Ëßçýè

Ìßäßíèééßòè

æóðíàËû

ËÅÇÃÈ

ÊÓËÒÓÐÀÄÈÍ

ÆÓÐÍÀË

Íóõ Àñêàðîâ è

åãî êîâ÷åã

Çèíäàíìóðóãúà ñà

øàèð àâà

×Iàë êâàäàðàéäèâè÷íè êâàõüäà

Äàüëàðà äöøÿíäÿ éîëóì òÿçÿäÿíÍÿ îëñóí îíëàðû ýÿòèðìÿìèøÿì.Ëÿçýè ëèáàñûìû èòèðñÿì äÿ ìÿíËÿçýè öðÿéèìè èòèðìÿìèøÿì.

Ãóüëåðà­ÊÀÌÈËÎÂÀ

Ýéâàç­ÌÀÐÂÀÐ

Ðàèäà­ÐÎÂØÀÍ

20

50

32

¹2Àïðåë - 2013

ÀÀËËÀÀÌÌ ((55 ))

Áà­êó­äèí­öIóðó­øåãüåðäàâàé­è­äàðàìàòäèç­

ôàðñàðè­Õóíçàð­êúàëà,­÷íà­Ãúóöàð­êIåëå­ëóãüóçâà.

Ãûç ãàëàñû

Ìÿ­ãà­ëÿ­ëÿð­äÿ­âå­ðèë­ìèø­ôàêò­ëà­ðûí­äîü­ðó­ëóüó­íà­ìö­ÿë­ëèô­ëÿð­úà­âàá­äåù­äèð.­Ìöÿëëèôëÿðëÿ­ðåäàêñèéàíûí­ìþâãåéè­óéüóí­ýÿëìÿéÿ­áèëÿð.

___________________________________________________________

Ðå äàê ñè éà íûí öí âà íû: àç1073,­Áà­êû­øÿ­ùÿ­ðè,­Ìÿò­áó­àò­ïðîñ­ïåê­òè,­529-úó­ìÿ­ùÿë­ëÿ,­“àçÿð­áàé­úàí”­íÿø­ðèé­éà­òû,­6-úû­ìÿð­òÿ­áÿ.

Àä­ðåñ­ðå­äàê­öèè:­Àç1073, ã.Áà êó, Ìåò áó àò ïðîñ ïå êòè, 529-ûé êâàð òàë,

Èç äà òåëüñòâî “Àçåð áàéäæàí”, ýòàæ 6.

www.alamjurnal.com | E-mail: info@alamjurnal.com

òåë.: (055) 838-70-44; (070) 350-18-11; (050) 355-96-41

“Àëàì”äèí I ïðåìèÿ

ùåñàá:­003803010094480621;­âÞåÍ­1002447121;­Ìöõáèð­ùåñàáû:­àÇ61ÍàÁÇ01350100000000006944;Áàêû­øÿùÿðè,­“ðàáèòÿáàíê”­àÑÚ;­Êîä­506399;­âÞåÍ­9900001016

“ÀëÀÌ” - ëåç ãè êóëòó ðà äèí æóð íàë

ñèôàðèø: 1238/// òèðàæ: 700

Jóðíàëûn ðåäàêñèéàñûíäà éûüûëìûø, ñÿùèôÿëÿíìèø âÿ “Àçÿðáàéúàí” íÿøðèééàòûíäà ÷àï îëóíìóøäóð.

ðóñëàí­Øåéäàéåâ­

(Òÿñèñ÷è)

Êàìðàí­aLaMVè­

(Áàø Ðåäàêòîð)

Úÿ­ëàë­Úß­ëà­ëîâ­

(Ðåäàêòîð)

àáèð­Òà­ùè­ðîâ

(Ìÿñóë êàòèá)Dèçàéíåð âÿ sÿùèôÿëÿéèúè:

Ìóðàä Ùàúûáàáàéåâ

Àðò-ìåíåúåðëÿð:

Îðõàí Êòñàðâèàíàð ÖÍÖÜâè

Òàêæå âñåõ êè î ñ êàõ ãîðîäà.

ÂÂ ÊÊ óó ññ àà ðð àà õõ ::

* Â ðå äàê öèè ãà çå òû "QUSAR ÊÖlÀÐ",

àä ðåñ: óë. Ô. Ìó ñà å âà 41, òåë: 5-23-83

* Â êíèæ íîì ìà ãà çè íå íà ïðî òèâ ñðåä íåé øêî ëû ¹2, óë. Ëåç ãè Íÿ ìåò

* Íà àâòîâîãçàëå ãîðîäå Êóñàðû â ãàçåòíîì êèîñêå.

Ôèð ìà “ÃÀß”ã. Áà êó, óë. Ã. Àëè åâ, 82. Òåë.: 465-67-13, 564-48-96, 564-63-45

Ôàêñ: 465-67-13 E-mail: abune@qaya.az

Ïîçâàíèâ â ðåäàêöèþ æóðíàëàÒåë: (055) 838-70-44; (050) 355-96-41.

ëÿçãè ìÿäÿíèééÿòè æóðíàëû2012-úè èë äÿí íÿøð îëó íóð.

Æóð íàë ìî æíî êó ïèòü

Ïîäïèñêà:

Ãèéìÿòè:

Ìàñ:

manat

ìàíàò5

Ë

È

Ð

À

Íà âñåõ ñòàí öèÿõ ìå ò ðî

ßðàí ñóâà ðèõú “Ëèðà” ................. 2

Ëåçãè "Àëàì" - êóëòóðàäèí êàëàì .............. 3

Âó÷ äà òåê èòèì äè åêå êIâà ëè êàé? ........................ 4

Íåèçâåñòíûé â íàóêå èñòî÷íèêÀëáàíñêîé ëèòåðàòóðû ..................... 7

Ðèçâàí Ðèçâàíîâ:Îò "Çèíäèêü-íàìå"

äî "ÐèêIèí ãàô" ......................... 14

Èìåíà ñòî åãèïåòñêèõ áîãîâ è ëåçãèíñêèé ÿçûê ........... 34

ÖIàéëàïàíäèí óüìóüð õüàéè “Àëïàí” ................ 43

Øà, ÷Iàëàí ãóðêIâàòIäèç ýâåðèí ................... 46

Óðóñ ëèòåðàòóðàäèí êëàññèêàð ......................................... 48

Çèíäàíìóðóãúà ñà øàèð àâà... ....................... 50

×Iàë òIâàð àëàé ïIèðåë øà! ........................... 52

Èñìàèëðèí Êúàëàæóãú ................... 55

Àë ôà âèò äèí ìå ñý ëà ÿð ................... 61

"ÌÀÐÂÀÐ" ................................................. 62

1

È ÍÓÌÐÀÄÀ

Ãúè­ëå­àâàé­éè­ñàí­21­ìàðò.Ìîñêâà äèí "Îñ òàí êè íî" òå ëå âè çè ÿ äèí 750 êàñ

êüàç âàé, ñè âå-ñèâäè àöIàí âàé “Êðåìë” çàë äàçóüðíå äèí âàí ãüàò íà âàé. Ìîñêâàäèí ëåç ãèé ðèèíà ßðàíñó âàð êüè ëåòó õóç âàé.

Ñó âà ðèíì ÿ ð å ê à òîïå ðà äèíñî ëèñò Ñå -ëèì Àë -ëàãü ÿ ðî âàê î ì ï î ç è ò î ðÌåãü à ìåä Ãóü -ñåé íî âà Ìàí ñóðÊóü ðå âè äèí ãà -ôà ðèç êõüåí -â à é"Õàéè ÷èë"ìà íè äàë äèàâàë íà.

Âè íè äå ðå -æå äà êüè ëåôåéè è ñó âà -ðèí ìÿ ðå êàò -äèí ÷óí ïà -òàë óíè êàë -âàë àì òèð êè, ìÿ ðå êàò ÷è æóð íàë äèí ó÷ ðå äè òåëÐóñ ëàí Øåé äà å âà òó õóç âàé. ÃüàêIíè è ìÿ ðå êàò äàæóð íàë äèí êüè ëèí ðå äàê òîð Êúóð áà íà ëèé ðèí Êà -ì ðà íà "Àëàì"äè êüè ëå òó õ âàé "Éèñàí ìàíèäàð"êîí êóð ñäè êàé ìà ëó ìàò ãà íà. Ãóüãúóüíàé "Àëàì"

æóðíàëäè ÷àðà àâóíâàé “Ëèðà” ïðå ìè ÿ ÿð ÷ïèíèå ñèé ðèâ àãàêü àð íà.

Ïðåìèÿÿð“Ëåç ãè ýñ ò ðà -äà äèí ìà íè -ÿð” íî ìè íà -öè ÿ äàé Ðóñ -ëàí Ïèð âåð -äè å âàç êàð -êàì êîì ïî çè -òîð Ìåãü à -ìåä Ãüóü ñåé -

íî âà, “Ëåç ãèõàëêü äèí ìà íè -ÿð” íî ìè íà öè ÿ -äàé Ìàãü è ðà Øè -ðè íî âà äèç ÌÃÓ-äèí ïðîôåññîðÌ.Ìà ãî ìåä-Ýìè -íî âà, “Ëåç ãè ÷à -ëàë ðåï” íî ìè íà -

ö è ÿ ä à éÝ ë ò ó ä î ä è ç(Ýë øà ä Ëå áè -áîâàç) ìà äà -ðàò äèí (ýêî -íî ìè êà äèí )èëè ì ðèí äîê -òîð Àñà ëèÀñà ëè å âà ãà -íà.

"ÀËÀÌ"

ßðàí ñóâàð2

ßðàí­ñóâà­ðèõú­

"ËÈ­ÐÀ"

Ñèô­òå­ íó­áàò­äà­ ëóãü­óç­ êàí­çà­âà:­ öIèéè­æóð­íàë­-äèí­àêó­í­ðè,­êIàëó­á­ðè­âà­ðàíãà­ðè,­òIèìèë­òà­íèø,àì­ìà­ðèêIèç­õóø­òIâàðöIè­­êIåë­çà­âàé­äàç­íóð­ÿçà­-âà,­÷èì­ãóçâà­âà­àì­òà­äèç­êIåëèç­òàç­âà.­Çà­ãüàðõòàé­ íó­ì­ðà­ òóïIàëàé­ èé­èç­âà,­ àõ­ïà­ ðèêIå­ ­ àêüóð,âèë­àöóêü­àé­­ìà­òå­ðè­à­ëàð­äèêú­åò­äèâ­äè­êIåë­çà­âà:ïðî­ôåñ­ñîð­ß.­ßðà­ëè­å­âàí­"Ëåçãèé­ðèí­êúà­äèì­òà­-ðèõ",­õó­äîæ­íèê­Ä.­Âå­ëè­áå­ãî­âàí­"Êúà­äèì­ãðå­êðèíàë­ôà­âèò­äèí­ áè­íå­ ëåç­ãè­ ÷Iàë­ ÿ"­ âà­ ìóõ­áèð­ Ê.Àëàì­âè­äèí­"Ñà­ìóð"­ãà­çåò­äèí­êúàä­éèñ"­1-íó­ì­ðà­-äàé;­êîì­ïî­çè­òîð­Ì.­Ãüóü­ñåé­íî­âàí­"Çóð­áà­áà­æà­-ðàãú­äèí­áè­òàâ­âàë"­ (êîì­ïî­çèòîð­Ãîò­ôðèä­Ãüà­ñà­-íî­âà­êàé),­ß.­ßðà­ëè­å­âàí­ "×è­ñóð­áó­áàé­ðèí­êõüè­-íàð",­àëèì­Ô.­Áå­äå­ëî­âàí­"Ëåç­ãèé­ðèí­öIóí­êIâàë",ìóõ­áèð­Ä.­Àãú­à­å­âà­äèí­"Ôè­ëè­ôàð"­âà­­Ð.­Ìóáè­ëè­-äèí­ "Óäè­í­ðèí­ àöóêü­óí-êúà­ðàãú­óí"­ 2-íó­ì­ðà­äàé;Ì.­ Ãüóü­ñåé­íî­âàí­ "Âè­ðè­ äåâè­ðàð­ ïà­òàë­ ìà­íè­ÿð"(ìà­íè­äàð­ Ðàãü­è­ìàò­ Ãüà­æè­å­âà­äè­êàé),­ ìóõ­áèðÀáèð­Òàãü­è­ðîâàí­"Íèæ"­âà­­­Ä.­Âå­ëè­áå­ãî­âàí­"Âèøàë­ëàãü­âà­ëåç­ãè­÷Iàë"­3-íó­ì­ðà­äàé;­­ðàãü­ìåò­õüàéèçà­ðè­Çà­áèò­Ðèç­âà­íî­âàí­"Çè­óü­ìóüðäèí­øè­êè­ëàð",çà­ðè­Àñåô­Ìåãü­ìà­íàí­"Ïà­ëàñàé­ðèí­àâà­çàð"­(êîì­-ïî­çè­òîð­ âà­ ìó­çû­êàíò­ Îìàð­ Àþ­áî­âà­êàé),­ çà­ðèÀçèç­Ìèð­çà­áåãî­âàí­"Äàí­êî­äèí­ðèêI­õüèç..."­(çà­ðèÑå­äàêú­åò­ Êå­ðè­ìî­âà­äè­êàé)­ 2013-éè­ñàí­ 1-íó­ì­ðà­-äàé...­­È­ñè­ÿãü­çà­âàé­ìàä­íè­ÿðãúè­æå­äàé:­æóð­íàë­-äèí­íó­ì­ðàé­ðà­ãüàêü­âàí­ãçàô­öIèéè,­ìåò­ëåá­âà­ìà­-ðàêü­­êâàé­ìà­ëó­ìà­òàð,­äå­ëè­ëàð­àâà.­Èì,­ãüåë­áåò­-äà,­ æóðíàë­äèí­ êüè­ëèí­ âè­íè­âàë,­ æóð­íà­ëè­ñ­ò­ðèíàãàëêü­óí­ ÿ.­ Çà­ àáó­ðóç­ èõü­òèí­ àãàëêü­óí­ -­ "Àëàì"æóð­íàë­âè­ðè­æèãü­å­ò­ðàé­âè­íè­äå­ðå­æà­æà­àâàç­àêú­-ó­äóí­ìó­áà­ðàê­çà­âà.­

Æó­ðàë­äèí­ åðè­ ìàä­íè­ ­ õúñàí­ õüóí­ ìó­ðàä­ ÿç,òåø­êè­ëàò­÷è­ÿð­âà­ðå­äàê­òî­ðàð­ïàòàë­­àãú­à­äèõú­ãà­-ëàé­õüòèí­ôè­êè­ðàð­ëóãü­óç­êàí­çà­âà.­Ñàä­ëàãü­àé­-äè,­ æóð­íàë­äèí­ ãüàð­ ñà­ íó­ì­ðà­äèí­ ìà­òå­ðè­à­ëàð,äóü­íü­ÿ­äà­ ôàä­ëàé­ àäåò­ õüàí­âàé­ êúàé­äà­ âè­ëèâõâå­íà,­ñà­øó­ìóä­÷êà­äàë­ïàé­èí­(ìå­ñå­ëà,­­êóë­òó­ðà,èñ­êóñ­ñò­âî,­ìó­çû­êà,­àð­õè­òåê­òó­ðà­âà­ìñá.),­ñà­ïàéëåç­ãè­ òàé­è­ôàé­ðèí­ (àãú­óë­ðèí,­ áó­äóãú­ðèí,êúðûöIðèí,­õè­íà­ëóãú­ðèí,­ðó­òóë­ðèí­öIàõóð­ðèí­âàìñá.)­êóë­òó­ðà­äèç­òà­ëóêü­æåí,­ãüàð­íó­ì­ðà­íè­àäàíìà­íà­ êúà­ëóð­çà­âàé­ êüè­ëå­ðè­ëàé­ àâàëóí.­ ­ Êüâåäëàãü­àé­äè,­ õàëêü­äèí­ìå­öèí­ òóüêIóüíðèç,­ ëè­òå­ðà­-òó­ðà­äèí­ ýñåð­ðèç­ âà­ êðè­òè­êà­äèç­ (1-­ íó­ì­ðà­äà­ Ã.Ãüà­ñà­íî­âà­äèí­ "Õöèí­ äà­ëó­ ÷è­ëèâ­ ãóç­âà÷­ äè­äå­-äè..."­ ìàêú­à­ëà,­ àäàí­ òIâàð­ âó­÷èç­ ÿòIàíè­ ­ ëåç­-ãè­÷Iàëàë,­ òåêñò­óðó­ñ­äàë­êõüåí­âà;­2,­3­âà­2013-éè­ñàí­1-ëàãü­àé­íó­ì­ðàé­ðà­Ð.­Ðèç­âà­íî­âàí­ "Øàð­-âè­ëè"­ ýïî­ñ­äè­êàé­ ìàêú­à­ëà­ÿð­ âà­ ìà­ñà­ ìà­òå­ðè­à­-ëàð­÷àï­íà­âà)­åêå­÷êà­òà­ãóí.­Êüóä­ëàãü­àé­äè,­ãçàôìàêú­à­ëà­ÿð­ (Ô.­ Áå­äå­ëî­âàí­ "Ëåç­ãè­ õàëêü­äèí­ êà­-ëåí­äà­ðàð"­ 1-íó­ì­ðà­äà,­ ß.ßðà­ëè­å­âàí­ "Çè­ äà­ìàõ,çè­äåðò­-­ëåç­ãè­÷Iàë"­ìàêú­à­ëà­3-íó­ì­ðà­äà­âà­ìñá.)ÿðãúè­ õüàí­âà.­ Âàä­ ëàãü­àé­äè,­ "Àëàì"­ èëèì­äèíæóðíàë­òóø,­àì­òIèëè­êIåëäàéáóðóç­òà­ëóêü,­àáóðãúà­âóð­äà­àêü­à­äàé­÷Iàëàë­êõüåí­âàé­èç­äà­íèå­ÿ.­Ãüàèõü­òèí­ êIàëóá­äà­ àâàç­ àäà­ êIåë­çà­âàé­áó­ðóç­ êúóë­-ëóãú­íè­àâóí­ëà­çèì­ÿ.Çàç­"Àëàì"­æóð­íàë­äè­êàé­­÷è­õàëêü­äèí­­ìå­äå­íè­-ÿò­êúà­ëóð­çà­âàé,­ãåãü­åí­øàð­çàâàé,­ìàøãü­óð­çà­âàéâà­õóüçâàé­ïàê­êà­ëàì­õüà­íà­êàí­çà­âà.

Êúóðáàí ÀÊè ìîâ, ïðî­ôåñ­ñîð

ÀÍÀËÈÇ 3

2012-éè­ñàí­èþí­äèç­÷è­òà­ðèõ­äà­åêå­âàêú­èà­õüà­íà­-­Áà­êó­äà­ëåç­ãè­õàëêü­äèí­êóë­òó­ðà­äèí"Àëàì"­æóð­íàë­äèí­ñàä­ëàãü­àé­íó­ì­ðà­­÷èíàë­àêú­àò­íà.­Äå­ðèí­ìà­íà-ìåò­ëåá­äèí­ìà­ëó­ìà­ò­-ðèâ­íè­ìàêú­à­ëàé­ðèâ­àöIàí­âàé,­èåð­÷Iàãóð­öIèéè­æóð­íàë­äè,­ãüåë­áåò­äà,­âè­øå­ðàë­äè­âà­òà­-íýãü­ëèé­ðèí,­àáó­ðó­êàé­ÿç­è­öIàðà­ðà­ðèí­ ­ êè­ðàì­äèí­íè,­ðèêI­ïà­ðà­øà­äàð­íà.­Àì­ìà­ñàä­-ëàãü­à­íà­æó­âàí­ôè­êèð­ëóãü­óç­òà­äè­êúà­÷ó­íà÷,­ãóüãú­óü­íèí­ñàä-êüâå­íó­ì­ðà­àê­âà­äàë­äè­äà­-âàì­ãà­íà.­Èíãüå,­çè­ãúè­ëå­­2013-éè­ñàí­1-íó­ì­ðà­àâà,­àì­ñàí­ëàé­êúà­÷óð­ëà­"Àëàì­äèí"­êüóäëàãü­àé­íóìðà­æåç­âà.

ËÅÇÃÈ�"ÀËÀÌ"-�

ÊÓËÒÓÐÀÄÈÍÊÀËÀÌ

Õóü­ðóüã­ Òàãü­è­ðàí­ óü­ìóüðäèí­ ãúàë­ ñà­ àêü­âàíÿðãú­è­äè­õüà­íà÷.­Âè­÷èí­65­éèñ­íè­òàõü­àí­ìàç,­àìðàãü­ìåò­äèç­ôå­íà.­ Àÿë­ âàõ­òàð­Àçåð­áàé­æàí­ ïà­òàæà­ôà­äèê­íè­çèë­ëåò­äèê­õüà­íà,­æåãü­èë­ÿøàð,­­õ­çàíõóüí­ïà­òàë,­ôó­õó­ðå­ðàé,­ÿä­õó­ëà­ðàé­õüà­íà,­êúå­ëå­-÷è­âàë­ èé­èç­ àêú­àò­íà.­ ßø­àð­ õüàéèëà­ ãüó­êó­ìà­òàðäå­ãèø­õüà­íà,­øà­èð­ðèí­ãà­ôà­ðèõú­êúè­ìåò­õüàé­è­-ëà,­àäàç­ñàãú­÷àí­àìóêü­íà÷.­Ãüà­âè­ëÿé­âè÷­ÑÑÑÐ-äèí­ Êüè­ëèí­ Ñî­âåò­äèí­ äå­ïó­òàò­âè­ëå­ õêÿ­ãúíà­-âàé­ ÷Iàâóç­ ñå÷­êè­÷èé­ðèõú­ ãà­ëàç­ ðà­õóí-èõ­òè­ëàòàâóí­ïàòàë­ðåêüå­àâàé­÷Iàâóç­Õóü­ðóüã­Òàãü­èð­âè­-÷èç­ àêü­âàí­ ðèêI­ àëàé­ ëåç­ãè­ õàëêü­äè­âàé­ àæàë­äèêúàêú­óä­íà.

Ãüèõü òèí êàñ òèð Õóü ðóüã Òàãü èð? Çóí,àäàí­ãúâå÷Iè­õâà,­áó­áà­ðàãü­ìåò­äèç­ôè­äàé­ëà,­13éèñ­íè­­áåãü­åì­òàõü­àí­âàé­­àÿë­òèð.­Ãüà­íèç­êè­ëèã­-íà,­çè­ðèêIåë­õêó­íàð­ãüà­÷Iàâàí­áóð­ÿ.­Çóí­õ­çàí­äàëàï­êIàíèí,­-­öIóä­­ëàãü­àé­àÿë­òèð.­1936­-­éè­ñóçÒàãü­è­ðàç­õüàéè­êüóä­ëàãü­àé­àÿë­õâà­òèð.­Àäà­ëàéâè­ëèê­ìàä­ñà­õâà­êâàé,­àäàç­Òàãü­è­ðà­âè­÷èí­áó­áà­-äèí­òIâàð­-­Àëèì­ãàí­âàé.­Êüâåä­ëàãü­àé­ãà­äà­äèçãó­äàé­ òIâàðöIèõú­ êúåêú­âåç­âàé­ âàõò­ óðó­ñ­ðèíìàøãü­óð­ êõüèðàã­ Ìàê­ñèì­ Ãîðü­êèé­ êüå­íà,­ âè­ðè

ÕÓÜÐÓÜÃ ÒÀÃÜÈÐ -1204

Àëàé éè ñóç Äàãú ó ñ òàí äèí õàëêü äèí øà èð Õóü ðóüã Òàãü èð äè äå äèç õüàé è äà ëàé

èíèõú 120 éèñ òà ìàì æåç âà. Òà ðèõ äèí æèãü åò äàé èì àêü âàí ãçàô âàõò òóøòIàíè, èí ñà -

í ðèí óü ìóüðäà 120 éè ñóç ñà øó ìóä íå ñèë êIâà ÷åë êúà ðàãú çà âà, äàãú ëà ðèí âàöIàðàé

õåé ëèí ÿòàð àâàõü íà ôèç âà, øó ìóä íè ñàä ãüó êó ìà òàð âà ãüó êóì äà ðàð äå ãèø æåç âà.

ßòIàíè õà ëèñ øè è ðàò äèí ìåé âà ÿð, àáó ðóõú ãà ëàé êüåòIåí àòèð âàõ òà ðè âàé òIèìè ëàð èé -

èç õüàéèä òóø. È êàð ñóá óò çà âàé äå ëèë ðè êàé ñàä ëåç ãè øà èð Õóü ðóüã Òàãü è ðàí ñè âèí

æà âàãü è ðàð êúå íèí þêú óç íè íå èí êè âè ÷èí õàéè õàëêü äèí, âà ãüàêIíè ìà ñà ìèë ëå ò ðèí

âå êèë ðèí ðèêIåðà íè ìå öå ðà àìóêü óí ÿ. È êàð ìàä íè ñóá óò çà âàé äè ìàðò äèí âàö ðàí

êüâåä ëàãü àé ïà þ íà Äàãú ó ñ òàí Ðå ñ ïóá ëè êà äèí Ïðå çè äåíò äèí ýìèð äàë äè øà èð äèí

þáè ëåé àáóð äèâäè êüè ëå òó õóí ïà òàë ìàõ ñóñ òåø êè ëàò âè ëèí êî ìè òåò õêÿãú óí ÿ.

Âó÷äàòåê èòèìäè

åêå êIâàëèêàé?

ãà­çå­ò­ðàé­íè­ðà­äèî­äàé­ãüà­äà­êàé­ðà­õàç­âàé­éèêú­àðòèð.­Òàãü­è­ðà­âè­÷èí­þë­äàø­Ãóü­ëóü­øà­íàç­ëàãü­à­íà:"×àç­÷Iåõè­õâà­Àëèì­àâà,­ãúâå÷Ièäè­Ìàê­ñèì­õüó­-ðàé.­ Èì­ âè­ðè­äàç­ èãðàìè­ òIâàð­íè­ ÿ,­ ñòõà­äèíòIâàðöIèõú­ãà­ëàç­êüóí­âàé­äè­íè".­Àí­æàõ,­ Ìàê­ñèìàç­ ãúâå÷Ièç­ìàç­ ÿðà­ðèí­ àçàð

àòà­íà,­ ðàãü­ìåò­äèç­ ôå­íà,­ àäàí­ òIâàð­ àìóêü­íà.1946­-­éè­ñóç­çóí­äóü­í­ÿ­äèç­àòàé­ëà,­à­òIâàð­çàç­ãóíõúó­âó­íà.­Ãè­ëà­Õóü­ðóüã­Òàãü­è­ðàí­âè­ðè­õ­çàí­äè­êàéàìàé­äè­òåê­ñà­çóí­ÿ.­Çà­çíè­ïóä­âå­ëåä­õüà­íà.­Áó­-áà­äèí­òIâàð­ãàéè­õâà­àð­ìè­ÿ­äà­òå­ëåô­õüà­íà.­Ãå­íà,Àë­ëàãü­äèç­øó­êóð,­çè­ãúâå÷Iè­õâà­Àð­ñå­íàç­ýð­êåêâå­ëåä­ õüà­íà,­ àäàë­ ÷íà­ Òàãü­èð­ òIâàð­ ýõ­öèã­íà.Èì­÷è­õ­çàí­äèí­êóü­ðóü­òà­ðèõ.­­Ãè­ëà­÷íà­Õóü­ðóüã­ ­Òàãü­èð­ðèêIåë­õêóí­äà­âà­ìà­-

ðèí.­Äè­äå­äèí­èõ­òè­ëà­ò­ðàé,­áó­áà­àÿë­ðèí­òåð­áè­ÿ­-äèç­ ôè­êèð­ ãó­äàé­ èòèì­ òèð.­ Õ­çàí­ êúà­ëèí,­ òIóüíòIèìèë­òèð­÷Iàâà­ðà­ ­âè­÷èí­àÿë­ðè­"×óí­ãè­øèí­ÿçàìóêü­çà­âà,­ íå­äàé­äè­ áåñ­ æåç­âà÷"­ ëàãü­àé­ëà,­ àäàæà­âàá­ ãó­äàé:­ "Áà­ëà­ÿð,­ êúà­ïó­íà­ íå­äàé­äè­ ­ ãçàôàâàé­ëà,­òóõ­æå­äàë­äè­íåú,­òIèìèë­àâàé­ëà,­êóü­òÿãüæå­äàë­äè".­ Ãüà­âè­ëÿé­ Õóü­ðóüã­ Òàãü­è­ðàí­ àëà­òàéàñèð­äèí­30-éè­ñà­ðèí­ãçàô­øè­èð­ðà­ãúè­ëå­èõ­òè­ÿ­-ðàð­àâàé­áó­ðóç­àð­çà-øè­êà­ÿò­àâà:­­­

Êî­ìè­ñà­äèç­àð­çà

ÒIàëàá­çà­âà­êâå­âàé­ñà­øàë­âàð,­êî­ìè­ñà,Øàë­âàð­àâà­÷èç­àâà­äàð­âàë,­êî­ìè­ñà.Ëàï­õüàí­âà­ãèë­õàëêü­äèç­àê­âàð­âàë,­êî­ìè­ñà,Àëóä­çà­ëàé­è­åêå­àð­âàë,­êî­ìè­ñà.

Äóüç­ÿ­ëàãü­à­íà­õêóä­íà­êóüí­÷íà,Êüâåä­àâàé­äàç­âó­÷èç­ãó­äà,­÷èí­êüó­íà?Àöóêü­äà­íè­êèñ­íà­÷óí­êIâà­ëèí­ïó­íà?Êè­ëèã­ìàí­êóüí,­ãüèêI­ÿòIà­çè­ãüàë,­êî­ìè­ñà.

Ðèø­âåò­äèç

È­êàð­òå­æåç­çà­âàé­ýõèç,Çàç­åêå­õè­ôåò­õüà­íà­õüè.×èð­õúæåç­âà÷­êàâ­õà-ôåêüè­-Ãèëà­âè­ðè­ðèø­âåò­õüà­íà­õüè.

Èí­ñàô­àâà÷­êIóñ­íè­âàêIàõú,Ãüèêü­âàí­êúâàç­äà­êå­ñèá­äàêIàõú.Ðèø­âå­ò­ðàë­äè­èé­èç­êIâà­ëàõ,Ôÿ­ëåé­ðèç­çåãü­ìåò­õüà­íà­õüè.

Íèç­÷èäà

Øó­ìóä­ñå­ôåð­ëàãü­à­íà­ñåë­ñî­âåò­äèç,Àì­íè­êè­ëèã­äà÷­ýñèë­ëàãü­ìè­íåò­äèç.Ýãåð­è­ãüàë­êõüåéòIà­çà­ãà­çåò­äèç,ßá­ãó­äàòIà,­ãó­äà÷òIà­çàç,­íèç­÷è­äà.

Ìå­ãåð­òèðòIà­ñåë­ñî­âåò­âè÷­çè­ìóêü­âà,Ãüèí­ëàé­õüàé­èòIàíè­ãó­äàé­õüè­÷êà.Àê­âà­äà­ñà­êúóë­ëóãú­àäà­çàç­ïà­êà,Ëàãü­à­íà­óìóä­æå­äàòIà,­íèç­÷è­äà.

Ìè­ñ­êèí­Òàãü­èð,­àÿ­íà­÷Iàëàð­òà­ìàì,Êúå­ðåõ­àÿ­ãúè­ëå­àâàé­âè­êúà­ëàì,Æó­âàí­ìå­öå­ëàé­÷Iåõè­äàç­öå­ñà­ëàì.ÃüàêI­àâóð­ëà,­áåë­êè,­êàð­êüè­ëèç­ôè­äà.

È­øè­èð­ðè­íå­èí­êè­òåê­ñà­Òàãü­è­ðàí­êIâà­ëèí­ãüàëêúà­ëóð­çà­âà,­àáóð­ ­ ãüàêIíè­âè­ðè­æå­ìÿò­äèí­ ãüàë-àãü­âàë­äè­êàé­ ðà­õàç­âà.­ È­ âà­ ìà­ñà­ øè­èð­ðàé­ ÷àçãüàêIäà­÷èð­æåç­âà,­âó­÷èç­Òàãü­è­ðàç­õàëêü­äèí­øà­-èð­ëóãü­óç­âàòIà.­Àäàí­ÿøàé­èø,­àöóêü­óí-êúà­ðàãú­-óí,­ôè­êèð-õè­ÿë­ âè­÷èí­ õàëêü­äèí­ óü­ìóüðäèõú­ ãà­-ëàç­ ñàä­ òèð,­ ñèõ­ àëàêú­à­äà­âàé.­ Àäàç­ ÷à­ðà­äàíðèêIèêàé­ õà­áàð­ õüóí,­ êIåâå­âàé­äàí­ êóü­ìåê­äèçôèí,­ ãüà­ðàé­äèç­ ãüàé­ëóãü­óí­ àäåò­ òèð.­Ìè­ñàë­äèëóãü­ó­äàé­âàë,­ àì­ âè­÷åë­ àëàé­äè­ õòIóí­íà,­ àëà­÷èð­-äàç­ãó­äàé­êàñ­òèð.­È­áà­ðà­äàé­­ñà­äóü­øóüø­ðèêIåëõêèí.Õóü­ðóüã­Òàãü­èð­Äàãú­ó­ñ­òàí­äèí­Õàëêü­äèí­øà­èð­-

íè­òèð,­ÑÑÑÐ-äèí­Êüè­ëèí­Ñî­âåò­äèí­äå­ïó­òàò­íè.Ãüàð­ ñå­ôåð­äà­ êúàéãú­ó­ÿð­ àâàç­ Ìàãü­à÷êú­à­ëàøåãü­åð­äèç­àòàé­ëà,­àì­øåãü­åð­äèí­ìóãü­ìàí­õà­íà­-äà­àêú­âà­çó­íèç­ìàæ­áóð­æåç­âàé.­È­êàð­ôè­êèð­äèçêúà­÷ó­íà,­­ðå­ñ­ïóá­ëè­êà­äèí­ãüà­êè­ì­ðè­Òàãü­è­ðàç­­Åð­-ìîø­êè­íàí­ òIâà­ðó­íèõú­ ãà­ëàé­ êóü­÷å­äàé­ àìóêü­äàéêIâàë­ ÷à­ðà­ àâó­íà.­ Ãüå­ëå­ ñà­ þêú­óç­íè­ à­ êIâà­ëåàöóêü­òàõü­àí­ìàç,­àì­äå­ïó­òàò­âè­ëèí­ðåêü­ÿé­ýâå­ðó­-íèç­êè­ëèã­íà,­öIèéè­êIâà­ëèç­êóü­ëåã­ ­ÿíà,­Ìîñê­âàøåãü­åð­äèç­ôèí­ìàæ­áóð­ õüà­íà.­Ñà­ ãüàô­òå­äè­ëàéýëêú­âå­íà­ õòàé­ Òàãü­è­ðà­âàé­ âè­÷èí­ êóü­ëåã­äàë­äèêIâà­ëèí­ðàê­àõú­àé­èç­õüà­íà÷.­­Êüèë­àêú­àò­òà­âó­íà,ðàê­ ãà­òàé­ëà,­ êIâà­ëåé­ êúå­öåë­ òà­íèø­ òó­øèð­ ñàèòèì­ýêú­å÷Iíà.-Âóí­âóæ­ÿ,­ÿ­ñòõà,­âóí­çè­êIâà­ëå­âó­÷èç­àâàé­äè

ÿ?­ -­ ëàãü­à­íà­ õà­áàð­ êüóð­ Òàãü­è­ðàç­ êIâà­ëÿé­ ýêú­-å÷Iàé­äà­ãüà­ÿ­àâà÷èðäè­õüèç­æà­âàá­ãà­íà:-Èì­ãè­ëà­çè­êIâàë­ÿ,­-­ëàãü­à­íà,­àì­êüó­ëóõú­ýëêú­-

ÕÓÜÐÓÜÃ ÒÀÃÜÈÐ -120 5

Øàèð óüìóüðäèí þëäàø Ãóüëóüøàíàõú ãàëàç.

âå­íà.­ Àõïà­ âè­ëèê­ âàä-ðó­ãóä­ àÿë­íè­ êó­òó­íà­ ïàáêúå­öåë­äè­àòà­íà.-Âàç­ãè­ëà,­-äà­âàì­íà­êIâà­ëèí­"öIèéè­èå­ñè­äè",­-

è­àÿ­ëàð­êóü­÷å­äà­òó­íà,­òåê­äèç­èíà­àöóêüèç­êàí­çà­-âà­íè?­­Âà­ëàé­à­êàð­àëàêü­äàòIà,­çóí­ïàá­íè­­àÿ­ëàðãà­ëàç­êóü­÷å­äèç­ãà­äàð­íà,­øà­àöóêü.-Çà­ëàé­à­êàð­àëàêü­äà÷,­æóâ­àöóêü­àÿ­ëàð­íè­ïàá

ãà­ëàç,­ -­ ëàãü­à­íà,­ Òàãü­èð­ êüó­ëóõú­ ýëêú­âå­íà­ Îá­-êîì­äèç­õòà­íà,­âè­÷èç­àöóêüäàé­­ìà­ñà,­ñà­ãúâå÷IèêIâàë­æàãú­ó­ðóí­òIàëàá­íà.-Áåñ,­ âàç­ ÷íà­ êIâàë­ ãàé­è­äè­ âó÷­ òèð?­ -­ õà­áàð

êüóð­ëà,­àäà­õüàé­è­áóð­àõú­àé­íà.­Îá­êîì­äèí­ñå­ê­ðå­-òàð­äè­ òà­äèç­ òå­ëå­ôîí­äèí­ òðóá­êà­ õêàæ­íà,­ ìè­ëè­-öèÿ­­äèç­ýâå­ðèç­êàí­õüà­íà,­õúåë­êâàç­­ëàãü­à­íà:-Çà­à­êúó­ðóì­ñàõ­âè­÷èí­ãóðöIóëàð­íè­ãà­ëàç­èñÿò­-

äà­êIâà­ëÿé­÷ó­êóð­äà!Òàãü­è­ðà­ìè­íåò­äèâ­òóüíò­­ñå­ê­ðå­òàð­àêú­âà­çàð­íà:-Êÿ­ìèð,­ÿ­ñòõà,­àáó­ðóê.­À­êà­ñ­äè­äóüç­ëóãü­óç­âà:

âó÷­äà­çà,­òåê­èòèì­äè,­­åêå­êIâà­ëå­ðè­êàé?­Çóí­ñàêúóí­øè­ ãà­ëàé­ ­ ãúâå÷Iè­ êIâà­ëå­ òóüêIóü­ðà,­ ðà­õóí-ëóüêIóüíäàé­êàñ­íè­æå­äà­êúâà­ëàâ,­àð­òóõ­ìèõü­è­âè­-ëåð­àâóí­íè­ãå­ðåê­êúâå­äà÷.­Çàç­õó­ðå­äóüç­êIâà­ëåðàâà,­ãüà­íèç­õúôåé­÷Iàâóç­çóí­êIâà­÷åð­ÿðãúè­àâó­-íà­àöóêü­äà.Ãçàô­ ìóü­êóü­ äóü­øóü­øðà­íè­ ãüà­ èõü­òèí­äè­ òèð

Õóü­ðóüã­Òàãü­èð.­­Áó­áà­äè­êàé­ðà­õà­äàé­ëà,­çè­ðèêIåëà­äàí­èõü­òèí­ãà­ôàð­õêâå­äà:

Ìè­ñ­êèí­Òàãü­èð,­êå­ñèá­ÿ­âóí­äàòIàíà,Õüàéè­óü­ìóüð­âè­ãüóð­áà­ò­ðà­êòIàíà.Ãè­ëà­âè­ôó­ìèõü­è­äà­êàç­àòIàíà.Áåñ­âó÷­èé­èí,­ñòõà­ÿð,­èêI­õüàé­è­ëà,Âè­ðè­óü­ìóüð­äàð­âè­ëå­âàç­ôåé­è­ëà?

Êúà­÷óí­ ÷íà­ Ñî­âåò­ ãüó­êó­ìàò­ ïàð­÷óì­ õüàí­âàéãåíã­éèêú­àð.­Øè­èð­ðè­êàé­ìà­íè­ÿð­õüàí­âàé,­õàëêü­-äèç­ðèêI­àëàé,­òIâàð-âàí­­àêú­àò­íà­âàé,­Äàãú­ó­ñ­òàí­-äèí­õàëêü­äèí­øà­èð­ëàãü­àé­òIâàð­ãàí­âàé­ÕóüðóüãÒàãüèð­ñà­ñå­ôåð­äà­ïàø­ìàí­ÿç­Ìàãü­à÷êú­à­ëà­äàéêIâà­ëèç­ õòà­íà.­ Êúó­ëàí­ êúå­ðåõ­äèâ­ âè­÷èç­ ðèêIàëàé­÷êà­äàë­àõ­öóêü­àé­èòèì­äè­âàé­þë­äàø­äè­æó­çó­-íà:

-­Àíà­ãüè­êIõüà­íà,­ÿ­èòèì,­âóí­ãóãü­óü­ëàð­÷Ióðó­ÿçõòà­íà­õüè?-Áåñ,­ æå­äà÷­íè,­ ãüà­çóð­ àâó­íà,­ ÷àï­äàé­ àêú­ó­äèç

òó­õ­âàé­êòàá­­÷àï­õà­íà­äà­êüà­áóë­òà­âó­íà,­êüó­ëóõú­äèðàõ­êóð­íà.-ÃüèêIà,­âó÷­ñå­áåá­äàë­äè?-Ëóãü­óç­âà­õüè,­êòàá­à÷óõ­äàé­ïàð­òè­ÿ­äèç­âà­ÿõóä

Ëå­íè­íàç­òà­ëóêü­íà­âàé­øè­èð­àâà­÷èç­àêú­óä­äà÷.­Ñà­øó­ìóä­éèêú­à­ëàé­"Êîì­ïàð­òèÿ­àâà­÷àõú"­øè­-

èð­ òóüêIóüðíà,­ õúóüòIóüí­ ìåêüè­ ÷Iàâóç­ ÿø­àðõüàíâàé­øà­èð­ìàä­ìåð­êåç­äèç­õúôå­íà.­

Êîì­ïàð­òèÿ­àâà­÷àõú

ßðàò­ìè­øàé­÷è­ñàä­âàë,Õàëêü­äèç­ãàéè­àçàä­âàë,Áàõ­òóí­ôà­íàð­êóüêIóü­ðàé,Ñî­âåò­âëàñòü­òóüêIóü­ðàé,Àðà­äèç­àêú­ó­äàé­ãüàõúÊîì­ïàð­òèÿ­àâà­÷àõú.

Õàëêü­àð­ñà­äàâ­àãó­äàé,ÒIóð­ôà­í­ðè­êàé­õêó­äàé,Õè­ÿ­ëàð­òó­õ­âàé­êüè­ëèç,Èøèãú­ãóç­âàé­äóü­í­ÿ­äèçÐàêú­è­íè­õüèç,­ãüàð­ïà­òàõúÊîì­ïàð­òèÿ­àâà­÷àõú.

Êüè­ëèç­àêú­óä­íà­ìàêü­ñàä,Òåðã­íà­äóø­ìà­íàð­ñà-ñàä,Õàëêü­äåâ­ëåò­ëó­àâó­íà,ßðàò­ìèø­äàé­êîì­ìó­íà,Êó­òàç­âàé­÷àê­ìàä­äà­ìàõÊîì­ïàð­òèÿ­àâà­÷àõú.

Ýë­äèí­ÿøàé­èø­êúó­ëàéÕüó­íóõü­ïà­òàë­ìóêü­ó­âàéÔè­êèð­ãà­íà­ëàï­äå­ðèí,Àçàä­âà­èñ­ëÿãü­âè­ëèíÕêàæ­íà­êüóí­âàé­ïàé­äàõÊîì­ïàð­òèÿ­àâà­÷àõú.

Õóü­ðóüã­Òàãü­èð­âàõ­òó­íèí­òIàëà­áó­í­ðè­ìàæ­áóð­íà­-âàé­ øà­èð­ òèð.­ Àäàç­ "Ñåë­ìè­íàç­íè"­ "Ãüóü­ðóü","Ñó­íà­íè­ Êúóð­áàí",­ ñà­òè­ðà­äèí­ ïî­ýìà­ÿð­ "Áà­ëà­-øàí­êàö",­"Àãú­à­êè­øè­äèí­ëàì"­âà­ìà­ñà­áóð­­õüòèíýñåðàð­òóüêIóüðäàé­âàõò­àìóêü­íà÷.­ßòIàíè,­øà­èð­-äè­ õàéè­ õàëêü­äèí­ ðèêIåðà­ òàé­èí­ ÷êà­ êüóí­âà­ âàÿðãú­àë­ ãå­ëå­æåã­äà­ êúó­âàò­äàé­àâàò­ òèé­è­äàé­ýñå­-ðàð­òóüêIóüðíà­âà.

Ìàê­ñèì­Àëè­ÌîÂ,Ëåç­ãè­Êõüèðàãðèí­ÊIâàòIàëäèí­êúèë

ÕÓÜÐÓÜÃ ÒÀÃÜÈÐ -1206

Ðàñóë Ãüàìçàòîâ Õóüðóüã Òàãüèðàç ìóãüìàí âèëå.

ÒÀÐÈÕ 7

Ïðî èñ õîæ äå íèå.  îä íîì èç äà ãå ñ òàí ñêèõæóð íà ëîâ, âû øåä øåì â Ìà õà÷ êà ëå 1991 ãî äó,áû ëà îïóá ëè êî âà íà êî ïèÿ îä íîé ñòðà íè öû íå èç -âå ñò íîé êíè ãè, íà ïè ñàí íîé àë áàí ñêîé ãðà ôè -êîé. Ýòó ñòðà íè öó ñî ïðî âîæ äàë ðå äàê òîð ñêèéòåêñò: "Ïå ðåä âà ìè ñòðà íè öà èç ñòà ðèí íîé êíè -ãè. Òåêñò êíè ãè, íà ïè ñàí íûé àë áàí ñêè ìè áóê âà -ìè, åùå íå ïðî ÷è òàí. Êíè ãà íà õî äè ëàñü ó Íî â -ðóç áå êî âà Ýìè íà, ñû íà Ñå ôå ðà ëè èç ã. Õà ÷ ìà ñà.Ó Ýìè íà êíè ãó âçÿë àðà áèñò Ìóüæðóüì èç Äà ãå -ñ òà íà. Êî ïèþ äî ýòî ãî óñ ïåë ñíÿòü Ñå ä ðå äèíÌàê ñè ìîâ èç ñå ëà Õüèë. Ìû îá ðà ùà åì ñÿ ê ÷è òà -òå ëÿì, åñ ëè êòî çíà åò ÷òî-ëè áî î êî ïè ÿõ èëè îñóäü áå êíè ãè, ïðî ñèì ñî îá ùèòü â íàø æóð íàë.Ìû æäåì òàê æå êîì ìåí òà ðèè ó÷å íûõ îò íî ñè -òåëü íî ïðè âî äè ìî ãî òåê ñ òà".

Ïîç æå íàì óäà ëîñü ïî ëó ÷èòü èç ëè÷ íî ãî àð õè -âà èç âå ñò íî ãî ëåç ãèí ñêî ãî ïî ýòà Çà áè òà Ðèç âà -íî âà 50 ñòðà íèö ýòîé êíè ãè, íî, ê ñî æà ëå íèþ, ââè äå ôî òî êî ïèé (çà ÷òî âû ðà æàþ èñ êðåí íþþáëà ãî äàð íîñòü ñå ìüå Ðèç âà íî âûõ). Ïî ñëî âàìñû íà ïî ýòà Ä. Ðèç âà íî âà ó íèõ íà õî äè ëàñü ñà ìàêíè ãà â îáú å ìå îò äåëü íûõ 50 ñòðà íèö ïëîò íîéïî æåë òåâ øåé áó ìà ãè ñ ãî ëó áî âà òûì îò òåí êîì;çà ïèñü áû ëà îñó ùå ñòâ ëå íà êðàñ íû ìè ÷åð íè ëà -ìè. Ôî òî êî ïèè ñ ýòèõ ëè ñ òîâ ñíè ìà ëèñü â ã. Êó -ñà ðû, à î äàëü íåé øåé ñóäü áå ñà ìîé êíè ãè íè ÷å -ãî íå èç âå ñò íî.

Òà êèì îá ðà çîì, â íà øèõ ðó êàõ îêà çàë ñÿ ñà ìûéêðóï íûé ïî îáú å ìó òåêñò àë áàí ñêîé ãðà ôè êè,õî òÿ â âè äå ôî òî êî ïèé åãî 50 ñòðà íèö; âåäüîðè ãè íàë îá ùå èç âå ñò íîé êíè ãè "Èñ òî ðèè àë áàí"àë áàí öà ïî ïðî èñ õîæ äå íèþ Ìî è ñåÿ Êà ëàí êà òóé -ñêî ãî äî ñèõ ïîð íå èç âå ñ òåí, à ñêîëü êî íà ó÷ íûõ

òðó äîâ è äèñ ñåð òà öèé íà ïè ñà íû îá ýòîé êíè ãåïî åå ïå ðå âî äó íà äðåâ íå àð ìÿí ñêèé ÿçûê, íå -ñìî ò ðÿ íà íå èç âå ñò íîñòü òî÷ íî ñ òè îò ðà æå íèÿàë áàí ñêî ãî âà ðè àí òà â åãî ïå ðå âî äå íà ãðà áàð.Ìû ïðå êðàñ íî ïî íè ìà ëè, ÷òî îï ðå äå ëèòü äðåâ -íîñòü ïèñü ìà, èñ õî äÿ èç åãî ñðàâ íè òåëü íî íå -äàâ íèõ ôî òî êî ïèé, íå âîç ìîæ íî, íî è îä íî çíà÷ -íî óò âåðæ äàòü, ÷òî îíà ÿâ ëÿ åò ñÿ ôàëü ñè ôè êà-öè åé òî æå íåëü çÿ. Òî åñòü, íå èñ êëþ ÷å íà âîç -ìîæ íîñòü ñó ùå ñò âî âà íèÿ êîã äà-òî òà êîé àë áàí -ñêîé êíè ãè, êî òî ðàÿ ñî õðà íè ëàñü â âè äå ôî òî êî -ïèé, à ñà ìî ãî îðè ãè íà ëà èëè íå ñî õðà íè ëîñü,èëè ïî êà íå äî ñòóï íà íà ó÷ íî ìó ìè ðó. Ñ íà ó÷ íîéòî÷ êè çðå íèÿ íå îá õî äè ìî ó÷è òû âàòü âå ðî ÿò -íîñòü îáî èõ âà ðè àí òîâ è óñ òà íî âèòü èñ òè íóòîëü êî ïó òåì òùà òåëü íî ãî åãî èñ ñëå äî âà íèÿ.

