sanskritdocuments.org · Title: मनुस्मृति अथवा...

मनुिृत अथवा मानवधम शाम ्

ManusmRti

sanskritdocuments.org

October 6, 2018

ManusmRti


Sanskrit Document Information

Text title : manusmRiti

File name : manu.itx

Category : samajashastra, sociology_astrology

Location : doc_z_misc_sociology_astrology

Transliterated by : Michio Yano, Y.Ikari, Avinash Sathaye sohum at ms.uky.edu

Proofread by : Michio Yano, Y.Ikari, Avinash Sathaye sohum at ms.uky.edu

Latest update : November 1, 2010, October 6, 2018

Send corrections to : [email protected]

This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study and research. The

file is not to be copied or reposted without permission, for promotion of any website or

individuals or for commercial purpose.

Please help to maintain respect for volunteer spirit.

October 6, 2018

sanskritdocuments.org

ManusmRti


अाय १◌ं१।०१अ/ मनमुकेाममासीनमिभग महष यः ।◌ं१।०१च ्/ ूितपू यथाायिमदं वचनमॄवुन ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।०२अ/ भगवन स्व वणा नां यथावदनपुवू शः ।◌ं१।०२च ्/ अरूभवानां च धमा ो वुमहिस ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।०३अ/ मकेो सव िवधान यभंवुः ।◌ं१।०३च ्/ अिचाूमये काय ताथ िवत ्ू भो ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।०४अ/ स तःै पृथा सगिमतोजा महािभः ।◌ं१।०४च ्/ ूवुाचा तान स्वा न म्हषौयूतािमित ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।०५अ/आसीिददं तमोभतूमूातमलणम ।्◌ं१।०५च ्/ अूतमिवयें ूसुिमव सवतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।०६अ/ ततः यभंभू गवानो यिदम ।्◌ं१।०६च ्/ महाभतूािद वृोजाः ूारासीत त्मोनदुः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।०७अ/ योऽसावतीियमाः सूोऽः सनातनः ।◌ं१।०७च ्/ सवभतूमयोऽिचः स एव यमुभौ ॥ Bछ.्Sछ॥्। ◌ं१।०८अ/सोऽिभाय शरीरात ्ात ि्ससृिुव िवधाः ूजाः ।◌ं१।०८च ्/ अप एव ससजा दौ तास ु वीय मवासजृत ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।०९अ/ तदडमभवमैं सहॐाशंसुमूभम ।्◌ं१।०९च ्/ तिेयं ॄा सव लोकिपतामहः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१०अ/आपो नारा इित ूोा आपो व ै नरसनूवः ।◌ं१।१०च ्/ ता यदायनं पवू तने नारायणः तृः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।११अ/ यत त्त क्ारणमं िनं सदसदाकम ।्

1


◌ं१।११च ्/ तिसृः स पुषो लोके ॄिैत की त े ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१२अ/ तिडे स भगवानिुषा पिरवरम ।्◌ं१।१२च ्/यमवेानो ानात त्दडमकरोद ् िधा ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१३अ/ ताां स शकलाां च िदवं भिूमं च िनम म े ।◌ं१।१३च ्/ मेोम िदशाावपां ान ं च शातम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१४अ/ उबहा नवै मनः सदसदाकम ।्◌ं१।१४च ्/ मनसाहारमिभमारमीरम ् ॥ Bछ.्Sछ॥् ◌ं१।१५अ/महामवे चाानं सवा िण िऽगणुािन च ।◌ं१।१५च ्/ िवषयाणां महीतिॄण शनःै पिैयािण च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१६अ/ तषेां वयवान स्ूान ष्णामिमतौजसाम ।्◌ं१।१६च ्/ सिंनवेँ यामाऽास ुसव भतूािन िनम म े ॥ Bछ.्Sछ॥् ◌ं१।१७अ/ यन ्मू वयवाः सूाानीमााौयि षट ्।◌ं१।१७च ्/ तारीरिमा मिूत मनीिषणः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१८अ/ तदािवशि भतूािन महाि सह कमिभः ।◌ं१।१८च ्/ मनावयवःै सूःै सव भतूकृदयम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१९अ/ तषेािमदं त ु सानां पुषाणां महौजसाम ।्◌ं१।१९च ्/ सूाो मिूत माऽाः सभंवयाद ्यम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।२०अ/आा गणुं षेामवाोित परः परः ।◌ं१।२०च ्/ यो यो यावितथषैां स स तावद ्गणुः तृः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।२१अ/ सवषां त ु स नामािन कमा िण च पथृक ् पथृक ् ।◌ं१।२१च ्/ वदेशे एवादौ पथृक ् संा िनम म े ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।२२अ/ कमा नां च दवेानां सोऽसजृत ्ू ािणनां ूभःु ।◌ं१।२२च ्/ साानां च गणं सूं यं चवै सनातनम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।२३अ/ अिवायरुिवु ऽयं ॄ सनातनम ।्◌ं१।२३च ्/ दोह यिसथ ऋच।्यजसु।्सामलणम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।२४अ/ कालं कालिवभी नऽािण महांथा ।◌ं१।२४च ्/ सिरतः सागरान श्लैान स्मािन िवषमािन च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।२५अ/ तपो वाचं रितं चवै कामं च बोधमवे च ।

2 sanskritdocuments.org


◌ं१।२५च ्/ सिृं ससज चवैमैां ॐिुमिमाः ूजाः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।२६अ/ कमणां च िववकेाथ धमा धम वचेयत ् । ◌ं१।२६च ्/रैयोजयमैाः सखुःखािदिभः ूजाः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।२७अ/ अो माऽा िवनािशो दशाधा नां त ु याः तृाः ।◌ं१।२७च ्/ तािभः साध िमदं सव सभंवनपुवू शः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।२८अ/ यं त ु कम िण यिन स् यु ूथमं ूभःु ।◌ं१।२८च ्/ स तदवे यं भजे े सृमानः पनुः पनुः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।२९अ/ िहंॐािहंॐ े मृबूरे धमा धमा वतृानतृ े ।◌ं१।२९च ्/ यद ् य सोऽदधात ् सग तत ् त यमािवशत ् ॥Bछ.्Sछ॥्◌ं१।३०अ/ यथत ुिलात वः यमवेत ुपय य े ।◌ं१।३०च ्/ािन ािभपे तथा कमा िण दिेहनः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।३१अ/ लोकानां त ु िववृथ मखुबापादतः ।◌ं१।३१च ्/ ॄाणं िऽयं व ैँ यं शिंू च िनरवत यत ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।३२अ/ िधा कृाऽनो दहेमधन पुषोऽभवत ।्◌ं१।३२च ्/ अधन नारी तां स िवराजमसजृत ्ू भःु ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।३३अ/ तपाऽसजृद ्यं त ु स यं पुषो िवराट ्।◌ं१।३३च ्/ तं मां िवा सव ॐारं िजसमाः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।३४अ/ अहं ूजाः िससृु ु तपा सुरम ।्◌ं१।३४च ्/ पतीन ्ू जानामसजृं महषनािदतो दश ॥Bछ.्Sछ॥्◌ं१।३५अ/ मरीिचमिरसौ पलुं पलुहं बतमु ।्◌ं१।३५च ्/ ूचतेसं विसं च भगृ ुं नारदमवे च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।३६अ/ एते मनूं ु सान य्ानसजृन भ्िूरतजेसः ।◌ं१।३६च ्/ दवेान द्वेिनकायां महषािमतोजसः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।३७अ/ यरः िपशाचां गवा रसोऽसरुान ।्◌ं१।३७च ्/ नागान स्पा न स्पुणा िपतणॄां पथृगणम ॥् Bछ.्Sछ॥् ◌ं१।३८अ/िवतुोऽशिनमघेां रोिहतैधनूिंष च ।◌ं१।३८च ्/ उािनघा तकेतूं ोतुावचािन च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।३९अ/ िकरान व्ानरान म्ान ि्विवधां िवहमान ।्

