SSC CGL GK Digest Hindi.pdf · 2016-04-18 · आ 2सक्अस् ा्क /्¡ैं्...

48
www.BankExamsToday.com SSC CGL GK Digest Ramandeep Singh 4/18/2016 India's Best Current Affairs Android App BankExamsToday.com

Transcript of SSC CGL GK Digest Hindi.pdf · 2016-04-18 · आ 2सक्अस् ा्क /्¡ैं्...

  • www.BankExamsToday.com

    SSC CGL GK Digest

    Ramandeep Singh 4/18/2016

    India's Best Current Affairs Android App

    BankExamsToday.com

  • SSC CGL GK Digest

    www.BankExamsToday.com Page 2

    Contents

    प्राचीनबायत .................................................................................................................................................... 6

    सस ॊधुघाटी सभ्मता ........................................................................................................................................ 6

    हड़प्ऩा सॊस्कृतत के स्थर............................................................................................................................... 6

    नगय मोजना ............................................................................................................................................... 7

    कृषष ............................................................................................................................................................ 7

    ऩशऩुारन .................................................................................................................................................... 8

    धभम ............................................................................................................................................................. 8

    वदैदक सब ् मता ............................................................................................................................................ 8

    फौद्ध मगु ...................................................................................................................................................... 8

    भौमम साम्राज ् म ........................................................................................................................................... 10

    भौमम साम्राज ् म का अॊत ............................................................................................................................... 10

    गऩु ् त साम्राज ् म .......................................................................................................................................... 11

    गऩु ् त शासन की अवनतत ............................................................................................................................ 11

    भध्मकारीनबायत ......................................................................................................................................... 11

    ऩार .......................................................................................................................................................... 12

    सेन ........................................................................................................................................................... 12

    प्रततहाय ..................................................................................................................................................... 12

    याष ् ट्रकूट ................................................................................................................................................... 12

    चोर याजवॊश ............................................................................................................................................. 13

    बायत भें भसु्स्रभ आक्रभण ........................................................................................................................ 13

    ददर ् री की सर ् तनत .................................................................................................................................. 13

    गरुाभ याजवॊश .......................................................................................................................................... 13

    खिरजी याजवॊश ........................................................................................................................................ 14

    तगुरक याजवॊश ......................................................................................................................................... 14

    India's Best Current Affairs Android App

    BankExamsToday.com

  • SSC CGL GK Digest

    www.BankExamsToday.com Page 3

    रोदी याजवॊश ............................................................................................................................................. 15

    फहुररु िान रोदी (1451-1489 ए. डी.) ................................................................................................... 15

    ससकॊ दय िान रोदी (1489-1517 ए. डी.) .................................................................................................. 15

    इब्रादहभ िान रोदी (1489-1517 ए. डी.) .................................................................................................. 15

    बस्तत आॊदोरन ......................................................................................................................................... 15

    सपूीवाद .................................................................................................................................................... 17

    भगुर याजवॊश............................................................................................................................................ 17

    फाफय (1526-1530): ............................................................................................................................... 17

    हुभामूॊ (1530-1540 औय 1555-1556): .................................................................................................... 18

    शये शाह सयूी (1540-1545): .................................................................................................................... 18

    अकफय (1556-1605): ............................................................................................................................ 18

    जहाॊगीय: ............................................................................................................................................... 18

    शाहजहाॊ: ............................................................................................................................................... 19

    औयॊगजेफ: ............................................................................................................................................. 19

    ससक ्ि शस्तत का उदम .............................................................................................................................. 19

    छत्रऩतत सशवाजी भहायाज ........................................................................................................................... 20

    भगुर शासन कार का ऩतन ....................................................................................................................... 21

    1857 भें बायतीम षवद्रोह ............................................................................................................................. 21

    आधतुनकबायत .............................................................................................................................................. 22

    बायतीम स ् वतॊत्रता सॊग्राभ (1857-1947) ...................................................................................................... 22

    1857 भें बायतीम षवद्रोह ............................................................................................................................. 22

    ईस ् ट इस्डडमा कभ ् ऩनी का अॊत .................................................................................................................... 23

    याजा याभ भोहन याम (1772-1833) ......................................................................................................... 24

    स ् वाभीषववेकानन ् द (1863-1902) ........................................................................................................... 24

    India's Best Current Affairs Android App

    BankExamsToday.com

  • SSC CGL GK Digest

    www.BankExamsToday.com Page 4

    बायतीम याष ् ट्रीम काॊग्रेस (आई एन सी) का गठन .......................................................................................... 24

    जसरमाॊवारा फाग नयसॊहाय ......................................................................................................................... 25

    प्रथभ षवश ् व मदु्ध (1914-1918) ................................................................................................................... 25

    असहमोग आॊदोरन .................................................................................................................................... 25

    साइभन कभीशन ....................................................................................................................................... 25

    नागरयक अवऻा आॊदोरन ........................................................................................................................... 26

    बायत छोड़ो आॊदोरन ................................................................................................................................. 26

    बायत औय ऩाककस ् तान का फॊटवाया .............................................................................................................. 27

    बगूोर .......................................................................................................................................................... 27

    भखु्म तथ्म ................................................................................................................................................ 27

    षवश्व के भहद्वीऩ ...................................................................................................................................... 29

    एसशमा .................................................................................................................................................. 29

    अफ्रीका ................................................................................................................................................. 30

    उत्तयी अभेरयका ..................................................................................................................................... 31

    दक्षऺण अभरेयका .................................................................................................................................... 31

    मयूोऩ .................................................................................................................................................... 32

    आस्टे्रसरमा ............................................................................................................................................ 33

    भरुस्थर ............................................................................................................................................... 33

    ऩवमत ..................................................................................................................................................... 34

    द्वीऩ .................................................................................................................................................... 34

    भहासागय .............................................................................................................................................. 34

    अथमव्मवस्था ............................................................................................................................................. 35

    प्रभिु शब्दावरी..................................................................................................................................... 35

    वधैातनक तयरता अनऩुात (एस.एर.आय.): .............................................................................................. 35

    India's Best Current Affairs Android App

    BankExamsToday.com

  • SSC CGL GK Digest

    www.BankExamsToday.com Page 5

    येऩो येट: ................................................................................................................................................. 35

    रयवसम येऩो येट ......................................................................................................................................... 35

    रीड फैंक मोजना :- ................................................................................................................................. 35

    तनष्ऩादन फजट:- ................................................................................................................................... 35

    जीयोफेस फजट:- ..................................................................................................................................... 35

    आउटकभ फजट :- ................................................................................................................................. 35

    जेंडय फजट :- ......................................................................................................................................... 35

    प्रत्मऺ कय :- ......................................................................................................................................... 35

    अप्रत्मऺ कय :- ...................................................................................................................................... 35

    याजस्व घाटा :- ...................................................................................................................................... 35

    याजकोषीम घाटा .................................................................................................................................... 35

    फॉण्ड अथवा डडफेंचय :-............................................................................................................................ 36

    प्रततबतूत :- ............................................................................................................................................ 36

    याजव्मवस्था ................................................................................................................................................. 36

    बायतीम सॊषवधान सबा का गठन ................................................................................................................ 37

    सॊषवधान का अॊगीकयण .............................................................................................................................. 37

    प्रारूऩ ससभतत के सदस्म ............................................................................................................................. 37

    भहवऩणूम तथ्म ........................................................................................................................................... 38

    याज्म के नीतत तनदेशक तत्व....................................................................................................................... 38

    बायत के सडदबम भें "याज्म के नीतत तनदेशक तत्व" का भहत्व........................................................................ 40

    बायत का याष्ट्रऩतत ..................................................................................................................................... 40

    याष्ट्रऩतत ऩय भहासबमोग ............................................................................................................................ 40

    याष्ट्रऩतत की शस्ततमाॉ ................................................................................................................................ 40

    बायत का प्रधानभॊत्री ................................................................................................................................... 41

    India's Best Current Affairs Android App

    BankExamsToday.com

  • SSC CGL GK Digest

    www.BankExamsToday.com Page 6

    बायत का उच्चतभ डमामारम ..................................................................................................................... 41