Äå øè ô ðîâ êà. Åñ ëè àð õà è÷ íîñòü èñ òî ðè ÷å ñ -êî ãî äî êó ìåí òà "âíåø íå" îï ðå äå ëèòü íå âîç ìîæ -íî, òî åå ñëå äó åò èñ êàòü "âíó ò ðè", ò.å. â ñî äåð -æà íèè òåê ñ òà, äëÿ ÷å ãî òðå áó åò ñÿ äå øè ô ðîâ êàíå èç âå ñò íî ãî ïèñü ìà. Íåò íå îá õî äè ìî ñ òè îñ òà -íàâ ëè âàòü ñÿ íà ðàç ëè÷ íûõ ìå òî äàõ äå øè ô ðîâ êèäðåâ íèõ ïèñü ìåí.  äà ãå ñ òàí ñêîì æóð íà ëå, ãäåâïåð âûå áû ëà îïóá ëè êî âà íà êî ïèÿ ñòðà íè öû íå -èç âå ñò íîé êíè ãè, áû ëà óêà çà íà âîç ìîæ íîñòüáëè çî ñ òè ÿçû êà êíè ãè ê ëåç ãèí ñêî ìó ÿçû êó, âåäüëåç ãè íî ÿçû÷ íîñòü àë áàí öåâ îá ùå èç âå ñò íà.Ñëå äî âà òåëü íî, äëÿ äå øè ô ðîâ êè, ìû èñ õî äè ëèèç ïðåä ïî ëî æå íèÿ öå ëå ñî îá ðàç íî ñ òè ïðè ìå íå -íèÿ ëåç ãèí ñêî ãî ÿçû êà â êà ÷å ñò âå "êëþ ÷à"äëÿ ÷òå íèÿ àë áàí ñêî ãî òåê ñ òà.

Ñóòü ìå òî äè êè íà øåé äå øè ô ðîâ êè çà êëþ ÷à åò -ñÿ â ñëå äó þ ùåì. Âíè ìà òåëü íî ïðî ñìà ò ðè âàÿòåêñò è äåé ñò âóÿ ëî ãè÷ íûì ïó òåì, âû áè ðà åì êà -

ÍÅÈÇÂÅÑÒÍÛÉÂ ÍÀÓÊÅ

ÈÑÒÎ×ÍÈÊ ÀËÁÀÍÑÊÎÉ

ËÈÒÅÐÀÒÓÐÛ

êóþ-íè­áóäü­ãðóï­ïó­çíà­êîâ­(áóêâ)­è­ïî­ïî­âòî­ðÿ­å­-ìî­ñ­òè­èëè­ïî­ìå­ñ­òó­ïðè­ìå­íå­íèÿ­(â­íà­÷à­ëå,­ñå­ðå­-äè­íå­èëè­â­êîí­öå­ïðåä­ëî­æå­íèÿ)­ýòèõ­áóêâ­ìû­âû­-äå­ëÿ­åì­èõ­â­âè­äå­îä­íî­ãî­ñìûñ­ëî­âî­ãî­ñëî­âà­(èëèêîð­íÿ­ñëî­âà,­èëè­æå­îêîí­÷à­íèÿ).­Ñ­ìàê­ñè­ìàëü­íîéâå­ðî­ÿò­íî­ñ­òüþ,­ óáå­äèâ­øèñü­ â­ òîì,­ ÷òî­ èìåí­íîýòî­ñëî­âî,­ñìûñë­êî­òî­ðî­ãî­íàì­çíà­êîì,­èìå­åò­ñÿâ­ òåê­ñ­òå,­ ìû­ îáî­çíà­÷à­åì­ áóê­âû­ îá­íà­ðó­æåí­íî­ãîíà­ìè­ñëî­âà­èëè­îêîí­÷à­íèÿ­áóê­âà­ìè­äðó­ãî­ãî­èç­-âå­ñò­íî­ãî­ (íàïð.,­ ðóñ­ñêî­ãî)­ àë­ôà­âè­òà.­ Âñòàâ­ëÿÿýòè­ áóê­âû­ âìå­ñ­òî­ ñî­îò­âåò­ñò­âó­þ­ùèõ­ çíà­êîâ­ âäðó­ãèõ­ìå­ñ­òàõ­òåê­ñ­òà,­íà­õî­äèì­ñëî­âà,­ïðè­ïî­ìî­-ùè­êî­òî­ðûõ­îá­íà­ðó­æè­âà­åì­íî­âûå­áóê­âû.

Ðèñ.1. Êî­ïèÿ­îä­íîé­ñòðà­íè­öû­"Àëó­ïàí­ñêîéêíè­ãè".

Äëÿ­ïðè­ìå­ðà­âîçü­ìåì­òó­æå­ñà­ìóþ­ñòðà­íè­öó,îïóá­ëè­êî­âàí­íóþ­â­æóð­íà­ëå­"Ëåç­ãè­ñ­òàí"­(ðèñ.1).Ïåð­âûé­ àá­çàö­ òåê­ñ­òà­ çà­êàí­÷è­âà­åò­ñÿ­ áóê­âà­ìè,ïî­õî­æè­ìè­ íà­ öè­ô­ðó­ "42",­ ïî­ñëå­ êî­òî­ðî­ãî­ èäåòêðå­ñ­òèê.­ Èìåí­íî­ òà­êèì­ êðå­ñ­òè­êîì­ îò­äå­ëå­íûïðåä­ëî­æå­íèÿ­äðóã­îò­äðó­ãà.­Òà­êîå­æå­îêîí­÷à­íèåèìå­þò­ ïðåä­ëî­æå­íèÿ­ íà­ 13-îé,­ 21-îé­ è­ 24-îéñòðî­êàõ.­ Ïî­ëó­÷à­åò­ñÿ,­ ÷òî­ "42"­ ñî­îò­âåò­ñò­âó­åòñëî­âó,­ñî­ñòî­ÿ­ùå­ìó­èç­äâóõ­áóêâ,­óïî­òðåá­ëÿ­å­ìî­-ìó­÷à­ñ­òî­è­ïî÷­òè­âñå­ãäà­íà­õî­äÿ­ùå­ìó­ñÿ­â­êîí­öåïðåä­ëî­æå­íèÿ.­Â­ëåç­ãèí­ñêîì­ÿçû­êå­òà­êèì­ñëî­âîììî­æåò­áûòü­"éà"­(ãëà­ãîëü­íàÿ­ñâÿç­êà­'åñòü,­ÿâ­ëÿ­-åò­ñÿ').­Âñòàâ­ëÿÿ­íà­ìå­ñ­òî­"4"­áóê­âó­"É",­à­íà­ìå­-

ñ­òî­"2"­áóê­âó­"À"­íà­äðó­ãèõ­ìå­ñ­òàõ­òåê­ñ­òà,­ïî­ëó­-÷à­åì­íî­âûå­ñëî­âà,­ïðè­ïî­ìî­ùè­êî­òî­ðûõ­-­íî­âûåáóê­âû­è­òàê­äà­ëåå.Âïîñ­ëåä­ñò­âèè­ íà­ìè­ äå­øè­ô­ðî­âà­íû­ íå­ òîëü­êî

âñå­50­ñòðà­íèö­"íå­èç­âå­ñò­íîé"­êíè­ãè,­íî­è­ìèí­-ãå­÷à­óð­ñêèå­è­äðó­ãèå­èç­âå­ñò­íûå­â­íà­óêå­ýïè­ãðà­-ôè­÷å­ñ­êèå­ ïà­ìÿò­íè­êè­ Êàâ­êàç­ñêîé­ Àë­áà­íèè­ (ñì.ß.À.ßðà­ëè­åâ.­ Àó­ïàí­ñêàÿ­ (Êàâ­êàç­ñêî-Àë­áàí­ñêàÿ)ïèñü­ìåí­íîñòü­ è­ ëåç­ãèí­ñêèé­ ÿçûê.­ Ìà­õà÷­êà­ëà.1995).­"Àëó­ïàí­ñêàÿ­êíè­ãà". Ñðå­äè­50­ñòðà­íèö­ýòîé

"íå­èç­âå­ñò­íîé"­ êíè­ãè­ íå­ îêà­çàë­ñÿ­ òè­òóëü­íûéëèñò,­è­ïî­ýòî­ìó­íå­óäà­ëîñü­óñ­òà­íî­âèòü­íè­åå­íà­-çâà­íèå,­íè­àâ­òîð;­­ìû­åå­óñ­ëîâ­íî­íà­çû­âà­ëè­"Àëó­-ïàí­ñêîé­ êíè­ãîé"­ (èìÿ­ "Àëóï"­ ìû­ îá­íà­ðó­æè­ëè­ âñà­ìîé­êíè­ãå;­ñì.­äà­ëåå).­Òåêñò­ýòîé­êíè­ãè­âïåð­-âûå­áûë­îïóá­ëè­êî­âàí­íà­ìè,­äå­øè­ô­ðî-âàí­è­ïå­-ðå­âå­äåí­íà­ðóñ­ñêèé­ÿçûê.­Êíè­ãà­ñî­äåð­æèò­öåí­-íóþ­èí­ôîð­ìà­öèþ­îá­èñ­òî­ðèè­Àëó­ïà­íà­ (ò.å.­Àë­-áà­íèè),­î­çâåç­äàõ­è­êà­ëåí­äà­ðå­è­î­âû­äà­þ­ùèõ­ñÿó÷å­íûõ-ìó­æÿõ­Êàâ­êàç­ñêîé­Àë­áà­íèè,­à­òàê­æå­íå­-êî­òî­ðûå­ çà­âå­òû­ èç­ õðè­ñ­òè­àí­ñêèõ­ ðå­ëè­ãè­îç­íûõêíèã.Êàê­âèä­íî­èç­òåê­ñ­òà­êíè­ãè,­ïåð­âî­íà­÷àëü­íî­îíà

áû­ëà­íà­ïè­ñà­íà­íà­"çó­ëàõ",­÷òî­ïî­ëåç­ãèí­ñêè­îç­-íà­÷à­åò­ 'ïî­ëî­ñ­êè­êî­æè'.­Èõ­ ­áû­ëî­22,­è­âñå­îíèîõ­âà­òû­âà­þò­ èñ­òî­ðèþ­ Êàâ­êàç­ñêîé­ Àë­áà­íèè.­ Íàïî­ñëåä­íåì­ "çó­ëå"­ îïè­ñà­íû­ ñðà­æå­íèÿ­ ìåæ­äóàðà­áà­ìè­è­õà­çà­ðà­ìè.­Ïî-âè­äè­ìî­ìó,­ïî­ñëå­ïî­ÿâ­-ëå­íèÿ­áó­ìà­ãè­òåêñò­íà­"çó­ëàõ"­ïå­ðå­ïè­ñàí­íà­áó­-ìà­ãó.­Áó­ìàæ­íûå­ñòðà­íè­öû­êíè­ãè­íå­ñîâ­ïà­äà­þò­ñ"çó­ëîâ­ñêè­ìè".­Ïî­÷åðê­ïî­ñëåä­íåé­ ÷à­ñ­òè­îò­ëè­÷à­-åò­ñÿ­îò­ïðå­äû­äó­ùèõ­÷à­ñ­òåé.Èñ­õî­äÿ­ èç­ ñî­äåð­æà­íèÿ­ "Àëó­ïàí­ñêîé­ êíè­ãè",

íàì­óäà­ëîñü­âû­ÿâèòü­ñëå­äó­þ­ùèå­îñ­íîâ­íûå­ìî­-ìåí­òû,­ êî­òî­ðûå­ìî­ãóò­ áûòü­ íå­î­ñïî­ðè­ìû­ìè­äî­-êà­çà­òåëü­ñò­âà­ìè­ïîä­ëèí­íî­ñ­òè­ñî­äåð­æà­íèÿ­êíè­ãè.Ïðå­åì­ñò­âåí­íîñòü­àë­ôà­âè­òà. Ñâÿçü­ñ­ïðå­-

äû­äó­ùè­ìè­àë­áàí­ñêè­ìè­àë­ôà­âè­òà­ìè.­Íà­çó­ëå­17"Àëó­ïàí­ñêîé­êíè­ãè"­ ÷è­òà­åì:­ "­ òî­âðå­ìÿ,­ êîã­äàÈðàí­ñêèì­öà­ðåì­áûë­Éåç­äå­ãèð,­àð­ìÿí­ñêèì­öà­-ðåì­áûë­Âà­ðàì­øà­ïóõ,­Âå­ëè­êèì­Àëó­ïàí­ñêèì­öà­-ðåì­áûë­Ýñ­âà­ãåí,­ñâÿ­òîé­Ìå­ñ­ðóï­ñî­çäàë­õî­ðî­-øèé­àë­ôà­âèò,­ñî­ñòî­ÿ­ùèé­èç­37­áóêâ­è­ñî­îò­âåò-ñòâó­þ­ùèé­ ÿçû­êàì­ 24­ ïëå­ìåí,­ ïðî­æè­âà­þ­ùèõ­ âñå­ìè­ìà­êè­ëàõ­Âå­ëè­êî­ãî­Àëó­ïà­íà.­Íà­÷è­íàÿ­ñ­ýòî­-ãî­âðå­ìå­íè­âñå­óñåðä­íî­÷è­òà­ëè­è­ïè­ñà­ëè.­Äó­øàâû­äà­þ­ùå­ãî­ñÿ­ó÷å­íî­ãî­Ìå­ñ­ðó­ïà­íà­õî­äèò­ñÿ­ó­Àë­-áå­ñà­ (Áî­ãà).­ Ïî­ìî­ëè­òåñü­ çà­ âû­äà­þ­ùå­ãî­ñÿ­ ìó­-æà...".­Âðå­ìÿ­ââå­äå­íèÿ­ìå­ñ­ðî­ïî­âñêî­ãî­àë­ôà­âè­òàñî­îò­âåò­ñò­âó­åò­420-430­ãã.­í.ý.­è­îíî­ñî­ãëà­ñó­åò­ñÿñ­ äðó­ãè­ìè­ èñ­òî÷­íè­êà­ìè­ (ïåð­âàÿ­ ïî­ëî­âè­íà­ Vâ.í.ý.).­ Ýòîò­ ìå­ñ­ðî­ïî­âñêèé­ "õî­ðî­øèé"­ àë­ôà­âèòñî­äåð­æàë­37­áóêâ,­ïðè­ìåð­íî­êàê­â­àð­ìÿí­ñêîì­èãðó­çèí­ñêîì­àë­ôà­âè­òàõ,­à­íå­52,­êàê­â­Ìà­òå­íà­äà­-ðàí­ñêîì­ñïè­ñ­êå.­

ÒÀÐÈÕ8

Êàê èç âå ñò íî, êðî ìå "Ìà òå íà äà ðàí ñêî ãî" àë -ôà âè òà áû ëà åùå êî ïèÿ ýòî ãî àë ôà âè òà ó àð ìå -íî âå äà À.Êóð äÿ íà è ïî÷ òè òà êîé æå àë ôà âèò (íîáåç íà çâà íèÿ áóêâ) áûë íàé äåí â ñåë. Âåðõ íååËîá êî Ëå âà øèí ñêî ãî ðàé î íà Äà ãå ñ òà íà. Òàê êàêäðó ãèõ àë ôà âè òîâ â ëè òå ðà òó ðå íå èç âå ñò íî, àïî ñëåä íèå äâà ïî÷ òè èäåí òè÷ íû ñ "Ìà òå íà äà-ðàí ñêèì", ïðåä ïî ëà ãà åò ñÿ, ÷òî Ìå ñ ðîï Ìà ø òîöñî çäàë (èëè "âî çîá íî âèë") èìåí íî "ìà òå íà äà -ðàí ñêèé" àë ôà âèò. Îä íà êî, èí òåð ïðå òà öèÿ íà -çâà íèÿ âñåõ 52 áóêâ, âïåð âûå ïðî âå äåí íàÿ íà -ìè, è ñðàâ íå íèå èõ ñ àë ôà âè òîì "Àëó ïàí ñêîéêíè ãè" äà ëè íàì îñ íî âà íèå êîí ñòà òè ðî âàòü, ÷òîÌå­ñ­ðîï­Ìà­ø­òîö­­íå­ìîã­ñî­ñòà­âèòü­"Ìà­òå­-íà­äà-ðàí­ñêèé"­àë­ôà­âèò!­Ïî ÷å ìó?

Èñ ñëå äî âà íèå ïðî èñ õîæ äå íèÿ "Ìà òå íà äà ðàí -ñêî ãî" àë ôà âè òà ïî êà çà ëî, ÷òî â îñ íî âå åãî ñî -ñòàâ ëå íèÿ ëå æèò àê ðî ôî íè ÷å ñ êèé ïðèí öèï, êàêè â èå ðîã ëè ôè ÷å ñîì ïèñü ìå "ìè íîé öåâ" (ïå ëàñ -ãîâ). Íà ïðè ìåð, êàê ñî âðå ìåí íûé ëåç ãèí ñêèéÿçûê, òàê è ïå ëàñãñêèé è êàâ êàç ñêî-àë áàí ñêèéÿçû êè, èìå þò â ñâî åì ñî ñòà âå òðè áóê âû "Ê":ïðè äû õà òåëü íàÿ "Ê", íå ïðè äû õà òåëü íàÿ "ÊÊ" èàá ðóá òèâ (âçðûâ íàÿ) "ÊI".  ïå ëàñãñêîì èå ðîã -ëè ôè ÷å ñ êîì (ðè ñó íî÷ íî-ñëî ãî âîì) ïèñü ìå, íà -ïðè ìåð, íà "Ôåñò ñêîì äèñ êå", ñëîã "ÊÀ" ïî ëó ÷åíïðè ïî ìî ùè ðè ñóí êà "ðîã", ïî-ëåç ãèí ñêè "êàð÷",ñëîã "ÊÊÀ" äà åò ðè ñó íîê "ñî êîë", ïî-ëåç ãèí ñêè"êêàðä", ñëîã "ÊIÀ" - "ðû áà", ïî-ëåç ãèí ñêè "êIàç -ðè".  "Ìà òå íà äà ðàí ñêîì" æå àë ôà âè òå áóê âà"Ê" (ïðè äû õà òåëü íàÿ) äà åò çíàê ñ íà çâà íè åì"êàð". Ïî ôîð ìå ýòîò çíàê íà ïî ìè íà åò çìåþ:"êàð" 'çìåÿ' íà ðó òóëü ñêîì è êðûç ñêîì ÿçû êàõ.Íà çâà íèå áóê âû "ÊÊ" äà åò çíàê ñ íà çâà íè åì"êàë". Ïî ôîð ìå ýòîò çíàê íà ïî ìè íà åò êî ðî âó -"êêàë" ïî-ëåç ãèí ñêè (èç-çà îò ñóò ñò âèÿ â äðåâ íå -àð ìÿí ñêîì àë ôà âè òå áóê âû "ÊÊ" îíè åãî ïè ñà-ëè êàê "êàë"). Òà êîé æå çíàê ñî îò âåò ñò âó åò ñëî -ãó "ÊÊÀ" â êè ï ðî ìè íîé ñêîì ñëî ãî âîì ïèñü ìå(ñì. ðèñ.3). Áóê âà "ÊI" â "Ìà òå íà äà ðàí ñêîì" àë -ôà âè òå ïå ðå äà åò çíàê ñ íà çâà íè åì "êèó". Ýòîòçíàê ïî ñâî åé ôîð ìå íà ïî ìè íà åò áó ñè íó -"êIèêI" 'áóñ' íà áàö áèé ñêîì ÿçû êå (èç íàõ ñêèõÿçû êîâ).

Òà êèì îá ðà çîì, çíàê äëÿ êàæ äîé áóê âû "Ìà òå -íà äà ðàí ñêî ãî" àë ôà âè òà èìå åò ôîð ìó òà êî ãîïðåä ìå òà (æè âîò íî ãî, ÷à ñ òè òå ëà è ò.ä.), íà çâà -íèå êî òî ðî ãî íà ÷è íà åò ñÿ èìåí íî ñ òðå áó å ìîéáóê âîé (î÷å âèä íî, òðå áî âà ëîñü òàê æå ïî äî áðàòüòà êîé ðè ñó íîê, èç ôîð ìû êî òî ðî ãî ìîæ íî áû ëîáû ïî ëó ÷èòü áóê âåí íûé çíàê). Íà ìè óñ òà íîâ ëå -íî, ÷òî 42% íà çâà íèé áóêâ "Ìà òå íà äà ðàí ñêî ãî"àë ôà âè òà ñî îò âåò ñò âó åò ñîá ñò âåí íî ëåç ãèí ñêî -ìó ÿçû êó, 58% ëåç ãèí ñêèì ÿçû êàì, à îñ òàëü íûåèç ðàç ëè÷ íûõ íàõ ñêî-äà ãå ñ òàí ñêèõ ÿçû êîâ. À ýòîñâè äå òåëü ñò âó åò î òîì, ÷òî, âî-ïåð âûõ, Ìå ñ ðîï

Ìà ø òîö íè êàê íå ìîã ïî äî áðàòü ýòèõ ñëîâ, òàêêàê îí âðÿä ëè çíàë âñåõ íàõ ñêî-äà ãå ñ òàí ñêèõÿçû êîâ, âî-âòî ðûõ, ïî-âè äè ìî ìó, "Ìà òå íà äà -ðàí ñêèé" àë ôà âèò áûë ñî ñòàâ ëåí åùå äî õðè ñ òè -àí ñêîå âðå ìÿ, êîã äà íî ñè òå ëè íàõ ñêî-äà ãå ñ òàí -ñêèõ ÿçû êîâ æè ëè â ñî ñòà âå õóð ðèò ñêèõ èëèóðàðò ñ êèõ ïëå ìåí. Ñëå äî âà òåëü íî, Ìå­ñ­ðîïÌà­ø­òîö­ ñî­çäàë­ àë­ôà­âè­òû­ äëÿ­ àë­áàí­öåâ(àë­ôà­âèò­ "Àëó­ïàí­ñêîé­ êíè­ãè"),­ àð­ìÿí­ èãðó­çèí­íà­îñ­íî­âå­"Ìà­òå­íà­äà­ðàí­ñêî­ãî"­àë­-ôà­âè­òà­êàâ­êàç­ñêèõ­àë­áàí­öåâ.

Ðèñ.2. Óñî­âåð­øåí­ñò­âî­âà­íèå­àë­áàí­ñêèõ­àë­-ôà­âè­òîâ.

Ñðàâ íå íèå àë ôà âè òîâ "Àëó ïàí ñêîé êíè ãè" ñàë ôà âè òà ìè Ìà òå íà äà ðà íà è Ìèí ãå ÷à óð ñêèõíàä ïè ñåé ïðè âå äå íî íà ðèñ.2. Êàê âèä íî èçðè ñóí êà, ïî÷ òè âñå áóê âû "ìå ñ ðî ïîâ ñêî ãî" àë -ôà âè òà "Àëó ïàí ñêîé êíè ãè" ïðî èñ õî äÿò îò çíà -êîâ "Ìà òå íà äà ðàí ñêî ãî" àë ôà âè òà, ìíî ãèå èçêî òî ðûõ ÿâ ëÿ þò ñÿ ïðî èç âîä íû ìè, áî ëåå óï ðî -ùåí íû ìè ôîð ìà ìè ýòèõ çíà êîâ. Íà ïðè ìåð, çíàê

"Ê" Ìà òå íà äà ðàí ñêî ãî àë ôà âè òà ïðè íÿòü â"ìå ñ ðî ïîâ ñêèì" àë ôà âè òå êàê - "Ê", èç ÷å ãîïî ëó ÷å íû áóê âû - "ÊI", - "ÊÚ", - "ÊÜ" èëè æåáóê âà - "ÕÚ" Ìà òå íà äà ðàí ñêî ãî àë ôà âè òà ïå ðå -øëà â "ìå ñ ðî ïî âñêèé" àë ôà âèò êàê "Õ", èç ÷å ãîïðî èç âî äè ëèñü - "ÕÜ", -"ÕÚ" è ò.ä. (ñì. ðèñ. 2).

ÒÀÐÈÕ 9

Òàê êàê "Àëó ïàí ñêàÿ êíè ãà" îá íà ðó æå íà â âè äåôî òî êî ïèé, åñòü ñî ìíå íèÿ â åãî ïîä ëèí íî ñ òè ñîñòî ðî íû ìî èõ îï ïî íåí òîâ. Åñ ëè àë ôà âèò "Àëó -ïàí ñêîé êíè ãè" äåé ñò âè òåëü íî ïðè äó ìàë êà êîé-òî ñî âðå ìåí íûé ëåç ãèí, òî îí áûë áû äî ñòî èíâñÿ êîé ïî õâà ëû, äà æå íå ó÷è òû âàÿ "ïðè äó ìàí -íóþ" èì èñ òî ðèþ Êàâ êàç ñêîé Àë áà íèè, äðåâ íèõëè÷ íûõ èìåí (öà ðåé Àë áàí ñêî ãî ãî ñó äàð ñò âà,öà ðåé îò äåëü íûõ ìà êè ëîâ, ïî äîá íûå èìå íà êî -òî ðûõ íå ñî õðà íè ëèñü ó ñî âðå ìåí íûõ ëåç ãèí, íîâ áîëü øîì êî ëè ÷å ñò âå íà ëè ÷å ñò âó þò ó ïå ëàñ-ãîâ), ó÷å íûõ òî ãî âðå ìå íè, ñâå äå íèÿ î çâåç äàõè êà ëåí äà ðå, îò ðûâ êè èç ðå ëè ãè îç íûõ êíèã õðè -ñ òè àí ñêî ãî ïå ðè î äà è ò.ä., è ò.ï.

Ñ÷è òà åì, ÷òî àë ôà âèò "Àëó ïàí ñêîé êíè ãè" áî -ëåå ñî âåð øåííûé. Îò ñóò ñò âèå íå êî òî ðûõ áóêâ,õà ðàê òåð íûõ äëÿ ëåç ãèí ñêî ãî ÿçû êà (òò, ïï, êê,öö è äð.), îáú ÿñ íÿ åò ñÿ òåì, ÷òî ýòîò àë ôà âèò,ñî ãëàñ íî ñî îá ùå íèþ èç "Àëó ïàí ñêîé êíè ãè",áûë ñî ñòàâ ëåí äëÿ 24 ïëå ìåí, ò. å. íå ó÷è òû âà -ëèñü òîí êî ñòè äè à ëåê òîâ ýòèõ ïëå ìåí (ìû äó ìà -åì, ÷òî ýòè ïëå ìå íà ãî âî ðè ëè íà ðàç íûõ äè à -ëåê òàõ îä íî ãî è òî ãî æå ÿçû êà). Èòàê, âïåð âûåâ ìè ðî âîé àë áà íî âåä ÷å ñ êîé íà óêå ìû èìå åìâ ðó êàõ àë áàí ñêèé àë ôà âèò, îá íîâ ëåí íûé Ìå -ñ ðî ïîì Ìà ø òî öåì. Ñëå äî âà òåëü íî, àë ôà âèò"Àëó ïàí ñêîé êíè ãè" íå âçÿò ñ âîç äó õà; îí ÿâ -ëÿ åò ñÿ ëî ãè ÷å ñ êèì ïðî äîë æå íè åì, ïîç æå óñî -âåð øåí ñò âî âàí íîé è óï ðî ùåí íîé ôîð ìîéïðå äû äó ùèõ àëáàí ñêèõ àë ôà âè òîâ.

Ðèñ.3. Ñðàâ íå íèå íå êî òî ðûõ çíà êîâ êàâ -êàç ñêî-àë áàí ñêî ãî, ôè íè êèé ñêî ãî è ýò ðóñ ñêî -ãî àë ôà âè òîâ è ïå ëàñãñêî ãî ñèë ëà áà ðèÿ.

Ñâÿçü ñ ôè íè êèé ñêèì è ýò ðóñ ñêèì àë ôà âè -òà ìè, ïå ëàñãñêèì ñèë ëà áà ðè åì. Íå êî òî ðûåáóê âû "Ìà òå íà äà ðàí ñêî ãî" àë ôà âè òà ïî ôîð ìåè íà çâà íèþ íà ïî ìè íà þò ôè íè êèé ñêèå è ýò ðóñ -ñêèå áóê âû, èëè æå ïå ëàñãñêèå è êèïðñêèå ñèë -ëà áè ÷å ñ êèå çíà êè (ðèñ.3). Íà ïðè ìåð, âîñü ìàÿáóê âà àë áàí ñêî ãî àë ôà âè òà "ÆÈË" ñîâ ïà äà åòñ àãóëü ñêèì "×IÈË" - "Ðå ìåíü", êî òî ðûé ïîôîð ìå ðè ñóí êà íà ïî ìè íà åò "çà ñò¸æ êó ðåì íè".Òà êîé æå çíàê èìå åò ñÿ è â ïå ëàñãñêîì ëè íåé -íîì ïèñü ìå è â êèïðñêîì ñèë ëà áà ðèè.  ïå -ëàñãñêîì ëè íåé-íîì ïèñü ìå ýòîò çíàê ñî îò âåò -ñò âó åò ñëî ãó "ÒIÓ", à â êèïðñêîì ñëî ãî âîì ïèñü -ìå - "ÒÎ", êî òî ðûå áëè æå ê ëåç ãèí ñêî ìó "òóêúà"'çà ñò¸æ êà äëÿ ðåì íè'.

Îäèí íàä öà òàÿ áóê âà ìà òå íà äà ðàí ñêî ãî ñïè ñ êà"ÉÓÄ". Òà êîé æå çíàê ñ òà êèì æå íà çâà íè åì

èìå åò ñÿ â ôè íè êèé ñêîì ïèñü ìå. Ïðåä ïî ëà ãà åò -ñÿ, ÷òî "ÉÓÄ" íà ôè íè êèé ñêîì ÿçû êå îç íà ÷à åò"ðó êà" è, äåé ñò âè òåëü íî, íà ÷åð òà íèå çíà êà íà -ïî ìè íà åò ïî ëó ñîã íó òóþ ðó êó. Çíàê "ÉÓÄ" êàâ -êàç ñêî-àë áàí ñêî ãî àë ôà âè òà òàê æå íà ïî ìè íà åòïîä íÿ òóþ â ïî ëó ñîã íó òîé ôîð ìå ðó êó, ñêî ðååâñå ãî, åãî ìîæ íî íà çû âàòü "Ëî êîòü". "Ëî êîòü"íà ëåç ãèí ñêîì, òà áà ñà ðàí ñêîì è àãóëü ñêîì ÿçû -êàõ - "ÉÓÊI", à íà ðó òóëü ñêîì, êðûç ñêîì è áó -äóõ-ñêîì ÿçû êàõ - "ÉÓÊÚ". Íà ëåç ãèí ñêèõ ÿçû -êàõ "ÉÓÊI" ("ëî êîòü") ïðè ìå íÿ åò ñÿ òàê æå êàê ìå -ðà äëè íû - 45 ñì.

Íà çâà íèå ñî ðîê øå ñ òîé áóê âû "ÑÎÉ" ñî îò -âåò ñò âó åò ëåç ãèí ñêî ìó "ÑÓÉ", îç íà ÷à þ ùåå'ðîñò, ôè ãó ðà, òå ëî ñëî æå íèå'. Áóê âà ïå ðå äà åò"òâåð äóþ" ôîð ìó çâó êà "Ñ" è óïî òðåá ëÿ åò ñÿ âäàëü íåé øèõ àë áàí ñêèõ àë ôà âè òàõ. Òà êîé æåçíàê èìå åò ñÿ â ýò ðóñ ñêîì ïèñü ìå è ñî îò âåò ñò -âó åò áóê âå "Ô" ñ òåì æå çíà ÷å íè åì: ïî-ëà òû íèfigura - 'íà ðóæ íûé âèä, ôè ãó ðà'.

Îá ðà ùàþ âíè ìà íèå ìî èõ îï ïî íåí òîâ íà áóê âû"À" è "Ì" àë ôà âè òà "Àëó ïàí ñêîé êíè ãè"

(ðèñ.2). Ïî ÷å ìó èìåí íî "À" è "Ì" ñõîä íû äðóã ñäðó ãîì, îò êó äà âçÿë òà êîå ñõîä ñò âî "ñî çäà òåëü"àë áàí ñêîé ðó êî ïè ñè? Îêà çû âà åò ñÿ, îíè èäåí -òè÷ íû íå òîëü êî â äðåâ íèõ àë ôà âè òàõ êàâ êàç -ñêèõ àë áàí öåâ (â Ìà òå íà äà ðàí ñêîì àë ôà âè òå è, ìèí ãå ÷à óð ñêèõ íàä ïè ñÿõ è ), íî è â ïå -

ëàñãñêîì ïèñü ìå (â ëè íåé íûõ ïèñü ìàõ "À" è "Â"è â êè ï ðî-ìè íîé ñêîì ïèñü ìå; ñì. ðèñ.3). Ïî ðà -çè òåëü íàÿ ãå íå òè ÷å ñ êàÿ ñâÿçü, íå òàê ëè?

Êðàò êîå ñî äåð æà íèå êíè ãè. Ñî äåð æà íèå"Àëó ïàí ñêîé êíè ãè" îõ âà òû âà åò êðàò êèå èí ôîð -ìà öèè ïî ëè òè ÷å ñ êîé, êóëü òóð íîé, àñ ò ðî ëî ãè ÷å ñ -êîé è äó õîâ íîé æèç íè êàâ êàç ñêèõ àë áàí öåâ, àèìåí íî, îíî ñî ñòî èò èç ÷å òû ðåõ ÷à ñ òåé:

à) êðàò êàÿ èñ òî ðèÿ Àëó ïà íèè;á) î çâåç äàõ è êà ëåí äà ðå; â) î âû äà þ ùèõ ñÿ ìà ñ òå ðàõ êóëü òó ðû, èñ êóñ ñò -

ÒÀÐÈÕ10

âà è ëè òå ðà òó ðû;ã) íå êî òî ðûå íà ñòàâ ëå íèÿ èç õðè ñ òè àí ñêî ãî

âå ðî èñ ïî âå äî âà íèÿ.Ïåð âàÿ ÷àñòü íà ÷è íà åò ñÿ ñ áèá ëåé ñêî ãî ðî äî -

ñëî âèÿ, óïî ìè íàÿ, âïåð âûå â èñ òî ðè ÷å ñ êîé ëè -òå ðà òó ðå, ïðà ðî äè òå ëÿ àë áàí ñêèõ (ëåç ãè íî -ÿçû÷ íûõ) ïëå ìåí - Àëó ïà (Àäàì - Íîé - Éà ôåç -Ãå ìåð - Òàð ãóì - Àëóï), è çà âåð øà åò ñÿ îïó ñ òî -øè òåëü íû ìè äåé ñò âè ÿ ìè àðàá ñêèõ çà õâàò ÷è êîâ.Îïè ñà íèå èñ òî ðè ÷å ñ êèõ ñî áû òèé ïðî ÿñ íÿ åòìíî ãèå òåì íûå âî ïðî ñû, íå ïðè âî äè ìûå èëèìà ëî îñ âå ùåí íûå â ìè ðî âîé àë áà íî âåä ÷å ñ êîéëè òå ðà òó ðå. Íà ïðè ìåð, â ëè òå ðà òó ðå óêî ðå íè -ëîñü ìíå íèå î òîì, ÷òî àë áàí ñêîå ãî ñó äàð ñò âîâîç íèê ëî ïî ñëå ïî ðà æå íèÿ Äà ðüè â âîé íå ñÀëåê ñàí ä ðîì Ìà êå äîí ñêèì, ó÷è òû âàÿ ñî îá ùå -íèå àâ òî ðà II â.í.ý. Àð ðè à íà îá ó÷à ñ òèè àë áàí -ñêî ãî ïðè âè ëå ãè ðî âàí íî ãî îò ðÿ äà ñî ñòî ðî íûïåð ñîâ.  "Àëó ïàí ñêîé êíè ãå" óêà çà íî, ÷òîèìåí íî â ýòî âðå ìÿ Àë áàí ñêîå ãî ñó äàð ñò âî áû -ëî î÷åíü ìîù íûì è íå èñ êëþ ÷å íî, ÷òî àë áàí -ñêèé îò ðÿä áûë ïî ñëàí â ïî ìîùü ïåð ñàì.  àð -ìÿí ñêîì ïå ðå âî äå "Èñ òî ðèè àë áàí" Ìî è ñåé Êà-ëàí êà òóé ñêî ãî óêà çà íî, ÷òî èìå íà öà ðåé ìåæ äóÀðà íîì è Õðà á ðûì Âà ÷à ãà íîì íå èç âå ñò íû, à â"Àëó ïàí ñêîé êíè ãå" ïðè âî äÿò ñÿ èìå íà ýòèõ öà -ðåé - Àðàí, Ïà òè êà, Âà ÷è, Àðà õè, Øè ðè, Ãà ëàâ,Õðà á ðûé Âà ÷à ãàí...

 "Àëó ïàí ñêîé êíè ãå" ïðè âî äÿò ñÿ íà çâà íèÿêðóï íûõ àë áàí ñêèõ ïëå ìåí (èç ðî äà Àëó ïà), èç -âå ñò íûõ â ëè òå ðà òó ðå â èñ êà æåí íîé ôîð ìå, èç-çà íå ïðà âèëü íî ãî èõ ïðî èç íî øå íèÿ èíî ñò ðàí -íû ìè èñ òî ðè êà ìè è ïó òå øå ñò âåí íè êà ìè. Ê íèìîò íî ñÿò ñÿ: êèðê, ãàðã, ìèê, óäè, ëåã, õüåë, ëåçã,öàõ, ãàâ, íèõ, êàñ, êóüð, ãè ëè, áèë, ðàí, ìóø,øåê, ÷Iåêü, àëàêI, øàðâ, àðöI, áàðç, ìóõ, ëåêü, êåë(êêåë, - ß.ß.), ñóë, ÷óð, õåá, öIåãü, õå÷, ñåê.

 êîí öå 2011 ãî äà Ðîñ ñèé ñêîå ïðà âè òåëü ñò âîïðè íÿ ëî ðå øå íèå îò ìå òèòü íà ãî ñó äàð ñò âåí íîìóðîâ íå þáè ëåé ãî ðî äà Äåð áåí òà.  ñâÿ çè ñýòèì áû ëî íå îá õî äè ìî óòî÷ íèòü âîç ðàñò ãî ðî -äà. Èç âå ñò íûé àð õå î ëîã À.À.Êó ä ðÿâ öåâ óò âåðæ -äà åò: "Àð õå î ëî ãè ÷å ñ êèå ðàñ êîï êè, ïðî âî äè ìûåâ Äåð áåí òå ñ 1971 ãî äà ýêñ ïå äè öè åé Èí ñòè òó òàèñ òî ðèè, ÿçû êà è ëè òå ðà òó ðû Äà ãå ñ òàí ñêî ãî ôè -ëè à ëà ÐÀÍ, ïîç âî ëè ëè âû ÿâèòü çäåñü äðåâ íååïî ñå ëå íèå, âîç íèê øåå íà ðó áå æå IV-III òû ñÿ ÷å -ëå òèé äî í.ý., ò.å. ïÿòü òû ñÿ÷ ëåò òî ìó íà çàä".Äà ëåå, "ðàñ êîï êè ïî êà çà ëè, ÷òî íà ðó áå æå VIII-VII ââ äî í.ý. íà Äåð áåíò ñêîì õîë ìå ïî ÿâè ëàñüìîù íàÿ êðå ïîñòü-óáå æè ùå, êî òî ðàÿ ñ ïå ðå ñò -ðîé êà ìè è ðå ìîí òà ìè ïðî ñó ùå ñò âî âà ëà äî ïðè -õî äà ñþ äà Ñà ñà íè äîâ...". Ïî ìíå íèþ À.À.Êó ä -ðÿâ öå âà, ïî ÿâ ëå íèå êðå ïî ñ òè ñâÿ çà íî ñ îæå ñ òî -÷åí íîé áîðü áîé ñ êî ÷åâ íè êà ìè-êèì ìå ðèé öà ìè.Âî ïðå êè ýòèì àð õå î ëî ãè ÷å ñ êèì ôàê òàì, â Äà ãå -

ñ òàí ñêîì ôè ëè à ëå ÐÀÍ íà øëèñü ëþ äè, ïî ñû -ëàâ øèå â ðó êî âîä ñò âî Ðîñ ñèè óò âåðæ äå íèå î,ÿêî áû, ñó ùå ñò âî âà íèè Äåð áåí òà ñ ïåð âî ãî âå êàíî âîé ýðû, ò.å. "Äåð áåí òó íå 5000, à 2000 ëåò". "Àëó ïàí ñêîé êíè ãå" ãî âî ðèò ñÿ, ÷òî "êè ìå ðè êè(êèì ìå ðèé öû, - ß.ß.) ñî æã ëè ×óð è ðàç ðó øè ëèêðå ïîñòü". Ýòà èí ôîð ìà öèÿ ïîä òâåðæ äà åò ìíå -íèå À.À. Êó ä ðÿâ öå âà - "ïðè ìåð íî â VIII â. äî í.ý.ñó ùå ñò âî âà ëà Äåð áåíò ñêàÿ êðå ïîñòü".

Íà øè (ëåç ãèí ñêèå) èñ òî ðè êè - ñïå öè à ëè ñ òû ïîÊàâ êàç ñêîé Àë áà íèè, âìå ñ òî òî ãî, ÷òî áû ïîä -äåð æàòü, óò âåð äèòü äî ñòî âåð íîñòü èñ òî ðè ÷å ñ -êîé èí ôîð ìà öèè "Àëó ïàí ñêîé êíè ãè", åå îáú ÿâ -ëÿ þò ôàëü ñè ôè êà öè åé è òåì ñà ìûì ñî çäà þòáëà ãî ïðè ÿò íûå óñ ëî âèÿ äëÿ èíà êî ìûñ ëèÿ è èñ -êà æå íèÿ èñ òî ðè ÷å ñ êèõ ôàê òîâ íà øèì íå äðó ãàì.

Ïåð âàÿ ÷àñòü "Àëó ïàí ñêîé êíè ãè" ñî äåð æèòåùå ìíî ãî èí òå ðåñ íûõ èñ òî ðè ÷å ñ êèõ ôàê òîâ,òðå áó þ ùèõ òùà òåëü íîå íà ó÷ íîå èñ ñëå äî âà íèå.

Âî âòî ðîé ÷à ñ òè ïðè âî äÿò ñÿ íà çâà íèÿ çâåçäèç êíè ãè ó÷å íî ãî Øà íà òè ëà èç Êúó ìà (î÷å âèä íî,Êúóì - ýòî Ðî äè íà èç âå ñò íî ãî àë áàí ñêî ãî ïî ýòàÍè çà ìè Ãÿí ä æå âè): ðàãú, âàðç, éà ðó ãúåä, ëà öóãúåä, ðåãú óüí ðåõú, ðàá òóì êâàé ãúåä, éà õóíêè÷I, ÷Iåõè ÷óê âà òóð, ãúóü ÷óü ÷óê âà òóð, ñå â ðåíãúå òåð, ñèêIðåí ãúå òåð è äð.  ãî äó 360 äíåé, 12ìå ñÿ öåâ (ñóüë /ìàðò/, ñàð äóì, òóü ëåí, âèë, áó -êàë, ìó ëàë, áàñêIóì, êóü ëåãü, ôóí äóêI, áó ðåì, ýê -íàãü, èá íå). Îäèí ìå ñÿö - 30 äíåé, èç íèõ 15"ýê âåð", 15 "ìè÷Iåð". ×à ñ òè äíÿ: ýêóüí öIàð ÷àñò,íè ñåí, èé à äåí, íèãú åí, ìè÷I. Äíè íå äå ëè: ñè ëè,õà áè, êåð êè (ïðà çä íè÷ íûé äåíü), ñà ëè, òóü ëåí,ãüå ðåí, êè ëèñ.

 òðå òü åé ÷à ñ òè ïðè âî äÿò ñÿ èìå íà âû äà þ ùèõ -ñÿ ó÷å íûõ è ïè ñà òå ëåé: ÄÆÀ ÌÀà (íà ïè ñàë áîëü -øóþ êíè ãó î ñóäü áå âû äà þ ùå ãî ñÿ Âè ðó è î ÷è ñ -òîé ëþá âè öà ðÿ Õè ñ ðà âà è êðà ñà âè öû Øè ðèí),ÓØÀË (óäèí, àâ òîð áîëü øî ãî ïðî èç âå äå íèÿäâó ñò ðî÷ íûõ ëè ðè ÷å ñ êèõ ñòè õîâ), ×Ó ÐÀÉ (ïîïðî èñ õîæ äå íèþ êèðê, íà ïè ñàë êíè ãó î Âå ëè êîìÀëó ïàí ñêîì öà ðå Óð íàé ðå), ÁÀ ÕÓ, ÕÀ ÁÀÂ, ÊÈ -ÑÈË, ÌÓ ÑÓ (öà õóð ñêèå ó÷å íûå, ïè ñàâ øèå êíèã îâîñ ïè òà íèè äå òåé), ÊÈ ÐÈË, ÀÐÈÂ, ÑÀ ÍÈÐ, ÁÅ ×Å(÷ó ðóé öû, àâ òî ðû èç âå ñò íûõ êíèã), ÌÈ ÐÅ, ÕÀ -ÁÈË, ÏÀ ÊÈ, ÌÓ ØÀÊ (ëàç öû, ïè ñà òå ëè), ØÀÊ ÂÈ(íà ïè ñàë êíè ãó î Ãèð äè ìàí ñêîì Âå ëè êîì êíÿ çåÆó âàí øè ðå) è ò.ä.

 ÷åò âåð òîé ÷à ñ òè ïðè âî äÿò ñÿ îò ðûâ êè èç õðè -ñ òè àí ñêèõ êíèã:

- åñ ëè â òâî åì ñåðä öå íåò ëþá âè ê Áî ãó, òî íåïî ñòó ïèøü ïîä êðû ëî Õðè ñ òà. Ïî êëî íèñü Õðè ñ -òó, à òî ñ íà ÷à ëà äî êîí öà áó äåøü áå ãàòü çà õëå -áîì;

- íå áå ãàé çà áî ãàò ñò âîì. Íè êòî îò ýòî ãî íåâè äåë ïîëü çû. ßâ ëÿ ÿñü ïà ñ òó õîì, íå ñòà ðàé ñÿáûòü öà ðåì. Íå ïîç âî ëÿé æàä íî ñ òè âû ïÿ ÷è âàòü -

ÒÀÐÈÕ 11

ñÿ. Áîã âè äèò, êòî òû òà êîé. Îí æå ïðå âðà òèë öà -ðÿ â ðàá;

- çà äåð æèñü ñëî âîì. Íå áóäü êó ñ òîì áåñ ïî -ëåç íûõ ñëîâ. Íå äå ëàé íè ÷å ãî áåñ ïî ëåç íî ãî. Íåõî äè òó äà, êó äà òå áÿ íå ïðè ãëà ñè ëè. Ýòî çà âåòÕðè ñ òà;

- åñ ëè çíà åøü ìíî ãî, ãî âî ðè ìà ëî. Òîò, êòîçíà åò ìíî ãî, ñòðà äà åò áîëü øå. Åñ ëè ìíî ãî çíà -þ ùèé ïðå êðà òèò ó÷å áó, òî åìó ìíî ãîå ïî êà æåò -ñÿ óäè âè òåëü íûì. Íå çà áóäü, ÷òî â ýòîì ìè ðåìíî ãî îñ âå äî ìëåí íûõ. Çíà íèå - ìî ðå. Òâîå çíà -íèå - êàï ëÿ â ýòîì ìî ðå;

- ìíî ãî íå õâà ñ òàé ñÿ. Óâà æàé äðó ãèõ. Îíè òî -æå òå áÿ óâà æàòü áó äóò...Àð­õà­è÷­íûå­ ñëî­âà­ è­ èõ­ èí­òåð­ïðå­òà­öèÿ­ -

êàê­äî­êà­çà­òåëü­ñò­âî­ïîä­ëèí­íî­ñ­òè­"Àëó­ïàí­-ñêîé­êíè­ãè".  "Àë áàí ñêîé êíè ãå" â çíà ÷å íè ÿõ"ñî âåò", "ñî âå òî âàòü" óïî òðåá ëå íû ñëî âà "êèø","êè øóí", ïåð âîå èç êî òî ðûõ íà ñî âðå ìåí íîìëåç ãèí ñêîì ÿçû êå îç íà ÷à åò "ñóá áî òà", à âòî ðîåâ ïå ðå âî äå "ñäå ëàòü ñóá áî òó" çâó ÷èò íå óáå äè -òåëü íî. Ôðà çå î ëî ãè ÷å ñ êàÿ ôîð ìà"êèø ÷èêIàé ÷ó âóä", óïî òðåá ëÿ å ìàÿ ëåç ãè íà ìè,ñêî ðåå âñå ãî, íóæ íî ïî íè ìàòü êàê "åâ ðåé â áåç -âû õîä íîì ïî ëî æå íèè" (èëè "åâ ðåé, êî ìó óæå íå -÷å ãî ïî ñî âå òî âàòü"), à íå "åâ ðåé, ó êî òî ðî ãî íà -ðó øå íà ñóá áî òà", êàê ïðåä ëà ãà þò ñî âðå ìåí íûåëåç ãè íî âå äû. Ñëî âî "êè øó(í)" â áî ëåå òî÷ íîéôîð ìå "êêè øó(í)" ìû íà áëþ äà ëè íà "Ãó íèá ñêîìêàì íå".

