1|05-10-2019

1|

faculty of behaviouraland social sciences

05-10-2019

Najaarsbijeenkomst 5 oktober 2019

Fleur van der Feen

Visuele problemen bij MS

2|05-10-2019

Wie ben ik?

o Rijksuniversiteit Groningen

o Gedrags- en maatschijwetenschappen

o Promovenda

o Koninklijke Visio

o Revalidatie en advies

o Neuropsycholoog

o Neuropsycholoog

o Functies van de herseneno Emotionele en cognitieve

gedragsgevolgen

3|05-10-2019

Inhoudsopgave

1. NAH-Progress: visuele klachten en stoornissen bij mensen met MS

2. Het visuele system3. Visuele klachten bij MS4. Visuele stoornissen bij MS5. Visuele revalidatie6. Take Home Message7. Vragen en gesprek

4|05-10-2019

NAH-Progress

Gera de Haan

Iris van der Lijn

Joost Heutink

Jan Meilof

Thea Heersema

Bart Melis-Dankers

Anne Vrijlinkg

Nynke Stellingwerf

5|05-10-2019

NAH-Progress› Visuele klachten en stoornissen bij mensen met

een neurodegeneratieve aandoening

NAH = niet-aangeboren hersenletsel

Progress = progressief

De Ziekte van Parkinson

Dementie

MS

6|05-10-2019

NAH-Progress› Groot gedeelte van de hersenen werken mee

aan het zien

› Grote invloed op het dagelijks leven

› Visuele problemen met MS worden niet altijderkend of herkend

7|05-10-2019

NAH-Progress

› Doelen

Wetenschappelijke onderbouwing

- Kennis over visuele klachten

- Kennis over visuele stoornissen

Versoepelen van verwijzingen

Het opzetten van hoogwaardige klinische revalidatiezorg

8|05-10-2019

NAH-Progress

Visuele klachten?

Verwijzen?

Visuele stoornissen?

Revalidatie

Wij onderzoeken

9|05-10-2019

Inhoudsopgave

1. NAH-Progress: visuele klachten en stoornissen bij mensen met MS

2. Het visuele system3. Visuele klachten bij MS4. Visuele stoornissen bij MS5. Visuele revalidatie6. Take Home Message7. Vragen en gesprek

10|05-10-2019

Het Visuele Systeem

o Ogeno Oogzenuwo Hersenen

o Spieren

©René Oskam

11|05-10-2019

Het oog

12|05-10-2019

De retina: lichtgevoelige cellen

› Staafjes

120.000.000

- Werken al bij weinig licht

- Weinig detail, geen kleur

› Kegeltjes

5.000.000

Hebben veel licht nodig

Kleurenzien

13|05-10-2019

De retina: de gele vlek

14|05-10-2019

De Retina: de blinde vlek

Blinde vlek

15|05-10-2019

16|05-10-2019

De oogzenuw

17|05-10-2019

Het brein

18|05-10-2019

Het visuele veld

19|05-10-2019

Dat is nog lang niet alles

› Mid-levelperceptie

Waarneming van vormen

Waarneming van kleuren

Waarneming van beweging

20|05-10-2019

21|05-10-2019

Wat zien we als 1 figuur?

› Elementen die dichtbij elkaar zijn

› Elementen die op elkaar lijken (vorm, kleur) Elementen die in een logische lijn georganiseerd zijn

› Elementen die dezelfde kant op bewegen zijn waarschijnlijk één

› ‘Gestalt Theory’

22|05-10-2019

23|05-10-2019

› Kleinere vormen

› Vormen beneden

› Vormen met meer detail

› De achtergrond heeft eenminder duidelijke vorm

› Figuren lijken ‘er uit tespringen’

Figuur en achtergrond

24|05-10-2019

25|05-10-2019

26|05-10-2019

Dat is nog lang niet alles!

› Mid-levelperceptie Hogere orde perceptie

Ruimtelijke waarneming

Herkennen van bv. voorwerpen

Visuele aandacht

27|05-10-2019

De ventrale en dorsale stroom

› Ventrale stroom - wat?

Herkenning van vormen en objecten

› Dorsale stroom - Waar en hoe?

Beweging

Ruimtelijke relaties Waar en hoe

Wat

28|05-10-2019

Diepte

29|05-10-2019

30|05-10-2019

31|05-10-2019

32|05-10-2019

33|05-10-2019

Objectherkenning

34|05-10-2019

De betekenis› Hoe het brein iets interpreteert, of er betekenis

aan geeft is afhankelijk van

Eerdere ervaringen, het geheugen of instinct

De context

35|05-10-2019

Aandacht› Als een zaklamp of zoomlens

› We belichten alleen dat waarin we geintereseerd zijn, dat wat we willen zien.

