok nkb;h, nkw, p[Ykgk, nzs, M{m

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d;~Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) e/;oh ozr dh d;sko b?D bJh fejk ;h.

(n) ;odko Grs f;zx dk feodko fBGkTDk ;h.

(J) fJBebkp d/ rhs rkJ/ ikD/ ;B.

3. 1. (n) ;Kvo;

2. (J) Grs f;zx ;odko

3. (J) cK;h uVQk e/

Page 30: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

30wfje-6

4. (n) d/P^fgnko

5. (n) okir[o{ (;) ;[yd/t

ftnkeoB

1. (J) gzi

2. (n) yk; BKt

3. (T) nkw BKt

ouBkswe ekoi

1. (T) feT[Afe T[; B/ Go^itkBh dh T[wo ft~u nkgDh ikB ;kvh ykso e[opkB

eo fd~sh. ;kƒ fiT[Ad/ o~yD bJh nkgD/ nkg ƒ fwNk fd~sk. e"D fe;/ dh

ykso nkgDh ikB tkodk j?, ikB sK S~v', e'Jh fe;/ dh ykso E'VQk fijk

ePN th BjhA w[~b b?Dk ukj[zdk. fe;/ dh ;wo~Ek j[zfdnk j'fJnK th w~dd

BjhA eodk. fJ; bJh Grs f;zx ƒ :kd eod/ jK. :kd jh BjhA eod/,

T[j Gkos dh nkswk j?, o{j j?. T[j jo d/P^Grs d/ fdb ft~u t~;dk j?.

(n) p~funK B/ nkg/ fbyDk j?.

(J) feT[Afe T[BQK B/ nzro/IK fto[~X prkts ehsh j'Jh ;h. n;zpbh ft~u c'ek

pzp ;[~fNnk ;h, fi; Bkb fe;/ dh w"s BjhA ;h j'Jh. T[j f;o| fJj d~;Dk

ukj[zd/ ;B fe nzro/I je{ws ;[~sh j? sK ikr ikJ/, fjzd[;skBh wo/ BjhA jB,

fiT[Ad/ jB, T[j jo jkbs ft~u d/P nIkd eotk e/ jh ofjDr/. T[BQK s/

M{m/ w[~edw/ pDk e/, fpBK fe;/ tehb, dbhb ns/ nghb d/ cK;h d/ fd~sh

rJh. nzro/IK ƒ b~rdk ;h fe Grs f;zx j'oK ƒ cK;h d/D Bkb PkfJd

T[j prkts ƒ dpk d/Dr/. b'e vo ikDr/ ns/ fco e'Jh nzro/IK d/ fybk|

edh BjhA p'b/rk. go nfijk BjhA j'fJnk. Grs f;zx d/ cK;h uVQB Bkb

jh ;ko/ Gkosh Grs f;zx pD rJ/. Grs f;zx dh o{j jo d/Ptk;h dh o{j

ft~u ;wk rJh.

2. f;oiBkswe^b/y

p~funK B/ nkg/ fbyDk ns/ fco BkNe y/vDk j?.

Page 31: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

31 ;qh r[o{ BkBe d/t ih

5. ;qh r[o{ BkBe d/t ih

w[~y^T[d/P

r[o{ BkBe d/t ih d/ ihtB pko/ ikDekoh d/Dk. n?vh t~vh g?}zpoh Py;hns pko/

e[~M efjD s'A gfjbK, nfXnkge ƒ r[o{ ih pko/ ftPkb ikDekoh fJ~emh eoBh

ukjhdh j?. GkJh r[odk; ih dh gfjbh tko ft~u'A th pj[s e[~M fwb ;edk j?.

n~i e~bQ n;hA t/yd/ jK fe r[o{ ;kfjpkB pko/, pkDh pko/, f;~y^fJfsjk; pko/,

iBw;kyhnK pko/, i' th T[Zmdk j?, p'bDk P[o{ eo fdzdk j?, fInkdkso sK fBzfdnk

jh j' ojh j?. n;hA r[o{ ;kfjpkB ƒ T[ZBk e[ ;wMd/ jK, fi~v/ e[ n;h nkg jK.

n;b ft~u n;hA r[o{nK ƒ fy~u e/ nkgD/ fi~vk jh eo fbnk j?. fizBh e[ ;kvh ;'u

dk dkfJok j?, fizBh e[ ;kvh p[~X j?, r[o{ ;kƒ Uv/ e[ b~rd/ jB. fJ; bJh nfXnkge

dh t~vh fIzw/tkoh pD iKdh j? feT[Afe T[; B/ fB~e/, fBowb, e'wb fjofdnK s/

r[o{ dh Skg bkT[Dh j?, r[o{ ih dk ne; T[GkoBk j?, fJ; bJh nfXnkge ƒ r[o{

;kfjpkB pko/ e[~M th gVQkT[D^;wMkT[D s'A gfjbK nkg pj[s e[~M ;jh ikDBk Io{oh

j?. e~uhnK r~bK BjhA eoBhnK ukjhdhnK.

r[o{ BkBe d/t ih e'Jh S'Nh^w'Nh j;sh BjhA ;B, T[j fJ~e nfij/ Xow d/ pkBh ;B,

fijVk d[BhnK dk ;G s'A nkX[fBe, ftfrnkBe, nwbh ns/ ;koh wB[~ysk dk ;KMk

Xow j?. fi; B/ ;ko/ XowK ƒ i~|h gkJh j'Jh j?. r[o{ rqzE ;kfjp ft~u fjzd{^GrsK

ns/ w[;bwkB dot/PK pkpk cohd ih dh pkDh r[o{ ;kfjpkB dh pkDh d/ s[~b doi

j?. fi; dk g?}kw feos eoBk, Bkw igDk ns/ tzv SeDk j?. uVQdh ebk ft~u

ofjDk ns/ ;op~s dk Gbk wzrDk, f;~y Xow wzBD tkfbnK dh ihtB P?bh j?.

nkw ;XkoB T[d/P

� P[~X p'bDk, gVQBk ns/ fbyDk f;ykT[Dk.

� Ppd^Gzvko ft~u tkXk eoBk.

� t;s{^tkue BKt dh gSkD eokT[Dk.

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� nkgD/ Xkofwe ns/ fJfsjk;e fto;/ Bkb i'VBk.

� ftfrnkBe ;'u d/ XkoBh pDkT[Dk.

Page 32: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

32wfje-6

nfXnkgB ;ze/s

gkm gVQkT[D s'A gfjbK r[o{ BkBe d/t ih dhnK pj[s ;kohnK s;thoK ftykU ns/

;tkb g[~S'L

�fJj fejV/ r[o{ ;kfjpkB dh s;tho j?<

�fJ; s;tho ft~u r[o{ ih eh eo oj/ jB<

�r[o{ ih Bdh ft~u yV/ eh eo oj/ jB<

�r[o{ ih T[go fe; B/ SK ehsh j'Jh j?<

�r[o{ ih d/ d'tK j~EK ft~u eh j?<

�T[BQK ft~u eh fdykJh d/ fojk j?<

�r[o{ ih fezBQK ƒ G'iB Sek oj/ jB<

�r[o{ BkBe d/t ih d/ Bkb e"D j?<

fJ; soQK s;tho d/ w[skfpe nfXnkge nkg th gqPB pDk ;ed/ jB. s;thoK

ftykT[D s'A pknd ns/ gqPB g[~SD s'A pknd r[o{ BkBe d/t ih pko/ ;zy/g ikDekoh

fdT[ fit/AL

r[o{ BkBe d/t ih e/tb f;~yK d/ jh BjhA ;r'A g{oh wB[~ysk d/ ofjpo ;B. T[BQK B/

b'eK ƒ eow eKvK ft~u'A e~Y e/ ;ob ns/ ;"yk ihtB fiT[Ad/ j'J/ o~p ƒ fwbD dk

okj d~f;nk. rqfj;sh ihtB ƒ gqXkB ehsk. feos eo', Bkw ig' ns/ tzv Se' d/

wjkB T[gd/P fdqV eokJ/. ;op~s d/ Gb/ ft~u jh nkgDk Gbk d~f;nk. d[fBnkth

ihtB d/ Bkb^Bkb o{jkBh, nfXnkswe nksfwe ihtB fiT[D dh gq/oDk fd~sh,

nfij/ Xow dh ;EkgBk ehsh fijVk nfs nkX[fBe, ftfrnkBe ns/ ;op^;KMk

Xow j' fBpfVnk. r[o{ BkBe d/t ih dk e'Jh r[o{ BjhA ;h, nekb^g[oy jh T[BQK

d/ r[o{ ;B. n;b ft~u o~p nkg wB[~y o{g Xko e/, r[o{ BkBe d/t ih d/ o{g ft~u

Xosh s/ nkJ/ ;B fiBQK B/ ;Vdh pbdh d[BhnK ƒ Bkw d/ ;hsb ib Bkb ;[y fd~sk.

®;ko ;wMkT[D s'A pknd nfXnkge ;kok gkm nkg gVQ', T[Zuh ntkI ft~u, fJ;

gkm ft~u d' ;kyhnK jB, r[o{ ;kfjpkB d/ ihtB ƒ do;kT[D tkbhnK ejkDhnK

ƒ ;kyhnK fejk iKdk j?. ;kyhnK fJ; bJh fejk iKdk j?, feT[Afe fJj T[BQK

Page 33: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

33 ;qh r[o{ BkBe d/t ih

d/ ihtB dhnK rtkjhnK jB. ;kyh, fijVh uhI n~yhA t/yh j't/, wBxVzs iK

ekbgfBe BjhA, d{;ok ;fseko d/D bJh ;kyh Ppd tofsnk frnk j?. fJ;

bJhl fJ; gkm ftubhnK ;kyhnK ƒ T[;/ Gkt, PoXk, fgnko ns/ ejkDh^o;

ƒ ekfJw o~yd/ j'J/ gVQBk ukjhdk j?. e[~M BkNeh nzP th j?, fe fet/A r[o{ ih

rzrk Bdh ft~u gkDh b'eK s'A T[bN gk;/ ;[~N oj/ ;B, GhV fJ~em j' rJh, b'e

j?okB ;B. fJ; soQK fJ; ;kyh dk f;yo j? fe b'e p/skp jB g[~SD bJh fe T[j

nfijk feT[A eo oj/ jB. fco r[o{ ih t~b'A fd~s/ rJ/ T[gd/P, fJ; soQK jh w~e/

tkbh ;kyh j?, nfXnkge B/ p~funK ƒ T[BQK GktK d/ d/P ft~u b? T[ZvDk j[zdk j?,

fijVk fdqP f;ofink frnk j?. nfXnkge s/ fBoGo eodk j? fe T[j nkgD/

fujo/ d/ jktK^GktK, j~EK d/ fJPkfonK ns/ ntkI d/ T[sokn^uVQkn d[nkok

p~funK ƒ w~e/^wdhB/ dh Xosh s/ b? ikJ/, ekih r[o{ ih d/ uoB cV e/ x[zwk

fojk j?, T[; ƒ jo gk;/ w~ek fd; fojk j?. fco r[o{ ih t~b'A fd~s/ rJ/ T[gd/P

fdqV eokT[D/ fe o~p dk xo sK ;G gk;/ j?. o~p ƒ T[jh pzd/ fgnko/ jB, fiBQK

d/ nwb B/e jB, fijV/ T[jdh pzdrh eod/ jB.

gkm gVQkT[D s'A pknd ;tkb g[~S ;ed/ j'l fit/AL

�;[gqhs ƒ fejVhnK d' ;kyhnK :kd ;B<

�r[o{ BkBe d/t ih w[;bwkBK d/ fejV/ Xkofwe ;EkB s/ rJ/ ;B<

�T[BQK d/ Bkb e"D ;h<

�;[gqhs s'A T[; d/ fgsk ih B/ eh g[~fSnk<

�jkih ihtB r[o{ ih d/ uoBK s/ feT[A Yfj fgnk ;h<

�T[; B/ eh itkp fd~sk<

p~funK e'b'A th ;kok gkm tkoh^tkoh gVQkfJnk ikDk ukjhdk j?. p~funK e'b'A

e'Jh ;kyh fijVh T[BQK B{z nkT[Adh j/t/, ;[DkT[D bJh efj ;ed/ j'<

Page 34: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

34wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

;qh r[o{ BkBe d/t ih

1. j/m fby/ gqPBK d/ T[Zso fdUL

1. r[o{ BkBe d/t ih f;~yK d/ fezBt/A r[o{ ;B<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. r[o{ BkBe d/t ih B/ fejV/ Xow dh ;EkgBk ehsh<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. r[o{ BkBe d/t ih d/ w[~y^T[gd/P fejV/ jB<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. ekih o[eBdhB B/ r[o{ BkBe d/t ih e'b'A fejV/ gqPB g[~S/<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. jkih ‘ihtB’ ƒ r[o{ BkBe d/t ih d/ uoBK ƒ j~E bkT[D s'A pknd eh

wfj;{; j'fJnk<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. j/m fby/ p'b fe; B/ fe; ƒ ej/ ;B<

1. “s[;hA, fe; ƒ gkDh d/ oj/ j'<”

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. “w?A nkgD/ y/sK ƒ gkDh d/ fojk jK.”

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. “fi; gk;/ o~p BjhA, s[;hA w/o/ g?o UXo eo fdU.”

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. “eh s?ƒ r[o{ ih d/ T[gd/P :kd jB<”

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. “feT[A BjhA, r[o{ ih d/ w[~y T[gd/P fJ; soQK jB.”

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

gkm

5

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 35: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

35 ;qh r[o{ BkBe d/t ih

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–2

;qh r[o{ BkBe d/t ih

1. fijV/ Ppd s'bD :'r iK wkgD :'r t;s{nK bJh tos/ iKd/ jB, T[BQK ƒ

t;s{^tkue BKt fejk iKdk j?.

j/m fby/ tkeK ft~u'A t;s{^tkue BKt u[D'L

1. MofBnK dk gkDh pj[s fBowb j[zdk j?.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. d[~X ghDk f;js bJh uzrk j[zdk j?.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. rowhnK ft~u Pops Io{o ghDk ukjhdk j?.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. b~;h ghD Bkb Gko xN iKdk j?.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. S'b/, eDe ns/ i"A ykD Bkb edh th pdjIwh BjhA j[zdh.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

6. ;'Bk, uKdh ns/ sKpk ehwsh XksK jB.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. j/m fby/ PpdK d/ fto'Xh Ppd fby'L

r[o{ L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

oks L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

d{o L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

e"Vk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

d/P L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

PKsh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

g{op L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fgnko L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

uzrk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

;[yh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

gkm

5

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 36: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

36wfje-6

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. 1. r[o{ BkBe d/t ih f;~yK d/ gfjb/ r[o{ ;B.

2. r[o{ BkBe d/t ih B/ f;~y Xow dh ;pkgBk ehsh.

3. feos eo', Bkw ig' ns/ tzv Se'

4. fe T[j fjzd{ jB iK w[;bwkB. fjzd{ uzr/ jB iK w[;bwkB uzr/ jB.

5. jkih ihtB ƒ jo gk;/ w~ek x[zwdk BIo nkfJnk. fi; ƒ T[j o~p dk xo

;wMdk ;h, T[j uko u[|/o/ BIo nkfJnk. ;G gk;/ w~ek jh w~ek ;h.

2. 1. b'eK B/ r[o{ BkBe d/t ih ƒ

2. r[o{ BkBe d/t ih B/ b'eK ƒ

3. r[o{ BkBe d/t ih B/ jkih ihtB ƒ

4. ;[gqhs d/ fgsk ih B/ ;[gqhs s'A g~[fSnk.

5. ;[gqhs B/ nkgD/ fgsk ih ƒ fejk.

ekoih^gzBk 2

1. 1. gkDh

2. d~[X

3. b~;h

4. S'b/, eDe ns/ i"A

5. ;'Bk, uKdh ns/ sKpk.

2. u/bk, B/V/, ftd/P, g~Sw, wzdk, fdB, fw~mk, nPKsh, B|os, d[yh

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d~;Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) T[BQK B/ t/fynk fe rzrk Bdh ft~u yVQ/ b'e uVQd/ ;{oi ƒ gkDh d/ oj/ ;B.

(n) id'A jkih ‘ihtB’ B/ eknpk Poh| t~b r[o{ BkBe d/t ih ƒ g?o eoe/ bzw/

gJ/ d/fynk sK T[j e'qXtkB j' frnk ;h.

(J) ;[gqhs ƒ r[o{ BkBe d/t ih d/ ihtB Bkb ;zpzfXs ;kyh jfod[nko tkbh ns/

;kyh w~e/^wdhB/ tkbh :kd ;B.

Page 37: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

37 ;qh r[o{ BkBe d/t ih

3. (T) r[[o{ BkBe d/t ih d/ uoB S[zjfdnK jh jkih ihtB ƒ wkB' fd~p^fdqPNh fwb

rJh ;h, T[; ƒ jo gk;/ w~ek^eknpk BIo nk fojk ;h, fi; s'A T[; ƒ

gsk b~r frnk ;h fe fJj e'Jh wkw{bh fJB;kB BjhA ;r'A e'Jh t~vk Gkok

dot/P j?, fi; dh T[; e'b'A p/ndph j' rJh j?, fJ; bJh w[nk|h wzrh ;h.

(n) ekih o[eBdhB d/ ;[nkbK d/ itkp ft~u r[o{ BkBe d/t ih B/ fejk fe T[j

Bk fjzd{ jB Bk w[;bwkB T[j y[dk d/ pzd/ jB. fco T[BQK B/ fejk fe Bk

fjzd{ uzr/ jB Bk w[b;wkB. uzr/ T[j jB, fiBQK d/ eow B/e jB, fijV/ o~p

dh pzdrh eod/ jB, n~bkj ƒ T[jh fgnko/ jB, fijV/ T[; dh \bes ƒ

fgnko eod/ jB.

(J) r[o{ ih d/ w[~y T[gd/P jB, feos eo', Bkw ig' ns/ tzv Se'. ;op~s dk

Gbk wzr'.

4. 1. (J) Bhb/

2. (n) GkJh wodkBk ih

3. (;) rzrk

4. (T) o~p jo gk;/ w"i{d j?.

5. (n) ekih o[eBdhB B/ fejk.

6. (T) fijV/ Bkw igd/ jB.

7. (J) fijV/ r[o{ BkBe d/t ih d/ ;zd/P ƒ xo^xo gj[zukT[D dk T[Zdw eoB.

ftnkeoB

1. (n) yk;^BKt

2. (J) gkDh

ouBkswe ekoi

w"fye gqPBK d/ T[Zso

(T) wjK^g[oyK d/ ihtB^ufo~so fJ; bJh gVQB/ ukjhd/ jB sK fe n;hA th

nkgD/ ihtB ƒ ;tko ;ehJ/. T[BQK d/ ihtB wB[~y bJh ukBD^w[Bkok j[zd/

jB, o{jkBh d[BhnK d/ o~p dh iks Bkb ehs/ nB[Gt j[zd/ jB. d[fBnkth

Page 38: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

38wfje-6

ihtB fiT[D bJh th ;/X fdzd/ jB ns/ o{jkBh ihtB ft~u so~eh fet/A eoBh

j?, fJj gq/oBk fdzd/ jB. ;jh wkor doPB eod/ jB. ihtB fiT[D bJh

BtK T[sPkj God/ jB. fIzdrh ƒ ;|b pDkT[D dk okj ftykT[Ad/ jB.

(n) fJ; bJh feT[Afe T[BQK d/ fjod/ ft~u gqwkswk dk gqekP ;h. jo wB[~y nzdo

th o~p t;dk j?, ;kvh nkswk o~p Bkb'A ftSVh j'Jh j?. id'A th b'e o~p

Bkb fwb/ j'J/ Grs, g?rzpo, gho, tbh d/ ;zgoe ft~u nkT[Ad/ jB, T[BQK ƒ

;[y fwbdk j?, ;Ksh fwbdh j?, \[Ph fwbdh j? feT[A fe nzdo p?mh nkswk

fyV T[m~dh j?. fco r[o{ ;kfjp sK nkg jh o~p ;B T[j fi~E/ th iKd/ ;B,

b'e fe;/ nb"fee o; ns/ \[Ph ft~u v[~p iKd/ ;B.

(J) sK fe T[j ;Vd/^pbd/ ;z;ko ƒ o~p d/ Bkw dh mzYe gj[zuk ;eD. b'eK ƒ

;[u~ih ihtB ;/X d/ ;eD. eow^eKvK ft~u'A e~Y e/, o~p dh Grsh t~b s'o

;eD.

Page 39: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

39 d[~X^fJ~e fBnkws

6. d[~X^fJ~e fBnkws

w[~y^T[d/P

fe;/ B/ mhe jh fejk j? fe i?;k nzB s?;k wB. y[oke dk, G'iB dk ;kv/ ihtB s/

pj[s rfjok n;o g?Adk j?. n~i^e~bQ fizBhnK th fpwkohnK b~r ojhnK jB, ;G

}bs fe;w d/ G'iB eoe/ jB. yk; s"o s/ p~funK ft~u fJj fotkI s/ih Bkb tX

fojk j? fe xo dk pfDnk G'iB yk e/ T[j okIh jh BjhA jB. B{vbI, poro, ghIk,

e'bv^vfoze;, uNgN/ fug;, ;e{bK dhnK e?BNhBK s/ fteD tkb/ e[bu/, S'b/,

tor/ G'iB, p~u/ \[P j' e/ yKd/ jB. fi; Bkb d;^d; ;kb d/ p~funK dk nzdobk

YKuk 30-30 ;kb d/ wB[~yK tork j'fJnk fgnk j?. fB~e/^fB~e/ p~funK dhnK r'rVK

tXhnK j'JhnK jB, w[Nkgk tX fojk j?. d[~X, djhA, b~;h, w~yD, fxU torhnK

nzfwqswJh uhIK p~funK d/ G'iB ft~u'A nb'g j' rJhnK jB. fJ; bJh nfXnkge dk

th |oI j? fe T[j p~funK ƒ fJBQK gdkoEK d/ bkG ;wMkT[D. fe;/ th sohe/ Bkb

p~funK ƒ fdqV eok ;eD fe i/eo szdo[;sh j? sK jh pzdk e'Jh so~eh eo ;edk

j?. szdo[;s ofjD bJh eh^eh ykDk Io{oh j[zdk j?. fJ; ft~u d[~X ghDk p~funK

bJh pj[s jh bkIwh j?. d[~X ghDk n~yK, fdwkr, uwVh, j~vhnK, bJh Io{oh j?.

fe;/ th sohe/ Bkb fJ; ƒ nkgDh \[oke dk nzr pDkT[Dk jh gJ/rk.

nkw^;XkoB T[d/P

� Ppd^Gzvko ft~u tkXk eoBk.

� P[~X^p'bD, gVQB ns/ fbyD dk nfGnk; eokT[Jk.

� fJe~m^tkue BKtK dh gSkD eokT[Dk.

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� GkPD^gqsh:'rsk bJh fsnko eoBk, T[s;kfjs eoBk.

