‘De beste manier om de toekomst te voorspellen is om deze ... · daarmee over heel veel data....

Innoveermee!

ZGT Smartup Innovationmagazine

‘De beste manier om de toekomst te voorspellen is om deze samen te creëren.’

Uitgave 1, november 2016

Smartup Innovation magazine2 Smartup Innovation magazine 3

‘You don’t go into something to test the watersYou go into something to make waves.’

Dit magazine is verrijkt met digitale extra’s. Die zijn te herkennen aan het Layar icoon.

Download de gratis Layar app.

Open Layar, houd de telefoon of tablet boven de pagina en klik op ‘tap to view’ om de extra’s te bekijken die wij hebben toegevoegd.

1

2

3

Smartup Innovation magazine 5

6Samen hebben we ‘zorggoud’ in handen

Introductie ZGT Smartup Innovation Team

12Gezocht: Wat is jouw verhaal?

Interview dr. Ad Claassen

15Innovatie & Wetenschap

Interview Prof dr. Miriam Vollenbroek

18Obesitas: een groeiend probleem

Over de samenwerking ZGT en MSD

22Wij voelen ons gehoord

Interview Jessica Boddeman

24De regievoering van het ziekenhuis in één hand

Interview Hans Kroeze, Asito

28Als mensen met hun gezondheid bezig zijn

gaat het vanzelf beter! Over pilotroject iMedisense

32Industrialiseren om te ontzorgen

Interview Kees Smaling, Siemens Healthineers

34Geen ‘ja maar..’ meer

Interview dr. Jeroen Veltman

36De toekomst van klantcontact

Over de mogelijkheden van ZGT en Telecats

Inhoud

Zorginnovatie is voor ZGT heel belangrijk. Zorginnovatie moet leiden tot

zorg die nog beter tegemoet komt aan de behoeften en wensen van de

patiënt. Dit kan ZGT niet alleen.

Daarom werken we nauw samen met patiënten, professionals en partners

in de regio. ZGT wil hierin het initiatief nemen en de regio tot een voorbeeld

maken in het land. Want alleen door te blijven verbeteren kunnen we ook

in de toekomst gastvrije en deskundige zorg bieden. Daarom zoeken wij

iedere dag naar manieren om bestaande behandelingen te verbeteren,

nieuwe zorgconcepten te ontwikkelen, onze organisatie aan te passen en

nieuwe financieringsbronnen te vinden.

Bij een flexibele organisatie die, met innovatie en technologie, inspeelt

op veranderingen in de zorg horen gepassioneerde professionals die zich

met plezier inzetten om de zorg verder te verbeteren voor patiënten. Die

verhalen leest u in dit magazine.

Meindert Schmidt & Ton Ruikes

Raad van Bestuur

‘Innoveren: Doen we iedere dag


Grootser en uitdagender

Als ziekenhuis willen we bijdragen aan de gezondheid van de

mens, we willen dat zorginnovatie daaraan bijdraagt. Om als

ziekenhuis écht wat te veranderen in de zorgwereld, moet onze

blik grootser en uitdagender. Gezondheid is voor ieder mens één

van de belangrijkste elementen voor een gelukkig leven. Wij zijn

ons ervan bewust dat het noodzakelijk is om de komende jaren

ingrijpende veranderingen en innovaties te realiseren. Nieuwe

zorgconcepten, organisatievormen en verdienmodellen.

Wij gaan daarvoor ook nieuwe samenwerkingsrelaties aan.

Bundelen van krachten

De zorgsector is complex en in verandering. We worden steeds

ouder, de eisen aan kwaliteit worden steeds strenger en nieuwe

technieken volgen elkaar snel op. Dit zijn uitdagingen voor ons,

maar het biedt tegelijkertijd ook kansen. Er zijn veel verschillende

partijen in de zorgketen, maar wie heeft de regie? In de keten

van zorgaanbod kunnen we een leidende rol pakken, de verbinder

zijn. Zodat de patiënt uiteindelijk gemakkelijker en sneller zijn weg

naar de juiste zorg vindt. De drang naar vooruitgang, ondersteund

door (technische en organisatorische) innovatie verbindt ons met

onze partners.

Als wij onze krachten weten te verbinden met die van onze

partners dan hebben we ‘zorggoud’ in handen. Wij hebben met

onze professionals een schat aan kennis in huis. Wij beschikken

daarmee over heel veel data. Daar kunnen we veel slimmer mee

omgaan. Wij willen onze professionals en samenwerkingspartners

laten inzien dat het niet de euro’s zijn die ons innovatie gaat

opleveren maar het bundelen van onze krachten met de patiënt

in gedachte. Onze Raad van Bestuur heeft een prachtig credo:

‘Aandacht maakt alles beter’. Het is nú tijd om deze aandacht te

bundelen.

Samen creëren we de toekomst

Onze zorgprofessionals hebben veel innovatieve ideeën om de

zorg, waar zij elke dag middenin staan, beter te maken. Ook zijn er

bedrijven die kennis en kunde in huis hebben als het gaat om

zorginnovatie. Wij willen deze partijen samen laten komen om deze

ideeën succesvol in de praktijk te brengen. De beste manier om de

toekomst in de zorg te voorspellen is om deze samen te creëren.

Wij willen stimuleren dat de medewerkers van ZGT en onze

partners creatief blijven, nieuwe oplossingen blijven bedenken

en ons daarvan deelgenoot maken. Wij willen erin delen. In de

samenwerkingen die we aangaan de komende jaren kan het

ziekenhuis participeren, maar professionals zelf ook. Individueel

of bijvoorbeeld de coöperatie van medisch specialisten. Ook

onze samenwerkingspartners moeten het lef hebben om te

participeren. Zij krijgen niet betaald voor hun aandeel, maar delen

in de creatiekracht. We hebben niet de illusie dat dit makkelijk is.

Er komen beren op de weg, maar als je een wenkend perspectief

neerlegt en verbindingen durft aan te gaan dan hebben we

‘zorggoud’ in handen.

Stap voor stap de wereld veroveren - De roadmap naar 2020

Het event ZGT Smartup Innovation 2016 is de start van onze

roadmap naar ZGT2020 op het gebied van innovatie. We gaan

nieuwe samenwerkingsinitiatieven aan, gedreven door innovatie.

Aan het eind van de termijn hebben we talloze verbindingen

gelegd, ingegeven door innovatie. Samen staan we sterker en

verbeteren wij stap voor stap de zorg voor en met de patiënt.

WE KUNNEN DIT NIET ALLEEN, DOE JE MEE?

Namens het Smartup Innovation team,

Kim Peters

Kim Peters:

‘Samen hebben we ZORGGOUD in handen.’

Kim Peters is één van de leden van het Smartup Innovation Team van ZGT.

Samen met een team van enthousiaste collega’s heeft ze een missie: Het

meest innovatieve ziekenhuis van Nederland worden. Onrealistisch? Nee,

volgens Kim niet. ZGT heeft in haar meerjarenplan ZGT2020 innovatie

als speerpunt op de agenda staan. Het Smartup Innovation Team kiest

ervoor om met kleine stapjes heel groot te worden. ‘Samen kunnen we

dit. Samen zijn wij ZGT.’

Waarom is innoveren zo belangrijk voor de toekomst van ZGT?

Laat je inspireren en vooral: laten we samen de uitdaging aan gaan!

Innoveerje mee?


Technologische innovatie is geen doel op zich. ZGT ziet technologische ontwikkeling als een

belangrijke facilitator van de beoogde zorginnovatie.

Gezondheiden zorgen technologische

innovatie

Signaleren

Snel/tijdig signaleren van nieuwe

ontwikkelingen op alle mogelijke

terreinen.

Evalueren

Beoordelen welke van die

ontwikkelingen relevant en kansrijk

zijn voor de patiënten van ZGT.

Implementeren

Succesvol invoeren van nieuwe

technologieën om de zorg aan

patiënten te verbeteren.

Om succesvol te zijn doen we het volgende

Hoe ziet het plaatje eruit?

Informatisering: Het vergelijken van

geanonimiseerde onderzoeksresultaten

(big data /datamining).

Communicatietechnologie: Het online

opzoeken van een vraag over een

bepaalde behandeling (portals/apps).

Robotisering: Robots die een chirurg

ondersteunen bij bepaalde handelingen.

Medische technologie: Nieuwe

behandelingen en onderzoekstechnieken.

Processturing: efficiënter

inplannen van operatiekamers

(capaciteitsmanagement).

DEZE TRENDS HOUDEN WE IN DE GATEN


‘Laten we de goede dingen benoemen en een feestje geven als het goed gaat.’

‘Veranderen zonder te vergaderen!’

‘De mogelijkheden zijn oneindig.’

Over innovatie..9 gesprekken over innoveren en samenwerken

‘Het gaat niet alleen om de technische tool, het moet passen bij het zorgproces.’

‘STAP voor STAP.’‘De cultuur binnen ZGT is er klaar voor.’

‘We kunnen de dingen slimmer doen én kwaliteit behouden.’

‘We kunnen nu sneller handelen als dat nodig is.’


INTERVIEW

Dr. Ad Claassen:

‘Gezocht: Jouw verhaal.’

Sinds september 2016 is Ad Claassen voorzitter van de Coöperatie

Medisch Specialisten (CMS) ZGT. Daarnaast werkt hij als chirurg-

oncoloog en proctoloog op de afdeling heelkunde.

‘Wij hebben als regio een gouden kans om de medische Silicon Valley van

Nederland te worden’, vertelt Ad. ‘Hiermee kunnen we een aantrekkelijk

ziekenhuis worden voor patiënten maar ook voor medisch talent.’