Ñëî âî "êè øó(í)" â çíà ÷å íèè "ñî âå òî âàòü" íà ìèîá íà ðó æå íî è â êðèò ñêîì (ïå ëàñãñêîì) ïèñü ìå.Ñëå äî âà òåëü íî, ýòî äðåâ íå ëåç ãèí ñêîå ñëî âî íåìîã ïðè äó ìàòü "ìà ñ òåð-ôàëü ñè ôè êà òîð", òàêêàê "Ãó íèá ñêèé êà ìåíü" íà ìè äå øè ô ðî âàí â1995 ã., à êðèò ñêîå ïèñü ìî - 2003 ãî äó.

 "Àëó ïàí ñêîé êíè ãå" óêà çà íî: "Ýðàí äèí øàð -âàë Øà áó ðà âè ÷èí ðó øàí ãúóüë Áàñ ëà Àëó ïàí -äèí ãüà íà äàë àöóêü àð íà" - 'Èðàí ñêèé öàðü Øà -áóð ïî ñà äèë ñâî å ãî çÿ òÿ Áàñ ëó íà Àëó ïàí ñêèéòðîí'. Èñ òî ðè ÷å ñ êóþ ÷àñòü ýòî ãî ïðåä ëî æå íèÿîñ òà âèì äëÿ áå ñå äû ñ èñ òî ðè êà ìè è îá ðà òèìâíè ìà íèå íà ñëî âî "ãüà­íà"­'òðîí'. Ìîè ïî èñ êèýòî ãî ñëî âà íà êàâ êàç ñêèõ ÿçû êàõ íå óâåí ÷à ëèñüóñ ïå õîì. Âîç ìîæ íî, îíî ñî õðà íè ëîñü â ëåê ñè êåêà êî ãî-òî êàâ êàç ñêî ãî ÿçû êà (èëè äè à ëåê òà, íà -ïðè ìåð, íà ãî âî ðå ñå ëå íèÿ ÑòIóð Êó ñàð ñêî ãîðàé î íà) è âîç ìîæ íî, ÷òî îíî âî îá ùå íå ñî õðà -íè ëîñü. Òîã äà, îò êó äà îíî èç âå ñò íî íà øå ìó ãå -ðîþ-ïà ò ðè î òó (èëè "ãî ðå ïà ò ðè î òó") ëåç ãèí ñêî-ãî íà ðî äà? Ñëå äî âà òåëü íî, ìîæ íî äå ëàòü âû âîäî òîì, ÷òî ñëî âî "ãüà íà" óäà÷ íî ïðè äó ìà íî. Íî,óâû, îíî íà ëè ÷å ñò âó åò â ïå ëàñãñêîì ïèñü ìå. Âëè íåé íûõ ïèñü ìàõ "À" è "Â" ñëîã "ãüà" ïî ëó ÷åíïðè ïî ìî ùè ðè ñóí êà 'òðîí' (ðèñ.3).

Âîçü ìåì ñëî âà "øàð"­ (öàðü), "øàð­âàë"

(öàð ñò âî), è "øàð­âà­ëàíã"­ (òåð ðè òî ðèÿ öàð ñò -âà, ãî ñó äàð ñò âî). Ñëî âî "øàð" â ñìûñ ëå "öàðü"èìå åò ñÿ â óðàðò ñ êîì è õóð ðèò ñêîì ÿçû êàõ ("çàð"- íà ïå-ëàñãñêîì è ýò ðóñ ñêîì ÿçû êàõ; âå ðî ÿò íî,îíî ïå ðå øëî â ðóñ ñêèé ÿçûê êàê "öàðü").

 êàâ êàç ñêî-àë áàí ñêîì ïèñü ìå èìå þò ñÿ èäðó ãèå ñëî âà (ðóì­'ñè ëà', ìàêüó­'óì íûé', àâà­-ëóí­ 'íà ÷è íàòü', ñèô­ 'íà ÷àëü íûé', ìå­õåë­ 'íà -ðîä', óñ­áè­'äóõ', òà­ìè­ëàí­'ðàé', èìè­ëàí­'àä',äå­íå­ 'ìèð', õàé­ 'ìàòü', öàé­ 'îòåö', äàì­ ãóí'óïîë íî ìî ÷èòü' è ò.ä., è ò.ï.; èõ ñâû øå 270), êî -òî ðûå ïîç æå íà ìè áû ëè îá íà ðó æå íû â ïå -ëàñãñêîì è ýò ðóñ ñêîì ÿçû êàõ. Êàê ìî æåò "òâî -ðåö" "Àëó ïàí ñêîé êíè ãè" ïî ÷åðï íóòü ýòè ñëî âàèç åùå íè êåì íå äå øè ô ðî âàí íûõ ïå ëàñãñêî ãî èýò ðóñ ñêî ãî ÿçû êîâ? Ýòî - àá ñóðä.

Íå ìà ëî âàæ íûé èí òå ðåñ äëÿ ÿçû êî âå äà ïðåä -ñòàâ ëÿ åò ñëî âî "óëóá"­ 'êíè ãà'. Õî òÿ ýòî ñëî âîíå ñî õðà íè ëîñü â ëåç ãèí ñêîì ÿçû êå, íè êàê íåëü -çÿ èã íî ðè ðî âàòü åãî ãå íå òè ÷å ñ êîé ñâÿ çè ñ ëàê ñ -êèì "ëó" 'êíè ãà', îç íà ÷à þ ùåå, êñòà òè, òàê æå è"îá ðà áî òàí íàÿ êî æà" (íà êî òî ðîé ïè ñà ëîñü ïèñü -ìî!). Ïî ìî å ìó, ýòî è åñòü äî êà çà òåëü ñò âî àð õà -è÷ íî ñ òè ñëî âà "óëóá". Íà ïå ëàñãñêîì ÿçû êå 'ãëè -íÿ íàÿ òàá ëè÷ êà ñ íàä ïè ñüþ' íà çû âà åò ñÿ "ëó ÷àê".

Ñëî âî "çà­ðè" 'ïè ñà òåëü, ïî ýò'. Ó ñî âðå ìåí -íûõ ëåç ãèí ñîá ñò âåí íîå èìÿ "Çà ðè", "Çà ðè ÿò"âñòðå ÷à åò ñÿ äî âîëü íî ÷à ñ òî;

Ñëî âî "ìè­êè­òèñ" 'ó÷å íûé'. Íà ãåë õåí ñêîì ãî -âî ðå êó ðàõ ñêî ãî äè à ëåê òà ëåç ãèí ñêî ãî ÿçû êàñëî âî "ìè êèä" îç íà ÷à åò 'ìó ä ðåö, î÷åíü óì -íûé ÷å ëî âåê'.

Ñëî âî "êàë­êóí" 'ó÷è òåëü'. Íà ãåë õåí ñêîì ãî -âî ðå - "êàë êóí" 'ó÷è òåëü'; äà æå â ñå ëå íèå Ãåë õåí(òî÷ íåå, Êêåë õåí, - ß.ß.) Êó ðàõ ñêî ãî ðàé î íà(Þæ íûé Äà ãå ñ òàí) íà õî äèò ñÿ "êàë êóí äèí ñóð"'ìî ãè ëà ó÷è òå ëÿ'...

Òà êèõ ïðè ìå ðîâ ìîæ íî ïðî äîë æèòü, åñ ëè âýòîì âîç íèê íåò íå îá õî äè ìîñòü. Îáû÷ íî íà øèîï ïî íåí òû óò âåðæ äà þò, ÷òî ÿçûê "Àëó ïàí ñêîéêíè ãè" ñëèø êîì ïî õîæ íà ñî âðå ìåí íûé ëåç ãèí -ñêèé ÿçûê. Òîã äà êàê ïî íè ìàòü ïðåä ëî æå íèå èç"Àëó ïàí ñêîé êíè ãè": "Êè­ðè­Àë­áå­ñà­àäàí­óñ­áèòà­ìè­ëàí­äèç­ìè­êèë­ àâó­ðàé", ãäå êðî ìå ñëîâ"àäàí" 'åãî' è "àâó ðàé" 'ïóñòü ñî âåð øà åò', îñ -òàëü íûå ñëî âà ïîç æå, ïî ñëå çà âî å âà íèÿ Àë áà íèèàðà áà ìè, çà ìå íå íû àðàá ñêè ìè ñëî âà ìè: "Óëó Àë -ëàãü äè àäàí ðóüãü æå íåò äèç êüè ñ ìåò àâó ðàé"'ïóñòü ãîñ ïîäü Áîã îò ïðàâ ëÿ åò åãî äó øó â ðàé'.Ïðî­èñ­õîæ­äå­íèå­ ñëîâ­ "àë­áàí",­ "Àë­áà­-

íèÿ".  "Àëó ïàí ñêîé êíè ãå" ïðè âî äèò ñÿ èìÿ"Àëóï", êàê ïðà ðî äè òåëü àë áàí ñêèõ ïëå ìåí. Îíÿâ ëÿ åò ñÿ ÷åò âåð òûì ïî òîì êîì ëå ãåí äàð íî ãîÍîÿ â áèá ëåé ñêîì ðî äî ñëî âèè: Íîé-ßôåç-Ãå -ìåð-Òàð ãóì-Àëóï. Íè â Íî âîì, íè â Âåò õîì çà -âå òàõ ìíå íå óäà ëîñü îá íà ðó æèòü ëå ãåí äàð íûé

ÒÀÐÈÕ12

Àëóï.  "Àëó ïàí ñêîé êíè ãå" óêà çà íî, ÷òî êîã äàÀëóï îò äå ëèë ñÿ îò îò öà, åìó áû ëè ïðå äî ñòàâ ëå -íû çåì ëè îò íèæ íå ãî ìî ðÿ (Ñðå äè çåì íî ãî, -ß.ß.) äî âåðõ íå ãî (Êà ñ ïèé ñêî ãî, - ß.ß.) è îòíèæ íèõ (Òà â ðèé ñêèõ, - ß.ß.) ãîð äî âåðõ íèõ(Êàâ êàç ñêèõ, - ß.ß.). Ïî ñëå ñìåð òè Àëó ïà åãî ãî -ñó äàð ñò âî ðàñ ïà ëîñü. Âïîñ ëåä ñò âèè îäèí èçïî òîì êîâ Àëó ïà Ðàí (âñïîì íèì, ÷òî Êàâ êàç ñêàÿÀë áà íèÿ òàê æå íà çû âà ëàñü Àðàí, Àð-Ðàí), îáú å -äè íèâ ðàç ðîç íåí íûå àë áàí ñêèå ïëå ìå íà, ñî -çäàë ãî ñó äàð ñò âî â ìåæ äó ðå ÷üå Êó ðû è Àðàê ñà èíà çâàë åãî "Àëó ïàí êIâàë" (Äîì Àëó ïà). Ïî âñåéâå ðî ÿò íî ñ òè, ñëî âî "Àëó ïàí" â äàëü íåé øåìïðå âðà òè ëîñü â "Àë áàí".

Êà êî âî áû ëî íà øå óäèâ ëå íèå, êîã äà íàì óäà -ëîñü îá íà ðó æèòü íà îä íîé èç "öàð ñêèõ ïå ÷à òåé"ïå ëàñ ãîâ èìå íè (áî ãà) "Àëóï": "ËóêIàâ Àëó ïà óìó -íà ðàé" - '(Ïóñòü) Àëóï óïî êî èò (äó øó) Ëó êà âà'.

Êðå ñ òèê-òî÷ êà. Òî æå ñà ìîå ìîæ íî ñêà çàòüîá óïî òðåá ëå íèè â "Àëó ïàí ñêîé êíè ãå" "êðå ñ òè -êà" äëÿ îò äå ëå íèÿ ïðåä ëî æå íèé äðóã îò äðó ãà(äåé ñò âè òåëü íî, ïî ÷å ìó íå áî ëåå ñî âðå ìåí íàÿ"òî÷ êà", à "êðå ñ òèê"?). Îêà çû âà åò ñÿ, è ýòîò "êðå -ñ òèê" ãå íå òè ÷å ñ êè ñâÿ çàí ñ òà êèì æå "êðå ñ òè -êîì" ðè ñó íî÷ íîñ ëî ãî âî ãî ïèñü ìà ïå ëàñ ãîâ. Äîíà øèõ èñ ñëå äî âà íèé, î ðî ëè "êðå ñ òè êà" â êðèò -ñêîì ïèñü ìå ó÷å íûå âû ñêà çû âà ëèñü ïî ðàç íî ìó:îä íè óò âåðæ äà ëè, ÷òî "êðåñò" ñòî èò â íà ÷à ëåïðåä ëî æå íèÿ, äðó ãèå "äî êà çû âà ëè", ÷òî "êðåñò"ìî æåò íà õî äèòü ñÿ è â ñå ðå äè íå ïðåä ëî æå íèÿ,òðå òüè ïî ñòà âè ëè "êðåñò" â êîí öå ïðåä ëî æå -íèÿ, ÷åò âåð òûå ïðè ïè ñû âà ëè "êðå ñ òè êó" îò äåëü -íûé ñëîã. Íà ìè óñ òà íîâ ëå íî, ÷òî "êðå ñ òèê" çà -ìå íÿ åò èìåí íî "òî÷ êó": îí ñòà âèë ñÿ òîëü êî âêîí öå ïðåä ëî æå íèÿ è â íå êî òî ðûõ ñëó ÷à ÿõ (êîã -

äà íà "öàð ñêîé ïå ÷à òè" òîëü êî îä íî ñëî âî) äà æåïî ñëå ñà ìîñ òî ÿ òåëü íî ãî ñëî âà. Íå îá õî äè ìîñòüïðè ìå íå íèÿ "êðå ñ òè êà-òî÷ êè" â êðèò ñêîì ïèñü -ìå áû ëà ñâÿ çà íà ñ èç ìåí ÷è âî ñ òüþ íà ïðàâ ëå íèÿðè ñó íî÷ íî ãî ïèñü ìà: îíî ïè ñà ëîñü è ñëå âà íà -ïðà âî, è ñïðà âà íà ëå âî, è ñíè çó ââåðõ, è ñâåð õóâíèç, è ìå òî äîì áó ñ ò ðî ôå äîí. Ñëî âî "áóñò-ðî -ôå äîí" áóê âàëü íî îç íà ÷à åò 'êàê âî ëè õî äÿò íàïàø íå' (ò.å. â ïðÿ ìîì è îá ðàò íîì íà ïðàâ ëå íè -ÿõ) è èìå åò ëåç ãè íî ÿçû÷ íóþ ýòè ìî ëî ãè ÷å ñ êóþèí òåð ïðå òà öèþ: 'áóñ' èäåí òè÷ íî óäèí ñêî ìó 'óñ'(âîë), 'òðà' ñ ò/÷-÷å ðå äî âà íè åì - '÷Iðà' (íà ïî ëå,ïî-ëåç ãèí ñêè) è 'ôè äîí' = 'ôè äèí' "õîäü áû".

Ïî ýòî ìó íå îá õî äè ìî áû ëî óêà çàòü - ãäå íà ÷è -íà åò ñÿ è ãäå êîí ÷à åò ñÿ ïðåä ëî æå íèå, à â ñëó ÷àåîò äåëü íî ãî ñëî âà - â êà êîì íà ïðàâ ëå íèè îíî ÷è -òà åò ñÿ.

Èòàê, ïðè âå äåí íûå çäåñü àð ãó ìåí òà öèè, õî òÿîíè áû ëè ôðàã ìåí òàð íû ìè, óáå äè òåëü íî êîí -ñòà òè ðó þò ïîä ëèí íîñòü ìà òå ðè à ëà, ïðè âå äåí -íî ãî â "Àëó ïàí ñêîé êíè ãå". Ìû òâåð äî óáåæ äå -íû â òîì, ÷òî â äàëü íåé øåì, ïó òåì âñå ñòî ðîí -íå ãî è ãëó áî êî ãî ëèíã âè ñ òè ÷å ñ êî ãî è èñ òî ðè ÷å -ñ êî ãî àíà ëè çà ñî äåð æà íèÿ "Àëó ïàí ñêîé êíè ãè",ìû ñìî æåì îáî ãà òèòü ïðåä ëî æåí íûé â íà ñòî ÿ -ùåé ñòà òüå ìà òå ðè àë íî âû ìè ñâè äå òåëü ñò âà ìè,ïîä òâåðæ äà þ ùè ìè óíè êàëü íóþ öåí íîñòü ýòî ãîåäèí ñò âåí íî ãî ïî ñâî å ìó îáú å ìó, îò êðû òî îá -íà ðî äî âàí íî ãî ïà ìÿò íè êà àë áàí ñêî ãî ïèñü ìà(íå äàâ íî îïóá ëè êî âàí áî ëåå îá øèð íûé ìà òå ðè -àë àë áàí ñêî ãî ïèñü ìà - àë áàí ñêèé òåêñò íà ñè -íàé ñêèõ ïà ëèìï ñå ñ òàõ; î íèõ ó íàñ áó äåò îò -äåëü íàÿ ñòà òüÿ).

ÒÀÐÈÕ 13

ßðà ëè ßðà ëè åâ,ïðîôåññîð

Ñî­çäà­íèå­Ñàé­òîâÏðè­÷è­íû,­ïî­êî­òî­ðûì­ëó÷­øå­çà­êà­çàòü­

ðàç­ðà­áîò­êó­ñàé­òà­ó­íàñ:

* Íèç êèå è äî ñòóï íûå öå íû

* Óíè êàëü íûé äè çàéí áó äó ùå ãî ñàé òà

* Óäîá íàÿ ñè ñ òå ìà óï ðàâ ëå íèÿ

* Êî ðîò êèå ñðî êè èç ãî òîâ ëå íèÿ

* Îáó ÷å íèå óï ðàâ ëå íèÿ ñàé òîì

Òåë.: (055) 696-21-06, (055) 231-69-79

Ìû âû ïîë íèì âñå ñòî ÿ ùèå ïå ðåä íà ìè çà äà ÷è òàê, ÷òî áû íà øå ñî òðóä íè ÷å ñò âî

ñ âà ìè ñïî ñîá ñò âî âà ëî ðàç âè òèþ âà øå ãî áèç íå ñà è ïðè íî ñè ëî âàì ïðè áûëü.

www. alcha. net www. facebook. com/alcha. net E-mail: info@alcha. net

*************************************************************************************************************

ÈíÒÅðâüþ14

Ðèç âàí Çà áè òî âè÷, ìåæ äó ïðî ñòûì ÷òå íè åì è íà ó÷ íûì èñ ñëå äî âà íè åì õó äî æå ñò âåí -íîé ëè òå ðà òó ðû ñó ùå ñò âó åò áîëü øàÿ ðàç íè öà. Äëÿ êî ãî ïðåä íàç íà ÷åí Âàø íî âûé òðóä:äëÿ îáû÷ íî ãî ÷è òà òå ëÿ èëè íà ó÷ íî ãî ðà áîò íè êà?

Åùå â Êó ñà ðàõ, áó äó ÷è ó÷å íè êîì 10-ãî êëàñ ñà ÿ êó ïèë â êíèæ íîì ìà ãà çè íå ïå ðåä íà øåé øêî ëîéîä íî òîì íîå íà ó÷ íîå èç äà íèå ñòè õî òâî ðå íèé Ãî ðà öèÿ. Êíè ãà áû ëà ñíàá æå íà ïðî ñò ðàí íûì ïðå äèñ -ëî âè åì ãëó áî êî ãî çíà òî êà ëà òèí ñêîé ëè òå ðà òó ðû è ðèì ñêîé èñ òî ðèè Ì.Ãà ñ ïà ðî âà. Òàê âîò, ýòî ïðå -äèñ ëî âèå ÿ ÷è òàë êàê çà õâà òû âà þ ùèé äå òåê òèâ íûé ðî ìàí, îò êî òî ðî ãî íå âîç ìîæ íî áû ëî îòî ðâàòü -ñÿ, ïî êà íå äîé äåøü äî ñà ìî ãî êîí öà. Ïðè çíà þñü, ïî ñëå ýòî ãî ïðå äèñ ëî âèÿ, îäû Ãî ðà öèÿ ìíå ïî -êà çà ëèñü íà íå êî òî ðîå âðå ìÿ ïðåñ íû ìè. Àâ òîð ïðå äèñ ëî âèÿ ïè ñàë òà êèì ÿçû êîì, ÷òî åãî ñó ãó áî íà -ó÷ íûé òðóä âîñ ïðè íè ìàë ñÿ êàê è çà íè ìà òåëü íîå, è â âûñ øåé ñòå ïå íè ïî ëåç íîå ïðî èç âå äå íèå.

Äðó ãèì ñâî èì ó÷è òå ëåì â ýòîì íà ïðàâ ëå íèè ÿ ñ÷è òàþ èí òåë ëè ãåíò íåé øå ãî È. Àí ä ðî íè êî âà, êî òî -ðûé âñþ æèçíü çà íè ìàë ñÿ èñ ñëå äî âà íè åì æèç íè è òâîð ÷å ñò âà Ì. Ëåð ìîí òî âà. Îí òàê æå îð ãà íè÷ íîñî ÷å òàë â ñå áå äà ðî âà íèå áëå ñ òÿ ùå ãî ó÷å íî ãî-ôè ëî ëî ãà è òà ëàíò ëè âî ãî ðàñ ñêàç ÷è êà. À ñêîëü êîïîä ëèí íî ãî îñ ò ðî óìèÿ è óâ ëå êà òåëü íî ñ òè â ñó ãó áî íà ó÷ íûõ èçû ñ êà íè ÿõ àêà äå ìè êà À. Êðûì ñêî ãî,òîí êî ãî çíà òî êà âîñ òî÷ íîé ëè òå ðà òó ðû!? ×òî êà ñà åò ñÿ ìî åé êíè ãè, òî ýòî - ÷è ñ òî íà ó÷ íîå èçû ñ êà -íèå, ñëå äî âà òåëü íî, ðàñ êðû òèå êà êîé-òî òàé íû, à ïðî öåññ ðàñ êðû òèÿ òàé íû âñå ãäà äåð æèò ÷è òà òå -ëÿ â íà ïðÿ æå íèè. ß ïî ñòà ðàë ñÿ èç ëî æèòü íà ó÷ íûå ôàê òû íå â ðà ôè íè ðî âàí íîì âè äå, à â òåñ íîéóâÿç êå ñ ðå àëü íîé æèç íüþ.

ÎÒ "ÇÈÍÄÈÊÜ-ÍÀÌÅ"ÄÎ "ÐÈÊIÈÍ ÃÀÔ"Êîã äà íà äíÿõ ñòà ëî èç âå ñò íî î òîì, ÷òî íàø èñ òî ðèê è ïå ðå âîä ÷èê Ðèç âàí Çà áè -

òî âè÷ Ðèç âà íîâ çà âåð øà åò ðà áî òó íàä ñâî åé íî âîé êíè ãîé "Î÷åð êè ëè òå ðà òóð íîé æèç -íè þæ íûõ ëåç ãèí", ìû, åñ òå ñò âåí íî, íå ìîã ëè ðàâ íî äóø íî ïðîé òè ìè ìî ýòî ãî î÷åíüâàæ íî ãî ôàê òà. Æóð íàë "Àëàì" ïî ñòà ðàë ñÿ ðà çóç íàòü ïî áîëü øå ñâå äå íèé, ÷òî áû äàòüñâî èì ÷è òà òå ëÿì ïðåä ñòàâ ëå íèå î òîì, â êà êîì íà ïðàâ ëå íèè äâè æåò ñÿ ñåé ÷àñ íà öè î -íàëü íîå ëè òå ðà òó ðî âå äå íèå è êà êîå ìå ñ òî â íåì ìî æåò çà íÿòü íî âîå ïðî èç âå äå íèåÐ.Ç.Ðèç âà íî âà.

Çäåñü æå íà ïîì íèì, ÷òî ðà íåå îí ïå ðå âåë íà ðóñ ñêèé ÿçûê è âû ïó ñ òèë â ñâåò ñíàá -æåí íûé ñî îò âåò ñò âó þ ùè ìè êîì ìåí òà ðè ÿ ìè îðè ãè íàëü íûé ñáîð íèê áû òî âûõ àíåê äî -òîâ è ìè ôîâ "Èç ôîëü ê ëî ðà þæ íûõ ëåç ãèí" (Ìà õà÷ êà ëà, 2002), êó äà, ïî ìè ìî ïðî ÷å ãî,âî øëè àíåê äî òû Êàñ-Áó áû, ñî áðàí íûå åùå åãî îò öîì, Çà áè òîì Äà äàø áà ëà å âè ÷åìÐèç âà íî âûì (1926-1992) â ãî äû ñâî åé ìî ëî äî ñ òè. Äðó ãàÿ öåí íàÿ ðà áî òà - ýòî êîì ìåí -òè ðî âàí íûé ïåð âûé òîì òðåõ òîì íè êà "Ñòà ðèí íûå ïåñ íè þæ íûõ ëåç ãèí" (Ìà õà÷ êà ëà,2003). Ê ñî æà ëå íèþ, äâà ïî ñëå äó þ ùèõ òî ìà ïî êà îñ òà þò ñÿ íå èç äàí íû ìè. Îí ïå ðå âåëíà ðóñ ñêèé ÿçûê òàê æå è ïîë íûé êà íî íè ÷å ñ êèé òåêñò ëåç ãèí ñêî ãî íà ðîä íî ãî ãå ðî è ÷å -ñ êî ãî ýïî ñà "Øàð âè ëè" (Ìà õà÷ êà ëà, 2008). È âîò òå ïåðü ìû óç íà åì, ÷òî çà âåð øà åò ñÿêíè ãà, ñïå öè àëü íî ïî ñâÿ ùåí íàÿ ëè òå ðà òó ðå þæ íûõ ëåç ãèí. Íà âî ïðî ñû æóð íà ëà"Àëàì" îò âå ÷à åò àâ òîð ýòî ãî íà ó÷ íî ãî èñ ñëå äî âà íèÿ Ðèç âàí Çà áè òî âè÷ Ðèç âà íîâ.

ÐÈÇÂÀÍ ÐÈÇÂÀÍÎÂ:

ÈÍÒÅÐÂüÞ 15

Âû ïðè âî äè òå â ñâî åé êíè ãå ñî âåð øåí íî íî âûå ôàê òû èëè äà å òå íî âóþ èí òåð ïðå òà -öèþ óæå èç âå ñò íûì ôàê òàì?

Îñ­íî­âó­êíè­ãè­ñî­ñòàâ­ëÿ­þò­ñî­âåð­øåí­íî­íî­âûå­ôàê­òû,­ïðè­ìåð­íî­95­ïðî­öåí­òîâ.­Ñî­âåð­øåí­íî­íî­âûìÿâ­ëÿ­åò­ñÿ,­êî­íå÷­íî,­è­èí­òåð­ïðå­òà­öèÿ­óæå­èç­âå­ñò­íî­ãî­ìà­òå­ðè­à­ëà.­À­òâîð­÷å­ñò­âî­íå­êî­òî­ðûõ­þæ­íî-ëåç­-ãèí­ñêèõ­ïî­ýòîâ­âïåð­âûå­îñ­âå­ùå­íî­è­îõà­ðàê­òå­ðè­çî­âà­íî­èìåí­íî­â­ýòîé­êíè­ãå.­Ìíî­ãèì,­ê­ïðè­ìå­ðó,­èç­-âå­ñò­íî­èìÿ­­ïðå­äà­òåëü­ñêè­óáè­òî­ãî­ïî­ýòà­Êå­ñèá­Àá­äóë­ëà­õà,­íî­î­åãî­òâîð­÷å­ñò­âå­ìà­ëî­êòî­çíà­åò­÷òî-ëè­áî­îï­ðå­äå­ëåí­íîå.­Òî­æå­ìîæ­íî­ñêà­çàòü­î­Ëå­ä­æåò­Ìó­õàì­ìàä-Ðà­ñó­ëå,­Òåé­ìó­ðå­Àëè­õà­íî­âå,­Àìè­ðàñ­-ëà­íå­Àñ­ëà­íî­âå­è­äðó­ãèõ­íà­øèõ­ïî­ýòàõ.­Äå­ÿ­òåëü­íîñòü­ïëå­ÿ­äû­ïî­ýòîâ,­ñî­áðàí­íûõ­âìå­ñ­òå­ëè­òå­ðà­òóð­-íûì­îáú­å­äè­íå­íè­åì­"Ñåð­äå÷­íîå­ñëî­âî"­íå­íà­øëà­íè­êà­êî­ãî­îò­ðà­æå­íèÿ­â­íà­øåì­ëè­òå­ðà­òó­ðî­âå­äå­íèè.­íà­ó÷­íûõ­èçû­ñ­êà­íè­ÿõ­ñ÷è­òà­åò­ñÿ­õî­ðî­øèì­òî­íîì­îò­äà­âàòü­äîëæ­íîå­ðà­áî­òå­è­äî­ñòè­æå­íè­ÿì­ïðåä­-

øå­ñò­âåí­íè­êîâ.­Äëÿ­ìå­íÿ­òà­êè­ìè­ïðåä­øå­ñò­âåí­íè­êà­ìè­ÿâ­ëÿ­þò­ñÿ,­ïðåæ­äå­âñå­ãî,­ëè­òå­ðà­òó­ðî­âå­äû­À.Àãà­åâ,­À.­Íà­çà­ðå­âè÷,­Ô.­Âà­ãà­áî­âà,­Ã.­Ñà­äû­êè,­ìîé­îòåö­Ç.­Ðèç­âà­íîâ,­çà­òåì­Í.­Êà­ïè­å­âà,­Ê.­Àêè­ìîâ,Ê.­Ìó­ñà­åâ,­À.­Ìèð­çà­áå­êîâ,­Ì.­Ìå­ëèê­ìà­ìå­äîâ,­Ì.­ßðàõ­ìå­äîâ,­Ã.­Ãà­øà­ðîâ.­ß­çäåñü­íà­çâàë­òåõ,­êòî­âòîé­èëè­èíîé­ìå­ðå­êà­ñàë­ñÿ­ïðî­áëå­ìà­òè­êè­ëè­òå­ðà­òóð­íîé­èñ­òî­ðèè­þæ­íûõ­ëåç­ãèí.­Äà­ëåå,­êî­íå÷­íî,­ÿîïè­ðàë­ñÿ­íà­òðó­äû­àêà­äå­ìè­êîâ­Â.­Áàð­òîëü­äà,­À.­Êðûì­ñêî­ãî,­Å.­Áåð­òåëü­ñà,­Þ.­Êðà÷­êîâ­ñêî­ãî,­Ç.­Áó­-íè­ÿ­òî­âà,­õî­òÿ­äëÿ­ìå­íÿ­îíè­è­èìå­ëè,­ãëàâ­íûì­îá­ðà­çîì,­îá­ùå­òå­î­ðå­òè­÷å­ñ­êîå­çíà­÷å­íèå.Ìîÿ­êíè­ãà­ñî­ñòî­èò­èç­äâóõ­òî­ìîâ.­Â­ïåð­âîì­èç­ëî­æå­íà­ëè­òå­ðà­òóð­íàÿ­æèçíü­þæ­íûõ­ëåç­ãèí­VII-XIX

ââ.,­à­âî­âòî­ðîì­òî­ìå­ñî­äåð­æèò­ñÿ­ðàç­âåð­íó­òàÿ­êàð­òè­íà­ëè­òå­ðà­òóð­íîé­èñ­òî­ðèè­­XX­â.­Îñî­áî­îò­ìå­-÷ó,­÷òî­âñÿ­ðà­áî­òà­ïî­ñò­ðî­å­íà­íà­ïèñü­ìåí­íûõ­èñ­òî÷­íè­êàõ.

Âû ÷à ñ òî óïî òðåá ëÿ å òå ôðà çó "ëè òå ðà òóð íàÿ æèçíü". Êà êîé ñìûñë Âû âêëà äû âà å òå âíåå? Íå ïðî ùå ëè ñêà çàòü "èñ òî ðèÿ ëè òå ðà òó ðû", ê ÷å ìó ïðè âû÷ íû ìíî ãèå ÷è òà òå ëè?

Ðàç­íè­öà­ïðèí­öè­ïè­àëü­íàÿ.­È­íå­òîëü­êî­â­÷è­ñ­òî­ôîð­ìàëü­íîì­îò­íî­øå­íèè.­Ëè­òå­ðà­òóð­íàÿ­æèçíü­-­ýòîáî­ëåå­øè­ðî­êîå­ïðåä­ñòàâ­ëå­íèå­äó­õîâ­íî­ãî­áû­òèÿ­þæ­íûõ­ëåç­ãèí­âî­âñåõ­åãî­ïðî­ÿâ­ëå­íè­ÿõ.­Èñ­òî­ðèÿ­ëè­-òå­ðà­òó­ðû­-­ýòî­âñå­ãî­ëèøü­àêà­äå­ìè­÷å­ñ­êîå­îáî­çíà­÷å­íèå­ïðî­öåñ­ñà­ðàç­âè­òèÿ­ëè­òå­ðà­òó­ðû­êàê­ôèê­ñà­-öèè­õó­äî­æå­ñò­âåí­íî­ãî­òâîð­÷å­ñò­âà­â­ïèñü­ìåí­íîé­ôîð­ìå.­Â­ëè­òå­ðà­òóð­íîé­æèç­íè­ó÷à­ñò­âó­þò­êàê­ïî­ýòûè­ïè­ñà­òå­ëè,­òàê­è­ïðà­âè­òå­ëè­â­òîé­îáù­íî­ñ­òè,­êî­òî­ðóþ­ìû­íà­çû­âà­åì­íà­ðî­äîì.­Â­èñ­òî­ðèè­ëè­òå­ðà­òó­-ðû­ôè­ãó­ðè­ðó­þò­òîëü­êî­åå­ñóáú­åê­òû­áå­çîò­íî­ñè­òåëü­íî­ê­îá­ùå­ñò­âó.­Ëè­òå­ðà­òóð­íàÿ­æèçíü­-­ýòî­âóë­êàíâñå­âîç­ìîæ­íûõ­÷å­ëî­âå­÷å­ñ­êèõ­ñòðà­ñ­òåé:­÷å­ñò­íî­ñ­òè­è­ïîä­ëî­ñ­òè,­ãå­ðî­èç­ìà­è­òðó­ñî­ñ­òè,­âåð­íî­ñ­òè­è­ïðå­-äà­òåëü­ñò­âà.­Èñ­òî­ðèÿ­ëè­òå­ðà­òó­ðû­-­ýòà­òè­õàÿ­çà­âîäü,­ãäå­âñå­ðàñ­ñòàâ­ëå­íî­ñòðî­ãî­ïî­ñâî­èì­ìå­ñ­òàì:èìå­íà,­äà­òû,­ëè­òå­ðà­òóð­íûå­øêî­ëû­è­íà­ïðàâ­ëå­íèÿ.Âàæ­íî,­êî­íå÷­íî,­è­òî,­è­äðó­ãîå.­Íî­âñå­ãäà­èí­òå­ðåñ­íî­çíàòü,­íà­ïðè­ìåð,­êî­ãî­èëè­÷òî­èìåë­â­âè­äó­À.

Ïóø­êèí,­ãî­äà­ïè­ñàë:­"ß­ïî­ìíþ­÷óä­íîå­ìãíî­âå­íüå…"­À­âîò­Åòèì­Ýìèí­â­îä­íîì­ñâî­åì­ñòè­õî­òâî­ðå­íèè("Àõ,­íà­øà­æèçíü")­çà­äàë­ñÿ­ñòðàí­íûì­âî­ïðî­ñîì:­ "×åì­ïî­ìî÷ü­äó­øå?"­Ýìè­íî­âå­äå­íèå­ðàñ­ïî­ëà­ãà­åòîá­øèð­íîé­áèá­ëè­î­ãðà­ôè­åé,­íî­îò­âå­òà­íà­ýòîò­âî­ïðîñ­íåò.­Äà­æå­íà­ýòîì­ôî­íå­ëè­òå­ðà­òóð­íàÿ­æèçíüþæ­íûõ­ëåç­ãèí­âû­ãëÿ­äèò­ñïëîø­íûì­áå­ëûì­ïÿò­íîì.­Â­ñâî­åé­êíè­ãå­ÿ­ïî­ïû­òàë­ñÿ­ïðè­ïîä­íÿòü­áå­ëóþ­çà­-âå­ñó­è­ïî­ñìî­ò­ðåòü,­÷òî­íà­õî­äèò­ñÿ­òàì:­õî­ðî­øåå­èëè­ïëî­õîå?

È ÷å ãî æå òàì áîëü øå? Õî ðî øå ãî èëè ïëî õî ãî?

Âû­êîã­äà-íè­áóäü­ñëû­øà­ëè­î­òà­êîì­ëåç­ãèí­ñêîì­ïî­ýòå,­êàê­Àáó­Òà­õèð­Íè­õà­âè,­æèâ­øåì­íà­ðó­áå­æå­IX-X­ââ.?­Íó­âîò,­ÿ­íà­÷àë­ñ­õî­ðî­øå­ãî­èç­âå­ñ­òèÿ:­â­ëåç­ãèí­ñêóþ­ëè­òå­ðà­òó­ðó­âîç­âðà­ùà­åò­ñÿ­èç­íå­áû­òèÿ­èñ­-êóñ­íûé­ìà­ñ­òåð­ïî­ýòè­÷å­ñ­êî­ãî­ñëî­âà.­Ïðåä­ñòàâü­òå­ñå­áå,­âîç­âðà­ùà­åò­ñÿ­÷å­ðåç­äå­ñÿòü­âå­êîâ,­ò.å.­÷å­ðåçòû­ñÿ­÷ó­ëåò­áåç­ìîëâ­íî­ãî­ïðå­áû­âà­íèÿ­â­áå­ëîì­òó­ìà­íå­çàá­âå­íèÿ.­Åãî­ñòè­õî­òâî­ðå­íèÿ,­÷ó­äîì­ñî­õðà­íèâ­øè­å­ñÿ­äî­íà­øèõ­äíåé,­ñâè­äå­òåëü­ñò­âó­þò­î­ñëîæ­íîì­ïå­ðå­õîä­íîì

ýòà­ïå­îò­êàâ­êàç­ñêî-àë­áàí­ñêîé­òðà­äè­öèè­ê­êî­ðåí­íîé­ïå­ðå­îðè­åí­òà­öèè­þæ­íî-ëåç­ãèí­ñêîé­ëè­òå­ðà­òó­ðûíà­èñ­ëàì­ñêèå­êóëü­òóð­íûå­öåí­íî­ñ­òè.­Ýòè­öåí­íî­ñ­òè­ðàñ­ïðî­ñò­ðà­íÿ­ëèñü­è­óò­âåðæ­äà­ëèñü­ñðå­äè­þæ­íûõëåç­ãèí­ðàç­íû­ìè­ïó­òÿ­ìè­è­ ñïî­ñî­áà­ìè­ -­ îò­ òî­òàëü­íî­ãî­ èñ­òðåá­ëå­íèÿ­ õðè­ñ­òè­àí­ñêî-àë­áàí­ñêèõ­ êíèã­ èî÷à­ãîâ­äó­õîâ­íîé­è­ìà­òå­ðè­àëü­íîé­êóëü­òó­ðû,­íà­ñèëü­ñò­âåí­íî­ãî­íà­âÿ­çû­âà­íèÿ­èñ­ëà­ìà­êàê­ýòà­ëî­íà­ðå­ëè­-ãè­îç­íîé­æèç­íè,­äî­ïðè­îá­ùå­íèÿ­íå­î­ôè­òîâ­ê­èñ­ëàì­ñêîé­ëè­òå­ðà­òó­ðå­÷å­ðåç­ñòðàí­ñò­âó­þ­ùèõ­ïî­ýòîâ­èìèñ­ñè­î­íå­ðîâ.Ñòè­õî­òâî­ðå­íèÿ­Àáó­Òà­õè­ðà­Íè­õà­âè­îáú­å­äè­íå­íû­â­öèêë­ïîä­íà­çâà­íè­åì­"Êíè­ãà­åðå­ñè"­("Çèí­äèêü-íà­-

ìå").­Íà­ïè­ñà­íû­îíè­íà­­ñëîæ­íîì­äëÿ­ïî­íè­ìà­íèÿ­ñî­âðå­ìåí­íûì­÷è­òà­òå­ëåì­ëåç­ãèí­ñêîì­ÿçû­êå,­â­êî­òî­-ðîì­óïî­òðåá­ëå­íî­ìíî­ãî­ïåð­ñèä­ñêèõ­ñëîâ.­Àâ­òîð­"Êíè­ãè­åðå­ñè"­æèë­è­òâî­ðèë­ïðè­áëè­çè­òåëü­íî­âî­âòî­-ðîé­ïî­ëî­âè­íå­IX­â.­ñ­ïå­ðå­õî­äîì­â­ïåð­âîå­äå­ñÿ­òè­ëå­òèå­X­â.,­à­âðå­ìÿ­ñî­çäà­íèÿ­"Êíè­ãè­åðå­ñè"­îò­íî­-ñèò­ñÿ­êî­âðå­ìå­íè­ïðàâ­ëå­íèÿ­øèð­âàí-øà­õà­Õàé­ñà­ìà­II,­ò.å.­ïðè­áëè­çè­òåëü­íî,­ê­ïî­ñëåä­íèì­10-15­ãî­-äàì­IX­â.

Õî­òå­ëîñü­áû­óñ­ëû­øàòü,­êàê­çâó­÷àë­ëåç­ãèí­ñêèé­ÿçûê­â­IX­âå­êå?

Õî­ðî­øî.­íî­ïðåæ­äå­ñêà­æó,­÷òî­âñå­ýòè­ñòè­õî­òâî­ðå­íèÿ­íà­ïè­ñà­íû­ïî­ýòîì­â­òî­âðå­ìÿ,­êîã­äà­øèð­âàí-øàõ­Õàé­ñàì­II­áðî­ñèë­åãî­â­òþðü­ìó­ïî­ëîæ­íî­ìó­îá­âè­íå­íèþ­â­ðå­ëè­ãè­îç­íîé­åðå­ñè.­Îá­ýòîì­ãî­âî­ðèòñàì­Àáó­òà­õèð­íè­õà­âè.­À­âîò­îä­íî­åãî­ñòè­õî­òâî­ðå­íèå­èç­"Êíè­ãè­åðå­ñè".

Äè­ìàãúè-ïèðãú­ó­ðóð­àâà­ñåð­äà­çó,Ãúó­ðóð­äèâ­êúà­äèí­òóø­äèë­õó­íè­äå­â­ðàí.

Ìàë-äåâ­ëåò­íè­õüà­íèø­êúè­ñ­ìåò­äà­äèðãúà,Óü­ìóüðäèí­íè­êè­íè­áàð­ãúà­íèø­ýë'àí.

Áàõ­òèí­òàð­êüåöIèë­ÿ,­àâàõü­íà­ïå­øåð,Äå­â­ðà­íè-êåæ­ðåô­òàð­õüàí(à)âà­äó­âàí.

Ðó­çó­áóë­ÿ­÷è­ëåë,­àì­ìà­çàç­-­ìóü­øêóüë,Ýéé­óãü­å­ëåõú­âà­íè­÷èãú­èç­âàø­óí­âàí.

Çóí­ýé­øó-èø­ðåò­äèí­ýõè­òóø,­âàë­ëàãü,ÐèêIèêàãú­àë­ëàãü­ðèç­æåç(à)âà­àÿí.

Çóí­íè­ìèõüè­êàñ­òèé,­Àë­ëàãü­êèç,­ãúóö­êèç,Ãè­ëà­àëåì­íè­êâàç­õüàí(à)âà­äóø­ìàí.

Àëåì­àâà÷­ðèêIà,­çóí­æóâ­ÿ­àëåì,Âó­øèç­äàð­ÿ­êúå,­áåñ,­çàç­÷Iåõè­æàãü­àí?

Íè­õà­øàãü­äèí­õóüð­ÿ,­íèõ­òIóü­ðàé­âè­÷è,Çàç­êIàõóí­ôó­áåñ­ÿ,­ñàä­íè­è(í)­çèí­äàí!

Çèí­äèêü­òóøòIàíè­ãüè÷,­Òàãü­èð­Íè­õà­âèÕüàí­âà­ãüà­ìè­øà­ëóõ­Ãüàé­ñà­ìàç­òà­êàí.

Ìîæ­íî­óëî­âèòü­îá­ùèé­ñìûñë,­íî­áåç­ñëî­âà­ðÿ,­êî­íå÷­íî,­íå­îáîé­òèñü.­È­âñå­æå,­ïî­÷å­-ìó­ïî­ýò­áûë­áðî­øåí­â­òþðü­ìó?­Êàê­ñëî­æè­ëàñü­åãî­äàëü­íåé­øàÿ­ñóäü­áà?

Ýòî­è­äðó­ãèå­ïðî­èç­âå­äå­íèÿ­ïî­ýòà,­äåé­ñò­âè­òåëü­íî,­íóæ­äà­þò­ñÿ­â­ïðî­ôåñ­ñè­î­íàëü­íîì­èñ­òî­ðè­êî-ôè­-ëî­ëî­ãè­÷å­ñ­êîì­êîì­ìåí­òè­ðî­âà­íèè.­â­ìî­åé­êíè­ãå­òà­êàÿ­ðà­áî­òà­îñó­ùå­ñòâ­ëå­íà.­Ïî­ñêîëü­êó­äàí­íûå­ñòè­-õî­òâî­ðå­íèÿ­âïåð­âûå­ââî­äÿò­ñÿ­â­íà­ó÷­íûé­îáî­ðîò,­îíè­òàê­æå­ñíàá­æå­íû­òùà­òåëü­íûì­ïîä­ñò­ðî÷­íûì­ïå­-ðå­âî­äîì­íà­ðóñ­ñêèé­ÿçûê.­Ïå­ðå­âîä­ñìûñ­ëîâ,­ê­ïðè­ìå­ðó,­ýòî­ãî­ñòè­õî­òâî­ðå­íèÿ­âû­ãëÿ­äèò­ñëå­äó­þ­ùèìîá­ðà­çîì.­

Äî­ñòîé­íûé­ãîð­äî­ñ­òè­ðà­çóì­íà­õî­äèò­ñÿ­â­ãî­ëî­âå­ìî­åé,Íî­íå­äî­ñòîé­íà­ãîð­äî­ñ­òè­[íà­øà]­ñêîðá­íàÿ­ýïî­õà.

Íå­âû­ïà­ëî­áî­ãàò­ñò­âî­íà­[ìîþ]­äî­ëþ,­æàëü,Íè­âà­æèç­íè­íå­äà­ëà­[äà­æå]­ñêóä­íî­ãî­óðî­æàÿ.

Íà­ãî­äå­ðå­âî­ñ÷à­ñ­òüÿ,­îïà­ëè­ëè­ñ­òüÿ,Áåñ­ïðàâ­íîå­âðå­ìÿ­ñòà­ëî­ñó­äè­åé.

Ïðî­ïè­òà­íèÿ­ìíî­ãî­íà­çåì­ëå,­íî­[ìíå­åãî]­òðóä­íî­îá­íà­ðó­æèòü,

Ýé,­áðà­òüÿ,­íå­ìî­ãó­íàé­òè­[ïðî­ïè­òà­íèÿ]­àä­ðåñ.

ß­ïî­ðî÷­íîé­æèç­íè­íå­áðàò,­åé-áî­ãó,έñåðä­öå­[íà­ìå­ðå­íè­ÿõ]­áî­ãàì­ñòà­íî­âèò­ñÿ­[ñðà­çó]­èç­âå­ñò­íî.

È­ÿ­áûë­÷è­ñ­òûì­[áåñ­ïî­ðî÷­íûì]­÷å­ëî­âå­êîì,­ïî­äîá­íî­Àë­ëà­õó,­ïî­äîá­íî­Áî­ãó­(ãúóö)­[ÿçû­÷å­ñ­êî­ìó],Òå­ïåðü­æå­è­âåñü­ñâåò­ñòàë­âðà­ãîì­[ìíå].

Èíòåðâüþ16

Ëè­òå ­ðà ­òóð ­íàÿæèçíü­ -­ ýòî­ âóë­êàíâñå­âîç­ìîæ­íûõ­ ÷å­ëî­-âå­÷å­ñ­êèõ­ ñòðà­ñ­-òåé:­÷å­ñò­íî­ñ­òè­è­ïîä­-ëî­ñ­òè,­ ãå­ðî­èç­ìà­ èòðó­ñî­ñ­òè,­âåð­íî­ñ­òè­èïðå­äà­òåëü­ñò­âà.­ Èñ­òî­-ðèÿ­ëè­òå­ðà­òó­ðû­-­ýòàòè­õàÿ­çà­âîäü,­ãäå­âñåðàñ­ñòàâ­ëå­íî­ ñòðî­ãîïî­ ñâî­èì­ ìå­ñ­òàì:èìå­íà,­ äà­òû,­ ëè­òå­ðà­-òóð­íûå­ øêî­ëû­ è­ íà­-ïðàâ­ëå­íèÿ.

Ñìå­øàí­íûé­ ôàð­ñè-ëåç­ãèí­ñêèé­ ÿçûê­ åå­ ïî­-ýçèè­íå­áûë­òàê­øè­ðî­êîðàñ­ïðî­ñò­ðà­íåí­çà­ïðå­äå­-ëà­ìè­øå­ìà­õèí­ñêî­ãî­äâî­-ðà,­ ãäå­ ãëà­âåí­ñò­âî­âà­ëèþæ­íî-ëåç­ãèí­ñêèå­ ãî­âî­-ðû,­ íî­ â­ îá­ðà­çî­âàí­íûõãî­ðîä­ñêèõ­êðó­ãàõ­îí­áûëïî­íÿ­òåí,­ êàê­ è­ â­ ýïî­õóÀáó­Òà­õè­ðà­Íè­õà­âè.

Ìè­ðó­íå­óìå­ñ­òèòü­ñÿ­â­ñåðä­öå,­[ïî­ñêîëü­êó]­ÿ­ñàì­-­è­åñòü­ìèð,Ïî­÷å­ìó­æå­ñå­ãî­äíÿ­òàê­òå­ñåí­âåñü­îáè­òà­å­ìûé­ìèð?

Íè­õà­-­ýòî­ñå­ëî­øà­õà,­ïóñòü­[îí]­åñò­ïîë­áó­(íèõ),Ìíå­æå­äî­ñòà­òî­÷åí­õëåá­èç­÷è­íû­(êIàõ)­è­ýòà­òåì­íè­öà!

Åñ­ëè­äà­æå­íå­ÿâ­ëÿ­åò­ñÿ­­åðå­òè­êîì­(çèí­äèêü)­Òà­õèð­Íè­õà­âè,Ñòàë­îí­íà­âñåã­äà­Õàé­ñà­ìó­ïðî­òè­âåí.