� B?fse edoK^ehwsK tkb/ r[DhA p~u/ pDkT[Dk.

nfXnkgB ;ze/s

®gkm gVQkT[D s'A gfjbK p~funK e'b'A ;ob ns/ ;"y/ gqPB g[~S/ ik ;ed/ jB sK fe

gVQkJ/ ikD tkb/ ftP/ t~b e/Adfos ehsk ik ;e/l fit/AL

� fejV/ p~u/ o'I d[~X ghAd/ jB<

� fezBQK p~funK ƒ d[~X ghDk g;zd BjhA j?<

Page 40: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

40wfje-6

� fejV/ p~u/ ewI'o, wkVe{, fb~;/ fij/ ofjDk g;zd eod/ jB<

� fejV/ p~u/ jB fijV/ foPN^g[PN, seV/, r[bkph^r[bkph r~bK tkb/ pDBk

g;zd eod/ jB<

� fejV/ p~u/ jB, fijV/ y/vK ft~u Gkr b?Dk ukj[zd/ jB<

� fejV/ p~u/ jB, fiBQK ƒ B{vbI, ghIk, poro, e'bv^vfoez; pj[s g;zd jB<

� fejV/ p~u/ jB, fiBQK ƒ wzwh dk pDkfJnk G'iB pj[s g;zd j?<

� T[j e"D jB, fiBQK ƒ pIko dhnK rzdhnK uhIK ykDk uzrk b~rdk j?<

� fejV/ p~u/ jB fijV/ szdo[;s ofjDk ukj[zd/ jB< gVQkJh eoBk ukj[zd/ jB.

t~v/ j' e/ wjkB ftnesh pDBk ukj[zd/ jB.

� T[j fejV/ p~u/ jB, fijV/ fpwko j'Dk g;zd eod/ jB, w'N/ j'Dk g;zd eod/

jB, r'b{ w'b{ j'Dk g;zd eod/ jB< nkb;h pDBk g;zd eod/ jB.

� fJ; soQK d/ nB/eK ;tkb p~funK ƒ g[~S' sK fe T[BQK d/ wB ft~u ;[nkbK

okjhA jh ;gPN j' ikJ/ fe ;kƒ uhIK fejVhnK BjhA ykDhnK ukjhdhnK ns/

fejVhnK ykDhnK ukjhdhnK jB.

� p~funK d/ i' th itkp j'D, T[j fJj ;'uD bJh Io{o wIp{o j' ikDr/ fe T[BQK

B/ szdo[;s ofjDk j? iK fpwko j'Dk j?.

� j[D nfXnkge p~funK ƒ efj ;ed/ jB fe, p~fuU n~i nkgK gVQKr/ fe

d[~X ghDk feT[A Io{oh j? iK d[~X fJ~e nzfwqs G'iB fet/A j?< d[~X ƒ fBnkws

(;"rks) feT[A fejk frnk j?. p~funK bJh d[~X ghDk fezBk Io{oh j?, Io{oh

jh BjhA, fJ; fpBk ;ohoe ns/ p"fXe ftek; jh BjhA j' ;edk. gVQkJh ft~u

th ewI'o ofj ikUr/ i/eo d[~X Bjh ghUr/ sK ;ohoe g~y'A th wkVe{ fij/

fd~;'r/.

®nfXnkge nkg ;kok gkm gVQ/, jo g?o/ d/ Bkb^Bkb g{oh fP~ds Bkb p~funK

ƒ ;wMkfJnk ikJ/ fe d[~X ghs/ fpBK r[Ikok BjhA j?, fijV/ p~u/ d[~X BjhA ghAd/

T[j t~v/ j' e/, fJ; xkN/ ƒ g{ok eo jh BjhA ;eDr/, pugB ft~u d[~X ghDk pj[s

Io{oh j?.

nfXnkge nkgDh ntkI d/ T[sokn^uVQkn, fujo/ d/ jktK^GktK ns/ j~EK d/

fJPkfonK Bkb eJh tko o[~y/ ftP/ ƒ th pj[s jh wB'ozie Yzr Bkb ;wMk ;ed/

jB.

Page 41: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

41 d[~X^fJ~e fBnkws

gkm gVQkT[Ad/ tes th ;tkb g[~S ;ed/ j'L

� 10 s'A 12 ;kb d/ p~u/ bJh fezBk d[~X jo o'I ghDk Io{oh j?<

� d[~X ghD Bkb fejVhnK^fejVhnK fpwkohnK s'A pfunk ik ;edk j?<

� ;k;soK ft~u d[~X ƒ eh fejk frnk j?<

� nzsVhnK ƒ ;k| o~yD bJh eh ghDk ukjhdk j?<

®p~funK e'b'A th tkoh^tkoh gkm gVQtkfJnk ikDk ukjhdk j?. g[~so ƒ fBnkws

fejk frnk, XhnK ƒ feT[A BjhA fJ; ftP/ s/ th p~funK Bkb iwks ft~u ft;Eko

g{ote uouk ehsh ik ;edh j?. iwks ft~u GkPD gqsh:'rsk o~yh ik ;edh

j?. d[~X, djh, b~;h, w~yD torhnK t;s{nK dk wkBtheoB eod/ j'J/ p~u/ fJ;

s/ e'Jh S'Nk fijk ;fe~N th y/v ;ed/ jB.

fJ; soQK fJ; ftFP/ ƒ p~funK d/ fjod/ s~e gj[zukT[D bJh nfXnkge nB/eK

ftXhnK ngDk ;ed/ jB. p~funK ƒ fejk ik ;edk j?, jo o'I T[j nkgDh

vkfJoh ft~u fbyDr/ fe n~i T[BQK B/ fezB/ frbk; d[~X ghsk iK BjhA gh ;e/, iK

fiBQK ƒ d[~X ghD bJh fezBk ;zxoP eoBk fgnk. fJ; Bkb fJ~e sK GkPk fbyD

ft~u w~dd j't/rh, d{ik p~u/ dh T[; d/ nkgD/ n~r/ jh itkpd/jh oj/rh.

Page 42: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

42wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

d[~X^fJ~e fBnkws

1. fd~s/ rJ/ r'b dkfJfonK ft~u d[~X ghD d/ e'Jh gzi bkG ns/ u"o; ykfBnK ft~u

ft~u d[~X Bk ghD d/ gzi B[e;kB fby'L

gkm

6

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 43: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

43 d[~X^fJ~e fBnkws

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–2

d[~X^fJ~e fBnkws

1. j/m fby/ PpdK d/ tuB pdb'L

p~uk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

p~uh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

w[zvk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

e[Vh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

\IkBk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

w~Sh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

pjkBk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

j~vh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fujok L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fpwkoh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. j/m fby/ tkeK ft~u'A BKt u[D e/ fe;wK fby'L

1. jo p~u/ ƒ x~N'^x~N d' frbk; d[~X Io{o ghDk ukjhdk j?.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. d[~X ghD Bkb n~yK dh o"PBh s/I j[zdh j?.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. ;kvh iwks d/ ;ko/ ftfdnkoEh jo o'I d[~X ghAd/ jB.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. b~;h th eJh fpwkohnK B{µ d{o eodh j?.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. wksk ih w/o/ bJh d[~X row eo oj/ jB.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

gkm

6

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 44: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

44wfje-6

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. d[~X ghD d/ bkGL

1. j~vhnK wIp{s jz[dhnK jB.

2. n~yK dh o"PBh s/I j[zdh j?.

3. dzd wIp{s j[zd/ jB.

4. fujo/ s/ o"De nk iKdh j?.

5. ;ohoe ns/ p"fXe ftek; j[zdk j?.

d[~X Bk ghD d/ B[e;kBL

1. ;ohoe ftek; BjhA j[zdk.

2. n~yK ewI'o j' iKdhnK jB.

3. fpwkohnK Bkb bVB dh skes BjhA ofjzdh.

4. j~vhnK ewI'o j' iKdhnK jB.

5. :kd^Pesh th ewI'o j' iKdh j?.

ekoih^gzBk 2

1. p~u/, w[zv/, yIkB/, pjkB/, fujo/, p~uhnK, e[VhnK, w~ShnK, j~vhnK, fpwkohnK.

2. 1. p~u/ ^ nkw BKt

2. frbk; ^ nkw BKt

3. d[~X ^ t;s{^tkue BKt

4. n~yK^nkw BKt, o"PBh ^ Gkt^tkue BKt

5. iwks ^ fJe~m^tkue BKt, ftfdnkoEh ^ nkw BKt

6. wksk ih ^ nkw BKt, d[ZX ^ t;s{^tkue BKt

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d;~Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

Page 45: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

45 d[~X^fJ~e fBnkws

2. (T) Pk;soK ft~u d[~X B{µ nfwqs fejk foknk j?.

(n) d[~X ns/ g[~s d[Bhnk dhnK tvhnK fBnkwsK jB.

(J) 250 rqkw d[~X ghDk ukjhdk j?.

3. (T) d[~X ghs/ fpBk p~funK dk ;ohoe ns/ wkBf;e ftek; j'Dk n;zGt j?.

f;jswzd ofjD bJh d[~X ghDk nfs Io{oh j?.

(n) d[~X ghD Bkb j~vhnK wIp{s jz[dhnK jB. ;oho ft~u skes nkT[Adh j?.

n~yK ns/ dzdK bJh pj[s bkGdkfJe j?. fJ; d/ ;/tB Bkb :kd Pesh ft~u

tkXk j[zdk j?. d[~X ;oho pDkT[D tkb/ gq'NhB, T{oik d/D tkb/ ekop'jkJhvq/N,

uoph, j~vhnK ns/ dzdK ƒ wIp{s o~yD bJh e?bPhnw, ck;c'o; ns/

ftNkfwB ;jh wksok ft~u ;oho ƒ gqdkB eodk j?.

(J) d[~X gq'NhB dk fJ~e nwho \IkBk j?. ;oho ƒ f;jswzd o~yD bJh fJj

Io{oh j? fe y[oke ft~u b'VhAdh wksok ft~u gq'NhB j't/ d[~X ft~u'A fwbD tkbk

gq'NhB, fi~E/ tX/o/ skes fdzdk j?, T[ZE/ fJj S/sh jIw th j' IKdk j?.

4. 1. (n) ;dk fyV/ j'J/

2. (;) e?A;o

3. (n) T[; dhnK nzsVhnK szdo[;s ns/ ;k| ofjzdhnK jB.

4. (n) Pkekjkoh

5. (n) d[~X

ftnkeoB

1. (;) d[~X

2. (n) nkw BKt

3. (n) iwks

ouBkswe ekoi

1. (T) feT[Afe d[~X dk ;[nkd T[BQK ƒ uzrk BjhA b~rdk. d[~X ghD dh nkds pj[s

jh S'Nh T[wo s'A p~funK nzdo gkJh BjhA rJh. n~i e~bQ d/ p~funK d/

wK^fgU jh d[~X BjhA ghAd/ sK p~funK B/ eh ghDk j?.

Page 46: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

46wfje-6

(n) B[e;kB jh B[e;kB jB, j~vhnK ewI'o j' iKdhnK jB n~yK dh BIo pugB

s'A jh x~N iKdh j?, S'fNnK S'fNnk p~funK ƒ jh n?BeK b~rhnK j'JhnK

jB. ;oohe ns/ p"fXe ftek; o[e iKdk j?. fujo/ dh o"De }kfJp j'

iKdh j?. ghb/ fujfonK tkb/ p~u/ fd;d/ jB.

(J) p/P~e BjhA efj ;ed/` go e'Jh ukok jh BjhA j? fijVk fwbdk j?, T[jh ghDk

gJ/rk. fe;/ j'o rqfj s/ ik e/ sK t; BjhA ;ed/. ofjDk sK fJ;/ d[BhnK

ft~u jh j?. fJ; bJh wkfgnK ƒ e'fPP eoBh ukjhdh j? fe T[j wdo^

v/noh dk Full Cream d[~X jh b?D, ;kfonK ft~u'A T[j jh uzrk j?.gzikp ft~u

sK ni/ ykb; d[~X fwbD dhnK pj[s ;kohnK ;zGktBktK jB.

2. d[~X fJ~e fBnkws j?L d[~X ghD d/ bkG jh d~;D/ jB. ;ko/ gkm ft~u fJjh d~f;nk

frnk j?. fJ; bJh fBnkws j? feT[Afe nB/eK fpwkohnK ƒ d{o o~ye/, szdo[;sh

p\PD tkbk j?. g[okD/ iwkB/ d/ d[~X, yk; s"o s/ gzikp d/ b'eK B/ fijV/ d[~X,

djh, b~;h, wy~D ykX/ iK ghs/ jB, T[j ;~u w[~u jh fBnkws ;B. ni/ th eJh

EktK s/ ykb; d[~X fwbdk j?, fijVk f;js bJh fBnkws j?.

Page 47: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

47 ;G s'A fgnkoh e"D Gbk<

7. ;G s'A fgnkoh e"D Gbk<

w[~y^T[d/P

wK tork d[BhnK ’u j'o e'Jh BjhA, wK dk e'Jh pdb BjhA j[zdk, p~funK ƒ nfj;k;

eokT[Dk j? fe wK p~u/ bJh jo e[opkBh eodh j?. nkg d[~y ;fj e/, p~u/ ƒ ;[yK d/

gzx{V/ ft~u M[bkT[Adh j?. i/eo p~uk d[yh j? sK wK dhnK nKdoK th e[obk T[ZmdhnK

jB ns/ i/eo p~uk ;[yh j? sK wK dk fjodk th fyV T[Zmdk j?. fJ; bJh jo p~u/

ƒ th nkgDh wK ƒ UBk jh fgnko eoBk ukjhdk j? fizBk wK nkgD/ p~u/ ƒ eodh

j?. fi; e'b wK j?, T[; e'b d[BhnK dh jo d"bs j?, ;ko/ ;[y jB.wK d/ uoBK ft~u

izBs j?. wK dhnK n;h;K p~u/ bJh jo s~oeh d/ okj y'bQdhnK jB. ;' edh G[~b e/

th wK dk fdb BjhA d[~ykT[Dk ukjhdk. ;r'A id'A w"ek fwb/ ;/tk eoBh ukjhdh j?.

nkw^;XkoB T[d/P

� Ppd^Gzvko ft~u tkXk eoBk.

� P[~X fbyD ns/ gVQB dk nfGnk; eokT[Dk.

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� Gkt^tkue BKtK dh gSkD eokT[Dk.

� B?fse edoK^ehwsK d/ XkoBh r[Dh p~u/ pDkT[Dk.

nfXngB ;ze/s

®fJj eftsk fJ~e p[Mkos dh soQK fbyh rJh j?. p[~M' Gbk e"D< p~funK ƒ e[~M

p[~MD bJh T[s;kfjs eoBk j?. fJ; bJh eftsk th fJ; soQK gVQBh j' fit/A

e'Jh p[Mkos ;[Dk fojk j't/. fujo/ d/ jkt^Gkt, j~EK d/ fJPko/ ns/ ntkI d/

T[sokn^uVQkn okjhA eftsk d/ o; ƒ th wkfDnk ik ;edk j? ns/ fbyh rJh

ftXh ƒ th ekfJw o~fynk ik ;edk j?. ;G s'A t~vh r~b j[zdh j? p~u/ eftsk dk

nBzd wkDB, eftsk ft~u bhB j' ikD. n"y/ Ppd th ;ob ikgD, eftsk dh

;[oskb, b?n, Gkt p~funK d/ fjod/ ƒ S[j bt/. fJj sK jh j' ;edk j? i/eo

Page 48: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

48wfje-6

nfXnkge eftsk ft~u y[~G e/, T[; d/ GktK ƒ wfj;{; eod/ j'J/, rfjo/ nfj;k;

Bkb eftsk gVQ/. p~funK ƒ T[BQK GktK d/ d/P ft~u b? T[Zv/, fi~E/ eftsk fbyh

rJh j?. eth j'Dk, eftsk fbyDk fJj o~p dh pj[s t~vh d/D j[zdh j?. ;' eftsk

gVQkT[Ad/ tes eftsk d/ o; ƒ wkDBk, p~funK ƒ T[; fodw ft~u v[p' d/Dk jh

bkfJe nfXnkge dk j[Bo j[zdk j?. fJ; eftsk dk ftPk jh pj[s fgnkok j?.

wK dh nfjwhns ;wMkT[Dh j?. n~i d/ gdkoEtkdh :[~r ft~u ;G e[~M jh wPhBh

j[zdk ik fojk j?. ;G foPs/ th g?;/ Bkb s[b oj/ jB. fJ~e wK dk foPsk PkfJd

pfunk j'fJnk j?, fJ; ƒ th BthA ghVQh p~; uhIK yohd e/ d/D tkbh iK fi; ƒ

pb?e w/b eo ;ed/ j', T[j wK jh j[zdh j?. fJ; eftsk okjhA p~u/ fJj ;wM ikD

fe wK fezBh fgnkoh ns/ nBw'b j[zdh j?. gfjbK ;koh eftsk nkg T[Zuh ntkI

ft~u gVQBh ukjhdh j?. p~funK ƒ feskpK pzd o~yD bJh ej', fco p~funK ƒ

Bkb b? e/ n~r/ n~r/ nfXnkge gVQ/ ns/ fg~S/^fg~S/ p~u/ gVQB. rk e/ gVQ' sK j'o

th uzrk j?. fco ;ko/ p~funK e'b'A ;w{fje s"o s/ fJ~e ntkI ft~u gVQkU.

;ob noE ;wMk e/, eftsk dk w{b^Gkt fco g~ek eoBk ukjhdk j?. e'fPP

eoBh ukjhdh j?, eftsk p~u/ :kd eo b?D, ftjb/ ;w/A ft~u T[; ƒ tko^tko

rkT[Ad/ ofjD. ;"y/ ns/ ;ob gqPB th g[~S ;ed/ j' ^

� ;G s'A fgnkoh e"D j?<

� p~funK d/ d[y ’u d[yh e"D jz[dk j?<

� fe; d/ Bk j'D Bkb ihtB ’u jB/ok Sk iKdk j?<

� p~funK dh ykso G[~yk e"D ;"A iKdk j?<

Page 49: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

49 ;G s'A fgnkoh e"D Gbk<

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

;G s'A fgnkoh e"D Gbk<

1. j/m fby/ PpdK d/ tke pDkUL

1. wK L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. fgnko L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. fpgsk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. foPsk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. r'd L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. j/m fd~shnK ykbh yktK Go'L

1. ;G s'A

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

e"D Gbk<

2. ikt/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

e"D Gbk<

3. T[j foPsk n?Bk

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

j?.

4. T[; tork j'o Bk

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

j?.

5. jo ;[y pkb dk

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

T[j.

gkm

7

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 50: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

50wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–2

;G s'A fgnkoh e"D Gbk<

1. wK dh tfvnkJh ft~u gzi tke fby'L

1. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

3. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

5. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. j/m fby/ PpdK d/ pj[^tuB fby'L

foPsk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

n~y L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fw~mk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

SK L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

tork L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

wK L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

j~;dk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

nKdo L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fgnkok L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

b'oh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

gkm

7

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 51: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

51 ;G s'A fgnkoh e"D Gbk<

ekoih^gzB/ d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. 1. wK tork d[BhnK ’u j'o e'Jh BjhA.

2. w?A nkgDh wK ƒ pj[s fgnko eodk$eodh jK.

3. wK nkgD/ p~u/ ƒ jo fpgsk s'A puk b?Adh j?.

4. wK^g[~s dk foPsk pj[s r{VQk j[zdk j?.

5. wK dh r'd ft~u eJh ;_orK dk ;[y j[zdk j?.

2. 1. fgnkoh 2. pfbjkoh 3. fw~mk 4. fv~mk 5. ukj[zdh

ekoih^gzBk 2

1. 1. wK o~p dk o{g j[zdh j?.

2. wK tork j'o e'Jh BjhA.

3. wK dk fgnko fBoSb ns/ fBo;tkoE j[zdk j?.

4. wK d/ uoBK ft~u izBs j?.

5. fi; p~u/ e'b wK j[zdh j?, T[j d[BhnK dk ;G s'A y[PB;hp p~uk j[zdk j?.

2. foPs/, fw~m/, tor/, j~;d/, fgnko/, n~yK, SktK, wktK, nKdoK, b'ohnK.

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d;~Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) ;G s'A fw~mk s/ fgnkok foPsk wK dk j?.

(n) id'A p~u/ d[yh j[zd/ jB fe;/ w[;hps ft~u j[zd/ jB.

(J) p~funK dh G[~y fwNkT[D bJh wK nkg G[~yh ;"A iKdh j?.

3. 1. (T) fi~E/ wK j?, T[ZE/ y[PhnK jh \[PhnK jB.

2. (J) wK s'A fpBK ihtB n"eVK Bkb Go iKdk j?.

3. (n) wK p~u/ ƒ jo w[;hps s'A pukT[Dk ukj[zdh j?.

ftnkeoB

1. (J) fgnko

2. Gkt^tkue BKt

3. pugB, pjkdoh, B/eh, d/P^Grsh, GkJhukok

Page 52: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

52wfje-6

ouBkswe ekoi

(T) p~funK B/ nkg/ fbyDk j?.

(n) p~funK B/ nkg/ fbyDk j?.

(J) p~funK B/ nkgD/ nB[Gt fbyD/ jB.

(;) wK dk efjDk wzB e/, fdb bk e/ gVQkJh eoe/, pj[s fInkdk NhHthH iK

ezfgT{No iK |'B s/ ;wK popkd Bk eo e/, fidK Bk eoe/, |I{b youh Bk

eo e/, wK dh ;/tk eo e/, id'A T[j fpwko j't/.

f;oiBkswe^b/yBL

wK ƒ o~p dk o{g feT[A fejk iKdk j?<

wK ;~uw[~u jh S'Nk o~p j?. fi; soQK n;wkB dh ftPkbsk dk nzs BjhA, fJ;/ soQK

wK dh wwsk dk th e'Jh nzs BjhA gkfJnk ik ;edk. wK p~u/ bJh jo d[~y ;fj

iKdh j?, T[; ƒ wfj;{; th BjhA j'D fdzdh. fit/A o~p ;kƒ gkbdk j?, w[;hpsK s'A

pukT[Adk j?, ;kvh okyh eodk j?. d[~y t/b/ n;hA o~p ƒ :kd eod/ jK mhe fJ;/

soQK d[~y ft~u w{zj'A ‘jkJ/ wK’ jh fBebdk j?, ‘jkfJ fgU’ BjhA. wK ƒ gsk j[zdk

j? fe w/o/ p~u/ d/ Gb/ bJh eh Bhe j?, fit/A o~p ;kvh jo wzr g{oh eodk j?, T[;/

soQK wK ƒ th gsk j[zdk j? fe w/ok p~uk feXo/ ;~g ƒ w{zj ’u Bk gk bt/, feT[Afe

p~u/ ƒ ;~g dk gsk BjhA fe fJj Ifjo j?, fJj v~; bJ/rk. wK G~i e/ pukT[Adh

j?, ;~g ƒ wkodh j?. p~uk y/vdk y/vdk eJh tko n~r ƒ j~E gk b?Adk j?, wK ƒ

gsk j? fe n~r ;kV d/t/rh. fJ; soQK id'A p~uk t~vk j[zdk j?, wkfJnk o{gh n~r,

d[fBnkth IfjoK p~u/ ƒ id'A x/odhnK jB sK wK dhnK n;h;K jh pukT[AdhnK

jB. ;~u^w[~u wK Xosh s/ o~p dk d{ik o{g j?. o~p ƒ sK fe;/ B/ t/fynk BjhA

go wK d/ o{g ft~u t/y ;ed/ jK. o~p ;koh d[BhnK dh wK j?, ;koh f;qPNh T[;

d/ p~u/ jB go wK e/tb nkgD/ p~funK ƒ jh fP~ds Bkb fgnko eodh j?. d{i/

p~funK ƒ T[; soQK BjhA.