‘Ik spreek de taal van de koffiekamer maar ook de taal van de bestuurskamer.’

Ad is niet bang om de weg van de meeste weerstand

te kiezen en beseft ten volle dat het uur van de

waarheid nu is aangebroken voor het ziekenhuis

om te innoveren. ‘We moeten nú echt in beweging

komen. De samenwerking binnen èn buiten ZGT

opzoeken en de kennis gaan gebruiken.’ Dat

betekent niet dat het de afgelopen jaren niet goed

is gegaan. ‘Juist omdat het goed loopt kunnen we

verder kijken, ontwikkelen en innoveren. If I have

seen further than others, it is by standing upon

the shoulder of giants.’

Ad wil een nieuw geluid laten horen en de collega’s

meenemen in innovaties in de zorg door zelf het

voorbeeld te geven. Innovaties zijn belangrijk voor

de kwaliteit van het (toekomstige) zorgproces en

innoveren helpt bij het in beweging krijgen van

de noodzakelijke veranderingen. We vroegen hem

hoe hij dat voor elkaar gaat krijgen.

Neem verantwoordelijkheid

‘Voor mij is er een verschil tussen bestuur en

leiderschap. Iedereen zou voor zichzelf de vraag

moeten beantwoorden: Hoe kan ik als persoon de

rol die ik heb op de beste manier vormgeven? Wat

past er bij mij? Als ik voor mezelf spreek, dan wil ik

niet persé de beste leider zijn maar wel één die

verantwoordelijkheid neemt. Mijn wens is dat de

medisch specialisten ZGT meer gaan ervaren als

‘ons ziekenhuis’. We kunnen namelijk ons eigen pad

ontwerpen en dat moeten we dan ook doen. Dat

specialisten verantwoordelijkheid nemen, maar ook

dat de Raad van Bestuur de teugels laat vieren is best

een uitdaging en spannend, maar wel essentieel om

de noodzakelijke verandering te realiseren.’

Iedereen telt

‘Waarom moeten er dingen anders en hoe gaan we

dat doen? Deze vraag wil ik blijven stellen en met

die vraag ga ik de organisatie in om het concreet

te maken. Iedereen telt. Mijn uitgangspunt is: jouw

verhaal, wat jou motiveert, waar jouw hart ligt dat

is belangrijk en daarom wil ik jou leren kennen.

Ik geef het voorbeeld en daarom vertel ik mijn

verhaal. Ik wil je laten zien wie ik ben en dan ook

weten, wie ben jij? Dat geeft focus en helderheid

en schept verbinding. We moeten de passie en

energie mobiliseren.‘

Durf je kwetsbaar op te stellen

‘Het ziekenhuis’ of ‘de organisatie’ bestaat niet.

We zijn met elkaar een collectief van mensen,

ieder met een eigen hart en een eigen achilleshiel.

Als er wat belangrijks is in je leven dan wil ik dat

weten. Zelf probeer ik ook vaak feedback te vragen.

Ben ik duidelijk of verwarrend? Die open houding

vind ik belangrijk want daar leer ik van en ik wil

aan anderen laten zien dat dit geen teken is van

zwakte, maar juist van kracht! De kracht van de

kwetsbaarheid maakt ons sterk en vergroot het

vertrouwen.

‘Nothing beats the speed of trust.’ – Stephen Covey

De taal spreken

‘Ik wil de brug slaan tussen de spreek- en

operatiekamer enerzijds en de bestuurskamer

anderzijds. Ik ken de taal van de koffiekamer en

OK maar ook de taal uit de bestuurskamer. Die

tweetaligheid wil ik vasthouden en gebruiken

om te veranderen. We willen in beweging komen

met elkaar, maar tot nu toe is dat ongelooflijk

lastig gebleken. Door alleen te zeggen dat er iets

moet gaan gebeuren, gebeurt er nog niets. Mijn

doel is om zoveel mogelijk van de 230 medisch

specialisten en 3000 medewerkers te bereiken.

Hoe? Door te luisteren naar hun verhalen

en mij echt te verdiepen in de kunst van het

communiceren met grote groepen mensen.’

Trots op ZGT

‘We kennen allemaal het klaagmomentje in de

koffiekamer. Maar als we echt eerlijk naar elkaar

zijn: het gaat allemaal steeds beter. Laten we de

goede dingen benoemen en een feestje vieren als

het goed gaat. We leren met elkaar en van elkaar,

soms met vallen en opstaan maar vastberaden

‘beter’ te worden. Positieve, voorwaartsgerichte

energie. Ik wil trots zijn op ZGT omdat we

daar leren, elkaar inspireren, faciliteren en we

toekomstgericht zijn. Die inspiratie, daar wil ik op

voortbouwen.’

In 1966 besloot Govert Claassen, de vader

van Ad, een boerenbedrijf te pachten in de

Flevopolder. Op dat moment was er letterlijk

nog helemaal niets. Govert had als oudste zoon

ook de keuze om in Brabant de familieboerderij

over te nemen, maar hij besloot dat er iets

moest gebeuren. Het moest anders. Want er

waren nog meer broers en zusters in het gezin

die een toekomst moesten opbouwen en die

het ouderlijk bedrijf graag wilden overnemen.

Met dat inzicht, de liefde voor het boerenvak,

ondernemingszin en moed zette hij de onzekere

stap de Flevopolder in. In 1968 werd zoon Ad

geboren. En als je hem vraagt, waarom geloof

je in de toekomst ? Dan antwoordt Ad: ‘omdat je

de toekomst voor een belangrijk deel zelf kunt

vormgeven. Dat geloof zit in mijn DNA.’

Namens de vakgroep chirurgie ZGT heeft Ad

een voorstel gedaan voor de oprichting van een

focuskliniek voor proctologie zoals dat is voorzien in

de Meerjarenbeleidsvisie ZGT2020. Daarmee wordt

de organisatie van de zorg innovatief en klantgericht

aangeboden zodat deze zorg binnen ZGT op een

hoogwaardige manier voor de patiënt behouden blijft.


INTERVIEW

Prof. Dr. Miriam Vollenbroek:

‘Mensen beter maken. Zonder dat ze weten dat ze ziek zijn.’

Prof. Dr. Miriam Vollenbroek is wetenschapscoördinator bij het wetenschapsbureau

van de ZGT Academie. Daarnaast is zij bijzonder hoogleraar Zorg op Afstand bij de

UT. Miriam werkt het liefst op het snijvlak van zorg en technologie. ‘Ik kan niet

programmeren maar wel met programmeurs praten. En ik kan niet snijden, maar

weet wel wat de chirurg doet.’ Haar doel is deze twee werelden bij elkaar te

brengen. Ze vindt dat onderzoek én innovatie onlosmakelijk aan elkaar gekoppeld

zijn. Zorg en technologie ‘een stapje verder brengen’ is haar passie.

Mee innoveren? zgtsmartupinnovation.nl

zgt2020.nl


Zorg en technologie een stapje verder

brengen. Hoe ziet dat eruit?

‘Ik zou technologie eerder in het ziekenhuis

willen introduceren. Van de zorgprofessional

vraagt dit dat hij de technologie omarmt, dus

daar zit best een uitdaging. Minder zorgend

zijn en meer coachend richting de patiënt. Aan

de andere kant wil ik de techneuten verder

laten kijken dan hun eigen techniek.

Technologie alleen is niet de oplossing, het

moet bijdragen aan een klinisch doel én

het moet goed geïmplementeerd worden.

Pas dan heb je een echte zorginnovatie

bereikt. Een mooi voorbeeld vind ik de pomp

die automatisch insuline regelt. Een mooie

technische innovatie. Het systeem stopt

automatisch de toediening van insuline bij te

lage glucosewaarden. Maar pas op, het kan ook

heel verkeerd uitpakken als er niet gelijktijdig

aandacht is voor een gezondere levensstijl van

een patiënt. Terwijl dat van groot belang is voor de

gezondheid. Het gaat bij innovatie dus niet alleen

om de technische tool, maar het moet ook passen

bij het zorgproces.’

Sinds de zomer 2016 ben je aan ZGT verbonden.

Binnen de ZGT Academie bied je ondersteuning

aan medewerkers die onderzoek doen. Wat wil

je graag bereiken bij ZGT?

‘Ik wil graag dat er meer én kwalitatief (nog)

beter onderzoek gedaan wordt. ZGT doet al veel

onderzoek. Op dit moment is dat heel breed omdat

er veel specialismen zijn. Daar wil ik graag focus

in aanbrengen. Vooral op de inhoudelijke thema’s

waar we goed in zijn, waar we klinisch ook in willen

uitblinken. Zodat we op die speerpunten ook

herkend worden. Zo kunnen we echt vernieuwend

bezig zijn en vooroplopen met onze kennis.

Uiteindelijk kun je daardoor betere patiëntenzorg

leveren.’

Waarom wil een ziekenhuis als ZGT meer doen

aan ‘zorg op afstand’?

‘Ziekenhuizen ontwikkelen zich. We bewegen

richting een zo kort mogelijke opname van de

patiënt in het ziekenhuis. Dit betekent dat je je

moet richten op preventie én op het gebruik van

technologie. Zorg op afstand betekent: Hoe kan ik,

als ik je niet zie, toch zorg leveren?

Zeker de jongere generatie wil de mogelijkheid

hebben om ‘even te spreken’ met een medisch

specialist over een onderzoek. Daarvoor wil je

niet midden op de dag naar een ziekenhuis toe

moeten.