Èñ­êëþ­÷è­òåëü­íàÿ­öåí­íîñòü­"Êíè­ãè­åðå­ñè"­çà­êëþ­÷à­åò­ñÿ­â­òîì,­÷òî­óïî­ìÿ­íó­òûå­â­íåé­ðå­àëü­íûå­ôàê­-òû­­âçà­è­ìî­îò­íî­øå­íèé­Àáó­òà­õè­ðà­íè­õà­âè­è­Õàé­ñà­ìà­II,­áåñ­ñïîð­íî,­ìîæ­íî­ðàñ­ñìà­ò­ðè­âàòü­â­êà­÷å­ñò­âåñâè­äå­òåëüñòâ­ñî­âðå­ìåí­íè­êà,­÷òî­ïî­âû­øà­åò­åå­ëè­òå­ðà­òóð­íûé­ñòà­òóñ­äî­óðîâ­íÿ­èñ­òî­ðè­÷å­ñ­êî­ãî­èñ­òî÷­-íè­êà.­â­ñâîå­âðå­ìÿ­èñ­òî­ðèê-âîñ­òî­êî­âåä­â.Ô.Ìè­íîð­ñêèé,­êîì­ìåí­òè­ðóÿ­õðî­íè­êó­"òà'ðèõ­Áàá­àë-àá­âàáâà­Øèð­âàí",­ñå­òî­âàë­íà­òî,­÷òî­"áðî­ñà­åò­ñÿ­â­ãëà­çà­ñêóä­íîñòü­ñâå­äå­íèé­î­Õàé­ñà­ìå".­Ñòè­õî­òâî­ðå­íèÿþæ­íî-ëåç­ãèí­ñêî­ãî­ïî­ýòà­íå­òîëü­êî­ðàñ­øè­ðÿ­þò­èí­ôîð­ìà­öèþ­î­íåì,­íî­è­ïîç­âî­ëÿ­þò­ïî-íî­âî­ìó­òðàê­-òî­âàòü­òå­îöåí­êè,­êî­òî­ðûå­äà­íû­Õàé­ñà­ìó­â­óïî­ìÿ­íó­òîé­èñ­òî­ðè­÷å­ñ­êîé­õðî­íè­êå,­íà­ïðè­ìåð­î­òîì,­÷òîòîò­áûë­ìè­ëî­ñåðä­íûì­è­ñïðà­âåä­ëè­âûì­ïî­îò­íî­øå­íèþ­ê­ïîä­äàí­íûì.­åùå­â.Ô.Ìè­íîð­ñêèé­ñòà­âèë­ýòî­îá­ñòî­ÿ­òåëü­ñò­âî­ïîä­ñî­ìíå­íèå,­èìåÿ­â­âè­äó­ñî­îá­ùå­íèå­èñ­òî÷­íè­êà

î­ ÿêî­áû­ ÷å­ñò­íîì­ ðàñ­ïðå­äå­ëå­íèè­ ñâî­-çè­ìî­ãî­ â­ õðà­íè­ëè­ùà­ óðî­æàÿ­ ñðå­äèíóæ­äà­þ­ùèõ­ñÿ­ áîð­öîâ­ çà­ âå­ðó­ â­ Äåð­-áåí­òå:­"Êàê­áû­íè­áû­ëè­áëà­ãî­÷å­ñ­òè­âûïî­áóæ­äå­íèÿ­ Õàé­ñà­ìà­ II,­ æèò­íè­öû,­ ïè­-òàâ­øèå­ íà­ñå­ëå­íèå­ àë-Áà­áà,­ ñòà­âè­ëèïî­ñëåä­íèé­ â­ íå­êî­òî­ðóþ­ çà­âè­ñè­ìîñòüîò­Øèð­âà­íà".­òå­ïåðü,­ñ­îá­íà­ðó­æå­íè­åì"Êíè­ãè­ åðå­ñè"­ èìå­åò­ñÿ­ âîç­ìîæ­íîñòüíå­òîëü­êî­ïîä­âåðã­íóòü­ñî­ìíå­íèþ­áëà­-ãî­÷å­ñ­òè­âûå­ïî­áóæ­äå­íèÿ­øèð­âàí-øà­õà,íî­è­ïðÿ­ìî­óêà­çàòü­íà­åãî­æå­ñ­òî­êîñòüïî­îò­íî­øå­íèþ­ê­òåì,­êòî­ïðî­ÿâ­ëÿë­íå­-ñî­ãëà­ñèå­ ñ­ îôè­öè­àëü­íîé,­ îð­òî­äîê­-ñàëü­íîé­­­òî÷­êîé­çðå­íèÿ­íà­ðå­ëè­ãè­îç­-íî-ôè­ëî­ñîô­ñêèå­ âî­ïðî­ñû­ è­ ñî­öè­àëü­-íî-ïî­ëè­òè­÷å­ñ­êèå­ïðî­áëå­ìû.

Ñåé­÷àñ­ÿ­âñïîì­íèë,­÷òî­â­ñïðà­âî÷­íè­êå­ëåç­ãèí­ñêèõ­ïè­ñà­òå­ëåé­Êóð­áà­íà­Àêè­ìî­âà­óïî­ìÿ­-íó­òî­ èìÿ­ ëåç­ãèí­ñêîé­ ïî­ýòåñ­ñû­Çåé­íàá­Õè­íå­âè.­Î­ íåé­ ïî÷­òè­ ÷òî­ íè­÷å­ãî­ íå­ èç­âå­ñò­íî,òîëü­êî­ãî­âî­ðèò­ñÿ,­÷òî­îíà­ñî­÷è­íÿ­ëà­áëå­ñ­òÿ­ùèå­ðó­áàè.­Â­Âà­øåé­êíè­ãå­ðàñ­ñêà­çû­âà­åò­ñÿ­îÇåé­íàá­Õè­íå­âè?

íå­òîëü­êî­ðàñ­ñêà­çû­âà­åò­ñÿ.­åé­òàì­óäå­ëå­íî­ìíî­ãî­ìå­ñ­òà,­è­îíà­ýòî­ãî,­áåñ­ñïîð­íî,­çà­ñëó­æè­âà­åò.­âñâî­åì­ñïðà­âî÷­íè­êå­Ê.Àêè­ìîâ­ññû­ëà­åò­ñÿ­íà­ñòà­òüþ­ìî­å­ãî­îò­öà­Ç.ðèç­âà­íî­âà­îá­ýòîé­çà­ìå­÷à­òåëü­íîéïî­ýòåñ­ñå.­À­íå­äàâ­íî­â­åãî­àð­õè­âå­ÿ­îá­íà­ðó­æèë­38­ðó­áàè,­ïðè­íàä­ëå­æà­ùèõ­Çåé­íàá­Õè­íå­âè.­Ïîä­ëèí­-íîå­çíà­÷å­íèå­ýòîé­íà­õîä­êè­äëÿ­ëåç­ãèí­ñêîé­ëè­òå­ðà­òó­ðû­íà­ñòîëü­êî­îã­ðîì­íî,­÷òî­ÿ­íå­íà­õî­æó­ïîä­õî­-äÿ­ùèõ­ñëîâ,­÷òî­áû­êîí­ñòà­òè­ðî­âàòü­åå­áåñ­öåí­íîñòü.­íî­íå­­òîëü­êî­äëÿ­ëåç­ãèí­ñêîé­ëè­òå­ðà­òó­ðû,­øè­-ðå­-­äëÿ­âñåé­ñðåä­íå­âå­êî­âîé­­âîñ­òî÷­íîé­ïî­ýçèè.­Ïî­èçÿ­ùå­ñò­âó­ïî­ýòè­÷å­ñ­êî­ãî­ñëî­ãà­îíà­ìîã­ëà­áû­ïî­-ñïî­ðèòü­ñî­ìíî­ãè­ìè­ñâî­è­ìè­ñî­âðå­ìåí­íè­êà­ìè,­ê­ïðè­ìå­ðó,­Õà­ãà­íè­èëè­Ôà­ëà­êè,­à­ìíî­ãèõ­áû­îñ­òà­âè­-ëà­äà­ëå­êî­ïî­çà­äè.­Êñòà­òè,­îíà­òàé­íî­áû­ëà­âëþá­ëå­íà­â­ïî­ýòà­Ôà­ëà­êè,­è­îá­ýòîì­ãî­âî­ðèò­ñÿ­â­åå­áåñ­-ïî­äîá­íûõ­ïî­îá­ðàç­íî­ñ­òè­è­çâó­÷à­íèþ­ëà­êî­íè÷­íûõ­÷åò­âå­ðî­ñòè­øè­ÿõ.Ó­ýòîé­æåí­ùè­íû­óäè­âè­òåëü­íàÿ­ñóäü­áà,­êî­òî­ðàÿ­ìîã­ëà­áû­ëå÷ü­â­îñ­íî­âó­ñþ­æå­òà­äëÿ­óâ­ëå­êà­òåëü­íå­-

øå­ãî­ðî­ìà­íà­â­äó­õå­À.Äþ­ìà­èëè­êëàñ­ñè­÷å­ñ­êîé­äðà­ìû­â­ñòè­ëå­Ó.Øåê­ñ­ïè­ðà.­Ìíå­õî­òå­ëîñü­áû­íà­ïè­-ñàòü­è­òî,­è­äðó­ãîå,­íî­áî­þñü,­÷òî­íà­õî­æóñü­íà­èñ­õî­äå­ñâî­èõ­ëåò.­Ìî­ëî­äåíü­êàÿ­ëåç­ãèí­ñêàÿ­äå­âóø­êà-êðà­ñà­âè­öà,­òî­ëè­êóï­ëåí­íàÿ­íà­íå­âîëü­íè­÷ü­åì­ðûí­êå,­òî­ëè­ïî­äà­ðåí­íàÿ­øèð­âàí-øà­õîì­ñâî­åé­æå­íå-ãðó­çèí­êå,­ñòà­íî­âèò­ñÿ­âëè­ÿ­òåëü­íîé­ïðè­äâîð­íîé­äà­ìîé,­äî­âå­ðåí­íûì­ëè­öîì­öà­ðè­öû­Øèð­âà­íà.­Äâîð­-öî­âûå­èí­òðè­ãè,­òàé­íûå­âñòðå­÷è­ñ­èíî­ñò­ðàí­íû­ìè­ïî­ñëà­ìè­è­êóï­öà­ìè,­íå­ðàç­äå­ëåí­íàÿ­ëþ­áîâü­ê­çíà­-ìå­íè­òî­ìó­øèð­âàí­ñêî­ìó­ïî­ýòó­Ôà­ëà­êè­Øèð­âà­íè,­âîé­íû­è­íà­ðîä­íûå­âîñ­ñòà­íèÿ,­ìåæ­äî­óñîá­íûå­áèò­-

Èíòåðâüþ 17

âû, âå ðî ëîì ñò âî öà ðå âè ÷åé è èç ãíà íèå öà ðè öû - âñå ýòî áû ëî â ðå àëü íîé æèç íè Çåé íàá Õè íå âè,ëåç ãèí ñêîé ïî ýòåñ ñû XII âå êà.

Îò­êó­äà­èç­âëå­÷å­íû­ýòè­ñâå­äå­íèÿ,­èç­êà­êî­ãî­èñ­òî÷­íè­êà?

Ãëàâ íûì îá ðà çîì, èç åå ñòè õî òâî ðå íèé. Âåäü ìû çíà åì, ÷òî áè î ãðà ôèÿ Õà ãà íè, íà ïðè ìåð, âîñ ñòà -íàâ ëè âà ëàñü íà îñ íî âå ñâå äå íèé, èç âëå ÷åí íûõ èç åãî ñîá ñò âåí íûõ ïðî èç âå äå íèé. Ýòî êà ñà åò ñÿ íåòîëü êî åãî, íî è ìíî ãèõ äðó ãèõ ïî ýòîâ è ïè ñà òå ëåé. ðÿä ÷åò âå ðî ñòè øèé Çåé íàá Õè íå âè èìå åò ÿâ íîáè î ãðà ôè ÷å ñ êèé õà ðàê òåð, îò ðà æà åò îò äåëü íûå ñî áû òèÿ â åå æèç íè. ×è òà òå ëþ XXI â. íå ëåã êî ïðåä -ñòà âèòü öå ëî ñò íóþ êàð òè íó îôè öè àëü íîé è ïî âñåä íåâ íîé æèç íè øèð âàí ñêî ãî äâî ðà XII â. áåç ìàê -ñè ìàëü íî ãëó áî êî ãî ìûñ ëåí íî ãî ïðî íèê íî âå íèÿ â ñìûñë è ñèì âî ëè êó îá ðàç íîé ñè ñ òå ìû, ñî çäàí íîéïî ýòè ÷å ñ êèì âî îá ðà æå íè åì Çàé íàá Õè íå âè, áåç îñî çíà íèÿ ìî òè âà öèè åå òâîð ÷å ñò âà, áåç óÿñ íå íèÿîñî áåí íî ñ òåé ìè ðî îùó ùå íèÿ è ìî ðî âîç çðåí ÷å ñ êèõ ïðèí öè ïîâ.

Âïåð âûå ââî äè ìûå â íà ó÷ íûé îáî ðîò åå ðó áàè è èõ äî ñëîâ íûé ïå ðå âîä íà ðóñ ñêèé ÿçûê ïîç âî ëÿòïðî ëèòü ñâåò íà äàí íóþ ïðî áëå ìà òè êó, âû ÿâèòü õà ðàê òåð íûå èí äè âè äó àëü íûå ÷åð òû òâîð ÷å ñ êîé ìà -íå ðû ïî ýòåñ ñû â óâÿç êå ñ ëè òå ðà òóð íîé òðà äè öè åé, ñâîé ñò âåí íîé ýïî õå ðàñ öâå òà ïåð ñî ÿçû÷ íîé ïî -ýçèè â Øèð âà íå. íà ïîì íþ, ÷òî ìû ðàñ ïî ëà ãà åì ïðî èç âå äå íè ÿ ìè Çåé íàá Õè íå âè íà ëåç ãèí ñêîì ÿçû -êå ñ î÷åíü ñèëü íûì ïåð ñèä ñêèì âëè ÿ íè åì. Âîçü ìåì ðó áàè, â êî òî ðîì îíà ãî âî ðèò î ñâî åì ðîä íîìñå ëå íèè èëè ãî ðî äå Õèí.

Õèí­øåãü­åð­íè­òóø,­õóüðíè­ñà­ãúâå­÷è,Àíà­ãüàêI­áåä­êàð­äèç­áåéò­æå­äà­ìè÷Iè.Ìå­ëå­êà,­çóí­âè­ëóêI,­áåð­ãàãü­äèç­áà­ðèç,Âè­áåð­ãàãü­ñà­ä­ðà­íè­òàõü­ó­ðàé­è÷Iè.

Õèí - ýòî íå ãî ðîä, íî è íå ñå ëî ìà ëîå,Òàì äëÿ ïðå ñòóï íè êà äîì ñòà íåò òåì íè öåé (äîì ñòà íåò òåì íûì).Ãîñ ïî æà, ÿ òâîÿ ðà áû íÿ - [øàõ ñêî ìó] äâîð öó [îá ýòîì] èç âå ñò íî,Ïóñòü òâîé äâî ðåö íè êîã äà íå îïó ñ òå åò.

Çàé íàá Õè íå âè äåé ñò âè òåëü íî áû ëà òâîð ÷å ñ êîé ëè÷ íî ñ òüþ, ïðè äà âàâ øåé îã ðîì íîå çíà ÷å íèå èñëî âàì, è îá ùå ñò âó, â êî òî ðîì âðà ùà ëàñü, îä íà êî, "ìó ÷è òåëü íè öåé ñëî âà èç ëþá âè" îíà óæ òî÷ íîíå ÿâ ëÿ ëàñü. åå ïî ýòè ÷å ñ êàÿ ðå÷ü åñ òå ñò âåí íà, íå âû ÷óð íà è íå ïðå òåí öè îç íà, áî ëåå òî ãî, îíà îð -ãà íè÷ íî ñî ïðÿ ãà åò àðà áî-ôàð ñèä ñêèé òå çà ðè óñ ñ èñ êîí íî ëåç ãèí ñêîé ëåê ñè êîé, äî áè âà ÿñü ëåã êîâîñ ïðè íè ìà å ìûõ ñèí òàê ñè ÷å ñ êèõ ôè ãóð, â êî òî ðûõ âî åäè íî ñëè âà þò ñÿ ãðàì ìà òè ÷å ñ êèå ôîð ìû ÿçû -êîâ, âåñü ìà äà ëå êèõ äðóã îò äðó ãà ïî ïðî èñ õîæ äå íèþ. Áå çóñ ëîâ íî, ýòîò ñìå øàí íûé ôàð ñè-ëåç ãèí -ñêèé ÿçûê åå ïî ýçèè íå áûë òàê øè ðî êî ðàñ ïðî ñò ðà íåí çà ïðå äå ëà ìè øå ìà õèí ñêî ãî äâî ðà, ãäå ãëà -âåí ñò âî âà ëè þæ íî-ëåç ãèí ñêèå ãî âî ðû, íî â îá ðà çî âàí íûõ ãî ðîä ñêèõ êðó ãàõ îí áûë ïî íÿ òåí, êàê è âýïî õó Àáó òà õè ðà íè õà âè.

Ïî âòî ðþ, ÷òî ñî âðå ìåí íûé ëåç ãèí ñêèé ÷è òà òåëü, íå âëà äå þ ùèé õî òÿ áû ìè íè ìàëü íûì çíà íè åìôàð ñèä ñêî ãî è àðàá ñêî ãî ÿçû êîâ, îêà æåò ñÿ â âåñü ìà çà òðóä íè òåëü íîì ïî ëî æå íèè, ïû òà ÿñü ðà çî -áðàòü ñÿ â ñî äåð æà íèè ÷åò âå ðî ñòè øèé Çàé íàá Õè íå âè, îò ðà çèâ øèõ è çà ôèê ñè ðî âàâ øèõ ñî ñòî ÿ íèåëåç ãèí ñêî ãî ÿçû êà åå âðå ìå íè. Âîò åùå îä íî õà ðàê òåð íîå ðó áàè, ïî âå ñò âó þ ùåå î ëþ áîâ íîì ÷óâ ñò -âå ïî ýòåñ ñû. Ýòà àæóð íàÿ ñëî âåñ íàÿ êîí ñò ðóê öèÿ ñîò êà íà íà îñ íî âå îä íî ãî èç ãî âî ðîâ ÿçû êà þæ -íûõ ëåç ãèí ñ îáèëü íûì èñ ïîëü çî âà íè åì ôàð ñèä ñêîé ëåê -ñè êè.

Çóí­çå­áàí­çå­áà­íå,­âóí­-­çå­áàí­äè­ðàç,Çóí­çå­áóí­çå­íåí­ÿ,­âóí­ÿ­ãè­æè­áàç.Àë­ëàãü­äèç­ãüåìä­àÿ,­ãüàì­ÿ­àøè­íà,Çà­ëóì­äè­êèç,­âó­íà­çó­ëóì­ìèé­èð­çàç.

Ìîé ÿçûê [ïî äî áåí ïî îñ ò ðî òå, æãó ÷å ñ òè] ÿçû êó ïëà ìå íè, òû æå - [âñå ãî ëèøü] ìíî ãî ñëî âåö (áîë òóí),

ß - áåñ ïî ìîù íàÿ æåí ùè íà, òû æå - áåç ðàñ ñóä íûé (ñèëü íûé) ñî êîë.Àë ëà õó áëà ãî äà ðå íèå âîç äàé, [òîëü êî] Îí âñå çíà þ ùèé,Ïî äîá íî äå ñ ïî òó (çà ëóì) íå òåð çàé (çó ëóì ìèéð) ìå íÿ.

ÈíòåðÂüþ18

Ìîÿ êíè ãà ñî ñòî èò èç äâóõ òî ìîâ. Â ïåð -âîì èç ëî æå íà ëè òå ðà òóð íàÿ æèçíü þæ íûõ ëåç -

ãèí VII-XIX ââ., à âî âòî ðîì òî ìå ñî äåð æèò ñÿ ðàç -âåð íó òàÿ êàð òè íà ëè òå ðà òóð íîé èñ òî ðèè XX â.Îñî áî îò ìå ÷ó, ÷òî âñÿ ðà áî òà ïî ñò ðî å íà íà ïèñü -

ìåí íûõ èñ òî÷ íè êàõ.

 ëåç ãèí ñêóþ ëè òå ðà òó ðó âîç âðà -ùà åò ñÿ èç íå áû òèÿ èñ êóñ íûé ìà ñ òåð

ïî ýòè ÷å ñ êî ãî ñëî âà. Ïðåä ñòàâü òå ñå áå,âîç âðà ùà åò ñÿ ÷å ðåç äå ñÿòü âå êîâ,ò.å. ÷å ðåç òû ñÿ ÷ó ëåò áåç ìîëâ íî ãî ïðå -

áû âà íèÿ â áå ëîì òó ìà íå çàá âå íèÿ.

Èç Âà øèõ ñëîâ ñëå äó åò, ÷òî ëè òå ðà òóð íàÿ òðà äè öèÿ þæ íûõ ëåç ãèí íå ïðå ðû âà ëàñü ñòå ÷å íè åì âðå ìå íè, à èç ìå íÿ ëàñü è ïðè íè ìà ëà íî âûå ôîð ìû, íà ÷è íàÿ ñ ïå ðè î äà Êàâ -êàç ñêîé Àë áà íèè, âïëîòü äî íà øèõ äíåé. Òàê ëè âå ëè êà áû ëà ñè ëà ýòîé òðà äè öèè?

â ñâî åé ãëó áèí íîé ñóù íî ñ òè òðà äè öèÿ êîí ñåð âà òèâ íà, íî âðå ìÿ èç ìå íÿ åò âñå, â òîì ÷èñ ëå è òðà -äè öèþ. Îá ðàç íî ãî âî ðÿ, òðà äè öèÿ, ñî õðà íÿÿ â íå èç ìåí íî ñ òè ñâîè êî ðåø êè, ñïî ñîá íà ìå íÿòü âåð ø -êè, îä íà êî ñó äèòü î ñóù íî ñ òè òðà äè öèè ìîæ íî òîëü êî ïî åå êîð íÿì. Ýòîò ïðî öåññ ÿ ïðî ñëå æè âàþíà òâîð ÷å ñò âå þæ íî-ëåç ãèí ñêî ãî ïî ýòà XIII â. Ñòóð Äà ëà õà, êî òî ðûé, â îò ëè ÷èå îò Àáó òà õè ðà íè õà -âè è Çåé íàá Õè íå âè íå áûë êà êèì-ëè áî îá ðà çîì ñâÿ çàí ñ äâî ðîì øèð âàí-øà õà. Ñòóð Äà ëàõ æèë âïå ðè îä òà òà ðî-ìîí ãîëü ñêî ãî íà øå ñò âèÿ, ïî ñëå ÷å ãî â þæ íî-ëåç ãèí ñêîé ëè òå ðà òó ðå íà ñòó ïà åò, êàê ÿåãî íà çû âàþ, ïå ðè îä ìîë ÷à íèÿ. Ñëà áûé ãî ëîñ íà ÷è íà åò ñëû øàòü ñÿ ëèøü â XVII âå êå - Èá ðà õèì Ìþø -êóð ñêèé è Àê áåð Ìþø êþð ñêèé, óñè ëè âà þò ñÿ òþðê ñêèå ýëå ìåí òû, ïî ÿâ ëÿ þò ñÿ ïåð âûå ëåç ãèí ñêèåàøó ãè è ñî çäà âà å ìûå èìè àøóã ñêèå ñêà çà íèÿ. â êíè ãå äà åò ñÿ èñ òî ðè êî-ôè ëî ëî ãè ÷å ñ êèé êîì ìåí òà -ðèé êàê èç âå ñò íûì ñêà çà íè ÿì ("Ëóê ìàí Õó äàò ñêèé", "Àøóã Êà ðèá") òàê è äî íû íå íå èç âå ñò íûì -"Øàõ íå çåð è Ñè ìó çåð", "Ñåð êåð è Ñó íà-õà íóì", "Ñêà çà íèå Ôå ðå ìå çà î ïî ðà æå íèè ñå ìè àøó ãîâ".Îñîá íÿ êîì ñòî ÿò ñêà çà íèÿ "Øà íè è Êà íè", "Êåë áè è Çåð ëè øàí", çà ïè ñàí íûå Ý.Áà ãè ðî âûì â ñå ëå -íèè Ñòóð Êó ñàð ñêî ãî ðàé î íà.

Ëè òå ðà òóð íîå îáú å äè íå íèå "Ñåð äå÷ íîå ñëî âî" áû ëî ñî çäà íî Âà øèì îò öîì Ç.Ðèç âà -íî âûì â I959 ãî äó. Åãî ó÷à ñò íè êà ìè áû ëè ëþ äè ñ ðàç íû ìè ëè òå ðà òóð íû ìè ïðè ñò ðà ñ òè -ÿ ìè, íå ãî âî ðÿ óæå îá óðîâ íå ëè òå ðà òóð íî ãî äà ðî âà íèÿ. Ýòî - íà øà èñ òî ðèÿ. Ñ êà êè ìèêðè òå ðè ÿ ìè Âû ïî äî øëè ê ðàñ êðû òèþ ýòîé òå ìû?

ß óæå ãî âî ðèë, ÷òî â îñ íî âó ìî å ãî èñ ñëå äî âà íèÿ ïî ëî æå íû ïèñü ìåí íûå èñ òî÷ íè êè, ò.å. äî êó ìåí -òû ýïî õè. â àð õè âå ìî å ãî îò öà ÿ îá íà ðó æèë ïðî òî êî ëû ñî áðà íèé ëè òå ðà òóð íî ãî îáú å äè íå íèÿ "Ñåð -äå÷ íîå ñëî âî" ñ ìî ìåí òà åãî ó÷ ðåæ äå íèÿ, ò.å. ñ I8 îê òÿ á ðÿ I959 ãî äà. Ïðî òî êî ëû âå ëèñü äî êîí öàI962 ãî äà. Êðî ìå òî ãî, ñó ùå ñò âó þò äíåâ íè êî âûå çà ïè ñè ìî å ãî îò öà, êà ñà þ ùè å ñÿ äå ÿ òåëü íî ñ òè ýòî -ãî îáú å äè íå íèÿ. È íà êî íåö, åñòü ðó êî ïèñ íûå æóð íà ëû, êî òî ðûå âû ïó ñ òè ëè ÷ëå íû îáú å äè íå íèÿ âI96I-I962 ãî äàõ. Èìå þò ñÿ ðàí íèå ïðî èç âå äå íèÿ ïî ýòîâ òî ãî âðå ìå íè, êî òî ðûå òàê æå ïðè âëå êà þò ñÿäëÿ àíà ëè çà. È, êî íå÷ íî, öåí íûé èñ òî÷ íèê - ýòî ïî ýòè ÷å ñ êèå è ïðî çà è ÷å ñ êèå ñáîð íè êè è êíè ãè íå -êî òî ðûõ àâ òî ðîâ, âû ïó ùåí íûå â ñâåò â Áà êó â I960-õ ãî äàõ ïðî øëî ãî âå êà.

Ê ýòî ìó âðå ìå íè, ò.å. ê I959 ãî äó, èç ÷èñ ëà þæ íûõ ëåç ãèí âû äå ëè ëèñü äâå ÿð êèå òâîð ÷å ñ êèå ëè÷ -íî ñ òè, óæå óñ ïåâ øèå äî áèòü ñÿ îï ðå äå ëåí íûõ óñ ïå õîâ íà ëè òå ðà òóð íîì ïî ïðè ùå, è âìå ñ òå ñ òåì íåëè øåí íûå òàê æå îð ãà íè çà òîð ñêèõ äà ðî âà íèé - Ç.ðèç âà íîâ è Á.Ñà ëè ìîâ. Êàê ïî ýòû îíè ïî ëó ÷è ëèïðè çíà íèå è â Äà ãå ñ òàí ñêîé ÀÑÑð, ãäå èõ òâîð ÷å ñò âî áû ëî ïðè íÿ òî áëà ãî ñ êëîí íî. Èõ ïðî èç âå äå íèÿáû ëè âêëþ ÷å íû â àâ òî ðè òåò íîå ãî ñó äàð ñò âåí íîå èç äà íèå: "Àí òî ëî ãèþ ëåç ãèí ñêîé ïî ýçèè". Áî ëååòî ãî, îíè îáà óæå ÿâ ëÿ ëèñü àâ òî ðà ìè îò äåëü íûõ ñòè õî òâîð íûõ ñáîð íè êîâ (ðèç âà íîâ Ç.Ä. Äðó çüÿ Äà -äà øà. Ìà õà÷ êà ëà, I959; Ñà ëè ìîâ Á.í. Äî ðî ãè áîðü áû. Ìà õà÷ êà ëà, I957). Êó ñàð ñêàÿ ðàé îí íàÿ èí òåë -ëè ãåí öèÿ îáîñ íî âàí íî ñ÷è òà ëà èõ íå òîëü êî ñî ñòî ÿâ øè ìè ñÿ ïî ýòà ìè, íî è äî ñòà òî÷ íî âëè ÿ òåëü íû -ìè ëè öà ìè, ðàñ ïî ëà ãà þ ùè ìè êðåï êè ìè ñâÿ çÿ ìè â îôè öè àëü íûõ ëè òå ðà òóð íûõ êðó ãàõ.

Êàê æè ëè, òâî ðè ëè, î ÷åì äó ìà ëè, êàê ñêëà äû âà ëàñü èõ ñóäü áà - îá ýòîì è ìíî ãîì äðó ãîì è ðàñ -ñêà çû âà åò ñÿ âî âòî ðîì òî ìå ìî å ãî èñ ñëå äî âà íèÿ. Ïî ëà ãàþ, ÷òî îíî áó äåò èí òå ðåñ íî ÷è òà òå ëÿì ïîòó è ïî ýòó ñòî ðî íó Ñà ìó ðà.

Äåé ñò âè òåëü íî, íà ñêîëü êî ÿ çíàþ, åùå íè êòî èç íà øèõ ëè òå ðà òó ðî âå äîâ íå ïû òàë ñÿðàñ ñìà ò ðè âàòü ëåç ãèí ñêóþ ëè òå ðà òó ðó â òà êîì ðà êóð ñå, êàê ýòî äå ëà å òå Âû. Íà ñà ìîìäå ëå, ýòî - æè âàÿ ëè òå ðà òóð íàÿ æèçíü íà ðî äà, à íå ñó õàÿ ëè òå ðà òóð íàÿ èñ òî ðèÿ.

Óäîá íî áûòü â ïëå íó ïðåä âçÿ òîé ñõå ìû. íî ðå àëü íàÿ æèçíü ýòî ãî íå òåð ïèò. â XX âå êå íàø íà ðîä,êàê è äðó ãèå íà ðî äû, èñ ïû òàë ñóäü áî íîñ íûå ïî òðÿ ñå íèÿ: ñî öè à ëè ñ òè ÷å ñ êóþ ðå âî ëþ öèþ I9I7 ãî äà,âå ëè êóþ Îòå ÷å ñò âåí íóþ âîé íó I94I-I945 ãî äîâ, êà ïè òà ëè ñ òè ÷å ñ êèé ïå ðå âî ðîò I99I ãî äà. âñå ýòî åñòüâ ëè òå ðà òóð íîé æèç íè þæ íûõ ëåç ãèí. âîò è ÿ èñ õî æó èç ïðî ñòîé ìûñ ëè: åñ ëè ïî ýò ïè øåò, òî ýòî êî -ìó-òî íóæ íî. åñòü, êî íå÷ íî, ãðà ôî ìà íû, îíè ïè øóò èñ êëþ ÷è òåëü íî äëÿ ñå áÿ. íî äà æå â ýòîì åñòüîï ðå äå ëåí íûé ñìûñë: åãî ðó êîé äâè æåò ðå àëü íàÿ æèçíü, à âî âñå íå åãî ñóáú åê òèâ íîå æå ëà íèå. íà -øà ëè òå ðà òóð íàÿ æèçíü - ýòî îáú åê òèâ íàÿ äàí íîñòü, îò ðà æåí íàÿ â ÷è ñ òîì çåð êà ëå õó äî æå ñò âåí íî -ãî ìû ø ëå íèÿ. Êà êî âà ëè òå ðà òóð íàÿ æèçíü íà ðî äà, òà êî âî è ôè ëî ñîô ñêîå îáú ÿñ íå íèå ñó òè áû òèÿ èåãî ñâÿ çè ñ äó õîì, ò.å. âûñ øå ãî ñìûñ ëà ÷å ëî âå ÷å ñ êî ãî ñó ùå ñò âî âà íèÿ.

Áå­ñå­äó­çà­ïè­ñàë­Êóðáàíàëèéðèí Êà ì ðàí.

Èíòåðâüþ 19

ÏÀÌßÒÜ

Ìíî­ãèå­ïðåä­ñòà­âè­òå­ëè­ýòî­ãî­ðî­äà­îò­ëè­÷à­ëèñüñâî­áî­äî­ëþ­áè­åì,­îðè­ãè­íàëü­íûì­­ìè­ðî­âîç­çðå­íè­-åì­è­ñóæ­äå­íè­åì.­Ñåëü­÷à­íå­íå­âñå­ãäà­èõ­ïî­íè­ìà­-ëè.­Ïî­ïðå­äà­íèþ­ñòà­ðåé­øèí­ñå­ëå­íèÿ­Àõ­òû,­äà­æåìå­ñ­òî­çà­õî­ðî­íå­íèÿ­ïðåä­ñòà­âè­òå­ëåé­ðî­äà­Àñ­êà­-ðî­âûõ­áû­ëî­îò­äåëü­íûì­îò­âñåõ.Äåä­ Õàñ-Áó­ëà­òà­ Àñ­êà­ðà-Ñà­ðû­ä­æè­ Àëè­ñ­êåð

Àëè-Àñ­êàð­ïðî­èñ­õî­äèë­èç­ñòà­ðèí­íî­ãî­è­çíàò­íî­-ãî­àõ­òûí­ñêî­ãî­ðî­äà.­Îí­âñÿ­÷å­ñ­êè­ñïî­ñîá­ñò­âî­âàëèí­òåë­ëåê­òó­àëü­íî­ìó­ è­ òâîð­÷å­ñ­êî­ìó­ ðàç­âè­òèþñâî­èõ­äå­òåé,­âû­âî­çèë­èõ­â­Áà­êó­è­Äåð­áåíò,­îáó­-÷àë­ èã­ðå­ íà­ ìó­çû­êàëü­íûõ­ èí­ñò­ðó­ìåí­òàõ.­ Òàê,îòåö­­ïåð­âî­ãî­äà­ãå­ñ­òàí­ñêî­ãî­ñêóëüï­òî­ðà­Íóõ­áåêÀñ­êà­ðîâ­ õî­ðî­øî­ èã­ðàë­ íà­ ÷óí­ãó­ðå,­ êëàð­íå­òå­ èãè­òà­ðå,­ ïè­ñàë­ ìàñ­ëÿ­íû­ìè­ ­ êðà­ñ­êà­ìè,­ çíàë­ íå­-

20

Íóõ ÀñêÀðîâ

è åãî êîâ×åãÀõ­òûí­ñêàÿ­çåì­ëÿ­äà­ëà­Äà­ãå­ñ­òà­íó­ìíî­ãî­íå­î­ðäè­íàð­íûõ­ëè÷­íî­ñ­òåé,­÷åé­âêëàä­â­èñ­-

òî­ðèþ­êðàÿ­âå­ñîì­è­ñó­ùå­ñò­âå­íåí.­Ñå­ãî­äíÿ­õî­÷ó­ïðåä­ëî­æèòü­ ­âñïîì­íèòü­î­äè­íà­ñ­òèèÀñ­êà­ðî­âûõ,­êî­òî­ðûå­äà­ëè­ìè­ðó­Õàñ-Áó­ëà­òà­Àñ­êà­ðà-Ñà­ðû­ä­æó-­ïåð­âî­ãî­äà­ãå­ñ­òàí­ñêî­ãîñêóëüï­òî­ðà,­Ñà­ôè­ÿò­Àñ­êà­ðî­âó­-ïåð­âóþ­äà­ãå­ñ­òàí­ñêóþ­êè­íî­àê­ò­ðè­ñó,­ïåð­âî­ãî­äà­ãå­ñ­òàí­-ñêî­ãî­êè­íî­îïå­ðà­òî­ðà­-­Áåé­áó­ëà­òà­Àñ­êà­ðî­âà­è­åùå­íå­ìà­ëî­èí­òå­ðåñ­íûõ­ëþ­äåé­èç­ïî­-òîì­êîâ­Íóõ­áå­êà­­Àñ­êà­ðî­âà­èç­ðî­äà­­Ñà­ðû­ä­æè­(Ñà­ðû­ÿð).

Ñúåì­êè­ ôèëü­ìà­ Àçåð­áàé­ä­æàí­ñêîé­ ­­êè­íî­ñòó­äèè­â­30-ûõ­ãî­äàõ.­Îïå­ðà­òîð­Áåé­áó­ëàò­Àñ­êà­ðîâ.

ÏÀÌßÒÜ

ñêîëü­êî­ÿçû­êîâ.­­­­Â­­1906­ãî­äó­â­Àõ­òû­áûë­îð­ãà­-íè­çî­âàí­­òå­à­ò­ðàëü­íûé­êðó­æîê­ïîä­ðó­êî­âîä­ñò­âîìòà­ëàíò­ëè­âî­ãî­ ­ è­ ñìå­ëî­ãî­ ­ ÷å­ëî­âå­êà­ ­ Èä­ðè­ñàØàì­õà­ëî­âà.­­Øàì­õà­ëîâ­­ñàì­ïè­ñàë­òåê­ñ­òû­ñâî­èõïüåñ­è­ìó­çû­êó­ê­ñïåê­òàê­ëÿì.­­­Õó­äîæ­íè­êîì-äå­êî­-ðà­òî­ðîì­­è­÷å­ëî­âå­êîì­­­ ­âïåð­âûå­­â­Äà­ãå­ñ­òà­íåíà­ðè­ñî­âàâ­øèì­ ­ ­ òå­à­ò­ðàëü­íóþ­ àôè­øó­ ê­ ïåð­âîéïî­ñòà­íîâ­êå­ ­ àõ­òûí­ñêî­ãî­ ­ íà­ðîä­íî­ãî­ ­ òå­à­ò­ðà"Áóðæ­-Àëè"­áûë­Íóõ­Àñ­êà­ðîâ.Íå­ñìî­ò­ðÿ­ ­ íà­ òâîð­÷å­ñ­êèå­ ñïî­ñîá­íî­ñ­òè,­ äëÿ

ïðî­ôåñ­ñè­î­íàëü­íîé­ äå­ÿ­òåëü­íî­ñ­òè­ îí­ èç­áðàëâåñü­ìà­ïðî­çà­è÷­íóþ­ñòå­çþ.­Ñíà­÷à­ëà­îí­ó÷èë­ñÿ­âñòà­â­ðî­ïîëü­ñêîé­ ãèì­íà­çèè,­ ­ çà­òåì­ â­ Áà­êèí­ñêîìðå­àëü­íîì­ ó÷è­ëè­ùå.­ Ïî­ñëå­ íå­äîë­ãîé­ ñëóæ­áû­ âØèð­âàí­ñêîì­ïîë­êó,­­áû­ëà­­ðà­áî­òà­íà­íåô­òÿ­íûõïðî­ìûñ­ëàõ­ â­ Áà­êó,­ ãäå­ìî­ëî­äîé­ ñâî­áî­äî­ëþ­áè­-âûé­ïî­òî­ìîê­Ñà­ðû­ä­æåé­­íà­÷è­íà­åò­ñî­÷óâ­ñò­âî­âàòüðå­âî­ëþ­öè­îí­íî­íà­ñò­ðî­åí­íûì­ðà­áî­÷èì.­Êîí­ôëèêòñ­ãî­ðîä­ñêè­ìè­âëà­ñ­òÿ­ìè­âû­íóæ­äà­åò­Íóõ­áå­êà­­Àñ­-êà­ðî­âà­ âåð­íóòü­ñÿ­ ­ â­ ðîä­íîå­ ñå­ëî­ Àõ­òû,­ ãäå­ îíóñ­ò­ðà­è­âà­åò­ñÿ­ñëó­æà­ùèì­â­ïî÷­òî­âî-òå­ëå­ãðàô­íîåîò­äå­ëå­íèå,­÷òî­ïîç­âî­ëÿ­åò­åìó­áûòü­â­êóð­ñå­­âñåõðå­âî­ëþ­öè­îí­íûõ­ñî­áû­òèé,­ïðî­èñ­õî­äÿ­ùèõ­íà­Êàâ­-êà­çå.­Çà­ñî­÷óâ­ñò­âèå­ðå­âî­ëþ­öè­îí­íî­ìó­äâè­æå­íèþè­ ðàñ­ïðî­ñò­ðà­íå­íèå­ çà­ïðå­ùåí­íîé­ ëè­òå­ðà­òó­ðûÍóõ­ Àñ­êà­ðîâ­ ñî­ âñåì­ ñâî­èì­ ñå­ìåé­ñò­âîì­ ­ áûëâû­ñëàí­èç­Äà­ãå­ñ­òà­íà­íà­ïÿòü­ëåò.­Â­1910­ãî­äó­îíïå­ðå­åç­æà­åò­â­Àð­ìà­âèð,­è­îäèí­èç­øå­ñ­òè­ñû­íî­-âåé­­Íó­õà­Àñ­êà­ðî­âà­­Õàñ-­Áó­ëàò­­­îï­ðå­äå­ëÿ­åò­ñÿâ­÷à­ñò­íóþ­­ìó­çû­êàëü­íóþ­øêî­ëó.Õàñ-Áó­ëàò­­áûë­ïÿ­òûì­ìàëü­÷è­êîì­â­ìíî­ãî­äåò­-

íîé­ñå­ìüå­Íóõ­áå­êà­è­Ìà­ðè­àì­Àñ­êà­ðî­âûõ.­Ñòàð­-øå­íå­ãî­ ­áû­ëè­áðà­òüÿ­Þñóô,­Àñåô,­Áåé-Áó­ëàò,Õà­ëèä.Ìëàä­øè­ìè­ ïî­ñëå­ Õàñ-Áó­ëà­òà­ áû­ëè­ ñå­ñ­ò­ðû­ -

Ñà­ôè­ÿò­ è­ Ñàð­ðåò,­ è­ ñà­ìûé­ ìëàä­øèé­ áðàò­ Àð­-ñëàí­áåé.­Òàê­æå,­êàê­íå­êîã­äà­äåä­Àëå­ñ­êåð,­Íóõ­-áåê­­Ñà­ðû­ä­æà­ñïî­ñîá­ñò­âî­âàë­ðàç­âè­òèþ­òà­ëàí­òîâñâî­èõ­ äå­òåé.­ Îí­ ïî­îù­ðÿë­ óâ­ëå­÷å­íèå­ ìó­çû­-êîé,òàí­öà­ìè,­ðè­ñî­âà­íè­åì.­Õà­ñ­áó­ëàò­ ­ Àñ­êà­ðîâ,­ â­ ïî­ñëå­äó­þ­ùåì­ ñòàâ­øèé

ïåð­âûì­ïðî­ôåñ­ñè­î­íàëü­íûì­ñêóëüï­òî­ðîì­­Äà­ãå­-ñ­òà­íà,­ñ­äåò­ñò­âà­õî­ðî­øî­èã­ðàë­íà­ôîð­òå­ïè­à­íî,âû­ñòó­ïàë­ñ­êîí­öåð­òà­ìè­â­Òå­ìèð­õàí-Øó­ðå,­îä­íî­-âðå­ìåí­íî­ïðî­áî­âàë­ïè­ñàòü­ìó­çû­êó,­çà­íè­ìàòü­ñÿàðàí­æè­ðîâ­êà­ìè­íà­ðîä­íûõ­ïå­ñåí.­Ýòî­óâ­ëå­÷å­íèåïîä­äåð­æè­âà­åò­ åãî­ òî­âà­ðèù­ Ãîò­ôðèä­ ­ Àëè­å­âè÷Ãà­ñà­íîâ­-­áó­äó­ùèé­îñ­íî­âà­òåëü­­Ñî­þ­çà­êîì­ïî­çè­-òî­ðîâ­Äà­ãå­ñ­òà­íà,­òà­ëàíò­ëè­âûé­ìó­çû­êàíò­è­êîì­-ïî­çè­òîð,­ïî­òî­ìîê­ñëàâ­íî­ãî­ðî­äà­­­Àë­êà­äàð­ñêèõ.Ñ­Õà­ñ­áó­ëà­òîì­îíè­áû­ëè­îä­íî­ãîä­êà­ìè­è­ëþäü­ìè,áëèç­êè­ìè­ïî­äó­õó.­­Â­1918­ãî­äó­Õàñ-Áó­ëàò­Àñ­êàðÑà­ðû­ä­æà­ïè­øåò­âàëüñ­"Êà­ñ­ïèé­ñêèå­âîë­íû",­à­â1921­ ãî­äó­ â­ ñî­ñòà­âå­ ïåð­âîé­ õó­äî­æå­ñò­âåí­íîéýêñ­ïå­äè­öèè­ïîä­­ðó­êî­âîä­ñò­âîì­­äâàä­öà­òè­ëåò­íå­-

ãî­Ìó­ýò­äè­íà­­Àðà­áè­­Äæå­ìà­ëà­(áó­äó­ùå­ãî­îñ­íî­-âà­òå­ëÿ­Ñî­þ­çà­õó­äîæ­íè­êîâ­Äà­ãå­ñ­òà­íà)­çà­íè­ìàë­ñÿèçó­÷å­íè­åì­ ìó­çû­êàëü­íî­ãî­ ôîëü­ê­ëî­ðà­ ïî­ àó­ëàìÄà­ãå­ñ­òà­íà.­"­ýòîì­­èí­òå­ðåñ­íîì­ïó­òå­øå­ñò­âèè­-ïè­øåò­Õ.-Á.­Àñ­êàð-Ñà­ðû­ä­æà,­­-õó­äîæ­íè­êè­íà­ïè­-ñà­ëè­ íå­ìà­ëî­ ïîð­ò­ðå­òîâ­ ãîð­öåâ,­ ãî­ðÿ­íîê,­ êðàñ­-íûõ­ ïàð­òè­çàí.­ Áû­ëè­ ñäå­ëà­íû­ ìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íûåçà­ðè­ñîâ­êè­àó­ëîâ,­ñòà­ðèí­íûõ­­äî­ìîâ,­ñòî­ðî­æå­âûõáà­øåí,­äî­ìàø­íåé­óò­âà­ðè­è­îð­íà­ìåí­òîâ.Ìû­ èçó­÷à­ëè

ìó­çû­êàëü­íûéôîëü­ê­ëîð,­ ýò­-íî­ãðà­ôèþ,­ èñ­-òî­ðèþ­ íà­øå­ãîíà­ðî­äà,­ çíà­êî­-ìè­ëèñü­ ñ­ ìíî­-ãî­÷èñ­ëåí­íû­ìèïà­ìÿò­íè­êà­ìèïðî­øëî­ãî,­ ñæèç­íüþ­è­ ­ áû­-òîì­ ãîð­öåâ,­ ñèõ­ ïî­ýçè­åé,è ñ ­ê ó ñ ­ñ ò ­â î ìàøó­ãîâ­ ­ è­ êó­-ìó­çè­ñ­òîâ.­ Âýòîé­ ýêñ­ïå­äè­-öèè­ Õ.-Á.­ Àñ­-êàð-Ñà­ðû­ä­æàï ð è ­í è ­ì à ­å òó÷à­ñ­òèå­êàê­ìó­çû­êàíò,­è­âìå­ñ­òå­ñ­Ãîò­ôðè­äîì­Ãà­-ñà­íî­âûì­îí­çà­ïè­ñû­âà­åò­îêî­ëî­ñòà­íà­ðîä­íûõ­ïå­-ñåí­è­ìî­òè­âîâ.­Ýêñ­ïå­äè­öèÿ­áû­ëà­îð­ãà­íè­çî­âà­íàâ­íå­ïðî­ñòîå­äëÿ­Äà­ãå­ñ­òà­íà­âðå­ìÿ,­êîã­äà­íà­ñìå­-íó­ìíî­ãî­âå­êî­âûì­ãîð­ñêèì­óñ­òî­ÿì­ðîá­êî,­íî­íå­-îò­âðà­òè­ìî­ïðè­õî­äè­ëè­íî­âûå­ôîð­ìû­è­èäåè­áû­-òèÿ.­Ìî­ëî­äûå­ïðåä­ñòà­âè­òå­ëè­ ãîð­ñêîé­èí­òåë­ëè­-ãåí­öèè­-­­Ì.Äæå­ìàë,­Ã.Ãà­ñà­íîâ,­è­Õ.-À.Ñà­ðû­ä­æà,áû­ëè­ïîë­íû­ñî­çè­äà­òåëü­íûõ,­òâîð­÷å­ñ­êèõ­ïëà­íîâ.Îíè­ïî­íè­ìà­ëè,­÷òî­ðàñ­ïðî­ñò­ðà­íå­íèå­îá­ðà­çî­âà­-íèÿ­ è­ ïðî­ñâå­ùå­íèÿ­ íå­îá­õî­äè­ìî­ ­ òîëü­êî­ ÷å­ðåçñî­õðà­íå­íèå­ ïðà­âèë­ íà­öè­î­íàëü­íîé­ êóëü­òó­ðû­ èñà­ìî­áûò­íî­ñ­òè.­ ­ ­ ñâî­èõ­ âîñ­ïî­ìè­íà­íè­ÿõ­ Õ.-Á.Àñ­êàð-Ñà­ðû­ä­æà­ ­íà­ïè­øåò:­ "Ïó­òå­øå­ñò­âóÿ­ïî­ ãî­-ðàì,­ ìû­ ñòà­ëè­ ñâè­äå­òå­ëÿ­ìè­ ñòîëê­íî­âå­íèÿ­ ñòà­-ðûõ­ïðåä­ñòàâ­ëå­íèé­îá­èçî­á­ðà­çè­òåëü­íîì­èñ­êóñ­-ñò­âå­ñ­òå­íî­âûì,­÷òî­âíå­ñëà­â­íå­ãî­æèçíü.­Ðå÷üèäåò­ î­ âå­êî­âîì­ çà­ïðå­òå­ ­ îá­ðàç­íî­ãî­ âû­ðà­æå­-íèÿ­÷å­ëî­âå­êà­ñðåä­ñò­âà­ìè­æè­âî­ïè­ñè­è­ñêóëüï­òó­-ðû.­ ­ Âîñ­ïè­òàí­íûå­ íà­ ðå­ëè­ãè­îç­íûõ­ ñóí­íèò­ñêèõäîã­ìàõ,­ íà­ðî­äû­ Äà­ãå­ñ­òà­íà­ ïðè­ âñåé­ ëþá­âè­ èñòðà­ñò­íîé­ïðè­âåð­æåí­íî­ñ­òè­ê­ïðåä­ìå­òàì­èñ­êóñ­-ñò­âà­ è­ õó­äî­æå­ñò­âåí­íûì­ ïðî­ìûñ­ëà­ áî­ÿ­ëèñü­ ïå­-ðå­øàã­íóòü­ãðà­íè­öó­çà­ïðå­òà.­Íå­âñÿ­êèé­òîã­äà­­îò­-âà­æèë­ñÿ­áû­ñòàòü­ïîð­ò­ðåò­íûì­æè­âî­ïèñ­öåì­èëèñêóëüï­òî­ðîì.­ Çîä­÷èé­ è­ õó­äîæ­íèê­ Ìóô­òà­ëè­ èç

21

Õà­ñ­áó­ëàò­ Àñ­êàð-Ñà­ðû­ä­æà

ïåð­âûé­ñêóëüï­òîð­Äà­ãå­ñ­òà­íà.