Page 53: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

53 fyv"fDnK tkbh ukuh

8. fyv"fDnK tkbh ukuh

w[~y^T[d/P

p~funK dh f;js, Py;hns ns/ T[BQK ƒ so~eh dhnK f;yoK s~e gj[zukT[D bJh

‘fgnko’ fJ~e skesto y[oke j?. fMVeK ns/ vKN T[; d/ noP d/ fezro/ ƒ Ykj

fdzd/ jB. fJ; bJh p~funK ƒ t~X s'A t~X fgnko Bkb jh gVQkfJnk ikDk ukjhdk

j?. nfXnkge ns/ wkfgnK dk fgnko Gfonk EkgVk p~funK ƒ nekPK ft~u b?

T[Zvdk j?. T[; d/ nzdo b[ehnK ;zGktBktK ƒ gqrN eo fdzdk j?. T[BQK d/ tbtfbnK

ƒ BthA d[BhnK f;oiD bJh T[sPkj fdzdk j?. fJBQK p~funK ft~u jh d/P d/ wjkB

ftnesh fpokiwkB jB. fJ~e nfXnkge jh j? fijVk p~funK ƒ T[j e[~M pDk

;edk j?, T[BQK d/ T[; j[Bo ƒ T[Gko ;edk j?, fijVk e[dos B/ T[BQK ƒ pyfPP

ehsk j[zdk j?. fJ; bJh nfXnkge dh fizw/tkoh pj[s t~vh j?. fJ; gkm okjhA

fJjh do;kfJnk frnk j? fe fJ~e fyv"D/ t/uD tkbh, fgzv d/ ;ko/ p~funK dh ukuh

B/, nfGP/y BK d/ p~u/ ƒ n?Bk fgnko fd~sk fe T[j nkgDh fIzdrh d/ fwE/ j'J/

we;d ft~u ekw:kp j' frnk. ukuh dh wwsk ns/ T[; t~b'A fd~s/ rJ/ w[|s ft~u

fyv"D/ B/ p~u/ nzdo nEkj Pesh ƒ gqtkfjs eo fd~sk id'A fe T[; dh ;eh ukuh

dhnK fcNekoK B/ T[; dk fiT[Dk th d[Ptko eo fd~sk ;h. fJ; bJh p~funK bJh

‘fgnko’ pj[s t~vh uhI j[zdh j?. yk; s"o s/ nfXnkge t~b'A fd~s/ rJ/ fB~e/^fB~e/

nj[d/, fit/A iwks dk wBhNo, bkJhBK pDkT[D dh fIzw/tkoh, ekghnK fJ~emhnK

eoB dh fIzw/tkoh, jkIoh ofi;No fbnkT[Dk, iwks ƒ u[~g eokT[Dk tr?ok, fJBQK

nj[fdnK Bkb fBtki/ rJ/ p~u/ nkgD/ nkg ƒ fe;/ Bg'bhnB s'A x~N BjhA ;wMd/.

e'fPP fJjh j'Dh ukjhdh j? fe fe;/ th p~u/ ƒ iwks ft~u ngwkfBs Bk eohJ/, T[;

dh fB~eh fijh d[BhnK ft~u jB/ok Bk g;kohJ/ ;r'A p~u/ dh o{j ƒ fgnko Bkb o"PB

o~yhJ/.

nkw^;XkoB T[d/P

� Ppd^Gzvko ft~u tkXk eoBk.

� P[~X gVQB, p'bD s/ fbyD dk nfGnk; eokT[Dk.

Page 54: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

54wfje-6

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� ejkDh ƒ BkNe^o{g ft~u y/vD bJh w~dd eoBk.

� ejkDh fbyD bJh T[s;kfjs eoBk.

� BktK dh gSkD eokT[Dk.

nfXnkgB ;ze/s

®fJj ejkDh pj[s jh GktBkswe j?. fJ; bJh fJj ejkDh gVQkT[D s'A gfjbK

Bk sK e'Jh ;tkb g[~SDk ukjhdk j? ns/ Bk jh ejkDh dk ;ko ;[DkT[Dk ukjhdk

j?. p~; p~funK ƒ ej' fe n~i nkgK ejkDh gVQKr/ ‘fyv"fDnK tkbh ukuh’

ejkDh gVQkT[D t/b/ p~funK ƒ feskpK pzd o~yD bJh ej' ns/ nkg ;koh ejkDh

T[Zuh ntkI ft~u gVQ'. nfXnkge nkgDh ntkI d/ T[sokn^uVQkn, j~EK d/

fJPkfonK, ns/ fujo/ d/ jktK^GktK d[nkok, p~funK ƒ T[BQK GktK d/ d/P ft~u

b? ikt/, fi; fgzv dh fJj xNBk j?. nfXnkge nkgD/ gVQkT[D d/ Yzr d[nkok

p~funK n~r/ T[j ;ko/ fdqP ;keko eo ;edk j?, fijV/ b/ye B/ nkgDh ebgBk

ft~u f;oi/ jB. ukuh dk fgzv ft~u gqt/P, T[; dk ;kozrh tikT[Dk, ntkI

d/Dk, p~funK B/ fyv"D/ yohdD/ ns/ fco nfGP/e s/ e/Adfos j'Dk. ;G e[~M

PpdK ƒ p'bD Yzr, gVQkT[D Yzr okjhA jh ;keko ehsk ik ;edk j?. p~funK dh

nfGP/e Bkb jwdodh, fyv"fDnK tkbh ukuh gqsh ;fseko, ns/ ;eh ukuh bJh

fsq;eko dh GktBk ;fji/ jh T[ikro j' ikt/rh. ;ko/ gqPBK d/ T[Zso th p~funK

ƒ fpBK n"y/ j'fJnK jh :kd j' ikDr/. ejkDh^o; ƒ ekfJw o~yd/ j'J/, ejkDh

d/ nzs s~e p~funK dh ;[os ƒ go' e/ o~yDk jh nfXnkge dh ekpbhns dk

fJwfsjkB j[zdk j??. ;' fJ; ejkDh okjhA s[;hA p~funK ƒ nB/eK ;pe gVQk ;ed/

j'.fet/A nkgD/ G?D^GoktK ft~u uhIK tzv e/ ykDhnK ukjhdhnK jB. fyv"fDnK

tkbh ukuh dk fgnko ns/ wwsk fet/A nfGP/y ƒ T[Zuk u[~edh j?. fJ; ejkDh ƒ

gksoK ft~u tzv e/ BkNe fet/A y/fvnk ik ;edk j?. p~funK ƒ t~yohnK t~yohnK

fizw/tkohnK tzv e/ d/D Bkb, T[BQK ft~u nksw^ftPtkP dh GktBk Go iKdh j?.

Page 55: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

55 fyv"fDnK tkbh ukuh

fJ; bJh fJ; ejkDh d[nkok p~funK d/ fjod/ s~e gj[zuD dh e'fPP eo'. ejkDh

gVQkT[D s'A pknd ;ob ns/ ;"y/ gqPB g[~S ;ed/ j'L fit/A^

� okwBro ft~u ;t/o/ ;t/o/ fe; dh ntkI r{ziD b~r g?dhA ;h<

� p~u/ fe; dh ntkI ;[D e/ d"V g?Ad/ ;B<

� rhsk B/ eh yohfdnk ;h<

� frnkB{ B/ fejVk fyv"Dk yohfdnk<

� nfGP/e fejVk fyv"Dk yohdDk ukj[zdk ;h<

� nfGP/e c"ih pD e/ fe; ƒ fwbD frnk ;h<

� nfGP/e B/ fyv"fDnK tkbh ukuh tb'A b[NkJh rJh wwsk dk eoI fet/A

T[skfonk<

� nfGP/e ƒ fyv"fDnK tkbh ukuh d/ o{g ft~u e"D BIo nkT[Adk ;h<

p~funK e'b'A th ;kok gkm tkoh^tkoh Io{o gVQtkU.

Page 56: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

56wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

fyv"fDnK tkbh ukuh

1. j/m fby/ gqPBK d/ T[Zso fdUL

1. p~u/ fe; dh ntkI ;[D e/, ukj^d[~X ft~u/ S~v e/ d"V g?Ad/ ;B<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. nfGP/e fejVk fyv"Dk b?Dk ukj[zdk ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. nfGP/e fe; e'b gVQdk ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. fyv"fDnK tkbh ukuh nfGP/e ƒ b~Gdh^b~Gdh fe~E/ gj[zu rJh ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. nfGP/e |"i dk f;gkjh pD e/, ;G s'A gfjbK fe; ƒ fwbD frnk ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. j/m fby/ PpdK d/ tke pDkUL

1. fgnko L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. |"ih L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. T[dk; L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. gq/oBk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. nPhotkd L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

gkm

8

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 57: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

57 fyv"fDnK tkbh ukuh

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–2

fyv"fDnK tkbh ukuh

1. fd~s/ rJ/ PpdK d/ fto'Xh Ppd fby'L

fgnko L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

n;bh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

;t/o L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fu~Nk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

BhAd L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

p[~Yk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

SK L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

;|bsk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fBokPk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

\[P L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. j/m fby/ PpdK d/ fbzr pdb'L

ukuk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

p~uk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

wkwk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

N'eok L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fgsk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fp~bk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

okik L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

u{jk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

g[~so L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

P/o L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

gkm

8

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 58: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

58wfje-6

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. 1. p~u/ fyv"fDnK tkbh ukuh dh ntkI ;[D e/ d"V g?Ad/ ;B.

2. nfGP/e f;gkjh tkbk fyv"Dk b?Dk ukj[zdk ;h.

3. nfGP/e nkgD/ ukuk^ukuh e'b gVQdk ;h.

4. fyv"fDnK tkbh pkr ft~u gj[zu rJh ;h.

5. nfGP/e fyv"fDnK tkbh ukuh ƒ fwbD frnk ;h.

2. 1. fyv"fDnK tkbh ukuh ;ko/ p~funK ƒ pj[s fgnko eodh ;h.

2. |"ih dk ihtB pj[s efmB j[zdk j?.

3. nfGP/e pj[s T[dk; j' frnk.

4. fJ; ejkDh s'A w[;hpsK s'A Bk voB dh gq'oBk fwbdh j?.

5. fyv"fDnK tkbh ukuh B/ nfGP/e ƒ nPhotkd fd~sk.

ekoih^gzBk 2

1. B|os, Pkw, ikr, X[~g, nkPk, Bebh, ekbk, itkB, n;|bsk, T[dk;.

2. ukuh, wkwh, wksk, okDh, Xh, p~uh, N'eoh, fp~bh, u{jh, P/oBh.

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d;~Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) fyv"fDnK tkbh ukuh dh ntkI ;[D e/ fyV T[mZd/ ;B.

(n) nfGP/e B{µ f;gkjh tkbk fyv"Dk g;zd ;h.

(J) rhsk ns/ frnkB{ nfGP/e d/ uu/o/ G?D^Gok ;B.

3. (T) fyv"fDnK tkbh ukuh bJh ;ko/ p~u/ jh nkgD/ ;B. T[j fe;/ p~u/ ƒ th

fBokP BjhA ;h eodh. fe;/ th p~u/ ƒ fyv"Dk bJ/ pr?o ikD BjhA ;h

fdzdh. T[j p~funK ƒ \[P t/y e/ \[P j[zdh ;h.

Page 59: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

59 fyv"fDnK tkbh ukuh

(n) feT[Afe nfG;/e e'b g?;/ BjhA ;B. T[j nkgDh ukuh e'b'A pj[s vodk ;h.

fyv"fDnK tkbh e'b'A w[|s fyv"Dk b?Dk T[; ƒ uzrk BjhA ;h b~rdk. fJ;

bJh T[; B/ nkgD/ wB ƒ wko e/ fyv"Dk tkg; eo fd~sk.

(J) nfGP/e |"i ft~u egskB pDB s'A pknd ;G s'A gfjbK nkgDh wK ;wkB

fyv"fDnK tkbh ukuh ƒ fwbD frnk ;h. fyv"fDnK tkbh ukuh dk

nPhotkd b?D bJh ns/ wK^;wkB ukuh gqsh nkgDk fgnko, ;fseko

G/N eoB bJh frnk ;h. fyv"fDnK tkbh ukuh d[nkok fBSkto ehsh rJh

wwsk ns/ fgnko dk eoI T[skoB bJh g[~so d/ o{g ft~u nkgDh gfjbh

ewkJh G/N eoB frnk ;h.

(;) fijV/ pzd/ db/o, pjkdo, fjzwsh ns/ nrKj^tX{ ;'u tkb/ j[zd/ jB, T[BQK

;kjwD/ e'Jh th d[~y^sebhc BjhA fNedh, T[j jo ;w~f;nk ƒ gko eo

iKd/ jB, go fJ; bJh T[BQK d/ f;o s/ fe;/ Bk fe;/ dk fgnko Gfonk j~E

j'Dk ukjhdk j?.

4. 1. (J) fyv"fDnK tkbh ukuh B/

2. (n) nfGP/e B/

3. (T) nfGP/e pj[s \[P j' frnk.

4. (;) ukuk^ukuh e'b

5. (J) fp~bh^e[~sk

6. (T) nfGP/e ƒ wK dk fgnko wfj;{; j'fJnk.

ftnkeoB

u[zB{, w[zB{, g~gh, fP~p{, Ikfjd, ;[j/b, nfGP/eL yk; BKt

;kozrh, fp~bh, e[~sk^nkw BKt

c"i^̂ fJe~m^tkue BKt

fgnko^ Gkt^tkue BKt

fw~Nh^ t;s{^tkue BKt

Page 60: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

60wfje-6

ouBkswe ekoi

(T) feT[Afe nfGP/e nkgD/ wK^fgU e'b BjhA, ukuk^ukuh e'b ofjzdk ;h ns/

ukuh pj[s Ikbw n"os ;h, nfGP/e ƒ wkodh ofjzdh ;h, fyv"fDnK tkbh

ukuh B/ fJj ;G e[~M wfj;{; eo fbnk ;h. fJ; bJh fyv"fDnK tkbh

ukuh nfGP/e ƒ fgnko eodh ;h.

(T) id'A nfGP/e dh ukuh B/ fyv"fDnK tkbh ƒ pj[s vKfNnk ns/ nfGP/e s'A

fyv"Dk y'j e/ trkj wkfonk, T[; s'A pknd fyv"fDnK tkbh ukuh BjhA

nkJh. T[; dk wB T[dk; j' frnk ;h feT[Afe nfGP/e dh ukuh B/ T[; ƒ

nfGP/e Bkb fwbD s'A wBQK eo fd~sk ;h.

(n) p~funK B/ nkg/ eoBk j?.

f;oiBkswe^b/yB

o[~s, fgnk;, gkDh, sbkP, GNe, gkDh, fwfbnk, pkr, gj[zfunk, BIo,

xV/, xV/, gkDh, x~N, u[zM, gj[zu, ;edh, ezeo, ezeo, gkDh, gkDh, T[go,

o~i, gkDh, T[Zv, ukj, okj.

Page 61: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

61 eosko f;zx ‘;okGk’

9. eosko f;zx ‘;okGk’

w[~y^T[d/P

p~funK d/ fjod/ ft~u d/P^Grsh uh ikr bkT[Dh. d/P^fgnko dh GktBk ƒ gqitbs

eoBk. d/P^Grs :'fXnK dhnK ihtBhnK s'A ikD{ eokT[Dk. p~funK ƒ nfj;k;

eokT[Dk fe n~i n;hA fi; nIkdh dk ;[y wkD oj/ jK, fJ; ƒ gqkgs eoB bJh

fezfBnK B/ nkgDhnK i[nkBhnK e[opkB ehshnK ;B. fJ; nIkdh ƒ ;KG e/ o~yDk

;kvk |oI j?. ;kƒ nkgD/ d/P gqsh ;~u/ wB Bkb ;wofgs j'Dk ukjhdk j?. nkgD/

d/P dh so~eh ft~u nkgDk pDdk :'rdkB gkT[Dk ukjhdk j?.

nkw^;XkoB T[d/P

� Ppd^i'V ft~u tkXk eoBk.

� P[~X p'bD, gVQB ns/ fbyD dk nfGnk; eokT[Dk.

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� B?fse edoK^ehwsK d/ XkoBh r[DhA p~u/ pDkT[Dk.

� w"fbe ouBktK fbyD bJh gq/oDk.

nfXnkgB ;ze/s

®gkm gVQkT[D s'A gfjbK ;ob gqPB g[~S ;ed/ j'L iK d/P^ GrsK dhnK s;thoK

ftyk e/ gqPB g[~S/ ik ;ed/ jBl fit/A^

� Grs f;zx dh s;thoL^ fJj s;tho fe; dh j?<

� uzdo P/yo nkIkd e"D ;B<

� ;[GkP uzdo p'; pko/ s[;hA eh ikDd/ j'<

� T{Xw f;zx e"D ;B<

� ;kƒ nkgD/ d/P ƒ feT[A fgnko eoBk ukjhdk j?<

� wjkswk rKXh pko/ s[;hA eh ikDd/ j'<

� fe;/ nfij/ B/sk dk BK d~;', fi; ƒ s[;hA pj[s g;zd eod/ j'.

Page 62: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

62wfje-6

®p~funK d/ i' th T[Zso j'D, ;jh T[Zso d~; e/, ;kok gkm nkg gVQBk ukjhdk

j?. nIkdh dh bVkJh ft~u gzikphnK d/ :'rdkB pko/ ftP/P s"o s/ d~;Dk ukjhdk

j?. gVQkT[Ad/ tes rdoh pkpk, pkpk ;'jB f;zx GeBk, pkpk r[ofd~s f;zx

ekwkrkNk, Pjhd T{Xw f;zx, Grs f;zx torhnK wjkB j;shnK pko/ th

d~;Dk ukjhdk j?. gkm gVQkT[Ad/ tes th ;tkb g[~Sd/ oj' sK fe p~u/ ftP/ t~b

e/Adfos ofjD. fit/A^

� eosko f;zx ;okGk ƒ fezB/ ;kb dh T[wo ft~u cK;h j'Jh ;h<

� eosko f;zx ;okGk dk iBw ;EkB fejVk j?<

� pugB s'A jh eosko f;zx fe; soQK dk p~uk ;h<

� eosko f;zx fejV/ w[be ft~u frnk ;h<

� T[ZE/ T[; dk w/b fe; Bkb j'fJnk<

� pkpk ;'jB f;zx GeBk e"D ;B<

� rdo gkoNh d/ gqXkB e"D ;B<

� bkbk jfofdnkb n?wHJ/H pko/ s[;hA eh ikDd/ j'<

� rdo n\pko ft~u fe;dhnK eftsktK SgdhnK ;B<

� 21 cotoh, 1915 dk fdB fe; ezw bJh fwfEnk frnk ;h<

� eosko f;zx ƒ cK;h ed'A bkJh rJh<

fJ; soQK d/ nB/eK gqPB nfXnkge nkg th pDk ;ed/ jB.

eosko f;zx ;okGk pko/ t~X s'A t~X ikDekoh fdU ;G s'A S'Nh T[wo dk d/P^Grs,

;G s'A S'Nh T[wo ft~u cK;h s/ M{b ikD tkbk, d/P bJh wo^fwND tkbk eosko

f;zx n~i th ;ko/ gzikphnK d/ fdbK ft~u t~;dk j?.

p~funK e'b'A tkoh^tkoh ;kok gkm gVQtkU.

Page 63: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

63 eosko f;zx ‘;okGk’

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

eosko f;zx ‘;okGk’

1. fe;/ th d/P^Grs pko/ gzi tke fby'L

1. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

3. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

5. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. j/m fd~shnK ykbh EktK Go'L

eosko f;zx ;okGk pj[s

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

,

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

,

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

ns/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

;h. r[o{nK dh to';kJh j'Jh Xosh

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fi; dk IoQk^IoQk

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

,

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

ns/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

pjkdoh Bkb bpo/I j?.

eosko f;zx ‘;okGk’ Gkos dh o{j j?, d/P^Grsh dk

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

j?. B"itkBK bJh

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

j?.

gkm

9

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 64: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

64wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–2

eosko f;zx ‘;okGk’

1. j/m fby/ tkeK ft~u'A BKt u[D e/ fe;wK fby'L

eosko f;zx ‘;okGk’ d/ fgsk ih dk BK ;odko wzrb f;zx ;h.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

pkpk ;'jD f;zx GeBk fJ~e wjkB eqKsekoh ;B.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

bkbk jofdnkb n?wHJ/H ‘rdo’ nypko d/ ;zgkde ;B.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. j/m fby/ PpdK ft~u'A P[~X PpdK n~r/ (P) ;jh brkUL

p"js pj[s wfjzrk w?Ajrk

eftsk ethsk w'ek w"ek

gVkJh gVQkJh feT[Afe feT[Aeh

fwjBs w/jBs g?jbk gfjbk

nfijk ni/jk ;wM ;wi

gkm

9

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 65: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

65 eosko f;zx ‘;okGk’

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. p~funK B/ nkg/ fbyDk j?.

2. pjkdo, f;nkDk, d{o^nzd/P, i'Phbk, gzikp, nDy, d/P^Grsh, p/fw;kb,

ukBD^w[Bkok, gq/oDk^;q's

ekoih^gzBk 2

1. eosko f;zx ;okGk, wzrb f;zx, ;'jD f;zx, bkbk jofdnkb, rdo ̂ yk; BKt

eqKshekoh, fgsk, ;odko, n\pko, ;zgkde ^ nkw BKt

2. pj[s, eftsk, gVQkJh, fwjBs, nfijk, pjs, wfjzrk, w"ek, feT[Afe, gfjbk,

;wM.

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d;~Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) eosko f;zx ;okGk dk iBw 1896 JhL ft~u fgzv ;okGk, fibQk b[fXnkDk

fty/ j'fJnk.

(n) B"eoh dh Gkb ft~u T[j nwohek gjz[u frnk ;h.

(J) fJ; fdB eosko f;zx ;okGk B/ gzikp dhnK ;oj~dK Bkb b~rd/ fJbkfenK

ft~u b~rdhnK c"ih SkT[DhnK ft~u c"ihnK ƒ prkts bJh gq/oBk ;h.

3. (T) eosko f;zx d/ ihtB s'A ;kƒ gq/oBk fwbdh j? fe nkgD/ d/P ƒ nkgDh

ikB s'A th t~X fgnko eoBk ukjhdk j?. nkgDk sB, wB ns/ XB d/P bJh

e[opkB eoB bJh fsnko ofjDk ukjhdk j?.