Een ander voorbeeld is de verpleegkundige die

rondloopt op een afdeling met vitaal bedreigde

patiënten. De verpleegkundige loopt continu

rondes om bijvoorbeeld verschillende waardes te

meten. Patiënten die zieker worden, dat gebeurt

er tussenin. Door gebruik te maken van tele-

technologie kan er een signaal uitgaan dat de ene

patiënt op een bepaald moment even voorrang

kan krijgen boven de andere patiënt. Zo kunnen

we zorg op maat leveren. Hierbij begint de zorg op

afstand dus eigenlijk al in het ziekenhuis.

Innovatie staat bij ZGT hoog op de agenda. Wat

zou er de komende tijd moeten gebeuren?

‘Ik vind dat we de regio moeten organiseren.

We zijn heel versnipperd. In de regio Twente

is sprake van een hoge vergrijzing; chronische

aandoeningen (zoals hart- en vaatziekten)

en risicovolle leefgewoonten (zoals roken en

alcoholgebruik). Wij hebben er last van dat we

niet goed georganiseerd zijn. Ik wil meewerken

om de link te leggen naar het bedrijfsleven en de

Universiteit van Twente. We zijn, als ziekenhuis,

onderdeel van een groter geheel. We zijn er voor

de patiënt en die is maar even bij ons en in de

toekomst steeds minder. Ik zeg altijd: ‘wij zijn te

gast in het leven van een patiënt.’

Gebeurt er dan nog niets in de regio qua

samenwerking?

Ja, dat wel, maar we kunnen nog meer de handen

ineenslaan en samen stappen zetten naar een

betere zorg. We hebben hier in de regio allerlei

prachtige initiatieven en partijen, waar ZGT en de

Universiteit Twente er maar twee van zijn.

Ik ben zelf betrokken bij een Europees project

met betrekking tot vitaliteit. Daar zie ik hoe leuk

(en hoe nodig!) het is om buiten de gebaande

paden te werken. Om business modellen te

bouwen die toekomstbestendig zijn. Te kijken: wat

is mijn maatschappelijke business case? In plaats

van regulier aankloppen bij zorgverzekeraars

bijvoorbeeld. Hier zie ik voor ZGT hele mooie

parallellen.

‘Zorg op afstand begint eigenlijk al in het ziekenhuis.’

‘We zijn er voor de patiënt en die is maar even bij ons.’

>>

En in de verdere toekomst? Welke

innovaties gaan de gezondheidszorg

echt veranderen?

‘Er gaat zoveel gebeuren! Bijvoorbeeld

het 3D printen van organen of

onderhuidse sensoren of implantaten

waarmee je de deur open kunt doen of

kunt betalen. Waar ik veel van verwacht

is Internet of Things. Het communiceren

van apparatuur onderling. Alles wat we

doen kan met elkaar verbonden worden.

Alles wat ik schrijf, hoe ik mij gedraag.

Daar kunnen we ook gezondheidsdata uit

halen. Stel je liep altijd veel hard, maar

doet dat opeens veel minder. Je schrijft

veel negatieve dingen op facebook, je

zet de letters van je telefoon groter of

het geluid van de TV steeds harder. Die

informatie zegt wat over jou. Op den

duur hebben we allemaal sensoren in

ons huis. Als mensen dan afwijkend

gedrag vertonen kan je daar, ook als

gezondheidspartner, op inspelen

en gebruik van maken. Wij kunnen

redeneren op basis van data om jou

te ondersteunen of te herkennen dat

je achteruit gaat terwijl je dat zelf niet

door hebt.

In het ziekenhuis zie ik inhoudelijk ook

steeds meer mogelijkheden om meer

met Big Data te doen. We kunnen veel

slimmer omgaan met de informatie waar

we al over beschikken.’

Wat is persoonlijk de leukste innovatie die je gebruikt?

‘Ik ben gek van alle apps en technologie om mijn

fysieke activiteit te lezen. Ik gebruik Strava, heb

een Fit Bit (armbandje). Daar loop ik dan mee

hard. Daarna ga ik de apps vergelijken. Meten ze

hetzelfde? Werkt de technologie even goed? Dat zit

nou eenmaal in de aard van het beestje!

‘Ik wil graag dat er meer en

kwalitatief (nog) beter onderzoek

gedaan wordt.’


INTERVIEW

Het metabool syndroom is één van de speerpunten

van ZGT. Behandeling hiervan vraagt om specifieke

inhoudelijke expertise en een aanpak waar ook leefstijl

en preventie een onderdeel van vormen. ZGT richt

zich de komende jaren specifiek op complexe diabetes

en extreem overgewicht (morbide obesitas).

We gingen in gesprek met Johan Smid (anesthesio-

loog ZGT), Ian Faneyte (GE Chirurg ZGT) en Marijke

van Dorsten (accountmanager MSD) over hoe zij

gezamenlijk een eerste stap zetten om dit complexe

onderwerp in de regio op de kaart te zetten.

ZGT en MSD werken samen op het gebied van

obesitas. Hoe ziet deze samenwerking eruit?

Johan: ‘Het contact met Marijke gaat al jaren terug.

Het begon als een gewone klant-leveranciersrelatie

waarin MSD medicijnen levert die ervoor zorgen dat

patiënten na een maagverkleiningsoperatie weer

snel op de been zijn. Dit is erg belangrijk voor hun

genezingsproces. Het is een innovatief middel en

daar word ik natuurlijk enthousiast van. Als je elkaar

wat beter leert kennen merk je dat je meer gaat

delen en samen tot mooie oplossingen kunt komen. ‘

Marijke: ‘MSD is één van de grootste farmaceutische

bedrijven van Nederland. Wij werken mee aan een

gezonde wereld. We kijken graag nét iets verder dan

alleen ons eigen stukje van de keten. Al pratende

met Johan en Ian kwamen we op het idee om een

symposium voor huisartsen te organiseren omdat de

groeiende groep mensen met extreem overgewicht

onze aandacht verdient.’

Ian: ‘We wilden graag beginnen met een kleine

concrete stap die ervoor moest zorgen dat de

behandeling en complexiteit van obesitas aandacht

krijgt in de regio. Zo delen we kennis met de regio

om het probleem gezamenlijk aan te pakken. De

huisarts is ook voor ons een belangrijke partij

en kan met deze kennis zorgen voor een goede

doorverwijzing.’

Hoe verliep het symposium?

Marijke: ‘Heel goed, zelfs boven verwachting

eigenlijk. Er waren bijna 50 huisartsen uit de regio

aanwezig. We organiseren wel vaker bijeenkomsten,

maar zo’n groot aantal is wel uniek. Blijkbaar is het

ook bij de huisartsen een onderwerp dat leeft.’

Johan: ‘Obesitas is echt een groeiend probleem.’

Ian: ‘….en een moeilijke categorie patiënten.

Patiënten die niet alleen maar een

gezondheidsprobleem hebben, maar vaak

beïnvloed worden door hun omgeving en ook

kampen met psychische problemen. Dit is iets

waar huisartsen ook meer en meer tegenaan

lopen.’

Wat heeft het symposium opgeleverd?

Ian: ‘Er is uitgebreid aangetoond dat als je morbide

obesitas hebt, je niet gezond wordt door te diëten.

Nu wordt de patiënt nog te vaak half gehoord of op

een dieet gewezen.

Het obesitasprogramma van ZGT geeft patiënten de

kans om blijvend af te afvallen. Door een screening,

maag verkleinende operatie en intensieve

begeleiding. Na dit symposium weten huisartsen

beter naar wie ze de patiënt kunnen verwijzen.’

Smaakt dit naar meer?

Johan: ‘Jazeker. We zijn op dit moment aan het

kijken hoe we gezamenlijk nog meer voor de patiënt

kunnen betekenen. Dat gaat in kleine stapjes. Eén

ervan is wat mij betreft het jaarlijks terug laten

keren van dit symposium.’

Marijke: ‘Ik zie dat de medewerkers en medisch

specialisten bij ZGT open staan voor nieuwe dingen

rondom de patiënt. Niet alleen maar in hun eigen

straatje kijken. Dat sluit heel goed aan bij onze visie

en werkwijze. Dat is heel verfrissend en fijn om mee

te werken. Ook wij proberen verder te kijken naar

andere oplossingen voor de patiënt, bijvoorbeeld

om gebruik van een medicijn te verbeteren,

verspilling tegen te gaan of therapietrouw te

verbeteren.’

Ian: ‘In de toekomst zullen we elkaar steeds meer

betrekken.’

Johan Smid, dr. Ian Faneyte, Marijke van Dorsten

‘Wij proberen verder te kijken, altijd op zoek naar oplossingen voor

de patiënt.’

>>

‘ Obesitas. Een groeiend probleem.’


Marijke: ‘Ja, het gaat toch om de goede relatie met elkaar

en elkaar vertrouwen.’

Johan: ‘Het is ook een win-win situatie. Samen verbeteren

we de zorg, ieder in ons eigen vakgebied. Het mooie van

MSD vind ik dat ze meedenken over hoe het beter kan voor

de patiënt. Zij kunnen de verbindende factor zijn, en dat zíjn

ze ook.’

Zijn er nog meer voorbeelden van vernieuwing te vinden in

het obesitascentrum?

Ian: ‘We zijn voortdurend bezig om te kijken of de techniek

beter kan. We hebben net bijvoorbeeld nieuwe nietmachines

waardoor er tijdens een operatie minder kleine bloedingen

ontstaan. Het lijkt iets kleins, maar voor de patiënt kan dit al

geweldig veel opleveren.’

Johan: ‘We zijn bezig een app te ontwikkelen waar de

patiënt inzicht krijgt in zijn ziektebeeld. Nu nog puur

informatief, ter vervanging van de folders, maar in de

toekomst willen we ook de mogelijkheid bieden om de

patiënt feedback te laten geven over zijn ziekte. En leuk

om te melden, MSD legde het contact tussen ons en de

applicatieontwikkelaar.’