ðî­äà­Ýþ­áîâ,­ðàñ­ïè­ñàâ­øèé­åùå­â­­ÕII­­âå­êå­ïî­òî­-ëîê­ Ôà­ðàõ­çàð­ñêîé­ ìå­÷å­òè,­ âïè­ñàâ­ â­ îð­íà­ìåí­-òàëü­íîå­ïàí­íî­ëþ­äåé­è­ñêà­çî÷­íûõ­æè­âîò­íûõ,­ñî­-âåð­øèë­ñâî­å­ãî­­ðî­äà­ïî­äâèã.

­ýòîì­æå,­1921­ãî­äó­Àñ­êàð-Ñà­ðû­ä­æà­ïî­ñòó­ïà­-åò­â­Ìîñ­êîâ­ñêóþ­­êîí­ñåð­âà­òî­ðèþ­ïî­êëàñ­ñó­èç­-âå­ñò­íî­ãî­êîì­ïî­çè­òî­ðà­Ì.­Èï­ïî­ëè­òî­âà-Èâà­íî­âà,è­ êà­çà­ëîñü,­ ïóòü­ åãî­ ïðå­äî­ïðå­äå­ëåí.­ Ïî­ìè­ìîó÷åá­íûõ­çà­íÿ­òèé­þíî­øà­çà­íè­ìà­åò­ñÿ­àðàí­æè­ðîâ­-êà­ìè­íà­ðîä­íûõ­ìî­òè­âîâ,­ñî­áðàí­íûõ­â­ýêñ­ïå­äè­-öèè­ïî­ãî­ðàì­Äà­ãå­ñ­òà­íà.­Íî­â­åãî­æèç­íè­âäðóãñëó­÷à­åò­ñÿ­íå­î­æè­äàí­íûé­êðó­òîé­ïî­âî­ðîò.­­­­­­Ëå­-òîì­ñëå­äó­þ­ùå­ãî­ãî­äà­­Àñ­êàð-Ñà­ðû­ä­æà­ïðè­åç­æà­-åò­íà­êà­íè­êó­ëû­â­Äà­ãå­ñ­òàí,­ãäå­åìó­âìå­ñ­òå­ñ­­õó­-äîæ­íè­êîì­ ­ Ì.­ Äæå­ìà­ëîì­ ïðå­äî­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ­ ­ îòïðà­âè­òåëü­ñò­âà­ ðå­ñ­ïóá­ëè­êè­ Äà­ãå­ñ­òàí­ âîç­ìîæ­-íîñòü­ñî­âåð­øèòü­­ïî­åçä­êó­â­Áà­êó­è­Òáè­ëè­ñè­äëÿçíà­êîì­ñò­âà­ñ­êóëü­òó­ðîé­ñî­ñåä­íèõ­ðå­ñ­ïóá­ëèê.­ÂÁà­êó­­îíè­çíà­êî­ìÿò­ñÿ­ñ­âû­äà­þ­ùèì­ñÿ­­êîì­ïî­çè­-òî­ðîì­ ­ Óçå­è­ðîì­ Ãà­ä­æè­áå­êî­âûì­ è­ õó­äîæ­íè­êîìÀçè­ìîì­Àçèì-çà­äå.­­Â­Òè­ô­ëè­ñå­­èõ­îæè­äàë­äàâ­-íèé­­äðóã­-­ðóñ­ñêèé­õó­äîæ­íèê­­Åâ­ãå­íèé­Ëàí­ñå­ðå,äðóæ­áà­ ñ­ êî­òî­ðûì­ íà­÷à­ëàñü­ åùå­ â­ ­ Òå­ìèð­õàí-Øó­ðå,­ãäå­Ëàí­ñå­ðå­æèë­è­ïðå­ïî­äà­âàë­â­ãèì­íà­-çèè­äëÿ­îäà­ðåí­íîé­ìî­ëî­äå­æè­ðè­ñî­âàëü­íûå­êóð­-ñû.­­À­­Äæå­ìàë­è­Õàñ-Áó­ëàò­áû­ëè­åãî­ó÷å­íè­êà­ìè.­Â­Òè­ô­ëè­ñå­ ­Ëàí­ñå­ðå­çíà­êî­ìèò­ìî­ëî­äûõ­ ­ëþ­-

äåé­ ñ­ ãðó­çèí­ñêèì­ ñêóëüï­òî­ðîì­ ­ ßêî­âîì­ Íè­êî­-ëàä­çå-­ó÷å­íè­êîì­çíà­ìå­íè­òî­ãî­Ðî­äå­íà.­Ïî­ñå­ùå­-íèå­åãî­ìà­ñ­òåð­ñêîé­è­çíà­êîì­ñò­âî­ñ­åãî­ðà­áî­òà­-ìè­äëÿ­Õàñ-Áó­ëà­òà­Àñ­êà­ðà-Ñà­ðû­ä­æè­­ñòà­íî­âèò­ñÿÿâ­ëå­íè­åì­ ñóäü­áî­íîñ­íûì.­ ­ Îí­ îá­íà­ðó­æè­âà­åò­ âñå­áå­ íå­ïðå­îäî­ëè­ìóþ­ òÿ­ãó­ ê­ èçî­á­ðà­çè­òåëü­íîéïëà­ñ­òè­÷å­ñ­êîé­ôîð­ìå,­ïîç­æå­îí­íà­ïè­øåò:­"­Ìîåçíà­êîì­ñò­âî­ ñî­ ñêóëüï­òî­ðîì­ ßêî­âîì­Íè­êî­ëàä­çåðå­øè­ëî­ìîþ­ñóäü­áó,­ÿ­ñòàë­ñêóëüï­òî­ðîì".­­­Îíáûë­ îñ­íî­âî­ïî­ëîæ­íè­êîì­ â­ èñ­êóñ­ñò­âå­ âà­ÿ­íèÿ­ èäîë­ãîå­âðå­ìÿ­åäèí­ñò­âåí­íûì­â­ðå­ñ­ïóá­ëè­êå­­ïðî­-ôåñ­ñè­î­íàëü­íûì­ñêóëüï­òî­ðîì.Íà­ðîä­íûé­ õó­äîæ­íèê­ Äà­ãå­ñ­òà­íà,­ çà­ñëó­æåí­íûé

äå­ÿ­òåëü­Êà­çàõ­ñòà­íà,­îí­áûë­àâ­òî­ðîì­ìíî­ãî­÷èñ­-ëåí­íûõ­ ïà­ìÿò­íè­êîâ,­ äå­êî­ðà­òèâ­íûõ­ ñêóëüï­òóð,óñ­òà­íîâ­ëåí­íûõ­ âî­ ìíî­ãèõ­ ãî­ðî­äàõ­ áûâ­øå­ãîÑÑÑÐ.­íà­øåì­ãî­ðî­äå­­-­ýòî­ïà­ìÿò­íèê­Ìà­õà­÷ó­Äà­õà­-

äà­å­âó­­íà­ïðè­âîê­çàëü­íîé­ïëî­ùà­äè,­ïà­ìÿò­íè­êè­Ñ.Ñòàëü­ñêî­ìó­­è­Ã.­Öà­äà­ñå.­ ­Åãî­ðà­áî­òà­ìè­­áû­ëèîôîðì­ëå­íû­­ïà­âè­ëü­î­íû­Ñå­âåð­íî­ãî­Êàâ­êà­çà,­Êà­-çàõ­ñòà­íà­è­Àçåð­áàé­ä­æà­íà­íà­Âñå­ñî­þç­íîé­õî­çÿé­-ñò­âåí­íîé­âû­ñòàâ­êå­â­Ìîñê­âå.Êîñ­íóâ­øèñü­ëè÷­íî­ñ­òè­è­òâîð­÷å­ñò­âà­Õàñ-Áó­ëà­-

òà­ ­ Àñ­êà­ðà-Ñà­ðû­ä­æè,­ íåëü­çÿ­ óìîë­÷àòü­ òîòôàêò,­÷òî­â­1930­­-­å­ãî­äû,­êîã­äà­­íà­öè­î­íàëü­íûåòå­à­ò­ðû­èñ­ïû­òû­âà­ëè­ îñ­ò­ðûé­äå­ôè­öèò­ ­ â­ ïüå­ñàõíà­öè­î­íàëü­íûõ­ àâ­òî­ðîâ,­ Õàñ­ -Áó­ëà­òîì­áû­ëà­ íà­-ïè­ñà­íà­ñîâ­ìå­ñò­íî­ñ­Ð.­Ôà­òó­å­âûì­­ïüå­ñà­"Ñâÿ­òàÿÌóê­ìè­íàò".­Ýòîé­ïüå­ñîé­­Êó­ìûê­ñ­êèé­íà­öè­î­íàëü­íûé­òå­àòð

îò­êðûë­â­îê­òÿ­á­ðå­­31-ãî­ãî­äà­ñâîé­âòî­ðîé­òå­à­ò­-ðàëü­íûé­ñå­çîí.­­Ïîç­æå­èì­­åùå­­áû­ëè­íà­ïè­ñà­íûïüå­ñû­ :­ "Äâà­ äðó­ãà",­ "Âû­ñî­êèå­ ãî­ðû",­ "Ðî­çû­ èøè­ïû",­ ïî­âåñòü­ "­ Êèí­æàë­ è­ øòûê".­ Íà­ðÿ­äó­ ñáîëü­øè­ìè­ ëè­òå­ðà­òóð­íû­ìè­ ­ ïðî­èç­âå­äå­íè­ÿ­ìè,Õ.Á­Àñ­êàð-Ñà­ðû­ä­æà­­ïðî­áî­âàë­ïè­ñàòü­­è­íå­áîëü­-øèå­ ðàñ­ñêà­çû,­ êî­òî­ðûå­ áû­ëè­ èç­äà­íû­ ­ â­ Ïÿ­òè­-ãîð­ñêå­è­Ìîñê­âå.­Óìåð­Õàñ-Áó­ëàò­Àñ­êàð­Ñà­ðû­ä­-æà­ â­ Ìîñê­âå,­ ãäå­ ïðî­æèë­ ­ ïî­ñëåä­íèå­ ãî­äû,­ èïî­õî­ðî­íåí­íà­Âà­ãàíü­êîâ­ñêîì­êëàä­áè­ùå.­Ñïó­ñ­òÿïÿò­íàä­öàòü­ëåò­ïî­ñëå­ñìåð­òè,­â­åãî­ëè÷­íîì­àð­-õè­âå­­áû­ëî­îá­íà­ðó­æå­íî­ïðî­èç­âå­äå­íèå,­êî­òî­ðîåîí­ ïå­ðå­ïè­ñû­âàë­ è­ ïå­ðå­äå­ëû­âàë­ íå­ îäèí­ ðàç.Íà­çû­âà­åò­ñÿ­ îíî­ "Ñà­ðû­÷àð-Íà­ìå"­ è­ íà­÷è­íà­åò­ñÿñ­­­÷åò­âå­ðî­ñòè­øèÿ:

Íà­ñòà­ëà­ñòà­ðîñòü...Ãðó­ñò­íå­åò­íå­áî...È­òîëü­êî­çî­ðè­äàëü­íèå­Ìà­íÿò­ìå­íÿ­îá­ìàí­íû­ìè­íà­äåæ­äà­ìè...

Ó­Õàñ-Áó­ëà­òà­ ­Àñ­êà­ðà-Ñà­ðû­ä­æè­áû­ëà­äî÷ü­îòïåð­âî­ãî­áðà­êà­-Òà­ìè­ëà­Õàñ-Áó­ëà­òîâ­íà­­Àñ­êà­ðî­-âà-Ñïàñ­ñêàÿ.­Îíà­áû­ëà­ïåð­âûì­äè­ðåê­òî­ðîì­áè­-î­ëî­ãè­÷å­ñ­êî­ãî­ ìó­çåÿ­ ÄÃÓ,­ çà­ìå­÷à­òåëü­íûì­ ó÷å­-íûì­è­íå­çà­ìå­íè­ìûì­ðà­áîò­íè­êîì­ìó­çåÿ,­êî­òî­ðî­-ìó­îíà­ïî­ñâÿ­òè­ëà­35­ëåò­æèç­íè.­Òà­ìè­ëà­Õàñ-Áó­ëà­òîâ­íà­ðî­äè­ëàñü­â­1928­ãî­äó­â

ãîð­íîì­ñå­ëå­íèè­Àõ­òû.­­Äåò­ñò­âî­îíà­ïðî­âå­ëà­íàðî­äè­íå­ìà­òå­ðè­-­â­ñå­ëå­Àøèëü­òà,­Óí­öóêëü­ñêî­ãîðàé­î­íà.­Ïî­âîñ­ïî­ìè­íà­íè­ÿì­­ðîä­ñò­âåí­íè­êîâ,­äå­-âî÷­êà­ áû­ëà­ æè­âàÿ­ è­ ëþ­áî­çíà­òåëü­íàÿ.­ Ïî­ñëåøêî­ëû­ïî­åõà­ëà­â­Ìîñê­âó­ó÷èòü­ñÿ­íà­èõ­òè­î­ëî­ãà.Ïî­ñëåä­íèå­ãî­äû­îíà­ïðî­âå­ëà­â­Ïå­òåð­áóð­ãå.­Äîñâî­å­ãî­ âîñü­ìè­äå­ñÿ­òè­ëå­òèÿ­ îíà­ íå­ äî­æè­ëà­ 2-õìå­ñÿ­öåâ.­­Ñå­ãî­äíÿ­­â­Ìà­õà÷­êà­ëå­­æè­âåò­îäèí­èç­ïî­òîì­-

ÏÀÌßÒÜ22

Ñàôèÿò Àñêåðîâà

êîâ Ñà ðû ä æåé. Ýòî âíóê Áåé áó ëà òà, òðå òü å ãîñû íà Íóõ áå êà Àñ êà ðî âà - Áåé áó ëàò Àñ êà ðîâ. Îí,òàê æå êàê è åãî äåä, ñòàë òå ëå î ïå ðà òî ðîì,ðà áî òà åò íà ÃÒÐÊ Äà ãå ñ òàí. Òå êîð ðå ñ ïîí äåí -òû è ðå äàê òî ðû òå ëå êîì ïà íèè, êòî âû åç æàë ñíèì íà ñúåì êè, çíà þò, êàê Áó ëàò Àñ êà ðîâ óìå åòðà áî òàòü. Îí îïå ðà òîð ñ äó øîé õó äîæ íè êà. Äå -äà ñâî å ãî, ÷üþ ïðî ôåñ ñèþ îí ïå ðå íÿë, Áó ëàòíå ïî ìíèò. Ê ñî æà ëå íèþ, îí óìåð ñëèø êîì ðà -íî, â 36 ëåò. Íî, ïî ðàñ ñêà çàì ñâî å ãî îò öà çíà -åò, ÷òî äåä ðà áî òàë êè íî îïå ðà òî ðîì, ðå æèñ ñå -ðîì, àê òå ðîì íà êè íî ñòó äè ÿõ Àçåð áàé ä æà íà,Ìîñê âû, Óê ðà è íû. Âî Ëüâî âå, ãäå îòåö æèë ïî -ñëåä íèå ãî äû ñâî åé æèç íè, Áåé áó ëàò Àñ êà ðîâæå íèë ñÿ íà ìå ñò íîé êðà ñà âè öå Ñó ñàí íå ×åð -íÿö êîé, ó íèõ ðî äèë ñÿ ñûí, êî òî ðî ãî íà çâà ëèÑå ëè ìîì. Êîã äà Ñå ëè ìó èñ ïîë íè ëîñü 6 ëåò,Áåé áó ëàò Íóõ áå êî âè÷ Àñ êà ðîâ, ê íå ñ÷à ñ òüþ,çà áî ëåë áðþø íûì òè ôîì è ñêîí ÷àë ñÿ. Ñå ëèì,ê êîí öó âîé íû óøåë íà ôðîíò, è ñëó æèë â ïå -õî òå, âî å âàë ñ ÿïîí öà ìè. Ïî ñëå âîé íû åùå îò -ñëó æèë 2 ãî äà ñðî÷ íîé ñëóæ áû â àð ìèè. Êîã äàïðè øëî âðå ìÿ óâîëü íÿòü ñÿ â çà ïàñ, ìî ëî -äîé ÷å ëî âåê, êî òî ðûé î ðî äè íå ñâî å ãî îò öàçíàë ïî ðàñ ñêà çàì ìà òå ðè-óê ðà èí êè, ïðè åç æà åòâ Äà ãå ñ òàí è îñ òà åò ñÿ çäåñü æèòü íà âñåã äà. Ðà -áî òàë îí òî ïî ãðà ôîì â ìà õà÷ êà ëèí ñêîì Æèë ãè -ïðî âîä õî çå. Ïðî æèë äîë ãóþ è çà ìå ÷à òåëü íóþ

æèçíü. Íåò, îí íå áûë õó äîæ íè êîì, ñêóëüï òî ðîìèëè ìó çû êàí òîì. Ñå ëèì Àñ êà ðîâ áûë äî íî ðîì! äî ìàø íåì àð õè âå åãî ñûí Áåé áó ëàò âìå ñ òå ñóíè êàëü íû ìè ñå ìåé íû ìè ôî òî ãðà ôè ÿ ìè õðà íèòóäè âè òåëü íûé äî êó ìåíò. Ýòî óäî ñ òî âå ðå íèåïî ÷åò íî ãî äî íî ðà ÑÑÑÐ ñ çà ïè ñüþ, ÷òî "ñ 19îê òÿ á ðÿ 1957 ãî äà ïî 30 ÿí âà ðÿ 1986 ãî äà Ñå -ëèì Áåé áó ëà òî âè÷ Àñ êà ðîâ ñäàë 57 ëè ò ðîâ 500ìë êðî âè", êî òî ðàÿ ó íå ãî áû ëà ðåä êîé ãðóï ïû.

Ñåé ÷àñ â ñå ëå íèè Àõ òû æè âóò ïî òîì êè ñòàð -øå ãî ñû íà Íóõ áå êà Àñ êà ðî âà -Þñó ôà. À âÌîñê âå íà êà íà ëå ÑÒÑ ðà áî òà åò Þðèé Àñ êà ðîâ- âíóê ñà ìî ãî ìëàä øå ãî áðà òà Àñ êà ðî âûõ -Àð -ñëàí áåÿ.

Âñå ïî òîì êè Íó õà Àñ êà ðî âà èç ñå ëå íèÿ Àõ òû,ñëîâ íî ïëå ìÿ áèá ëåé ñêî ãî Íîÿ, ðàç áðå ëèñü ïîìè ðó â ïî èñ êàõ ñ÷à ñ òüÿ. Ñ÷à ñ òüÿ, êî òî ðîå ïî -òîì êè Ñà ðû ä æåé ñ÷è òà ëè âîç ìîæ íûì, òîëü êîêîã äà îò äà åøü ÷à ñ òè÷ êó ñå áÿ. Áóäü òî òâîð ÷å -ñò âî, ñî çè äà òåëü íûå ñè ëû äó øè ñâî åé, èëèæèç íåí íàÿ ýíåð ãèÿ, ÷òî òå ÷åò â æè ëàõ.

Ãó ëå ðà ÊÀ ÌÈ ËÎ ÂÀ,òåëåæóðíàëèñò

ÏÀÌßÒÜ 23

ÄÈÊÚ ÅÒ! ÄÈÊÚ ÅÒ! ÄÈÊÚ ÅÒ!Èã­ðà­ìè­êIåë­çà­âàé­áóð­

âà­ìà­íè­ÿð­ëóãü­ó­íàë­ðèêI­àëàé­àÿë­ðèí­äè­äå-áó­áà­ÿð!

"Àëàì" ëåç ãè êóë òó ðà äèí æóð íàë äèí êúå íå

òIâàð àëàé êIâàòIàë(êðó æîê) êàð äèê àêàò íà âà.

ÊIâàòIàë­äèç­ìàé­âàö­ðàí­1-ëàé­àâàë­íà­ìà­íè­ÿð­ëóãü­óç­ãüå­âåñ­âà­õúñàíâàí­àâàé­­àÿ­ëàð­(10­ÿø­äè­ëàé­âè­íèç­àâàé­ãà­äà­ÿð­âà­ðó­øàð)­êüà­áóë­çà­âà.Òàð ñàð ñåíòÿáðäàëàé àâàëäà âà ãüåô òå äà 1 ñå ôåð äà æå äà.ÊIâà­òIàë­äà­òàð­ñàð­òó­õóç­âàé­äè­òIâàð-âàí­àâàé­ìà­íè­äàð,­"Àç­ãî­ñ­êîí­öåðò"äèí,­ãüàêIíè

"Ãüó­ìà­þí"­âî­êàë-èí­ñò­ðó­ìåí­òàë­àí­ñàìáë­äèí­ñî­ëèñò­õüàéè,­2012-éè­ñàí­õàëêü­äèí­ìà­-íèé­ðèí­êîí­êóð­ñäèí­ãúà­ëèá­âà­"Ëè­ðà"­ïðå­ìè­ÿ­äèí­ëà­ó­ðå­àò­Ìàãü­è­ðà­Øè­ðè­íî­âà­ÿ.

ËÅÇ ÃÈÉ ÐÈÍ ÔÎË Ê ËÎÐ ÂÀ ÌÀ ÍÈ ßÐ

Àâ ñè ÿò âà òIàëà áó íàð ïà òàë òå ëå ôî íàð: (055) 838 70 44; (050) 324 18 21.

 ñòàòüå èñïîëüçîâàíû ìàòåðèàëûèç àðõèâà Ãåéáàòîâîé-Øîëîõîâîé.

ÞáÈËåé24

...ÐèêIåë ÷à ñ ïàð ýöèã æå äà÷.

...Õêâå äàé ëà -òó õ âàé çàòIàðÊâàõü íà ëóãü óç, óíà÷ ñó çà;Êâà äàð íàòIàí ëåç ãè ïå êåð,Ëåç ãè äèí ðóüãü êâà äàð íà÷ çà.

Àÿë ÷Iàâà ðà çóí ãüàð ãà òóç Êúà ðà òó áà äàé æó âàíõàéè Õóü ëóüõú ðèí õóü ðóüç èìè äàë êüèë ÷Ióã âàçõúôè äàé. Ñà ñå ôåð äà çóí ìàä íè õóü ðóüç-Ãüåì -çå èìè äèí (àäàí ëåç ãè ïî ýçè ÿ äàë ðèêI àëàé âàãàêIíè âè÷ ñà øà èð òèð) ïà òàâ õúôå íà. Ðàãü ìåòõüàéè èìè äèç ñà ñàí äóõ àâàé âà à ñàí äóõ ñè âè-ñèâ äè óëó á ðèâ àöIàí âàé. Çà çíè óëóá êIåëóí ïà ðàêàí äàé. Ñà þêú óç è ñàí äóõ äàé çàç Àçåð áàé -æàí ÷Iàëàë êõüåí âàé, “Äóé ìàêú óü ÷óüí ÿðàí ìû -øàì”, òIâàð àëàé øè èð ðèí óëóá ãüàò äà. Óëóá äèíàâ òîð Êå ëåí òåð Êå ëåí òåð ëè òèð. Çà è óëóá ñàíå ôå ñ äèâ êIåë íà. ÊIåëàé ëà çà êüàòIàíà õüè, èøè è ðàð êõüåé êàñ ÷è áó ðó êàé-ëåç ãè âàë ãà ëàé áó -ðó êàé ñàä ÿ. Çà èìè äè âàé õà áàð êúó íà:

-ß èìè, è Êå ëåí òåð Êå ëåí òåð ëè âóæ êàñ ÿ? Àìçà âàé õüàé èòIà, ÷è ïà òà ðèí èí ñàí ÿ. Âó ÷èç ëàãü -àéòIà, àäà è øè èð ðà ÷è äàãú ëà ðè êàé, ÷è òIå áèàò -äè êàé, ëåç ãè âè ëè êàé ïà ðà ðà õàç âà.

Èìè äè çàç èêI æà âàá ãà íàé:-Äóüç êüàòIàí âà íà, àì ëåç ãè ÿ, ÑòIóð ðèí õóü ðÿé

ÿ, àììà øè è ðàð Àçåð áàé æàí ÷Iàëàë õúñàí êõüèç -âà àäà. Àìà àäà âè ÷èí øè èð ðà âè÷ ëåç ãè òèð äè

êè÷Iå òàõü à íà à÷óõ äàêàç ÷èð çà âà. Ñà ìà ëó ìàò íèçà âàç ãóí õüè, Êå ëåí òåð ëè ëåç ãè ÷Iàëàí âàÀçåð áàé æàíäà àâàé ëåç ãèé ðèí ïðî áëå ì ðèí ïà -òà êàé êúà çà âàò àâóí âàé âèêIåãü äàãú âè ëåç ãè øà -èð ðè êàé ÿ.

Ãüà èêI çóí öIóñàä éèñà àâàé ÷Iàâóç Êå ëåí òåðÊå ëåí òåð ëèäèí øè èð ðèõú ãà ëàç ìóêü ó âàé òà íèøõüà íà... 2012 ëàãü àé éè ñóç Àñåô Ìåãü ìà íàíþáè ëåé äà è øà èð äè çè õúóü÷Ióü êàé êúó íà (àí ò -ðàêò äà)çàç ëåç ãè øà èð ðè êàé, ïî ýçè ÿ äè êàé, ëè -òå ðà òó ðà äèêàé øè ðèí ðà õó íàð àâó íà. Êüèë æèâõüèç ëà öó øà èð Êå ëåí òåð ëè ìóêü ó âàé àêó íàëóãü óç çóí êúå øàä âà áàõ òà âàð ÿ. ×Iåõè äàãú âèëåç ãè øà èð ðåãü ìåò äèç ôåé è ëà çà çíè ñà ëàìàòà íà; çóí àì êó ÷ó äèç Êó çó íèç íè ôå íà...

1933 ëàãü àé éè ñàí èá íå(ìàðò) âàö ðàí 20-äàç -ßðàí ñó âà ðèí þêú óç äóü íÿ äèç àòàí âàé øà èð Êå -ëåí òåð Êå ëåí òåð ëè äèí 80 éèñàí þáèëåé èá íå -äèí (ìàðòèíèí) 20-äàç òà ìàì æåç âà. Âè÷ ñàòIìèë ÷Iàâ ÿ ÷è àðà äà àìà ÷èç, àììà àäà Àçåð áàé -æàí âà ëåç ãè ÷Iàëàðàëäè êõüåé øè è ðàð, ïî ýìà ÿðêüâå õàëêü äèç-Àçåð áàé æàí âà ëåç ãè õàëêü äèçìè ðåñ òó íà ôåí âà. Êå ëåí òåð ëè äè âè÷èí óü ìóüðàñóë êà ñ äè õüèç-àñóë ëåç ãè äè õüèç âà àñóë èí ñà -íè ÿò âàë õâåé øà èð äè õüèç êüè ëèç àêú óä íà. Àìáÿ çè øà è ðàð õüèç ïó ëà ðèõú, âå çè ôàé ðèõú ãàë -òóã íà÷. Àäà øè èð äèç, ïî ýçè ÿ äèç êúóë ëóãú íà.Ëåç ãè ÿð àìàêü âàí Êå ëåí òåð ëè íè àìóêü äà. Àäà

ÐèêIåë ×àñïàÐ ýöèã æåäà×

Êåëåíòåð Êåëåíòåðëè 80

ÞáÈËåé 25

àâóð âèêIåãü âè ëåð, àäàí ôàãü ó ìàð, àäàí ëåç ãè -âàë, êà ñ âàë øó ìóä éè ñàð àëà òàéòIàíè, ëåç ãèðóüãü àâàé âà ëåç ãè âàë õóüçâàé áó ðóí ðèêIåðàéàêú àò äà÷. Àì ÷àç ñà âèêIåãü âè ëèí ÷åø íå ÿçàìóêü äà...

...Èíãüå, êúå çóí øà èð äèí 2009-éèñóç ëåç -ãè ÷Iàëàëäè ÷àï äàé àêú àò íà âàé “Êúè çèë õüòèíèòè ìàð”, òIâàð àëàé øè èð ðèí óëóá âè ëèê ýöèã íàäå ðèí õè ÿë ðèç ôåí âà. ßðàí ñó âà ðèç äóü íÿ äèçàòàí âàé øà èð äèí êúà ìàò äè êàé, àäàí øè èð ðè êàéçàç ñà êüâå ãàô ëóãü óç êàí çà âà. Çóí Êå ëåí òåð ëè -äèí ëåç ãè ÷Iàëàë êõüåí âàé øè èð ðèâ àãàò çà âà:

Åòèì­âè­ëè­êüóð­ëà­ÿõà,­­­­Âèø­àçàá­äèê­àêàò­íà­çóí.Êüè­ëåë­áàð­ìàê,òàí­äàë­÷ó­õ­âàÄàãú­äèí­õóü­ðÿé­àêú­àò­íà­çóí.

Àÿë ÷Iàâà ðè ëàé øà èð äèç ÷Iåõè òIàëàð àêó íà;åòèì õüà íà êóü ÷åé ðà ãüà òàé øà èð äèí êüè ëåë ïà -ðà õà ðàð êúâà íà. Àììà õúñàí èí ñà íàð íè àâà ÷èçòóø è äóü íÿäà; åòèì äèç ôó ãó äàé, àäàâ êIåëèçãó äàé âà õúñàí ðåõú íè êúà ëóð äàé èí ñà íàð íèøà èð äàë âè ÷èí óü ìóüðäà ïà ðà äóü øóüø õüà íà.

Àäà øàèðâèëèí ðåõú õèêÿãúíà... Êå ëåí òåð ëèàõü òèí øà èð ÿ õüè, àäà øè èð êüà ðàé, ìàøãú ó ëàòÿç ãüè ñàá íà÷. Àì ãà ôó íèç êúè ìåò ãóç àëàêü äàé,ãà ôó íèâ ãüóüðìåò äèâ äè ýãå÷Iäàé ñå íÿò êàð òèð.Àäà øè èð, êüèë öà âà êúó íà æèâ àëàé Øàãü äàãú -äèí êúàêú àí, ãúèë àãàêü òèé èç âàé êó êIóø äèç óõ -øàð àâóíà:

Æèâ­àëàé­êüèë­êúó­íà­öà­âà,Øàãü­äàãú­äèõú­ñà­êó­êIóø­àâà;Àì­ÿðãú­à­ëàé­êè­ëè­ãàé­ëà,Ìóêü­óâ­ãâàé­õüèç­àê­âàç­æå­äà.Éè­ôèç-þêú­óç­ðåõú­ôè­äà­âóí,Êó­êIóø­âà­âàé­ÿðãú­àç­æå­äà.

Øè­èð­íè­ãüà­êóêIóø­õüèç­ÿ,-ÐèêI­êIàð­ìàø­äàé­ñà­øè­èð­äèâÑà­ä­ðàí­­ðèêIèí­êüèë­àãàêü­äà÷;Øó­ìóä­êó­êIóø­ðèêIå­õüàéòIàí,Ðåêü­è­äàë­äè­ðåêúå­õüàéòIàí,À­êó­êIóø­äèâ­ãúèë­àãàêü­äà÷.

Øà èð êñó äàé ëà íè ãàô ðèêIå àâàç êñóç âà, àäàøè èð äèí öIàðà ðà ãüàò çà âàé ãüàð ñà ãàô äå ðèí -äàé ôè êèð çà âà, êüå÷Iåç âà âà ÷êà äàë êúâå äàë äèàäàí ðèêI ñå êèí æåç âà÷; øó ìóä ãà ôà ëàã, øó ìóäóëóá êIåëèç, àçè ÿò ÷Ióã âàç ðèêI ñå êè íàð äàé ãà ôó -íèõú ãåëêú âåç âà ñå íÿò êàð. Ãàô æàãú ó ðó íó ëàéìà ñà ÷Iåõè àçàá àâà÷; àììà øà èð ãà ôó íè êó òàç -âàé àçà á ðèê àé êàò çà âà÷, è àçà áàð ñå íÿò êàð äèíðèêIèç õóø àçà áàð ÿ. Ãàô ëåêü ðåí øà ðàã äèç óõ -øàð çà âà øà èð äè, âó ÷èç ëàãü àéòIà, ëåêü ðåí ìóã,

êà êà êàí õüó íàë äè æàãú óð æå äà÷; âè ðè äàç ÷è äàõüè, ëåêü ðå êúàêú àí äàãú äèí êóêIóø ðà ìóã èé è -äà, ãüàð ñà äà âàé íè ëåêü ðåâ âà àäàí ìó êóâ, êà êà -äèâ àãàòèç æå äà÷:

...Õàð­÷è­êúâà­ëà­òIâåê­àâàé­öåë,Óô­ãó­íàë­äè­äàêIóð­æå­äà÷;Ãàô­íè­ëåêü­ðåí­êà­êà­õüèç­ÿ,Êàí­õüó­íàë­äè­æàãú­óð­æå­äà÷.

Êå ëåí òåð ëè äèí øè èð ðà ñà öIàé àâà;àäà öIàé -ëà ïàí äè õüèç öIàé ãà ëàé õöè öIàðà ðèâ äè áÿ çèðèêIåðèç-÷è ëåç ãè ÷Iàë, ëåç ãè ÷èë, ÷è Ëåç ãè ñ òàíêàí çà âà ÷èð áó ðóç ñà ëåãü çå äà öIàé ãóç âà, àáó ðóíðèêIåð êóð çà âà, óü ëóüêú àð çà âà. Àäàí öIàé ãà ëàéìà íèé ðè, øè èð ðè õó ðà àêú âà çàé äàãú íè êüâåïàä íà öIóð çà âà. Øà èð äè âè ÷èí ìà íèé ðè âàé, øè -èð ðè âàé âàöIóí è ïàä íè, à ïàä íè ëåç ãè õàëêü äèíïà òàë ñàä íà ôèí òIàëàá çà âàé.

...ÂàöI­êúâà­çàéòIà­êóü­ðåêú­åë,ÖIàðà­ðèâ­ìóüãú­ýöèã­íàßðãú­à­ðèê­íè­êó­òóð­õúåë,-Òó­íà­ñà­äàð­áå­ðå­äà,Öèê­öIàé­êó­òóð­äå­ðå­äà,Êúâà­íåð­íè­êâàç­êüàòIíà­âà÷;ÂàöIóí­è­ïàä,­à­ïàä­íè,Õàëêü­äèí­ïà­òàë­ñàä­íà­âà÷!

×Iàë ãüàð ñà èí ñàí äèç äè äå äè ÷èð äà. Äè -äå ÷Iàëàí óñòIàð ÿ ëàãü àéòIà, ÷óí ÿãú àë æå äà÷.Äè äå äèí ÷Iàëàë ðà õàç òå æåç âàé äè, õàéè ÷Iàëàíøè ðèí âàë òå÷èð èí ñàí çè êüàòIóí ðàé áåä áàõò ÿ.Ñå íÿò êàð äèç äè äå äèí ÷Iàë-âåð öè ëåç ãè ÷Iàë ïà -ðà êàí òèð; ÷Iàëàí ðåêúå êüè íè êàé êè÷Iå òàõü à íàäàãú õüèç êúâà çàé äàãú äèí ëåêü ðåç ÷Iàëàí,õàëêü -äèí êúà äèð ÷è äàé âà ëåç ãè ÷Iàë íè íè õüèç õóüíâà êúàéãú ó äà àìóêü ó íèç ýâåð ãó äàé. Ñå íÿò êàð -äèç ÷Iàëàç ìà ñà ãà ôàð ãúà íà ÷Iàë äå ãè ø ðèç êàí -çà âàé áóð ïà ðà òàêIàí òèð. Êõüè ðà ã ðè, êúå ëåìêúóü ðè áÿ çè øà èð ðè, ãà ôà ðèç ÷Iàëàç èé èç âàéèíàä, óëóá âà ãà çå ò ðà àâàé ÷Ióðó ãà ôàð âà ÷IàëàíêIâàë ÷Ióð çà âàé áóð àêóð ëà, øà èð äèí ðèêI õúèòêü -èí õüà íà ïàä æåç âà:

×è­äè­äå­äèí­âåð­öè­÷Iàëàë,Äè­äå­äàë­êüâàí­ðèêI­àëà­çè;Êúå­íå­÷Ióðó­ãà­ôàð­àê­âàç,Êúå­âè­ëå­ðàë­÷èã­àëà­çè.Êòàá,ãà­çåò­ãúè­ëå­êüóð­ëà­×àí­äèê­çóð­çóí­àêàò­çà­âà;ÃüèêI­æåç­âà­çàç,­êåê­ÿêó­âàéÐèêI­õó­ðó­âàé­êúàêú­àò­çà­âà.

Øà èð äèí è òIàë ÷Iåõè òIàë ÿ. ×èë êüâå ÷êà äàëïàé õüàí âàé õüèç, ÷Iàë íè êüâå ÷êà äàë ïàé õüàí âà.

èì ÷è õàëêü äèç ôè êèð íà àâóí âàé ñà ãó÷ ÿ; ñà ôó -íàé ÿãú à íà ÷Iàëàë ÷Iàëàí ãüàë õêèí ñå íÿò êàð äèíðèêIèí òIàëà áóí ÿ. Àäà èêI ëóãü óç âà:

Çè ðèêIå öIóê ãüàò íà âà êúå,×àí ãó äà çà ÷Iàëàí ðåêúå;Ìàä ýëêú âå äà÷ è ãà ôóí ëàé,×Iàë õúèé è äà çà ñà ôóí ëàé;Ïå õèë áó ðóê õúåë êó òó íà.Øèò ãà ôà ðèê êüåë êó òó íà,×Iàëàë ÷Iàëàí ãüàë õêè äà;Äè äåä ÷Iàëàë øè èð êõüèç,Êúå çà ëåç ãè øè èð àò äèç,Ëåç ãè ñ òàí äèí ÷Iàë õêè äà...

Ñå íÿò êàð äèí, “Ãóüëëå ãó ðàé äàãú ëà ðè çàç”,øè èð äè çóí øåð çóü ìàð íà. Øà èð äèíðèêIèí ÷Iåõè âàë àêó õüè, âè ÷èê êâàé ÷Iåõè òàõ ñèðãüèêI õè âå êüàç âàòIà; çàç è øè èð äàé àñóë øà èð -äèí, êúà ìàò àêó íà. è øè èð äà âè ÷èí êüè ëåë àòàí -âàé êüè ñà ÿð àõú àé èç øà èð äè ãå ëå æåã íå ñèë ðèçëóãü óç âà õüè, ÷Iàëà êàé ÿðãúà õüàéè èí ñàí áåä -áàõò ÿ, ÿíè ñóü ðóü äè êàé õêàò íà æà íà âóð äèíêIèðè íèê àêàò íà âàé êüàðäèç óõ øàð æå äà ÷Iàëà -êàé ÿðãú àç õüàé è äè. è øè èð äè äè äå äèí ÷Iàëà êàéÿðãú àç õüàí âàé áó ðóç ãåæ ÿòIàíè, ÷Iàëàâ àãàòõúâóíèç ýâåð ãóç âà. Ñå íÿò êàð äèí ÷Iåõè âàë, êúó -âàò ëó âàë øè èð äèí öIàðà ðà àâàé ìà íà-ìåò ëåá,òåð áèÿ âà èí ñà í ðèç êúà ëóð çà âàé äóüç ðåõú ÿ.Êå ëåí òåð ëè äè è øè èð äà âè ÷èí îá ðàç òóü êóüðíà -âà âà ëåç ãèé ðèç õàéè ÷Iàë ÷è ðà, ÷Iàë õóü õ ëóãü óç -âà:

Äè äå äèí ÷Iàë âó÷ çàòI ÿòIà,Ãåæ ÿòIàíè, ÷èð õüà íà çàç;Äè äå äèí ÷Iàë õóüçâàé ÷êà,Èìàì õüà íà, ïIèð õüà íà çàçÊúåí ëàé êúó ëóõú éè ôèç-þêú óç,×Iàëàí ðåêúå ÷àí íè ãóç-ãóç,ÐèêIå ÷Iàëàí òIàë òàõü àéòIà;Çè ÷àí äà âàé ÷àí àêú àò íà×è ëèí êIàíèê õúôè äàë äè,Ìå öå äè äåä ÷Iàë òàõü àéòIà:Çè óü ìóüð ñà õè ÿë õüó ðàé,Çè âèë áóüðêü óü, ìåç ëàë õüó ðàé;Àíèõú êüâàç ðàé çè õàëêü,çè õóüð,Çàë ïó÷ íà âàé âè ÷èí óü ìóüð,Çè äè äå äèç àê âàç-àê âàç,Ãóüëëå ãó ðàé äàãú ëà ðè çàç!

“ÐèêIå ñó õàí òIàë àâà çè”, øè èð äà ñå íÿò êàð äèäå âèð äèí ãüà ëàð ÷Ióð õüó íó êàé ðà õó íàð èé èç âà.èí ñà íàð ðåêú å ðàé àêú àò íà ÷Ióðó êðà ðèõú ãåëêú -âåí, øåé òIà í ðèç ìàé äàí õüà íà êüåãü àë êñàð ñó -ðóç ôèí, çè õàëêü, ëóãü óç õàëêü äèí êüè ëåë ìó -ñó áà òàð ãúèí, ãüè÷ øà èð äèç õóø êúâåç âà÷.

ßðàá àë ëàãü,ãüèêü âàí ÷Iàâàë, ßìàí æå äà çè õàëêü äèí òIàë, ßðàá àë ëàãü, ãüèêü âàí ÷Iàâàë, Çè õàëêü äèí âèë æå äà öà âàë,

-ëóãü óç øà èð äè ëåç ãè õàëêü äè êàé, àäàí ãå ëå -æåã äè êàé âå ðå âèð äåð èé èç âà. Õàëêü, ÷èë âà ÷Iàëøà èð äèí, ðèêIèí ñó õàí òIàë õüàí âà; è òIàë éè ôèç-þêú óç àäàí ðèêIÿé àêú àò çà âà÷. Êüó ëàí âàöIóí èïàä, à ïàä íè àäàí ðèêIå àâàé ñó õàí òIàë òèð. èòIàë ñå íÿò êàð äèí ðèêIå àìóêü íà, ãüè÷ àòIàíà÷:

Êüó ëàí âàöIóí è ïàä, à ïàä,×Iàë æàãú óð íà ñàä æå äàë äè,Ïèñ êñà ðè ïèñ éèêúà òóð,Çè õàëêü ñà íàë õüà íà àêóð,Äóø ìàí äèí ðèêI ïàä æå äàë äè;Äóüç ðåêü åð íè õüà íà êà êóð,Êüè ëåë ÷Iåõè êúàë æå äà çè;Óü ìóüðäà ñà äèíæâàë òà êóð,ÐèêIå ñó õàí òIàë æå äà çè.Çè ãüàë ãüèêI ÿ çà êüàòIèäà÷,ÐèêIå ñó õàí òIàë àòIóäà÷!...

Øà èð äèç èëãü àì ãàí âàé äè âè ÷èí õàéè ÑòIóð -ðèí õóüð âà êüè ëåë ëà öó áàð ìàêI àëàé Øàãü äàãúÿ. Âàí êúâå äà, øè èð äà, çè õóüð ÑòIóðàð, ëóãü óçñå íÿò êàð äè âè ÷èí õàéè äè ãå òà ðè ôàð çà âà. Äàãú -äèí êIàíà àâàé è õàéè õóü ðóüí ãüàð ñà ïIèïI Êå -ëåí òåð ëè äèç ïà ðà êàí ÿ, âó ÷èç ëàãü àéòIà, ÑòIóðòIâàð êúà äà ìàç øà èð äèí èëãü àì äàë ÷àí êúâåç âà,àäà öIèéè ìà íè ÿð, øè è ðàð, ÿëàâ ãà ëàé öIèéèöIàðàð êõüèç âà:

Càäà ÑòIóð ëàãü àé ëà,Çè õàéè õóüð ëàãü àé ëà,×àí äà ãüàò äà ÿëàâ, öIàé.Çè èëãü àì äàë ÷àí êúâå äà,Ãúó öà ðèç íè ñà þêú óç,È ìà íè äèí âàí êúâå äà.

Êüè ëåë ëà öó áàð ìàê àëàé Øàãü äàãú äè êàé,àäàí ïà òàâ ãâàé Øàë áóç äàãú äè êàé ñå íÿò -êàð ÷Iåõè àøêú è äèâ äè ðà õàç âà, âó ÷èç ëàãü àéòIà,è êüâå äàãú äè, èë ëà êè Øàãü äàãú äè øà èð äèíèëãü àìäèí ïå ðè äèç ðóì ãóç âà. ëåêü å ðèí-ëåç ãèé -ðèí ìà êàí Øàãü äàãú àäàí ïî ýçè ÿ äà ñàä ëàãü -àé ÷êà äàë àëà:

...Äàãú ëà ðàë êüèë ÷Ióãóð ëà,-ÀêI æå äà çàç çè Øàãü äàãúØàë áóç äàãú äèí õà ëó ÿ;ÐèêIÿé ðèêIèç ðåõú àâà,Êüâå äàí êüóí âà êüèë öà âà,Ñàä ìóü êóü äàí äà ëó ÿ...

Þáèëåé26

Øà­èð­ ãüàõú­ ÿ;­ ñàä­ ñà­äàç­ äà­ëó­ ãàí­âàé­ è­ êüâåäàãú­äè­ëåç­ãèé­ðèç­ãóæ,­êà­ñ­âàë,­ëåç­ãè­âàë­ãóç­âà­âàè­ êüâå­äàãú­äè­ ÷àç­ ëóãü­óç­âà­ õüè,­ ÷åá­ ñàä-ñà­äàçãüèêI­àð­õà­ÿòIà,­êóüííè­ãüàêI­ñàä-ñà­äàç­àð­õà,­äà­-ëó­ õüóõü.­ Êå­ëåí­òåð­ëè­ äàãú­äàë­ ïà­ðà­ àøóêú­ òèð.Äàãú­àäàí­óü­ìóüðäèí­ðàãú­âà­ñàä­ëàãü­àé­ìóüãü­-ó­üááàò­íè­òèð:­

Äàãú­ëàð­òóø­íè­çè­èëãü­àì­äèê­öIàé­êó­òóð­äè,Øè­èð­õüòèí­ñà­íÿ­ìåò­äèê­ïàé­êó­òóð­äè.Æó­âàõú­àâàé­ãúâå÷Iè­âà­òàí-Øàãü­äàãú­äèí­êIàí.Çà­òà­âóðòIà­íè­èé­è­äà­êüèë­êüàêü­àí?Ãúè­ëå­âàé­òIâàë­òIóðàð­àëàç­àê­âà­ìèð­âàç,Íà­äàãú­äè­êàé­ÿãü­à­íàò­ìèð,­äàãú­âè­äèí­õâà,Àì­áó­áàé­ðèí­àìà­íàò­ÿ­òó­íà­âàé­÷àçÀìà­íàò­äèç­õà­ÿ­à­íàò­ìèð,­äàãú­âè­äèí­õâà.

Âó÷­õúñàí­ëàãü­àí­âà­êüèë­ëà­öó­øà­èð­äè?!­Øàãü­-äàãú­äèí­êüèë­÷íà­õêàæ­òà­âóðòIà,­áåñ­íè­èé­è­äà?­èöIàðà­ðè­ ãüàð­ ñà­äàâ­ äå­ðèí­ôè­êè­ðàð­ èé­èç­ òàç­âàâà­êIåë­çà­âàé-ðóüãü­ëåç­ãè­âè­ëåë­òó­øóí­íà­âàé­ãüàðñà­êàñäè­è­øè­èð­ðèí­öIàðà­ðè­êàé­ìåí­ôÿò­êúà­÷óç­-âà.­Êüàêü­àí­äàãú­äèí­êúó­æàõ­äà­äóü­íÿ­äèç­âèë­àõú­-àé­íà­ àòàé­ øà­èð­äè­ ÷è­ Øàãü­äàãú­ äàãú­ëà­ðèíïà÷àãü­ÿ­ëóãü­óç­äà­ìàõ­çà­âà.­Àÿë­÷Iàâóç­­ãàãü­ãóü­-íå­äèç,­ ãàãü­íè­ êúó­çà­äèç­ êà­òèç,­ áó­ëà­õ­ðèí­ ÿòIàðõúâàç,­ñè­íå­ðàë­ëàé­ëåêü­å­ðèç­íè­ÿðãúè­êúè­âåð­ãóç,àòèð­êâàé­­öóüêIâå­ðèí­þêü­âà­÷Iåõè­õüàéè­øà­èð­äèâè÷­êüåé­è­ëà­íè­Øàãü­äàãú­âè­÷èí­ñó­ðóí­êúâàí­õüó­-ðàé­ëóãü­óç­âà­:­­­

...Áó­áàä­ìà­êàí­çè­ìà­íèé­ðèç,Ìàä­íè­ïà­ðà­êàí­õüó­ðàé.Çóí­êüåé­è­ëà­çè­Øàãü­äàãú­çàç,Ñó­ðóí­êüè­ëèí­êúâàí­õüó­ðàé.