(n) bkbk jofdnkb n?wHJ/H fJ~e wjkB d/P^Grs ns/ rdo gkoNh d/ ;e~so

;B. ‘}do’ n\pko fijVk fjzdh, T[od{, gzikph ns/ r[ioksh ft~u Sgdk

;h, T[; ft~u bkbk jofdnkb n?wHJ/H dhnK eftsktK SgdhnK ;B. jo

Page 66: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

66wfje-6

eftsk dk fJ~e^fJ~e b|i n?Nw^pzp dk ezw eodk ;h fijVk th gVQ b?Adk

;h, d/P^fgnko Bkb Go iKdk ;h, wo fwND dk ukn mkmK wko T[Zmdk

;h.

(J) eosko f;zx d/ wB ft~u fJj nowkB ofj frnk ;h fe T[j nkgD/ j~EhA

r'fonK ƒ wko^wko e/ GikT[Adk, fJBebkp dh jB/oh M[bk fdzdk. i/eo

T[; ƒ E'VQk fijk ;wK j'o fwb iKdk sK T[j ;ko/ fjzd[;skB ft~u }do wuk

fdzdk. nkgDhnK n~yK ;kjwD/ fjzd[;skB ƒ nIkd j[zfdnK t/ydk fco Gkt/A

T[; ƒ cK;h d/ fd~sh iKdh.

4. 1. (J) }do

2. (;) pkpk ;'jD f;zx GeBk

3. (T) eosko f;zx ‘;okGk’ pj[s d[yh j' iKdk ;h.

4. (;) T[j p/nzs n"eVK ƒ gko eoe/ Gkos gj[zfunk.

5. (;) eosko f;zx w"s e'b'A BjhA ;r'A w"s eosko f;zx ‘;okGk’ e'b'A vo ojh

;h.

6. (n) eosko f;zx ‘;okGk’ B/.

ftnkeoB

1. 1. (n) yk; BKt

2. (n) d/P^Grsh

3. (J) fJe~m^tkue BKt

2. tuB^pdb'L

fgzvK, B"eohnK, eftsktK, GkPktK, jho/, iksK, e[opkBhnK

3. vog'e, B|os, ;;sk, ftd/P, P~e, }[bkw, w"s, nkb;, u/bk

Page 67: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

67 eosko f;zx ‘;okGk’

ouBkswe ekoi

1. (T) feT[Afe T[j fJ~e ;~uk d/P Grs ;h. T[j fJ~e nDyh B"itkB ;h. T[; ƒ

nkgD/ d/P^tk;hnK dh j' ojh d[orsh dh n;fj ghVk ;h. ;ko/ Gkos^tk;h

T[; dk nkgDk gfotko ;h. T[j Gkos ƒ r[bkwh dhnK izihoK s'A w[es

eokT[Dk ukj[zdk ;h. T[; bJh nkgD/ fB~ih ;[y e'Jh noE BjhA ;h o~yd/.

T[j ;ko/ d/P^tk;hnK ƒ ;[yh, nIkd ns/ \[Pjkb t/yDk ukj[zdk ;h.

(n) p~funK B/ nkgD/ nkg fbyDk j?.

2. p~funK B/ nkgD/ nkg fbyDk j?.

3. p~funK B/ nkg/ eoBk j?.

f;oiBkswe^b/yB

p~funK B/ nkg/ fbyD/ jB.

Page 68: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

68wfje-6

10. BthA ejkDh

w[~y^T[d/P

p~funK ƒ e[~M BtK ;'uD, ;wMD ns/ ikDB bJh T[s;kfjs eoBk, dkdk^dkdh e'b'A

ejkDhnK ;[DB dh g[okDh^gozgok ƒ ihts o~yD bJh gq/fos eoBk ` oki/^okDhnK

tkbhnK ekbgfBe ejkDhnK s'A T[go T[Zm e/ p~funK ƒ e[~M tk;sfte, :EkoEe

ns/ ;kvh o'IkBk fIzdrh Bkb i[VhnK ;w~f;nktK ns/ T[BQK d/ ;wkXkB pko/ ikDB

dh G[~y bkT[Dk. d/P^GrsK, feoshnK, ekfwnK, wId{oK, fe;kBK dhnK ihtBhnK

pko/ gVQB bJh gq/fos eoBk.

nkw^;XkoB T[d/P

� Ppd^Gzvko ft~u tkXk eoBk.

� eftsk^gkm d/ o; ƒ wkDBk f;ykT[Dk.

� P[~X p'bD, gVQB ns/ fbyD dk nfGnk; eokT[Dk.

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� B?fse^r[DK e/ XkoBh r[Dh^p~u/ pDkT[Dk.

� fefonk pko/ ikDekoh d/Dk.

nfXnkgB ;ze/s

®‘BthA ejkDh’ pj[s jh ;[zdo eftsk j?. eftsk ft~u ;[o, skb, b?n dh pj[s

otkBrh j?. pks torh T[s;[esk j?. fJ; bJh nfXnkge fJ; dh ‘fodw’ ƒ

;wMd/ j'J/ ;koh eftsk gfjbK nkg T[Zuh ntkI ft~u rk e/ ;[DkT[D. p~funK ƒ

feskpK pzd o~yD bJh fejk ikt/. nfXnkge nkgDh ntkI d/ T[sokn^uVQkn,

fujo/ d/ jktK^GktK ns/ j~EK d/ fJPkfonK Bkb, eftsk ftub/ GktK ƒ ;gPN

eo ;ed/ jB. eftsk gVQkT[D dk ;G s'A tXhnk sohek fJjh j[zdk j? fe p~u/

eftsk ft~u o;^wrB j' ikD. eftsk gVQd/ j'J/ nBzfds j' ikD. eftsk dk

Page 69: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

69 BthA ejkDh

Gkt T[BQK d/ fjofdnK s~e gj[zu ikt/. T[BQK ƒ tko^tko eftsk rkT[Dk uzrk

b~r/. T[j B~ud/, N~gd/, y/vd/, G~id/ eftsk ƒ rkT[Ad/ ofjD. fJjh j[zdk j? eftsk

gVQkT[D dk we;d. fJ~e tko j'o nfXnkge nkg eftsk T[Zuh ntkI ft~u

gVQ/ iK rkJ/. T[j wkj"b f;oiD dh e'fPP eo', fijVk eth B/ nkgDh ebgDk

ft~u f;ofink j[zdk j?. fco p~funK ƒ Bkb b? e/ gVQBk ukjhdk j?. n~r/^n~r/

nfXnkge ns/ fg~S/^fg~S/ p~u/, fJ~e^fJ~e g?ok fJ; soQK gVQBk ukjhdk j?. fco

eftsk d/ ;ob noE ;wMk e/, ;"y/ ns/ ;ob gqPB g[~S ;ed/ j'l fit/AL

� r[~vh okDh fejVh fId eo ojh ;h<

� p~uh fejVh ejkDh BjhA ;[DBk ukj[zdh ;h<

� p';, itkjo ns/ rKXh e"D ;B<

� nIkdh dk gKXh fe; ƒ fejk frnk j?<

� rdoh pkp/ e"D ;B<

� T{Xw, Grs ns/ ;okGk e"D ;h<

� ;GBK dk fY~v e"D Godk j?<

� fw~bK ft~u ezw eoB tkfbnK ƒ eh fejk iKdk j?<

Page 70: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

70wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

BthA ejkDh

1. j/m fby/ gqPBK d/ T[Zso fby'L

1. r[~vh fe; r~b dh fId eo ojh ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. p~u/ fejVh ejkDh BjhA ;[DBk ukj[zd/<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

3. nIkdh dk gKXh fe; ƒ fejk frnk j?<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. ;H Grs f;zx e"D ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

5. ;GBK dk fY~v e"D Godk j?<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. j/m fby/ PpdK ft~u'A P[~X PpdK n~r/ (P) ;jh brkUL

okBh okDh g[okBh g[okDh

fid fId gVkJh gVQkJh

p"js pj[s ejkBh ejkDh

gKdh gKXh T{Xw f;zx T{dw f;zx

rKXh rKdh ukjhdk ukfjdk

gkm

10

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 71: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

71 BthA ejkDh

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–2

BthA ejkDh

1. ezw d/ j'D iK eoB ƒ fefonk efjzd/ jB.

fd~s/ rJ/ fusoK ƒ t/y e/ fby' fe fejV/ ezw j' oj/ jB<L

gkm

10

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

tke

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

tke

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

tke

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

tke

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

tke

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

tke

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

tke

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

tke

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

1.

3.

5.

7.

2.

4.

6.

8.

fd~s/ rJ/ fusoK ƒ t/y e/ fby' fe fejV/ ezw j' oj/ jB<L

Page 72: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

72wfje-6

ekoih^gzB/ d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. 1. ok[~vh ejkDh ;[DB dh fId eo ojh j?.

2. p~u/ oki/ okDhnK tkbh ejkDh g;zd BjhA eod/.

3. wjkswK rKXh B{µ fejk frnk j?.

4. ; Grs f;zx fJ~e wjkB d/P Grs ;h.

5. ;G dk fY~v fe;kB Godk j?.

2. okDh, fId, pj[s, gKXh, rKXh, g[okDh, gVQkJh, ejkDh, T{Xw f;zx, ukjhdk.

ekoih^gzBk 2

1. 1. X'ph e~gV/ X' fojk j?.

2. wkbh g"d/ brk fojk j?.

3. nfXnkge p~funK ƒ gVQk fojk j?.

4. fe;kB jb ubk fojk j?.

5. wksk ih o'Nh gek oj/ jB.

6. p~u/ c[~Npkb y/v oj/ jB.

7. ;kfjp ;kJheb ubk fojk j?.

8. dhdh f;o tkj ojh j?.

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eod/ d~;Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) e'Jh BthA ejkDh ;[DkT[D bJh efjzdh j?.

(n) oki/^okDhnK dhnK ejkDhnK tkbh r~b g[okDh j' rJh j?.

(J) fJj d/P^Grs ;B.

(;) fe;kB ;GBK dk fdZv Godk j?.

Page 73: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

73 BthA ejkDh

3. 1. (n) p~funK ƒ Bt/A^:[~r dh ftfrnkBe ;'u tkbh ejkDh uzrh b~rdh j?.

2. (;) n~i Gkostk;h fJBQK wjkB PjhdK ƒ G[~bd/ ik oj/ jB, fiBQK dhnK

e[opkBhnK ;dek n;hA n~i nIkd jK.

4. pj[s, gKXh, nfijh, ;G, okDh.

ftnkeoB

r[~vhnK, okDhnK, oki/, fw~bK, t;s{nK, y/sK

ouBkswe ekoi

1. (T) feT[Afe n~i e~bQ d/ p~u/ jo uhI ƒ soe dh e;t~Nh s/ goyd/ jB.

soePhb jB. ekbgfBe r~bK T[BQK ƒ ;zs[PN BjhA eodhnK. ftfrnkBe

;'u tkbhnK r~bK jh T[BQK ƒ g;zd nkT[AdhnK jB.

(n) p~funK B/ nkg/ fbyDk j?.

(J) p~funK B/ nkg/ fbyDk j?.

f;oiBkswe^b/yB

p~funK B/ nkg/ fbyDk j?.

Page 74: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

74wfje-6

11. fPekoh s/ b{zwVh

w[~y^T[d/P

p~funK ƒ fJj fdqV eokT[Dk j? fe ;kƒ G[~b e/ th fe;/ dk p[ok BjhA eoBk ukjhdk.

fejk iKdk j? fe y{j g[~Nd/ ƒ yksk fsnko Gkt fijVk N'nk n;hA fe;/ d/ fv~rD

bJh iK fe;/ ƒ N'J/ ft~u ;[~ND bJh g[~Nd/ jK, T[; ft~u edh Bk edh nkg jh fv~r

g?Ad/ jK. fe;/ th eow dk c+ Bk; BjhA j[zdk, uzr/ eow dk c+ uzrk ns/ p[o/ eow

dk c+ p[ok jh fwbdk j?. B|os eo'r/ sK B|os jh fwb/rh, fgnko Gkt o~y'r/ sK

nr'A th ;B/j jh fwb/rk. r[opkDh ft~u th nkd/P j? L

go ek p[ok Bk okyj[ uhs..

s[w eT[ d[y[ BjhA GkJh whs..

Gkt i/ ;[~yh ihtB ukjz[d/ j' sK fe;/ dk th p[ok Bk ;'u'. pkDh sK J/E'A s~e efjzdh

j? fe p[o/ dk th Gbk eo L

cohdk p[o/ dk Gbk efo, r[;k wfB B jzYkfJ..

d/jh o'r B brJh gb? ;G[ feS[ gkfJ..

r[~;/ ƒ geV e/ BjhA o~yDk ukjhdk. eq'X ƒ jzYkT[Dk BjhA ukjhdk. i/eo fJ; soQK

dk ihtB o~y'r/ sK gs? fezB/ ckfJd/ j'Dr/< ;oho ƒ e'Jh o'r BjhA b~r/rk, ;ko/

;[y gqkgs j'Dr/. ihtB ft~u ;G e[~M fwb/rk i' ukj[zd/ j'. Gkt fe;/ dk p[ok eoBk

nkgD/ jh ihtB dk Bk; eoBk j? ns/ Gbk eoBk, nkgDk nkg ;tkoBk j?.

®d{;oh w[~y r~b fJj :kd o~yDh j? fe ykD tkbh Gkt/A fezBh th wB^g;zd uhI

;kjwD/ j't/, fe;/ nDikD ftnesh s'A e[~M th b? e/ BjhA ykDk. okj ft~u e'Jh

nfijh t;s{ fd;dh j?, fijVh o'IkBk fIzdrh s'A jN e/, e[~M Ugoh b~r ojh j?,

T[; ƒ S[jDk BjhA j?. p~funK ƒ ;wMkT[Dk j? fe T[BQK B/ ftP/P s"o s/ ;ktXkB

ofjDk j?.

Page 75: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

75 fPekoh s/ b{zwVh

nkw^;XkoB T[d/P

� Ppd^Gzvko ft~u tkXk eoBk.

� P[~X T[ukoB, gVQBk ns/ fbyDk f;ykT[Dk.

� fefonk dh gSkD dk nfGnk; eokT[Dk.

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� B?fse r[DK d/ XkoBh pDkT[Dk.

� u/szB, ;[u/s, goT[gekoh ns/ fIzw/tko Bkrfoe pDkT[Dk.

nfXnkgB ;ze/s

®gkm gVQkT[D s'A gfjbK p~funK e'b'A ;ob ns/ ;"y/ gqPB g[~S' sK fe T[j gVQkJ/

ikD tkb/ ftP/ gqsh ;[u/s j' ;eDl fit/AL

� n;hA wdo N?o/;k ƒ feT[A :kd eod/ jK<

� wjkswk rKXh e"D ;B<

� GkJh xBQ~JhnK ih pko/ s[;hA eh ikDd/ j'<

� eh s[;hA P/o ns/ u{jh dh ejkDh ;[Dh j?<

� u{jh B/ P/o dk ikb feT[A e~fNnk ;h<

� eh s[;hA fJ~e r[bkw dh ejkDh ikDd/ j', fi; B/ P/o d/ gzi/ ft~u'A fJ~e ezvk

e~Y e/ eokj[zd/ j'J/ P/o ƒ ;[yh ehsk ;h<

� T[; d/ pdb/ ft~u P/o B/, T[; r[bkw Bkb fej' fijk toskU ehsk ;h<

� i/eo n;hA fe;/ ƒ B|os eod/ jK sK eh T[j ;kƒ fgnko eo ;edk j?<

� eh s[;hA edh iwks ft~u nkgD/ nfij/ ;kEh ƒ T[; dh fe;/ }bsh eoe/

w[nk| ehsk j?, fi;B/ s[jkv/ Bkb pj[s p[ok toskU ehsk ;h<

� eh s[;hA nkgD/ xo d/ B"eoK, ;|kJh eowukohnK iK nkgD/ vokJhto Bkb

edh p[ok ;b{e ehsk j?<

� eh T[j ;ko/ s[jkƒ nkgD/ p~funK tKr fgnko eod/ jB<

®fJ; soQK d/ nB/eK gqPB nfXnkge g[~S ;ed/ jB, fi; Bkb p~u/ d/ fdb ft~u

fJj r~b xo eo ikJ/ fe i/eo n;hA fe;/ Bkb uzrk toskU eod/ jK sK n~r'A

Page 76: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

76wfje-6

;kƒ th fgnko Gfonk toskU jh fwbdk j?. fJj gqPB th p~funK ƒ Io{o g[~S'

fe s[;hA nkgD/ nkg Bkb fej' fijk toskU t/yDk ukj[zd/ j'< eh s[;hA ukj[zd/ j'

fe ;ko/ s[jkƒ fgnko eoB, ;ko/ s[jkvh fJ~Is eoB< i/eo jK sK fco s[jkƒ

th ;G dh fJ~Is eoBh gJ/rh, ;G Bkb fgnko Gfonk toskU o~yDk gJ/rk.

;koh gVQkJh dk n;bh we;d p~u/ ƒ tXhnk fJB;kB pDkT[Adk j?. dfJnktkB

pDkT[Dk j?.

j[D ;kok gkm nkg T[Zuh nktkI ft~u gVQ'. nkgD/ fujo/ d/ jktK^GktK, j~EK

d/ fJPkfonK ns/ ntkI d/ T[sokn^uVQkn d[nkok s[;hA p~funK n~r/ T[jh fdqP

f;oi ;ed/ j' i' ejkDh ft~u fd~s/ rJ/ jB. fJ~e fPekoh b{zwVh dk fPeko eoBk

ukj[zdk j?. b{zwVh fe;/ soQK pu iKdh j?, fco T[j T[; dh r[|k n~r/ N'nk g[~N

fdzdk j?, T[go xkj ftSk fdzdk j? go b{zwVh pu iKdh j? ns/ fPekoh P/o d/ j~E'A

wkfonk iKdK j?. gVQkT[Ad/ tes th gkm d/ ftu'A gqPB g[~S ;ed/ j', fit/AL

� fPekoh B/ b{zwVh dh r[|k n~r/ eh ehsk ;h<

� xkj d/ Bkb j'o eh o~fynk<

� b{zwVh B/ G[~yh j'D d/ pkti{d th wk; feT[A BjhA ykXk<

� b{zwVh dh irQk N'J/ ft~u e"D fv~r fgnk ;h<

� fPekoh B/ eh ;wfMnk ;h fe N'J/ ft~u e"D fv~frnk j?<

� b{zwVh B/ fe; dk XzBtkd ehsk<

� fJ; ejkDh s'A eh f;~fynk fwbdh j?<

fJ; soQK nB/eK gqPB g[~S/ ik ;ed/ jB. p~funK e'b'A th tkoh^tkoh gkm

gVQtkfJnk ikDk ukjhdk j?<

®nzs ft~u fco ;gPN eoBk j? fe edh th fe;/ dk p[ok Bk ;'u' Bk eo'. i' phi'r/,

;'Jh t~Y'r/. B/e eow jh wB[~y ƒ wjkB pDkT[Ad/ jB. fe;/ Bkb th B|os BjhA

eoBh ukjhdh, e'Jh th d[PwD BjhA jz[dk.

Page 77: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

77 fPekoh s/ b{zwVh

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

fPekoh s/ b{zwVh

1. j/m fby/ gqPBK d/ T[Zso fby'L

1. fPekoh B/ fe; d/ fv~rD bJh N'nk g[~fNnk ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. b{zwVh B/ wk; d/ N[eV/ feT[A BjhA ykX/<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. b{zwVh fejVk okI ikDBk ukj[zdh ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. fPekoh ƒ fe; B/ wko fd~sk ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. fJ; gzrsh d/ eh noE jB<

go ek p[ok Bk okyj[ uhs..

s[w eT[ d[y[ BjhA GkJh whs..

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. j/m fd~shnK ykbh EktK Go'L

1. fJ~e fPekoh izrb ft~u fco

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. b{zwVh T[; d/ j~E'A pu e/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

3. T[j b{zwVh dh r[|k e'b

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. r[|k d/ pkjo T[; B/ fJ~e t~vk ;kok N'nk

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

5. T[; B/ N'J/ ƒ xkj d/ shfbnK Bkb

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

6. xkj T[Zs/ wk; d/ N[eV/ fybko

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

gkm

11

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 78: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

78wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–2

fPekoh s/ b{zwVh

1. fijV/ Ppd fe;/ ezw d/ eoB iK j'D ƒ gqrN eod/ jB, T[j Ppd fefonk

nytkT[Ad/ jB.

j/m fby/ tkeK ft~u Y[~ethnK fefonktK Go'L

1. b{zwVh N'J/ ft~u BjhA

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. P/o N'J/ ft~u

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

3. fPekoh b{zwVh ƒ geVB bJh

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. P/o B/ fPekoh ƒ

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

5. b{zwVh fJj t/y e/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

6. b{zwVh B/ o~p dk P[eo

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. j/m fby/ PpdK d/ fbzr pdb' L

b{zwV L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

u{jk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

P/o L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fr~dV L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fjoB L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

;~g L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

jkEh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

w'o L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

pKdo L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fp~bk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

gkm

11

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

Page 79: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

79 fPekoh s/ b{zwVh

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. 1. fPekoh B{µ P/o B/ wko fd~sk ;h.

2. b{zwVh d/ fvr~D bJh N'nk g[~fNnk ;h.

3. feT[Afe T[; ƒ P~e j' frnk ;h fe fJj T[; ƒ geVB bJh fe;/ dh ukb j?.

4. fe fi; B/ th fJj ukb u~bh j?, T[j Io{o jh feXo/ B/V/ s/V/ j't/rk. T[j eh

ukj[zdk j?, fJj ikDBk ukj[zdh ;h.

5. i/eo fIzdrh ft~u ;[yh ofjDk ukj[zd/ j', sK fe;/ dk th p[ok wB ’u Bk o~y'.

fynkbK ft~u th fe;/ ƒ B[e;kB gj[zukT[D bJh Bk ;'u'. jw/PK Gbk eo'. i'

phi'r/ ;'Jh gkUr/.

2. 1. fojk ;h 4. g[~N fd~sk

2. fBeb rJh 5. Y~e fd~sk

3. frnk 6. fd~s/

ekoih^gzBk 2

1. 1. fv~rh 4. wko fd~sk

2. fv~r fgnk 5. vo rJh

3. d"V fgnk 6. wBkfJnk

2. b{zwVh, P/oBh, fjoBh, jEDh, pKdoh, u{jh, fr~dVh, ;~gDh, w'oBh, fp~bh

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d;~Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) b{zwVh pu e/ fBeb rJh ;h.

(n) E'VQh d{oh s/ MkVh fg~S/ b[e e/ p?m frnk ;h.

(J) N'nk g[~N e/ T[; T[go xkj d/ shb/ ftSk fd~s/ ns/ T[go wk; d/ N[eV/ o~y

fd~s/.

Page 80: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

80wfje-6

3. (T) b{zwVh pj[s ;wMdko ;h, T[; ƒ P~e j' frnk ;h fe fJj fe;/ d[PwD dh

T[; ƒ geVB dh soehp j?. BjhA sK wk; d/ N[eV/ e'Jh fJ; soQK fet/A o~y

;edk j?.