    डमामारम का गठन ................................................................................................................................... 41

    उच्चतभ डमामारम के डमामाधीश की तनमसु्तत ........................................................................................... 42

    डमामाधीशों की मोग्मताएॉ ....................................................................................................................... 42

    साभाडम षवऻान ........................................................................................................................................ 42

    षवटासभन ................................................................................................................................................... 42

    प्रोटीन ....................................................................................................................................................... 42

    भहत्वऩणूम वऻैातनक मॊत्र ............................................................................................................................. 43

    कुछ भहत्वऩणूम तथ्म .................................................................................................................................. 45

    प्राचीनबायत ससॊधुघाटी सभ्मता ससॊधु्घाटी्सभ्मता्का्षवकास्ताम्र्ऩाषाण्मुगभें्ही्हुआ्था, ऩय्इसका्षवकास्अऩनी्सभकारीन्सभ्मताओॊ्से्कहीॊ्अधधक्हुआ्।्इसकार्भें्बायतीम्उऩभहाद्वीऩ्के्उत्तय्ऩस्श्चभ्भें्2500 ई.ऩू.्से्1700 ईं्ऩू.के्फीच्एक्उच्च्स्तयीम्सभ्मता्षवकससत्हुई्स्जसकी्नगय्तनमोजन्व्मवस्था्फहुतउच्च्कोदट्की्थी्।्रोगो्को्नासरमों्तथा्सड़को्के्भहत्व्का्अनुभान्था्।्नगयके्सड़क्ऩयस्ऩय्सभकोण्ऩय्काटते् थे्।्नगय्आमताकाय्टुकड़ो्भें्फॊट्जाता्था्।एक्सावमजतनक्स्नानागाय्बी्सभरा्है्जो्महाॊ्के्रोगो्के्धभामनुष्ठानों्भेंनहाने्के्सरए्फनामा्गमा्होगा्।्रोग्आऩस्भें्तथा्प्राचीन्भेसोऩोटासभमा्तथाफायस्से्व्माऩाय्बी्कयते् थे्।रोगों्का्षवश्वास्प्रततभा्ऩूजन्भें्था्।्सरॊगऩजूा्का्बी्प्रचरन्था्ऩय्मह्तनस्श्चत्नहीॊ्था्कक्मह्दहडदू् सॊस्कृतत्काषवकास्क्रभ्था्मा्उससे्सभरती्जुरती्कोई्अरग्सभ्मता्।्कुछ्षवद्वान्इसेद्रषवड़्सभ्मता्भानते्हैं्तो्कुछ्आमम् तो्कुछ्फाहयी्जाततमों्की्सभ्मता्।

    हड़प्ऩा सॊस्कृतत के स्थर इसे्हड़प्ऩा्सॊस्कृतत्इससरए्कहा्जाता्है्ककसवमप्रथभ्1924 भें्आधुतनक्ऩाककस्तान्के्ऩॊजाफ्प्राडत्के्हड़प्ऩा्नाभक्जगहभें्इस्सभ्मता्का्फाये्भें्ऩता्चरा्।्इस्ऩरयऩतव्सभ्मता्के्केडद्र-स्थरऩॊजाफ्तथा्ससडध्भें्था्।्तत्ऩश्चात्इसका्षवस्ताय्दक्षऺण्औय्ऩूवम् की्ददशाभें्हुआ्।्इस्प्रकाय्हड़प्ऩा्सॊस्कृतत्के्अडतगमत्ऩॊजाफ, ससडध्औयफरूधचस्तान्के्बाग्ही्नहीॊ, फस्कक्गुजयात, याजस्थान, हरयमाणा्औय्ऩस्श्चभीउत्तय्प्रदेश्के्सीभाडत्बाग्बी्

    India's Best Current Affairs Android App

    BankExamsToday.com

  • SSC CGL GK Digest

    www.BankExamsToday.com Page 7

    थे।्इसका्पैराव्उत्तय्भें्जम्भू्से्रेकय्दक्षऺण्भें्नभमदा्के्भुहाने्तक्औय्ऩस्श्चभ्भें्फरूधचस्तान्के्भकयान्सभुद्रतट्से्रेकय्उत्तय्ऩूवम् भें्भेयठ्तक्था्।्मह्सम्ऩूणम् ऺेत्र्त्रत्रबुजाकायहै्औय्इसका्ऺेत्रपर्12,99,600 वगम्ककरोभीटय्है्।्इस्तयह्मह्ऺेत्र्आधुतनक्ऩाककस्तान्से्तो्फड़ा्है्ही, प्राचीन्सभस्र्औय्भेसोऩोटासभमा्से्बीफड़ा्है्।्ईसा्ऩूवम् तीसयी्औय्दसूयी्सहस्त्राब्दी्भें्सॊसाय्बाय्भें्ककसी्बी्सभ्मता्का्ऺेत्र्हड़प्ऩा्सॊस्कृतत्से्फड़ा्नहीॊ्था्।्अफ्तक्बायती्मउऩ्भहाद्वीऩ्भें्इस्सॊस्कृतत्के्कुर्1000 स्थरों्का्ऩता्चर्चुका्है्।्इनभें्से्कुछ्आयॊसबक्अवस्था्के्हैं्तो्कुछ्ऩरयऩतव्अवस्था्के्औय्कुछ्उत्तय्वती्अवस्था्के्।्ऩरयऩतव्अवस्था्वारे्कभ्जगह्ही्हैं्।्इनभें्से्आधे्दजमनों्को्ही्नगय्की्सॊऻा्दी्जा्सकती्है्।्इनभें्से्दो्नगय्फहुत्ही्भहत्वऩूणम्हैं्– ऩॊजाफ्का्हड़प्ऩा्तथा्ससडध्का्भोहनजोदड़ो्(शास्ब्दक्अथम् – पे्रतों्काटीरा) ।्दोनो्ही्स्थर्ऩाककस्तान्भें्हैं्।्दोनो्एक्दसूये्से्483 ककभी्दयू्थे्औय्ससॊधु्नदी्द्वाया्जुड़े् हुए्थे्।्तीसया्नगय्भोहजोदड़ो्से्130 ककभी्दक्षऺण्भें्चडहुदड़ो्स्थर्ऩय्था्तो्चौथा्नगय्गुजयात्के्िॊबात्की्िाड़ी्के्उऩय्रोथर नाभक्स्थर्ऩय्।्इसके्अततरयतत्याजस्थान्के्उत्तयी्बाग्भें्कारीफॊगाॊ (शास्ब्दक्अथम् –कारे्यॊग्की्चूडड़माॊ) तथा्हरयमाणा्के्दहसाय्स्जरे्का्फनावरी्।्इन्सबी्स्थरों्ऩय्ऩरयऩतव्तथाउडनत्हड़प्ऩा्सॊस्कृतत्के्दशमन्होते् हैं्।्सुतकागेंडोय्तथा्सुयकोतड़ा्केसभुद्रतटीम्नगयों्भें्बी्इस्सॊस्कृतत्की्ऩरयऩतव्अवस्था्ददिाई्देती्है्।्इनदोनों्की्षवशेषता्है्एक्एक्नगय्दगुम् का्होना्।्उत्तय्ङड़प्ऩा्अवस्था्गुजयात्के्कदठमावाड़्प्राम्द्वीऩ्भें्यॊगऩुय्औय्योजड़ी्स्थरों्ऩय्बी्ऩाई्गईहै्।