manu.pdf 3


◌ं१।३९च ्/ पशनू म्गृान म्नुां ालांोभयतोदतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।४०अ/ कृिमकीटपतां यकूामिकमुणम ।्◌ं१।४०च ्/ सव च दशंमशकं ावरं च पथृिवधम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।४१अ/ एवमतेिैरदं सव मियोगान म्हािभः ।◌ं१।४१च ्/ यथाकम तपोयोगात स्ृ ं ावरजमम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।४२अ/ यषेां त ु याशं कम भतूानािमह कीित तम ।्◌ं१।४२च ्/ तत त्था वोऽिभधाािम बमयोगं च जिन ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।४३अ/ पशव मगृावै ालाोभयतोदतः ।◌ं१।४३च ्/ रािंस च िपशाचा मनुा जरायजुाः ॥ Bछ.्Sछ॥् ◌ं१।४४अ/अडजाः पिणः सपा नबा मा कपाः ।◌ं१।४४च ्/ यािन चवै।ंूकारािण लजाौदकािन च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।४५अ/देजं दशंमशकं यकूामिकमुणम ।्◌ं१।४५च ्/ ऊणोपजाये यात ि्कं िचदीशम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।४६अ/ उिाः ावराः सव बीजकाडूरोिहणः ।◌ं१।४६च ्/ओषः फलपाकाा बपुफलोपगाः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।४७अ/ अपुाः फलवो ये त े वनतयः तृाः ।◌ं१।४७च ्/ पिुणः फिलनवै वृाभूयतः तृाः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।४८अ/ गुगुं त ु िविवधं तथवै तणृजातयः ।◌ं१।४८च ्/ बीजकाडहायवे ूताना व एव च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।४९अ/ तमसा बपणे विेताः कम हतेनुा ।◌ं१।४९च ्/ अंा भवतेे सखुःखसमिताः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।५०अ/ एतदाु गतयो ॄााः समदुाताः ।◌ं१।५०च ्/ घोरऽेिन भ्तूससंारे िनं सततयाियिन ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।५१अ/ एवं सव स सृदैं मां चािचपराबमः ।◌ं१।५१च ्/आदध े भयूः कालं कालेन पीडयन ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।५२अ/ यदा स दवेो जागित तदवें चेत े जगत ।्◌ं१।५२च ्/ यदा िपित शााा तदा सव िनमीलित ॥ Bछ.्Sछ॥्



◌ं१।५३अ/ तिन ् िपित त ु े कमा ानः शरीिरणः । ◌ं१।५३च ्/कमो िनवत े मन लािनमृित ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।५४अ/ यगुपत त् ु ूलीये यदा तिन म्हािन ।◌ं१।५४च ्/ तदाऽयं सव भतूाा सखुं िपित िनवृ तः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।५५अ/ तमोऽयं त ु समािौ िचरं ितित सिैयः ।◌ं१।५५च ्/ न च ं कुत े कम तदोामित मिूत तः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।५६अ/ यदाऽणमुािऽको भूा बीजं ाण ु चिरु च ।◌ं१।५६च ्/ समािवशित ससंृदा मिूत िवमुित ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।५७अ/ एवं स जामाािमदं सव चराचरम ।्◌ं१।५७च ्/ सीवयित चाजॐं ूमापयित चायः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।५८अ/ इदं शां त ु कृाऽसौ मामवे यमािदतः ।◌ं१।५८च ्/ िविधवद ्माहयामास मरीादहं मनुीन ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।५९अ/ एतद ्वोऽयं भगृःु शां ौावियशषेतः ।◌ं१।५९च ्/ एतद ् िह मोऽिधजगे सव मषेोऽिखलं मिुनः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।६०अ/ ततथा स तनेोो महिष मननुा भगृःु ।◌ं१।६०च ्/ तानॄवीद ्ऋषीन स्वा न ्ू ीताा ौयूतािमित ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।६१अ/ायभंवुा मनोः षंँ या मनवोऽपरे ।◌ं१।६१च ्/ सृवः ूजाः ाः ा महाानो महौजसः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।६२अ/ारोिचषोम तामसो रवैतथा ।◌ं१।६२च ्/ चाषु महातजेा िववतु एव च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।६३अ/ायभंवुााः सतै े मनवो भिूरतजेसः ।◌ं१।६३च ्/ेऽेरे सव िमदमुाापुराचरम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।६४अ/ िनमषेा दश चाौ च काा िऽशंत त् ु ताः कला ।◌ं१।६४च ्/ िऽशंत क्ला मुत ः ादहोराऽं त ु तावतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।६५अ/ अहोराऽ े िवभजते सयू मानषुदिैवके ।◌ं१।६५च ्/ रािऽः ाय भतूानां चेाय ै कम णामहः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।६६अ/ िपे राहनी मासः ूिवभागु पयोः ।◌ं१।६६च ्/ कमचेाहः कृः शुः ाय शवरी ॥ Bछ.्Sछ॥्

manu.pdf 5


◌ं१।६७अ/ दवै े राहनी वष ूिवभागयोः पनुः ।◌ं१।६७च ्/ अहऽोदगयनं रािऽः ाद ्दिणायनम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।६८अ/ ॄा तु पाह यत ्ू माणं समासतः ।◌ं१।६८च ्/ एकैकशो यगुानां त ु बमशिबोधत ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।६९अ/ चाया ः सहॐािण वषा णां तत कृ्तं यगुम ।्◌ं१।६९च ्/ त तावशती संा संाशं तथािवधः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।७०अ/ इतरषे ु ससंषे ु ससंाशंषे ु च िऽष ु ।◌ं१।७०च ्/ एकापायने वत े सहॐािण शतािन च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।७१अ/ यदतेत प्िरसातमादाववे चतयु ुगम ।्◌ं१।७१च ्/ एतद ्ादशसाहॐं दवेानां यगुमुते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।७२अ/ दिैवकानां यगुानां त ु सहॐं पिरसया ।◌ं१।७२च ्/ ॄामकेमहयं तावत रािऽमवे च ॥ Bछ.्Sछ॥् ◌ं१।७३अ/ तद ् व ैयगुसहॐां ॄां पुयमहिव ः ।◌ं१।७३च ्/ रािऽं च तावतीमवे तऽेहोराऽिवदो जनाः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।७४अ/ त सोऽहिन शाे ूसुः ूितबुत े ।◌ं१।७४च ्/ ूितबु सजृित मनः सदसदाकम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।७५अ/ मनः सिृं िवकुत े चोमान ं िससृया ।◌ं१।७५च ्/आकाशं जायत े तात त् शं गणुं िवः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।७६अ/आकाशात त् ु िवकुवा णात स्व गवहः शिुचः ।◌ं१।७६च ्/ बलवाायत े वायःु स व ैशगणुो मतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।७७अ/ वायोरिप िवकुवा णाद ् िवरोिचु तमोनदुम ।्◌ं१।७७च ्/ोितते भात त्द ्पगणुमुते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।७८अ/ोितष िवकुवा णादापो रसगणुाः तृाः ।◌ं१।७८च ्/ अो गगणुा भिूमिरषेा सिृरािदतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।७९अ/ यद ्ूाग ्ादशसाहॐमिुदतं दिैवकं यगुम ।्◌ं१।७९च ्/ तदकेसितगणुं मरिमहोते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।८०अ/ मरायसािन सग ः सहंार एव च ।



◌ं१।८०च ्/ बीडिवतैत कु्त े परमेी पनुः पनुः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।८१अ/ चतुात स्कलो धम ः सं चवै कृत े यगु े ।◌ं१।८१च ्/ नाधमणागमः किन म्नुान ्ू ित वत त े ॥ Bछ.्Sछ॥् ◌ं१।८२अ/इतरेागमाद ्धम ः पादशवरोिपतः ।◌ं१।८२च ्/ चौिरकानतृमायािभध म ापिैत पादशः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।८३अ/ अरोगाः सव िसाथा तवु ष शतायषुः ।◌ं१।८३च ्/ कृत े ऽतेािदष ु षेामाय ु॑ सित पादशः ॥ Bछ.्Sछ॥् ◌ं१।८४अ/वदेोमायमु ा नामािशषवै कम णाम ।्◌ं१।८४च ्/ फलनयुगुं लोके ूभाव शरीिरणाम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।८५अ/ अे कृतयगु े धमा तेायां ापरऽेपरे । ◌ं१।८५च ्/ अे किलयगु ेनणॄां यगु॑ासानुपतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।८६अ/ तपः परं कृतयगु े ऽतेायां ानमुते ।◌ं१।८६च ्/ ापरे यमवेादा नमकंे कलौ यगु े ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।८७अ/ सवा त ु सग गुथ स महािुतः ।◌ं१।८७च ्/ मखुबापानां पथृमा यकयत ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।८८अ/ अापनमयनं यजनं याजनं तथा ।◌ं१।८८च ्/ दान ं ूितमहं चवै ॄाणानामकयत ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।८९अ/ ूजानां रणं दानिमाऽयनमवे च ।◌ं१।८९च ्/ िवषयेूसि िऽय समासतः ॥ Bछ.्Sछ॥् ◌ं१।९०अ/पशनूां रणं दानिमाऽयनमवे च ।◌ं१।९०च ्/ विणथं कुसीदं च व ैँ य कृिषमवे च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।९१अ/ एकमवे त ु शिू ूभःु कम समािदशत ।्◌ं१।९१च ्/ एतषेामवे वणा नां शौुषूामनसयूया ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।९२अ/ ऊ नाभमेतरः पुषः पिरकीित तः ।◌ं१।९२च ्/ तान म्ेतमं मखुमंु यभंवुा ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।९३अ/ उमाोवाज ् ेाद ् ॄणवै धारणात ् । ◌ं१।९३च ्/सववैा सग धमतो ॄाणः ूभःु ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।९४अ/ तं िह यभंःू ादाात त्पाऽिदतोऽसजृत ।्