(n) b{zwVh ƒ :ehB ;h fe fi; B/ th T[; d/ fto[~X fJj ukb u~bh j?, T[j Io{o

jh feXo/ B/V/ s/V/ p?mk j't/rk. T[j fJ; G/d ƒ ikDBk ukj[zdh ;h fe nkyo

T[j e"D j? fijVk T[; ƒ wkoBk ukjz[dk j?.

(J) fPekoh B/ fijVk N'nk b{zwVh ƒ wkoB tk;s/ g[~fNnk ;h, T[; ft~u jh fv~r

e/ P/o d/ j~E'A wkfonk frnk.

(;) b{zwVh o~p dk P[eo wBkT[Adh j'Jh fJj ;'u ojh ;h fe T[; dh ofjws

;dek n~i b{zwVh dh ikB pu rJh ns/ Bkb jh fJj th ;'u ojh ;h fe i/

eo T[j bkbu t~; j' e/ nDikD ftnesh dh o~yh t;s{ T[Zs/ bge g?Adh

sK j[D s~e iK sK T[j fPekoh dh e?d ft~u j[zdh iK fco P/o dk fPeko j'

u[~eh j[zdh. o~p d/ n;uoi y/b ƒ Bw;ekoK eo ojh ;h fe fijVk N'nk

fPekoh B/ b{zwVh ƒ wkoB bJh g[~fNnk ;h, T[;/ ft~u fv~r e/ T[j nkg jh

wo frnk.

(j) G[~b e/ th fe;/ dk p[ok BjhA eoBk ukjhdk. ihtB ft~u i/eo \[PhnK jh

\[PhnK ukjz[d/ j' sK L

go ek p[ok Bk okyj[ uhs..

s[w eT[ d[y[ BjhA GkJh whs..

fe;/ nDikD ftnesh s'A b? e/ e[~M th BjhA ykDk ukjhdk. fe;/ nDikD

t;s{ ƒ S[jDk BjhA ukjhdk. b{zwVh dh ejkDh jw/PK :kd o~y' fe G[~yh j'D

d/ pkti{d th T[; B/ wk; d/ N[eV/ BjhA ykX/.

4. 1. (n) wk; d/

2. (;) P/o ƒ

3. (;) t/uD bJh

4. (n) N'J/ ft~u

Page 81: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

81 fPekoh s/ b{zwVh

5. 1. frnk

2. fJzsiko

3. nkT[Adk

4. ;G

5. gqpzX

6. iKdk

7. fiT[Adk

8. N'nk

ftnkeoB

1. (T) fPekoh

2. (J) wko fd~sk

ouBkswe ekoi

(T) feT[Afe p~u/ G'b/, wk;{w ns/ fgnko/ j[zd/ jB. T[BQK ƒ e'Jh torbk ;edk

j??. nrtkj eo ;edk j?. fe;/ fe;w dk th B[e;kB gj[zuk ;edk j?. fJ;

bJh T[BQK ƒ fe;/ th nDikD ftnesh s'A jw/PK ;ktXkB ofjDk ukjhdk j?.

T[BQK e'b'A e[~M th b? e/ BjhA ykDk ujhdk.

(n) feT[Afe T[; ft~u p/j'Ph dh e'Jh dtkJh j' ;edh j?. T[; ƒ yKfdnK ;ko jh

p~uk p/;[~X j' ;edk j? ns/ nDikD ftnesh n;kBh Bkb jh T[; ƒ nrtkj

eo ;edk j?.

(J) ejkDh fJ~e gqshe j[zdh j?, ;zd/P gj[zukT[D bJh. r[|k fe;/ dh th j't/,

fPekoh ƒ gsk j't/ iK Bk, ejkDheko dk we;d fJj j? fe fe;/ dk p[ok

BjhA eoBk ukjhdk. fijVk N'nk fe;/ bJh g[~Nd/ j', T[;/ ft~u s[;hA nkg

jh fv~rDk j?.

(;) ;G s'A gfjbK wB dh ;Ksh Gzr j' iKdh j?. e[~M th eoB ƒ fdb BjhA

eodk. ;kok fdB d[PwDh d/ ftuko, wB[~y dh nkswk ƒ Iywh eo fdzd/

jB. fJ; goEkfJ fJ~e ejkDh j?, fJ~e nfXnkge B/ nkgD/ ftfdnkoEhnK

ƒ fejk fe s[;hA fi; ƒ th B|os eod/ j', T[; d/ BK dk fJ~e nkb{ e~bQ ƒ

Page 82: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

82wfje-6

E?b/ ft~u gk e/ fbnkT[ADk j?. p~funK B/ j[ew wzB e/, e'Jh d', e'Jh uko,

e'Jh gzi, e'Jh d; nkb{ b? nkfJnk. nfXnkge B/ fejk fe j[D fJj E?bk

s[;hA u"th xzN/ nkgD/ w'Y/ s/ bNek e/ o~yDk j?. fJE'A s~e fe r[;bykB/ ft~u

th. fJ~e d' fdBK ft~u nkb{ ;V e/, pdp{ nkT[D b~r gJh ns/ Gko tkX{ j'

frnk, p~u/ szr nk rJ/. nfXnkge B/ p~funK ƒ ;wMkfJnk fe n;hA fi;

ƒ B|os eod/ jk T[j th fJ; soQK j? fit/A n;hA nkgDh nkswk e'b e'Jh

pdp{dko uhI o~y fd~sh j't/. nkswk s/ th p'M g?Adk j?. fe;/ dk p[ok eoB

Bkb T[; dk B[e;kB x~N nkgD/ nkg dk fInkdk j[zdk j?. i' s[;hA fe;/ Bkb

p[ok eoBk ukj oj/ j', T[j gfjbK s[jkv/ Bkb jh j't/rk.

(j) d't/A uhIK Bkb'A, o~p dh ofjws t~vh j?, o~p dh ofjws j'Jh sK jh sK T[; d/

wB ft~u fynkb nkfJnk fe T[j wk; Bk ykt/. o~p dh ofjws j'Jh sK jh

T[; ƒ nkgD/ nkg s/ ekp{ gkT[Dk nkfJnk. ;' o~p dh ofjws jh t~vh j?.

ofjws j? sK ;kohnK ftXK pD iKdhnK jB. ;wK ;kE fdzdk j?. ;ko/ ezw

f;~X/ j' iKd/ jB. neb iK f;nkDg th sK o~p dh ofjws Bkb jh fwbdh

j?. go i/eo ofjws Bk j't/ sK neb iK f;nkDg th ezw BjhA nkT[Adh.

Page 83: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

83 ;kv/ ihtB ft~u o[~y

12. ;kv/ ihtB ft~u o[~y

w[~y^T[d/P

o~[yK ƒ Bk e~N' fgnko/,

fJj B/ ;kv/ gkbDjko/.

efjzd/ B/ ;G g[oy ;[ikB,

fJ~e o[~y eJh g[~soK ;wkB.

p~funK ƒ fJjh r~b fdqV eokT[Dh j? fe o[~yK fpBK ;kvk ihtB ;zGt jh BjhA j?.

t~X s'A t~X o[~y bkT[D/ ukjhd/ jB. o[~yK ƒ e~NDk, nkgD/ g?ohA e[jkVh wkoB d/ s[b

j?. o[~yK s'A ;kƒ nDfrDs bkG gqkgs j[zd/ jB. ;G s'A Io{oh ;kv/ fiT[D bJh

nke;hiB j?, i' o[~y jo o'I p/P[wko wksok ft~u ;kv/ bJh fsnko eod/ jB. rzdh

jtk ƒ P[~X jtk ft~u spdhb eod/ jB. o[~yK dh jfonkbh n~yK tk;s/ fJ~e t~vh

fBnkws j?. o[~yK s'A fw~m/ |b, ;[zdo ns/ y[Pp{dko |[~b, fJwkosh b~eVh, ekrI,

dtkJhnK, mzYh SK, y/vK dk ;wkB ns/ j'o nB/eK t;sK gqkgs j[zdhnK jB. o[~y

jVQK ƒ o'ed/ jB, o[~y Xosh dh T[gikT{ Pesh ƒ tXkT[Ad/ jB, whAj fbnkT[D ft~u

th ;jkJh j[zd/ jB. fJ; bJh ;kƒ o[~yK dh ;zGkb t~X s'A t~X eoBh ukjhdh j?.

fdB'^fdB tX ojh nfs dh rowh, nfs dh ;odh, p/w";w toyk, e[dosh efjo

fijV/ tkgo oj/ jB, fJj ;G p/sjkPk o[~yK dh eNkJh ekoB j?. i/eo n;hA o[~yK

dh ;zGkb bJh ;[u/s Bk j'J/ sK nkT[D tkbhnK B;bK bJh fJ; Xosh s/ fiT[Dk

w[Peb jh BjhA, n;zGt j' ikJ/rk.

nfXnkgB ;ze's

®p~funK ƒ o[~yK dhnK t~X s'A t~X s;thoK ftykU, e[dos d/ nfs ;[zdo fdqP,

gjkVK dhnK s;thoK, jo/^Go/ tksktoB dhnK s;thoK ns/ fco p/P[wko e~N/

j'J/ o[~yK dhnK s;thoK, pzio j'Jh Xosh, |N u[~eh Xosh dhnK s;thoK, e~N/

j'J/ o[~y, fit/A bkPk d/ Y/o gJ/ j'D, thokB Xosh dhnK s;thoK, fi~E/ d{o^d{o

s~e e'Jh o[~y BjhA j?. s;thoK ftykT[D s'A pknd p~funK e'b'A ;ob gqPB g[~S'L

Page 84: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

84wfje-6

� fJBQK s;thoK ft~u'A s[jkƒ fejV/ fdqP pj[s uzr/ b~r/ jB<

� (s;tho ftyk e/) fJj Xosh fJ~Bh thokB feT[A gJh j?< (s;tho ftyk e/)

fJ; Xosh T[Zgo n?BhnK rfjohnK sq/VK feT[A g? rJhnK jB<

� p~fuU eh s[jkƒ gsk j? fe fdB'^fdB rowh feT[A tXdh ik ojh j?<

� fejV/ p~u/ jB, fiBQK ƒ o[~yK Bkb, |[~bK Bkb, g"fdnK Bkb pj[s fgnko j?<

� T[j fejV/ p~u/ jB, fiBQK B/ nkgD/ xo ft~u fe;/ }wb/ iK fenkoh ft~u |[~b

T[rkJ/ j'J/ jB, fiBQK dh T[j y[d ;zGkb eod/ jB<

� eh s[;hA ikDd/ j' fe fijV/ fw~m/ c+ n;hA yKd/ jK, T[j ;kƒ fe~E'A gqkgs j[zd/

jB<

� fijVh P[~X jtk ;kƒ ;kj b?D ft~u ;jkJh j[zdh j? T[; ƒ P[~X eoB tkb/ e"D

jB<

� nkgD/ xoK ft~u tosh ikD tkbh b~eV ;kƒ fe~E'A gqkgs j[zdh j?<

� s[jkvk fbyD tkbk ekrI, ekgh, g?B~f;b, opV, v?;e, fJj ;G uhiK ƒ

pDkT[D bJh e"D ;jkJh j[zd/ jB.

� s[jkƒ ;G s'A t~X fejVk c+ g;zd j?< T[j ;kƒ fe~E'A gqkgs j[zdk j?<

� eh s[;hA ikDd/ j' fe ;kv/ xoK ft~u tos/ ikD tkb/ w;kb/ ns/ eJh dtkJhnK

th ;kƒ o[~yK s'A fwbdhnK jB<

� i/eo o[~y Bk j'D sK ;kvk ihtB fej' fijk j'J/rk<

� whAj fbnkT[D ft~u e"D ;jkJh j[zdk j?<

®fJ; soQK d/ nB/eK gqPB g[~S e/, p~funK dk fXnkB o[~yK dh wj~ssk t~b

e/Adfos eoe/ efjDk ukjhdk j? fe fgnko/ p~fuU, n~i nkgK gkm gVQKr/, fi;

dk BK j?, ;kv/ ihtB ft~u o[~y, Gkt ;kv/ ihtB ft~u o[~yK dh eh nfjwhns j?,

eh wj~ssk j?< o[~y ;kv/ ihtB ƒ fe; soQK gqGkfts eod/ jB< o[~yK s'A ;kƒ

fejV/^fejV/ bkG gqkgs j[zd/ jB< o[~yK d/ e~ND Bkb eh^eh B[e;kB j[zd/ jB<

fco ;kok gkm T[Zuh ntkI ft~u nkg gV'Q, gVQkT[Ad/ tes th ft~u/A^ft~u'A gqPB

g[~Sd/ oj'l fit/AL

� ;kƒ fw~m/^fw~m/ c+ e"D fdzdk j?<

Page 85: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

85 ;kv/ ihtB ft~u o[~y

� jtk ƒ P[~X e"D eodk j?<

� ;kv/ xoK ft~u tosh ikD tkbh fJwkosh b~eV fe~E'A gqkgs j[zdh j?<

� s/b, r{zd, dtkJhnK, opV, nsoc[b/b tor/ gdkoEK dk yIkBk fe; e'b j?<

� fBzw d/ g~s/ fe; ezw nkT[Ad/ jB<

� fejV/ o[~y ƒ w[okdK g{ohnK eoB tkbk o[~y ;wfMnk iKdk ;h<

� r{zd fejV/ o[~y s'A gqkgs j[zdh j?<

� pzrkb ft~u d[ork g{ik bJh, fejV/ o[~y ƒ BthA ;kVh ft~u bg/N e/ g{ik ehsh

iKdh j?<

;kok gkm gVQkT[D s'A pknd p~funK ƒ ej' fe ‘o[~yK’ ƒ pukT[D bJh e'Jh Bkjok

;'u'.

jo fJ~e p~uk e'Jh Bk e'Jh Bkjok pDkJ/.

fit/AL

fJ~e o[~y, ;" ;[y,

bkU o[~y, gkU ;[y.

o[~yK ƒ B e~N' fgnko/,

fJj B/ ;kv/ gkbDjko/.

efjzd/ B/ ;G g[oy ;[ikB,

o[~y j[zd/ B/ g[~soK ;wkB.

nkU fwbe/ o[~y brkJhJ/,

gqd{PD ƒ d{o GikJhJ/.

p~funK e'b'A th tkoh^tkoh gkm gVQtkU. p~funK ƒ ej' fe T[j nkgD/ nkg ƒ

o[~y ;wM e/ r~bK eoB, fit/A e'Jh fBzw dk o[~y, e'Jh p'jV dk o[~y, e'Jh nzp,

e'Jh p/oh nkfd id'A T[BQK ƒ e~fNnk iKdk j? sK T[j eh wfj;{; eod/ jB. fJj

sIopk p~funK ƒ o[~yK pko/ pj[s e[~M ;'uD bJh T[s;kfjs eo ;edk j?. o[~y

nkgD/ bkGK pko/ th r~bK eo ;ed/ jB. Bkb c[~bK g"fdnK ƒ Pkwb eo ;ed/

jB.

Page 86: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

86wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

;kv/ ihtB ft~u o[~y

1. fd~s/ rJ/ r'fbnK ft~u o[~yK d/ e'Jh gzi bkG fby'L

2. o[~yK dh wj~ssk do;kT[aAd/ e'Jh d' Bkjo' fby'L

1. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

gkm

12

Page 87: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

87 ;kv/ ihtB ft~u o[~y

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–2

;kv/ ihtB ft~u o[~y

1.

fe;/ n~m o[~yK iK

g"fdnK d/ BK fby'

2. j/m fd~shnK s;thoK ft~u eh j' fojk j? fby'L

1. b~eVjkok o[~y

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

. 2. wkbh g"fdnK ƒ gkDh

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

3. p~u/ o[~y

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

gkm

12

Page 88: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

88wfje-6

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. 1. nke;hiB fdzd/ jB.

2. fw~m/ c~+ fdzd/ jB.

3. mzYh SK fwbdh j?.

4. fJwkosh b~eVh fwbdh j?.

5. gqd{PD ƒ o'ed/ jB.

2. 1. fJ~e o[~y, ;" ;[y.

2. i/ Bk ojh jfonkbh

fco eh eoBk j? sysK ƒ

;[D t/ GkJh nko/ tkfbnK

Bk uho doysK ƒ.

ekoih^gzBk 2

1. Nkjbh, p/o, fe~eo, fg~gb, p'jV, nzp, fBzw, ikw[B

2. 1. e~N fojk j?.

2. d/ fojk j?.

3. brk oj/ jB.

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d~;Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) o[Zy nke;hiB fdzd/ jB.

(n) fJwkosh b~eVh fwbdh j?.

(J) e/b/ d/ o[Zy dh g{ik eod/ jB.

Page 89: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

89 ;kv/ ihtB ft~u o[~y

3. (T) fBzw d/ g~s/ IywK ƒ mhe eoB bJh tos/ iKd/ jB. fJ; dhnK NfjDhnK

dzd ;k| eoB bJh toshnK iKdhnK jB. fBzw d/ g~fsnK ƒ ;[ek e/ T{Bh

e~gfVnK ft~u o~fynk iKdk j? sK fe jkBhekoe ehfVnK s'A puk e/ o~fynk

ik ;e/a. p[\ko ns/ I[ekw s'A puD bJh fJ; d/ fw~m/ c+ ezw nkT[Ad/ jB.

(n) fJ; s'A Bk f;o| rowh d/ wjhfBnK ft~u fw~m/^;[nkdb/ nzp jh fwbd/

jB ;r'A fJj ;kok ;kb mzYh^fw~mh SK th fdzdk j?. e~u/ ns/ jo/ nzp

nuko^w[o~p/ bJh tos/ iKd/ jB. nzp dh b~eV s'A coBhuo fsnko ehsk

iKdk j?. gqkuhB Gkos ft~u fJ; ƒ w[okdK g{ohnK eoB tkbk o[~y nkfynk

iKdk ;h.

(J) fe~eo d/ o[~y s'A r{zd fwbdh j? fijVh wfmnkJhnK pDkT[D bJh tosh iKdh

j?. fe~eo dh b~eV pj[s wIp{s j[zdh j? fJj r~v/^r~vhnK d/ gjhJ/ pDkT[D

bJh tosh iKdh j?. fe~eo ƒ b~rD tkbhnK |bhnK s[~e/ pj[s ezw dh uhI

j[zd/ jB. fJBQK dk nuko g/N dhnK nB/eK fpwkohnK ƒ d{o eodk j?.

s[~fenK dk nuko f;js bJh pj[s jh r[Dekoh wzfBnk frnk j?.

4. 1. (n) fJ; d/ g~s/ I\wK ns/ ;~N^c/N ƒ mhe eoB bJh tos/ iKd/ jB.

2. (T) fJj ;kƒ ;kj b?D bJh ;k| jtk fdzd/ jB.

ftnkeoB

1. Pfjo, w?bk, g[oy, ;odh, nP[~G

2. g~s/, b~eVK, N'eohnK, o~;hnK, dksDK, ;[rksK, rKtK, r~v/, gjhJ/, p~eohnK,

SktK

3. 1. (n) ;eowe

2. (;) fd~s/

3. (n) ;[~N^fd~sk

Page 90: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

90wfje-6

ouBkswe^ekoi

(T) BjhA ofj ;ed/ feT[Afe o[~y ;kƒ P[~X jtk d/ o{g ft~u nke;hiB fdzd/ jB,

fijVh ;kv/ fiT[Ad/ ofjD bJh nfs io{oh j?.

(n) Bt/A^Bt/A Pfjo t;kT[D bJh, ekoykB/ bkT[D bJh e~fNnk ik fojk j?. t~v/

tgkoh b'e XB ewkT[D bJh o[~y e~N oj/ jB. fJ; dh o'eEkw bJh fuge'

torh bfjo d[pkok ;[oihs eoBh gJ/rh. fijV/ b'e o[~yK Bkb fuge rJ/

;B, nkg wo rJ/ go o[~y BjhA e~ND fd~s/. j'o o[~y brkT[D/ g?Dr/. jo

fJ~e Bkrfoe ƒ x~N'^x~N fJ~e o[~y sK Io{o jh bkT[Dk gJ/rk.

(J) p~funK B/ nkg/ fbyDk j?.

(;) fpbe[~b, o[~y ;kv/ ihtB dks/ jB. o[~yK d/ goT[geko frD/ jh BjhA ik

;ed/, T[j nkg d[~y ;fj e/ ;kƒ ;[~y fdzd/ jB. fw~m/ cba, b~eV, SK,

dtkJhnK, nke;hiB nB/eK ;j{bsK ;kƒ o[~yK s'A gqkgs jB. fJ; bJh

;kƒ o[~yK d/ jw/;K jh nfj;kBwzd ofjDk ukjhdk j?.

(j) goT[geko, ;fjBPhbsk, Xhoi, ftPkbsk, p[o/ dk th Gbk eoBk,

nkgDhnK io{osK x~N o~y e/ d{finK bJh nkgk tkoBk, fBwosk nkfd.

f;oiBkswe^b/y

p~funK B/ nkg/ fbydk j?.

Page 91: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

91 ;e{b u~bhJ/

13. ;e{b u~bhJ/

w[~y^T[d/P

p~funK ƒ fdqV eokT[Dk j? fe ;e{b T[BQK dh Py;hns pDkT[D ft~u pj[s t~vk ‘o'b’

ndk eodk j?. fJ~e ;e{b jh T[j irQk j?, fi~E/ p~uk gVQkJh d/ Bkb^Bkb ;[u~ih

ihtB^iku f;~ydk j?. uzr/^p[o/ dh gSkD eoBk f;~ydk j?. ;e{b ft~u gVQkJh ikD

tkbh ft~fdnk T[; ƒ frnkB d/ ukBD Bkb o"PB eodh j?. fJ; bJh ;e{b ft~u nk

e/ t~X s'A t~X, e[~M Bk e[~M f;~yD dh e'fPP eoBh ukjhdh j?. ;e{b nk e/ t~X s'A

t~X bkjk b?Dk ukjhdk j?, ;zrhs, fBos, ezfgT{No, y/vK, BkNe^ebk, GkPD^ebk

ns/ fbyD^ebk f;~yD dk. tXhnk d';s pDkT[D dk, tXhnk nkr{ pDB dk, ;G

dk ;kEh pDB dk, ;/tk eoB dk u~i^nkuko th ;e{b ft~u'A jh f;~fynk iKdk j?. ;'

;e{b nkT[D s'A edh th Bk xpokU ;r'A ukJhA^ukJhA ;e{b nkU.

nkw^;XkoB T[d/P

� Ppd^Gzvko ’u tkXk eoBk.

� P[~X p'bDk, gVQBk ns/ fbyDk f;ykT[Dk.

� B?fse r[DK d/ XkoBh pDkT[Dk.