Êüó­ëàí­ âàöI!­ ëåç­ãè­ õàëêü­äèí­ ðèêIèí­ òIàë­ òèðâàöI!­Âà­êàé­âó÷­ëàãü­à­íà­÷è­êüèë­æèâ­õüòèí­ëà­öóñå­íÿò­êàð­äè?­ Êüó­ëàí­ âàöI­ øà­èð­äèç­ Øàãü­äàãúêüâàí­êàíè­ÿ.­Àäàç­Êüó­ëàí­âàöIóí­øóð­øóð­äèí­âà­-íàð­ ëåç­ãè­ àâàç­ðèç,­ ìà­íèé­ðèç­ óõ­øàð­ àêâàç­âà;äóü­íÿ­äà­àâàé­âè­ðè­âàöIàðè­ëàé­Êüó­ëàí­âàöI­âè­íåêüàç­âà:

...ÀêI­õüà­íà­çàç­è­äóü­íÿ­äà,Ìà­ñà­âàöIàð­àìà­÷èð­õüèç;­Êüó­ëàí­âàöIó­ëóãü­óç­âàé­èÌà­íè­õüòèí­âåð­öè­ìà­íèÈ­äóü­íÿ­äà­àâà­÷èð­õüèç.

Êüó­ëàí­âàöIóí­êüâå­ïà­òà­íè­àâàé­áóð­ëåç­ãè­ÿð­ÿ,àììà­è­ïà­òà­àâàé­ëåç­ãè­à­ïà­òàç­ôè­äà­ìàç­÷IåõèòàòIóãàé­âè­ëå­ðàë­ðà­ñàë­æåç­âà.­Æó­âàí­÷è­ëåë­æó­-âàí­âàöI­òèð­âàë­ñà­õàëêü­êüâå­÷êà­äàë­æàë­ëàòI­äèõüèç­ïà­þí­øà­èð­äè­âàé­ýõèç­æåçâà÷:

...Õàéè­âàöIóâ­çè­õàéè­÷èë,Êüâå­÷êà­äàë­ïà­éèç­ãàí­âà,Àê­âà­çà­âà­êúå­äóü­íÿ­äèç,-Ëåç­ãè­÷èë­òóø,­àì­çè­ðèêI­ÿ;Ñà­ãúâå÷Iè­ðèêI,­æàë­ëàòI­äè­õüèçÊüâå­÷êà­äàë­ïà­þí­ãüèêI­ÿ?!

Øà­èð­äè­ áÿ­çè­ ÷Iàâóç­ Êüó­ëàí­ âàöIàë­ òàõ­ñè­ðàðýöè­ãèç­àëàõú­çà­âà:

...ß­ÿá­áè­øè,­âèë­áóüðêü­óü­äè,Ðåõú­ãàãü­øóü­êóü,­ãàãü­ãüÿðêü­óü­äè,Ñèâ­ìóð­êà­äèâ­êúàð­êüâàí­õúóü­òóüë,Ãüèêü­âàí­ðèêIåð­êà­íà­âó­íà­

Ãüàë­äèç­óõ­øàð­ãüàë­òóø­çè­ãüàë,ÀòIóð­çâàë­òóø­çè­èâèä­çâàë,Ñà­÷èë­ïàé­íà­êüâå­÷êà­äàë,-Çóí­äóü­íÿ­äèç­òà­òà­íà­ìàç,Çè­êüó­ëàí­òàð­õà­íà­âó­íà!...

ÐèêIåë­ ÷à­ñ­ïàð­ ýöèã­ æå­äà÷,­ òIâàð­ àëàé­ øè­èðêIåëàé­ëà­ëàï­äè­çè­ðèêIèí­êüèë­àòIàíà.­Çà­è­øè­-èð­äàé­ èêI­ êüàòIàíà:­ øà­èð­äè­ éèô­äè-þãú­-äè­÷àç­÷à­ñ­ïà­ðàð­àâóð­áó­ðóç­ñå­ïå­ðàð­çà­âà;­àñ­ëàí­-äèê­íè­ ôóë­ êó­òà­äàé­ ÷à­ñ­ïàð­ òóí­âàéáóð­ àäàíðèêIèç­òàêIàí­ÿ.­×è­âàöIàë­ýöèã­íà­âàé­ìóüãú­øà­-èð­äè­ ïó­ðà­ðèõú­ ãà­ëàç­ ãå­êúèãü­çà­âà,­ ÿíè­ ëåç­ãèé­-ðèç­ ïó­ðàð­ ÿíà­ ãüÿ­ëèç­ êàí­çà­âàé­áóð­ ïà­ðà­ òèð­äèñå­íÿò­êàð­äèç­ ÷èç­âàé.­ Àìà­ øà­èð­äè­ ãå­ëå­æåã­-äèç­÷Iåõè­óìó­äàð­ãà­ëàç­òà­ìàø­çà­âàé.­Àäàí­øè­èð­-ðè­ âà­ âè­÷è­ èêI­ ëóãü­óç­âà:­ âàöIó­ ÷óí­ êüâå­ ÷êà­äàëïàé­íà­âà,­àììà­äóø­ìà­í­ðèç­÷èð­õüó­ðàé­õüè,­Êüó­-ëàí­ âàöIóí­ êIàíèê­ ëåç­ãè­ íàêüâ,­ ÷èë­ ãà­ëà.­è­ ÷èëáè­òàâ­ÿ,­êüâå­ïà­òàõú­ñà­äà­âàé­íè­ïàéèç­æå­äà÷.×è­ëåë­÷à­ñ­ïà­ðàð,­âàöIàë,­ïó­ðàð,­ãüèêü­âà­í­ý­öè­-

ãàéòIàíè­÷è­ðèêIåðàë-è­ïà­òà­ííè­à­ïà­òàí­ëåç­ãèé­-ðèí­ðèêIåðàë­ñà­ä­ðà­íè­÷à­ñ­ïà­ðàð­ýöèã­æå­äà÷,­âó­-÷èç­ ëàãü­àéòIà,­ ëåç­ãèé­ðèí­ ðèêIåð­ ãåãü­åíø­ âàà÷óõ­äè­ ÿ,­ ðèêIåðà­íè­ ÷Ióðó­ íè­ÿòàð­ àâà÷­ âà­ìà­ñàõàëêü­à­ðèç­íè­ãüóüðìåò­èé­èç­÷èç­âà:

...ÂàöIàë­÷à­ñ­ïàð­ýöè­ãàé­äàâÀãàêü­çà­âà÷­çè­ðèêIèí­âàí.Àõú­àé­çà­âà÷­áè­øè­ÿïàð.Áàé­èõ­çà­âà÷­àäà­ñà­êàð;Çè­õè­ÿë­äàë-õóø­õè­ÿë­äàëÃüè÷­ñà­ïó­ðàð­ýöèã­æå­äà÷;×è­ëåë­÷à­ñ­ïàð­ýöè­ãàéòIàí-ÐèêIåë­÷à­ñ­ïàð­ýöèã­æå­äà÷.

Çè­ÿä­õàí­­Ìó­ÐÀä­ÕÀ­íîÂ

Þáèëåé 27

(Ìÿð­ùóì­øà­èð­Êÿ­ëÿí­òÿð­Êÿ­ëÿí­òÿð­ëè­ùàã­ãûí­äà­áèð­õà­òè­ðÿ)

Êÿ ëÿí òÿð Êÿ ëÿí òÿð ëèéÿ ùÿð ùàí ñû áèð âÿ çè ôÿ ñà ùè áè íÿ âÿ éà õóäèäà ðÿ áàø ÷û ñû íà éàë òàã ëàí ìàã ëà, òÿ ðè ô ëè øå èð ëÿð éàç ìàã ëà, ìÿä -ùèéé ÿ ëÿð ñþé ëÿ ìÿê ëÿ þç øÿõ ñè èø ëÿ ðè íÿ ÿíú àì ÷ÿê ìÿê êè ìè òÿ -çàùöðëÿð éàä èäè. Ìÿí, î çà ìàí Êÿ ëÿí òÿð ìöÿë ëèì ëÿ áèð ëèê äÿÀçÿð áàéú àí Ðå ñ ïóá ëè êà ñû Äþâ ëÿò Òå ëå ðà äèî Âå ðè ëè ø ëÿ ðè Øèð êÿ òèí -äÿ èø ëÿé èð äèì. ×à ëûø äûü û ìûç ëÿ çýè äè ëèí äÿ ðà äèî âå ðè ëè ø ëÿ ðè ùà -çûð ëàé àí ðå äàê ñèéà áè íà íûí èêèíúè ìÿð òÿ áÿ ñèí äÿ éåð ëÿ øèð äè. Øèð -êÿ òè íèí ðà äèî áè íà ñû íà ÿñàñ ãà ïû äàí ÿëà âÿ ñîë òÿ ðÿô äÿí áèð -áà øà 2-úè ìÿð òÿ áÿéÿ ÷û õàí äè ý ÿð ýè ðèø ãà ïû ñû äà âàð èäè.Ùÿ ìèí ãà ïû äàí áè íàéà äà õèë îëàí àäàì áèð íå ÷ÿ ðå äàê ñèéàãà ïû ñû íûí à÷ûë äûüû äÿù ëèç ëÿ ùÿ ðÿ êÿò åäÿ ðÿê èñ òÿ äèéè éå ðÿ ýå -äÿ áè ëÿð äè. Áè çèì èø îòàüû ìû çûí ãà ïû ñû äà ùÿ ìèí äàð äÿù ëè -çÿ à÷û ëûð äû. Êÿ ëÿí òÿð ìöÿë ëèì áó ðà äà áþéöê ðå äàê òîð âÿ çè -ôÿ ñèí äÿ èø ëÿé èð âÿ áè çèì ëÿ(ìÿí âÿ äèê òîð Ð. Øåé äàé åâ ëÿ) áèðîòàã äà îòó ðóð äó.

Íà ùàð éå ìÿé èí äÿí ñî íðà Êÿ ëÿí òÿð Êÿ ëÿí òÿð ëè îòàã äàí ÷û -õûá äÿù ëèç äÿ ýÿ çèø ìÿéè õî ø ëàé àð äû. Î, áó ýöí äÿ äÿù ëè çÿ÷ûõ ìûø äû. Åëÿ áó çà ìàí øèð êÿ òèí éå íè ñÿ ä ðè Áà áÿê Ùöñåé -

îü ëó (î, 5-6 àé îëàð äû êè, áó âÿ çè ôÿéÿ òÿé èí îëóí ìóø äó) òà -áå ÷è ëèé èí äÿ êè áèð íå ÷ÿ èäà ðÿ ðÿ è ñè íèí ÿùà òÿ ñèí äÿ ðà äèî íóí áè -íà ñû íà äà õûë îëóð. Î, äÿù ëèç äÿ ýÿ çè øÿí àüñà÷ëû øà è ðè òà íûé ûð.Øèð êÿ òèí éå íè ðÿù áÿ ðè ÿë âå ðèá øà èð ëÿ ñÿ ìè ìè ýþðöøöð, ùàë-ÿù -âàë òó òóð âÿ èø ëÿ ðèí íåúÿ ýåò ìÿ ñè èëÿ ìà ðàã ëà íûð. Ê. Êÿ ëÿí -òÿð ëè ìÿì íóí ëóã ëà ñà÷ ëà ðû íà äÿí äöøìöø îð òà éà ø ëû àäà ìûíñó àë ëà ðû íû úà âàá ëàí äû ðûð, ëà êèí êèì îë äóü ó íó éà äû íà ñà ëà, òà -íûéà áèë ìèð. Íÿ ùàé ÿò Ê. Êÿ ëÿí òÿð ëè äåé èð:

- Áàü û ø ëàé ûí úà âàí îü ëàí, òà íûéà áèë ìÿ äèì. ×îõ òà íûø ýÿ ëèð ñè -íèç, àì ìà àäû íûç éà äû ìà ýÿë ìèð. Ñè çèí ëÿ ùà ðà äà ýþðöøìöøöê,êèì ñè íèç?

Øà è ðèí áó ùÿðÿêÿòè ùàìûäà ÷àø ãûí ëûã éà ðàò ìûø äû. Éå íè ñÿäð äÿøà è ðèí ñó à ëû íû ãÿ ðè áÿ ãàð øû ëà ìûø âÿ úà âàá ëàí äûð ìàüà òÿ ëÿ ñ -ìèð äè. Ùå÷ êèì àü ëû íà áå ëÿ ýÿ òèð ìèð äû êè, Êÿ ëÿí òÿð ìöÿë ëèìøèð êÿ òèí ðÿù áÿ ðè íè òà íû ìà ñûí. Íÿ ùàé ÿò, ñÿ ä ðè ìöøàé è ÿò åäÿí -ëÿð äÿí áè ðè ÿâ âÿëúÿ ùèì-úèì ëÿ øà è ðè áà øà ñàë ìàã èñ òÿé èð, ëà -êèí àëûí ìûð. Íÿ ùàé ÿò, ÿò ðàô äà êû ëàð äàí áè ðè äåéèð áó úà âàí àäàìøèð êÿ òèí éå íè ñÿ ä ðè Áà áÿê (Ùöñåé íîü ëó) ìöÿë ëèì äèð.

Úÿ ëàë Úß ËÀ ËÎÂ, Àçÿð­áàéú­àí­Äþâ­ëÿò­Òå­ëå­ðà­äèî­

Âå­ðè­ëè­ø­ëÿ­ðè­Øèð­êÿ­òè­íèí­ñà­áèã­ðå­äàê­òî­ðó

Äàü äþøöíäÿ ýþç à÷àíäà,Äàüäàí âöãàð àëà áèëäè,Ñÿð÷ÿäÿí äÿ ñþç à÷àíäà,Ãàðòàë êèìè ÷àëà áèëäè,Ãàüëàð îüëó, Êÿëÿíòÿðëè.

Éàøàìàäû þìðöíö øÿí,Çàìàí-çàìàí äöøäö äàðà,ßëè ãÿëÿì òóòàí ýöíäÿí,Ñèíÿ ýÿðäè òófàíëàðà,Äàüëàð îüëó, Êÿëÿíòÿðëè.

Üöë ÿòèðëè, òÿð ñþçëÿðè,Êèì äÿéÿð êè, äàø ÿéìÿäè,Äàðà ñàëäû äÿðäè-ñÿðè, Ùÿð àüðûéà áàø ÿéìÿäè,Äàüëàð îüëó, Êÿëÿíòÿðëè.

Ôàø åëÿäè ùÿãèãÿòè,Ùàããû öçöê ãàøû áèëäè,Øàèð àäëû áèð íåìÿòèí,Íåìÿòëÿðèí áàøû áèëäè,Äàüëàð îüëó, Êÿëÿíòÿðëè.

Ñàçëàéûá ñþç éàðïàüûíûÀëìàäàí ñþç ãîïàðàíäû,Ùàðà ýåòñÿ Øàùäàüûíû,Öðÿéèíäÿ àïàðàíäû,Äàüëàð îüëó, Êÿëÿíòÿðëè.

Ùÿðáÿ ãÿáèð ãàçà-ãàçà,Ñöëùöí, ùàããûí ñÿñè îëäó,Èêè äèëäÿ éàçà-éàçà,Èêè õàëãûí ñÿñè îëäó,Äàüëàð îüëó, Êÿëÿíòÿðëè!

Ìàùìóä ßÙÌßÄ

Ê. ÊßËßÍÒßÐËÈ-8028

ÁÀÜ­Û­Ø­ËÀÉ­ÛÍ,­ÒÀ­ÍÛÉÀ­­ÁÈË­Ìß­ÄÈÌ Äàüëàð îüëóW

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

w w w w w w w w w w w w

Åòèìâèëè êüóðëà ÿõàÂèø àçàáäèê àêàòíà çóí;Êüèëåë áàðìàê, òàíäàë ÷óõâàÄàãúäèí õóüðÿé àêúàòíà çóí...Õóüêâåäàéëà - òóõâàé çàòIàðÊâàõüíà ëóãüóç, óíà÷ ñóçà;ÊâàäàðíàòIàí ëåçãè ïåêåð,Ëåçãèäèí ðóüãü êâàäàðíà÷ çà...

Ê. ÊßËßÍÒßÐËÈ-80 29

Êîãäà íà ãðóäü ñèðîòñòâî ïðèíÿë ÿ,Òî ñîòíè áåä íàñòèãíóëî ìåíÿ. ÷åðêåñêå è ïàïàõå ÿ ïóñòèëñÿ â ïóòü.Íàäóìàâ ãîðíîå ñåëî ñâî¸ ïîêèíóòü.Ïî âîçâðàùåíüþ, âñ¸, ÷òî áðàë ñ ñîáîé,ß ïîòåðÿë, íî íå èçäàë ñòîí ñâîé.Ïóñòü ìíîãîå ðàññòðàòèë ÿ â ñâîåé ñóäüáå,Íî âñ¸ æ äóøà ëåçãèíñêàÿ îñòàëàñÿ ïðè ìíå!

Óðóñ ÷Iàëàç ýëêúóüðàéäè Áåñòè ÍèôòèåâÀ ÿ.

ÈíòåðíåòäàéÆóð­íàë­ íå­ íà­ðó­øàÿ­ òðà­äè­öèé­ èí­òåð­íà­-öè­î­íà­ëèç­ìà­ çà­ñòàâ­ëÿ­åò­ ëþ­áèòü­ è­ ãîð­-äèòü­ñÿ­ñâî­èì­íà­ðî­äîì.­Ýòî­øè­êàð­íî!­Ãî­-âî­ðÿò­êòî­íå­ãîð­äèò­ñÿ­ñâî­åé­íà­öè­åé­òîò­íåìî­æåò­ïî­ëþ­áèòü­è­äðó­ãîé­íà­ðîä.­Âû­îá­-ðà­ùà­å­òåñü­ê­èñ­òî­êàì­ïî­êà­çû­âà­å­òå­êà­êè­ìèâå­ëè­êè­ìè­ è­ ìî­ãó­÷è­ìè­ áû­ëè­ ËÅÇ­ÃÈ­ÍÛ.Ìû­ÿâ­ëÿ­åì­ñÿ­âà­øè­ìè­÷è­òà­òå­ëÿ­ìè­ñ­ïåð­-âî­ãî­ íî­ìå­ðà­ è­ êàæ­äûé­ èç­ ïî­ñëå­äó­þ­ùèõæäåì­ñ­íå­òåð­ïå­íè­åì.­ÑÏÀ­ÑÈ­ÁÎ!

Ðàìèääèí Àòåìîâ, ó÷èòåëü

v v v v v v v v v v v v v v v

ÖIèéè ÒIÂÀðÀð30

Æà ëå

Øèõ Ìó ÐÀ äî ÂÀ

äè äå ÂÀ òÀí

Âó÷ âåðöIè ÿ, çè ëåç ãè õàëêü,Õàéè ÷è ëåë ýêú âåç âàé.Âó÷ øåãü ðå ÿ, ëåç ãè øà èð,Äè äåä ÷Iàëàë êõüèç âàé.

Õêàæ õüà íà äàãú äèí ñè íåë,Òàìà øàé ëà Ñà ìóð äèç.Àë õèø çà âà çà õàëêü õâåéèØàð âè ëè äèí ãà ïóð äèç.

Ìàä íè õüó ðàé ãóü ëóü øàí âóí,Ìàä íè õüó ðàé àâà äàí.Àâàç õüó ðàé æèãú èð ðà ãåë,Ñó ëåé ìà íàí, Ñà è äàí.

Òà ðè õ ðà ãåë òóí âàé ýë äèí,Âè ëèê àõúà âàð ãàëà.Äàãú âè ÿ çóí, çè ìèë ëåò äàëËåç ãè ëàãü àé òIâàð àëà.

Ëåéëà Ìå Æè äî ÂÀ

Æå äÀ íè?

"Ëåç ãèí êà"äèí âàí àòàé ëà,Êüóüë òà âó íà êúâàç æå äà íè?Õàéè ýë äèí è õóø àâàç,Ñà êúå ðåõ äèõú òàç æå äà íè?

Õâå øè âè ëÿé àê âàç-àê âàç,Ìèõüè ãüèñ ñåð õúóü ðå äà çàç.Õàéè Âà òàí àâàç-àâàçÃúóð áàò ðèêIå òâàç æå äà íè?

Ñàä ëàãü à íà àõú àé äà öóüê,Âàí àòàé ëà àêú âàç äà ãüèêI?"Ëåç ãèí êà"äàë ÿãú àç âàé ðèêI,ÒàêIàí äà âàé õàç æå äà íè?

æåãüèëðèçÐåõú öå

Øèõ ìó ðà äî âà Æà ëå Íî â ðó çàí ðóø, Ìå æè äî âà Ëåé ëà Ýë ÷è íàí ðóø. È êüâå ðó øàÊöIàð ðàé îí äèí ×è ïè ð õóü ðóüí þêü âàí ìåê òåá äèí Õ-êëàññäà êIåë çà âà. Ñàä-ñà äàí âàõëàãü àé òà âà òàð äè äåä ÷Iàëàí òàð ñàð ãóç âàé Ôåé çóë ëà ìó à ëèì äèí ëàï ðèêI àëàé àÿë ðè -êàé ÿ. Àáó ðó õó ðà ëàé ëóãü ó äàé ëèð ëèé ðèç, ÷ïè òóüêIóüðçà âàé øè èð ðèç ÿá ãó äà ìàç âè -ðè äà êè ñ äà. Ñèô òå êà ìàð "ÊöIàð" ãà çåò äà âåãü åí âàé ðó øà ðèí øè è ðàð ÷íà "Àëàì"-äèíêIåë äàé áó ðóâ àãàêü àð çà âà.

Ýéâàç ÌÀÐÂÀÐ

 Äåð áåíò ñêîé êðå ïî ñ òè òå ÷åò ðîä íèê, íà ñòå -íå êî òî ðî ãî ñî õðà íè ëàñü íàä ïèñü íà àë áàí ñêîìàë ôà âè òå. àë áàí ñêèé àë ôà âèò èç âå ñ òåí, è ýòàíàä ïèñü ÷è òà åò ñÿ êàê "õè íåé".  ýòîì ñëî âå"õèí" ÿâ ëÿ åò ñÿ êîð íåì, "åé"-îêîí ÷à íè åì, óêà çû -âà þ ùåå íà ïðàâ ëå íèå. Ïî íà øå ìó ìíå íèþ, ñëî -âî "õèí", ïðå âðà òèâ øå å ñÿ ñî âðå ìå íåì â àð õà -èçì íà ÿçû êàõ íà ðî äîâ ëåç ãèí ñêîé ñå ìüè, èç íà -÷àëü íî îç íà ÷à ëî "âîç âû øåí íîñòü", "àëü ïèé ñêèåëó ãà", "ëåò íèå ïàñò áè ùà". è íàä ïèñü íà àë áàí -ñêîì àë ôà âè òå ïå ðå âî äèò ñÿ ñ ëåç ãèí ñêî ãî ÿçû -êà êàê "ðîä íèê, êî òî ðûé òå ÷åò ñî ñòî ðî íû âåð -øè íû (âîç âû øåí íî ñ òè)". íà øå ïðåä ïî ëî æå íèåîñ íî âû âà åò ñÿ íà ÿçû êî âîì ìà òå ðè à ëå. Ñëå äó þ -ùèå ïðè ìå ðû äà þò äî âîëü íî ÿñ íîå ïðåä ñòàâ ëå -íèå î çíà ÷å íèè ñëî âà "õèí": -íà òåð ðè òî ðèè Êó -áèí ñêî ãî ðàé î íà àð ñà ìîå âû ñî êî ãîð íîå ñå ëå -íèÿ íà çû âà åò ñÿ Õè íà ëóã. Ñëî âî "Õè íà ëóã", âåð -íåå, êî ðåíü ýòî ãî ñëî âà "õèí", îò íî ñèò ñÿ ê ÿçû -êàì áó äóõ öåâ, êðû çîâ, äæå êîâ è äð. ëåç ãè íî -ÿçû÷ íûõ ñî ñå äåé õè íà ëóã öåâ (õè íà ëóã öû ñà ìèñâîå ñå ëå íèå íà çû âà þò "Êåòüø", à ñå áÿ "êå -òèä"), ñîá ñò âåí íûå ñå ëå íèÿ êî òî ðûõ ðàñ ïî ëî -æå íû ñðàâ íè òåëü íî íè æå. èí òå ðåñ íî îò ìå -òèòü, ÷òî êó ðóø öû, ñîá ñò âåí íîå ñå ëå íèå (ñ. Êó -ðóø Äî êóç ïà ðèí ñêî ãî ðàé î íà), êî òî ðûõ ðàñ ïî -ëî æå íî âû øå, ÷åì Õè íà ëóã, ýòî ñå ëå íèå íà çû âà -þò ïî-äðó ãî ìó - "Ëå õèí", à íà ñå ëå íèå "ëå õè íàð"("ëå" îç íà ÷à åò íè æå ðà ñ ïî ëî æåí íûé, "àð" îêîí -÷à íèå ìíî æå ñò âåí íî ãî ÷èñ ëà). Ïî òî ìó ÷òî ýòîñå ëå íèå è åãî òåð ðè òî ðèÿ íå ðàñ ïî ëî æå íî âû øåèõ ñîá ñò âåí íî ãî ñå ëå íèÿ; -íà òåð ðè òî ðèè àõ -

òûí ñêî ãî ðàé î íà ñà ìîå âû ñî êî ãîð íîå ñå ëå íèåíà çû âà åò ñÿ "Õè íàð" (ìí. ÷èñ ëî ñëî âà "õèí").Ñëî âî îò íî ñèò ñÿ ê ÿçû êó ñî ñåä íèõ ëåç ãèí ñêèõñå ëå íèé, êî òî ðûå ðàñ ïî ëî æå íû îò íî ñè òåëü íîíè æå; -ñ ãî ðû Ýêóü íèí äàãú (ãî ðà Âîñ õî äÿ ùå ãîÑîëí öà. Âû ñî òà - 2364 ì.), ðàñ ïî ëî æåí íîé íàòåð ðè òî ðèè Þæ íî ãî Äà ãå ñ òà íà (Äî êóç ïà ðèí ñêèéðàé îí), ïà äà åò ñ âû ñî òû áî ëåå ÷åì â 100 ìå ò ðîâðîä íè êî âàÿ âî äà, êî òî ðàÿ íà ñå ëå íè åì ñî ñåä íèõñåë íà çû âà åò ñÿ "Õè íèí áó ëàõ" (ðîä íèê õèí).ðîä íèê ïî ëó ÷èë ýòî íà çâà íèå, ïî òî ìó ÷òî îí ïà -äà åò ñ âîç âû øåí íî ñ òè (ñî ñòî ðî íû àëü ïèé ñêèõëó ãîâ - ëåò íèõ ïàñò áèù); -íà âû øå íàç âàí íîé ãî -

ðå (Ýêóü íèí äàãú) âû ðå çà íû â îò âåñ íîé êà ìåí -íîé ñêà ëå ñòó ïå íè (èõ 10). Ïî íèì íà âåð øè íóãî ðû ïîä íè ìà þò ñÿ ëþ äè. Æè òå ëè ñå ëå íèÿÊIåëåò (Êà ëà ä æóê) ýòè ñòó ïå íè íà çû âà þò "Õè íèíãó ðàð" (Ëå ñò íè öà õèí - ëå ñò íè öà, âå äó ùàÿ â ñòî -ðî íó àëü ïèé ñêèõ ëó ãîâ); -êó ðóø öû - æè òå ëè îä -íî ãî èç ñà ìûõ âû ñî êî ãîð íûõ ñå ëå íèé ëåç ãèí,íà çû âà þò áëèç ëå æà ùèå ëåò íèå ïàñò áè ùà "Õè -íèõú".  ýòîì ñëî âå "èõú" -îêîí ÷à íèå, ïî êà çû âà -þ ùåå íà ïðàâ ëå íèå (ñòî ðî íó).

Ïî äîá íûõ ïðè ìå ðîâ ñâÿ çàí íûõ ñî ñëî âîì"õèí" ïðå äî ñòà òî÷ íî. Ñëî âî "ÿé ëàõ", óïî òðåá ëÿ -å ìîå ñå ãî äíÿ âçà ìåí ñëî âî "õèí", çà èì ñò âî âà íîëåç ãè íà ìè ïî çä íåå èç þæ íûõ ÿçû êîâ.

Ô.Áà­äà­ëîâ,êàí­äè­äàò­èñ­òî­ðè­÷å­ñ­êèõ­íà­óê,­

ýò­íî­ëîã

Ýòíîãðàôèß 31

Îá àë áàí ñêîé íàä ïè ñèâ Äåð áåíò ñêîé êðå ïî ñ òè

Ëåç ãè ÷Iàëàí ïðî áëå ìàé ðè êàé, àäà ÷è õàëêü -äèí óü ìóüðäà êúóãú âàç âàé ðîë äè êàé ôàãü ó ìóíãüàð ñà êà ñ äèí ãüå ÷å ÿ. Âó÷ õúñàí ÿ õüè, è ìå ñå -ëà ÿð ëåç ãè ïî ýçè ÿ äà ôàä-ôàä êúà ðàãú àð çà -âà. ×Iåõè êà íè âè ëèâ, ÷è ìè âè ëèâ, äà ìàõ äèâ äèõàéè ÷Iàë òåñ íèô çà âà ÷è çà ðèé ðè:

Çè ÷Iàë, âóí çè ìåç-ëóüêIóüí ÿ, äà ìàõ ÿ,Çè äèá ÿ âóí, ýäåá, ðóüãü äèí áó ëàõ ÿ.Çè òóð ÿ âóí, çè êúàë õàí, çè íå ôåñ ÿ,Çè ãúà ëèá âàë, çè êIàíè âàë, ãüå âåñ ÿ.

(Ôåé­çó­äèí­Íà­ãè­åâ­"Ìåç­âà­÷Iàë")­

Äè äå äèí ÷àë, äè äå äèí ÷Iàë-Áó áàé ðè ëàé àìà íàò ÷àë!Âóí - ëåç ãè äèí âè ëèí íè íå, Âóí - çè õàëêü äèí ðóüãü äèí áè íå,Âóí - çè õàéè äè ãå ìà ñàí, Âóí - âà òàí äèí êIóêIóø êüàêü àí...

(Áè­ëàë­Àäè­ëîâ­"Äè­äå­äèí­÷Iàë")­

×Iàë - ìè æå ÿ äè äåé ðèíÌèõüè, ãüà ëàë íåêIåäèí.Àçàä âè ëèí æåí ãå ðà×è áó áàé ðèí ãüåêü å äèí...

(Çå­ðè­ôà­Êà­ñó­ìî­âà­"Äè­äå­äèí­÷Iàë")

ÕÜÀÉÈ ×IÀË

×óí õóüçâàé äè ÷è ÷Iàë ÿ,×å òèí, ãúàì êâàé ÷Iàâà ðà.Ýãåð ÷Iàë ÷è êâàõü àéòIà, Õàëêü íè êâàõü äà öà âà ðàë.

Õàéè ÷Iàë. Èí ñàí ïà òàë äè àì ãüèêü âàí íèàçèç, ãüèêü âàí íè ìà ñàí ÿ! Àëè ì ðè ãüè ñà áó í -ðèâ, äóü íÿ äà 4 àãú çóð äèâ àãàêü íà ÷Iàë àâà.Àõü òèí ÷Iàëàð àâà õüè, àáó ðàë ìèë ëè î í ðàë äèèí ñà íàð ðà õàç âà, àõü òèí áóð íè àâà õüè, àáó ðó -êàé ëàï êüà äàð äèç ñà àú çóð äè ëàé òIèìèë òèðõàëêü à ðè ìåí ôÿò êúà ÷óç âà. Áÿ çè ÷Iàëà ðàë ëè -òå ðà òó ðà ëàï âè ëèê ôåí âà, áÿ çè ÷Iàëà ðèç ëàãü -àéòIà, ãüè÷ êõüè íàð íè àâà÷. Âè ðè ÷Iàëà ðèí àðà -äà ÷àç áàãüà òèð ñà ÷Iàë àâà: ëåç ãè ÷Iàë! À ÷Iàëõüè, ÷íà ñèô òåãü àí ãà ôàð àäàë ëàãü àí âà, àäàë -äè íè ÷óí æó âàí áó ðóâ àãàò íà âà, õàéè òà ðèõ,êóë òó ðà ÷èð íà âà. Ãüà âàéè ëàãü àí âà÷, èí ñàí äèãàô àâàé ÷êà äè ëàé àâàë çà âà. Ñàä ëàãü àé ñå -ôåð äà ÷íà ëàãü àé ãà ôàð âè ðè óü ìóüðäà ÷àõú ãà -ëàç íè àìóêü çà âà. Ñàä ëàãü àé ãà ôó íàë äè, èí -ñàí äèí êúå íå õàéè ÷Iàëà íè âè ÷èí áè íå êó òàç âà.Èí ñà íè ÿò âè ëèê ôèí ïà òàë äè, àäà âè ÷èí òåæ -ðè áà íå ñèë ðè ëàé íå ñèë ðàë õàéè ÷Iàëàë ãóí ãå -ðåê ÿ. È æèãü åò äàé äè äåä ÷Iàë âè ðè äà ëàé áàãüàñà íÿ ìåò ÿ.

32

×Iàë êâàäàðàéäèâè÷íè êâàõüäà

È øè èð ðà  õàëêü äèí õà çè íà òèð  ÷Iàë õóüçâàé,àäàí  êúàéãú ó äà  äà èì  àêú âàç íà âàé áó ðóç  àâ òîð -ðèí ïà òàé  ãüèêü âàí íè ÷Iåõè ãüóüðìåò  àâà!×Iàëàí ÷Iåõè âè ëè êàé, êüàêü àí âè ëè êàé èõ òè ëàò -

çà âà  Àð áåí  Êúàð äà øà.  Çà ðè äè  äè äåä  ÷Iàëàíãüàð  ñà  èí ñàí äèí  óü ó ìóüðäà âàé    êüåòIåí âàë,êIåë äàé áó ðóâ âè ÷èç ìàõ ñóñ óñòIàð âè ëåë äè àãàêü -àð çà âà: 

Àí­æàõ­âóí­çè­èâè­äà­íè­áåé­íè­äàÕüà­íà­÷èðòIà,­òó­øèðòIà­âóí­çè­ìåç­ÿç,Ðà­çè­òèð­çóí:­âóí­çàç­÷Iàë­ÿç­ãàé­è­äà,Çóí­õàëêü­ó­íàë­âè­ñà­ãàô­ÿç,­ñà­ñåñ­ÿç...

Àâàé âàë  ëóãü óí  ãå ðåê  ÿ:  êIâà ëå  àÿë äèçõàéè ÷Iàë ÷èð òà âóí, àì ðóãü äèí æèãü åò äàé âè ÷èíáè íå äè êàé  ÿðãú à ëàð çà âà.  Íå òè æà äà,  íå ñèë ðèíàðà äà âàé àâ ñè ÿ òàð íè ÷Ióð æåç âà, èí ñàí äè âè ÷èíõàëêü äèç õàñ òèð èåð æèãü å òàð êâà äàð çà âà. Ãüà -âè ëÿé ìåç àõú àé çà âàé ÷Iàâà ëàé àÿë õàéè ÷Iàëàçêà íè âè ëèí ðóüãü äà òåð áèÿ àâóí ëà çèì ÿ. À ÷Iàëàçõüè,  àäàë  ÷Iåõè  êëàñ ñè êàð  òèð  ÑòIóð  Äà ëàãüà,Åòèì  Ýìè íà,  ÑòIàë  Ñóü ëåé ìà íà  òóüêIóü ðóü íàðàâó íà. Õàéè ÷Iàëàç êà íè âè ëèâ äè àãà òó íèí ÷åø íåêúà ëóð çà âà ÷àç Êå ëåí òåð Êå ëåí òåð ëè äè íè. "×Iàëõêè äà" øè èð äà çà ðè äè õàéè ÷Iàë êúàöIóðóí ãüà -ëà ðè êàé  âè ÷èí  êúà ëà áó ëó õàð  êúà ëó ðó íàë -äè,  ÷Iàëàí    êúàéãú ó äà  àìóêü ó íèí  âà æèá âè ëè êàéèõ òè ëàò  êóä çà âà.  Êå ëåí òå ðà  ÷Iàëàç  ãüóðü ìå òó -íèç, àäàí ìèõü è âàë íè èåð âàë  õóü íèç, ÷Iàë âè ëèêòó õó íèç,  êüàêü à í ðèç  õêà æó íèç  ýâåð  ãóç âà.  Âè -÷èí  ÷Iàëàí  êúà äèð  àâà ÷èð äàç  æå ìè ÿò äà íè  ñàãüóüðìåò íè æå äà÷. Âè ÷èí õàëêü ÷àí äè ëàé íè ïà ðàêàí äàé  çà ðè äèí  ðèêIèç    èõü òèí  ãüà ëàð  àêóð ëàòIàë ÿçà âà:

ß­÷Iàëàí­êIâàë­÷Ióð­çà­âàé­äè,­-×Iàë­âè­êúà­ìàò,­âè­àêóí­ÿ;Èì­à­÷Iàëàë­ðà­õàç­âàé­õàëêü,Õàëêü­àð­êúå­íå­àìóêü­óí­ÿ.Çè­ðèêIå­öIóõ­ãüàò­íà­âà­êúå,×àí­ãó­äà­çà­÷Iàëàí­ðåêúå;Ìàä­ýëêú­âå­äà÷­è­ãà­ôóí­ëàé,×Iàë­õüàé­è­ëà­ñà­ñà­ôóí­ëàé;Ïå­õèë­áó­ðóê­õúåë­êóõ­òó­íà,Øèò­ãà­ôà­ðèê­êüåë­êóõ­òó­íà,×Iàëàë­÷Iàëàí­ãüàë­õêè­äà!

Ãüàð  ñà  õàëêü  âè ëèê  ôèí  ïà òàë äè  àäà  âè ÷èêIâàòIíà âàé  ñî öè àë òåæ ðè áà íè ÷èð âè ëåð êúâåç -âàé íå ñèë ðèâ àãàêü à ðóí ãå ðåê ÿ. Õàéè ÷Iàë êâàõü -àéòIà áåñ ãüèêI õüó ðàé? È æèãü åò äàé âè ÷èõú ÷Iåõèòà ëàíò  àâàé  çà ðè  Çå ðè ôà äèí  êüàòIóíàð  èë ëà êè

âè ëè  êúà äàé áóð  ÿ.  Àâ òî ðäèí  ôàãü óì äàë äè  ÷Iàëäå âèð ðèí  àâ ñè ÿò õóüçâàé  ðóüãü äèí êóë òó ðà äèíïóí ÿ:

Áà­äå­äè­çè­äè­äå­äèçÀìà­íàò­ÿç­ãà­íà­÷Iàë.Çè­áóð­æè­-­âàõ­êóí­ÿ­àìÇè­áà­ëàé­ðèâ­àâàé­âàë.

Ýãåð  ÷íà  ÷è  ÷Iàë  êâà äà ðàéòIà,  ñà  çàòIóíè âàé -íè ÷óí õàëêü õüèç òàç æå äà÷. Ô. Íàãú è å âàí øè è -ðàð, êüà äàð äèç ãúâå÷Iè õàëêü à ðèí ÷Iàëàð êâà äó -ðó íàë äè,  ñà  ìà ñà  õàëêü äèí  êüà äàð  ïà ðà  èé èçàëàõú çà âàé áó ðóç àê ñè ÿ. ×è ÷Iàë êâàõü çà âà æàë?Çà ðè äè  "Çè ÷Iàë" øè èð äà ëåç ãè õàëêü äèí òà ðèõ -äèí  êúà òà ðà    êúóãú âàí âàé  ðîë  êüà òó íè êàé  ãàôêóä çà âà, àëàé äå âèð äà ÷Iàë õóüí âà æèá êàð òèð -äè  ìà ëó ìàð çà âà. "×Iàë íå ñèë ðèí èâè äèí ðèêIåëõóü íàð ÿ"- ëóãü óç âà çà ðè äè. È õà çè íà äà øó ìóä íèñà  äå âèð äèí  äå ðèí  êüàòIóíàð,  òà ðèõ äà  êüè ëåôåéè  àêú à æó íàð,  äåð äåð,  ãúà ìàð,  óüöIóü âè ëåð -íè, âåð öè âè ëåð íè àâà.Ñèð  òóø  õüè,  õàëêü äèí  êóë òó ðà äèí  äå ðå æà÷Iàëàõú ãà ëàç íè ÷Iåõè àâ ñè ÿò äà àâà. Âè ëèê ôåí -âàé ÷Iàë  âè ÷èí êõüè í ðàë äè, ÷Iåõè ãà ôàð ãà í ðàë -äè,  äè à ëå ê ò ðèí  êüåòIåí âè ëåë äè  ÷èð  æåç âà.  Èæèãü åò äàé ëåç ãè ÷Iàë óíè êàë äåâ ëåò êâàé ÷Iàë ÿ.Àäàç ãå ðåê äè êà íè âè ëèí öIàé íè ðóüãü äèí êúó âàòÿ.  Ëåç ãè çà ðèé ðèí è àñ ïåêò äà àâàé òóüêIóü ðó í -ðè ÷Iàë âè ëèê ôè íèí ðåêüå ÷àõú ÷Iåõè óìó äàð êó -òàç âà. Ãàð ñà âàêú è à äèí ãúà âóð äà àêü óí êóë òó ðà -äèí âè íå ëàé æåç âà÷ íè? Ô.Íàãú è å âà íè, àãú à äèõúãà ëàé öIàðàð êõüè äàé ëà, àì ñà ãèìí õüèç ýë äèíìå öåë õüóí êüàòIàíà æå äè:

Ëåç­ãè­õóü­ðå­ê1âàë­àìàé­êüâàí,Ðèê1å­õàëêü­äèí­ò1àë­àìàé­êüâàí,×àõú­÷è­äè­äåä­÷1àë­àìàé­êüâàíÑàãú­ÿ­ëåç­ãè­õàëêü!

Ýõü, ÷Iàë ÿ  õàëêü êâàõü èç òàç âà ÷èð äè. Øà, ÷íàýë íà-ìåë íà  õàéè  ÷Iàë  õóüí,  àäàç  ãüóð ìå -òèí,  ÷Iàëàí  ìèõü è âàë íè  èåð âàë  õóüç,  àì  âè ëèêòó õóç àëàõú èí!

Ðà­è­äà­Ðåâ­øàí(Ñà­è­äî­âà),

ôè­ëî­ëîã.Àñ­ò­ðà­õàí­øåãü­åð

ÕÜÀÉÈ ×IÀË 33

À æàëü! Âåäü âñå íû íåø íèå è ïðî øëûå öè âè ëè -çî âàí íûå íà ðî äû êàê ðàç îò ëè ÷à ëèñü âû ñî êîéñòå ïå íüþ ðàç âè òèÿ èçî á ðà çè òåëü íî ãî èñ êóñ ñò âàñ ñî îò âåò ñò âó þ ùèì âû áî ðîì îáî çíà ÷å íèé è òåð -ìè íîâ åãî àñ ïåê òîâ è àò ðè áó òîâ. Âñïîì íèì î íà -øèõ öè âè ëè çà òî ðàõ Åâ ðî ïû ñ èõ öâå òó ùåé ñîë -íå÷ íîé Ìè íîé ñêîé êóëü òó ðîé (ñì: ëåç ãè-ëàç ãè-ïå ëàç ãè). Áëà ãî äàð íûå ãðå êè, ïðè øåä øèå íàñìå íó ïå ëàç ãàì è ïî íû íå íà çû âà þò ñå áÿ Helleziò.å. ïî ëåç ãèí ñêè -" ëåç ãèé ðèí õåë" (ò.å. "÷àñòüëåç ãèí"). Îä íèõ òîëü êî íà çâà íèé ðàç íûõ âè äîâêå ðà ìè ÷å ñ êèõ èç äå ëèé ó íèõ áû ëî 25. Ïî÷ òè âñåýòè íà çâà íèÿ áû ëè ôîð ìè ðî âà íû íà êîð íÿõ-ñëîâëåç ãèí ñêî ãî ÿçû êà. Ýòè êå ðà ìè ÷å ñ êèå èç äå ëèÿ 2-3 òûñ ëåò íåé äàâ íî ñ òè è ñåé ÷àñ ÿâ ëÿ þò ñÿ íå ïðå -âçîé äåí íû ìè, êàê óê ðà øà þ ùèå ëó÷ øèå ìó çåèìè ðà.

Äðó ãîé ïðè ìåð: ñå ãî äíÿ ñà ìûì áîëü øèì âêëà -äîì èç âçíî ñîâ â ýêî íî ìè êó Åãèï òà ÿâ ëÿ åò ñÿâêëàä îò ïðè áû ëè òó ðè ñ òîâ æå ëà þ ùèõ óâè äåòüïðî èç âå äå íèÿ èñ êóñ ñò âà è àð õè òåê òó ðû äðåâ íèõ

åãèï òÿí, êî òî ðûõ óæå íåò ñî âðå ìåí À.Ìà êå äîí -ñêî ãî. Ýòî ðàç âå íå ÿâ ëÿ åò ñÿ ïî êà çà òå ëåì äî ñòî -èí ñò âà è êàê íà ðî äà åãèï òÿí, òàê è åãî êóëü òó ðû!

À êàê ìû öå íèì èçî á ðà çè òåëü íîå èñ êóñ ñò âî?Êàê îò íî ñÿò ñÿ ê èçî á ðà çè òåëü íî ìó èñ êóñ ñò âó ðó -êî âîä ñò âî è ðó êî âî äÿ ùèå êà ä ðû íà øå ãî íà ðî äà?Ïî äó ìàé òå! Ñêîëü êî çà áîò, âíè ìà íèÿ è çà òðàòäå ëà þò îíè íà íà øå èçî á ðà çè òåëü íîå èñ êóñ ñò âî!Ìû, ìîæ íî ñêà çàòü, òîï ÷åì êàê íà øå èçî á ðà çè -òåëü íîå èñ êóñ ñò âî, òàê è åãî òâîð öîâ è çà îä íîïðå âðà ùà åì â êà øó ñëî âåñ íûå îáî çíà ÷å íèÿ ðàç -íî îá ðàç íûõ âè äîâ è æà í ðîâ èçî èñ êóñ ñò âà.

ß êàê õó äîæ íèê è êàê óñ ò ðåì ëå íî çà íè ìà þ ùèé -ñÿ óæå áî ëåå 15 ëåò ëèíã âè ñ òè êîé è åå çà êî íà ìè,êîã äà íå òîëü êî êàæ äûé ñëîã è êàæ äàÿ áóê âà èìå -åò îï ðå äå ëÿ þ ùåå çíà ÷å íèå, ïðåä ëà ãàþ äëÿ îá -ñóæ äå íèÿ íè æå ñëå äó þ ùèé âà ðè àíò îáî çíà ÷å íèé(òåð ìè íîâ) â èçî èñ êóñ ñò âå. Ýòè ñëî âà ïî÷ òè âñåèç âå ñò íûå, íî ãëàâ íîå, ýòî èõ íà äî ñî îò íå ñ òèëèíã âè ñ òè ÷å ñ êè ãðà ìîò íî âû áè ðàÿ âåð íî ïî êàæ -äî ìó ðàç äå ëó.

ÒÐÈÁÓÍÀ34

Êàê èç âå ñò íî, ÷òî ïî÷ òè ó âñåõ ïóá ëè öè ñ òîâ ïè øó ùèõ íà ëåç ãèí ñêîì ÿçû êå äëÿ íà -ïè ñà íèÿ òåð ìè íîâ èç îá ëà ñ òè èçî á ðà çè òåëü íî ãî èñ êóñ ñò âà ïî ÿâ ëÿ þò ñÿ ïðî áëå ìû. Ñóòüýòîé ïðî áëå ìû çà êëþ ÷à åò ñÿ â òîì, êàê îáî çíà ÷èòü (íà çâàòü) íà ëåç ãèí ñêîì ÿçû êå øè -ðî êèé ñïåêòð íå îá õî äè ìûõ ñëîâ-òåð ìè íîâ ïðè íÿ òûõ è øè ðî êî ðàñ ïðî ñò ðà íåí íûõ íàÿçû êàõ íà è áî ëåå âû äâè íóâ øèõ ñÿ â öè âè ëè çà öèè (â íà øå âðå ìÿ) íà ðî äîâ, îñî áåí íîÿçû êè òåõ íà ðî äîâ, êî òî ðûå ïðè íÿ òî íà çû âàòü ìåæ äó íà ðîä íû ìè. Ìíå íèÿ íà øèõ ïóá ëè -öè ñ òîâ, äà è âî îá ùå â ðå ÷àõ ó âñåõ ëåç ãèí ñèëü íî ðàñ õî äÿò ñÿ. Äà ýòî è òàê ïî íÿò íî èíå óäè âè òåëü íî. Âåäü çà êîí æèç íè óêà çû âà åò - ñêîëü êî âëî æèøü ñòîëü êî è ïî ëó ÷èøü!Âñÿ îá ëàñòü èçî á ðà çè òåëü íî ãî èñ êóñ ñò âà ó íàñ, ê ñî æà ëå íèþ, íà õî äèò ñÿ íà çà äâîð êàõ,â ïî ñëåä íèõ ðÿ äàõ. Ðàç âå ÷òî, óòå øå íèå - ó ñî ñåä íèõ íà ðî äîâ òà êîå æå ïî ëî æå íèå.

Íåîáõîäèìûå òåðìèíû èçîáðàçèòåëüíîãî èñêóññòâà

Íà ðóñ ñêèé Íà ëåç ãèí ñêèé

1. ÕÓ ÄÎÆ ÍÈÊ (òâî ðåö, ñî çäà òåëü) --- ÐÀ ÑÈÌ (ñì. ëåçã ÿç "ðàñ"- òâî ðèòü, ñî çäà âàòü; "èì" -ýòî, äàí íàÿ âåùü).