    नगय मोजना इस्सभ्मता्की्सफसे्षवशेष्फात्थी्महाॊ्की्षवकससत्नगय्तनभामण्मोजना्।्हड़प्ऩा्तथा्भोहें्जो्दड़ो्दोनो्नगयों्के्अऩने्दगुम् थे्जहाॊ्शासक्वगम् का्ऩरयवाय्यहता्था्।्प्रत्मेक्नगय्भें्दगुम् के्फाहय्एक्एक्उससे्तनम्न्स्तय्का्शहय्था्जहाॊ्ईंटों्के्भकानों्भें्साभाडम्रोग्यहते् थे्।्इन्नगय्बवनों्के्फाये्भें्षवशेष्फात्मे्थी्कक्मे्जार्की्तयह्षवडमस्त्थे्।्मातन्सड़के्एक्दसूये्को्सभकोण्ऩय्काटती्थीॊ्औय्नगय्अनेक्आमताकाय्िॊडों्भें्षवबतत्हो्जाता्था्।्मे्फात्सबी्ससडधु्फस्स्तमों्ऩय्रागू्होती्थीॊ्चाहे्वे्छोटी्हों्मा्फड़ी्।्हड़प्ऩा्तथा्भोहें्जो्दड़ो्के्बवनफड़े्होते् थे्।्वहाॊ्के्स्भायक्इस्फात्के्प्रभाण्हैं्कक्वहाॊ्के्शासक्भजदयू्जुटाने्औय्कय-सॊग्रह्भें्ऩयभ्कुशर्थे्।्ईंटों्की्फड़ी-फड़ी्इभायत्देि्कय्साभाडम्रोगों्को्बी्मह्रगेगा्कक्मे्शासक्ककतने्प्रताऩी्औय्प्रततष्ठावान्थे।

    कृषष आज्के्भुकाफरे्ससडधु्प्रदेश्ऩूवम् भें्फहुत्ऊऩजाऊ्था्।्ईसा-ऩूवम् चौथी्सदी्भें्ससकडदय्के्एक्इतत्दासकाय्ने्कहा्था्कक्ससडध्इस्देश्के्ऊऩजाऊ्ऺेत्रों्भें्धगना्जाता्था्।्ऩूवम् कार्भें्प्राकृततक्वनस्ऩतत्फहुत्थीॊ्स्जसके्कायण्महाॊ्अच्छी्वषाम्होती्थी्।्महाॊ्के्वनों्से्ईंटे्ऩकाने्औय्इभायत्फनाने्के्सरए्रकड़ी्फड़े् ऩैभाने्ऩय्इस्तभेार्भें्राई्गई्स्जसके्कायण्धीये्धीये्वनों्का्षवस्ताय्ससभटता्गमा्।्ससडधु्की्उवमयता्का्एक्कायण्ससडधु्नदी्से्प्रततवषम् आने्वारी्फाढ़्बी्थी्।्गाॊव्कीयऺा्के्सरए्िड़ी्ऩकी्ईंट्की्दीवाय्इॊधगत्कयती्है्फाढ़्हय्सार्आती्थी्।महाॊ्के्रोग्फाढ़्के्उतय्जाने्के्फाद्नवम्फय्के्भहीने्भें्फाढ़्वारे्भैदानों्भें्फीज्फो्देते्थे्औय्अगरी्फाढ़्के्आने्से्ऩहरे्अप्रीर्के्भहीने्भें्गेँहू्औय्जौ्की्फसर्काट्रेते् थे्।्महाॊ्कोई्पावड़ा्

    India's Best Current Affairs Android App

    BankExamsToday.com

  • SSC CGL GK Digest

    www.BankExamsToday.com Page 8

    मा्पार्तो्नहीॊ्सभरा्है्रेककन्कारीफॊगाॊ्की्प्राक -हड़प्ऩा्सभ्मता्के्जो्कूॉ ट्(हरयेिा)्सभरे्हैं्उनसे्आबास्होता्है्कक्याजस्थान्भें्इस्कार्भें्हर्जोते् जाते् थे्।

    ऩशुऩारन हड़प्ऩा्एक्कृषष्प्रधान्सॊस्कृतत्थी्ऩय्महाॊ्के्रोग्ऩशुऩारन्बी्कयते् थे्।्फैर-गाम, बैंस, फकयी, बेंड़्औय्सूअयऩारा्जाता्था्.्महाॊ्के्रोगों्को्कूफड़्वारा्साॊड्षवशेष्षप्रम्था्।्कुत्ते् शुरू्से्ही्ऩारतू्जानवयों्भें्से्एक्थे्।्त्रफकरी्बी्ऩारी्जाती्थी्।्कुत्ता्औय्त्रफकरी्दोनों्के्ऩैयों्के्तनशान्सभरे्हैं्।्रोग्गधे्औय्ऊॊ ट्बी्यिते् थे्औय्शामद्इनऩय्फोझा्ढोते् थे्।्घोड़े् के्अस्स्तत्व्के्सॊकेत्भोहेंजोदड़ो्की्एक्ऊऩयी्सतह्से्तथा्रोथर्भें्सभरे्एक्सॊददग्ध्भूततमका्से्सभरे्हैं्।हड़प्ऩाई्रोगों्को्हाथी्तथा्गैंडे् का्ऻान्था्।

    धभम हड़प्ऩा्भें्ऩकी्सभट्टी्की्स्त्री्भूततम् का्एॊबायी्सॊख्मा्भें्सभरी्हैं्।्एक्भूततम् भें्स्त्री्के्गबम् से्तनकरता्एक्ऩौधा्ददिामा्गमा्है्।्षवद्वानों्के्भत्भें्मह्ऩथृ्वी्देवी्की्प्रततभा्है्औय्इसका्तनकट्सॊफॊध्ऩौधों्के्जडभ्औय्वषृद्ध्से्यहा्होगा्।्इससरए्भारूभ्होताहै्कक्महाॊ्के्रोग्धयती्को्उवमयता्की्देवी्सभझते् थे्औय्इसकी्ऩूजा्उसी्तयह्कयते् थे्स्जस्तयह्सभस्र्के्रोग्नीर्नदी्की्देवी्आइससस ् की्।्रेककन्प्राचीन्सभस्र्की्तयह्महाॊ्का्सभाज्बी्भातृ् प्रधान्था्कक्नहीॊ्मह्कहना्भुस्श्कर्है्।कुछ्वैददक्सूततों्भें्ऩथृ्वी्भाता्की्स्तुतत्है, ककडतु्उनकों्कोई्प्रभुिता्नहीॊ्दी्गई्है्।्काराडतय्भें्ही्दहडदू् धभम् भें्भातृ् देवी्कोउच्च्स्थान्सभरा्है्।्ईसा्की्छठी्सदी्औय्उसके्फाद्से्ही्दगुाम, अम्फा, चॊडी्आदद्देषवमों्को्आयाध्म्देषवमों्का्स्थान्सभरा्।

    वैददक सब मता प्राचीन्बायत्के्इततहास्भें्वैददक्सभ्म्ता्सफसे्प्रायॊसबक्सभ्म्ता्है्स्जसका्सॊफॊध्आमों्के्आगभन्से्है।्इसका्नाभकयण्दहडद्ओुॊ्के्प्रायस्म्बक्सादहत्म््वेदों्के्नाभ्ऩय्ककमा्गमा्है।्वैददक्सभ्म्ता्सयस्व्ती्नदी्के्ककनाये्के्ऺेत्र्स्जसभें्आधुतनक्बायत्के्ऩॊजाफ्औय्हरयमाणा्याज्म््आते् हैं, भें्षवकससत्हुई।्वैददक्आमों्औय्दहडद्ओुॊ्का्ऩमाममवाची्है, मह्वेदों्से्तनकरे्धासभमक्औय्आध्म्ास्त्भक्षवचायों्का्दसूया्नाभ्है।्फड़े् ऩैभाने्ऩय्स्व्ीकाय्ष्स्ष्टकोणों्के्अनुसाय्आमों्का्एक्वगम् बायतीम्उऩ्भहाद्वीऩ्की्सीभाओॊ्ऩय्ईसा्ऩूवम् 2000 के्आस्ऩास्ऩहुॊचा्औय्ऩहरे्ऩॊजाफ्भें्फस्गमा, औय्मही्ऋगवेद्के्स्त््रोतों्की्यचना्की्गई।

    आमम् जन्जन्जाततमों्भें्यहते् थे्औय्सॊस्कृ्त्बाषा्का्उऩमोग्कयते् थे, जो्बाषाओॊ्के्बायतीम्-्मूयोऩीम्सभूह्के्थे।्क्रभश:्आमम् स्थ्ानीम्रोगों्के्साथसभर्जुर्गए्औय्आमम् जन्जाततमों्तथा्भूर्अधधवाससमों्के्फीच्एक्ऐततहाससक्सॊश्रे्षण्हुआ।्मह्सॊश्रे्षण्आगे्चरकय्दहडद्तु्व््कहरामा।्इस्अवधध्के्दो्भहान्ग्रॊथ्याभामण्औय्भहाबायत्थे।