‘ZGT durft buiten het eigen straatje te kijken, net als wij.’


Ian Faneyte

De meest belangrijkste innovatie in mijn leven is dat ik elektrisch naar mijn werk

rijd. Ik probeer heen en terug helemaal geen benzine te gebruiken. Ik maak er

een beetje een sport van. Dan rijd ik 100 of 110 om zo zuinig mogelijk te rijden,

daar haal ik lol uit.

Johan Smid

Ik houd van vernieuwingen die het leven makkelijk maken. Ik kan bijvoorbeeld via

een app de thermostaat in mijn huis omhoog en omlaag zetten en mijn lampen

bedienen.

Marijke van Dorsten

Als werkende moeder heb ik weinig tijd. Mijn vrije tijd spendeer ik het liefst met

mijn gezin en daarom winkel ik zoveel mogelijk online. Boodschappen bestel ik

via de app zodat ik ze alleen maar op hoef te halen. Kleding bestel ik ook online.

Makkelijk en snel!


INTERVIEW

Jessica BoddemanVerpleegkundige Ambulatorium

‘Wij voelen ons gehoord.’

Jessica Boddeman werkt als verpleegkundige bij ZGT ziekenhuislocatie Almelo op

het ambulatorium. Op het ambulatorium liggen alleen patiënten die met spoed

zijn opgenomen. Patiënten verblijven over het algemeen niet langer dan 24 uur

op het ambulatorium. Binnen die periode wordt acute zorg verleend.

De afgelopen maanden werd er op deze afdeling met een innovatieve

bloeddrukmonitor gewerkt.

Wat is een dynamap?

‘Een dynamap is een elektronische

bloeddrukmonitor op wielen. Onze patiënten

hebben regelmatig monitoring nodig. De dynamap

helpt hierbij. Hoe de situatie is van de patiënt

lezen we onder andere af aan de zogenoemde

MEWS score (Modified Early Warning Score).

Die is gebaseerd op de bloeddruk, temperatuur,

hartfrequentie, ademhalingsfrequentie, neuro-

logische gesteldheid en de urineproductie. Als

de MEWS score op drie punten of hoger uitkomt

moet er binnen 30 minuten een arts aan het bed

staan om de patiënt te beoordelen. Bij een MEWS

score van zeven of hoger moet de arts de patiënt

met spoed beoordelen. Deze nieuwe dynamap

helpt ons om de registratie van gegevens met

betrekking tot de MEWS score te vereenvoudigen

en biedt meer mogelijkheden om vitaal bedreigde

patiënten te monitoren.

We doen de bloeddrukband om, meten de bloeddruk

en temperatuur, doen een saturatiemeting voor de

hartfrequentie en zuurstofbehoefte.

Dan tellen we de ademhalingfrequentie en

voeren dat handmatig in. Ook de neurologische

gesteldheid en urineproductie voeren we

handmatig in. De dynamap haalt daar direct een

MEWS score uit. Op dit moment moeten we de

MEWS score nog handmatig in het elektronisch

patiëntendossier registreren. In de toekomst

is de wens dat de gemeten MEWS score met

de dynamap een koppeling zal maken in het

elektronisch patiëntendossier. Dat scheelt een

hoop handelingen.’

Wat vind je het voordeel van dit nieuwe systeem?

‘Voortijdige en adequate herkenning van een vitaal

bedreigde patiënt vind ik het grootste voordeel.

We hebben direct de MEWS score zichtbaar en

kunnen daardoor snel actie ondernemen. Dat is fijn

voor ons als verpleegkundigen, maar vooral voor

de patiënt. We kunnen namelijk sneller handelen

wanneer dat nodig is. Dat is een verbetering voor

de veiligheid en gezondheid van de patiënt.’

Waarom het ambulatorium als pilot omgeving?

‘We zijn een kleinschalige afdeling, overzichtelijk.

We waren bezig met de investeringsaanvraag

van een nieuwe bloeddrukmonitor. We wilden

graag dat de monitor de metingen en registraties

rechtstreeks overnam in het elektronisch

patiëntendossier, dit in verband met veiligheid.

Op hetzelfde moment kwam de Raad van Bestuur

met de opdracht bij de medische techniek dat er

meer in samenspraak met de gebruikers, wij als

verpleegkundigen, gekeken moet worden wat

echt met toegevoegde waarde werkt als het gaat

om kwaliteit en patiëntenzorg. Daarom werden

wij de afdeling voor de pilot rondom de nieuwste

dynamap.’

‘Mijn leidinggevende is altijd erg enthousiast als

het gaat om vernieuwen en verbeteren. Ook ik vind

het belangrijk om ons werk slimmer en veiliger

te organiseren. Er zijn zoveel dingen mogelijk

rondom kwaliteit van zorg. En zo hebben we meer

tijd om te besteden aan de patiënten die om zorg

vragen en de zorg ook echt nodig hebben.’

Hoe werkt de pilot in bedrijf?

‘Er is een werkgroep opgericht en samen met een

aantal collega’s hebben we de onderzoeksvragen

doorgenomen en uitgevoerd. Een pilot kost in het

begin natuurlijk meer tijd. Omdat het een testfase

is moesten we bij de uitvoering dubbele meting-

en registratiehandelingen verrichten. Die testfase

duurde ongeveer twee maanden en de resultaten

worden nu geanalyseerd. Als het aan mij ligt zou ik

adviseren om de nieuwe dynamap aan te schaffen.

Het scheelt in tijd en het is een stuk veiliger

als het gaat om

kwaliteit en patiëntenzorg en helemaal als de

metingen en registraties gekoppeld worden aan

het elektronisch patiëntendossier.’

Ben je positief over deze manier van vernieuwen?

‘Ja, vooral omdat de werkvloer op deze manier

echt kan bijdragen. In de testfase ga je er in de

praktijk mee aan de slag. We geven aan waar wij

tegenaan lopen. Zo zijn we er echt bij betrokken en

kunnen we ideeën aanleveren. Ik geloof dat op die

manier vernieuwingen veel beter werken.’

Hoe ziet de toekomst van jouw werk eruit denk je,

kijkend naar dit soort vernieuwingen?

‘Ik denk dat we in de toekomst minder

handelingen zelf handmatig hoeven uit te voeren.

Dat metingen steeds automatischer gedaan

worden. Vooral gericht op preventie en voorkomen

van achteruitgang bij patiënten. Ik weet ook wel

zeker dat mijn werk niet overbodig wordt. De

klinische blik van verpleegkundigen is nodig en

heel belangrijk. Een apparaat kan (nog) niet meten

hoe een patiënt er uitziet en kent ook niet het ‘niet

pluis-gevoel’. Ik vind het een fijne ontwikkeling

voor mijzelf omdat het mijn werk interessant

houdt, maar juist ook voor de patiënt, want die

heeft er écht baat bij.’

‘We kunnen sneller handelen wanneer

dat nodig is.’


INTERVIEW

Hans Kroeze, Asito:

‘De regievoering van het ziekenhuis in één hand.’

Hans Kroeze, bestuurder van Asito en algemeen directeur van ADG dienstengroep,

is er klaar voor. Met Asito en ZGT de volgende stap te zetten.

Samen het ziekenhuis 2.0 te ontwerpen waarin de regievoering van alle niet

kernactiviteiten in één hand neergelegd wordt. Hij gelooft er écht in en speelt

graag een actieve rol in de verdere ontwikkeling en realisering hiervan.

DAT ZOU EEN PRACHTIGE STAP VOORUIT ZIJN. EN HET KÁN!

ZGT Clean Care:

een mooi voorbeeld van win-win

We leven steeds meer in een wereld waar

efficiëntie belangrijk is. Het is heel gebruikelijk

voor ziekenhuizen om contracten aan te gaan met

een schoonmaakleverancier en die na een paar

jaar te herzien of opnieuw in te vullen. Dat houdt

iedereen scherp. Maar het heeft ook zijn keerzijde.

Elke keer opnieuw kennis maken en netjes

binnen de afgekaderde taak blijven, levert weinig

vernieuwing op. Dat kan ook anders!

In 2008 richtten ZGT en Asito daarom ZGT

Clean Care op. Een joint venture om langdurige

samenwerking op het gebied van schoonmaak

aan te gaan. Het ziekenhuis kan zo meer

invloed uitoefenen op de bedrijfsvoering en de

medewerkers voelen zich écht onderdeel van

het ziekenhuis. Dat levert een hechtere en meer

stabiele samenwerking op.

Hans Kroeze: ‘We zijn inmiddels acht jaar verder en

kunnen zeker spreken van een elkaar versterkende

samenwerking.’

Zo heeft ZGT Clean Care bijvoorbeeld de

functie zorgassistent in het leven geroepen. De

zorgassistent helpt de verpleegkundige door het

overnemen van niet verpleegkundige taken. Dit

is het schoonhouden van de kamer, maar ook het

ontvangen van bezoek, bloemen op de vaas zetten,

etcetera. Hij of zij is een bestendige factor op de

kamer geworden. Hierdoor kan de verpleegkundige

de aandacht richten op de medische zorg.

‘Hier kom je als recht-toe-recht-aan leverancier

met een afgekaderde taak niet toe. Maar door

de hechte samenwerking met ZGT heeft Asito dit

kunnen bereiken.’ Asito is veel meer onderdeel

van het ziekenhuis geworden. Dat zorgt voor meer

harmonie en bereidwilligheid tot innoveren. Beide

partijen zijn erg tevreden.