manu.pdf 7


◌ं१।९४च ्/ हकािभवााय सवा च गुय े ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।९५अ/ याने सदाऽि हािन िऽिदवौकसः ।◌ं१।९५च ्/ कािन चवै िपतरः िकं भतूमिधकं ततः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।९६अ/ भतूानां ूािणनः ौेाः ूािणनां बिुजीिवनः ।◌ं१।९६च ्/ बिुमु नराः ौेा नरषे ु ॄाणाः तृाः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।९७अ/ ॄाणषे ु च िवासंो िवु कृतबुयः ।◌ं१।९७च ्/ कृतबिुष ुकता रः कतृ ष ु ॄविेदनः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।९८अ/ उिरवे िवू मिूत ध म शाती ।◌ं१।९८च ्/ स िह धमा थ मुो ॄभयूाय कते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।९९अ/ ॄाणो जायमानो िह पिृथामिधजायते ।◌ं१।९९च ्/ ईरः सवभतूानां धम कोश गुये ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१००अ/ सव ं ॄाणदें यत ि्कं िचजगतीगतम ।्◌ं१।१००च ्/ ौैनेािभजननेदें सव व ै ॄाणोऽहित ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१०१अ/मवे ॄाणो भेु ं वें ददाित च ।◌ं१।१०१च ्/आनशृंाद ्ॄाण भुते हीतरे जनाः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१०२अ/ त कमिववकेाथ शषेाणामनपुवू शः ।◌ं१।१०२च ्/ायभंवुो मनधुमािनदं शामकयत ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१०३अ/ िवषा ॄाणनेदैमतें ूयतः ।◌ं१।१०३च ्/ िशँये ूवं सग़ न्ाने केन िचत ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१०४अ/ इदं शामधीयानो ॄाणः शिंसतोतः ।◌ं१।१०४च ्/ मनोवादहेजिैन ं कम दोषनै िलते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१०५अ/ पनुाित पिं वंँ यां ?? सस परावरान ।्◌ं१।१०५च ्/ पिृथवीमिप चवैमेां कृामकेोऽिप सोऽहित ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१०६अ/ इदं यनं ौेिमदं बिुिववध नम ।्◌ं१।१०६च ्/ इदं यशमायुं इदं िनःौयेसं परम ॥् Bछ.्Sछ॥् ◌ं१।१०७अ/अिन ध्मऽिखलेनोौ गणुदोषौ च कमणाम ।्◌ं१।१०७च ्/ चतणुा मिप वणा नामाचारवै शातः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१०८अ/आचारः परमो धम ः ौुोः ात एव च ।



◌ं१।१०८च ्/ तादिन स्दा युो िनंादावान ि्जः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१०९अ/आचाराद ् िवतुो िवूो न वदेफलमतु े ।◌ं१।१०९च ्/ आचारणे त ु सयंुः सणू फलभाग ् भवते ् ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।११०अ/ एवमाचारतो ा धम मनुयो गितम ।्◌ं१।११०च ्/ सव तपसो मलूमाचारं जगृः परम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।१११अ/ जगत समुिं संारिविधमवे च ।◌ं१।१११च ्/ ोतचयपचारं च ान च परं िविधम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।११२अ/ दारािधगमनं चवै िववाहानां च लणम ।्◌ं१।११२च ्/ महायिवधान ं च ौाकं च शातम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।११३अ/ वृीनां लणं चवै ातक ोतािन च ।◌ं१।११३च ्/ भाभं च शौचं च िाणां शिुमवे च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।११४अ/ ीधम योगं तापं मों संासमवे च ।◌ं१।११४च ्/ रा धममिखलं काया णां च िविनण यम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।११५अ/ सािूिवधान ं च धम ीप ुसंयोरिप ।◌ं१।११५च ्/ िवभागधम तूं च कटकानां च शोधनम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।११६अ/ व ैँ यशिूोपचारं च सीणा नां च सभंवम ।्◌ं१।११६च ्/आपम च वणा नां ूायििविधं तथा ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।११७अ/ ससंारगमनं चवै िऽिवधं कम सभंवम ।्◌ं१।११७च ्/ िनःौयेसं कम णां च गणुदोषपरीणम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं१।११८अ/ दशेधमा जाितधमा न कु्लधमा शातान ।्◌ं१।११८च ्/ पाषडगणधमा शाऽेिुवान म्नःु ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं१।११९अ/ यथदैमुवाशंां परुा पृो मनमु या ।◌ं१।११९च ्/ तथदैं ययूम मकाशािबोधत ॥ Bछ.्Sछ॥्

अाय २◌ं२।०१अ/ िविः सिेवतः सििन मषेरािगिभः ।◌ं२।०१च ्/ दयनेानुातो यो धम ं िनबोधत ॥ Bछ.्Sछ॥्

manu.pdf 9


◌ं२।०२अ/ कामाता न ूशा न चवैहैाकामता ।◌ं२।०२च ्/ काो िह वदेािधगमः कमयोग विैदकः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।०३अ/ समलूः कामो व ै याः ससभंवाः ।◌ं२।०३च ्/ ोतािन यमधमा सव सजाः तृाः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।०४अ/ अकाम िबया का िचद ्ँयते नहै किह िचत ।्◌ं२।०४च ्/ यद ्यद ् िह कुत े िकं िचत त्त त्त क्ाम चिेतम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।०५अ/ तषे ु सग व्त मानो गमरलोकताम ।्◌ं२।०५च ्/ यथा सितांहै सवा न क्ामान स्मतु े ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।०६अ/ वदेोऽिखलो धम मलंू िृतशीले च तिदाम ।्◌ं२।०६च ्/आचारवै साधनूामानिुरवे च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।०७अ/ यः कित क् िचद ्धम मननुा पिरकीित तः ।◌ं२।०७च ्/ स सवऽिभिहतो वदे े सव ानमयो िह सः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।०८अ/ सव त ु समवेदैं िनिखलं ानचषुा ।◌ं२।०८च ्/ ौिुतूामायतो िवान ्धम िनिवशते व ै ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।०९अ/ ौिुतृोिदतं धम मनिुतन ि्ह मानवः ।◌ं२।०९च ्/ इह कीित मवाोित ूे चानुमं सखुम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१०अ/ ौिुतु वदेो िवयेो धम शां त ु व ैिृतः ।◌ं२।१०च ्/ ते सवा थमीमां े ताां धम िह िनब भौ ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।११अ/ योऽवमते ते मलेू हतेशुााौयाद ् िजः ।◌ं२।११च ्/ स साधिुभब िहाय नािको वदेिनकः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१२अ/ वदेः िृतः सदाचारः च िूयमानः ।◌ं२।१२च ्/ एततिुव धं ूाः सााद ्धम लणम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१३अ/ अथ कामेसानां धम ान ं िवधीयत े ।◌ं२।१३च ्/ धम िजासमानानां ूमाणं परमं ौिुतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१४अ/ ौिुतधैं त ु यऽ ात त्ऽ धमा वभुौ तृौ ।◌ं२।१४च ्/ उभाविप िह तौ धम सगुौ मनीिषिभः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१५अ/ उिदतऽेनिुदत े चवै समयािुषत े तथा ।