    फौद्ध मुग बगवान्गौतभ्फुद्ध्के्जीवन्कार्भें, ईसा्ऩूवम् 7 वीॊ्औय्शुरूआती्6 वीॊ्शतास्ब्द्के्दौयान्सोरह्फड़ी्शस्ततमाॊ्(भहाजनऩद)्षवद्मभान्थे।्अतत्भहत्व्ऩूणम् गणयाज्म्ों्भें्कषऩरवस्तु््के्शातम््औय्वैशारी्के्सरच्छ्वी्गणयाज्म््

    India's Best Current Affairs Android App

    BankExamsToday.com

  • SSC CGL GK Digest

    www.BankExamsToday.com Page 9

    थे।्गणयाज्म्ों्के्अरावा्याजतॊत्रीम्याज्म््बी्थे, स्जनभें्सेकौ्शाम्फ्ी्(वत्स्), भगध, कोशर, औय्अवस्डत्भहत्व्ऩूणम्थे।्इन्याज्म्ों्काशासन्ऐसे्शस्ततशारी्व्म्स्ततमों्के्ऩास्था, स्जडह्ोंने्याज्म््षवस्त्ाय्औय्ऩड़ोसी्याज्म्ों्को्अऩने्भें्सभराने्की्नीतत्अऩना्यिी्थी।्तथा्षऩगण्याज्म्ात्भ्क्याज्म्ों्के्तफ्बी्स्ऩ्ष्ट््सॊकेत्थे्जफ्याजाओॊ्के्अधीन्याज्म्ों्का्षवस्त्ाय्हो्यहा्था।

    फुद्ध्का्जडभ््ईसा्ऩूवम् 560्भें्हुआ्औय्उनका्देहाडत््ईसा्ऩूवम् 480 भें्80्वषम् की्आमु्भें्हुआ।्उनका्जडभ््स्थ्ान्नेऩार्भें्दहभारम्ऩवमतरंखॊिरा्के्ऩरऩा्धगरय्की्तरहटी्भें्फसे्कषऩर्वस्तु््नगय्का्रुस्म्फनी्नाभक्तनकुॊ ज्था।्फुद्ध, स्जनका्वास्््तषवक्नाभ्ससद्धाथम् गौतभ्था, ने्फुद्ध्धभमकी्स्थ्ाऩना्की्जो्ऩूवी्एसशमा्के्अधधकाॊश्दहस्स्ों्भें्एक्भहान्सॊस्कृ्ततके्रूऩ्भें्षवक्ससत्हुआ।

    फौद्ध्सॊघ्की्स्थाऩना्:्फुद्ध्के्धभम् प्रचाय्से्सबऺुओॊ्की्सॊख्मा्फढ़नेरगी।्फड़-ेफड़े् याजा-भहायाजा्बी्उनके्सशष्म्फनने्रगे।्शुद्धोदन्औय्याहुर्नेबी्फौद्ध्धभम् की्दीऺा्री।्जफ्सबऺुओॊ्की्सॊख्मा्फढ़ने्रगी्तो्फौद्धसॊघ्की्स्थाऩना्की्गई।्फाद्भें्रोगों्के्आग्रह्ऩय्फुद्ध्ने्स्स्त्रमों्को्बीसॊघ्भें्रे्रेने्के्सरए्अनुभतत्दे्दी, मद्मषऩ्इसे्उडहोंने्षवशेष्अच्छा्नहीॊ्भाना।

    आनडद्:्मे्फुद्ध्औय्देवदत्त्के्बाई्थे्औय्फुद्ध्के्दस्सवमरेंखष्ठ्सशष्मों्भें्से्एक्हैं।्मे्रगाताय्फीस्वषों्तक्फुद्ध्की्सॊगत्भें्यहे।्इडहें्गुरु्का्सवमषप्रम्सशष्म्भाना्जाता्था।्आनॊद्को्फुद्ध्के्तनवामण्के्ऩश्चात्प्रफोधन्प्राप्त्हुआ।्वे्अऩनी्स्भयण्शस्तत्के्सरए्प्रससद्ध्थे।

    भहाकश्मऩ्:्भहाकश्मऩ्भगध्के्ब्राह्भण्थे, जो्तथागत्के्नजदीकी्सशष्म्फन्गए्थे।्इडहोंने्प्रथभ्फौद्ध्अधधवेशन्की्अध्मऺता्की्थी।

    यानी्िेभा्:्यानी्िेभा्ससद्ध्धभमसॊतघनी्थीॊ।्मे्फीभ्त्रफसाया्की्यानी्थीॊ्औय्अतत्सुॊदय्थीॊ।्आगे्चरकय्िेभा्फौद्ध्धभम् की्अच्छी्सशक्षऺका्फनीॊ।

    सम्राट्अशोक्:्सम्राट्अशोक्फौद्ध्धभम् के्अनुमामी्औय्अिॊड्बायत्के्ऩहरे्सम्राट्थे।्इडहोंने्ईसा्ऩूवम् 207 ईस्वी्भें्भौमम् वॊश्की्शुरुआत्की।्अशोक्ने्कई्वषों्की्रड़ाई्के्फाद्फौद्ध्धभम् अऩनामा्था।्इसके्फाद्उडहोंने्मुद्ध्का्फदहष्काय्ककमा्औय्सशकाय्कयने्ऩय्ऩाफॊदी्रगाई।्फौद्ध्धभम् का्तीसया्अधधवेशन्अशोक्के्याज्मकार्के्17वें्सार्भें्सॊऩडन्हुआ।

    फौद्ध्धभम् के्अनुसाय्आमम् सत्म्चाय्हैं्:

    (1) दु् ि

    (2) दु् ि-सभुदाम

    (3) दु् ि-तनयोध

    India's Best Current Affairs Android App

    BankExamsToday.com

  • SSC CGL GK Digest

    www.BankExamsToday.com Page 10

    (4) दु् ितनयोध-गासभनी

    भौमम साम्राज म भौमम् साम्राज्म््की्अवधध्(ईसा्ऩूवम् 322्से्ईसा्ऩूवम् 185्तक)्नेबायतीम्इततहास्भें्एक्मुग्का्सूत्रऩात्ककमा।्कहा्जाता्है्कक्मह्वह्अवधध्थीजफ्कारक्रभ्स्ऩ्ष्ट््हुआ।्मह्वह्सभम्था्जफ, याजनीतत, करा, औय्वाखणज्म््ने्बायत्को्एक्स्व्खणमभ्ऊॊ चाई्ऩय्ऩहुॊचा्ददमा।्मह्िॊडों्भें्षवबास्जत्याज्म्ों्के्एकीकयण्का्सभम्था।्इससे्बी्आगे्इस्अवधध्के्दौयान्फाहयी्दतुनमा्के्साथ्प्रबावशारी्ढॊग्से्बायत्के्सॊऩकम ्स्थ्ाषऩत्हुए।

    ससकडद्य्की्भतृ्मु््के्फाद्उत्ऩ्डन्््रमभ्की्स्स्थतत्ने्याज्म्ों्को्मूनातनमों्की्दासता्से्भुतत््कयाने्औय्इस्प्रकाय्ऩॊजाफ्व्ससॊध्प्राॊतों्ऩय्कब्ज्ा्कयने्का्चडद््रगुप्त््को्अवसय्प्रदान्ककमा।्उसने्फाद्भें्कौदटकम्की्सहामता्से्भगध्भें्नडद््के्याज्म््को्सभाप्त््कय्ददमा्औय्ईसा्ऩूवम् औय 322्भें्प्रताऩी्भौमम् याज्म््की्स्थ्ाऩना्की।्चडद््रगुप्त््स्जसने्324्से 301्ईसा्ऩूवम् तक्शासन्ककमा, ने्भुस्तत्दाता्की्उऩाधध्प्राप्त््की्व्बायतके्ऩहरे्सम्राट््की्उऩाधध्प्राप्त््की।