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� fefonk ns/ ekb dh gSkD eokT[Dk.

nfXnkgB ;ze/s

� feT[Afe fJj fJ~e eftsk j?, eftsk ftubh fodw nfs ;[zdo j?. ;fji^;[Gkn

jh rkT[D ƒ ihn eodk j?. fJ; bJh p~funK ƒ feskpK pzd o~yD bJh fejk

ikJ/ sK pj[s uzrk j?. gfjbK nfXnkge 2-3 fszB tko eftsk T[Zuh ntkI ft~u

gVQ/. fujo/ d/ jkt^Gkt, j~EK d/ fJPko/ ns/ ntkI d/ T[sokn^uVQkn okjhA

iwks ft~u fJ~e nfs ;[yktK wkj"b f;ofink ik ;edk j?. n~r/^n~r/ nfXnkge

ns/ fg~S/^fg~S/ p~u/, T[;/ bfji/ ft~u gVQB ns/ eftsk ft~u o;^wrB j' ikD.

eftsk s/ nBzd ƒ wkDB, T[; ft~u v[~p ikD. fJjh sohek j[zdk j?, eftsk

gVQkT[D dk. fco ;ob noE ;wMk e/, p~funK e'b'A tkoh^tkoh gVQtkfJnk

ikDk ukjhdk j?.

Page 92: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

92wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

;e{b u~bhJ/

1. j/m fdZs/ ykfBnK ft~u fby' fe ;e{b ft~u s[;h eh e[~M f;~yd/ j'L

5 2

1

4

3

2. nkgD/ gzikph d/ nfXnkge pko/ gzi tke fby'L

1. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

3. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

5. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

gkm

13

Page 93: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

93 ;e{b u~bhJ/

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–2

;e{b u~bhJ/

1. ykbh EktK Go'L

1. w/o/ ;e{b dk BK

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

j?.

2. fJ; ft~u

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

nfXnkge jB.

3. w?ƒ w/ok ;e{b pj[s

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. w?A ;e{b'A ed/ S[~Nh

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

5. w/oh iwks ft~u w/o/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

jB.

6. n;hA ;ko/ fwb e/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

7. ;kv/ ;e{b ft~u pj[s tXhnk

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

8. ;kv/ ;e{b ft~u pj[s

HHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

9. ;kv/ ;e{b ft~u

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

th f;ykfJnk iKdk j?.

10. ;kv/ ;e{b dh ;t/o dh

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

pj[s

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

j[zdh j?.

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

gkm

0gkm

13

Page 94: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

94wfje-6

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. gsQkJh, ;zrhs, y/vK, fusoekoh, ezfgT{No.

2. p~funK B/ nkg/ fbyDk j?.

ekoih^gzBk 2

1. 1. p~funK B/ nkgD/^nkgD/ ;e{b dk BK fbyDk j?.

2. pj[s ;ko/

3. uzrk b~rdk j?

4. BjhA, eodk$eodh jK.

5. eJh d';s

6. y/vd/ jK

7. BkNe fyvkJ/ iKd/ jB.

8. ;|kJh j?.

9. ;zrhs

10. ;Gk, tXhnk.

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d;~Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) fizdrh fiT[D dh ;[~uih^iku, fIzdrh fiT[D d/ r[o.

(n) ;e{b ft~u r[o{^T[;skd fwbdk j?.

(J) ft~fdnk dk gqPkd fwbdk j?.

(;) d';sh uzfrnk b'eK Bkb eoBh ukjhdh j?.

3. (T) ;e{b p~funK dh Py;hns pDkT[D ft~u pj[s t~vk :'rdkB gkT[Adk j?.

frnkB o{gh ukBD Bkb Godk j?. pj[^g~yh ftek; ft~u ;jkJh jz[dk j?.

p~u/ B/ t~vk j' e/ i' th pDBk j[zdk j? T[; dh BhAj ;e{b jh j[zdk j?. y/vK,

Page 95: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

95 ;e{b u~bhJ/

BkNe, GkPD, fBos, ezfgT[No, fbyD^ebk, fusoekoh ;G e[~M p~uk

;e{b ft~u'A jh f;~ydk j?. r~b eh, p~u/ dh Py;hns d/ jo gfjb{ ƒ ;ztkoB

tkbk ;e{b jh j[zdk j?.

4. 1. (J) fJZE/ frnkB dh i's irdh j?.

2. (J) f;nkfDnK dh jo r~b dk nkdo eoBk ukjhdk j? ns/ T[; B{µ wzBDk

ukjhdk j?.

3. (T) uzr/ r[DK ƒ XkoB eohJ/.

ftnkeoB

1. 1. (J) d[PwDh

2. (J) u/bk

2. ozr, fIzdrh, fgnko, ;zr, ;zrs, ;[jDk, gzx{Vk

ouBkswe ekoi

1. p~funK B/ e/tb gVQBk j?, ;wMDk j? ns/ nwb eoBk j?.

2. iwks ft~u eokfJnk ikD tkbk ekoi j?.

f;oiBkswe^b/yB

p~funK B/ nkg/ fbyDk j?.

Page 96: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

96wfje-6

14. fB~ehnK fizdK, t~v/ ;ke/

w[~y^T[d/P

S'N/ ;kfjpikfdnK dh p/fw;kb e[opkBh pko/ p~funK ƒ d~;Dk. fB~eh fijh T[wo

ft~u T[j ekoBkw/ eo rJ/ fijV/ t~v/ th BjhA eo ;ed/. p~funK dh Pjkds okjhA

d/P^Grsh, d/P^fgnko dh ikr bkT[Dh. nDy Bkb fiT[Dk eh j[zdk j?, fJ; pko/

ikDekoh d/Dk. n?Bh t~vh w[rb je{ws, ikbw^iotkB/ j[ewokBK n~r/ f;o Bk

M[ekT[Dk, ;ukJh s/ nfv~r ofjDk, nkgDh ikB s'A t~X nkgDh nDy, nkgDh e"w

ns/ nkgD/ d/P ƒ fet/A fgnko ehsk iKdk j?. S'N/ fij/ p~funK dh e[opkBh okjhA

fJj ;wMkT[Dk fe r[bkwh dh fIzdrh, p/}?os j' e/ fiT[D tkbh fIzdrh, nkgD/ dhB

s'A p/dhB j' e/ fiT[D tkbh fIzdrh p/P~e fe~Bh th bzwh j't/, T[j fIzdrh bkjBs Goh

j[µdh j?. T[; Bkb'A nDy Bkb fiT[Dk nkgD/ d/P bJh wo fwND tkbh fIzdrh Gkt/A

E'VQh jh j't/, Gkt/A fJe fdB dh th j't/, T[j fes/ fInkdk uzrh j[zdh j?.

nkw^;XkoB T[d/P

� Ppd^Gzvko ft~u tkXk eoBk.

� P[~X gVQB ns/ fbyD dk nfGnk; eokT[Dk.

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� nkgD/ fJfsjk;e ns/ o{jkBhns tkb/ fto;/ Bkb i'VBk.

� BkNeh ftXk s'A ikD{ eokT[Dk.

� fefonk ns/ ekb dh gSkD eokT[Dk.

nfXnkgB ;ze/s

®f;~y^fJfsjk; dhnK s;thoK ftyk e/ gqPB g[~S'. ‘uko^;kfjpIkd/’ f|bw pko/

r~b eoBh. fijV/ p~funK B/ T[j fcbw t/yh j't/ T[; pko/ g[~SDk fe T[j T[BQK

ƒ fej' fijh b~rh. fejVk Gkr ;G s'A tXhnk b~frnk< ;kfjpikfdnK dhnK

s;thoK ftyk e/, T[BQK d/ BK g~[SD/. S'N/ ;kfjpIkfdnk pko/ gqPB g[~SD/.

fit/AL

� r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ fezB/ ;kfjpIkd/ ;B<

Page 97: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

97 fB~ehnK fizdK, t~v/ ;ke/

� t~v/ ;kfjpIkfdnK dk eh BK ;h<

� S'N/ ;kfjpIkfdnK dk eh BK ;h<

� T[BQK ƒ fe~E/ Pjhd ehsk frnk ;h<

� feT[A Pjhd ehsk frnk ;h<

� fBZehnK fizdK ns/ t~v/ ;ke/ dk eh noE j?< p~funK d/ T[Zso ikDB s'A pknd

nkg ;ko/ gqPBK d/ T[Zso ;wMkU.

®fJj gkm BkNeh ftXk ft~u fbfynk frnk j?, fJ; bJh gkm d/ P[o{ ft~u fd~s/

rJ/ gqPB nfXnkge T[;/ nzdkI ft~u gVQ e/, p~funK e'b'A gqPB g[~S ;ed/ jB.

p~funK e'b'A gksoK d/ o{g ft~u gVQkfJnk ik ;edk j? fco fi~E'A ejkDh P[o{ j[zdh

j?, T[ZE'A nfXnkge nkg gVQ ;ed/ jB. fJj ejkDh BjhA ;r'A ;kyh j?, ;~uh

xNBk j?, phs rJ/ ;w/A dh e[~y ft~u phsh j?. fJ; ƒ PoXk ns/ fgnko Bkb

;kyh d/ o{g ft~u jh gfVQnk ikDk ukjhdk j?.

nfXnkge d/ fujo/ d/ jkt^Gkt, j~EK d/ fJPko/ ns/ ntkI d/ T[sokn^uVkn,

;kyh ƒ pj[s jh fjod/^t/Xe pDk ;ed/ jB. nfXnkge p~funK n~r/ T[jh fdqP

;keko eo ;edk j?, fijV/ 300 ;kb gfjbK tkgo/ ;B. fJ; bJh ;kyh gVQkT[Ad/

tes ;tkb Bk g[~S', p~funK ƒ T[; ft~u g{oh soQK wrB j'D fdU. pj[s jh

Gktkswe ;kyh j?. jo gzikph dh o{j Bkb i[Vh j'Jh j?. p~funK dh Pjkds t/b/

fijVh je{ws I[bw Ykj ojh ;h, T[;/ ft~u'A jh Btkp wb/oe'Nbk B/ jkndk^

Bknok wkfonk ;h. fJ; I[bw ƒ o'eD bJh ntkI T[mkJh ;h. fJ; bJh fJj

Pjkds fe;/ fJ~e yk; f;~y Xow Bkb jh ;zpzfXs BjhA ;r'A g{oh wkBtsk ƒ jb{D

d/D tkbh j?. nDyh e"wK ƒ w[V ;[oihs eoB tkbh j?. fJ; bJh nfXnkge

dk fJ~e ftP/P o{g ft~u eos~t j?, fJ; ;kyh dh o{j s~e gj[zfunk ikt/, gVQkT[D

bJh nkgDk ;kok skD bk d/t/. p~funK ƒ ;kyh ftub/ ;zd/P ƒ fdqV eokT[D

bJh nfXnkge ƒ nkgDh ;koh f;nkDg, ;wM, fbnkes, ;wo~Ek bk d/Dh

ukjhdh j?. j' ;e/ sK uko ;kfjpIkd/ f|bw ftykT[D dk th T[gokbk eoBk

ukjhdk j?. feT[Afe fJj th n~ie~bQ dh gVQkJh dk fJ~e fj~;k pD u[~ek j?.

Page 98: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

98wfje-6

p~funK ƒ fJj ;wMkT[Dk ukjhdk j? fe n?B/ S'N/ p~u/, n?vh t~vh je{ws n~r/ BjhA

M[e/ sK fco ;kƒ th nkgD/ d/P dh so~eh bJh, T[; dh fpjsoh bJh Io{o e[~M

Bk e[~M eoBk ukjhdk j?.

gkm gVQkJ/ ikD s'A pknd ;tkb g[~S ;ed/ j' fit/A ^

� rzr{ e"D ;h<

� T[j ;kfjpIkfdnK ƒ fe~E/ b? nkfJnk ;h<

� ;kfjpIkfdnK d/ Bkb j'o e"D ;h<

� rzr{ B/ fejVk gkg ewkfJnk ;h<

� ;kfjpikfdnK ƒ fe; n~r/ g/P ehsk frnk<

� id'A T[BQK ƒ eufjoh ft~u fbikfJnk frnk sK dotki/ dh EK fyVeh ft~u'A

feT[A bzxkT[Dk ukj[zdk ;h jkew<

� ;kfjpIkfdnK B/ fyVeh ft~u'A bzxD t/b/ eh ehsk ;h<

� ;kfjpIkfdnK ƒ fet/A Pjhd ehsk frnk ;h<

� ;ojzd dh dhtko fezBh tkoh Ykjh rJh ;h<

� ;ojzd d/ ;{p/ tIho yK dk nzs fet/A j'fJnk ;h<

� n~i fe; ƒ :kd ehsk iKdk j?<

� ;kfjpIkfdnK dh :kd ft~u fejVk r[od[nkok P[;'fGs j?<

� wkjh B{o/ B/ r[o{ r'fpzd f;zx ih ƒ id'A ;kfjpIkfdnK dh p/fw;kb e[opkBh

pko/ d~f;nk sK n~r' r[o{ ih B/ eh fejk ;h<

� ;kfjpIkfdnK d/ BktK n~r/ ‘pkpk’ Ppd feT[A tofsnk iKdk j?<

� p~u/ B/ fejVk rhs ;[DkfJnk ;h< e/tb d' bkJhBK ;[DkU.

fJ; soQK d/ nB/eK gqPB nfXnkge p~funK e'b'A g[~S ;ed/ jB. fJj fdqV

eokT[Ad/ j'J/ fe n;hA fe; PkBdko fJfsjk; d/ tko; jK. ;kvhnK orK ft~u

fezBQK pjkdoK dk \{B j?. fJ; bJh jw/PK :kd o~y' Bk fe;/ ƒ vokU ns/ Bk

fe;/ s'A vo', ihU ns/ fiT[D fdU. I[bw ns/ Ikbw n~r/ edh Bk M[e'. ;~u s/

gfjok fdU. nDyh ihtB ihU.

;kok gkm p~funK e'b'A th tkoh^tkoh gVQktkfJnk ikDk ukjhdk j?.

Page 99: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

99 fB~ehnK fizdK, t~v/ ;ke/

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

fB~ehnK fizdK, t~v/ ;ke/

1. j/m fby/ gqPBK d/ T[Zso fby'L

1. S'N/ ;kfjpIkd/ e"D ;B< T[BQK d/ eh BK ;B<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. S'N/ ;kfjpIkfdnK d/ BK n~r/ fejVk Ppd tofsnk iKdk j?<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. wksk r[ioh ih e"D ;B<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. rzr{ e"D ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. rzr{ T[BQK ƒ fe~E/ b? frnk ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

6. ;kfjpikfdnK ƒ fe~E/ Pjhd ehsk frnk ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

7. T[BQK dh :kd ft~u fejVk ;EkB pDkfJnk frnk j?< T[; dk eh BK j?<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. j/m fby/ PpdK d/ tke pDkUL

1. pjkdo

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. ;kyh

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

3. eufjoh

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. wk;{w

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

5. Pjhd

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

gkm

14

Page 100: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

100wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–2

fB~ehnK fizdK, t~v/ ;ke/

j/m fby/ tkeK ft~u'A fefonk uD'L

1. ;{pk ;ojzd ;kfjpIkfdnK ƒ M[ek BjhA ;fenk.

;ojzd ;kfjpIkd/ M[ek BjhA ;fenk

2. r[o{ ih B/ fejk “n~i I[bw dh iVQ g[~Nh rJh j?”.

r[o{ ih I[bw g[~Nh rJh j?.

3. izrb ft~u rzr{ th T[BQK Bkb nk ofbnk.

izrb nk ofbnk rzr{

4. w'sh wfjo/ B/ ;kfjpIkfdnK ƒ row d[~X fgnkfJnk.

w'sh ;kfjpIkd/ d[~X fgnkfJnk

5. s[;hA t/y'r/ n;hA BtK fJfsjk; ouKr/.

s[;hA t/y'r/ fJfsjk; ouKr/

2. j/m fby/ tkeK ft~u'A BKt u[D'L

1. pkpk I'okto f;zx ns/ pkpk csfj f;zx pj[s pjkdo ;B.

pkpk I'okto f;zx csfj f;zx pjkdo

2. r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ uko ;kfjpikd/ ;B.

r[o{ r'fpzd f;zx uko ;kfjpikd/

3. ;ojzd dh Xosh s/ csfjrVQ ;kfjp P[P'fGs j?.

;ojzd Xosh csfjrVQ ;kfjp PP'fGs

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

gkm

14

Page 101: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

101 fB~ehnK fizdK, t~v/ ;ke/

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. 1. r[o{ r'fpzd f;zx d/ firo d/ N[eV/ g[~so ;B. T[BQK d/ Bkw pkpk i'okto f;zx

ns/ pkpk csfj f;zx ;B.

2. T[BQK d/ Bkw n~r/ pkpk Ppd tofsnk iKdk j?.

3. wksk r[ioh ih r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ wksk ih ;B.

4. rzr{ T[j d[PN pqkjwD ;h fi;B/ ;kfjpIkfdnK ns/ wksk r[ioh ih ƒ frqcsko

eotkfJnk ;h.

5. T[BQK ƒ T[j nkgD/ xo fgzv y/Vh b? frnk ;h.

6. T[BQK B{z ;jozd fty/ Pjhd ehsk frnk ;h.

7. T[ZE/ n~i e~bQ csfjrVQ ;kfjp r[o{d[nkok P[P'fGs j?.

2. 1. ;kfjpIkd/ pj[s pjkdo ;B.

2. n~i ;kƒ nfXnkge B/ S'N/ ;kfjpIkfdnK dh Pjkds dh ;kyh ;[DkJh.

3. p~funK ƒ ;{p/ tiho^yK dh eufjoh ft~u g/P ehsk frnk.

4. S'N/ S'N/ wk;{w p~funK ƒ IkbwK B/ Pjhd eo fd~sk.

5. Pjhd ed/ wod/ BjhA, jw/PK tk;s/ nwo j' iKd/ jB.

ekoih^gzBk 2

1. 1. M[ek BjhA ;fenk

2. g[~Nh rJh j?

3. nk ofbnk

4. fgnkfJnk

5. t/y'r/, ouKr/.

Page 102: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

102wfje-6

2. 1. I'okto f;zx, |sfj f;zx

2. r[o{ r'fpzd f;zx, ;kfjpIkd/

3. ;ojzd, Xosh, csfjrVQ ;kfjp

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d~;Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) pkpk I'okto f;zx ns/ pkpk csfj f;zx.

(n) r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ wksk ih ;B.

(J) rzr{ pqkjwD d/ xo i' fe r[o{ xo dk o;'Jhnk ofj u[~ek ;h.

(;) G[~yD^GkD/, nfs dh mzY ft~u mo oj/ p~funK ƒ row^row d[~X SekT[D

dh ;/tk ehsh ;h.

3. (T) p/P~e T[j T[wo ft~u fB~e/ ;B go ekoBkw/ nfij/ eo rJ/ i' e'Jh pI[or

th Bk eo ;e/. t~fvnK tkb/ ezw ehs/, n?;/ g{oB/ gkJ/ fe nkT[D tkbhnK

ghVQhnK bJh ukBD^w[Bko/ pD rJ/.

(n) fe Bk fe;/ s'A vo' ns/ Bk jh fe;/ ƒ vokU. ihU ns/ fiT[D fdU.

Ikbw fezBk th skesto j't/, pjkdoK ns/ ;{ofwnK n~r/ T[j fi~s e/ th

jko iKdk j?.

nDy Bkb ihU, nkgD/ j~eK bJh bV'. pjkdoh tkbh w"s, ekfJoK dh

fIzdrh s'A ;" r[DK t~X uzrh j[zdh j?. ;ko/ Xow jh uzr/ jB, e'Jh Ipod;sh

fe;/ dk Xow Bjha pdb ;edk. jo fJ~e ƒ fiT[D dk j~e j'Dk ukjhdk j?.

(J) id'A wkjh B{o/ B/ ;kfjpIkfdnK dh p/fw;kb e[opkBh dh dodBke dk;skB

pko/ d~f;nk sK r[o{ ih B/ nkgD/ sho dh B'e Bkb xkj dh fJ~e fsV g[~N e/

fejk, “n~i Ikbw dh iVQ g[~Nh rJh j?. wb/oe'Nbk nkpkd oj/rk.”

(;) fB~e/ fB~e/ d' ykb;/, d/y' BhjK ’u yV/ w[;eokT[Ad/,

Xow fBGkJhdk fet/A, t~v/^t~fvnK ƒ T[j ;wMkT[Ad/, fB~e/^fB~e/^d' ykbP/.

Page 103: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

103 fB~ehnK fizdK, t~v/ ;ke/

4. 1. (n) rzr{ dh wksk B/

2. (n) r[o{ r'fpzd f;zx ih B/

3. (T) rzr{ dh wksk ih B/

4. (T) n;hA nkswe s"o s/ fiT[Ad/ ofj ;ehJ/

5. (;) wjK^g[o;K dhnK ihtB eEktK gVQB^;[DB Bkb g[~so th ;g[s~o pD

iKd/ jB.

ftnkeoB

1. 1. iwksK, ;kyhnK, BdhnK, E?bhnK, fJ~NK, ezXK, p~u/, oki/, w[joK, dhtkoK,

e[opkBhnK, gjkVhnK

2. 1. (;) ekfJo

3. (J) g[zB

ouBkswe ekoi

1. (T) feT[Afe T[j ;ko/ gzikp dh o{j jB. T[BQK dh Pjkds B/ f;~y e"w o{gh

p{N/ ƒ f;ziD bJh nkgDk \{B v'fbQnk j?. T[BQK fB~fenK fifjnk B/ ;kƒ

fiT[Dk f;ykfJnk j?. id'A edh th e'Jh n"y/ ;w/A s/ v'bD b~rdk j? sK

;kfjpikfdnK dh e[opkBh fco fizd c{e fdzdh j?. T[j ofjzdh d[BhnK s~e

:kd ehs/ iKd/ ofjDr/.

(n) Bkw dh, Grsh dh, nkgD/ fgsk r[o{ ns/ dkdk r[o{ s/r pjkdo ;kfjp ih

dh p/fw;kb e[opkBh dh Pesh ;h.

(J) p~funK B/ nkg eoBk j?.

(;) p~funK B/ nkg fbyDk j?.

p~funK B/ nkg eoBk j? .

Page 104: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

104wfje-6

f;oiBkswe^b/yB

wksk r[ioh ih r[o{ s/r pjkdo ;kfjp, f;~yK d/ B"t/A r[o{ ih d/ wfjb (gsBh)

;B. r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ wksk ih ;B.

uko ;kfjpIkfdnK d/ dkdh ih ;B. wksk r[ioh e/tb fJ~e fJ;soh jh BjhA

;r'A T[j nkgD/ nkg ft~u fJ~e :[~r ;B.

r[o{ s/r pjkdo ih dh Pjkds s'A pknd r[o{ r'fpzd f;zx dh Py;hns ƒ xVB

tkb/ ;B. wksk r[ioh fJ~e t~v/ g?rzpo dh gsBh ns/ fJ~e :[~r g[oP ƒ iBw

d/D tkbh fJ;soh ;B. wksk r[ioh ih I[bw dh M[~b ojh fGnkBe jB/oh ƒ m~bQ

gkT[D tkb/ :'fXnK d/ wksk ih ;B. T[BQK dh r'd ft~u ;w/A d/ pbtkB g[oP y/v/,

t~v/ j'J/, wksk r[ioh ih r[o{ ;kfjpkB s'A th t~v/ ;B.