Een duwtje in de rug van innovatie

Deze succesvolle samenwerking smaakt naar meer.

‘ZGT Clean Care is klaar voor de volgende stap’ zegt

Hans Kroeze. ‘Innovatie mag best een zetje in de

rug krijgen. Volgens mij is iedereen het daar wel

over eens.

Wij als Asito willen vaak wel sneller. Als we

de vrije hand zouden krijgen, trokken we de

dienstverlening en de regievoering van alle niet

kernactiviteiten het liefst naar de joint venture toe.

Inkoop, planning, energie, onderhoud, dat zijn nu

nog eilandjes. Daardoor gaat er in de afstemming

en de efficiëntie veel verloren. Ik zou graag zien

dat deze processen worden aangestuurd door de

eerdergenoemde succesvolle joint venture.’

Regievoering in één hand

De regievoering van het ziekenhuis, dus alles naast

de medische processen, kan best in één hand

neergelegd worden. Het ziekenhuis wordt dan een

soort Schiphol en de medisch specialisten zijn de

vliegtuigmaatschappijen.

In plaats van dat de patiënt een hele route aflegt,

zijn er verschillende specialismen die je op een

terminal ‘loslaat’. Dan win je aan effectiviteit.

Je geeft lokaal meer verantwoordelijkheid en

zelfstandigheid. En je brengt er een dosis

ondernemerschap in.

De patiënt krijgt hierdoor een heel andere beleving.

Dat zien we bijvoorbeeld al bij de mama polikliniek,

waar je binnen een dag de deur uitgaat met een

diagnose en behandelplan.

Je blijft dan als ziekenhuis toonaangevend in

Nederland. Dit is er nog niet in deze vorm.

Het kan écht!

‘Natuurlijk liggen zaken als verantwoordelijkheid

en eigenaarschap gevoelig. Er spelen veel factoren

een rol, maar ik geloof echt dat het kan.

ADG dienstengroep doet dit soort dingen in feite

al met haar dochter AAFM in andere sectoren. En

heel succesvol. Die opgebouwde expertise zouden

wij goed in het ziekenhuis kunnen etaleren.’

‘De cultuur binnen ZGT is er klaar voor. Meerdere

partijen zullen enthousiast zijn. Het verduurzaamt

de zorg. De totale kosten van de zorg moeten

omlaag en daar kan dit aan bijdragen.’

Hans Kroeze ziet in zijn contacten binnen het

ziekenhuis dat ook medisch specialisten klaar

zijn voor een volgende stap. ‘Ze hebben ideeën,

willen participeren, investeren. Dan moeten ze

de ruimte krijgen om dit tot wasdom te kunnen

brengen. En daar schuurt het soms nog een beetje.

Misschien kan Asito de Haarlemmerolie zijn die dit

proces voorttrekt. Asito kan en wil helpen om het

ziekenhuis 2.0 te ontwerpen en is bereid hierin te

investeren.

Daarmee bestendigt en verduurzaamt ZGT haar

positie als relevante innovatieve zorgvinstelling.’

Ondernemend ZGT

Asito werkt graag samen met ZGT omdat de

betrokkenheid groot is. Dit soort innovaties vraagt

ook om nabijheid. Met het hoofdkantoor in Almelo

én een landelijke dekking zit dat wel goed. Ook heeft

ZGT een historie van ondernemerschap in de zorg.

Het ziekenhuis heeft wat dat betreft een goede

reputatie. ‘Over die innovatieve cultuur is door

alle regelgeving en bureaucratie wel een dekentje

komen te liggen, maar dat zijn we er samen aan het

afhalen en dan komt er zeker wel weer iets moois

tevoorschijn. Daar ben ik van overtuigd.’

‘Asito is veel meer een onderdeel van

het ziekenhuis geworden.’


Ook de omvang van het ziekenhuis is ideaal

voor innovatie van de niet medische processen.

Omvangrijk, maar niet té groot waardoor

initiatieven snel zouden kunnen verzanden.

Er is een medische staf die coöperatief en

aangehaakt is. ‘Dit zie ik nog wel eens anders in

ziekenhuizen. Hier heerst een mooie harmonie.’

Ondernemerschap prikkelen

Hans Kroeze proeft ook enthousiasme en

bereidheid tot innovatie binnen ZGT. ‘Het is een

solide club met een goede mentaliteit.

Maar de initiatieven en het ondernemerschap

moeten wel gefaciliteerd worden.’ Soms ziet

hij nog wat voorzichtigheid. ‘Er mag iets meer

durf getoond worden, en dan met name over

het niet-medische stuk.’ Het ondernemerschap

mag wat hem betreft wel wat geprikkeld

worden.

De ‘terminal gedachte’ is al langer in

ontwikkeling en in essentie zijn de delen

al beschikbaar. Het integraal facilitair

management heeft Asito al uitontwikkeld

en Ocon heeft een organisatiemodel dat op

conceptueel niveau wellicht ook voor andere

specialismen gebruikt kan worden. ‘Met elkaar

moeten er als het ware kralen geregen worden,

zodat er een ketting ontstaat met een nieuwe

manier van aansturen van het ziekenhuis.’

De grootste winst is dan uiteindelijk voor

de patiënt. Die krijgt een easy ride door het

ziekenhuis, met veel meer aandacht voor de

beleving.

Een mooi voorbeeld: Mensen die het ziekenhuis

binnen komen zie je vaak om zich heen kijken.

Er speelt altijd verwarring. Waar moet ik kijken?

Waar moet ik naar toe?

Er loopt altijd wel iemand van ZGT Clean Care

in de ontvangsthal. ‘Onze mensen zijn getraind

om oplettend te zijn en mensen aan te spreken

met de vraag of zij ze kunnen helpen de weg

te vinden. Het lijkt klein, maar voor de beleving

van de bezoeker is het heel

wezenlijk.’

Zonder wrijving geen

glans

‘De integrale benadering

zoals die nu in de

startblokken staat, zie je

in de rest van Nederland

nog niet echt belangrijk zijn

voor de Raden van Bestuur.

Waarom, dat is onduidelijk.

Misschien wordt de urgentie nog

niet genoeg gevoeld.’

Innoveren is in ieder geval een verhaal van

de lange adem. Het omgaan met tegenslagen,

het durven nemen van gecalculeerde risico’s,

het hoort er allemaal bij. Mensen zijn van

nature avers van risico’s en verandering. Er zal

zeker weerstand komen als er van de eilandjes

één geheel gemaakt gaat worden.

Transparant blijven en successen delen is

van belang. Verbeteringen kunnen laten zien.

Iedereen wil bij het succes horen, dus op dat

moment krijgt het vleugels. Het begint toch bij

draagvlak creëren. Het ‘waarom willen we dit’

over kunnen brengen. Early adopters vinden.

En zorgen dat het goed loopt. Loopt het niet

goed, dan direct aanpakken en oplossen.

Dit proces is een keuze en zonder wrijving

geen glans. Hans Kroeze is ervan overtuigd

dat het beter wordt, anders en leuker. Maar

elk veranderingsproces kent ook slachtoffers.

‘Daar moet je ook eerlijk over zijn. Dit kun je

beter onder ogen zien en er proactief mee

omgaan maar dat vraagt wel om (persoonlijk)

leiderschap.’

Ook daar ziet Asito nog mooie kansen. Als

commercieel bedrijf brengt Asito een andere

leiderschapscultuur mee. Dat doet ze nu al in

de joint venture en daar wil ze best meer mee.

‘Het zou mooi zijn als leiderschap meer de

ruimte krijgt. Zeker op de niet kernactiviteiten’,

zegt Hans Kroeze.

‘Ik denk dat Asito uiteindelijk op termijn de

kosten van het ziekenhuis substantieel kan

verlagen.’ Dit leidt Hans Kroeze af uit wat Asito

bereikt binnen verzorgingshuizen.

‘Dat is een mooi streven, toch?’ Asito ziet

de verdere ontwikkeling van deze solide

samenwerking helemaal zitten en is ook

vergaand bereid om mee te investeren.

‘De patiënt krijgt een easy ride door het ziekenhuis.’


‘Wat ik persoonlijk een baanbrekende innovatie

vind, is YouBahn.nl, het studentenuitzendbureau

van ADG dienstengroep. Alles gaat via de app.

Planning, contact, alles gaat digitaal. Uitbetaling

kan zelfs in bitcoins als studenten dat willen. Het

heeft alles in zich om ook te vertalen naar het

ziekenhuis.’


INTERVIEW

ZGT is met Thales Nederland en de Universiteit

Twente een pilotproject gestart voor iMediSense:

een app in combinatie met diverse sensoren voor

hartfalenpatiënten. In het project is samenwerking

gezocht met Vodafone voor de mobiele verbindingen

en zorgverzekeraar Menzis als ondersteuner, met de

ambitie om na succesvolle afronding van de pilotfase

de oplossing verder uit te rollen.

We spraken met Andy Swiebel, Hoofd New Business &

Business Development Director van Thales, Dr. Gerard

Linssen, Cardioloog ZGT en Jeroen Geerdink,

projetleider ZGT.

Hoofd New Business Andy Swiebel is vanaf het

begin betrokken bij het pilotproject. Hoewel de

zorgsector een relatief nieuw gebied is voor

Thales, ziet Andy dat dit project Thales echt een

boost heeft gegeven: ‘Technisch gezien leveren we

vaker dit soort diensten. Maar de oplossing die we

bieden met deze app en interface raakt mensen

persoonlijk. Eén van mijn collega’s zei letterlijk. ‘Dit

had mijn vader moeten hebben’.