    वदृ्धावस्थ्ा्आने्ऩय्चडद््रगुप्त््की्रुधच्धभम् की्ओय्हुई्तथा्ईसाऩूवम् 301 भें्उसने्अऩनी्गद्दी्अऩने्ऩुत्र्त्रफ ॊदसुाय्के्सरए्छोड़्दी।्अऩने 28 वषम् के्शासनकार्भें्त्रफ ॊदसुाय्ने्दक्षऺण्के्ऊचाॊई्वारे्ऺेत्रों्ऩयषवजम्प्राप्त््की्तथा्273्ईसा्ऩूवम् भें्अऩनी्याजगद्दी्अऩने्ऩुत्र्अशोक्को्सौंऩ्दी।्अशोक्न्केवर्भौमम् साम्राज्म््का्अत्म्धधक्प्रससद्ध्सम्राट्हुआ, ऩयडतु््उसे्बायत्व्षवश्व््के्भहानतभ्सम्राटों्भें्से्एक्भाना्जाता्है।

    उसका्साम्राज्म््दहडद्ु् कुश्से्फॊगार्तक्के्ऩूवी्बू्बाग्भें्पैरा्हुआथा्व्अपगातनस्त्ान, फरूधचस्त्ान्व्ऩूये्बायत्भें्पैरा्हुआ्था, केवर्सुदयूदक्षऺण्का्कुछ्ऺेत्र्छूटा्था।्नेऩार्की्घाटी्व्कश्भ्ीय्बी्उसके्साम्राज्म््भें्शासभर्थे।

    अशोक्के्साम्राज्म््की्सफसे्भहत्व्ऩूणम् घटना्थी्कसरॊग्षवजम्(आधुतनकओडडशा), जो्उसके्जीवन्भें्भहत्व्ऩूणम्फदराव्राने्वारी्सात्रफत्हुई।्कसरॊग्मुद्ध्भें्बमानक्नयसॊहाय्व्षवनाश्हुआ।्मुद्ध्बूसभ्के्कष्ट्ों्व्अत्म्ाचायों्ने्अशोक्के्रृदम्को्षवदीणम् कय्ददमा।्उसने्बषवष्म््भें्औय्कोई्मुद्ध्न्कयने्का्प्रण्कय्सरमा।्उसने्साॊसरयक्षवजम्के्अत्म्ाचायों्तथा्सदाचाय्व्आध्म्ास्त्भकता्की्सपरता्को्सभझा।्वह्फुद्ध्के्उऩदेशों्के्प्रतत्आकषषमत्हुआतथा्उसने्अऩने्जीवन्को, भनुष्म््के्रृदम्को्कतमव्म््ऩयामणता्व्धभम् ऩयामणता्से्जीतने्भें्रगा्ददमा।

    भौमम साम्राज म का अॊत अशोक्के्उत्त्याधधकायी्कभजोय्शासक्हुए, स्जससे्प्राडत्ों्को्अऩनी्स्व्तॊत्रता्का्दावा््कयने्का्साहस्हुआ।्इतने्फड़े् साम्राज्म््का्प्रशासन्चराने्के्कदठन्कामम् का्सॊऩादन्कभजोय्शासकों्द्वाया्नहीॊ्हो्सका।उत्त्याधधकारयमों्के्फीच्आऩसी्रड़ाइमों्ने्बी्भौमम् साम्राज्म््के्अवनतत्भें्मोगदान्ककमा।

    India's Best Current Affairs Android App

    BankExamsToday.com

  • SSC CGL GK Digest

    www.BankExamsToday.com Page 11

    ईसवी्सन ् की्प्रथभ्शतास्ब्द्के्प्रायम्ब््भें्कुशाणों्ने्बायत्के्उत्त्य्ऩस्श्चभ्भोचे् भें्अऩना्साम्राज्म््स्््थाषऩत्ककमा।्कुशाण्सम्राटों्भेंसफसे्अधधक्प्रससद्ध्सम्राट्कतनष्क््(125्ई.्से्162्ई.्तक), जो्कक्कुशाण्साम्राज्म््का्तीसया्सम्राट्था।्कुशाण्शासन्ईस्व्ी्की्तीसयी्शतास्ब्द्के्भध्म््तक्चरा।्इस्साम्राज्म््की्सफसे्भहत्व्ऩूणम्उऩरस्ब्धमाॉ्करा्के्गाॊधाय्घयाने्का्षवकास्व्फुद्ध्भत्का्आगे्एसशमा्के्सुदयू्ऺेत्रों्भें्षवस्त्ायकयना्यही।

    गुऩ त साम्राज म कुशाणों्के्फाद्गुप्त््साम्राज्म््अतत्भहत्व्ऩूणम् साम्राज्म््था।्गुप्त््अवधध्को्बायतीम्इततहास्का्स्व्खणमभ्मुग्कहा्जाता्है।्गुप्त््साम्राज्म््का्ऩह्रा्प्रससद्ध्सम्राट्घटोत्क्च्का्ऩुत्र्चडद््रगुप्त््था।उसने्कुभाय्देवी्से्षववाह््ककमा्जो्कक्सरस्च्छषवमों्के्प्रभुि्की्ऩुत्री्थी।चडद््रगुप्त््के्जीवन्भें्मह्षववाह्ऩरयवतमन्राने्वारा्था।्उसे्सरस्च्छषवमों्से्ऩाटरीऩुत्र्दहेज्भें्प्राप्त््हुआ।्ऩाटरीऩतु्र्से्उसने्अऩने्साम्राज्म््की्आधाय्सशरा्यिी्व्सरस्च्छषवमों्की्भदद्से्फहुत्से्ऩड़ोसी्याज्म्ों्को्जीतना्शुरू्कय्ददमा।्उसने्भगध्(त्रफहाय), प्रमाग्व्साकेत्(ऩूवीउत्त्य्प्रदेश)्ऩय्शासन्ककमा।्उसका्साम्राज्म््गॊगा्नदी्से्इराहाफाद्तकपैरा्हुआ्था।्चडद््रगुप्त््को्भहायाजा्धधयाज्की्उऩाधध्से्षवबूषषत्ककमा्गमाथा्औय्उसने्रगबग्ऩडद््रह्वषम् तक्शासन्ककमा।

    चडद््रगुप्त््का्उत्त्याधधकायी्330्ई0्भें्सभुडद््रगुप्त््हुआ्स्जसने्रगबग्50्वषम् तक्शासन्ककमा।्वह्फहुत्प्रततबा्सम्ऩ्डन््मोद्धा्था्औय्फतामा्जाता्है्कक्उसने्ऩूये्दक्षऺण्भें्सैडम््असबमान्का्नेततृ्व््ककमा्तथा्षवडध््म््ऺेत्र्के्फनवासी्कफीरों्को्ऩयास्त््ककमा।

    सभुडद््रगुप्त््का्उत्त्याधधकायी्चडद््रगुप्त््हुआ, स्जसे्षवक्रभाददत्म््के्नाभ्से्बी्जाना्जाता्है।्उसने्भारवा, गुजयात्व्कादठमा्वाड़के्फड़े् बूबागों्ऩय्षवजम्प्राप्त््की।्इससे्उडहे््असाधायण्धन्प्राप्त््हुआ्औय्इससे्गुप्त््याज्म््की्सभषृद्ध्भें्वषृद्ध्हुई।्इस्अवधध्के्दौयान्गुप्त््याजाओॊ्ने्ऩस्श्चभी्देशों्के्साथ्सभुद्री्व्म्ाऩाय्प्रायम्ब््ककमा।फहुत्सॊबव्है्कक्उसके्शासन्कार्भें्सॊस्कृ्त्के्भहानतभ्कषव्व्नाटककाय्कारीदास्व्फहुत्से्दसूये्वैऻातनक्व्षवद्वान्परे-पूरे।