◌ं२।१५च ्/ सवथा वत त े य इतीयं विैदकी ौिुतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१६अ/ िनषकेािदँमशानाो मयै ोिदतो िविधः ।◌ं२।१६च ्/ त शाऽेिधकारोऽिन ्येो ना क िचत ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१७अ/ सरतीशोदवनोय दरम ।्◌ं२।१७च ्/ तं दवेिनिम तं दशें ॄावत ूचते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१८अ/ तिन द्शे े य आचारः पारय बमागतः ।◌ं२।१८च ्/ वणा नां सारालानां स सदाचार उते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१९अ/ कुऽें च मा पालाः शरूसनेकाः ।◌ं२।१९च ्/ एष ॄिष दशेो व ै ॄावता दनरः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२०अ/ एतद ्दशेूसतू सकाशादमजनः ।◌ं२।२०च ्/ं ं चिरऽं िशरेन प्िृथां सव मानवाः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२१अ/ िहमवियोम ं यत ्ू ाग ि्वनशनादिप ।◌ं२।२१च ्/ ूगवे ूयागा मदशेः ूकीित तः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२२अ/आ समिुात त् ु व ै पवूा दा समिुा पिमात ।्◌ं२।२२च ्/ तयोरवेारं िगयराया वत िवब ुधाः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२३अ/ कृसारु चरित मगृो यऽ भावतः ।◌ं२।२३च ्/ स येो यियो दशेो ेदशेतः परः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२४अ/ एतािजातयो दशेान स्ौंयरेन ्ू यतः ।◌ं२।२४च ्/ शिूु यिन ् किन ् वा िनवसदे ् विृकिशतः ॥Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२५अ/ एषा धम वो योिनः समासने ूकीित ता ।◌ं२।२५च ्/ सभंवा सव वणधमा िबोधत ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२६अ/ विैदकैः कम िभः पुयिैन षकेािदिजनाम ।्◌ं२।२६च ्/ काय ः शरीरसंारः पावनः ूे चहै च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२७अ/ गाभहमजैा तकम चौडमौीिनबनःै ।◌ं२।२७च ्/ बिैजकं गािभ कं चनै ं िजानामपमृते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२८अ/ाायने ोतहैमैिैवनेेया सतुःै ।◌ं२।२८च ्/ महायै यै ॄाीयं िबयते तनःु ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२९अ/ ूाङ् नािभवध नात प् ुसंो जातकम िवधीयते ।

manu.pdf 11


◌ं२।२९च ्/ मवत ्ू ाशनं चा िहरयमधसुिप षाम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।३०अ/ नामधयें दशां त ु ादँयां वाऽ कारयते ।्◌ं२।३०च ्/ पुय े ितथौ मुत वा नऽे वा गणुािते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।३१अ/ मं ॄाणात ्िऽय बलाितम ।्◌ं२।३१च ्/ व ैँ य धनसयंंु शिू त ु जगुिुतम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।३२अ/ शमवद ्ॄाणाद ्राो रासमितम ।् ◌ं२।३२च ्/ व ैँ यपिुसयंंु शिू ूेसयंतुम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।३३अ/ ीणां सखुौमबूरं िवाथ मनोहरम ।्◌ं२।३३च ्/ मं दीघ वणा माशीवा दािभधानवत ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।३४अ/ चतथु मािस कत ं िशशोिन मणं गहृात ।्◌ं२।३४च ्/ षऽेूाशनं मािस यद ्वै ं मलं कुले ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।३५अ/ चडूाकम िजातीनां सवषामवे धम तः ।◌ं२।३५च ्/ ूथमऽेे ततृीय े वा कत ं ौिुतचोदनात ्॥ Bछ.्Sछ॥् ◌ं२।३६अ/गभा मऽेे कुवत ॄाणौपनायनम ।्◌ं२।३६च ्/ गभा दकेादशे राो गभा त त् ु ादशे िवशः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।३७अ/ ॄवच सकाम काय िवू पमे ।◌ं२।३७च ्/ राो बलािथ नः षे व ैँ यहैािथ नोऽमे ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।३८अ/आ षोदशाद ्ॄाण सािवऽी नाितवत त े ।◌ं२।३८च ्/आ ािवशंात ्ऽबोरा चतिुवशतिेव शः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।३९अ/ अत ऊ ऽयोऽते े यथाकालमसृंताः ।◌ं२।३९च ्/ सािवऽीपितता ोाा भवाय िवगिहताः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।४०अ/ नतैरैपतूिैव िधवदापिप िह किह िचत ।्◌ं२।४०च ्/ ॄाान य्ौनां सबंााचरदे ्ॄाणः सह॥ Bछ.्Sछ॥् ◌ं२।४१अ/कारौरवबाािन चमा िण ॄचािरणः ।◌ं२।४१च ्/ वसीरानपुूण शाणौमािवकािन च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।४२अ/ मौी िऽवतृ स्मा ा काया िवू मखेला ।◌ं२।४२च ्/ िऽय तु मौव ा व ैँ य शणतावी ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।४३अ/ मुालाभ े त ु कत ाः कुशाँमकबजःै ।



◌ं२।४३च ्/ िऽवतृा मिनकेैन िऽिभः पिभरवे वा ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।४४अ/ कापा समपुवीतं ाद ् िवूौवतृं िऽवतृ ।्◌ं२।४४च ्/ शणसऽूमयं राो व ैँ यािवकसौिऽकम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।४५अ/ ॄाणो बैपालाशौ िऽयो वाटखािदरौ ।◌ं२।४५च ्/ पलैवौरौ व ैँ यो दडानहि धमतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।४६अ/ केशािको ॄाण दडः काय ः ूमाणतः ।◌ं२।४६च ्/ ललाटसितो राः ात त् ु नासािको िवशः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।४७अ/ ऋजवे त ु सव रुोणाः सौदशनाः ।◌ं२।४७च ्/ अनुगेकरा नणॄां सचोऽनििषताः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।४८अ/ ूितगृिेतं दडमपुाय च भारम ।्◌ं२।४८च ्/ ूदिणं परीािं चरदे ्भैं यथािविध ॥Bछ.्Sछ॥्◌ं२।४९अ/ भववू चरदे ्भैमपुनीतो िजोमः ।◌ं२।४९च ्/ भवं त ु राजो व ैँ यु भवरम ॥्Bछ.्Sछ॥्◌ं२।५०अ/ मातरं वा सारं वा मातवुा भिगन िनजाम ।्◌ं२।५०च ्/ िभते िभां ूथमं या चनै ं नावमानयते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।५१अ/ समा त ु तद ् भैं यावदममायया । ◌ं२।५१च ्/ िनवेगरुवऽेीयादाच ूाखुः शिुचः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।५२अ/आयुं ूाखुो भेु यशं दिणामखुः ।◌ं२।५२च ्/ िौयं ूखुो भेु ऋतं भेु दुखुः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।५३अ/ उपृँ य िजो िनममात स्मािहतः ।◌ं२।५३च ्/ भुा चौपशृते स्गिः खािन च संशृते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।५४अ/ पजूयदेशनं िनमातैदकुयन ।्◌ं२।५४च ्/ ा ते ्ू सीदे ूितने सवशः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।५५अ/ पिूजतं शनं िनं बलमजू च यित ।◌ं२।५५च ्/ अपिूजतं त ु तद ्भुमभुयं नाशयिेददम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।५६अ/ नौिं क िचद ्दााादतेत त्थाऽरा ।