Niet alleen het vakgebied is nieuw voor Thales, ook

de manier waarop dit product ontwikkeld wordt

is nieuw. ‘Traditioneel gesproken krijgen we een

concrete vraag uit de markt, waar wij een product

of oplossing voor ontwikkelen,’ vertelt Andy. ‘Het

bijzondere van dit project is, dat er geen directe

klantvraag was, maar wel een soort van wens. We

hebben dit in co-creatie vormgegeven. Omdat

we zo nauw in contact staan met de markt is de

ontwikkeling ook heel erg snel gegaan.’

Dat lijkt ook het meest unieke aan het

project. De samenwerkingspartners zijn

gelijk in actie gekomen zonder te verzanden

in formaliteiten. Het enthousiasme spat

ervan af.

Jeroen: ‘Vaak wordt er gewerkt met een

strakke projectorganisatie. Dat er top-down

gewerkt wordt. Maar dit is bijna organisch

gegaan. Vanuit alle disciplines hebben we

elkaar gevonden en werken we met elkaar

samen. Het is mooi om elkaar te vinden

zonder dat je er een hele organisatie voor

hoeft op te tuigen.’

Andy: ‘Het gaat om het durven delen. Je moet

gebruik maken van de sterke elementen van

iedere partij. Daardoor is de totaaloplossing

in de markt veel meer waard’.

Gerard: ‘Ik houd niet van vergaderen, we

hebben vooral actielijsten gemaakt. Natuurlijk

is het administratief goed geregeld en

hebben we heldere afspraken gemaakt, ook

met de deelnemende patiënten. Er is gewoon

een enorm vertrouwen.’

De e-health industrie is een groeiende

industrie.

Gerard: ‘Er wordt veel onderzoek gedaan

naar E-health Solutions, maar dat onderzoek

is best bewerkelijk. Er worden veel metingen

gedaan, maar minstens zo belangrijk is dat de

behandeling geoptimaliseerd wordt op basis

van die extra informatie.

We hebben veel aandacht en tijd gestoken in

de start van de pilot. Welke patiënten kiezen

we? Hoe regelen we het logistiek en welke

data hebben we nodig en hoe gaan we ermee

om?’

Wat is ImediSense?

ZGT heeft samen met onder andere Thales Nederland en

de Universiteit Twente het pilotproject TWENTE TEACH

opgezet waarbinnen de door Thales ontwikkelde oplossing

iMediSense voor hartfalenpatiënten wordt getoetst. Dankzij

een app en diverse meetapparatuur kunnen patiënten hun

eigen gezondheid managen. Hierdoor hoeven zij minder

vaak en minder snel naar het ziekenhuis. iMediSense is een

telemonitoring-oplossing voor zorg op afstand. Deelnemende

patiënten krijgen een tas tot hun beschikking met daarin

meetapparatuur zoals een bloeddrukmeter en weegschaal.

Daarnaast registreert de patiënt in een mobiele app een

aantal gegevens en beantwoordt hij dagelijks vragen over zijn

gezondheid. De bij de patiënt gegenereerde informatie wordt

beveiligd gedeeld met de zorginstelling (ZGT), waarna deze

op een centrale, beveiligde server wordt verzameld, zodat de

behandelend verpleegkundige en cardioloog inzage krijgen

in de ontwikkeling van vitale kenmerken van de patiënt. Zo

kunnen zij bij opmerkelijke uitkomsten tijdig ingrijpen.

www.twenteteach.nl

‘Als mensen met hun gezondheid bezig zijn,

gaat het vanzelf beter.’

dr. Gerard Linssen, Andy Swiebel, Jeroen Geerdink


We horen steeds vaker dat er ongewenst gegevens

worden gebruikt of gedeeld. En iedereen weet dat

er hackers azen op persoonlijke gegevens omdat

die erg waardevol zijn.

Jeroen: ‘Geloof het of niet, in de drie eerste

maanden van 2016 zijn er 490 pogingen tot

hacken geweest. Dus we begeleiden dit heel goed.’

Andy: ’Omdat wij als Thales momenteel het

hele pakket leveren, zowel de hardware als

de software, kunnen we de veiligheid van de

gegevens garanderen. Op de tablet zelf wordt

geen data opgeslagen. De patiënt kan zelf zijn

gegevens inzien en verder alleen (door de patiënt)

geaccordeerde zorgverleners zoals de cardioloog,

huisarts en hartfalenverpleegkundige. Op den duur

kan de patiënt straks zelf bepalen wie er exact

toestemming krijgt en wie niet.’

Andy: ‘Het product wordt zo opgezet dat het

schaalbaar wordt, naar meer ziektebeelden en

meer ziekenhuizen/zorgverleners (huisartsen, etc).’

ZGT koos ervoor om in de ontwerpfase aan te

haken.

Gerard: ‘Voor ons is dat ideaal. Het is echt op

maat gemaakt en door ons zelf te optimaliseren.

Wij kunnen nu op zoek naar de echte toegevoegde

waarde. We hebben de regie en de ontwikkeling

ligt dicht bij de patiënt. Onze korte lijnen met

de UT zorgen er weer voor dat er makkelijk

productverbeteringen kunnen worden doorgevoerd.’

Jeroen: ‘De korte doorlooptijd van dit project

vergroot volgens mij ook de kans op succes. Er

is geen tijd om te vertragen. We schakelen en

verbeteren snel.’

Het idee is dat e-health oplossingen uiteindelijk

zorgen voor (een deel van) de vervanging van de

poliklinische controle.

Gerard: ‘Er is meer contact met de patiënt,

maar die hoeft minder vaak naar het ziekenhuis

te komen. Ons idee is dat hiermee een tweede

opname voorkomen kan worden. Als we in een

vroeg stadium zien dat er iets dreigt te ontregelen

kunnen we actie ondernemen.

Er komen ook vragen naar boven als de zorg zo dicht

op de patiënt zit. Het kan ook tot gevolg hebben dat

de patiënt zich elke dag patiënt voelt. Hoe fijn is dat

eigenlijk? Het is zoeken naar de balans tussen regie

en zelfvertrouwen en een deel loslaten.’

Misschien staan niet alle cardiologen te springen

om deze veranderingen.

Andy: ‘Als cardioloog kan het zomaar zijn dat je

de patiënten minder fysiek ziet, wel virtueel. Zij

kunnen het als werkversobering ervaren. Word ik

weggeAppt?’

Gerard: ‘Daar maak ik mij geen zorgen over.

Samen met collega Salah Saïd, hebben we

namens CARDION (cardiologen van ZGT) binnen

onze teams een heel groot draagvlak gecreëerd.

Wat ik het grote voordeel vind van het gebruik

van iMediSense? Dat mensen meer met hun

gezondheid bezig zijn, want alleen daarom al

gaat het beter. En daar zorgt deze werkwijze

automatisch voor.

Een tip voor andere innovators?

Jeroen: ‘Succesvol innoveren is een gezamenlijk

doel hebben en iedereen in zijn waarde laten. Maak

gebruik van je eigen en elkaars deskundigheid.’

DE TWENTE – TEACH PROJECTGROEP EN PILOT IMEDISENSE ZGT dr. Gerard Linssen en dr. Salah Saïd, cardiologenElly Rodijk en Alexandra Kleberger, verpleegkundig specialisten hartfalenJeroen Geerdink, ICT-projecten Thales NederlandAndy Swiebel en Samir El Awadi, ontwikkelteam Vodafone NederlandRob Westerling, Guido Plaggenborg, Sergio Dermowidjojo Universiteit TwenteProf. Lisette van Gemert-Pijnen, Floor Sieverink en Robin Wesselink Sponsor van de pilotfase van dit project is MENZIS zorgverzekeraar: dr. Harry Nienhuis.


Jeroen Geerdink

Ik gedij bij verandering. Ik probeer zoveel mogelijk nieuwe technologieën te

volgen. Wat ik daar interessant aan vind is bijvoorbeeld de Iphone. Natuurlijk was

de Iphone revolutionair, maar de gebruikte softwaretaal is al jaren onveranderd

(Programmeertaal C komt uit 1978). Dat vind ik ook wel het mooie aan innovatie.

Bepaalde concepten die goed bedacht zijn, die zijn schaalbaar in de tijd.

Gerard Linssen

In mijn vakgebied is zoveel veranderd en verbeterd de laatste jaren

qua technologie (denk aan hartscans en geavanceerde pacemakers) dat ik het in

mijn privéleven graag simpel houd. Ik gebruik ook een papieren agenda naast

alle e-voorzieningen.

Andy Swiebel

Innovatie voor mij is alleen een succes als het toepasbaar is.

‘Er is meer contact met de patiënt en minder ziekenhuisbezoek.’


INTERVIEW

Kees SmalingDirecteur Siemens Healthineers

‘Industrialiseren om te ontzorgen.’

Kees Smaling, CEO van Siemens Healthineers heeft de smaak te pakken. De

plannen die hij en het team bij Siemens maakten samen met ZGT zitten in een

stroomversnelling. ‘Het erover praten is voorbij, we zitten in de actiemodus.’

Wat is er nog meer nodig om het te laten

slagen?

‘Wat ik mooi vind om te zien is dat de zorgsector

echt wakker aan het worden is en aan het

veranderen. Het is een weerbarstige en

hiërarchische wereld. Dat weten we allemaal,

maar ik zie ook dat er veel nieuwe mensen

instromen. Daardoor ontstaan er andere

situaties en verandert de cultuur ook binnen

een ziekenhuis, waardoor vernieuwing en

verandering sneller omarmd worden.’

Hoe kijk jij naar de samenwerking met ZGT?