Page 105: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

jo jhb/ ;ukJh

105

15. jo jhb/ ;ukJh

w[~y^T[d/P

p~funK ƒ fdqV eokT[Dk fe ;~u p'bDk r[Dk f;o r[D j?. r[opkDh dh fJ~e s[e j?L^

;uj[ Uo? ;G[ e' T[gfo ;u[ nkuko[..

Gkt fe ;~u ;G s'A T[Zsw r[D j? go ;~uk ihtB fiT[Dk T[j ;~u s'A th t~vh r~b j[zdh

j?. fJwkBdko ns/ ;~uk fJB;kB o~p dk o{g j[zdk j?. T[; ft~u pkeh ;ko/ r[D ;fji

;[Gkn jh nk iKd/ jB. fJ; bJh p~funK ƒ fJ;/ r~b s/ e/Adfos eoBk j? fe Gkt/A

e[~M th j' ikJ/ ed/ M{m BjhA p'bDk ukjhdk.

nkw^;XkoB T[d/P

� Ppd^Gzvko ft~u tkXk eoBk.

� P[~X T[ukoB ns/ P[~X fbyD dk nfGnk; eokT[Dk.

� B?fse r[DK d/ XkoBh r[DhA p~u/ pDkT[Dk

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� fefonk ns/ ekb dh gSkD g~eh eoBk.

nfXnkgB ;ze/s

®gkm gVQkT[D s'A gfjbK e[~M ;ob gqPB g[~S ;ed/ j'L^

� ;kƒ ;~u feT[A p'bDk ukjhdk j?<

� eh s[;hA P/o ns/ nkiVh tkbh ejkDh ;[Dh j?<

� nkiVh ƒ M{m p'bD dk eh c+ fwfbnk ;h<

� eh s[;hA fJwkBdko b~eVjko/ dh ejkDh pko/ ikDd/ j'<

� b~eVjko/ ƒ T[; d/ ;~u p'bD s/ gkDh d/ d/ts/ B/ fejVk fJBkw fd~sk ;h<

� eh fe;/ p~u/ ƒ wjkswk rKXh d/ ;e{b ft~u gVQfdnK j'fJnK dh ;~u p'bD

tkbh xNBk dk gsk j?<

Page 106: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

106wfje-6

® p~fuU eh s[jkƒ gsk j? fe t~v/ j' e/ wjkswk rKXh B/ nfijhnK g[;seK fbyhnK

fijVhnK d[BhnK Go ft~u gqf;~X j'JhnK, fiBQK dk BK ;h My Experiments with

Truth Gkt ‘;~u p'bD d/ w/o/ nB[Gt’.

fJ; soQK d/ nB/eK gqPB g[~S e/ p~funK d/ i' th itkp j'D, ;jh T[Zso d~;D

s'A pknd, efjDk ukjhdk j? fe, fgnko/ p~fuU, n~i nkgK fJ~e nfijk gkm

gVQKr/, fi; ft~u d~f;nk frnk j? fe fet/A fJ~e fB~e/ p~u/ B/ nkgDh nzwh ƒ

fd~sk tuB, nkgDh ikB s/ y/v e/ th fBGkfJnk fe GKt/ e[~M th j' ikJ/, T[j

jw/;K ;~u p'b/rk. T[j pkbe ;~u p'bD d/ fJ; wjkB r[D ;dek t~vk j' e/, ghoK

dk gho, gho d;srho eoe/ ikfDnk frnk, T[BQK dk BK ;h npd[~b fibkBh j[D

;ko/ p~u/ nkgDh fposhnK, ;[osK fJekro eoe/, gkm ƒ g{o/ fXnkB Bkb ;[DBr/.

fJ; soQK nfXnkge ;kok gkm gfjbK nkg gVQ/ T[Zuh ntkI ft~u, ntkI d/

T[sokn^uVQkn, j~EK d/ fJPkfonK ns/, fujo/ d/ jktK^GktK d[nkok nfXnkge

fJ; gkm dh o{j ƒ S[j ;ed/ jB. pj[s jh ehwsh gkm j?, pj[s jh t~vhnK

f;~fynktK jB, fiBQK ƒ nfXnkge B/ p~funK d/ fjod/ s~e T[skoBk j?. gkm

gVQkT[D s'A pknd th gqPB g[~S ;ed/ j'l fit/AL^

� P/y npd[b ekfdo fibkBh e"D ;B<

� T[Zuh ft~fdnk jk;b eoB bJh T[j fe~E/ ikDk ukj[zd/ ;B<

� nzwh B/ npd[~b Bkb'A ftSVD s'A gfjbK fejVk tuB fbnk<

� okj ft~u npd[~b d/ ek|b/ ƒ e"D fwfbnk<

� npd[~b B/ vke{nK d/ ;odko e'b eh fejk ;h<

� vke{nK dk ;odko, fJ~e vke{ s'A ;zs fet/A pD frnk ;h<

� npd[~b e'b fezB/ fdBko ;B<

� fJ; ejkDh s'A ;kƒ eh f;~fynk fwbdh j?<

fJ; soQK d/ nB/eK gqPB nfXnkge nkg pDk ;ed/ jB. p~funK e'b'A th

gkm tkoh^tkoh gVQtkfJnk ikD ukjhdk j?.

Page 107: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

107

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

jo jhb/ ;ukJh

1. P/y npd[~b ekfdo fIbkBh pko/ gzi tke fby'L

1. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

3. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

5. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. j/m fby/ p'b fe;B/, fe;ƒ ej/ ;B<

1. “j/ w/o/ B/e ;hos p~u/, ikD s'A gfjbK w?ƒ fJ~e tuB d/j fe Gkt/A s/oh ikB

s/ th feT[A Bk pD nkt/, s{z edh th M{m BjhA p'b/Ark”.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. “eh e'Jh g?;k X/bk j? s/o/ e'b<”

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

3. “jK, w/o/ e'b ukbh dhBko jB.”

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. “p'P~e` s{z fJBQK fdBkoK ƒ b[ek ;edk ;h<”

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

5. “fe~E/ b[ekJ/ jB, T[j dhBko<”

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

gkm

15

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

jo jhb/ ;ukJh

Page 108: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

108wfje-6

ekoih^gzB (Work-Sheet)–2

jo jhb/ ;ukJh

1. j/m fby/ tke g{o/ eo'L

1. ;dk ;~u p'bDk

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

j?.

2. ;~u p'bD tkb/ p~funK ƒ ;G

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

3. w?A th npd[b ekfdo fibkBh dh soQK jw/PK

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. M{m p'bD Bkb j'o w[;hpsK nk

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

5. fJ~e M{m ƒ b[ekT[D bJh ;" M{m j'o

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

6. ;~u p'b e/ e[~M th :kd BjhA

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

7. ;~u p'bD tkb/ p~u/ ƒ fe;/ dk vo

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

8. p~u/ wB d/ ;~u/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

9. ;~u p'bD tkb/ p~funK s/ jo e'Jh ftPtkP

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

10. ;~u p'b e/ w?ƒ pj[s

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

j?.

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

gkm

15

Page 109: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

109 jo jhb/ ;ukJh

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. 1. P/y npd[~b ekfdo fibkBh, fjzd^gke T[g^wjKdhg d/ fJ~e wjkB ;{|h

dot/P j'J/ jB.

2. T[j fJokB d/ gqf;~X Pfjo fibkB d/ ofjD tkb/ ;B.

3. S'Nh T[wo ft~u jh T[BQK d/ fgsk ih dh w"s j' rJh ;h.

4. T[j jw/PK ;~u p'bd/ ;B.

5. ;~u p'bD d/ r[D eoe/, T[BQK B/ y{zyko vke{nK d/ ;odko dk ihtB th pdb

fd~sk ;h.

2. 1. npd[~b dh wK B/ npd[~b ƒ fejk.

2. fJ~e vke{ B/ npd[~b ƒ g[~fSnk.

3. npd[~b B/ vke{ ƒ itkp fd~sk.

4. vke{nK d/ ;odko B/ npd[~b ƒ fejk.

5. vke{nK d/ ;odko B/ npd[~b ƒ g[~fSnk.

ekoih^gzBk 2

1. 1. ukjhdk

2. fgnko, eod/, jB

3. ;~u, p'bKrh$p'bKrk.

4. iKdhnK jB

5. p'bD/, g?Ad/, jB

6. o~yDk, g?Adk

7. BjhA j[zdk

8. j[zd/ jB

9. eodk j?

10. \[Ph, fwbdh.

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d;~Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) P/y npd[~b ekfdo fibkBh, fjzd^gke T[g^wjKdhg d/ fJ~e wjkB ;{|h

dot/P ;B. ghoK d/ gho, gho d;srho th T[BQK ƒ fejk iKdk ;h.

Page 110: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

110wfje-6

(n) w[~Ybh ft~fdnk g{oh eoB s'A pknd npd[~b B/ prdkd ikD dk wB pDk

fbnk ;h.

(J) npd[~b ekfdo ƒ T[; dh nzwh B/ ukbh fdBko fd~s/ ;B.

3. (T) i[dkJh s'A gfjbK |foPsk^o{j nzwh B/ p~u/ npd[~b ekfdo ƒ fJ~e B;hjs

fdzd/ j'J/ fejk, T[; s'A fJ~e tuB fbnk fe Gkt/A e[~M th j' ikJ/, p/P~e T[;

dh ikB s/ th feT[A Bk pD nkJ/, fezBk th B[e;kB j' ikJ/ go T[j edh th,

fe;/ th jkbs ft~u M{m BjhA p'b/rk. i' th p'b/rk, id'A th p'b/rk jw/;K ;~u

jh p'b/rk.

(n) id'A vke{ ek|bk b[~N oj/ ;B sK fJ~e vke{ dh BIo p~u/ npd[~b s/ gJh,

T[; B/ p~u/ e'b'A g[~fSnk fe eh T[; e'b e'Jh o[fgnk g?;k j?< sK n~r'A

npd[~b B/ p/vo j' e/ fejk fe jK T[; e'b g{o/ ukbh fdBko jB ns/ T[j

T[; dh pKj j/mK p~X/ j'J/ jB. id'A ;odko B/ th fJjh ;tkb g[~fSnk ns/

npd[~b B/ T[jh itkp fd~sk sK ;odko j?okB j' frnk. ;odko d/ g[~SD s/

fe npd[~b fJj fdBko S[gk ;edk ;h, npd[~b B/ ;odko ƒ d~f;nk fe xo'A

s[oB t/b/ T[; B/ nkgDh wK ƒ tuB fd~sk ;h fe Gkt/A e[~M th j' ikJ/ T[;

;~u p'b/rk fco T[j nkgDh fgnkoh nzwh ƒ fd~sk j'fJnk tuB fet/A s'V

;edk j?, fJj sK f;oc ukbh fdBko jB, Gkt/A T[; dh ikB th ubh ikt/

sK th T[j M{m BjhA p'b/rk.

(J) fJ; ejkDh s'A ;kƒ fJjh f;~fynk fwbdh j? fe id'A th e[~M p'b', e/tb

;~u p'b' ns/ nkgD/ ehs/ tknd/ Io{o fBGkU, fd~s/ j'J/ tuB edh Bk s'V'.

;ukJh ns/ fJwkBdkoh dk o;sk pj[s t~v/ fJBkw fdzdk j?. fJj edh Bk

G[~b'. G[~b e/ th M{m Bk p'b'.

(;) id'A vke{nK d/ ;odko B/ t/fynk fe fJ~e fB~ek p~uk nkgDh nzwh ƒ fd~sk

tuB BjhA s'V fojk, nkgDk ;G e[~M b[NkT[D bJh fsnko yVk j?. ukbh

fdBko, nkgDh ikB, ;G e[~M, sK T[; dh nkswk Mzi'Vh rJh. nzdo soe

Page 111: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

111 jo jhb/ ;ukJh

nk rJh fe fX~eko j? T[; d/ ihtB ƒ fi; ƒ uzr/ ns/ p[o/ dh ;wM j?.

n~bkj Bkb ehs/ tknfdnK dk fJbw j? fco th T[j rk|b j' e/ p[o/ ezw eo

fojk j?, p~uk npd[~b T[; bJh e'Jh |foPsk pDk e/ nkfJnk s/ T[; B/ gqD

ehsk fe T[j n~r'A s'A B/e ihtB iht/rk. n~bkj n~r/ ;~u/ fdb'A s"pk ehsh.

4. 1. (n) T[j T[Zu^ft~fdnk dh gqkgsh eoBk ukj[zd/ ;B.

2. (J) vke{nK dh BIo T[BQK fdBkoK s/ Bk gJ/ ns/ god/; ft~u g?;/ p~u/ d/ ezw

nk ;eD.

3. (T) T[; ƒ p~u/ dh rohpVh jkbs t/y e/ :ehB BjhA j'fJnk fe T[; e'b

fdBko j'Dr/.

4. (J) vke{nK d/ ;odko B/

5. (n) npd[~b ekfdo B/

ftnkeoB

1. 1. (J) fszB

2. (J) j[D phs fojk ;wK

3. (n) toswkB^ekb

4. (J) G{sekb

2. 1. (;) vke{nK

2. (n) Ikbw

3. (n) pdh

4. (;) gob'e

ouBkswe ekoi

1. (T) fInkdkso p~u/ vo eoe/ M{m p'bd/ jB. fJ~e M{m ƒ b[ekT[D bJh fco ;"

M{m j'o p'bD/ g?Ad/ jB. fJ; bJh M{m p'bD tkb/ p~u/ jw/PK fe;/ Bk fe;/

w[;hps ft~u c; jh iKd/ jB.

(n) p~funK B/ nkg fbyDk j?.

Page 112: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

112wfje-6

(J) p~funK B/ nkgD/ nB[Gt d~;D/ jB.

(;) p~funK B/ fpbe[~b fB~ih nB[Gt d~;D/ jB.

f;oiBkswe^b/yB

wjkswk rKXh id'A pugB ft~u ;h, T[BQk B/ Beb eoB s'A nfXnkge ƒ BKj eo

fd~sh ;h. fco T[j pj[s p[oh ;zrs ft~u g? rJ/ ;B, fit/AL Pokp ghDk, f;roN,

M{m p'bDk. fJj ;G e[~M T[BQK B/ nkgD/ fgsk ih ƒ ;~u^;~u d~; fd~sk ;h, T[;

s'A pknd edh M{m BjhA p'fbnk. t~v/ j' e/ T[BK B/ nkgD/ fJ; ;~u^p'bD s/ |\o

ehsk ns/ eJh feskpK fbyhnK.

fJ;/ r[D eoe/ T[BQK dk d/PK ftd/PK ’u ;BwkD j'fJnk fJ~E'A s~e fe T[j ;kv/

Gkos d/ okPNo fgsk eoe/ ;BwkfBs ehs/ rJ/ jB.

Page 113: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

113 fJj j? w/ok d/P wjkB

16. fJj j? w/ok d/P wjkB

w[~y^T[d/P

p~funK d/ fdb ft~u fJj nfj;k; irkT[Dk fe ;kƒ Gkosh j'D s/ wkD eoBk ukjhdk

j?. Gkt/A ;kv/ d/P ft~u ;" ewhnK j'D fco th nkgD/ d/P tork j'o e'Jh d/P BjhA

j[zdk. go n;hA sK nkgD/ Gkos s/ T[; dhnK nB/eK gqeko dhnK ftP/;sktK s/ wkD

eo ;ed/ jK. n;hA wkD eo ;ed/ jK fe ;kv/ PkBdko fJfsjk; s/, fJ; dh g[oksB

;~fGnsk s/, nB/esk ft~u J/esk s/, fJ; dhnK nB/e gqeko dhnK GkPktK s/,

fGzB^fGzB soQK d/ gfjokftnK s/, ;[nkd Gog{o ykfDnK s/ ns/ Gkos d/ goikszso

s/. fJ; s'A th t~vh r~b fe ;kvk d/P foPhnK^w[BhnK dh Xosh j?, d[BhnK d/

t~v/^t~v/ g?rzpo, okw, feqPB, wjkswk p[~X, r[o{ BkBe d/t ih, wjKtho s/ j'o nB/

eK d/th d/tfsnK, ;zsK^g[oPK epho ih, Bkw d/t ih, oftdk; ih ns/ r[o{ r'fpzd

f;zx ih tor/ wjkB g?rzpoK dh Xosh j?. fJ; bJh n;hA Gkosh j'D s/ fizBK wkD

eohJ/, T[ZBk x~N j?. fJ~E'A d/ w";wK s/, fe;kBK, wId{oK s/, ;KM/ gfotkoK s/, fJ~e

d{i/ gqsh ;B/j o~yD tkb/ b'eK s/ fizBk wkD eohJ/ x~N j?.

� Ppd^Gzvko ft~u tkXk eoBk.

� P[~X p'bDk, gVQBk ns/ fbyDk f;ykT[Dk.

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� d/P^Grsh dh i's^irkT[Dk.

� fefonktK dh gSkD eokT[Dk.

nfXnkgB ;ze/s

®eftsk gVQkT[D s'A gfjbK Gkos dk BePk ftyk e/ p~funK ƒ g[~S ;ed/ j' fe fJj

fejV/ d/P dk BePk j?<

� fJ; ft~u e[~b fezB/ oki jB<

� eh s[;hA nkgD/ d/P ƒ fgnko eod/ j'<

Page 114: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

114wfje-6

� fJ; ƒ ‘w/ok Gkos wjkB’ feT[A fejk iKdk j?<

� fJ; ƒ foPhnK w[BhnK dh Xosh feT[A fejk iKdk j?.

fJ; soQK d/ j'o gqPB nfXnkge nkg th pDk ;ed/ jB.

®n~i nkgK eftsk gVQKr/ ‘fJj j? w/ok d/P wjkB’, ;ko/ p~u/ feskpK pzd o~yDr/

ns/ nfXnkge d/ fg~S/^fg~S/ gVQBr/. j[D nfXnkge eftsk dh ;[o^skb ƒ

;wMd/ j'J/ rk e/ eftsk gVQ ;ed/ jB. nkgD/ fujo/ d/ jktK^GktK, j~EK d/

fJPkfonK ns/ ntkI d/ T[sokn^uVQkn d[nkok p~funK ƒ eftsk d/ GktK ft~u

ozrDk j?. eftsk dh b?n ft~u o; wrB eoBk j?. eftsk gVQB dk nBzd wkDBk

f;ykT[Dk j?.

eftsk gVQkT[D dk ;G s'A tXhnK sohek fJjh j[zdk j? fe p~funK ƒ eftsk d/

GktK ft~u bhB eoBk.

x~N'^x~N d' iK fszB tko eftsk gVQBh ukjhdh j? fco tkoh^tkoh p~funK e'b'A

gVQtkU ns/ ;ob gqPB g[~S ;ed/ j'l fit/AL

� Gkos ƒ gfjbK eh fejk iKdk ;h<

� r[o{ BkBe d/t fe; Xosh s/ g?dk j'J/ ;B<

� r[o{ ih B/ fejV/ okyP ƒ f;~X/ o;s/ gkfJnk ;h<

� Grs f;zx pko/ eh ikDd/ j'<

� ;kv/ d/P ft~u b'e fe; soQK ofjzd/ jB<

;koL ;' fgnko/ p~fuU, fJ; eftsk dk fJjh ;ko j? fe n;hA nkgD/ d/P ƒ

nkgD/ sB^wB ns/ XB eoe/ fgnko eoBk j?. fJ; dh so~eh ft~u nkgDk

pDdk :'rdkB gkT[Dk j?. fJ; dh PkB ft~u tkXk eoBk j? ns/ nkgD/ d/P dh

Xosh s/ wkD eoBk j?.

Page 115: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

115

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

fJj j? w/ok d/P wjkB

1. j/m fd~s/ ykfBnK ft~u Gkos d/ fe;/ gzi dfonktK d/ BK fby'L

2. j/m fd~s/ r'b dkfJfonK ft~u fe;/ gzi Xkofwe EktK d/ BK fby'L

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

gkm

16

fJj j? w/ok d/P wjkB

Page 116: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

116wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–2

fJj j? w/ok d/P wjkB

1. fd~s/ rJ/ PpdK d/ pj[^tuB fby'L

Bdh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fuVh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fJ;soh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

e[Vh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

p~uk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

p~uh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

Xosh L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

MrVk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

fBnkok L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

o;sk L

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. j/m fd~s/ tkeK ft~u'A fefonk u[D e/ fe;w fby'L

1. fuVh dkDk u[r ojh j?.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. fuVhnK T[Zv ojhnK jB.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. nfXnkge gVQk fojk j?.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. nfXnkge p~funK ƒ gVQk fojk j?.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. sko/ uwe oj/ jB.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

gkm

16

Page 117: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

117 fJj j? w/ok d/P wjkB

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. rzrk, ;sb[i, fpnk;, Bowdk, ekt/oh

2. ;'wBkE wzdo, jfowzdo ;kfjp, eKPh ftPtBkE wzdo, nePoXkw wzdo, pzrbk

;kfjp r[od[nkok, ;h;rzi r[od[nkok

ekoih^gzBk 2

1. BdhnK, fuVhnK, fJ;sohnK, e[VhnK, p~u/, p~uhnK, XoshnK, MrV/, fBnko/,

o;s/.

2. 1. u[r ojh j? ^ ;eowe

2. T[Zv ojhnK jB ^ neowe

3. gVQk fojk j? ^ neowe

4. gVQk fojk j? ^ ;eowe

5. uwe oj/ jB ^ neowe

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d;~Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) ;kv/ d/P ft~u fjzd{, f;~y, fJ;kJh, w[;bwkB, gko;h nkfd XowK d/ b'e

ofjzd/ jB.

(n) r[o{ BkBe d/t ih

(J) ;qL Grs f;zx ns/ eosko f;zx ;okGk B/ nkgDh ikB e[opkB ehsh.

(;) T[; d/ d/P ft~u nwB PKsh oj/.

3. 1. (J) ;'B/ dh fuVh

2. (J) bkb pjkdo Pk;soh

3. (J) eosko f;zx ;okGk

Page 118: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

118wfje-6

ftnkeoB

1. (n) ;eowe

2. (n) G{s^ekb

3. (J) fuVhnK

4. (J) ekfJo

5. (n) ;[y

ouBkswe ekoi

(T) p~funK B/ nkgD/ nB[Gt fbyD/ jB.

(n) |"ih itkBK dh i? j't/, fijV/ d/P dh okyh eod/ jB. d/P dhnK ;oj~dK s/

gfjo/ fdzd/ jB. nkgDh ikB e[opkB eod/ jB, fe;kBK s'A d/P pfbjko

iKdk j?, fijV/ ;G dk fY~v God/ jB. fijV/ d/P^tk;hnK ƒ nzB fdzd/ jB.

fJj d't/A |"ih ns/ fe;kB fiT[Ad/ ofjD, \[Pjkb ofjD.

f;oiBkswe^b/y

� foPhnK w[BhnK dh Xosh j?, ghoK g?rzpoK B/ fJ; ƒ d?th^r[DK Bkb fBtkfink

j?.

� nB/esk ft~u J/esk j?.