manu.pdf 13


◌ं२।५६च ्/ न चवैाशनं कुया चौिः िचद ्ोजते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।५७अ/ अनारोयमनायुमय चाितभोजनम ।्◌ं२।५७च ्/ अपुयं लोकिविं तात त्त प्िरवज यते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।५८अ/ ॄाणे िवूीथन िनकालमपुशृते ।्◌ं२।५८च ्/ कायऽदैिशकाां वा न िपणे कदा चन ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।५९अ/ अुमलू तले ॄां तीथ ूचते ।◌ं२।५९च ्/ कायमिुलमलेूऽम े दवें िपं तयोरधः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।६०अ/ िऽराचामदेपः पवू िः ूमृात त्तो मखुम ।्◌ं२।६०च ्/ खािन चवै शृदेिराानं िशर एव च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।६१अ/ अनुािभरफेनािभरिीथन धम िवत ।्◌ं२।६१च ्/ शौचेःु सव दाऽचामदेकेाे ूागदुखुः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।६२अ/ ािभः पयूत े िवूः कठगािभु भिूमपः ।◌ं२।६२च ्/ व ैँ योऽिः ूािशतािभुशिूः ृािभरतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।६३अ/ उृत े दिणे पाणावपुवीौते िजः ।◌ं२।६३च ्/ से ूाचीनावीती िनवीती कठसन े॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।६४अ/ मखेलामिजनं दडमपुवीतं कमडम ।्◌ं२।६४च ्/ अु ूा िवनािन गृीताािन मवत ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।६५अ/ केशाः षोडशे वष ॄाण िवधीयते ।◌ं२।६५च ्/ राजबोा िवशं े व ैँ य िधके मतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।६६अ/ अमिका त ु काययं ीणामावदृशषेतः ।◌ं२।६६च ्/ संाराथ शरीर यथाकालं यथाबमम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।६७अ/ ववैािहको िविधः ीणां संारो विैदकः तृः ।◌ं२।६७च ्/ पितसवेा गरुौ वासो गहृाथऽिपिरिबया ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।६८अ/ एष ूोो िजातीनामौपनायिनको िविधः ।◌ं२।६८च ्/ उिकः पुयः कम योगं िनबोधत ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।६९अ/ उपनीयं गुः िशं िशयेशौचमािदतः ।◌ं२।६९च ्/आचारमिकाय च संौपासनमवे च ॥ Bछ.्Sछ॥्



◌ं२।७०अ/ अेमाणाचाो यथाशामदुखुः ।◌ं२।७०च ्/ ॄािलकृतोऽाो लघवुासा िजतिैयः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।७१अ/ ॄारऽेवसान े च पादौ माौ गरुोः सदा ।◌ं२।७१च ्/ सहं हावयें स िह ॄािलः तृः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।७२अ/ पािणना काय मपुसहणं गरुोः ।◌ं२।७२च ्/ सने सः ो दिणने च दिणः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।७३अ/ अेमाणं त ु गुिन कालमतितः ।◌ं२।७३च ्/ अधी भो इित ॄयूाद ् िवरामोऽिित चारमते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।७४अ/ ॄणः ूणवं कुया दादावे च सवदा ।◌ं२।७४च ्/ ॐवनोतं ?? पवू परा िवशीय ित ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।७५अ/ ूाूलान प्य ुपासीनः पिवऽैवै पािवतः ।◌ं२।७५च ्/ ूाणायामिैिभः पतूत ओ।ंकारमहित ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।७६अ/ अकारं चाकुारं च मकारं च ूजापितः ।◌ं२।७६च ्/ वदेऽयािरहद ्भभू ुवः िरतीित च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।७७अ/ िऽ एव त ु वदेेः पादं पादमहत ।्◌ं२।७७च ्/ तिदचऽाः सािवाः परमेी ूजापितः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।७८अ/ एतदरमतेां च जपन ्ाितपिूव काम ।्◌ं२।७८च ्/ संयोवदिवद ् िवूो वदेपुयने युत े ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।७९अ/ सहॐकृ बिहरतेत ि्ऽकं िजः ।◌ं२।७९च ्/ महतोऽनेसो मासात ्चवैािहिव मुत े ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।८०अ/ एतयाऋचा िवसयंुः काले च िबयया या ।◌ं२।८०च ्/ ॄिऽयिवोिनग हणां याित साधषु ु॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।८१अ/ओकंारपिूव कािॐो महाातयोऽयाः । ◌ं२।८१च ्/ िऽपदा चवैसािवऽी िवयें ॄणो मखुम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।८२अ/ योऽधीतऽेहहतेां ऽीिण वषा यतितः ।◌ं२।८२च ्/ स ॄ परमिेत वायभुतूः खमिूत मान ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।८३अ/ एकारं परं ॄ ूाणायामः परं तपः ।◌ं२।८३च ्/ सािवाु परं नाि मौनात स्ं िविशते ॥ Bछ.्Sछ॥्

manu.pdf 15


◌ं२।८४अ/ रि सवा विैदो जहुोितयजितिबयाः ।◌ं२।८४च ्/ अरं रं यें ॄ चवै ूजापितः ॥ Bछ.्Sछ॥् ◌ं२।८५अ/िविधयाज ज्पयो िविशो दशिभग ुणःै ।◌ं२।८५च ्/ उपाशंःु ाशतगणुः साहॐो मानसः तृः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।८६अ/ ये पाकयाः चारो िविधयसमिताः ।◌ं२।८६च ्/ सव त े जपय कलां नाहि षोडशीम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।८७अ/ जनेवै त ु सिंसदे ्ॄाणो नाऽ सशंयः ।◌ं२।८७च ्/ कुया द वा कुया न म्ऽैो ॄाण उते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।८८अ/ इियाणां िवचरतां िवषयेपहािरष ु ।◌ं२।८८च ्/ सयंमे यमाितदे ् िवान य्वै वािजनाम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।८९अ/ एकादशिेयायाया िन पवू मनीिषणः ।◌ं२।८९च ्/ तािन सक् ूवािम यथावदनपुवू शः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।९०अ/ ौोऽं क ् चषुी िजा नािसका चवै पमी ।◌ं२।९०च ्/ पायपूं हपादं वाक ् चवै दशमी तृा ।◌ं२।९१अ/ बुीियािण पषैां ौोऽादीनपुवू शः ।◌ं२।९१च ्/ कमियािण पषैां पाादीिन ूचते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।९२अ/ एकादशं मनो यें गणुनेौभयाकम ।्◌ं२।९२च ्/ यिन ि्जते िजतावतेौ भवतः पकौ गणौ ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।९३अ/ इियाणां ूसेन दोषं ऋसशंयम ।्◌ं२।९३च ्/ सिंनय त ु तावे ततः िसिं िनगित ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।९४अ/ न जात ु कामः कामानामपुभोगने शाित ।◌ं२।९४च ्/ हिवषा कृवव भयू एवािभवध त े ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।९५अ/ यतैान ्ू ायुात स्वा न य्तैान के्वलांजते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।९५च ्/ ूापणात स्व कामानां पिरागो िविशते ।◌ं२।९६अ/ न तथतैािन शे सिंनयमुसवेया ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।९६च ्/ िवषयषे ु ूजुािन यथा ानने िनशः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।९७अ/ वदेााग या िनयमा तपािंस च ।



◌ं२।९७च ्/ न िवूभाव िसिं गित किह िचत ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।९८अ/ ौुा ृा च ा च भुा याा च यो नरः ।◌ं२।९८च ्/ न ित लायित वा स िवयेो िजतिैयः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।९९अ/ इियाणां त ु सवषां यकंे रतीियम ।्◌ं२।९९च ्/ तनेा रित ूा तःे पादािदवोदकम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१००अ/ वशे कृिेयमामं सयं च मनथा ।◌ं२।१००च ्/ सवा न स्संाधयदेथा निवन य्ोगतनमु ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१०१अ/ पवूा संां जपिंते स्ािवऽीमाऽकदश नात ।्◌ं२।१०१च ्/ पिमां त ु समासीनः सग ् ऋिवभावनात ् ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१०२अ/ पवूा संां जपिंशैमनेो पोहित ।◌ं२।१०२च ्/ पिमां त ु समासीनो मलं हि िदवाकृतम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१०३अ/ न ितित त ु यः पवूा नौपाे य पिमाम ।्◌ं२।१०३च ्/ स शिूवद ्बिहाय ः सव ाद ् िजकमणः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१०४अ/ अपां समीप े िनयतो नैकं िविधमाितः ।◌ं२।१०४च ्/ सािवऽीमधीयीत गाऽरयं समािहतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१०५अ/ वदेौपकरणे चवै ााय े चवै नैके ।◌ं२।१०५च ्/ नानरुोधोऽनाये होममषे ु चवै िह ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१०६अ/ नैके नानायो ॄसऽं िह तत ्तृम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१०६च ्/ ॄािततं पुयमनायवषट ्कृतम ् ??॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१०७अ/ यः ाायमधीतऽें िविधना िनयतः शिुचः ।◌ं२।१०७च ्/ त िनं रषे पयो दिध घतृं मध ु ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१०८अ/ अीनं भैचया मधःशां गरुोिहतम ।्◌ं२।१०८च ्/आ समावत नात कु्या त कृ्तोपनयनो िजः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१०९अ/आचाय पऽुः शौुषूुा नदो धािम कः शिुचः ।◌ं२।१०९च ्/आः शोऽथ दः साधःु ोऽाा दश धमतः ??॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।११०अ/ नापृः क िचद ्ॄयूा चाायने पृतः ।◌ं२।११०च ्/ जानिप िह मधेावी जडवोक आचरते ॥् Bछ.्Sछ॥्