‘Voor ons is de samenwerking met een partner

als ZGT op basis van gelijkwaardigheid. We zitten

niet in een standaard klant-leveranciersrelatie,

maar we faciliteren samen de industrie

gezondheidszorg. Dat ervaren we beiden zo. We

hebben een gemeenschappelijk doel en daarom

ook een gemeenschappelijk belang.’

Wat is het eerste innovatieve proces waarin

je zou investeren als ziekenhuis als er geen

(financiële) beperkingen zouden zijn?

‘Een snelle CT waardoor je 40% minder

diagnostische hartkatheterisaties hoeft te doen

en minder belastende contrastvloeistof nodig is.’

ONZE DOELEN

• De processen op de spoedeisende hulp verbeteren. Zodat de patiënt in deze acute fase beter en sneller gediagnosticeerd wordt.

• De stralingshygiëne verbeteren (CT-onderzoeken). We willen de straling voor CT-scans van bloedvaten met 30% verminderen.

• Het gebruik van contrastvloeistof met 20% te verlagen.

Haalbaar, implementeerbaar en voelbaar

voor de patiënt

Vaak vliegen innovaties hoog over en

dat is nou net niét de bedoeling van de

verbeteringen die Siemens Healthineers

samen met ZGT voor ogen heeft. ‘De

innovaties die we selecteren moeten

haalbaar, implementeerbaar en voelbaar zijn

voor de patiënt’, aldus Kees Smaling.

Samen met ZGT stelden ze haalbare

innovatiedoelen op. ‘Ondersteund door

onze kennis van technologie en samen met

andere partners als de Universiteit Twente,

hebben wij als doel om de processen bij ZGT

te verbeteren.’

De spirit om te verbeteren

ZGT is een interessante partner voor

Siemens Healthineers door de stevige

wortels in de regio en de samenwerkingen

met bijvoorbeeld de Universiteit Twente. ‘De

zaken die we in het lab van de Universiteit

ontwikkelen, kunnen we bij ZGT toepassen in

de praktijk.’

Innovatie heeft wat Kees betreft te maken

met mensen en de spirit hebben om een

proces te willen verbeteren. Dat zit wel

goed bij ZGT. ‘Net zoals ZGT zijn we groot

voorstander van ‘in actie’ komen. Er werken

bevlogen types die ervoor willen gaan de

komende jaren. En mochten wij dat nou net

ook willen!’

Industrialisering van de health sector

Kansen voor verbeteringen in de zorg ziet

Siemens volop. Dat kan door processen

anders in te richten waardoor de kwaliteit

en efficiëntie verbetert. ‘Het is nodig en

hard nodig’, benadrukt Kees. ‘De druk op

de sector is hoog. Industrialisering van de

health sector biedt kansen om meer ‘winst’

te behalen. Het woord ‘industrialisering’

klinkt misschien hard en onpersoonlijk’,

maar volgens Kees komt het neer op het

tegenovergestelde. ‘We kunnen de dingen

slimmer doen én kwaliteit behouden.

Industrialiseren om te ontzorgen.’

Wat kan er dan slimmer om te ontzorgen?

‘Qua patiëntenstroom is ZGT een groot

ziekenhuis en al die patiënten zijn heel

waardevol. Zij leveren namelijk heel veel

informatie voor het verbeteren van de

diensten en het proces. Als we al die data

aan elkaar koppelen, en (op een veilige

manier) daar kennis van maken kunnen de

professionals in een ziekenhuis veel beter

voorspellingen doen. En ook veel beter

beslissingen nemen of advies geven aan

de patiënt. Als we weten dat een specifieke

bijwerking al 300 keer is voorgekomen bij

het gebruik van een medicijn, kun je als

ziekenhuis de patiënt veel beter bedienen.

De data zit in al onze systemen en is dus

aanwezig. Het enige wat we nog moeten

doen, is het eruit halen.’

Is vernieuwen dan zo makkelijk?

‘Ik ben een optimistisch persoon, dus voor

mij is altijd alles mogelijk. Maar ik zie wel dat

het geen makkelijke weg is. Wat wij graag

zouden willen is dat de ziekenhuiswereld

nieuwe technologieën sneller zouden

accepteren. De tijd die het nu soms

kost (vijf jaar ontwikkelen, twee

jaar bouwen en vijf jaar testen) is

lang! Daarom vind ik het ook een

goede zaak dat we met kleine

stappen beginnen, waardoor

implementatie haalbaar is en

je ook in korte tijd resultaat

kunt zien van de verandering.’


‘Mijn Genomics app. Je kunt je wangslijm opsturen en daarmee

krijg je inzicht in je genen, de samenstelling en gezondheid. Ik

denk dat we naar een wereld gaan waarin we dit soort dingen

met elkaar delen, sociaal onder vrienden maar ook met onze

zorgverleners. Ik houd van alles bij. Van stappenteller, gewicht

tot in welk restaurant ik wat heb gegeten. Ik denk dat we in de

toekomst onze dokters van zoveel informatie kunnen voorzien

dat een goede diagnose stellen nog makkelijker wordt…ofwel

de nieuwe dokter wordt datadokter.’


INTERVIEW

Jeroen VeltmanRadioloog & lid ZGT Smartup Innovation Team

‘Geen ja, maar... meer.’

Jeroen Veltman is radioloog bij ZGT en lid van het Smartup Innovation Team. Hij

is de verbinder van het team. Jeroen is zelf bijna dagelijks bezig met innovaties

in zijn vak als radioloog en daarom een ideale ervaringsdeskundige die innovatie

bij ZGT een stap verder kan helpen.

Bij ZGT slaan medische en technische onderzoekers

de handen ineen om de zorg te verbeteren. Die

samenwerking leidt tot technische hoogstandjes,

zoals bijvoorbeeld de ontwikkeling van biopsie-

robots.

Dat het als buitenstaander best lastig is om te

begrijpen, waar alle specialisten bij ZGT mee bezig

zijn in hun vakgebied op het gebied van innovatie,

laat radioloog Jeroen Veltman zien. Hij legt ons

uit wat het verschil is tussen de biopsie-robot die

hij ontwikkelt met de technische onderzoekers

van Universiteit Twente en de robotarm die wordt

ontwikkeld in het Europese project Murab. Hoewel

beiden als doel hebben om nauwkeuriger weefsel

weg te halen, is de methode totaal verschillend

[zie kader].

Zie elkaar, vind de verbindende factor

En dat is wel precies wat het overbrengen van

innovatie en vernieuwing zo lastig maakt en

waar Jeroen Veltman verandering in wil brengen.

Daarom nam hij plaats in het Smartup Innovation

Team. Jeroen: ‘In ons ziekenhuis zijn veel mensen

met zeer goede innovatieve ideeën te vinden.

Wat killing is voor een goed idee, is dat je bij

het vertellen ervan alleen ‘ja, maar…’ te horen

krijgt. Vaak komt dat door onwetendheid. Ik wil

de verbinder zijn. Zodat mensen geen ‘ja, maar..’.

te horen krijgen, maar ‘Ja, ga ervoor, ga kijken of

het lukt!’ Als innovatieteam hebben wij een goed

netwerk, wij kunnen mensen op weg helpen om hun

innovatieve idee tot een goed einde te brengen.

Ik ben wel iemand die denkt in mogelijkheden in

plaats van beperkingen.’

Jeroen vindt dat als je innovatie wilt laten slagen,

je op pad moet. ‘Ga om tafel met elkaar: ziekenhuis

universiteiten, bedrijven. We moeten weten wat we

aan elkaar kunnen hebben, dan komen we steeds

verder. Dat is ook de bedoeling van ZGT Smartup

Innovation.’

Jeroen ziet ook wel dat vernieuwen binnen een

organisatie niet altijd even makkelijk is. ‘Het is

bijvoorbeeld erg wennen als je uit een kleine

organisatie komt en ineens onderdeel wordt van

een groter geheel. Dan worden er andere dingen

van je verwacht. Ik denk dat als we als ZGT willen

blijven groeien we ook voor de toekomst mensen

moeten aannemen die groei, onderzoek, innovatie

en vooruitgang in de zorg ambiëren. Ik ben ervan

overtuigd dat ZGT in staat is deze ambities waar

te maken.’

Er kan steeds meer

De toekomst van zijn werk ziet Jeroen rooskleurig

in, want er kan steeds meer. ‘Het grootste down-

moment in ons werk is, als er iets niet helemaal

goed gaat. En de kans op fouten, wordt steeds

groter. Vroeger kregen we uit een CT onderzoek

plaatjes van 5mm, nu zijn de plaatjes 1mm, vanuit

meerdere richtingen. En dan is het niet één plaatje,

maar zijn het duizend plaatjes. Op een gegeven

moment kun je dat niet meer alleen doen. Het is

niet mogelijk om met al die informatie in je eentje

een oordeel te vormen. Je moet zoveel factoren

afwegen. Het is dan ook niet verstandig om die

verantwoordelijkheid in je eentje te dragen. Een

computer kan ons daarbij helpen. We kunnen de

computer namelijk leren om plaatjes te herkennen

en de informatie te structureren. Dat maakt ons

werk alleen maar leuker èn beter wat mij betreft.’

De biopsie-robot

Als je op de MRI een verdacht plekje in de borst ziet, dan kun je met een robot

nauwkeurig wat weefsel weghalen. Een biopsie-robot versnelt deze procedure enorm en het is minder belastend voor de patiënt.

Het team onderzoekers kreeg voor de ontwikkeling van de robot een voucher van 50.000 euro van de Pioneers in Health Care. Dat is een initiatief van ZGT, MST,

zorgverzekeraar Menzis en de UT om wetenschappelijk onderzoek en samenwerking tussen de organisaties in de regio te ondersteunen. Er is inmiddels een prototype.