› Alles in het gezichtsveld valt op het netvlies, maar niet alles wordt ‘belicht’ door de hersenen.

› Veel te veel om in een keer te verwerken!

36|05-10-2019

Zoeken› De ogen worden door de hersenen gestuurd

Je kijkt alleen naar wat je van plan bent tezien

Óf het is een reflex, bijvoorbeeld bij een hard geluid

37|05-10-2019

Inhoudsopgave

1. NAH-Progress: visuele klachten en stoornissen bij mensen met MS

2. Het visuele system3. Visuele klachten bij MS4. Visuele stoornissen bij MS5. Visuele revalidatie6. Take Home Message7. Vragen en gesprek

38|05-10-2019

Visuele klachten van mensen MS

› Komen niet altijd aan bod bij de dokter

› Mensen met visuele klachten bereiken niet de juiste hulp

› Studies laten zien dat de kwaliteit van levennegatief wordt beinvloed door klachten met het zien

› Klachten ≠ stoornissen

39|05-10-2019

Screening Visuele Klachten› Korte vragenlijst

› In kaart brengen van visuele klachten

› Verzijwen naar verdere zorg

› Literatuur

› Zorgprofessionals

› Ervaringen van patienten

› Visuele problemen in het dagelijks leven

› 19 klachtenomschijvingen

› Hinder?

40|05-10-2019

Visuele klachten› Wazig zien/moeite hebben met scherpstellen

› Dubbelzien

› Moeite met dieptezien

› Schuddende beelden of een vervormd beeld

› Visuele veld

› Kleurenzien

› Contrastgevoeligheid

41|05-10-2019

Visuele klachten› Lichthinder

› Donkere waas of adaptatie

› Hallucinaties

› Pijnlijke of droge ogen

› Meer tijd nodig hebben

› Problemen in het verkeer

› Problemen met zoeken

› Problemen met lezen

42|05-10-2019

43|05-10-2019

Visuele klachten van mensen MS

› Verwijscriterium:

1 of meer klachten vaak/altijd; en/of

Hinder van 6 of meer

› 45% valt binnen dit verwijscriterium

44|05-10-2019

Screening Visuele Klachten

› N = 290 mensen met MS

› 60% van cohort Noord-Nederland

› 89% heeft klachten

› 58% heeft minimaal 5 klachten

› 28% heeft mimaal 10 klachten

45|05-10-2019

Visuele Klachten bij MS

› GRAFIEK SVK

46|05-10-2019

Veel voorkomende klachten

› Wazig zien/moeite hebben met scherpstellen

› Lichthinder

› Licht-donkeradaptatie

› Donkere waas

› Iets zien duurt langer

› Verlaagde contrastgevoeligheid

› Moeite met diepte zien

› Dubbelzien

› Moeite met lezen

› Moeite in het verkeer

47|05-10-2019

Spontane klachten› Slechter zicht bij vermoeidheid

› Slechter zicht bij inspanning

› Slechter zicht bij warmte

› Slechter zicht, alleen tijdens een schub

48|05-10-2019

Visuele Klachten bij MS

› GRAFIEK SVK

49|05-10-2019

Inhoudsopgave

1. NAH-Progress: visuele klachten en stoornissen bij mensen met MS

2. Het visuele system3. Visuele klachten bij MS4. Visuele stoornissen bij MS5. Visuele revalidatie6. Take Home Message7. Vragen en gesprek

50|05-10-2019

Visuele stoornissen› Elk gedeelte van het visuele systeem kan

worden aangetast

Ogen

Oogzenuw

Hersenen

Aansturing van de oogspieren

51|05-10-2019

Het oog› Retina

OCT-scan

- Verdunning

- Verdikking

Samenhang ernst van de MS

52|05-10-2019

Het oog› Ontstekingen

Uveitis

- Pars planitis

- Pijn aan het oog

- Lichthinder

- Floaters

-Wazig zien

53|05-10-2019

NAH-Progress

Visuele klachten?

Verwijzen?

Visuele stoornissen?