    गुऩ त शासन की अवनतत ईसा्की्5वीॊ्शतास्ब्द्के्अडत््व्छठवीॊ्शतास्ब्द्भें्उत्त्यी्बायत्भेंगुप्त््शासन्की्अवनतत्से्फहुत्छोटे्स्व्तॊत्र्याज्म्ों्भें्वषृद्ध्हुई्वषवदेशी्हूणों्के्आक्रभणों्को्बी्आकषषमत्ककमा।्हूणों्का्नेता्तोया्भोया्था।वह्गुप्त््साम्राज्म््के्फड़े् दहस्स्ों्को्हड़ऩने्भें्सपर्यहा।्उसका्ऩुत्र्सभदहयाकुर्फहुत्तनदमम्व्फफमय्तथा्सफसे्फुया्ऻात्तानाशाह्था।्दो्स्थ्ानीम्शस्ततशारी्याजकुभायों्भारवा्के्मशोधभमन्औय्भगध्के्फाराददत्म््ने्उसकी्शस्तत्को्कुचरा्तथा्बायत्भें्उसके्साम्राज्म््को्सभाप्त््ककमा।

    भध्मकारीनबायत

    India's Best Current Affairs Android App

    BankExamsToday.com

  • SSC CGL GK Digest

    www.BankExamsToday.com Page 12

    आने्वारा्सभम्जो्इस्र्ासभक्प्रबाव्औय्बायत्ऩय्शासन्के्साथ्सशतत््रूऩ्से्सॊफॊध्यिता्है, भध्म््कारीन्बायतीम्इततहास्तथाकधथत्स्व्देशी्शासकों्के्अधीन्रगबग्तीन्शतास्ब्दमों्तक्चरता्यहा, स्जसभें्चारुतम्, ऩकव्, ऩाण्ड्मा, याष्ट््रकूट्शासभर्हैं, भुस्स्रभ्शासक्औय्अॊतत:्भुगर्साम्राज्म्।्नौवी्शताब्द्ी्के्भध्म््भें्उबयने्वारा्सफसे्भहत्व्ऩूणम् याजवॊश्चोर्याजवॊश्था।

    ऩार

    आठवीॊ्औय्दसवीॊ्शताब्द्ी्ए.डी.्के्फीच्अनेक्शस्ततशारी्शासकों्ने्बायत्के्ऩूवी्औय्उत्तयी्बागों्ऩय्प्रबुत्व््फनाए्यिा।्ऩार्याजा्धभमऩार, जोगोऩार्के्ऩुत्र्थे, भें्आठवीॊ्शताब्द्ी्ए.डी.्से्नौवी्शताब्द्ी्ए.डी.्के्अॊत्तक्शासन्ककमा।्धभमऩार्द्वाया्नारॊदा्षवश्व््षवद्मारम्औय्षवक्रभ्सशराषवश्व््षवद्मारम्की्स्थ्ाऩना्इसी्अवधध्भें्की्गई।

    सेन

    ऩार्वॊश्के्ऩतन्के्फाद्सेन्याजवॊश्ने्फॊगार्भें्शासन्स्थ्ाषऩत्ककमा।्इस्याजवॊश्के्स्थ्ाऩक्साभॊत्सेन्थे।्इस्याजवॊश्के्भहानतभ्शासक्षवजम्सेन्थे।्उडह्ोंने्ऩूये्फॊगार्ऩय्कब्ज्ा्ककमा्औय्उनके्फाद्उनके्ऩुत्र्फकर्ार्सेन्ने्याज्ककमा।्उनका्शासन्शाॊतत्ऩूणम् यहा्ककडतु््इसने्अऩने्षवचाय्धायाओॊ्को्सभूचा्फनाए्यिा।्वे्एक्भहान्षवद्वान्थे्तथा्उडह्ोंने्ज्म्ोततष्षवऻान्ऩय्एक्ऩुस्त्क्सदहत्चाय्ऩुस्त्के्सरिी।्इस्याजवॊश्के्अॊततभ्शासक्रक्ष्भ्ण्सेनथे, स्जनके्काममकार्भें्भुस्स्रभों्ने्फॊगार्ऩय्शासन्ककमा्औय्कपय्साम्राज्म््सभाप्त््हो्गमा।

    प्रततहाय

    प्रततहाय्याजवॊश्के्भहानतभ्शासक्सभद्हय्बोज्थे।्उडह्ोंने्836्भें्कडन्ौज्(काडम्कुब्ज्)्की्िोज्की्औय्रगबग्एक्शताब्द्ी्तक्प्रततहायों्की्याजधानी्फनामा।्उडह्ोंने्बोजऩार्(वतमभान्बोऩार)्शहय्का्तनभामण्ककमा।्याजा्बोज्औय्उनके्अडम््सहवती्गुजय्याजाओॊ्को्ऩस्श्चभ्की्ओय्से्अयफ्जनों्के्अनेक्आक्रभणों्का्साभना्कयना्ऩड़ा्औय्ऩयास्जत्होना्ऩड़ा।

    वषम् 915 - 918्ए.डी.्के्फीच्कडन्ौज्ऩय्याष्ट््रकूट्याजा्ने्आक्रभण्ककमा।्स्जसने्शहय्को्षवयान्फना्ददमा्औय्प्रततहाय्साम्राज्म््की्जड़ें्कभजोय्दी।्वषम् 1018्भें्कडन्ौज्ने्याज्म्ऩार्प्रततहाय्का्शासन्देिा, स्जसे्गजनी्के्भहभूद्ने्रूटा।्ऩूया्साम्राज्म््स्व्तॊत्रता्याजऩूत्याज्म्ों्भें्टूट्गमा।

    याष ट्रकूट

    इस्याजवॊश्ने्कनामटक्ऩय्याज्म््ककमा्औय्मह्कई्कायणों्से्उकरे्िनीम्है।्उडह्ोंने्ककसी्अडम््याजवॊश्की्तुरना्भें्एक्फड़े् दहस्से््ऩय्याज्ककमा।्वे्करा्औय्सादहत्व््के्भहान्सॊयऺक्थे।्अनेक्याष्ट्कूट्याजाओॊ्

    India's Best Current Affairs Android App

    BankExamsToday.com

  • SSC CGL GK Digest

    www.BankExamsToday.com Page 13

    द्वायासशऺा्औय्सादहत्म््को्ददमा्गमा्प्रोत्स्ाहन्अनोिा्है्औय्उनके्द्वाया्धासभमक्सहनशीरता्का्उदाहयण्अनुकयणीम्है।

    चोर याजवॊश

    मह्बायतीम्भहाद्वीऩ्के्एक्फड़े् दहस्से््को्शासभर्कयते् हुए्नौवीॊ्शताब्द्ी्ए.डी.्के्भध्म््भें्उबया्साथ्ही्मह्रंखीरॊका्तथा्भारदीव्भें्बी्पैरा्था।

    इस्याजवॊश्से्उबयने्वारा्प्रथभ्भहत्व्ऩूणम् शासक्याजयाजा्चोर्1्औय्उनके्ऩुत्र्तथा्उत्तयवती्याजेडद््र्चोर्थे।्याज्याजा्ने्अऩने्षऩता्की्जोड़्नेकी्नीतत्को्आगे्फढ़ामा।्उसने्फॊगार, ओडडशा्औय्भध्म््प्रदेश्के्दयू्दयाज्के्इराकों्ऩय्सशस्त््र्चढ़ाई्की।

    याजेडद््र्I, याजा्धधयाज्औय्याजेडद््र्II के्उत्तयवती्तनडय्शासक्थे्जो्चारुतम््याजाओॊ्से्आगे्चरकय्वीयता्ऩूवमक्रड़े् ककडतु््चोर्याजवॊश्के्ऩतन्को्योक्नहीॊ्ऩाए।्आगे्चरकय्चोर्याजा्कभजोय्औय्अऺभ्शासक्ससद्ध्हुए।्इस्प्रकाय्चोर्साम्राज्म््आगे्रगबग्डढे़्शताब्द्ी्तक्आगे्चरा्औय्अॊतत:्चौदहवीॊ्शताब्द्ी्ए.डी.्की्शुरूआत्भें्भसरक्कपूय्के्आक्रभण्ऩय्सभाप्त््हो्गमा।