De robot is van plastic kunststof en alles is met lucht aangestuurd. Met deze robot kun je in de MRI een naald besturen, waardoor je nauwkeuriger kunt zien waar je

weefsel weg moet halen (‘een hapje kunt nemen’).

MURAB

Murab (MRI and Ultrasound Robotic Assisted Biopsy) is een Europees samenwerkingsproject waar Jeroen Veltman namens ZGT aan deelneemt. Onderzoekers bouwen

samen met onder andere Siemens en Kuka en universiteiten uit Verona en Wenen en het Radboud Ziekenhuis een biopsie-robot die het beste van MRI en ultrageluid

combineert. Het moet de diagnostiek van borstkanker en spierziekten verbeteren. Het doel is om een robotarm die de echo vastheeft systematisch de borst te laten

scannen en dat te matchen met het MRI beeld waarvan je weet dat er een plekje zit. Dan kan er heel precies aangeprikt worden. www.murabproject.eu


‘Privé ben ik wat gematigd met alle gadgets en vernieuwingen.

Mijn kinderen vinden alle gadgets natuurlijk erg leuk, dus als

ik iets nieuws heb krijg ik nauwelijks de kans om er zelf goed

naar te kijken. Wel heb ik drones besteld en ik heb informatie

gezocht over een GPS tracker voor mijn hond. Het is een

beagle en die is ontzettend eigenwijs. Mocht ze besluiten niet

terug te komen, dan kan ik haar zo altijd weer vinden.’

‘Ga om tafel met elkaar.’


INTERVIEW

Henri Wijers & Sander HesselinkDirecteur facilitair bedrijf ZGT, Manager Sales & Marketing Telecats

‘De toekomst van klantcontact.’

ZGT wil graag de launching customer worden van Telecats op het gebied van

vernieuwend klantcontact. Telecats is een regionale topspeler op het gebied van

het toepassen van spraaktechnologie in klantcontact. Zij deden al veel ervaring

op binnen gemeentes, zakelijke en financiële dienstverlening en denken dat de

ziekenhuisbranche veel profijt kan hebben van deze technologie.

Sander Hesselink, Manager Sales & Marketing van Telecats en Henri Wijers,

directeur facilitair bedrijf ZGT gingen in gesprek over de toekomst van klantcontact

binnen de zorg.

Hij of zij heeft informatie over de vraag die je

hebt gesteld.‘

Henri: ‘Ik verwacht dat er wel weerstand

kan komen rondom het centraliseren van

klantcontact. Dat is toch anders dan we gewend

zijn. Maar dat is natuurlijk. Elke verandering

roept in eerste instantie ergens weerstand op.

Dat hoort nu eenmaal bij vooruitgang. We zien

mooie kansen, dus dat is bemoedigend.’

En de toekomst? Hoe ziet die eruit?

Sander: ’Wij richten ons op Human Machine

Interaction met kunstmatige intelligentie. Nu

nog voor klantcontact via telefonie, maar die

grenzen vervagen. Straks zijn dat dus misschien

wel robots. Het robotje Nao bijvoorbeeld die wij

een tijd in bruikleen hadden is multimodaal. Die

kan niet alleen horen, maar ook kijken, wijzen

en foto’s maken. Hij heeft een lerend vermogen.

Wij hebben hem bijvoorbeeld Nederlands leren

praten.’

Henri: ‘Daar word ik dus heel enthousiast van.

Zo’n robot lijkt misschien ver weg, maar in 2009

hadden we nog nooit van een Ipad gehoord.

Moet je zien hoe deze technologie in korte

tijd toegankelijk, betaalbaar en inzetbaar is

geworden. Ik kijk er enorm naar uit dat wij als

ziekenhuis gebruik kunnen maken van alles wat

al deze ontwikkelingen te bieden hebben.’


Sander: ’Ik heb een FitBit voor de sport en

ben daarnaast een echte Apple adapt. En

natuurlijk gebruik ik ook spraakherkenning. Als

ik een zoekopdracht doe op internet doe ik dat

voornamelijk met Google Voice.’

‘Spraakherkenning wordt steeds beter en vanzelfsprekender.’

Waarom ZGT als launching customer?

Sander: ’Dat is eigenlijk best eenvoudig.

Doordat we in de gemeentemarkt succesvol

waren, zagen we ook mogelijkheden bij

ziekenhuizen. Van de contacten die we

zochten in de ziekenhuiswereld is ZGT

het meest voortvarend. Het klikte in de

gesprekken en we merkten dat er vaart in

zit. ZGT overweegt om dit snel toe te passen.

Daar houden we van. En het feit dat we bij

elkaar om de hoek zitten speelt natuurlijk

ook mee.’

Henri: ‘Die klik, dat geldt voor ons ook. Die

is heel belangrijk. Ik zie dit als een eerste

stap in een mogelijk bredere en diepere

samenwerking. Wij als ZGT moeten leren

veranderen en een samenwerking met een

derde partij geeft ons daarbij slagkracht. Wij

zijn als ZGT goed georganiseerd. We zijn toe

aan een volgende stap.

Deze pilot kan ons helpen bij het organiseren

van verbinding. De verbinding tussen ZGT en

de buitenwereld, met bedrijven en onderwijs.

Het zorgt ook intern voor verbinding. De

verbinding tussen afdelingen die met

veranderingen te maken gaan krijgen. Van

alle ideeën die er zijn, willen wij de speeltuin

zijn zodat we slimmer ons werk kunnen doen

en onze klanten, de patiënt, beter kunnen

bedienen.’

Hoe ziet deze eerste stap er concreet uit?

Sander: ‘Om klanten en in dit geval

patiënten zo goed mogelijk te helpen als

zij contact zoeken met het ziekenhuis moet

worden bepaald waarvoor de klant belt. Een

keuzesysteem is vaak te lang, tijdrovend en

niet klantvriendelijk. Wij werken met Open

Vraag SpraakHerkenning.

Op basis van wat de klant inspreekt wordt

het gesprek gerouteerd (doorverwezen), een

vervolgvraag gesteld of krijgt de klant direct

een antwoord met de juiste informatie. Om

de ingesproken vraag om te zetten naar

een goede route zijn taal en classificatie-

modellen nodig. We moeten weten hoe

klanten praten en vragen stellen. Dit willen

we graag samen met ZGT onderzoeken.’

‘Voor ons is het echt belangrijk om

te onderzoeken of deze manier van

klantcontact ook werkt voor deze branche.

Als eerste willen we heel veel taal en vragen

gaan inventariseren (via mail, social media,

ZGT website, etc.). Daarnaast willen we een

aantal workshops met medewerkers van ZGT

organiseren. Dit om meer inzicht te krijgen

in het proces. Als er een vraag gesteld wordt,

waar moet iemand dan terecht komen?’

En daarna?

‘Eerst willen we kijken of dit werkbaar is.

Als dat zo is, kost implementatie van het

systeem zeker een jaar. Vooral het verweven

van de nieuwe werkwijze in bestaande

processen kost tijd.’

Als ik tegen mijn carkit zeg: ‘ Bel Susan, dan

belt hij vaak genoeg Arjan.’ Een herkenbare

frustratie. Welke weerstand denken jullie

tegen te komen?

‘Spraakherkenning wordt steeds beter en

vanzelfsprekender. Maar voor veel mensen

is het ook nog nieuw. Belangrijk om te

weten is dat de herkenbare carkit werkt

met klankherkenning, dat is anders dan

spraakherkenning. Ons systeem verbindt

90% van de gevallen goed door en bij

de andere 10% krijg je een vriendelijke

medewerker aan de lijn. Wat we vaak horen

qua weerstand is: ‘Ik wil een mens aan de

lijn’. Maar dat krijg je dus ook, wanneer het

nodig is. En een voordeel is dat je je vraag

niet hoeft te herhalen. Diegene die je aan de

lijn krijgt is ook nog eens goed geïnformeerd.

“Goedemiddag u spreekt met ZGT, spreekt u alstublieft kort en bondig in

waarvoor u ons belt.”


ZGT Smartup Innovation Team

Jeroen Geerdink

Senior projectleider

Arjan Miltenburg

Hoofd P&O en bedrijfskundig manager

Freddy Bekken

Manager ICT

Nel Nienhuis MSc. MBA

Bedrijfskundig manager

Dr. Rianne Huis in ‘t Veld

Coördinator onderzoek en wetenschap Ocon

Eduard Monteban MBA

Bedrijfskundig manager

Prof. dr. Miriam Vollenbroek

Hoofd wetenschapsbureau

Dr. Jeroen Veltman

Radioloog

Henri Wijers

Directeur facilitair bedrijf

Kim Peters MRM

Hoofd communicatie

Colofon

ZGT Smartup Innovation magazine is een uitgave van ZGT, november 2016.

Tekst

Fotografie

Opmaak

Oplage

Dit innovatiemagazine is een speciale en eenmalige uitgave in het kader van het Smartup

Innovation Event. Bijzondere dank aan alle geïnterviewden die hebben meegewerkt aan

deze uitgave.

Susan van Dijk, Annette Looijestijn (Kairos Consultancy)

Archief ZGT, Robbert Beck, archief Siemens, archief Asito,

Annette Looijestijn (Kairos Consultancy)

Kairos Consultancy

1.000 exemplaren

Smartup Innovation magazine40

zgtsmartupinnovation.nlzgt2020.nl

‘De beste manier om de toekomst te voorspellen is om deze ... · daarmee over heel veel data....

Documents

Transcript of ‘De beste manier om de toekomst te voorspellen is om deze ... · daarmee over heel veel data....