Wij onderzoeken

Revalidatie

54|05-10-2019

De oogzenuw› Neuritis optica

› Kan genezen

› Visuele klachten

kunnen blijven

bestaan

55|05-10-2019

Het brein: perceptie› Geen eenduidig beeld bij MS

› Veel verschillende stoornissen mogelijk

56|05-10-2019

Perceptiestoornissen› Objectagnosie

› Visueel neglect

› Simultaanagnosie

› Blindsight

› Prosopagnosie

57|05-10-2019

58|05-10-2019

59|05-10-2019

Oogbewegingen

60|05-10-2019

› Internuclaire ophthalmoplegia (INO)

› Hypo- en hypermetrische saccades

› Volgbewegingen

› Nystagmus

Oogbewegingen

61|05-10-2019

62|05-10-2019

NAH-Progress

Onderzoek naar visuele stoornissen

De visuele functies van mensen met MS

De verwerking van visuele informatie in de hersenen bij mensen met MS: perceptie

63|05-10-2019

Onderzoeken bij Visio

› Gezichtsscherpte

› Contrastgevoeligheid

› Gezichtsvelden

› Knipperfunctie

› Binoculair zien en convergentie

› Oogbewegingen, volgbewegingen en saccades

› Nystagmus

› Kleurenzien

64|05-10-2019

Visuele functies› Eerste resultaten

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Afwijkend Niet afwijkend

65|05-10-2019

› Ruimtelijke cognitie

› Visuele aandacht

› Visuele snelheid, zoeken

› Figuur-achtergrondperceptie

› Bewegingsperceptie

› Vormherkenning

› Visueel-ruimtelijk geheugen

› Visueel-constructief vermogen

› ‘Grouping’

› Objectperceptie

› Crowding

Perceptie

66|05-10-2019

Perceptie› Eerste resultaten

67|05-10-2019

Inhoudsopgave

1. NAH-Progress: visuele klachten en stoornissen bij mensen met MS

2. Het visuele system3. Visuele klachten bij MS4. Visuele stoornissen bij MS5. Visuele revalidatie6. Take Home Message7. Vragen en gesprek

68|05-10-2019

Visuele revalidatie

› Hulpvragen in het dagelijks leven

› Welke activiteiten worden belemmerd

Verschillende klachten

Dezelfde klachten

Dezelfde hulpvragen

Verschillende hulpvragen

69|05-10-2019

Hulpvragen

› Mobiliteit

Autorijden

Fietsen

Lopen

Rolstoel/scootmobiel

Oversteken

Hond uitlaten

Hardlopen

70|05-10-2019

Hulpvragen

› Lezen

Voor werk

Voor plezier

Krant

Boeken

Kloklezen

Ondertiteling

Lezen volhouden

71|05-10-2019

Hulpvragen› Vrije tijd

Schilderen

Lezen

Borduren

Puzzelen

TV-kijken

Fotograferen

Repareren klok

Konijnenfokken

72|05-10-2019

Hulpvragen

› Huishouden

Koken

Tafel dekken

Aankleden

Boodschappendoen

73|05-10-2019

› Revalidatieplan

Client

Hulpvragen

Onderzoeken

Ergotherapie

74|05-10-2019

› Uitleg en inzicht

› Trainingen

› Hulpmiddelen

› Advies

Ergotherapie

75|05-10-2019

› Trainingen

Compensatie

Inzet andere zintuigen

Geheugen

Ergotherapie

76|05-10-2019

› Hulpmiddelen

Refractie

Optisch

ICT

Ergotherapie

Filterbril: contrastverhogend

Kaders, leeslineaal

Loeplamp

77|05-10-2019

› Advies

Structuur

Verlichting

Contrast

Ergotherapie

78|05-10-2019

Inhoudsopgave

1. NAH-Progress: visuele klachten en stoornissen bij mensen met MS

2. Het visuele system3. Visuele klachten bij MS4. Visuele stoornissen bij MS5. Visuele revalidatie6. Take Home Message7. Vragen en gesprek

79|05-10-2019

Take Home Message› Visuele klachten en stoornissen bij MS

verdienen meer aandacht!

› Bij MS kunnen visuele problemen ontstaanvanuit het oog, de oogzenuw, de hersenen enoogspieren

› Visuele klachten bij MS komen vaak voor

› Een goede oogmeting betekent niet altijd dathet zicht ook goed is

80|05-10-2019

Take Home Message› Er kunnen allerlei soorten visuele stoornissen

ontstaan bij mensen met MS, vaak, maar nietaltijd, subtiel

Grote impact op het dagelijks leven

› Visuele revalidatie is mogelijk voor álle visueleklachten en stoornissen

› Bespreek visuele klachten met de arts

81|05-10-2019

Inhoudsopgave

1. NAH-Progress: visuele klachten en stoornissen bij mensen met MS

2. Het visuele system3. Visuele klachten bij MS4. Visuele stoornissen bij MS5. Visuele revalidatie6. Take Home Message7. Vragen en gesprek

82|05-10-2019

Vragen en gesprek