    बायत भें भुस्स्रभ आक्रभण

    भोहम्भ्द्गोयी्ने्भुकत्ान्औय्ऩॊजाफ्ऩय्षवजम्ऩाने्के्फाद्1175्ए.डी.्भें्बायत्ऩय्आक्रभण्ककमा, वह्ददकर्ी्की्ओय्आगे्फढ़ा।्उत्तयी्बायत्के्फहादयु्याजऩूत्याजाओॊ्ने्ऩथृ्व्ी्याज्चौहान्के्नेततृ्व््भें्1191्ए.डी.्भें्तया्इनके्प्रथभ्मुद्ध्भें्ऩयास्जत्ककमा।्एक्सार्चरे्मुद्ध्के्ऩश्च्ात्भोहम्भ्द्गोयी्अऩनी्ऩयाजम्का्फदरा्रेने्दोफाया्आमा।्वषम् 1192 ए.डी.्के्दौयान्तया्इनभें्एक्अत्म्ॊत्बमानक्मुद्ध्रड़ा्गमा, स्जसभें्याजऩूत्ऩयास्जत्हुए्औय्ऩथृ्व्ीयाज्चौहान्को्ऩकड़्कय्भौत्के्घाट्उताय्ददमा्गमा।्तयाइन्का्दसूया्मुद्ध्एक्तनणाममक्मुद्ध्ससद्ध्हुआ्औय्इसभें्उत्तयी्बायत्भें्भुस्स्रभ्शासन्की्आधाय्सशरा्यिी।

    ददर री की सर तनत

    बायत्के्इततहास्भें्1206्ए.डी.्औय्1526्ए.डी.्के्फीच्की्अवधध्ददकर्ी्का्सकत्नत्काममकार्कही्जाती्है।्इस्अवधध्के्दौयान्300्वषों्से्अधधक्सभम्भें्ददकर्ी्ऩय्ऩाॊच्याज्वॊशों्ने्शासन्ककमा।्मे्थे्गुराभ्याजवॊश्(1206-90), खिरजी्याजवॊश्(1290-1320), तुगरक्याजवॊश्(1320-1413), सामीद्याजवॊश (1414-51), औय्रोदी्याजवॊश्(1451-1526)।

    गुराभ याजवॊश

    इस्र्ाभ्भें्सभानता्की्सॊककऩ्ना्औय्भुस्स्रभ्ऩयम्ऩ्याएॊ्दक्षऺण्एसशमा्के्इततहास्भें्अऩने्चयभ्त्रफडद्ु् ऩय्ऩहुॊच्गई, जफ्गुराभों्ने्सुकत्ान्का्दजाम्हाससर्ककमा।्गुराभ्याजवॊश्ने्रगबग्84 वषों्तक्इस्उऩ्भहाद्वीऩ्ऩय्शासन्ककमा।्मह्प्रथभ्भुस्स्रभ्याजवॊश्था्स्जसने्बायत्ऩय्शासन्ककमा।्भोहम्भ्द्गोयी्का्एक्गुराभ्कुतुफ्

    India's Best Current Affairs Android App

    BankExamsToday.com

  • SSC CGL GK Digest

    www.BankExamsToday.com Page 14

    उद्दीन्ऐफक्अऩने्भासरक्की्भतृ्मु््के्फाद्शासक्फना्औय्गुराभ्याजवॊश्की्स्थ्ाऩना्की।्वह्एक्भहान्तनभामता्था्स्जसने्ददकर्ी्भें्कुतुफ्भीनाय्के्नाभ्से्षवख्म्ात्आश्च्मम् जनक्238्पीट्ऊॊ चे् ऩत्थ्य्के्स्त्ॊब्का्तनभामण्कयामा।

    गुराभ्याजवॊश्का्अगरा्भहत्व्ऩूणम् याजा्शम्स््उद्दीन्इरतुतभश्था, जो्कुतुफ्उद्दीन्ऐफक्का्गुराभ्था।्इरतुतभश्ने्1211 से्1236 के्फीच्रगबग्26 वषम् तक्याज्ककमा्औय्वह्भजफूत्आधाय्ऩय्ददकर्ी्की्सकत्नत्स्थ्ाषऩत्कयने्के्सरए्उत्तयदामी्था।्इरतुतभश्की्सऺभ्फेटी, यस्जमा्फेगभ्अऩनी्औय्अॊततभ्भुस्स्रभ्भदहरा्थी्स्जसने्ददकर्ी्के्तख्त््ऩय्याज्ककमा।्वह्फहादयुी्से्रड़ी्ककडतु््अॊत्भें्ऩयास्जत्होने्ऩय्उसे्भाय्डारा्गमा।

    अॊत्भें्इरतुतभश्के्सफसे्छोटे्फेटे्नसीय्उद्दीन्भेहभदू्को्1245 भें्सुकत्ान्फनामा्गमा।्जफ्कक्भेहभ्ूद्ने्रगबग्20्वषम् तक्बायत्ऩय्शासन्ककमा।्ककडतु््अऩने्ऩूये्कामम् कार्भें्उसकी्भुख्म््शस्तत्उसके्प्रधानभॊत्री्फर्फनके्हाथों्भें्यही।्भेहभूद्की्भौत्होने्ऩय्फरफन्ने्ससॊहासन्ऩय्कब्ज्ा्ककमा्औय्ददकर्ी्ऩय्याज्ककमा।्वषम् 1266्से्1287्तक्फरफन्ने्अऩने्कामम् कार्भें्साम्राज्म््का्प्रशासतनक्ढाॊचा्सगुदठत्ककमा्तथा्इरतुतभश्द्वाया्शुरू्ककए्गए्कामों्को्ऩूया्ककमा।

    खिरजी याजवॊश

    फरवन्की्भौत्के्फाद्सकत्नत्कभजोय्हो्गई्औय्महाॊ्कई्फगावतें्हुईं।्मही्वह्सभम्था्जफ्याजाओॊ्ने्जरार्उद्दीन्खिरजी्को्याज्गद्दी्ऩय्त्रफठामा।्इससे्खिरजी्याजवॊश्की्स्थ्ाऩना्आयॊब्हुई।्इस्याजवॊश्का्याजकाज्1290्ए.डी.्भें्शुरू्हुआ।्अरा्उद्दीन्खिरजी्जो्जरार्उद्दीन्खिरजी्का्बतीजा्था, ने्षड़मॊत्र्ककमा्औय्सुकत्ान्जरार्उद्दीन्को्भाय्कय्1296्भें्स्व्मॊ्सुकत्ान्फन्फैठा।्अरा्उद्दीन्खिरजी्प्रथभ्भुस्स्रभ्शासक्था्स्जसके्याज्म््ने्ऩूये्बाय्तका्रगबग्साया्दहस्स्ा्दक्षऺण्के्ससये्तक्शासभर्था।्उसने्कई्रड़ाइमाॊ्रड़ी, गुजयात, यणथम्ब्ौय, धचत्तौड़, भरवा्औय्दक्षऺण्ऩय्षवजम्ऩाई।्उसके्20्वषम् के्शासन्कार्भें्कई्फाय्भॊगोरों्ने्देश्ऩय्आक्रभण्ककमा्ककडतु््उडह्ें्सपरता्ऩूवमक्ऩीछे्िदेड़्ददमा्गमा।्इन्आक्रभणों्से्अरा्उद्दीन्खिरजी्नेस्व्मॊ्को्तैमाय्यिने्का्सफक्सरमा्औय्अऩनी्सशस्त््र्सेनाओॊ्को्सॊऩुष्ट््तथा्सॊगदठत्ककमा।्वषम् 1316 ए.डी.्भें्अरा्उद्दीन्की्भौत्हो्गई्औय्उसकी्भौत्के्साथ्खिरजी्याजवॊश्सभाप्त््हो्गमा।