2. ÆÈ ÂÎ ÏÈÑÜ (æè âî ïè ñåö) --- ÐÀÍÃ ÂÀ ÐÈðàí ãî ëè (õèí äè) - öâåò íîå óê ðà øå íèå,âàð íà (ñàíñêð.) - æè âî ïèñü

3. ÊÐÀ Ñ ÊÈ (öâå òà) --- ÐÀÍ ÃÀÐ4. ÑÊÓËÜÏ ÒÎÐ (ñêóëüï òó ðà) --- ÊIÀËÓÁ ÄÀÐ (óñ òàä - äà ðè òåëü êðà ñè âîé

ôîð ìû)5. ÔÎÐ ÌÀ --- ÊIÀËÓÁ6. ÊÀÐ ÒÈ ÍÀ --- ØÈ ÊÈË7. ÈÑ ÊÓÑ ÑÒ ÂÎ --- ÕÀ ÐÓ Ñå ÍßÒ8. ÎÐ ÍÀ ÌåÍÒ --- ÍÀ ÕÈØ9. ÎÔÎÐ ÌÈ ÒåËÜ --- ×IÓà ÂÀÐ

(îôîðì ëÿ åò ñòå íó - ÷Ióãóð çà âà öàë)10. ÓÊ ÐÀ Øå ÍÈå --- ÀÊÓ ÍÀÐ 11. ÊÐÀ ÑÎ ÒÀ --- ÀßÐ, 12. ÂÍåØ ÍÈÉ ÂÈÄ --- ÀÊÓ ÍÀÐ13. ÏÎÐ Ò ÐåÒ (ïîð ò ðå òèñò) --- ÑÓÜ ÐåÒ 14. ÈÇÎ Á ÐÀ ÆÀÒÜ ÊÀÐ ÒÈ ÍÓ --- ØÈ ÊÈË ×IÓÃÓÍ (øè êèë äà êúà ëó ðóí)15. ÑÎ ÇÄÀ ÂÀÒÜ (â äó õîâ íîì ìè ðå) --- ÐÀ ÑÓÍ16. ÑÎ ÇÄÀ ÂÀÒÜ (â ìà òå ðè àëü íîì ìè ðå) --- ÒÓÜ ÊÓÜ ÐÓÍ17. ÑÕÎÄ ÑÒ ÂÎ --- ÓÕ ØÀÐ18. ÈÇÎ Á ÐÀ ÆÀÒÜ ÏÎÐ Ò ÐåÒ --- ÑÓÜ ÐåÒ ×IÓÃÓÍ19. ÈÇÎ Á Ðå ÒÀ ÒåËÜ --- ÑÈÔ Òå ÍÈ ÑÈÔ Òå ÀÊÚ Ó ÄÀÉ ÄÈ20. ÊÀ ÐÀÍ ÄÀØ --- Ãå ËåÌ (ñì.ëåçã.ÿç. "ãåë"-ëè íèÿ, øòðèõ

"êå ëåì"- êà ïó ñ òà 21. ÊÀË ËÈ ÃÐÀÔ --- ÕÀÒIÀÐ Ãå ËÈÌ

- "õàòI" -ïèñü ìî, áóê âû- "ãåë" - ëè íèÿ, öIàð, øòðèõ- "èì" - ýòî , äàí íûé âåùü

22. Êå ÐÀ ÌÈ ÊÀ --- Êå ÐÀ ÌÈ ÊÀ (ñì. ëåçã.ÿç. "êûð"- ïî ñó äà"ìà +êúà" - êàê ïîä õî äÿ ùåå)ñì. ëåçã.ÿç. "êûð+òèð" - êðà òåð

23. ÃÀÐ ÌÎ ÍÈß --- ÃÀÐ ÌÎ ÍÈß (ñì. ëåçã.ÿç. "ãüàð-äàç"--êàæ äîé ÷à ñ òè, "ìà" -âîò, áå ðè, ñî îò íå ñ òè

24. ÃÐÀ ÔÈ ÊÀ --- ÃÐÀ ÔÈ ÊÀ (ñì. ëåç ãÿç. "êIàð" (êIðà)-ïà-ëî÷ êà, îò äå ëå íèå, ëè íèÿ"ôè" - ïî ñëå äî âàòü äâè æå íèå; ò.å ÷å-ðå äî âà íèå ïà ëî ÷åê, øòðè õîâ, ëè íèé.

Êî íå÷ íî ýòî íå îêîí ÷à òåëü íûé âû áîð íà çâà íèé, èáî ïî êà îò ñóò ñò âó þò ìíî ãèå òåð ìè íû:-"îá ðàç", "êà -ëî ðèò", "ìà æîð íîå", "ìî íó ìåí òàëü íîå" è ò.ï. Íà äî áî ëåå ñìå ëî óñî âåð øåí ñò âî âàòü è ðàñ øè ðÿòü ïà -ëè ò ðó òåð ìè íîâ èçî á ðà çè òåëü íî ãî èñ êóñ ñò âà.

Ä.Âå ËÈ Áå ÊÎÂ

ÒÐÈÁÓÍÀ 35

“ßðó ä

àãú”

×Ió

ãâàð: ñ

. ñ

åéô

åäèíîâ

Æèâîïèñü36

ËÈÍÃÂÈÑÒÈÊÀ 37

51. ÊÀÄÌ - Ñåìèòñêàÿ ýòèìîëîãèÿ èç êîðíÿ gdm ("äðåâ- Êàäì - (êàê ÷åëîâåê â ïî- íèé") áîëåå ÷åì ñîìíèòåëüíà. Êàäì - ñûí èñêàõ ò.å. èùóùèé, øàãà-Àãåíîðà, ïðàðîäèòåëü àëáàíöåâ (áàëêàíñêèõ). þùèé), ñì. ëåçã.ÿç.- "êúà-Îòïðàâëåííûé îòöîì íà ïîèñêó ïðîïàâøåé äàì" - øàã.ñåñòðû Åâðîïû (ñì. -ìèô, êàê Çåâñ, â âèäå Âòîðîé âàðèàíò- â ñâÿçè ñ áûêà ïðèìàíèë è óêðàë Åëåíó ÷åðåç ìîðå). ïèñüìåííîñòüþ - ëåçã.ÿç.Îí âûñàäèëñÿ íà Ôàñîñå, à çàòåì ÷åðåç Ìàêå- "êúàäà ìà" ò.å. - ïîäõîäÿ-äîíèþ, Ôåññàëèþ è Ôîêèäó ïðèøåë â Äåëü- ùåå áåðè.ôû. Ïðèáûòèå Êàäìà â Áåîòèþ è âåäåíèå (ñì. - â 2001 ãîäó ýòî ïèñü-ëèíåéíîãî ïèñüìà À (êàäìîâî ïèñüìî) äàòè- ìî óäàëîñü äåøèôðîâàòü ðóåòñÿ îêîëî 1700 ã. äî í.ý. ïðîô. ß.ßðàëèåâó, êàê

ïèñüìî, â îñíîâå êîòîðîãîëåæèò ëåçãèíñêèé ÿçûê.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------52. ÊÀÂÊÀÑ - çäåñü òàê íàçâàíû Ïîíòèéñêèå ãîðû, à íå Ãðåêè âìåñòî "ç" ïèøóò

ñîâðåìåííûé Êàâêàç, ÷òî åùå ðàç çàñòàâëÿåò "ñ" - ýòî îáùåèçâåñòíî.çàäóìàòüñÿ íàä ïðîáëåìîé ýòîãî ãåîãðàôè- À.Øàïîøíèêîâ íèêàê íå ÷åñêîãî ðåãèîíà. ïðåäñòàâëÿë, ÷òî íà Êàâ-

êàçå ñîõðàíèëñÿ äîïîòîï- íûé ÿçûê (ëåçãè - ëàçãîâ)êîòîðûé â âèäå ÿçûêà ïå-

ëàçãîâ ïåðåäàëñÿ â òîé èëè èíîé ñòåïåíè ãðåêàì.Äåøèôðîâêà ß.ßðàëèåâûì "Ôåñòñêîãî äèñêà" è äðó-ãèõ êðèòî- ìèíîéñêèõ çíà-çíàêîâ ïèñüìåííîñòè, "Èñ-òîðèÿ ëåçãèí" (ß.ßðàëèåâÍ. Îñìàíîâ, Ìîñêâà, 2003) ïðèçíàííîé ëó÷øåé ïóáëè-

êàöèåé ãîäà ÐÀÍ ÇÀ 2005 ã.òîìó ñâèäåòåëüñòâî.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------53. ÊÀÂÊÀÑÈÉ - ïîäëèííîå çíà÷åíèå ýòîãî èìåíè íå óñ- "Êúàâ êúàç" - áóêâàëüíî,

òàíîâëåíî. Ïåðåäàíî ýòî íàçâàíèå èñêëþ- äåðæàòü âûñîòû, ïîòîëîê÷èòåëüíî ãðåêàìè. Òóçåìöû íèêîãäà íå (äð. âàðèàíò - "êàïà êúàç"èìåëè îáùåãî íàçâàíèÿ âñåãî ãîðíîãî ò.å. - äåðæàòü â ëàäîíÿõ.õðåáòà. ïî Å.Ï.Áëàâàòñêîé),

Ñì. - êàê ïèøóò ( -Òóçåìöû ) íàøè êàïà - â ëàäîíÿõ;

ÈÌÅÍÀ ÑÒÎ ÅÃÈÏÅÒÑÊÈÕ ÁÎ ÃÎâ È

ËÅÇ­ÃÈÍ­ÑÊÈÉ­ßÇÛÊ(Ïðîäîëæåíèå. Íà÷àëî â ïðîøëûõ íîìåðàõ)

Ñòîëè÷íûå àêàäåìèêè è ïðîôåññîðà? êúàç - äåðæàòü, îõðàíÿòü,çàáîòèòüñÿ.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------54. ÊÀÄÓÖÅÉ - èëè

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------55. ÊÀËÈÄÎÍ, (Êàëèäîíñêàÿ îõîòà)- "õîëîäíûå èëè òåï- "êúàëè äîí" - áóéíûå âî-

ëûå âîäû" ( ? ), ãîðîä â Ýòîëèè. Áûë î÷åíü äû; "êúàéè äîí" - õîëîä-çíàìåíèò âî âðåìåíà Ãîìåðà, â ñêàçàíèÿõ íûå âîäû.èçâåñòåí îõîòîé Ìåëåàãðà íà êàëèäîíñêîãî äîí - âîäû, (óòåðÿííîå âåïðÿ (êàáàíà). Ñëîâî), íî ñîõðàíåííîå

ó ðîäñòâåííûõ îñåòèí è÷åðêåñîâ Ñì. ÿ/ä - íà ëåçã.ÿç. - âîäà

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------56. ÊÅÊÐÎÏ - "èìåþùèé çìåèíûå õâîñòû (âìåñòî íîã). "êåê" - ïåòóõ, êîãòè;

Ïåðâûé öàðü Àòòèêè, ãåðîé ïåëàçãîâ, ïðè "êåê-ðåí ïà" - êàê ïåòóõ,êîòîðîì Àôèíà îñïîðèëà âëàñòü Ïîñåéäî- êàð /êðà - äåëà, äåéñòâèÿíà íàä ñòðàíîé. Îí èìåë êëè÷êó "äðà÷óí".

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------57. ÊÈÐÊÀ - ñåñòðà Àåòà, òåòêà Ìåäåè. Êàêèì îáðàçîì Êèðê - íàçâàíèå îäíîãî

Îíà ïîïàëà òàê äàëåêî íà çàïàä îò Êîëõè- èç ðîäîâ-ïëåìåí Àëóïà-äû (Ëàçèêè) íå èçâåñòíî. íèè (Êàâêàçñêîé Àëáàíèè).

Ðàííÿÿ òåððèòîðèÿ Àëóïà-íèè çàíèìàëà âñå çåìëè

"îò íèæíèõ ìîðåé äî âåðõ-íèõ âêëþ÷àÿ Êàâêàç".Êèðê ïîçæå ïåðåèìåíî-âàëñÿ â Ãèðê (Ãèðêàíèÿ).

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------58. ÊËÅÒÀ - "èçáðàííàÿ" "êüëå òà" - áóêâàëüíî

- â ãîëîâå ñîõðàíèòü------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------59. ÊÎÐÀ - "äåâà", ñì.Ïåðñåôîíà. Êîðà - äðåâíåãðå- êúîðà /ãú- ñòîÿòü

÷åñêîå "äåâà, äåâñòâåííèöà, äåâóøêà". Ïî êúî (êúó) ðà /ãú - ïîñëàíèåñóùåñòâó Äåìåòðà è Êîðà - îäíà è òà æå ñîëíöà;áîãèíÿ â ðàçíûõ ïðîÿâëåíèÿõ. êúîç - ñòîÿòü,

êúà - äåðæàòü------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------60. ÊÎÐÈÁÀÍÒ - "áîãîâäîõíîâåíèå", âîñòîðæåííîå èñ- "êúóð(êúîð) Áà Àí òà -

ñòóïëåíèå (ñì. - ïðàêòèêà øàìàíñêîãî ïîñëàíèå áîãîì Îòòóäàêàìëàíèÿ êúóð - íèñïîñëàòü, äàâàòü,

Áà - Îòåö - Áîã,Àí - Îòòóäà (ñ Òîãî Ìèðà).

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------61. ÊÐÀÒÎÑ - "îäîëåíèå, ìîùü; ìîãóùåñòâî", îëèöåòâî- "êúðåò òîç" - ñïîñîáíîñòü

ðåíèå ïðèðîäíîé ñèëû, ìîùè, ýíåðãèè, ïðåòâîðÿòü, ò.å. ïîêàçûâàòüñòðåìëåíèè ê âëàñòè è ãîñïîäñòâó íàä äðó- ñèëó, ìîùü , ýíåðãèþ.ãèìè.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------62. ÊÅÐÁÅÐ (ÖÅÐÁÅÐ) - ìíîãîãîëîâîå ïîðîæäåíèå Òèôîíà "Öàðèáóð" òàê íàçûâàþò

è Åõèäíû, ñòðàæ âîðîò ïîäçåìíîãî öàðñòâà ýòîãî ñòðàæà âîðîò â ëåç-Ýòîò ïåñ, ìíîãîãîëîñûé, óæàñíî äèêèé, ãèíñêîé ìèôîëîãèè.òðåõãëàâûé, ñ õâîñòîì è ãðèâîé, ñîñòîÿ-ùèìè èç çìèé, ïîçâîëÿë äóøàì ñïóñòèòüñÿâ öàðñòâî òåíåé è íå äàâàë èì îòòóäà âûéòè

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ËÈÍÃÂÈÑÒÈÊÀ38

63. ÊÓÐÅÒÛ - äðåâíèå ýòèìîëîãè âîçâîäèëè ýòî ñëîâî ê "êóüðóü" (êóüðå) - êîðîòêèéãëàãîëüíîìó êîðíþ "êîð" (ðåçàòü, ñòðè÷ü) Êàðà-Êóüðå - íàçâàíèå ëåç-íà òîì îñíîâàíèè, ÷òî þíîøè êóðåòû êî- ãèíñêîãî ñåëà â Äàãåñòàíå.ðîòêî îñòðèãàëè âîëîñû ïåðåä ïîñâÿùåíèè- Êóðåòû - ïëåìÿ â Èòàëèè,åì â ìèñòåðèè êóðåòîâ. ïîëó÷èëè ñâîå èìÿ çà ñâîé

îáùåïðèíÿòûé îáû÷àé -íîñèòü êîðîòêî ñòðèæåííûåïðè÷åñêè.Ñì.Êóðåòû - êóðèàöèè - êóðå;Êþð - êþðå (êþðèíöû - íàþãå Äàãåñòàíà, ò.å. ëåçãè),Êóðó (àðèéñêîå ïëåìÿ

ó÷àñòâîâàâøåå â çàâîåâàíèèÈíäèè); Êóðóø - èìÿ Êèðàóçóðïàòîðà - àõåìåíèäñêîãîöàðÿ, ñîçäàâøåãî ïåðâóþäåðæàâó â ìèðå. Ýòèì èìå-íåì è íàçâàíî ñ. Êóðóø.Êóðäû - Êóðäèñòàí,Êóðåëèÿ - Ãóðåëèÿ.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------64. ËÀÊÅÄÅÌÎÍ - "èçäàþùèå âîïëè, êðè÷àùåå, ïîþùåå, "ëàêúà ëàêú" - çâåíÿùåå

çâåíÿùåå ìåäüþ áîæåñòâî" ìåäüþ, ò.å. ñòóêè, çâóêè;Ëàê/öû - íàðîäíîñòü Äàãåñ-òàíà, ñëàâÿùèåñÿ èçãîòîâ-ëåíèåì ìåäíîé ïîñóäû.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------65. ËÅËÅÃ - ïåðñîíàëèçàöèÿ è îëèöåòâîðåíèå ïåðâî- "Ëåãè" - íàçâàíèå ðîäà

ïðåäêà îñîáîé íàðîäíîñòè, ïîòîìêè êîòî- ïëåìåíè Êàâêàçñêîé Àë-ðîé áûëè ëèäèéöû è õåòòñêàÿ íàðîäíîñòü áàíè, ò.å. ëåçãèíû.ëóëàõó. Ëåëåãè ïîêèíóëè Þæíóþ Ãðåöèþâ êîíöå òðåòüåãî òûñ. äî í.ý.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------66. ËÎÃÎÑ - Ãåðìåñ ïîëó÷èë îò Ìíåìîñèíû äàð äàâàòü "ëàãü, ëàãüóí" - ãîâîðèòü,

èìåíà ïîíÿòèÿì, ïîíÿòèÿ ñîïðÿãàòü â ñóæ- (ãðåêè ÷àñòî "à" ïðîèçíî-äåíèÿ, ñóæäåíèÿ íàíèçûâàòü â ñâÿçíóþ ñÿò êàê "î").ðå÷ü. Ïîýòîìó Ãåðìåñ ñ÷èòàëñÿ âëàäûêîéñëîâà, ñëîâîñî÷åòàíèÿ, ïðåäëîæåíèé è ñâÿçíîé ðå÷è.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------67. ËÎÊÐÈÄÀ - èñòîðèêî-êóëüòóðíàÿ îáëàñòü â Ñðåäíåé - ñëåäóåò èìåòü ââèäó

Ãðåöèè, íàñåëåííàÿ ëîêðàìè. íàðäíîñòü ëàêîâ (è ïîíûíåêàê áëèçêèå ñîñåäè ëåçãèíâ Äàãåñòàíå), ñì. ïðèíöèï"î-êàíèÿ".Èìÿ ëàêîâ âñòðå÷àåòñÿ âäð. âðåìåíà; ñì. íà êàðòàõ1100 ã äî í.ý.; ãîñ-âî Ëàêèðÿäîì ñ ãîñ. Êóìóõîì; çíà-ìåíèòûé öàðü ÀññèðèèÑàðãîí íèêàê íå ìîã èõ ïîêîðèòü.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------68. ÌÀÉÀ - "ìàòóøêà, êîðìèëèöà". "ìàì ìà" - áåðè ãðóäü, ò.å.-

ìàìà;

ËÈÍÃÂÈÑÒÈÊÀ 39

"ìà éà" - áåðè / ïîëó÷àé,ò.å. - êîðìèëèöà.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------69. ÌÅÄÅß - "âåäóíüÿ, âåäüìà, çíàõàðêà, âîëøåáíèöà"-? Íå âåðíî. Îøèáêà äîïó-

Äî÷ü öàðÿ Àåòà, ïîìîãøàÿ Èàñîíó îâëàäåòü øåííàÿ íà ðóññêîì ÿçûêåÇîëîòûì ðóíîì è áåæàâøàÿ ñ íèì â Ýëëàäó. â ïðîèçíîøåíèè ñàìîãîÈìÿ Ìåäåè â àíòè÷íîé ëèòåðàòóðå ñèìâîëè- ýòîãî èìåíè è ïðèâåëà êçèðîâàëî ìàãèþ è ÷àðîäåéñòâî, ñòîë ñâîéñò- ïóòàíèöå; èìÿ äîëæíîâåííûå ïåðñèäñêîìó è ìèäèéñêîìó ñîñëî- íàçûâàòüñÿ Ìåòåÿ, à íå âèþ ìàãîâ. Íî äàííîå èìÿ ìîæåò áûòü îäíî- Ìåäåÿ. È òðàãåäèÿ Åâðè-êîðåííûì ñ äðåâíèì ýòíè÷åñêèì íàèìåíî- ïèäà íàçûâàëàñü -"Ìåòåÿ"âàíèåì ìèäèéöåâ (ìàäà), îñîáåííî ó÷èòû- ÷òî è ñîîòâåòñòâóåò ñîäåð-âàÿÿ èìÿ ñûíà Ìåäåè - Ìåäà. æàíèþ ïðîèçâåäåíèÿ.

Âåäü ýòà òðàãåäèÿ èìååòñâîé ãëàâíûé ñìûñëü, ÷òî÷àñòî ñòðàñòü áåðåò ââåðõíàä äîëãîì è äîãîâîðîì.Ñì. ëåçã. ÿç "ìåòåð ÿ"- -äîãîâîð, âçàèìîñîãëàñèå;

äàâàòü êëÿòâó;"ìåò" - êîëåíî; (ëåçã. ïîãîâîðêà -"øà ÷íàìåòåð ÿ" - äàâàé çàêëþ÷èì äîãîâîð. Ïðè ýòîì îáû÷íîïîëîæåíî ñåñòü îáîèì ñòî-ðîíàì äðóã ïðîòèâ äðóãà è ñìîòðÿ â ãëàçà, îáÿçàòåëüíî îïèðàòüñÿ êîëåíÿìè äðóã

. äðóãó. È ïîíûíå ýòîò îáû-÷àé âñòðå÷àåòñÿ ó ëåçãèí; èïðè íàñòîÿùåì ïðîâåäåíèèìóñóëüìàíñêîãî îáðÿäà ñâàòîâñòâà "Íèêÿãü"Îò ýòîãî ñëîâà îáðàçîâàíûè äðóãèå çíà÷èòåëüíûåñëîâà ìèðîâîé èçâåñòíîñòè Ìèòðàèçì - êóëüò Ìèòðû äðåâíèõ ðèìëÿí;Ìèòðà - íàçâàíèå ãîëîâíî-ãî óáîðà õðèñòèàíñêîãî ïåðâîñâÿùåííèêà;Ñàììèò - çàñåäàíèå ãëàâ ãîñóäàðñòâ äëÿ çàêëþ÷åíèÿäîãîâîðîâ.Ïàðàìèòà - (ñàíñð., ïàëè)ñîâåðøåíñòâî, ò.å. ïîäãî-òîâêà ê íèðâàíó.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------70. ÎÃÈÃÑÊÈÉ ÏÎÒÎÏ - ñòàðåéøèé íà ïàìÿòè ýëëèíîâ "î ãèã" - îñü, âåðòèêàëü,

âñåìèðíûé ïîòîï, ñëó÷èâøèéñÿ âî âðå- âûñîêèé, ñì. Ëåçã. Ñëîâàðüìåíà öàðñòâîâàíèÿ Îãèãà (ðîñò êîòîðîãîïðèðàâíèâàëàñü 420 ñì) â îáëàñòè áóäó-ùèõ Ôèâ Áèîòèéñêèõ (âîçìîæíî âîäàìèîçåðà Êîïàèäà).

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------71. ÎÊÅÀÍ - "áûñòðûé â äâèæåíèè", îëèöåòâîðåíèå "îêó àí" - áóêâàëüíî, ñìî-

íåáåñíîé ñèëû çàïàäíîé âèäèìîñòè ñâå- òðè òóäà, òî, êðóãîì, ïðî-

ËÈÍÃÂÈÑÒÈÊÀ40

òèëà Âåíåðà. Èçäàâíî àññöèèðîâàëñÿ ñ òèâîïîëîæíîå.çåìíîé ãèäðîñôåðîé. Ãîìåð íàçûâàåò  äðåâíîñòè è îêðóæàþùååÎêåàíà è Òåôèþ ðîäîíà÷àëüíèêàìè âñåõ íàä ãîëîâîé íåáî òîæåáîãîâ. Îêåàí èìååò òåëåñíîå âîïëîùåíèå íàçûâàëè îêåàíîì.íà Çåìëå êàê âåëè÷àéøàÿ ðåêà â ìèðå( èíîãäà îòîæäåñòâëÿåòñÿ ñ Íèëîì). Åâðè- ïèä ïåðâûé íàçûâàåò åãî ìîðåì; Ãåðîäîòïðèíèìàåò åãî çà ìèðîâîå ìîðå, è çòî åãî ìíåíèå ðàçäåëÿþò âñå ôèëîñîôû, ïðèç-íàþùèå øàðîîáðàçíîñòü çåìëè ( Ïëàòîí,Àðèñòîòåëü). Ñî âðåìåíè Àðèñòîòåëÿ Îêå-àí ñ÷èòàëñÿ âíåøíèì áîëüøèì ìîðåì â ïðîòèâîïîëîæíîñòü ìîðþ âíóòðåííåìó.Åãî èçîáðàæàþò î÷åíü îïàñíûì è ïî÷òè íåâîçìîæíûì äëÿ ïëàâàíèÿ.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------72. ÎÌÔÀËÀ - öàðèöà ëèäèéöåâ - èìÿ èìååò çíà÷åíèå "Î - ìà ôàë" - íåáåñíàÿ

"ïóïîâèíà". êîðìèëèöà;"ôàë" - ïðèíöèï íàêîï-ëåíèÿ áîãàòñòâà. Ëèäèè, êàê è â ãîñóäàð-ñòâå Êàðèè ñî ñòîëèöåé Ãàëèêàðíàñ (êðàñèâûé ãî-ðîä- ðîäèíà âåëè÷àéøèõ ëè÷íîñòåé íà çåìëå - Êà-ëèìàõ, Ãåðîäîò, Àïîëëî-íèé Òèàíñêèé è äð). åùå äîëãèå ãîäû ñîõðàíÿëè âñâîåé ðå÷è, îñîáåííî â ïèñüìåííîñòè êàê ñëîâà,òàê è êîðíè ëåçãèíñêîãî

ÿçûêà.  Ãàëèêàðíàñå åñòüîäèí èç Ñåìè ×óäåñ Ñâåòà- Äâîðåö Ìàâçîëà, ÷üèì èìåíåì íàçâàí Ìàâçîëåé.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------73. ÎÍÅÉÐÛ - ñíîâèäåíèÿ. Áóêâàëüíî, ñì. ëåçã.ÿç

"Àíàé/ ðà" - Îòòóäà------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------74. ÎÐÔÅÉ - âîçìîæíàÿ ýòèìîëîãèÿ èìåíè èç èíäîåâðî- "ãüàð ôåé" - äëÿ êàæäîãî,

ïåéñêîãî orbh-ew - "ñèðîòñêèé, ïðîèñõî- êàæäîìó, ðàçíûì, â ðàç-äÿùèé îò ñèðîòû". Îðôåé - ýòî ëè÷íîñòü íûå ñòîðîíû (÷òî ñîîòâåò-ó÷èòåëÿ èëè ïåðñîíèôèêàöèÿ äèíàñòèè ñòâóåò âûøåñêàçàííîìóïðîñâåòëåííûõ ó÷èòåëåé, æèâøèõ â Ïèå- ñîäåðæàíèþ èìåíè ãåðîÿ.ðèéñêîé îáëàñòè Ìàêåäîíèè â ýïîõó ïîõî- Âîñòî÷íàÿ Äîêòðèíà ñî-äîâ Ãåðàêëà, Äèîíèñà è ïëàâàíèÿ àðãîíàâ- îáùàåò, ÷òî Îðôåé áûë òîâ (ïåðâàÿ ÷åòâåðòü èëè òðåòü âòîðîãî òû- ðîäîì èç Èíäèè.ñÿ÷åëåòèÿ äî í.ý. Îðôåé ñòàë ïåðâûì âåëè-êèì ïîñâÿùåííûì è ó÷ðåäèòåëåì îáðÿäîâ òàèíñòâ ïîñâÿùåíèÿ â ýçîòåðè÷åñêîå çíà-íèå â Ýãåèäå, ïðåîáðàçîâàâ è óñîâåðøåí-ñòâîâàâ óíàñëåäîâàííóþ îò ïåðâîáûòíîéäðåâíîñòè ñèñòåìó èíèöèàöèé þíîøåé. Îðôåé íå ïî÷èòàë Äèîíèñà, ñ÷èòàÿ âåëè-÷àéøèì áîãîì Ãåëèîñà è íàçûâàÿ åãî Àïî-àïîëëîíîì, Ðàçãíåâàííûé Äèîíèñ íàñëàë

ËÈÍÃÂÈÑÒÈÊÀ 41

íà Îðôåÿ ìåíàä. Îíè ðàñòåðçàëè Îðôåÿ,ðàçáðîñàâ ïîâñþäó ÷àñòè åãî òåëà, ñîáðàí-íûå è ïîãðåáåííûå çàòåì ìóçàìè. ÑìåðòüÎðôåÿ, ïîãèáøåãî îò äèêîãî íåèñòîâñòâàâàêõàíîê, îïëàêèâàëè ïòèöû, çâåðè, ëåñà, êàìíè, äåðåâüÿ, î÷àðîâàííûå åãî ìóçûêîé.Ïî âåðñèè Îâèäèÿ âàêõàíêè ðàñòåðçàëè Îðôåÿ è áûëè çà ýòî íàêàçàíû Äèîíèñîì:ïðåâðàùåíû â äóáîâûå äåðåâüÿ.Ñëåäóåò íàïîìíèòü, ÷òî Ýçîòåðè÷åñêàÿÍàóêà ñîîáùàåò íàì óñòàìè âåëèêîéÅ.Ï.Áëàâàòñêîé î òîì, ÷òî Îðôåé áóäó÷èïîñâÿùåííûì, ïåðåñåëèëñÿ èç ñâîåé ðîäè- íû Èíäèè â Ãðåöèþ.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------75. ÎÐÕÎÌÅÍ - äðåâíèé ãîðîä â Áåîòèè, ðóèíû êîòîðîãî "àðõà" - ãëàâà, ãëàâåí-

íàõîäÿòñÿ áëèç ñîâðåìåííîé äåðåâóøêè ñòâîâàòü; âåäóùèé.Îðõîìåíîñ. Áûë ãëàâíîé è ñèëüíîé êðå-ïîñòüþ â ñåðåäèíå 2 òûñ. äî í.ý. Îðõîìåíè Ôèâû èçäàâíî âðàæäîâàëè ìåæäó ñîáîé.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------76. ÎÑÒÐΠÝÐÈÒÈß - äðåâíåãðå÷åñêîå "êðàñíàÿ". Ñêîðåå "ÿðó òè/é ÿ" - êðàñíûå

âñåãî ýòî, êàê è îñòðîâà Áëàæåííûõ, ïåðå- äåéñòâèòåëüíî;íîñíîå îáîçíà÷åíèå ïëàíåòû èëè ÿðêîé "ÿðó" - êðàñíûé, ïóðïóð-çâåçäû êðàñíîãî öâåòà (Ìàðñ èëè Àíòàðåñ). íûé.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------77. ÏÀÍ - óáåäèòåëüíîé ýòèìîëîãèè íå ïðåäëîæåíî. "ïà/é ÀÍ" - áîæüå

Ìîæåò áûòü, ýòî äðåâíåãðå÷åñêîå èìÿ ñðîä íàäåëåíèå áîãàòñòâîì, íè äðåâíåèðàíñêîìó pavan - "õðàíèòåëü, çà- îáëàäàíèå äàðàìè.ùèòíèê" è äðåâíåèíäèéñêîìó ïîñëåñëîãó (îáû÷íûé ïðèíöèï-pa - "çàùèùàþùèé, ñîçðàíÿþùèé". Âåäü ñîêðàùåíèÿ ñëîâà).Ïàí - õðàíèòåëü ñòàä è âîîáùå æèâîòíûõ.Íî ÑÝ "Ìèôû íàðîäîâ ìèðà" ñîîáùàåò, ÷òî Ïàí - ñûí íèìôû Äðèîïû (äðåâîâèä-íîãî) è Ãåðìåñà. Îí ðîäèëñÿ â Àðêàäèè. Äðèîïà óæàñíóëàñü, óâèäåâ ñûíà, çàðîñøå-ãî âîëîñàìè è áîðîäàòîãî. Îäíàêî Ãåðìåñàè áîãîâ-îëèìïèéöåâ åãî âèä ðàçâåñåëèë, è îíè íàðåêëè ìëàäåíöà Ïàí

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------78. ÏÅËÀÑÃ - "ðîæäåííûé ìîðåì", îëèöåòâîðåíèå îáî- "ïå - ëåçã (ëàçã) - ò.å.

æåñòâëåííîãî ïðåäêà-ðîäîíà÷àëüíèêà íå- ìîðñêèå ëåçãè;êîãäà ìíîãî÷èñëåííîé íàðîäíîñòè ïåëàç- Ñì. "ïå/ø/ - ñòèõèÿ âîäû,ãîâ, çàñåëèâøåé íå òîëüêî Àðêàäèþ, íî è "Ïåø/àïàé" - íàçâàíèåÔåññàëèþ, Àòòèêó, Ýãåéñêèå îñòðîâà. Îáðÿäà âûçûâàíèÿ äîæ-

äÿ ó ëåçãèí.(áóêâà "ç" â ãðå÷. ÿç. çàìå-íÿåòñÿ áóêâîé "ñ").

ËÈÍÃÂÈÑÒÈÊÀ42

(Ïðîäîëæåíèå ñëåäóåò)Äàðâèí

ÂÅËÈÁÅÊÎÂ

­­­

ÀËÏÀÍ - 20 43

ÖIàéëàïàíäèí

-­Àñ­ëó­òó­øèð­ëåç­ãè­ãà­çåò­"Àë­ïàí­äèí"­ñàäëàãü­àé­íó­ì­ðà­àêú­à­òàé­äà­ëàé­èíèõú­20­éèñàëàò­íà­âà.­Çè­ñèô­òå­ñó­àë­ãà­çåò­äèí­òIâà­öè­-êàé­ÿ:­âó­÷èç­"Àë­ïàí"?­

- ×è ÷Iàëà, òà ðèõ äà, ìè ôî ëî ãè ÿ äà èõü òèí òIâà -ðàð àâà: Àëóï, Àëó ïàí, Àë ïàí. Êâåç ÷è äàé âàë,"Àëóï" òà ðèõ äèí èëèì äè Êàâ êàç äèí Àë áà íèÿ

òIâàð àëàç êüà áóë íà âàé ãüó êó ìàò òóüêIóü ðàé ìè -ôî ëî ãè ÿ äèí îá ðàç, à ãüó êó ìàò äèí ñàä ëàãü àéøàð âàë (ïà ÷àãü) õüàéè êàñ ÿ. "Àëó ïàí" ÷è ÷Iàëà çàâè íè äèõú ðèêIåë õêàé ãüó êó ìàò äèí òIâàð õüèçêIåâè õüàí âà. "Àë ïàí" ëàãü àéòIà, âè ðè äàç ÷è äàé -âàë, àì ÷è ãúó öà ðèí äèí äà öIóí ãúóö ðàíòIâàð, ÷è ëèí âè íåë íè, ÷è ëèí êIàíèê íè, ýêóü äóü -

Ôåé­ðóç­ Àáó­ìóñ­ëè­ìî­âè÷­ Áå­äå­ëîâ­ Óðóñàò­äèí­ êõüèðàã­-

ðèí­íè­ æóð­íà­ëè­ñ­ò­ðèí­ êIâàòIàë­ðèí­ ÷ëåí,­ òà­ðèõ­äèí­ èëè­ì­ðèí

êàí­äè­äàò­-­ýò­íî­ëîã­ÿ.­Àì­ëåç­ãèé­ðèí­Áà­êó­äà­âàé­"Ñà­ìóð"­êóë­-

òó­ðà­äèí­ìà­êàí­äè­àõú­à­ÿé­ãüà­òIâàð­àëàé­ãà­çåò­äèí­âà­ãüàêü­íè

Àçåð­áàé­æàí­äà­àêú­à­òàé­ñàä­ëàãü­àé­àñ­ëó­òó­øèð­"Àë­ïàí"­ãà­çåò­-

äèí­êüè­ëèí­ðå­äàê­òîð­íè­õüà­íàé.­Àäàí­1990-éè­ñóç­Áà­êó­äà­÷àï­-

äàé­ àêú­à­òàé­ "Ìèô"­ ðî­ìàí­ âà­ ãüàêIíè­Ìîñê­âà­äà­ àêú­àò­íà­âàé

"Àñ­ò­ðàëü­íàÿ­ðå­ëè­ãèÿ­ëåç­ãèí"­óëó­á­ðèí­ïóä­òîì­÷è­ìè­ôî­ëî­ãè­-

ÿ­äèç­èëèì­äèí­ïà­òàé­öIèéè­æóü­ðå­äà­êè­ëè­ãóí­ÿ.­Ôåé­ðóç­Àáó­-

ìóñ­ëè­ìî­âè÷­÷è­òà­ðèõ­äèç­òà­ëóêü­ñà­øó­ìóä­óëóá­äèí­êè­ðàì­íè

ÿ.

óüìóüð õüàéè

­­­

íÿ äà íè, ìè÷Iè äóü íÿ äà íè ãúè ëå öIàé ëà ïàí äèíòóð àâàç ãüàõú, àäà ëàò õóüçâàé êúó âàò ÿ. ×óíãüàêü ïà ðà êàí äàé õàëêü ÿ, ãüà âè ëÿé íè, ëåç ãèé -ðèí Àçåð áàé æàí ðå ñ ïóá ëè êà äà ïóä ÷Iàëàë àêú àò -çà âàé ñàä ëàãü àé àñ ëó òó øèð ãà çåò äèí òIâàð"Àë ïàí" ýöè ãóí ÷à ðà àâà ÷èð êàð òèð.

- "Ñà ìóð" ãà çåò àâàç-àâàç êüâåä ëàãü àéëåç ãè ãà çåò ðå ãè ñ ò ðà öèÿ àâóí, àêú ó äóí ãå -ðåê òèð íè? Âè ëèê àêú âàç íà âàé äè âó÷ òèð:êóü àì áè öè ÿð, òàõü àéòIà àñ ëó òó øèð ãà çåòàêú à òó íèç îá ùå ñò âî äà àâàé òIàëàá?

- Ñàä ëàãü àé äè, 1992-éè ñàí ýõè ðàð, I993-éè -ñàí ýâå ëàð ðèêIåë õêèí. Óüëêâå äà ãúóëãú ó ëà ÿðàâàé, âëàñòü ãúè ëèç êúà ÷óç êàí çà âàé êúó âà òàð ñàøó ìóä òè ðå õüàí âàé. È øàðòIàðà àñ ëó òó øèð ãà -çåò - äóüç ãàô, ãüàõú ãàô êõüèç-ëóãü óç æå äàéàçàä òðè áó íà ÷è õàëêü äèç ãå ðåê òèð.

Êüâåä ëàãü àé -äè, àì áè öè ÿðàâà ÷èð, àì áè -öè ÿð àìà ÷èð,ÿíè, àì áè öè ÿðýñèë ëàãü âè ÷èçòàõü àé èí ñàí èä ó ü í ÿ ä è ë à é

ãúèë êúà ÷óí âàéèí ñàí ÿ. ×àí äàðèêI, êúå íåðóüãü àìàéêüâàí ãüàð ñàêà ñ äèç è ýêóüäóü íÿ äèí âè ðèêüåòIåí âè ëå ðàãúèë ýêú óü ðèç, àáóð êüàòIóç, àáó ðó êàé ìåí ôå ÿòêúà ÷óç êàí çà âàé äè ÿ! "ÀêI òóø" ëóãü óç âàé áóð, çà -âàé õüàé èòIà, òà ïà ðàð çà âàé áóð ÿ!

Ïóä ëàãü àé äè, èõü òèí ñà êàð àâàé äè ÿ: è äóü íÿ -äèí ëà öó âàë-÷Ióëà âàë, òóüêü óüëâàë-âåðöIèâàëàêóí âàé áó ðàë, êüàòIàí âàé áó ðàë âè ÷èí ñè õèë äèí,õàëêü äèí âè ëèê "ãüå÷å" ëóãü ó äàé ñà ïàð ãüàëò çà -âàé äè ÿ. È ïàð ñà íè ÿòIàíè âè êúóü íåë, âè äà ëó -äàë ýöèã çà âàé äè òóø. À ïàð âó íà æó âà êúà ÷óç -âàé äè ÿ. Âó ÷èç ëàãü àéòIà, à ïàð ÿë òà âóð ëà, à ïàð

ãâà ÷èç âàç æóâ Êàñ õüèç àõêâà äà÷! Âóí à ïàðãâàé ÷Iàâóç Êàñ ÿ, òàõü àéòIà âàú! Ãüà âè ëÿé íè,"Àë ïàí" ãà çåò äèí ñàä ëàãü àé íó ì ðà äèí ñàä ëàãü -àé ÷è íà êüè ëèí ðå äàê òîð äè èõü òèí ãà ôàð êõüåí -âàé: "Ãà çåò äèí ðå äàê öè ÿ äè ëåç ãè ÷è ëåë, ëåç ãèöà âà ðèí êIàíèê óü ìóüðçà âàé, ãüàêIíè ÷à ðà-÷à ðàêðàð ñå áåá ÿç ÿðãú à ðèç àêú àò íà êúó ðà áà õüàí -âàé âè ðè ëåç ãèé ðèí êüåãü àë ðóüãü å ðèç Àë ïàí äèíöIóêàé ïàé ðàêú óð çà âà. Àì ëåç ãè âè ëèí öIàé ÿ! ÀöIàé ñà ëåç ãè äèí ðèêIåíè òóüêú óüí òà âó ðàé!" Ãà -çåò äèí ãüà ÷è íà ìàä íè êõüåí âàé: "Àë ïàí" ëåç ãèõàëêü äèí àçàä òðè áó íà ÿ!"

Ãà çåò äèí óü ìóüð ÿðãúè õüà íà÷òIàíè, àì öIàé ëà -ïàí õüèç àòà íà-õúôå íàòIàíè, ðå äàê öè ÿ äèí êîë -ëåê òèâ âè ÷è õè âå êüóí âàé ìà íè ôåñò êüè ëèç àêú -ó äóí ïà òàë àëàõú àâóð äè ÿ.

- Ãà çåò íè àêú óä çà âàé?

- Çàç êúå-20 éèñ àëà òàé äà ëàé êüó ëóõú ñà "ñèð"àõú àé èç êàí çà âà: ýâå ëàí "Ñà ìóð äèí" êîë ëåê òèâ -äè êIâàòIàë õüà íà "Àë ïàí" ãà çåò àêú óä çà âàé äèòèð. Ðåä êîë ëå ãè ÿ äèê Ô.Àé äà åâ, Ò.Àìè ðàñ ëà íîâ,Æ.Æà ëà ëîâ, Ñ.Êå ðè ìî âà, À.Êå ðè ìîâ, Ê.Êóð áà -íà ëè åâ, Ì.Íå æìåä äè íîâ, Ý.Ïèð âåð äè åâ,Ý.ÑòIóð âè, ß.ßðà ëè åâ õüòèí ÷àí äà ðèêI, êúå íå õà -ëèñ ëåç ãè ðóüãü àâàé èí òåë ëè ãåí òàð ãà ëàé. Ãà -çåò äèí 7 ëàãü àé íó ì ðà äè ëàé àâàë íà è êIâà ëà õèêÌ.Ìå ëèê ìà ìå äî âà íè êúóüí êó òó íàé.

Ãà çåò àõú àé çà âàé äè, àäàç ñïîí ñîð âàë çà âàé äèÀðèô Êå ðè ìîâ òèð. Ãóüãú óüíëàé àì Ìîñê âà äàÔËÍÊÀ-äèí (Ëåç ãèé ðèí Ôå äå ðàë Ìèë ëè Êóë òó -ðà äèí Àâ òî íî ìèÿ) ïðå çè äåíò õüà íà, ãè ëà íè ãüàêàð äàë ìàøãú óë ÿ.

- Ëåç ãèé ðè ëóãü ó äà: "ñàä êà íè âàë, ñàäæå ðè âàë". Êóü ôè êèð äàë äè, "Àë ïàí äè âàé"âè ÷è õè âå êüóí âàé ðåêü ÿé ôèç õüà íàé íè?

- "Àë ïàí" ðèêIèâàé íè ëåç ãè õàëêü äèí àçàä òðè -áó íà òèð. Ðå äàê öè ÿ äè æåç âàé êðà ðè êàé àâàé-àâàé âàë, ñà êè÷Iåâàë, ðåãú óü âàë àâà ÷èç èí ôîð -ìà öèÿ ãóç âàé, äóüç ãà ôàð êõüèç âàé. È êàð ãà çåò -äèí ïà òàâ êIâàòI õüàí âàé òà ëàíò àâàé æóð íà ëè ñ ò -ðèí ÷Iåõè çåãü ìåò äèí íà òè æà òèð. Çàç ãà çåò äèíãüóüðìåò õêàæ äàé ìàêú à ëà ÿð êõüåé Ñ.Êå ðè ìî âà -äèí ("Ìèë ëè ëèê, éîõ ñà ìèë ëåò ÷è ëèê"), Ì.Ìå ëèê -ìà ìå äî âàí ("Íà äèð øàãü äàë õåð àâóð òà âàò","Ãüà æè Äà âó òàí âà òàí äà", "Ãüå ðå áàð êóêIâà ðàéëåç ãè ðóø", "Ëåç ãè ÿð" âà ìñá.), Ê.Êúóð áà íà ëè å -âàí ("Îëèì ïè ÿ äèí ÷åì ïè îí", "Õàëêü äèí êâàõü íàôèç âàé ñå íÿò", "Êâåç ÷è äà íè?" âà ìñá.), Â.Ñåâ -çè õà íî âàí ("Àâ ãóñò ãå æå ñè íèí êúà ðàí ëûãúû", "Àáû ëî ëè ðàâ íî âå ñèå?" âà ìñá.), Ý.ÑòIóð âè äèí("Êî ñ ìîñ â ôîëü ê ëî ðå ëåç ãèí", "Âíó ò ðåí íèéìèð ÷å ëî âå êà â ïðåä ñòàâ ëå íè ÿõ ëåç ãèí" âà ìñá.)òIâà ðàð êüèë äè êüàç êàí çà âà.

ÀËÏÀÍ - 2044

Ãà­çåò­äèí­ôè­íàí­ñðè­êàé...

- ×è ôè êè ðàð, ïðî åê òàð, ïëà íàð ïó ëóí òàêü à ò -ðè ëàé àñ ëó õüóí ÷àç êúå íè ïðî áëå ìà ÿç àìàç ìà.20 éèñ âè ëèê íè ãüà èêI òèð. Ãüà ñå áåá äàé ñàí ëàéêüóð ëà ãà çåò äèí 13 íó ì ðà àêú àò íà: 12 íó ì ðà1993-éè ñóç, 1 íó ì ðà 1994-éè ñóç. Àõ ïà ãà çåò àêú -âàç íà.

Ãà­çåò­äèí­êîë­ëåê­òèâ­äè­âàé­­âó÷­èé­èç­õüà­-íà?

Ðå äàê öè ÿ äè ôè êèð ãóç âàé ñà áÿ çè êðà ðè êàéêüèë äè ðà õàç æå äà:

- "Àë ïàí" ãà çåò äè Àçåð áàé æàí äèí Ëåç ãè Äå ìî -êðàò Ïàð òèÿ (ãóüãú óüíëàé "Àçåð áàé æàí äèí Ìèë -ëè Áà ðà áàð âè ëèí Ïàð òèÿ" òIâàð àëàç þñ òè öè ÿ -äèí ìè íè ñ òåð ñò âî äèí êîë ëå ãè ÿ äè I993-éè ñàí I0íî ÿáðäèç ðå ãè ñ ò ðà öèÿ àâó íàé) òóüêIóü ðóí ïà òàëãçàô êIâà ëàõ òó õ âà íà. Ëàï ñàä ëàãü àé íó ì ðà -äà ïàð òè ÿ äèí Óñ òàâ, êüâåä ëàãü àé íó ì -ðà äà ïàð òè ÿ äèí ñå ä ðè Ô.Àé äà å âàõúãà ëàç èí òåð âþ, ìà ñà íó ì ðàé ðàïàð òè ÿ äèí öIèéè Óñ òàâ íè Ïðî -ãðàì ìà ÷àï àâó íà. Ðå ñ ïóá ëè êà -äèí ðàé î í ðà ïàð òè ÿ äèí ÷êà äèíòåø êè ëà òàð àðà äàë àòó íè êàé,àáó ðóí ìà ñà ïàð òèÿ ðèõú ãà ëàç,ãüàêIíè ÷à ðà-÷à ðà îá ùå ñò âî äèíòåø êè ëà ò ðèõú ãà ëàç àëàêú àé ðè êàéôàä-ôàä ìà òå ðè à ëàð ãà íà. Ñà ãà ôó -íàë äè ëóãü óç æå äà õüè, "Àë ïàí" àâà -÷èðòIà ïàð òèÿ ÷å òèí àðà äàë êúâå äàé.

*­ Ãà­çåò­äè­ Àçåð­áàé­æàí­äèí­ ðå­ñ­ïóá­ëè­êà­äèí,ãüàêIíè­Äàãú­ó­ñ­òàí­äèí­óü­ìóüðäà­ôèç­âàé­ïî­ëè­-òè­êà­äèí­ïðî­öå­ñ­ðè­êàé­àðà­äàòIàíà­èí­ôîð­ìà­öèÿãóç­âàé.­Êüó­ëàí­âàöIóí­êüâå­ïà­òà­íè­óü­ìóüðçà­-âàé­÷è­êúóí­øè­õàëêü­àð,­àáó­ðóí­ïðî­áëå­ìà­ÿð­íèðèêIåëàé­ðàêú­óð­çà­âà­÷èð.