manu.pdf 17


◌ं२।१११अ/ अधमण च यः ूाह याधमण पृित ।◌ं२।१११च ्/ तयोरतरः ूिैत िवषे ं वाऽिधगित ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।११२अ/ धमा थ यऽ न ातां शौुषूा वाऽिप तिधा ।◌ं२।११२च ्/ तऽ िवा न वा शभुं बीजिमवौषरे ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।११३अ/ िवयवै समं कामं मत ं ॄवािदना ।◌ं२।११३च ्/आपिप िह घोरायां न नेािमिरणे वपते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।११४अ/ िवा ॄाणमेाह शवेिधऽेि र माम ् । ◌ं२।११४च ्/असयूकाय मां मादाथा ां वीय वमा ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।११५अ/ यमवे त ुशिुचं िवाियतॄचािरणम ।् ◌ं२।११५च ्/ तैमां ॄिूहिवूाय िनिधपायाूमािदन े ।◌ं२।११६अ/ ॄ यननुातमधीयानादवायुात ।्◌ं२।११६च ्/ स ॄयेसयंुो नरकं ूितपते ।◌ं२।११७अ/ लौिककं विैदकं वाऽिप तथाऽािकमवे वा ।◌ं२।११७च ्/आददीत यतो ान ं तं पवू मिभवादयते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।११८अ/ सािवऽीमाऽसारोऽिप वरं िवूः सयुितः ।◌ं२।११८च ्/ नायितिवदेोऽिप सवा शी सव िवबयी ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।११९अ/ शाऽऽसनऽेाचिरत े ौयेसा न समािवशते ।्◌ं२।११९च ्/ शाऽऽसनवैने ं ूुायािभवादयते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१२०अ/ ऊ ूाणा ुमि यनूः िवर आयित ।◌ं२।१२०च ्/ ूुानािभवादाां पनुान ्ू ितपते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१२१अ/ अिभवादनशील िनं वृोपसिेवनः ।◌ं२।१२१च ्/ चािर त वध े आयधु म यशो बलम ् ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१२२अ/ अिभवादात प्रं िवूो ायासंमिभवादयन ।्◌ं२।१२२च ्/ असौ नामाहमीित ं नाम पिरकीत यते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१२३अ/ नामधये ये के िचदिभवादं न जानत े ।◌ं२।१२३च ्/ तान ्ू ाोऽहिमित ॄयूात ि्यः सवा थवै च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१२४अ/ भोःशं कीत यदेे नाोऽिभवादन े ।◌ं२।१२४च ्/ नाां पभावो िह भोभाव ऋिषिभः तृः ॥ Bछ.्Sछ॥्



◌ं२।१२५अ/आयुान भ्व सौिैत वाो िवूोऽिभवादन े ।◌ं२।१२५च ्/ अकारा नाोऽे वाः पवूा रः तुः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१२६अ/ यो न वेिभवाद िवूः ूिभवादनम ।्◌ं२।१२६च ्/ नािभवाः स िवषा यथा शिूथवै सः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१२७अ/ ॄाणं कुशलं पृते ्ऽबमुनामयम ।्◌ं२।१२७च ्/ व ैँ यं में समाग शिूमारोयमवे च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१२८अ/ अवाो दीितो नाा यवीयानिप यो भवते ।्◌ं२।१२८च ्/ भोभववू कं नेमिभभाषते धम िवत ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१२९अ/ परपी त ु या ी ादसबंा च योिनतः ।◌ं२।१२९च ्/ तां ॄयूाद ्भवतीवें सभुग े भिगनीित च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१३०अ/ मातलुां िपतृां शरुान ऋ्िजो गुन ।्◌ं२।१३०च ्/ असावहिमित ॄयूात ्ू ुाय यवीयसः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१३१अ/ मातृसा मातलुानी ौरूथ िपतृसा ।◌ं२।१३१च ्/ सूा गुपीवत स्माा गुभाय या ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१३२अ/ ॅातभुा यपसाा सवणा ऽहहिप ।◌ं२।१३२च ्/ िवूो तपूसाा ाितसबंियोिषतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१३३अ/ िपतभु िगां मातु ायां च सय िप ।◌ं२।१३३च ्/ मातवृद ्विृमाितने म्ाता ताो गरीयसी ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१३४अ/ दशाां पौरसं पाां कलाभतृाम ।्◌ं२।१३४च ्/पवू ौोिऽयाणां नेािप योिनष ु॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१३५अ/ ॄाणं दशवष त ु शतवष त ु भिूमपम ।्◌ं२।१३५च ्/ िपतापऽुौ िवजानीयाद ्ॄाणु तयोः िपता ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१३६अ/ िवं बवु यः कम िवा भवित पमी ।◌ं२।१३६च ्/ एतािन माानािन गरीयो यद ् यरम ् ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१३७अ/ पानां िऽष ु वणष ु भयूािंस गणुवि च ।◌ं२।१३७च ्/ यऽ ःु सोऽऽ मानाहः शिूोऽिप दशम गतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१३८अ/ चिबणो दशमी रोिगणो भािरणः ियाः ।◌ं२।१३८च ्/ ातक च रा पा दयेो वर च ॥ Bछ.्Sछ॥्

manu.pdf 19


◌ं२।१३९अ/ तषेां त ु समवतेानां माौ ातकपािथ वौ ।◌ं२।१३९च ्/ राजातकयोवै ातको नपृमानभाक ् ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१४०अ/ उपनीय त ु यः िशं वदेमापयदे ् िजः ।◌ं२।१४०च ्/ सकं सरहं च तमाचाय ूचते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१४१अ/ एकदशें त ु वदे वदेाािप वा पनुः ।◌ं२।१४१च ्/ योऽापयित वृथ मपुाायः स उते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१४२अ/ िनषकेादीिन कमा िण यः करोित यथािविध ।◌ं२।१४२च ्/ सभंावयित चाने स िवूो गुते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१४३अ/ अाधयें पाकयानिोमािदकान म्खान ।्◌ं२।१४३च ्/ यः करोित वतृो य स तििगहोते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१४४अ/ य आवणृोिवतथं ॄणा ौवणावभुौ ।◌ं२।१४४च ्/ स माता स िपता यें न िुते क्दा चन ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१४५अ/ उपाायान द्शाचाय आचाया णां शतं िपता ।◌ं२।१४५च ्/ सहॐं त ु िपतनॄ म्ाता गौरवणेाितिरते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१४६अ/ उादकॄदाऽोग रीयान ्ॄ दः िपता ।◌ं२।१४६च ्/ ॄज िह िवू ूे चहै च शातम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१४७अ/ कामान म्ाता िपता चनै ं यादयतो िमथः ।◌ं२।१४७च ्/ सभंिूतं त तां िवाद ्यद ्योनाविभजायते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१४८अ/आचाय यां जाितं िविधवद ्वदेपारगः ।◌ं२।१४८च ्/ उादयित सािवा सा सा साऽजराऽमरा ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१४९अ/ अं वा ब वा य ौतुौपकरोित यः ।◌ं२।१४९च ्/ तमपीह गंु िवाौतुौपिबयया तया ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१५०अ/ ॄा जनः कता धम च शािसता ।◌ं२।१५०च ्/ बालोऽिप िवूो वृ िपता भवित धम तः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१५१अ/ अापयामास िपतनॄ ि्शशरुािरसः किवः ।◌ं२।१५१च ्/ पऽुका इित हौवाच ानने पिरगृ तान ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१५२अ/ ते तमथ मपृ दवेानागतमवः ।◌ं२।१५२च ्/ दवेातैान स्मेौचुा ं वः िशशुवान ॥् Bछ.्Sछ॥्