    तुगरक याजवॊश

    गमा्सदु्दीन्तुगरक, जो्अरा्उद्दीन्खिरजी्के्कामम्कार्भें्ऩॊजाफ्का्याज्म्ऩार्था, 1320्ए.डी.्भें्ससॊहासन्ऩय्फैठा्औय्तुगरक्याजवॊश्की्स्थ्ाऩना्की।्उसने्वायॊगर्ऩय्षवजम्ऩाई्औय्फॊगार्भें्फगावत्की।्भुहम्भ्द्त्रफन्तुगरक्ने्अऩने्षऩता्का्स्थ्ान्सरमा्औय्अऩने्याज्म््को्बायत्से्आगे्भध्म््एसशमा्तक्आगे्फढ़ामा।्भॊगोर्ने्तुगरक्के्शासन्कार्भें्बायत्ऩय्आक्रभण्ककमा्औय्उडह्ें्बी्इस्फाय्हयामा्गमा।

    भुहम्भ्द्त्रफन्तुगरक्ने्अऩनी्याजधानी्को्दक्षऺण्भें्सफसे्ऩहरे्ददकर्ी्से्हटाकय्देवधगयी्भें्स्थ्ाषऩत्ककमा।्जफकक्इसे्दो्वषम् भें्वाऩस्रामा्गमा।उसने्एक्फड़े् साम्राज्म््को्षवयासत्भें्ऩामा्था्ककडतु््वह्कई्प्राॊतों्को्

    India's Best Current Affairs Android App

    BankExamsToday.com

  • SSC CGL GK Digest

    www.BankExamsToday.com Page 15

    अऩने्तनमॊत्रण्भें्नहीॊ्यि्सका, षवशेष्रूऩ्से्दक्षऺण्औय्फॊगार्को।्उसकी्भौत 1351्ए.डी.्भें्हुई्औय्उसके्चचयेे्बाई्कपयोज्तुगरक्ने्उसका्स्थ्ान्सरमा।

    कपयोज्तुगरक्ने्साम्राज्म््की्सीभाएॊ्आगे्फढ़ाने्भें्फहुत्अधधक्मोग्दान्नहीॊ्ददमा, जो्उसे्षवयासत्भें्सभरी्थी।्उसने्अऩनी्शस्तत्का्अधधकाॊश्बाग्रोगों्के्जीवन्को्फेहतय्फनाने्भें्रगामा।्वषम् 1338 ने्उसकी्भौत्के्फाद्तुगरक्याजवॊश्रगबग्सभाप्त््हो्गमा।्मद्मषऩ्तुगरक्शासन्1412्तक्चरता्यहा्कपयबी्1398्भें्तैभूय्द्वाया्ददकर्ी्ऩय्आक्रभण्को्तुगरक्साम्राज्म््का्अॊत्कहा्जा्सकता्है।

    रोदी याजवॊश

    फहुररु िान रोदी (1451-1489 ए. डी.)

    वे्रोदी्याजवॊश्के्प्रथभ्याजा्औय्सॊस्थ्ाऩक्थे।्ददकर्ी्की्सरतनत्को्उनकी्ऩुयानी्बव्म्ता्भें्वाऩस्राने्के्सरए्षवचाय्से्उडह्ोंने्जौनऩुय्केशस्ततशारी्याजवॊश्के्साथ्अनेक्ऺेत्रों्ऩय्षवजम्ऩाई।्फुहरुर्िान्नेग्व्ासरमय, जौनऩुय्औय्उत्तय्प्रदेश्भें्अऩना्ऺेत्र्षवस्त्ारयत्ककमा।

    ससकॊ दय िान रोदी (1489-1517 ए. डी.)

    फुहरुर्िान्की्भतृ्मु््के्फाद्उनके्दसूये्ऩुत्र्तनजाभ्शाह्याजा्घोषषत्ककए्गए्औय्1489्भें्उडह्ें्सकुत्ान्ससकॊ दय्शाह्का्खिताफ्ददमा्गमा।उडह्ोंने्अऩने्याज्म््को्भजफूत्फनाने्के्सबी्प्रमास्ककए्औय्अऩना्याज्म््ऩॊजाफ्से्त्रफहाय्तक्षवस्त्ारयत्ककमा।्वे्फहुत्अच्छे््प्रशासक्औय्कराओॊ्तथा्सरषऩ्के्सॊयऺक्थे।्उनकी्भतृ्मु््1517्ए.डी.्भें्हुई।

    इब्रादहभ िान रोदी (1489-1517 ए. डी.)

    ससकॊ दय्की्भतृ्मु््के्फाद्उनके्ऩुत्र्इब्रादहभ्को्गद्दी्ऩय्त्रफठामा्गमा।्इब्रादहभ्रोदी्एक्सऺभ्शासक्ससद्ध्नहीॊ्हुए।्वे्याजाओॊ्के्साथ्अधधक्से्अधधक्सख्त््होते् गए।्वे्उनका्अऩभान्कयते् थे्औय्इस्प्रकाय्इन्अऩभानों्का्फदरा्रेने्के््सरए्दौरतिान्रोदी, राहौय्के्याज्म्ऩार्औय्सुकत्ान्इब्रादहभरोदी्के्एक्चाचा, अराभ्िान्ने्काफुर्के्शासक, फाफय्को्बायत्ऩय्कब्ज्ा्कयनेका्आभॊत्रण्ददमा।्इब्रादहभ्रोदी्को्फाफय्की्सेना्ने्1526 ए.्डी.्भें्ऩानीऩत्के्मुद्ध्भें्भाय्धगयामा।्इस्प्रकाय्ददकर्ी्की्सकत्नत्अॊतत:सभाप्त््हो्गई्औय्बायत्भें्भुगर्शासन्का्भागम् प्रशस्त््हुआ।

    बस्तत आॊदोरन

    भध्म्कारीन्बायत्का्साॊस्कृ्ततक्इततहास्भें्एक्भहत्व्ऩूणम् ऩड़ाव्थासाभास्जक्-्धासभमक्सुधायकों्की्धाया्द्वाया्सभाज्भें्राई्गई्भौन्क्राॊतत, एक्ऐसी्क्राॊतत्स्जसे्बस्तत्असबमान्के्नाभ्से्जाना्जाता्है।्मह्असबमान्दहडद्ओुॊ, भुस्स्रभों्औय्ससति्ों्द्वाया्बायतीम्उऩ्भहाद्वीऩ्भें्बगवान्की्ऩूजा्के्साथ्जुड़े् यीतत्रयवाजों्के्सरए्उत्तयदामी्था।्उदाहयण्के्सरए, दहडद्ू् भॊददयों्भें्कीतमन, दयगाह्भें्कव्व्ारी्(भुस्स्रभों्द्वाया)्औय्गुरुद्वाये्भें्

    India's Best Current Affairs Android App

    BankExamsToday.com

  • SSC CGL GK Digest

    www.BankExamsToday.com Page 16

    गुयफानी्का्गामन, मे्सबी्भध्म्कारीन्इततहास्भें्(800 - 1700) बायतीम्बस्तत्आॊदोरन्से्उत्ऩ्डन््हुए्हैं।्इस्दहडद्ू् क्राॊततकायी्असबमान्के्नेता्थे्शॊकयाचामम, जो्एक्भहान्षवचायक्औय्जाने्भाने्दाशमतनक्यहे।्इस्असबमान्को्चैतडम््भहाप्रबु, नाभदेव, तुकायाभ, जमदेव्ने्औय्अधधक्भुियता्प्रदान्की।्इस्असबमान्की्प्रभुि्उऩरस्ब्ध्भूततम् ऩूजा्को्सभाप्त््कयना्यहा।

    बस्तत्आॊदोरन्के्नेता्याभानॊद्ने्याभ्को्बगवान्के्रूऩ्भें्रेकय्इसे्केस्डद्रत्ककमा।्उनके्फाये्भें्फहुत्कभ्जानकायी्है, ऩयडतु््ऐसा्भाना्जाताहै्कक्वे्15वीॊ्शताब्द्ी्के्प्रथभाधम् भें्यहे।्उडह्ोंने्ससिामा्कक्बगवान्याभ्सवोच्च््बगवान्हैं्औय्केवर्उनके्प्रतत्पे्रभ्औय्सभऩमण्के्भाध्म्भ्से्तथा्उनके्ऩषवत्र्नाभ्को्फाय्-्फाय्उच्च्ारयत्कयने्से्ही्भुस्तत्ऩाई्जातीहै।

    चैतडम््भहाप्रभ