� GKs^GKs d/ tXhnk w";w jB.

� nB/eK gqeko dhnK GkPktK ns/ p'bhnK jB.

� t~y'^t~yo/ XowK d/ j[zfdnK j'fJnk th ;ko/ fJ~e d{i/ dk ;fseko eod/ jB.

Page 119: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

119 ;[nkwh ftt/ekBzd

17. ;[nkwh ftt/ekBzd

w[~y^T[d/P

;[nkwh ftt/ekBzd d/ ihtB pko/ ikDekoh d/Dk. p~funK ƒ fJj d~;Dk fe fet/A

S'Nh fijh e/tb 39 ;kb dh T[wo ft~u T[BQK B/ ;koh d[BhnK rkj fd~sh, d[BhnK dk

T[Zsw ns/ ;q/PN frnkB gqkgs ehsk, nfXnkswe d[BhnK dhnK f;yoK ƒ S[fjnk,

feskpK gVQhnK ns/ fbyhnK, o~p dh gqkgsh ehsh, fJj ;G e[~M T[BQK B/ nkgD/

fdqV fJ~Sk Pesh ns/ ;ys fwjBs d[nkok gqkgs ehsk. ;w/A d/ fJ~e^fJ~e gb ƒ

;ekoE ehsk nkgD/ d/P dk r"ot tXkfJnk. fjzd[;skB dk f;o T[Zuk ehsk T[;

t/b/ id'A ;kvk d/P r[bkw ;h. nwohek tor/ w[be ft~u ik e/ d~f;nk fe Gkos dh

;z;feqsh fezBh nwho j?. Gkos d/P fezBk wjkB j?. fJj d/P d[BhnK d/ ;ko/ d/PK dh

nksfwe so~eh eoB tkb/ okj dh iBBh j?. ;' fJ; bJh ;kƒ th nkgD/ ihtB ƒ

;ekoE eoBk ukjhdk j?. ;[nkwh ftt/ekBzd dhnK fbyhnK g[;seK Io{o gVQBhnK

ukjhdhnK jB. jo ezw ;w/A f;o eoBk ukjhdk j?. fe;/ th ezw eoB s'A voBk

BjhA ukjhdk ns/ nkgDk ezw fwE/ j'J/ ;w/A ft~u g{ok eoBk ukjhdk j?.

� Ppd^Gzvko ft~u tkXk eoBk.

� P[~X p'bD, gVQB ns/ fbyD dk nfGnk; eokT[Dk.

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� pjkdo ns/ ;kj;h p~u/ pDB bJh gq/fos eoBk.

� uzrhnK g[;seK gVQB bJh T[s;kfjs eoBk.

nfXnkgB ;ze/s

®gkm gVQkT[D s'A gfjbK ;[nkwh ftt/ekBzd dhnK s;thoK ftykU. pugB s'A b?

e/ t~v/ j'D s~e nDfrDs s;thoK jB. fco gqPB g[~S'L

� fJj s;tho fe; dh j?<

� ;[nkwh ftt/ekBzd e"D ;B<

®;[nkwh ftt/ekBzd d/ r[o{ e"D ;B< ;[nkwh okwfeqPB gowjz; dh c'N' th ftyk

;ed/ j'. fJ; soQK nfXnkge nkg eJh ;tkb pDk ;ed/ jB. ;' fgnko/

Page 120: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

120wfje-6

p~fuU, n~i nkgK ;[nkwh ftt/ekBzd pko/ gVQKr/, T[j fJ~e s/i~;th ;zs, wjkB

d/P^Grs, fBvo ns/ pjkdo B/sk, wjkB dkoPfBe, T[Zsw tesk ns/ w[odk

Gkos tk;hnK ƒ irkT[D tkb/, fizdk eoB tkb/ eow:'rh ;B. pugB s'A T[BQK

d/ wB ft~u o~p ƒ t/yD dh gqpb fJ~Sk ;h. okwfeqPB gowjz; ih T[BQK d/ r[o{

;B, fiBQK B/ nkgDh ;koh o{jkBh Pesh Bkb ftt/ekBzd ƒ fBtki fd~sk ;h. r[o{

dh fJ~Sk nB[;ko T[BK d/ ;ko/ Gkos ft~u fco e/ r[o{ d/ T[gd/PK dk gquko ehsK,

d/PK ftd/PK ft~u ;Vd/ pbd/ ;z;ko ƒ gqG{^Grsh d/ Phsb ib Bkb PoPko

ehsk. e/tb 39 ;kb dh T[wo ft~u nkgD/ fwE/ j'J/ ;ko/ ezw g{o/ ehs/ ns/ PKs

fu~s j' e/ w"s ƒ rb/ brkfJnk. pj[s ;kohnK feskpK fbyhnK T[BQK dhnK

fbysK jo ;w/A ft~u gq;zfre ofjDrhnK. nkU ikDhJ/, ;[nkwh ftt/ekBzd ih

fej' fijh Py;hns ;BL

;kok gkm nfXnkge T[Zuh ntkI ft~u nkg gVQ/ ntkI d/ T[sokn^uVQkn s/

fujo/ dk jktK^GktK okjhA p~funK ƒ T[;/ wkj"b ft~u b? ikD dh e'fPP eo/,

fit/A ;[nkwh ftt/ekBzd d/ ihtB dhnK xNBktK T[BQK dhnK n~yK n~r/ tkgo

ojhnK j'D. gkm gVQkT[D s'A pknd gkm ft~u'A gqPB g[~S' ik ;ed/ jBl fit/AL

� ;[nkwh ftt/ekBzd dk iBw fe~E/ j'fJnk<

� T[BQK d/ wksk fgsk dk eh BK ;h<

� okwfeqPB gowjz; e"D ;B<

� T[BQK dk pugB dk BK eh ;h<

� 1893 ft~u T[j ;op^Xow ;wko'j ft~u Pkwb j'D bJh fejV/ w[be ft~u rJ/

;B<

� ;[nkwh ftt/ekBzd fezBh T[wo ft~u gqb'e f;Xko rJ/ ;B<

fco ;kok gkm p~funK e'b'A tkoh^tkoh gVQtkfJnk ikDk ukjhdk j?.

Page 121: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

121 ;[nkwh ftt/ekBzd

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

;[nkwh ftt/ekBzd

1. j/m fd~s/ gqPBK d/ T[Zso fby'L

1. ;[nkwh ftt/ekBzd dk pugB dk eh BK ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. ;[nkwh ftt/ekBzd ih d/ wksk ih dk eh BK ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. T[BQK d/ wksk ih T[BQK ƒ fejVhnK ;kyhnK ;[DkfJnk eod/ ;B<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. ;[nkwh ftt/ekBzd d/ r[o{ dk eh BK ;h<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. ;[nkwh ftt/ekBzd 1893 ft~u nwohek feT[A rJ/ ;B<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. j/m fby/ p'b fe; B/ fe; ƒ ej/ ;BL

1. “wjkokik, eh s[;hA GrtkB ƒ t/fynk j?<”

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. “jK, fi; soQK w?A s[jkƒ t/y fojk jK.”

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. “Sh^Sh, s{z sK ni/ fJ~e pj[s ftPkb o[~y pDBk j?.”

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. “w/o/ nwoheh G?D' s/ Gokt', fJ; ;wkrw ft~u ;~d/ ikD bJh w?A ;ko/

fjzd[;skBhnK t~b'A nkg ih dk XzBtkd eodk jK.”

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. “fJj ;[nkwh e"D j?< T[; dk GkPD ;G s'A tXhnk ;h.”

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

gkm

17

Page 122: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

122wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–2

;[nkwh ftt/ekBzd

1. ykbh EktK Go'L

1. ;[nkwh ftt/ekBzd wjkB

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

;B.

2. T[BQK d/ r[o{ ih th pj[s

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

eod/ ;B.

3. T[j ;koh T[wo b'eK d/ d[~y d{o

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. T[j pj[s t~v/

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

;B.

5. T[j d[fBnkth d/ Bkb^Bkb o{jkBh ft~fdnk th Io{oh

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

6. fJekrosk ;ko/ frnkB ƒ jk;b eoB dh

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

j?.

7. s[;hA fi; soQK dk ;'u'r/, T[jh e[~M

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

8. ;koh gVQkJh dk noE p~u/ ƒ B/e ns/ ofjwfdb

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

gkm

17

Page 123: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

123 ;[nkwh ftt/ekBzd

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. 1. T[BQK dk pugB dk BK Bo/Ado ;h.

2. ;qhwsh G[tB/Ptoh d/th

3. okwuzdo ns/ feqPB wjkoki ih dhnK ;kyhnK ;[DkfJnk eod/ ;B.

4. okwfeqPB gowjz; ih

5. ;op^Xow ;wko'j ft~u Pkwb j'D bJh nwohek rJ/ ;B.

2. 1. ftt/ekBzd B/ okwfeqPB gowjz; ih ƒ fejk.

2. okwfeqPB ih B/ ;[nkwh ftt/ekBzd ƒ fejk.

3. okwfeqPB gowjz; ih B/ ;[nkwh ftt/ekBzd ƒ fejk.

4. ;[nkwh ftt/ekBzd B/ nwohek d/ b'eK ƒ fejk.

5. nwohek d/ nkw^b'eK B/ fJ~e d{i/ ƒ g[~fSnk.

ekoih^gzBk 2

1. 1. ;zs

2. Grsh

3. eod/ oj/

4. gqukoe ;B

5. ;wMd/ ;B

6. e[zih

7. pD, ikUr/

8. pDkT[Dk, j[zdk j?.

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d;~Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) ;[nkwh ftt/ekBzd fJ~e wjkB dkoPfBe, ;zs, d/P^Grs ns/ Gkos dh o{j

;B.

(n) ebe~sk

(J) ;[nkwh ih d/ fgsk ftPtkBkE d~s ;B. T[j fJ~e gqf;~X tehb ;B.

Page 124: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

124wfje-6

3. (T) ;[nkwh ftt/ekBzd, okwfeqPB gowjz; e'b GrtkB d/ doPB eoB rJ/

;B. T[BQK ƒ nfij/ ;zs dh Gkb ;h fijVk T[BQK ƒ o~p Bkb fwbk ;e/.

ftt/ekBzd ƒ fwb e/ gowjz; ih pj[s \[P j'J/ ns/ fejk fe T[j sK

ftt/ekBzd d/ nkT[D dh T[vhe ed'A s'A eo oj/ jB. T[j T[BQK ƒ o~p d/

doPB Io{o eotkT[Dr/.

(n) ;[nkwh ftt/ekBzd dk GkPD ;[D e/ b'e wzso^w[rX j' rJ/, T[j nkgDhnK

e[o;hnK S~v e/ ftt/ekBzd t~b tXd/ rJ/. T[BQK ƒ nkgDh ;[X^p[~X BjhA

;h. ftt/ekBzd dh T[;ss nwoheK dhnK nypkoK ft~u th j'Jh. b'e pj[s

gqGkfts j'J/ fe fJ; soQK d/ frnkBtkB Gkosh n~r/ nzro/I fwPBoh e[~M

th BjhA jB. nwohek ft~u ;[nkwh ftt/ekBzd d/ nkT[D dh X[zw w~u rJh.

(J) T[BQK B/ Gkos tk;hnK ƒ fejk, T[m', ikr', nkgDh iBw^G{wh dh nokXDk

eo'. s[jkvk fJ~e'^fJ~e d/tsk j?, s[jkvk d/P, s[jkvk okPNo. GrtkB

wzdo iK w;fid ft~u BjhA, s[jkv/ nkb/^d[nkb/ t;d/ b'eK ft~u j?. jo

fJ~e dk nkdo ej'.Bhu, dfb~doh, uzvkb, nfrnkBh ;G w/ok jh \{B j?.

wkD Bkb ej', n;hA Gkostk;h jK, ;ko/ Gkostk;h ;kv/ Gok jB. Gkos

d/ efbnkD ft~u jh w/ok efbnkD j?.

4. 1. (;) nwohek

2. (J) okwfeqPB gowjz; ih

3. (J) ;[nkwh ih fJ; ;z;ko ƒ S~v e/ o~p ih e'b ub/ rJ/.

4. (;) 39 ;kb

5. (J) Bo/Ado

6. (n) nwohek d/ nkw b'eK B/

7. (J) ;[nkwh ftt/ekBzd B/.

ftnkeoB

1. (;) n~yK

2. (n) xNBktK

3. (T) foPhnK

Page 125: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

125 ;[nkwh ftt/ekBzd

ouBkswe ekoi

1. (T) edh BjhA, T[BQK ƒ ;G e[~M T[BQK d/ r[o{ okwfeqPB gowjz; ih e'b'A jh

fwfbnk ;h.

(n) feT[Afe nfXnkswe gVQkJh jh n;bh gVQkJh j?. n~i ftt/ekBzd ƒ T[BQK

dh nfXnkswe T[Zusk eoe/ jh ikfDnk iKdk j?. d[fBnkth gVQkJh tkb/

sK pj[s b'e ftd/PK ’u p?m/ jB. e"D ikDdk j?, T[BQK ƒ< o{jkBh gVQkJh,

d[fBnkth gVQkJh gVQB ft~u th ;jkJh j[zdh j?.

(J) feT[Afe T[BQK B/ nkgD/ d/P dk wkD tXkfJnk ;h. ftd/PK ft~u Gkos dh PkB

dk Mzvk p[bzd ehsk ;h.

(n) feT[Afe T[BQK B/ w[odk b'eK ft~u fizd c{eh ;h. d/P^Grsh, fBvosk ns/

;_?^wkD Bkb fiT[ADk f;ykfJnk ;h.

(j) p~funK B/ nkgD/ nB[Gt fbyD/ jB.

(e) noftzd e/iohtkb, fJ~e'^fJ~e B/sk j?, fijVk ;[nkwh ftt/ekBzd d/

gd^fuzBQK s/ u~b fojk j?.

f;oiBkswe^b/yB

p~funK B/ BkNe y/vDk j?.

Page 126: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

126wfje-6

18. N~g/

w[~y^T[d/P

B?fse r[DK Bkb fPzrkoBk. B/e, ofjwfdb, f;nkD/, GkJhukok o~yD tkb/, gVQkJh

eoB tkb/, fwjBsh, o'I ;e{b nkT[D tkb/, ;kj;h, pjkdo, uzrh ;zrs eoB tkb/,

;k|^;[Eo/ ofjD tkb/, d{finK d/ d[~y joB tkb/, goT[gekoh wB[~y pDkT[Dk.

p~funK ƒ fJjh r~bK fdqV eokT[DhnK jB fe T[BQK ƒ o'I ;e{b nkT[Dk ukjhdk j?.

o'I Bjk e/, ;kc^;[Eo/ e~gV/ gfjBD/ ukjhd/ jB. fwjBsh pDBk j?, pjkdo ns/

db/o pDBk j?, jo w[Peb dk ;kjwDk eoB tkb/ pDBk j?. y/vD t/b/ y/vDk ns/

gVQB t/b/ gVQBk j?. ;w/A dh edo eoBh j?. bVkJhnK BjhA eoBhnK, ;G d/ fw~so

ns/ ;fj:'rh pDBk j?. t~fvnK dh ;/tk eoe/ d[nktK b?DhnK jB.

nkw^;XkoB T[d/P

� Ppd^Gzvko ft~u tkXk eoBk.

� eftsk d/ o; ft~u bhB j'Dk f;ykT[Dk.

� B?fse r[DK d/ XkoBh r[DhA p~u/ pDkT[Dk.

� f;oiBkswe ;'u ƒ T[GkoBk.

� eftsk fbyD bJh T[s;kfjs eoBk.

nfXnkgB ;ze/s

®fJj eftsk N~fgnK dh soI s/ fbyh rJh j? ns/ pj[s jh ;[zdo fodw tkb/ N~g/

jB. fJ; ƒ T[;/ X[B ft~u rkT[Dk ukjhdk j? fit/A, Y'beh s/ N~g/ rJ/ iKd/ jB,

nfXnkge n~r/^n~r/ ns/ p~u/ fg~S/^fg~S/, skVhnK dh skb Bkb fwbk e/ rk ;ed/

jB. pj[s jh ;[zdo fdqP f;ofink ik ;edk j?, fJ; ƒ rkT[D t/b/. p~u/ fJ;

dk Gog{o nBzd T[mk ;ed/ jB i/eo nfXnkge E'VQk fijk T[Zdw eoe/, fJBQK

ƒ rkT[Dk P[o{ eo/ sK. p~u/ fJ; eftsk ft~u o;^wrB j' e/, nkgk G[~b e/, fJBQK

Page 127: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

127 N~g/

N~fgnK dk g{ok b[s| T[mk ;ed/ jB. fJjh j[zdh j? n;b gVQkJh fe p~u/ gVQkJ/

ik oj/ ;pe ƒ y[Ph ns/ ukn Bkb gVQB, T[; ft~u v[~p ikD, gVQkJh T[BQK ƒ

uzrh b~r/, tko tko T[jh uhI gVQB ƒ fdb eo/. fJ; soQK d/ jh jB fJj N~g/.

;' nfXnkge ƒ ukjhdk j? fe p~funK ƒ ej/ fe T[j feskpK pzd o~yD ns/ nkg

T[Zuh ntkI ft~u rk e/ gVQ/. nkgD/ j~EK d/ fJPkfonK, ntkI d/ T[sokn^uVQkn

ns/ fujo/ d/ jktK^GktK d[nkok p~funK ƒ fJ; eftsk ft~u o; wrB eo d/t/.

fco tkoh^tkoh p~funK e'b'A fJ;/ soQK jh gVQtkfJnk ikJ/. gVQd/ tes jh ;ko/

noE ;wM nk iKd/ jB.

eftsk dk ;ko ;wMkT[Ad/ j'J/ fco eftsk ft~u'A ;ob gqPB g[~S ;ed/ j'l fit/AL

� n;hA fe; d/ p~u/ jK<

� ;kv/ fJokd/ fej' fij/ jB<

� ;kƒ gVQB t/b/ eh eoBk ukjhdk j?<

� eh y/vD t/b/ gVQBk ukjhdk j?<

� ;kƒ fej' fij/ e~gV/ gkT[D/ ukjhd/ jB<

� ;kƒ o'I feT[A BjkT[Dk ukjhdk j?<

� ;kƒ fwjBs feT[A eoBh ukjhdh j?<

� ;kƒ fe; soQK dh ;zrs eoBh ukjhdh j?<

Page 128: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

128wfje-6

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–1

N~g/

1. j/m fby/ gqPBK d/ T[Zso fby'L

1. ;kƒ y/vD t/b/ y/vDk ns/ gVQB t/b/ feT[A gVQBk ukjhdk j?<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. ;kƒ o'I feT[A BjkT[Dk ukjhdk j?<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

3. wzIb s/ gj[zuD bJh fe; uhI dh Io{os j[zdh j?<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

4. ;kƒ fej' fij/ b'eK dh ;zrs eoBh ukjhdh j?<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

5. nBgVQK d/ ihtB ft~u fejVk ozr GoBk ukjhdk j?<

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

2. j/m fby/ PpdK d/ tke pDkUL

1. fJokdk

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. ;[jDk

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

3. fwjBs

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. ozr

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

5. ft~fdnk

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

gkm

18

Page 129: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

129 N~g/

ekoih^gzBk (Work-Sheet)–2

N~g/

1. i' Ppd fe;/ t;s{, ;EkB iK ftnesh d/ BK bJh tofsnk ikJ/ T[; ƒ BKt

efjzd/ jBL

j/m fd~s/ ykfBnK ft~u nkgD/ S/ d';sK d/ BK fby'

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. nkgD/ e'Jh gzi r[D fby'L

1. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

2. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

3. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

4. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

5. HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

.

Bkw L fwsh L

iwks L d;s\s L

gkm

18

Page 130: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

130wfje-6

ekoih^gzfBnK d/ T[Zso

ekoih^gzBk 1

1. 1. feT[Afe fJ; Bkb fijVk th ezw n;hA eo oj/ j[zd/ jK T[j tXhnk sohe/ Bkb

j[zdk j? ns/ T[; dk ;kƒ g{ok^g{ok bkG fwbdk j?.

2. ;oho dh ;|kJh bJh, nkb; d{o eoB bJh, ;[jD/ pDB bJh, u[;s, szdo[;s

ofjD bJh, o'I BjkT[Dk ukjhdk j?.

3. fwjBs, brksko fwjBs, nDE~e fwjBs dh Io{os jzdh j?.

4. ;kB{z uzr/ b'eK dh ;zrs eoBh ukjhdh j?.

5. ft~fdnk dk ozr GoBk ukjhdk j?.

2. 1. g~e/ fJokd/ tkb/ p~u/ ;|b j[zd/ jB.

2. w/ok tho pj[s ;[jDk j?.

3. fwjBs jh ;|bsk dh e[zih j?.

4. w?ƒ r[bkph ozr pj[s g;zd j?.

5. ft~fdnk wB[~y dk shik B/so j?.

ekoih^gzBk 2

1. p~funK B/ nkgD/ d';sK d/ BK fbyD/ jB.

2. p~funK B/ nkgD/ r[D fbyD/ jB.

gkm^g[;se nfGnk; d/ T[Zso

1. fd~s/ rJ/ PpdK dk P[~X T[ukoB eoe/ d;~Dk ns/ fco p~funK e'b'A tkoh^tkoh

;[DBk.

2. (T) wzib s/ gj[zuD bJh fwjBs eoBh g?Adh j?.

(n) uzr/ b'eK dh ;zrs eoBh ukjhdh j?.

(J) ft~fdnk dk ozr GoBk ukj[zd/ jB.

(;) ;k| ns/ ;[jD/ egD/ gfjB e/ ikDk ukjhdk j?.

Page 131: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

131 N~g/

3. 1. (J) fdqV fB;u/ tkb/ jB.

2. (;) ;kvh J/esk ns/ fgnko ƒ e'Jh BjhA s'V ;edk.

3. (T) ;dk ;[yh t~;D, d[~y ft~u th d[~y Bk wBkT[D.

ftnkeoB

1. (T) n;hA o'I ;e{b iKd/ jK.

(n) T[; dhnK uko g[;seK jB.

(J) n;hA nkg; ft~u ed/ th BjhA bVd/ jK.

(;) w/ohnK d' G?DK jB.

2. ;[jD/, fwjBs, y/vD, gVQhJ/, uzrk, ozr, ;zr, wzIb

3. (n) yk; BKt

4. (;) dfb~doh

5. feskpK, ebwK, fJ;sohnK, BfjoK

ouBkswe ekoi

1. p~funK B/ nkgD/ nB[Gt fbyD/ jB.

f;oiBkswe^b/yB

p~funK B/ nkg/ ezw eoBk j?. fcbw pDkT[Dh j? iK BkNe y/vDk j? iK GkPD

gqfs:'rsk ft~u Gkr b?Dk j?.

Page 132: nfXnkge bJh ;jkfJe ;w~roh 6 - SARASWATI HOUSE Material/Punjabi_… · Second Floor, MGM Tower, 19 Ansari Road, Daryaganj, New Delhi-110002 (India) Phone : +91-11-43556600 Fax : +91-11-43556688

132

Rough WoRk