◌ं२।१५३अ/ अो भवित व ै बालः िपता भवित मदः ।◌ं२।१५३च ्/ अं िह बालिमाः िपतेवे त ु मदम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१५४अ/ न हायननै पिलतनै िवने न बिुभः ।◌ं२।१५४च ्/ ऋषयिबरे धम योऽनचूानः स नो महान ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१५५अ/ िवूाणां ानतो ैं िऽयाणां त ु वीय तः ।◌ं२।१५५च ्/ व ैँ यानां धाधनतः शिूाणामवे जतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१५६अ/ न तने वृो भवित यनेा पिलतं िशरः ।◌ं२।१५६च ्/ यो व ै यवुाऽधीयानं दवेाः िवरं िवः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१५७अ/ यथा कामयो ही यथा चम मयो मगृः ।◌ं२।१५७च ्/ य िवूोऽनधीयानये नाम िबॅित ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१५८अ/ यथा षढोऽफलः ीष ु यथा गौग िव चाफला ।◌ं२।१५८च ्/ यथा चाऽेफलं दान ं तथा िवूोऽनचृोऽफलः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१५९अ/ अिहंसयवै भतूानां काय ौयेोऽनशुासनम ।्◌ं२।१५९च ्/ वाक ् चवै मधरुा ा ूयोा धम िमता ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१६०अ/ य वानसी शुे सग ग्ु े च सव दा ।◌ं२।१६०च ्/ स व ै सव मवाोित वदेाोपगतं फलम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१६१अ/ नांतदुः ादातऽिप न परिोहकमधीः ।◌ं२।१६१च ्/ ययाऽोिजते वाचा नालोां तामदुीरयते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१६२अ/ सानाद ्ॄाणो िनमिुजते िवषािदव ।◌ं२।१६२च ्/ अमतृवे चाकाेदवमान सवदा ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१६३अ/ सखुं वमतः शते े सखुं च ूितबुत े ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१६३च ्/ सखुं चरित लोकेऽिवमा िवनँयित ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१६४अ/ अनने बमयोगने सृंताा िजः शनःै ।◌ं२।१६४च ्/ गरुौ वसन स्िनयुाद ्ॄािधगिमकं तपः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१६५अ/ तपोिवशषेिैव िवधोै तै िविधचोिदतःै ।◌ं२।१६५च ्/ वदेः कृोऽिधगः सरहो िजना ॥ Bछ.्Sछ॥्

manu.pdf 21


◌ं२।१६६अ/ वदेमवे सदाऽते त्पन ि्जोमः ।◌ं२।१६६च ्/ वदेाासो िह िवू तपः परिमहौते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१६७अ/आ हवै स नखामेः परमं तते तपः ।◌ं२।१६७च ्/ यः ॐिप िजोऽधीत े ाायं शितोऽहम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१६८अ/ योऽनधी िजो वदेमऽ कुते ौमम ।्◌ं२।१६८च ्/ स जीववे शिूमाश ु गित सायः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१६९अ/ मातरुमऽेिधजननं ितीयं मौिबन े ।◌ं२।१६९च ्/ ततृीयं यदीायां िज ौिुतचोदनात ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१७०अ/ तऽ यद ्ॄजा मौीबनिचितम ।्◌ं२।१७०च ्/ तऽा माता सािवऽी िपता ाचाय उते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१७१अ/ वदेूदानादाचाय िपतरं पिरचते ।◌ं२।१७१च ्/ न िन य्ुत े कम िकिदा मौिबनात ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१७२अ/ नािभाहारयदे ्ॄ धािननयनाद ्ऋते ।◌ं२।१७२च ्/ शिेूण िह समावद ्यावद ्वदे े न जायत े ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१७३अ/ कृतौपनयना ोतादशेनिमते ।◌ं२।१७३च ्/ ॄणो महणं चवै बमणे िविधपवू कम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१७४अ/ य िविहतं चम यत स्ऽूं या च मखेला ।◌ं२।१७४च ्/ यो दडो यच वसनं तत त्द ोतेिप ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१७५अ/ सवेतेमैां ु िनयमान ्ॄ चारी गरुौ वसन ।्◌ं२।१७५च ्/ सियिैयमामं तपोवृथ मानः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१७६अ/ िनं ाा शिुचः कुया द ् दवेिष िपततृप णम ।्◌ं२।१७६च ्/ दवेताच न ं चवै सिमदाधानमवे च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१७७अ/ वज यने म्ध ु मासं ं च गं मां रसान ि्यः ।◌ं२।१७७च ्/ शुािन यािन सवा िण ूािणनां चवै िहंसनम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१७८अ/ अमनं चाोपानऽधारणम ।्◌ं२।१७८च ्/ कामं बोधं च लोभं च नत न ं गीतवादनम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१७९अ/ तूं च जनवादं च पिरवादं तथाऽनतृम ।्



◌ं२।१७९च ्/ ीणां च ूेणालमपुघातं पर च ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१८०अ/एकः शयीत सवऽ न रतेः यते ् िचत ।्◌ं२।१८०च ्/ कामाद ् िह यन र्तेो िहनि ोतमानः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१८१अ/े िसा ॄचारी िजः शबुमकामतः ।◌ं२।१८१च ्/ ााऽकमच िया िऽः पनुमा िमचृं जपते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१८२अ/ उदकुं समुनसो गोशकृिृकाकुशान ।्◌ं२।१८२च ्/आहरदे ्यावदथा िन भैं चाहरहरते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१८३अ/ वदेयरैहीनानां ूशानां कमस ु ।◌ं२।१८३च ्/ ॄचाया हरदे ्भैं गहृेः ूयतोऽहम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१८४अ/ गरुोः कुले न िभते न ाितकुलबषु ु ।◌ं२।१८४च ्/ अलाभ े गहेानां पवू पवू िववज यते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१८५अ/ सव वािप चरदे ्मामं पवूानामसभंवे ।◌ं२।१८५च ्/ िनय ूयतो वाचमिभशां ु वज यते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१८६अ/ रादा सिमधः सिदाद ् िवहायिस ।◌ं२।१८६च ्/ साय।ंूात जुयात त्ािभरिमतितः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१८७अ/ अकृा भैचरणमसिम च पावकम ।्◌ं२।१८७च ्/ अनातरुः सराऽमवकीिण ोतं चरते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१८८अ/ भैणे वत यिें नकैाादी भवदे ्ोती ।◌ं२।१८८च ्/ भैणे ोितनो विृपवाससमा तृा ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१८९अ/ ोतवद ्दवेदवैे िपे कम यथिष वत ।्◌ं२।१८९च ्/ काममिथ तोऽीयाद ्ोतम न ते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१९०अ/ ॄाणवै कमतपिदं मनीिषिभः ।◌ं२।१९०च ्/ राजवैँ ययोवें नतैत क्म िवधीयत े ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१९१अ/ चोिदतो गुणा िनमूचोिदत एव वा ।◌ं२।१९१च ्/ कुया दयन े यमाचाय िहतषे ु च ॥ Bछ.्Sछ॥् ◌ं२।१९२अ/शरीरं चवै वाचं च बुीियमनािंस च ।◌ं२।१९२च ्/ िनय ूािलिदे ्वीमाणो गरुोम ुखम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१९३अ/ िनमृुतपािणः ात स्ााचारः ससुवंतृः ।

manu.pdf 23


◌ं२।१९३च ्/आतािमित चौः सासीतािभमखुं गरुोः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१९४अ/ हीनाववषेः ात स्व दा गुसिधौ ।◌ं२।१९४च ्/ उिते ्ू थमं चा चरमं चवै सिंवशते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१९५अ/ ूितौावणसभंाष े शयानो न समाचरते ।्◌ं२।१९५च ्/ नासीनो न च भुानो न ित पराखुः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१९६अ/आसीन ितः कुया दिभगंु िततः ।◌ं२।१९६च ्/ ूु ाोजतः पाद ्धावं ु धावतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१९७अ/ पराखुािभमखुो रे चािकम ।्◌ं२।१९७च ्/ ूण त ु शयान िनदशे े चवै िततः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१९८अ/ नीचं शाऽऽसनं चा िनंाद ्गुसिधौ ।◌ं२।१९८च ्/ गरुो ु चिुव षय े न यथेासनो भवते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।१९९अ/ नौदाहरदे नाम परोमिप केवलम ।्◌ं२।१९९च ्/ न चवैाानकुुवत गितभािषतचिेतम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२००अ/ गरुोय ऽ पिरवादो िना वाऽिप ूवत त े ।◌ं२।२००च ्/ कण तऽ िपधातौ गं वा ततोऽतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२०१अ/ परीवादात ख्रो भवित ा व ै भवित िनकः ।◌ं२।२०१च ्/ पिरभोा कृिमभ वित कीटो भवित मरी ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२०२अ/ रो नाच यदेने ं न बुो नािके ियाः ।◌ं२।२०२च ्/ यानासनवैनैमवािभवादयते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२०३अ/ ूितवातऽेनवुात े च नासीत गुणा सह । ◌ं२।२०३च ्/ असौंवे चवैगरुोन िकं िचदिप कीत यते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२०४अ/ गोऽौयानूासादूरषे ु कटेष ु च ।◌ं२।२०४च ्/आसीत गुणा साध िशलाफलकनौष ुच ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२०५अ/ गरुोग ुरौ सििहत े गुवद ्विृमाचरते ।्◌ं२।२०५च ्/ न चािनसृो गुणा ान ग्ुनिभवादयते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२०६अ/ िवागुवेमवे िना विृः योिनष ु ।◌ं२।२०६च ्/ ूितषधेु चाधमा द ् िहतं चोपिदशिप ॥ Bछ.्Sछ॥्



◌ं२।२०७अ/ ौयेःस ु गुवद ्विृं िनमवे समाचरते ।्◌ं२।२०७च ्/ गुपऽुषे ुचायष ुगरुोवै बषु ु॥ Bछ.्Sछ॥् ◌ं२।२०८अ/ बालःसमानजा वा िशो वा यकमिण ।◌ं२।२०८च ्/ अापयन ग्ुसतुो गुवानमहित ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२०९अ/ उादनं च गाऽाणां ापनौिभोजन े ।◌ं२।२०९च ्/ न कुया द ्गुपऽु पादयोावनजेनम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२१०अ/ गुवत ्ू ितपूाः ःु सवणा गुयोिषतः ।◌ं२।२१०च ्/ असवणा ु सूाः ूुानािभवादनःै ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२११अ/ अनं ापनं च गाऽोादनमवे च ।◌ं२।२११च ्/ गुपा न काया िण केशानां च ूसाधनम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२१२अ/ गुपी त ु यवुितना िभवाहै पादयोः ।◌ं२।२१२च ्/ पणू िवशंितवषण गणुदोषौ िवजानता ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२१३अ/भाव एष नारीणां नराणािमह षणम ।्◌ं२।२१३च ्/ अतोऽथा ूमाि ूमदास ु िवपितः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२१४अ/ अिवासंमलं लोके िवासंमिप वा पनुः ।◌ं२।२१४च ्/ ूमदा ुथं नते ुं कामबोधवशानगुम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२१५अ/ माऽा ॐा िहऽा वा न िविवासनो भवते ।्◌ं२।२१५च ्/ बलवािनियमामो िवासंमिप कष ित ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२१६अ/ कामं त ु गुपीनां यवुतीनां यवुा भिुव ।◌ं२।२१६च ्/ िविधवद ्वनं कुया दसावहिमित ॄवुन ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२१७अ/ िवूो पादमहणमहं चािभवादनम ।्◌ं२।२१७च ्/ गुदारषे ु कुवत सतां धम मनुरन ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२१८अ/ यथा खनन ख्िनऽणे नरो वाय िधगित ।◌ं२।२१८च ्/ तथा गुगतां िवां शौुषूरुिधगित ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२१९अ/ मुडो वा जिटलो वा ादथ वा ािशखाजटः ।◌ं२।२१९च ्/ ननै ं मामऽेिभिनोचते स्यू नािुदयात ् िचत ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२२०अ/ तं चदेिुदयात स्यू ः शयान ं कामचारतः ।◌ं२।२२०च ्/ िनोचदे ्वाऽिवानाज ज्पपुवसदे ् िदनम ॥् Bछ.्Sछ॥्

manu.pdf 25


◌ं२।२२१अ/ सयूण िभिनम ुः शयानोऽिुदत यः । ◌ं२।२२१च ्/ूायिमकुवा णो युः ान म्हतनेसा ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२२२अ/आच ूयतो िनमभु े सं े समािहतः ।◌ं२।२२२च ्/ शचुौ दशे े जपमपुासीत यथािविध ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२२३अ/ यिद ी यवरजः ौयेः िकं िचत स्माचरते ।्◌ं२।२२३च ्/ तत स्व माचरदे ्युो यऽ चा रमने म्नः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२२४अ/ धमा था वुत े ौयेः कामाथ धम एव च ।◌ं२।२२४च ्/ अथ एवहै वा ौयेिवग इित त ु िितः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२२५अ/आचाय िपता चवै माता ॅाता च पवू जः ।◌ं२।२२५च ्/ नातनावमा ॄाणने िवशषेतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२२६अ/आचाय ॄणो मिूत ः िपता मिूत ः ूजापतःे ।◌ं२।२२६च ्/ माता पिृथा मिूत ु ॅाता ो मिूत रानः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२२७अ/ यं मातािपतरौ ेशं सहते े सभंवे नणृाम ।्◌ं२।२२७च ्/ न त िनृितः शा कत ु वष शतरैिप ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२२८अ/ तयोिन ं िूयं कुया दाचाय च सवदा ।◌ं२।२२८च ्/ तेवे िऽष ु तुषे ु तपः सव समाते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२२९अ/ तषेां ऽयाणां शौुषूा परमं तप उते ।◌ं२।२२९च ्/ न तरैननुातो धम मं समाचरते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२३०अ/ त एव िह ऽयो लोका एव ऽय आौमाः ।◌ं२।२३०च ्/ त एव िह ऽयो वदेा एवौायोऽयः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२३१अ/ िपता व ै गाहपोऽिमा ताऽिद िणः तृः ।◌ं२।२३१च ्/ गुराहवनीयु साऽिऽतेा गरीयसी ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२३२अ/ िऽूमातेषे ु ऽीन ल्ोकान ि्वजयदे ्गहृी ।◌ं२।२३२च ्/ दीमानः वपषुा दवेवद ् िदिव मोदत े ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२३३अ/ इमं लोकं मातभृा िपतभृा त ु ममम ।्◌ं२।२३३च ्/ गुशौुषूया वें ॄलोकं समतु े ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२३४अ/ सव ताता धमा यतै े ऽय आताः ।◌ं२।२३४च ्/ अनाता ु यतै े सवा ाफलाः िबयाः ॥ Bछ.्Sछ॥्



◌ं२।२३५अ/ यावत ऽ्ये जीवयेुावां समाचरते ।्◌ं२।२३५च ्/ तेवे िनं शौुषूां कुया त ि्ूयिहत े रतः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२३६अ/ तषेामनपुरोधने पारं यद ्यदाचरते ।्◌ं२।२३६च ्/ तत त्िवदेयते त्ेो मनोवचनकमिभः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२३७अ/ िऽतेिेितकृं िह पुष समाते ।◌ं२।२३७च ्/ एष धम ः परः साापधमऽ उते ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२३८अ/ ौधानः शभुां िवामाददीतावरादिप ।◌ं२।२३८च ्/ अादिप परं धम ीरं ुलादिप ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२३९अ/ िवषादमतृं मां बालादिप सभुािषतम ।्◌ं२।२३९च ्/ अिमऽादिप सृममेादिप कानम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२४०अ/ ियो राथो िवा धम ः शौचं सभुािषतम ।्◌ं२।२४०च ्/ िविवधािन च िशािन समादयेािन सव तः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२४१अ/ अॄाणादायनमापाले िवधीयते ।◌ं२।२४१च ्/ अनोुा च शौुषूा यावदायनं गरुोः ॥ Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२४२अ/ नाॄाणे गरुौ िशो वासमािकं वसते ।्◌ं२।२४२च ्/ ॄाणे वाऽननचूान े कान ग्ितमनुमाम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२४३अ/ यिद ािकं वासं रोचयते गरुोः कुले ।◌ं२।२४३च ्/ युः पिरचरदेनेमा शरीरिवमोणात ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२४४अ/आ समाःे शरीर युशौुषूत े गुम ।्◌ं२।२४४च ्/ स गसा िवूो ॄणः स शातम ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२४५अ/ न पवू गरुव े िकं िचपकुवत धम िवत ।्◌ं२।२४५च ्/ ां ु गुणाऽः शा गुथ माहरते ॥् Bछ.्Sछ॥्◌ं२।२४६अ/ ऽें िहरयं गामं छऽौपानहमासनम ।् ◌ं२।२४६च ्/ धां शाकंच वासािंस गरुवे ूीितमावहते ्॥ Bछ.्Sछ॥् ◌�

sanskritdocuments.org · Title: मनुस्मृति अथवा...

Documents

Transcript of sanskritdocuments.org · Title: मनुस्मृति अथवा...