*­Ðå­äàê­öè­ÿ­äè­÷è­êóëü­òó­ðà­äèç­òà­ëóêü­êðà­ðèçãçàô­ôè­êèð­ãóç­âàé.­Ãà­çåò­äà­ëåç­ãèé­ðèí­õà­ôà­-ëàã­äè­êàé­ (àë­ôà­âèò),­ ÷è­ òIâà­ðà­ðè­êàé­íè­ôà­ìè­-ëèé­ðè­êàé,­ ñè­õèë­ðèí­ òIâà­ðà­ðè­êàé­ äèñ­êóñ­ñè­ÿðôå­íà.­È­äèñ­êóñ­ñèé­ðèç­êüèë­ãàé­è­áóð­ß.ßðà­ëè­-åâ­ ("Áåãü­åì­òó­øèð­ýëè­ô­ðè­ëåç­ãè­÷Iàë­ êå­ñè­-áàð­íè­ àâóí­âà,­ äå­ãè­øàð­íè",­ "Èìà­ æè­ õàé­-äèí­ ÷Iàë­ ÿ"),­ Ê.Êúóð­áà­íà­ëè­åâ­ ("×è­ ñè­õèë­ðèíòIâà­ðàð­ãüèêI­õüó­ðàé?"),­Â.Ìóü­øêóüðâè­("έíà­-øèõ­ôà­ìè­ëè­ÿõ",­"Àë­ôà­âèò­äà­öIèé­è­âè­ëåð­ãå­ðåêÿíè?"),­Ý.ÑòIóð­âè­("Êà­êè­ìè­äîëæ­íû­áûòü­ëåç­-ãèí­ñêèå­ ôà­ìè­ëèè­ è­ îò­÷å­ñò­âà")­ âà­ ìà­ñàä­áóðòèð.

*­Ðå­äàê­öè­ÿ­äèí­êîë­ëåê­òèâ­äè­ôîë­ê­ëîð­êIàòIäàéêIâà­ëàõ­(ãüå­ëå­"Ñà­ìóð"­ãà­çåò­äà­êüèë­êó­òóí­âàéêIâà­ëàõ)­àêú­âà­çàð­íà÷.­ÖIèéè­õóü­ðóí­(êIâàòIàé­äèÐ.Îðó­æå­âà­ ÿ),­ Çèí­äàí­ìó­ðóãú­ðèí­ (êIâàòIàé­äèÌ.Èá­ðàãü­è­ìî­âà­ÿ)­âà­ìà­ñà­õóü­ðå­ðèí­ëèð­ëè­ÿðãà­çåò­äèí­÷è­í­ðèç­àêú­óä­íà.

*­ Ðå­äàê­öè­ÿ­äè­ ÷Iàëàí­ ìèõü­è­âàë­ õóüí­ ïà­òàëêüóí­âàé­ðåõú­äà­âà­ìàð­íà.­×íà­ õóü­ðå­ðèí­äè­à­-ëå­ê­ò­ðà­àìàé,­ ãüàêIíè­Àëó­ïàí­äå­âèð­äèí­óëóá­-äèí­òåê­ñ­òè­íàé­æàãúóí­õúó­âóí­âàé­öIèéè­ãà­ôàðãà­çåò­äèí­ ÷è­íèç­ àêü­óä­çà­âàé,­ êIåë­äàé­áó­ðóâàãàêü­àð­çà­âàé.

-­ Àëó­ïàí­ äå­âèð­äèí­ êòàá­äèí­ äå­øè­ô­ðîâ­-êà­äè­êàé­ñèô­òå­õà­áàð­ãàé­è­äè­íè­"Àë­ïàí"­ãà­-çåò­õüà­íàé...

Êúà äèì äå âèð äà àë áàí ýëè ô ðàë äè êõüåí âàé,àâ òîð âóæ ÿòIà ìà ëóì òó øèð êòàá äèí ñà çóë

(÷èí) ïðî ôåñ ñîð ß.ßðà ëè å âà äå øè ô -ðîâ êà àâó íà ëàãü àé õà áàð "Àë ïàí"

ãà çåò äèí 1993-éè ñàí àï ðåë äèí29-äàç àêú à òàé 5-íó ì ðà äà ÷àïõüà íàé. ßðà ëè ìó àë ëèì äèíãüó íàð ÿç âè ðè äóü íü ÿ äèç ìà -ëóì õüà íàé õüè, àëó ïàí ýëè ô -ðàë êõüåí âàé êòàá ìà ñà ÷Iàëà -

ðàë âàú, àí æàõ ëåç ãè ÷IàëàëêIåë æåç âà. Àäà ëàé êüó ëóõú ãà -

çåò äè ß.ßðà ëè å âàõú ãà ëàç èí òåð -âþ, Ìèí ãå ÷à óð äàé æàãú àí âàé êõüè í -

ðèí äå øè ô ðîâ êà ÿð, ãüàêIíè àâ òî ðäè êõüåí -âàé ñà øó ìóä ìà ñà ìàêú à ëà ÿð íè ãà íàé, Êàâ êàç -äèí Àë áà íè ÿ äèí äå âèð äèí õà ôà ëàã, êóëü òó ðà ïà -ïó ëÿð àâóí ïà òàë êIâà ëàõ òó õ âà íàé.

-­ "Àë­ïàí"­ ãà­çåò­ àãàë­ õüàé­è­äà­ëàé­ 19­ éèñàëàò­íà­âà...

À êàð ôàä ëàé äå âèð äèí ðå õè êòàá äèí ÷à ðà ðèíàðà äà ãüàò íà âà. Êúå íèí éèêú à êàé ôè êèð àâóí ãå -ðåê ÿ. Êúå Àçåð áàé æàí äà ðå ñ ïóá ëè êà äèí ãà çåò("Ñà ìóð"), êüâå æóð íàë ("×è ðàãú", "Àëàì"),ãüàêIíè ðàé îí äèí ãà çåò ("ÊöIàð") àêú àò çà âà. "Àë -ïàí äèí" ãúèë àãàêü òà âóð êðàð àáó ðó êüè ëèç àêú -óä çà âà. Ãüà âè ëÿé íè çàç êúå íèí èí òåð âþ äè êàéìåí ôå ÿò êúà ÷ó íà âè ëèê òIâà ðàð êüóð ðå äàê öèé -ðèí êîë ëåê òè â ðèç ÷àí äèí ñàãú âàë, ðóüãü äèíâåêú è âàë, àãàëêü ó íàð òIàëà áèç êàí çà âà.

ÀËÏÀÍ - 20 45

Èí­òåð­âþ­êúà­÷óð­äè­Êà­ì­ðàí­ÀëÀì­âè ÿ.­alamvi.kamran@mail.ru

Àì­áè­öè­ÿðàâà­÷èð,­àì­áè­-

öè­ÿð­àìà­÷èð,­ÿíè,àì­áè­öè­ÿð­ýñèë­ëàãüâè­÷èç­òàõü­àé­èí­ñàíè­äóü­íÿ­äè­ëàé­ãúèë

êúà­÷óí­âàé­èí­ñàí­ÿ.

ÑÓÁÚÅÊÒÈÂ

Àð­áåí­ ñòõà!­ Çà­ "Àëàì"­äèí­ ãúè­ëå­âàé­ íó­ì­ðà­äàêóü­íå­êõüåí­âàé­"Àëàì­"äèí­óëà­ìàð"­êIåë­íà,­ãçàôõóø­àòà­íà.­Âó­÷èç­ëàãü­àéòIà,­Êóü­íå­-­æåãü­èë­çà­ìàç"êëàñ­ñèê­øà­èð"­òIâàð­êúà­÷óí­âàé­êà­ñ­äè-­è­ìàêú­à­-ëà­ êõüè­íàë­äè­ êIåëäàéáóðóí­ ïà­òàé­ æó­âàç­ ÷Iåõèãüóüðìåò­ êúà­÷ó­íà,­ ãüàêIíè­ æó­âàõú­ ÷Iåõè­ ëåç­ãèðèêI­àâàé­äè­âè­ðè­äàç­êúà­ëóð­íà.­Ñàãú­ðàé­âóí!Ãüàõú­ëàãü­àéòIà,­çóí­à­ìàêú­à­ëà­äà­àâàé­êóü­ôè­-

êèð-ôàãü­ó­ì­ðèí­ãçàô­­ïà­þ­íèõú­ãà­ëàç­àêIàë(ðà­çè)ÿ.­Êóü­íå­­ðèêI­êó­íàë­äè­ëåç­ãè­÷Iàëàí­ìå­ñý­ëàé­ðè­-

êàé,­"Àëàì­"äèí­÷Iàëà­êàé,­ñà­øó­ìóä­àâ­òî­ðäèí­ôè­-êèð­ðè­êàé­­æó­âàí­­êüàòIóíàð­àãàêü­àð­çà­âà."Êõüè­ðàã",­ "ãà­ôàð­ãàí"­ ­ ãà­ôàð­ ÷íà-"Ìóü­øêóüð"

òIâàð­ àëàç­ õüàéè­ Ëåç­ãè­ Êúå­íè­âè­ëèí­ Òàâ­õà­íà­äèêúàä­éèñ­âè­ëèê­Õó­äà­òà­àðà­äàë­ãúàé­è­äè­ÿ.­È­ãà­-ôàð­à­âÿ­äå­äà­÷àç­ãå­ðåê­òèð,­àáóð­ãà­ëà­÷èç­æåç­âà­-÷èð,­ êóüç­ ëàãü­àéòIà,­ ÷íà­ ôàãü­óì­íàé­ õüè,­ ãüèêü­-âàí­÷àõú­"ïè­ñà­òåëü"-"ÿçè­÷è"­õüó­ðàé?!×àõú­ãüèêü­âàí­"ñëî­âàðü"-"ëóãú­àò"­õüó­ðàé?!­Ãúó­-

öà­ðèç­ áóãü­íàð,­ è­ ãà­ôà­ðè­ àëàé­ àÿì­-

46

Øà, ÷IàëàíãóðêIâàòIäèçýâåðèí

Èã ðà ìè "Àëàì" êIåë çà âàé âà õàð-ñòõà ÿð! Èíãüå, è ìóêü âà ðà æóð íàë äèí 4-ëàãü àé íó ì ðà âàõ ÷ó -íà çà. Æóðíàë ãüàì âè íå ëàé, ãüàì íè âè ÷å ãüàò íà âàé ìà òå ðè àë ðèí ïà òàé ãçàô ÷Iàãàé äè õüàí âà,ÿòIàíè ñà öIèðãú êè ìè âè ëåð, òà òó ãàé âè ëåð íè êâà ÷èç òóø. Ýõü, ñòõà ÿð, ÷è òIàë-êâàëàëàé ÷êà ÷è ÷Iàë ÿ! ×è Ëåç ãè ÷Iàë! Êüóä-âàä àãú çóð éè ñàí òà ðèõ àâàé, ñà àãú çóð éèñ âè÷-âè ÷åë àëà -÷èç, ïà òàé àòàé áó ðóç ëóêI õüà íà àëóä íà âàé ëåç ãè ÷Iàë!

×íà âè ëèê ôèí ïà òàë âèêIåãü êà ìàð âåãü åé ëà, ÷àõú àêàò òèé è äàé (êó òóí òèé è äàé)"òó ìàð" æå äà÷!. Ãüà ñÿò äà "Êóü ðå äà èêI ÿ, ÊIåëå äà àêI ÿ", "Àõ öåãüà èêI ëóãü ó äà, Øòó ëàòIâàêI ëóãü ó äà", "Êúó áà âè ÿð-Êüó ðàãü âè ÿð" àðà äàë êúâå äà. Ñòõà ÿð, êóüí çè ãúà âóð äààâàé âàë àêü óêü: ×àç êàí çà âàé äè - ÷è êüàòIóí ðèí, ÷è ðóüãü äèí ñàä âàë ÿ! ÈêI õüàé -èòIà, ÷è âè ëèê àêú âàç íà âàé ãçàô ìå ñý ëà ÿð ãüÿë æå äà, ÷åá íè ôàä âè ëåë äè!

ÐèêIå äåð äåð ãçàô àâà, àâà ÷èð äè àáóð êâà äàð äàé ðåêü åð ÿ!

ÑÓÁÚÅÊÒÈÂ

äà ÷è ÷Iàëà ÷ïèç êó òó ãàé ÷êà êüàç âà, êüóí âà ëàãü -àéòIàíè æå äà. ßòIàíè Ìàãü à÷êú à ëà äà õúóü òóüëý÷Iÿãú à í ðàë (êðåñ ëîé ðàë) àöóêü íà âàé, ÷Iàë âè ëèêòó õó äàé ÷êà äàë, àì êüó ëóõú ÿãú àç âàé(ÿçà âàé-âàú!) ñòõàé ðè êüà áóë çà âà÷, "ïè ñà òåëü" êõüå íàêàí äà, òàõü àéòIà ÷è "ïà òðî í ðèõú" õúåë àêàò äà,ëóãü óç àìà". "Êõüè ðàã" ãàô àðà äàë ãúó íè êàé êóü -íå ëàãü àí âàé ôè êèð ðè ÷è ôè êèð ðèõú ãà ëàç êüàç -âà. Àì ìà "-àã" ñóô ôèê ñ äèõú "ðèêI òàêIàíà ðäàé"ñà âó÷ ÿòIàíè ãà ëà, ãüàêI õüàé è ëà âè æå êúâå äà÷!-ëóãü óí ãüàõú òóø. Àð áåí ñòõà, ãüà âó íà ëàãü àé -âàë: -Êüèë õêàæ, Àð áåí! Êüóä ïà òà âèë ýêú óü ðàáåãü åì äà êàç! Êüâå ãà ôó íèõú" ðèêIèç òàêIàí âàë"êâà ëóãü óç, ÷ïèõú "-àã" ñóô ôèêñ êâàé àãú à äèõúãà ëàé âè ðè ãà ôà ðè ëàé ÷à âàé öIàð ÷Ióã âàç æå äà -íè?;

*­ôàð ôà ëàã- ýëêú âå äàé çàòI;

*­õàð õó íàã- ñà õúà÷;

*­êüåí òå ðàã-õüåë àõú à þí ïà òàë çå ðå ÿò;

*­øà ðàã-ñà êóüí ÿòIà áà ëà;

*­òå çå íàã-ñè ìåð àëàé àëàò ÿãú óí ïà òàë;

*­èíàã-è ÷êà;

*­ïåð ïè ëàã-àÿ ëàð ïà òàë;

*­êIâàðêIâà ëàã-êúó ø ðàí æèíñ;

*­âåð âå ëàã-ìà õó íèê êâàé èãèò;

*­çóð çà ëàã- ÷è ëåð çóð çóí(çàë çà ëà-âàú!);

*­êúâåêú âå ðàã- ãúèë àõú àé íà êúâåêú âåð êàñ;

*­êüå÷Iåðàã- êüå÷Iåäàé êàñ-êðè òèê;

*­ýëêú óü ðàã- ÷Iàëàé-÷Iàëàç ýëêú óüðäàé äè;

*­ãà ôà ëàã- ãà ôà ðèí ïIèïI, êIâàòI;

*­êüàë ÷à ìàã- òà ðàë ýêú å÷Iäàé êúà öó êIóì ïà÷;

*­õà ôà ëàã- àë ôà âèò;

*­ýêú âå ðàã- ñè ÿãü àò ÷è (Ô.Áà äà ëî âàí êõüè í ðàé);

*­ôè ðè ø òàã- õó ðó äèõú êó ìàé àÿë;

*­êúóãú ó ðàã- ñà âó÷ ÿòIà êúóãú âà äàé êàñ (èã ðîê);

*­ëó âà ðàã-ëó âàð ãàí (ñà ìî ëåò) ãüàë äàé êàñ;

*­ ÷Ióã âà ðàã- õó äîæ íèê (ãàô èêI êõüè íàë êóüíàêIàë ÿ, çàç ÷è äàé ãüàë äà);

*­ðàãú à ëàã- ñà êâåõú ÿòIà êòà äóí, êúåí ÷ó õ âàíïà òàë çàòI;

*­òóüêIóü ðàã- òóêIóüðçà âàé êàñ (Â.Ìóü øêóüðâè -äèí êõüè í ðàé);

*­éèãü àã-èðè öó ðóí êúàæãú àí;

*­ìóêIðàã-íà ðàò òàð (ÍóüòIóüãú ðèí ðà õó í ðà);

*­âàõ ÷àã-þá êà.

È ãà ôà ðèí ñà ïà þ íè ïðåä ìå òàð, àìàé ïà þ íèêñàð êúà ëóð çà âà. È êàð äèí âó÷ ÷Iàíà ÿ êüâàí?..

Ìàä íè, êóü íå "óü òóü" ãàô óðóñ ÷Iàëàé àòàí âàé -äè ÿ,- ëóãü óç âà. Çàç ÷è äàé âàë, è ãàô ðàãú ýêú -å÷Iäàé ïà òàí ÷Iàëà ðàé óðóñ ÷Iàëàç àòàí âàé äè ÿ.Íà ãàãü êóü íå ëàãü àé âàë òèðòIà, óü òóü ÿãú ó íèçà ÷Iàëà "ãëà äèòü" ëóãü ó äà ÷èð.

"Ïå ðå ïèñü"-"áèð áèöI"? Ýñèë ëàãü êüàç âà÷! ×èïà òà ðà "ïèð ïèöI"-"çà ïè ñ êà" õüèç êüà áóë çà âà.

Ñàä íè, êóü íå ëóãü óç âàé, À. Ôà òàãü î âà àðà äàëãúàí âàé "êIâåíêIâå ÷è", "çàð áà ÷è" ãà ôàð àð õà èç -ìà ÿð õüèç ÷Iàëà õóüç æå äà, àáóð ÷è àÿì äà ãå ðåêàìà ÷èð êIàçàé ðàë ýëêú âåí âà...

Èã ðà ìè êIåëçàâàéáóð! Ãüàð ñà õàëêü äè êõüè í -ðèí ÷Iàë àðà äàë ãúè äà ìàç, ãüà ÷Iàëàí õóü ðóüí ðà -õó íàð, äè à ëåê òàð ôàãü óì äà êüóí, æå ìÿ ò ðèí ÷Iåõèïàé ðà õàç âàé êúàé äà ÿð, êõüè í ðèí ðåêü åð-õó ëàðòóïIàëàé àâóí ãå ðåê êúâåç âà.

Êîí êðåò ÿç, ëåç ãè ÷Iàëàë êIåë-êõüèí ïà òàë àëà -òàé âèø é è ñàí 20-30-ëàãü àé éè ñà ðà ÷è õàëêü äèíâè ëèê-êüè ëèê õüàéè êñà ðè ñà âó÷ ÿòIàíè èé èçàëàõú íàé. Çàç ÷Iåõè êñà ðè âàé âàí õüàé è âàë,1926-éè ñóç ëåç ãèé ðèí ÷Iàëàç òà ëóêü ãóðêIâàòI(ñúåçä) Áà êó äà àâàë íàé, àì ìà êüè ëèç àêú àò íà -÷èð êüâàí. Âó ÷èç ëàãü àéòIà, ñàä òèð ëåê ñè êà äèíêî ìèñ ñè ÿ äàë ñà ãúâå÷Iè ãà ôóí ïà òàõú àé êúà -ðàãú àé êúàë ìàêú àë äè ÷Iåõè ìå ñý ëà ÿð ãüÿ ëèçêIâàòI õüàí âàé "êüè ëåð" ÷óêIóð íàé. Êóü ðå âèé ðè:-Øà, ÷íà "íóüêI" êõüèí! Êúó áà âèé ðè: -Âàú, "íóöI"êõüè äà! -ëóãü ó íàë äè ãóðêIâàòI àãàë õüà íàé. (Ãàôêâà òàé ÷êà äàë ëóãü óí, àáó ðó âàé"íóüêI"-"âî ðî -áåé"; "íóöI"-"ïòè öà" õüèç êüà áóë íàéòIàíè æå äàé.)

Àëàé âÿ äå äà ÷íà âó÷ íà êàí äà? Çè êüàòIóí ðàé, èìå ñý ëà 1926-éè ñóç àêú âà çàé ÷êà äè ëàé êúà ðàãú -àð íà êàí äà. Ëåç ãè ÷Iàëà àâàé ãüàð ïóä ðà õó í ðèíðå ãè î í ðàé: Àõ öåãü àé, Êóü ðå äàé, ÊIåëå äàéòèð ÷Iàëàí àëè ìàð, êõüè ðà ãàð, òà ðèõ ÷èð äàé êñàðêIâàòI õüà íà ëåç ãè ÷Iàëàí ëåê ñè êà äèí ìå ñý ëà ÿðôàä âè ëåë äè ãüÿë íà êàí çà âà. Ãðàì ìà òè êà äèíìå ñý ëàé ðèç áåãü åì ãúèë òàéãú àí, ãå ðåê àòàéòIàè ìå ñý ëà äàë íè õêâåç æå äà ÷à âàé!

×Iàë èëèì äèí ðåêü ÿé ÷è ðóí, àì âè ëèê òó õóíõüòèí ìå ñý ëà ÿð âè ëèê ýöèã äà ìàç ÿ òà äè àêàò íàâè æå êúâå äà÷, ÿ êè÷Iå õüà íà êüó ëóõú ÷Ióã õüà íàêIàí äà÷, ÿíè àáóð êúâå ðè ñè õèë ðàë òóí êó òóãçà -âà÷. ÃüàêI õüàé è ëà, ãúè ëåð êúàêú àæ íà êIâà ëà õèêýêå÷Iíà êàí äà!

Àëà òàé âèø é è ñàí 30-éè ñà ðà æåãü èë ÒóüðêèÿÐå ñ ïóá ëè êà äèí âè ëèê ÷Iàë àðàá-ôàðñ ãà ôà ðèõú -àé ìèõü ó íèí ìå ñý ëà àêú âàç íà âàé. Êà ìà ëè ñ ò ðèñà êóü ðóü âàõ òóí äà òóüðê ÷Iàë (àäàç "îñ ìàí -ëû" ÷Iàë íè ëóãü ó äà) ïà òàí ãà ôà ðèõú àé ìèõü -íà, ÷êà äàë õàéè ÷Iàëàí áè íå äàë ëàç öIèéè ãà ôàðãúà íàé.

Àëàé äå âèð äà èõü òèí ïðî öåññ äóü íÿ äèíãçàô ÷Iàëà ðà ôèç âà. ÃüàêI õüàé è ëà, ñòõà ÿð, øà÷íà íè æó âàí ÷Iàëàç èêðàìâàë êúàëóðèí, àì

ìèõüè âà öIàëöIàì ÷Iàëàë ýëêú óü ðèí!

47

Âàêú­èô­Ìóü­øêóüðÂè,

çà­ðè

À.Ïóøêèí

“Óçíèê”Ñèæó çà ðåøåòêîé â òåìíèöå ñûðîé.Âñêîðìëåííûé â íåâîëå îðåë ìîëîäîé.Ìîé ãðóñòíûé òîâàðèù, ìàõàÿ êðûëîì,Êðîâàâóþ ïèùó êëþåò ïîä îêíîì,

Êëþåò, è áðîñàåò, è ñìîòðèò â îêíî,Êàê áóäòî ñî ìíîþ çàäóìàë îäíî.Çîâåò ìåíÿ âçãëÿäîì è êðèêîì ñâîèìÈ âûìîëâèòü õî÷åò: "Äàâàé, óëåòèì!

Ìû âîëüíûå ïòèöû; ïîðà, áðàò, ïîðà!Òóäà, ãäå çà òó÷åé áåëååò ãîðà,Òóäà, ãäå ñèíåþò ìîðñêèå êðàÿ,Òóäà, ãäå ãóëÿåì ëèøü âåòåð... äà ÿ!..."

À.Ïóøêèí

"Äóñòàãú"Ëàìó ñà êüåôåñäà àâà çóí ìè÷Iå.Èíà ÷Iåõè õüàíâàé ñà æåãüèë ëåêüðå,Çè ãúàì êâàé þëäàøäè, ëóâ þçóðèç ãüèêI,ÊIóô ÿçàâà òIóüíèç äàêIàðäèí êIàíèê .

ÊIóô ÿãúèç, ãâàäàðèç, ãàãü çàç êèëèãèç,Ýâåð ãóç àêóíðèâ, ãàãü âàí èëèãèç,Ñàêè àäà, ðèêIå çè õèÿë êüóíà,Ãüà ëóãüóç êIàíçàâà : " Øà, ëóâ ãóí ÷íà!"

×óí àçàä êúóøàð ÿ, ôèí, ñòõà, òàäèç,Àíèç, a áóëóòäèí êüóëóõú êâàé äàãúäèç,Àíèç, à âèëè òèð ãüóüëóüí âàòàíäèç,Àíèç, çóííè ãàðàð àâàé ìàêàíäèç...

Àëåêñàíäð Áëîê

"Ïðîøëè ãîäà"Ïðîøëè ãîäà, íî òû Ñòðîãà, ïðåêðàñíà è ÿñíà; Ëèøü âîëîñû íåìíîãî ãëàæå, È â íèõ ñâåðêàåò ñåäèíà.

À ÿ - ñêëîíåí íàä ãðóäîé êíèæíîé, Âûñîêèé, ñãîðáëåííûé ñòàðèê, - Ñ îäíîþ äóìîé íåïîñòèæíîéÑìîòðþ íà òâîé ñïîêîéíûé ëèê.

Äà.Íàñ ãîäà íå èçìåíèëè. Æèâåì è äûøèì, êàê òîãäà,

Àëåêñàíäð Áëîê

"Éèñàð ôåíà"Éèñàð ôåíà, àììà âóí çàç Ìàäíè òIàðàì, èåð ÿ õüè;Òåê ñà ÷Iàðàð, öIàëöIàì àêâàç,Ñà òIèìèë êüâàí õüàíâà ðåõè.

Êüàêüàí, êàêóð êüóüçåê ÿ çóí,Óëóáðèí ñóâ âèëèê ãàëàé,- Ìóìêèí òóøèð êüèëèâ êüàòIóí,Õèÿëäèâ âàç êèëèãçàâàé.

Ýõü, äåãèøíà÷ éèñàðè ÷óí.Óüìóüðçàâà ãüà ýâåë õüèç,

ÝËÊÚÓÜÐÓÍÀÐ48

ÓÐÓÑ ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀÄÈí êËÀÑÑÈêÀÐ

ÝËÊÚÓÜÐÓÍÀÐ 49

È, âñïîìèíàÿ, ñîõðàíèëè Òå áàñíîñëîâíûå ãîäà...

Èõ ñâåòëûé ïåïåë - â äëèííîé óðíå. .Íàø ñâåòëûé äóõ - â ëàçóðíîé ìãëå. È âñ¸ ÷óäåñíåé, âñ¸ ëàçóðíåé - Äûøàòü ïðîøåäøèì íà çåìëå.

Âåðöè ÷Iàâàð à éèñàðèí, Õâåíà ÷íà ðèêIåë õêèç.

Éèñàð ôåíà, ýêóü ðóüõú òàç.Ñàäíè ÷è ðóüãü - âèëè ìè÷Iå.Âó÷ õúñàí ÿ, óüìóüðóüí ÷àç - Ôåéè éèñàð èéèç êüå÷Iå.

Ñåðãåé Åñåíèí

"ß ïîìíþ, ëþáèìàÿ, ïîìíþ..."

ß ïîìíþ, ëþáèìàÿ, ïîìíþÑèÿíüå òâîèõ âîëîñ.Íå ðàäîñòíî è íå ëåãêî ìíåÏîêèíóòü òåáÿ ïðèâåëîñü.

ß ïîìíþ îñåííèå íî÷è,Áåðåçîâûé øîðîõ òåíåé,Ïóñòü äíè òîãäà áûëè êîðî÷å,Ëóíà íàì ñâåòèëà äëèííåé.

ß ïîìíþ, òû ìíå ãîâîðèëà:"Ïðîéäóò ãîëóáûå ãîäà,È òû ïîçàáóäåøü, ìîé ìèëûé,Ñ äðóãîþ ìåíÿ íàâñåãäà".

Ñåãîäíÿ öâåòóùàÿ ëèïàÍàïîìíèëà ÷óâñòâàì îïÿòü,Êàê íåæíî òîãäà ÿ ñûïàëÖâåòû íà êóäðÿâóþ ïðÿäü.

È ñåðäöå, îñòûòü íå ãîòîâÿñü,È ãðóñòíî äðóãóþ ëþáÿ.Êàê áóäòî ëþáèìóþ ïîâåñòü,Ñ äðóãîé âñïîìèíàåò òåáÿ.

Ñåðãåé Åñåíèí

“Êàíèäè, çè ðèêIåë àëà”

Êàíèäè, çè ðèêIåë àëà Âè ÷Iàðàðèí ðàïI- ðàïIàð ãóí,Àñàí òóø çàç, ÿ øàä òóø çóí, Ìàæáóð õüàíà òåê òóíàë âóí.

ÐèêIåëëà çè çóëóí éèôåð,Âåðõèí òàðöèí ýõúåíðèí âàí.Ýõü, à ÷Iàâóç þãú êóüðè òèð,Àììà áóë òèð ýêâåð âàöðàí.

Çè ðèêIåëëà, ëóãüóäàé íà:" Àìóêüäà÷ è õóøáàõò ÷Iàâàð.Íà ðèêIåëàé çóí àëóäíà, Ñà ìàñàäàç ãóäà íàâàð".

Ãúåð÷èí òàðöè, êIóðóêI òàçà Àëóäíà êàð áàéèõðèí çè.Ãüèêüâàí õàðóç âåãüèäàé çà, Öóüêâåð áóðìà ÷Iàðàðàë âè.

Çè ïàøìàí ðèêI, òóüõúóüí òèéèç,Ñà ìàñàäè êàí ÿç àâà.Âàêàé àäà, ñà ýñýð õüèç,Ãüàäàí ïàòàâ õèÿëçàâà.

Øèèðàð óðóñ ÷Iàëàé ýëêúóüðàéäè Áèëàë Àäèëîâ ÿ.

Àäàí ïî ýçè ÿ äà äàãú ëà ðèí êúè ëèõ, òIóë, ÷Iåõè -âàë, áåãü åì âàë àâà. Âè ðè äà âàé íè àäàç áåãü åì -âàë âà ãüàõú êIàí çà âà:

×Ióëàâ öè ôåð àðóø æåç âà öà âà ðèç,Ïèñ êðà ðèí ñó ðàêü êúâåç âà ÿïà ðèç,Ïàãü àòIóç âà êè ëèã äà ìàç êà ïà ðèçÑàä Àë ëàãü äèí ìè çàí äèí õåë õàí âàòIà,Äóü íÿ èêIà ãüè ÷Iàâà ëàé õüàí âàòIà?

Ëåç ãè Áåãü ëóë (Ïàãü ëè âàí Èá ðàãü è ìîâ Êúà -ðà áå ãàí õâà) 1955- éè ñàí 28-ñåí òÿáðäèç ÊöIàððàé îí äèí Çèí äàí ìó ðóãú õóü ðå äè äå äèç õüà íà.Õàéè õóü ðå ìó à ëëèì êIâà ëàõ çà âà. Àäàí øè è ðàðñèô òå ÿç "Ñà ìóð" ãà çåò äèç, ðå äàê öè ÿ äè áà ñ -ìà àâóð "Àêú à òà øåãü ðå äèç" êIâàòIàë äèç, "ÊöIàð"ãà çåò äèç, "×è Ðàãú" æóð íàë äèç àêú àò íà. "Ìóë äèíöóüê" òIâàð àëàé ñà óëóá äèí àâ òîð ÿ. Çà ðè äèíêIâàë êúàêú àí ïå ëåë àëà. Àäàí ãúå íå ëàé Óü íóüãú -ðèí êà ìóí õóü ðåð, Øàãü íà áàò, Øàð âàë ñóâ ãúè -ëèí þêü âàë àëàé õüèç àê âà äà. Ýõü, è ðà ãàð, ïå -ëåð, òà ìàð, âàöIàð øè èð òóø íè áåñ? È ïå ëå ðàë

øà èð òàõü óí ãó íàãü ÿ æå äè. Ëåç ãè Áåãü ëóë õàéè÷è ëåë, öà âà ðàë, ÷Iàëàë àøóêü êàñ ÿ. Âè ëèç àê -

âàç êüà áóë òå æåç âàé òà òó ãàé âè ëåð ÷Iåõè òIàëõüèç, ðèêIèí òIàëà áóí õüèç öIàðà ðà òâàç âà àäà:

Õúñàí äè õúñàí äàë äóü øóüø õüàé èä òóø,Çà ðè äèç êàí õüó íàë èëãü àì ãàé èä òóø,ÊèöIíè êàö ñà ä ðà íè ðåêúå ôåé èä òóøÀ êüè ëÿé âó÷ òèðòIà ãè ëà íè ãüàì ÿ,Äóü íü ÿ äèí êðàð äóñò, õà æà ëàò - ãúàì ÿ.

Àì êüà áóë íà âàé "ËÅÇ ÃÈ" ëàêIàá äèí çà ëàí -âàë, ÷Iåõè âàë âè ÷èí êúóü íå ðàë õóüç àëàõú çà âà,òàá ãóç âà, è êàð äèí âÿãü òå äàé êúâåç âà. Ëåç ãèÁåãü ëóë ìèë ëè ðóüãü äèí, óüòêåì ãüèñ ñå ðèí çà ðèÿ. Àäàí øè èð ðà íàêü âà äèç, ÷Iàëàç êà íè âàë àâà:

...Õóü ðå àâàç ìàë êàí òèé èç,Õàéè äè äåä ÷Iàë êàí òèé èç,ÐèêIå ýë äèí òIàë òIâàí òèé èçÑàä õüà íà âà øåãü åð íè õóüð,Àêú àò çà âà êüè ëåë ïå õèð.

ØÀÈÐÄÈÍ ØÀÈÐÄÈÊÀÉ ÃÀÔ50

×è ÷Iåõè çà ðè Êå ëåí òåð ìàú ëèì äèç ôàä-ôàä ëóãü ó äàé ìè ñà ëàð àâàé. Àäà øà èð ñàøè èð äè ëàé ÷èð æå äà, ëóãü ó äàé. Çà ãúè ëå ãüà òàé öIèéè øè è ðàð êàø ãà ëàç êIåë äà, õóøàòàé áóð ìàä êIåë õúèé è äà. È ìóêü âà ðà ÷è äàãú âè ñòõà Ëåç ãè Áåãü ëó ëàí öIèéè ïî ýçè -ÿ äèí ÷åø íå ÿð êIåë íà, õúóêú âàç âàé òó õóë äè ëàé çåì çåì õüèç àëàõ íà çà. ×àç êõüè äàé áóðòIèìèë òóøòIàíè êIàêIàðèâ öIóêI, òóïIàðèâ öóïIóð êüó íà ðèêIèí ãàë òàäõü ó íàð ÷à ðà ðà,öIàðà ðà òâàç àëàêü äàé áóð àêü âàí íè ïà ðà òóø. Àì, âè ÷èç êIåë çà âàé áóð àâàé, ãüèñ ñå ðèâðèêI ðà ìèç æåç âàé çà ðè ÿ.

Çèíäàíìóðóãúà ñà øàèð àâà...

Çà àäàí öIèéè øè è ðàð êIåë äàé ëà, âè ëè êàíøè èð ðà àâàé õüèç ðóüãü àìàéäè àêóíàéòIàíè, ñàòIàë, ñà äóü íÿ äè êàé, èí ñà íà ðè êàé õúåë õüóí, ñà÷è íå áà âè÷-âè ÷èâ àãà òóí íè êüàòIàíà. Èí ñà í ðèí

âåðöIè ìåç íè ñà øó ìóä ÷èí àêóð çà ðè äèí æåí ãè -íèí ñà ðåõú íè "õúåë" ÿ æå äè. Âó ÷èç èí ñà í ðèçòàá ÷è äà, ñà íàë ôó òIóü íà âó ÷èç ñàä-ñà äà -êàé ÷Iàíà ðà õà äà, âó ÷èç ÷è ëåð ìà ñà ãó äà, âó ÷èçãüàõú ïà ðà ÷Iàâóç áàòIóë àê âà äà, âó ÷èç...? Àêü -âàí "âó ÷èç" ðèí äóü øóüøäà çà ðè äåð äè íè êàéõà áàð êüà äàé äàõú êúåêú âåç àìóêü çà âà:

Âó÷­çà­âà­­êõüå­íà­­êIåë­äàéä­­àâà­÷èð,ÖIèéè­­êIâàë­­ýöèã­íà­­ìåë­äàéä­­­àâà­÷èð,Êúâàéè­­ñòIàë­ðè­êàé­­ñåë­äàéä­­àâà­÷èð.Àâà÷­­÷å­ðåê­äè­êàé­­­ìàí­­èé­è­äàé­äè,Äåð­äèí­êàé­õà­áàð­êüàç­÷àí­èé­è­äàé­äè...

È "Âó ÷èç ðè" ÷Ióëàâ ÷óêIâà ðèõú êâàé òIàë äè õüèççè ÿõà êüó íà þçóð äà, ñà øó ìóä þêú óç çè ðåêú èí -âè, ðèêIèí âè æå äà. ÐèêI è æó çó í ðèí öIàðöIå ÿãú -àç, ÷à ëó õèç àìóêü äà. Ñà çàòIíè çà êüàòIèäà: è êà -ñ äèí ðèêI ñàÿ òóø. Øàãü íà áàò äèí ãóð ãóð ÿ.Àì ÷Ièá-÷Ièá, êàì-êàì âè ÷èç ðåõú æàãú ó ðèç,ìè÷Iè -ìè÷Iåðèç è ðåêúå ýêâ êüàç àëàõú çà âà.

Èêü âàí òà òó ãàé âè ëå ðèí þêü âà, ñà õúñàí òIàëàâà ÷èð ëåãü çå æàãú óð èç, èí ñàí ïàê âè ëèíêóêIóø äàë èí ñàí õüèç àê âàç êàí çà âà àäàç. Àäàòåê àÿì äèí, êüè ëè õ ðèí ÷Iàíà ïà òàð êúà ëóð çà -âà÷, Áåãü ëóë ìó à ëëèì äèí ïî ýçè ÿ äèí, òóüêIóü ðó -íà ðèí êüè ëèí öIàð, êüè ëèí ãàô ÈÍ ÑÀ Í ðèç, ÈÍ -ÑÀÍ ÂÈ Ëèç, õàéè ÷Iàëàç, Âà òàí äèç, äè äå-áó áà -äèç ãüóüðìåò àâó íèç ýâåð ãóí ÿ.

Àì ñà êè ãüàð êà ìó íà ãüàõú-àäà ëàò äèê êúåêú -âåç âà, àì ìà è äóü íü ÿ äèí êðàð ýõíà, êüà áó ëèç,èëè âà ðèç æåç âà÷. Èí ñàí äèí êúåí íè-êúå öå ïàäêüå÷Iåç âà. Ãüàõú äèí ðåêúèç ýâåð çà âà. Çà àäàíñà øó ìóä øè èð èí òåð íåò äà ýöè ãàé ëà êIåë çà -âàé áó ðó ïà ðà õóø äèç êüà áóë íàé. "ËÅÇ ÃÈ ßÐ"ãðóï ïà àðà äàë ãúà íà âàé ÷è êüåãü àë æåãü èë ÀíàðÓü íóüãú âè äè àäàç è æóü ðå ãà ôàð êõüå íàé: " Àäàíïî ýçè ÿ äà óü ìóüðäèí ôè ëà ñî ôèÿ àâà". Ãüèêü âàíäóüç ëàãü à íà âàä øè èð êIåëàé æåãü èë äè. Àì ìàçà ðè äèõú ãà ëàç èõ òè ëàò àâóð êà ñ äè àäàç ÷àíàëàé ýí öèê ëî ïå äèÿ ëóãü ó äà. Çóí àäàí ðà õó í -ðè êàé òóõ æå äà÷, õúñàí òIåì õüèç êüà áóë äà.

Çàç ãçàô êñàð ÷è äà, ýâåë ëàï õúñàí øè è ðàðêõüå íà, àõ ïà øè èð äè âàé ÿðãúàë õüà íà âàé. Ýõü,öóïIóð ïà ðà áó ðó ãúè ëå êüóí âà. Àì ìà êüè ëèçìóòIóüãú õüàé è ëà êõüèç õúè æå äà÷. ÐèêI àêü óë äèëóãü óç âàé äà ëàé êúå ðåõ äèõú àêú à òàéòIà, âè÷è-âè÷àê âàç-àê âàç öIóç âåãü åéòIà õúñàí çà ðè æå äà. Èêàð íè âè ðè äà ëàé àëàêü äà÷. Âó ÷èç ëàãü àéòIà âè -ðè äå âèð ðà äóü íÿ äàë è èí ñà íà ðèí êüè ëåð êúâà -íå ðà, êúâà íåð êüè ëå àêü óí âà, êüèë ãüàõú ãà ôó íèõàí âà. Ëè òå ðà òó ðà, êõüèç âàé äàí êüàòIóíè ëàéêIåë çà âàé äàí ôè êèð äàë êüâàí ÿ. Èì àäàí ÷Iåõè -

âàë íè ÷à ñ ïàð òàõü óí ÿ. Ãüèñ ñå ðèí êüå íåð êüè -ëèí, àêü óë äèí ãúè ëå ãüàò íà "âàú" ëàãü àé ëà àêú -âà çèç æåç âàòIà, õúñàí ýñåð õüà íà÷ ëàãü àé ÷Iàëÿ. Êüèë, òàí ãà ëà òàéòIàíè ðèêIèç è÷Iè õüó íè âàéòIåì êúâå äà. Ãüà èäàç øè èð ëóãü ó äà.

Ãüàõú­­-­àäà­ëàò­­âè÷­àâà­÷èð­­äóü­íü­ÿ­äà,Äóüçâè­ëè­êàé­ëàãü­êâàí­êõüèí­ãå­ðåê­ÿí?Âè­÷èí­­íàêü­âàä­­êúà­äèð­òå­÷èð­­èí­ñà­í­ðèíÒà­ðèõ­íè­­÷Iàë­­ðèêIåë­­­õêèí­ãå­ðåê­ÿí?

È øè èð äà âè ÷èí ðèêIèí òIàë êIåë äàé äàí âè -ëèê ñà æó çóí õüèç ýöèã çà âà, ñà âåêúè öIâàãú -çà âà. Æà âàá êIåë äàé äà âàé êàí çà âà, ôè êè ðèçòàç âà, äóüç ðåêú åë ãúèç àëàõú çà âà. Êúå íå âàé àêüèë àâà ÷èð êüàòIóíàð, ãüèñ ñåð ïî ýòèê ãà ôó íèçóñ òàä âè ëèâ ýëêú óüðíà, êIåë äàé äè øè èð äèí äó -íü ÿ äèí ñóüãü óüðäà òâàç âà. Ãüà âè ëÿé, çà Ëåç -ãè Áåãü ëó ëà êàé êõüèí êüåòIíà. Àìà ðèêIèí çà -ðè ÿ ëóãü óç. Àê âàç âàé âàë, êüàòIèç âàé âàë êõüè äà.Äàãú äèí õóü ðå äàãú âè äèç õàñ ðåãü àò òó ÷èð óü -ìóüð êüè ëå òó õóç âàé, ðèêIå öIàé àâàé çà ðè äèçâè ÷èí âè ðè òIåì øè èð äèç ãó äàé êúó ëàé øàðòIàðàâàéòIà ãüèêü âàí êõüè äàéòIà àäà?

Ýé­âàç­ÌÀЭÂÀÐ,çà­ðè

ËÅÇ­ÃÈ­­ÁÅÃÜ­ËÓË

ÊIÅÂÈÇ ÆÅ ÄÀ×

Êàéè ðèêIèç ÷èì àêú óä äà÷ öIàÿ ðè,Öàé ëàõú àí äà êóüç èé è äà÷ öIàìà ðè,Þêü âà òóðòIàí êúè çèë äè êàé êà ìà ðèÀëóêü àéòIàí çàð-çè áà äèí õà ëà òàð,ÊIåâèç æå äà÷ ïèñ àìà ëàð, ãúà ëà òàð.

Íè ñèí ëàé ïóë àêà òàé áóð, äàêIóð áóðÁà òèí äà ìàç ÷åá ýã ðè áóð, êà êóð áóðÝë äè àâóð õúñàí êðàð òà êóð áóðÊó òóðòIàíè êúà øàð ãà ëàé òóïIàëàð,ÊIåâèç æå äà÷ ïèñ àìà ëàð, ãúà ëà òàð.

Êâàç êüàí òèé èç õàéè Âà òàí, õàéè ÷Iàë,ÐèêIåâà ÷èç ýë äèí äåð äåð, àäàí òIàëÞãú äè-éèô äè êIâàòI èé èç êIàíç ïóë íè ìàë,Êúåêú âåéòIàíè êIåâèç ïó ëàð øà áà øàðÊIåâèç æå äà÷ ïèñ àìà ëàð, ãúà ëà òàð.

Êè ìè òàõü óé êüåãü àë êà ñ äèí ðèêIå öIàé,×è ðèêIåðà ãüàò òà âó ðàé ìåêü íè-êúàé,ÀòIàé ëàõú äè äóü íÿ äè êàé êüè ñ ìåò - ïàéÊúè çèë äè êàé êó òóðòIàíè âó íà âàð,ÊIåâèç æå äà÷ ïèñ àìà ëàð, ãúà ëà òàð.

ØÀÈÐÄÈÍ ØÀÈÐÄÈÊÀÉ ÃÀÔ 51

ÊÐÈÒÈÊÀ52

"Çè øè è ðàð õàéè ÷è ëè êàé íè, òIåáè àò äè êàé ÿ",-è ãà ôàð àëàé äå âèð äèí çà ðè Ýé âàç Ìàð âà ðàí -áóð (Ãóü ëà ëè å âàí áóð) ÿ. ÐèêIèâàé íè, àäà òIåáè -àò äè êàé êõüåí âàé øè è ðàð ãüàð ñàä ñà ãåâãü åð ÿ.ÒIåáè àò äàë ðèêI àëà ÷èð êà ñ äè âàé òIåáè àò äè êàéèêü âàí èåð êõüèç æå äà ÷:

×è êIâà ëè âàé êå ôåð ïà òàÄåãü íå êàì àâà.Êüèë êúà ÷óí âàé ãóü íåä õó ðàéÑå ðèí òàì àâà.

È öIàðàð êIåë äàé ëà çàç õàéè âà òàí äèí øè êè -ëàð: ñå ðèí òà ìàð, ýêóüí ÿðàð, öà âóí àðø äà"õúóü ðåç ìàé ãúå òåð", "ãóü ëóü øàí öàâ", "âàí-âàí -öå òâàç" ýêóü íèí ìà íè ÿçà âàé êúó øàð, "÷ïèíàòèð äè êàé áàéãü óø" àê âàç âàé öóüêâåð, "êà ìóíþêü âà âåð öè âàí öèâ" àâàõü çà âàé, "áå ðå êàò äèíäàä àâàé" áó ëà õàð àê âàç âà. È ìè ëè òIåáè àò äè,àäàí àêó í ðèí ãóüð÷åã âè ëè èí ñàí äèí òIàë íè ÿðãú -àë èé èç âà. Øà èð äè êóü ëóü-øóü ëóü íè êâàç äèêú -

åò äèâ äè êüàòIàíà êõüèç âàé âè ëÿé, è ÷êà ÿð àäàíðèêIèç õóø áóð, áàãü à áóð òèð äè àê âàç âà:

Ñèô òå øè èð è äå ðå äàÊõüå íàé äó ñ òàð.

Ïàø ìàí ÷Iàâóç íè, øàä ÷Iàâóç íè è áó ëàõ äè êàé"øó ìóä ðèêIèç þë äàø õüà íà, àøêú è äèç íè øå -ðèê"! Àì àêóð ëà æåãü èë âè ëåð ðèêIåë õêâåç, ðèêIàëàõü çà âà. È áó ëàõ äàë ðèêI àöóêü òà âóð êIåë çà -âàé äè áà æàãü àò æàãú è äà:

ÖIèðãú è íà âàç êâà ðàð æå äàé×åø ìå äèí êúâà ëàë.è äå ðå äàé ÿë çà âàé òèðÕúâà äàé ñà ñòIàë.

Èõü òèí ãà ôàð àí æàõ õàéè ÷èë ðèêIèí ñèäêü è -äàé êIàíè êà ñ äè âàé êõüèç æå äà. "Ãúå íåë ÿòàðõüàí âàòIàíè, íåãü æå äà÷ áó ëàõ", - òå ñ òèêü àð çà âààâ òî ðäè. Àì ãüàõú ÿ: è áó ëàõ äèõú ãà ëàç óü -

×Iàë òIâàð àëàéïIèðåë øà!

ÊÐÈÒÈÊÀ 53

ìóüðäèí ñà ïàé, ðèêIèç õóø ïà ðà âàêú è à ÿð ôåí -âà.

Èí ñàí äèí õçàí, òó õóì, âà òàí íè - áó ëàõ ÿ ëàãü -àéòIà æå äà. ×à êàé ñàä àìàé êüâàí è "áó ëàõ äà" ÿäæå äà, èêI õüàé è ëà æó âàí "áó ëàõ" ðèêIåëàé ðàêú -óð íà, "íåãü àâó íà" âè æå êúâå äà÷.

Õàéè ÷èë - èí ñàí äèí ÷åø ìå ÿ. Øà èð äèí ÷åø ìå- ×è ïè ðàð õóüð, àäàí ãóüð÷åã êüóä ïàä ÿ. È ÷êà -ÿð âè ÷èç õóø õüóí Ýé âàç ìó àë ëèì äè ïà ðà øè èð -ðà êõüåí âà. Àáó ðó êàé ñàä - "Øà ×àð õè äàë ôèí"ÿ. È ÷êà ÿð éè ñàí ãüè âàõ òóí äà õüàé èòIàíè ãóüð÷åãÿ. Àâ òî ðäè òIåáè àò äè öóüê àõú àé íà âàé ÷Iàâó íè -êàé àøêú è äèâ äè êõüèç âà:

Ëå çåò êúà ÷óç äóü íü ÿ äè êàéÊúâå äàé âàõò àâà.Öóüêâå ðè êàé õúóü öóü ãàí íè,Âåêü èí òàõò àâà.

Ëå ÷å êðè ëàé ñòIàë êIâàòIíàÀöIóð íà òàêúà.Õàéè ÷è ëè âè ÷èí ãúè ëèâÀõú àé íà ñó ô ðà.

×àð õè äèí ïåë òIåáè àò äè ÷Iàãó ðàé ëà ìà ñà ÷è ëèâãåêú è ãèç ïà ðà ÷å òèí æå äà, âó ÷èç ëàãü àéòIà, õàéèâà òàí äè ëàé, àäàí ÷è ëå ëàé âåð öè çàòI è äóü íü ÿ äàáà æàãü àò æàãú è äà. ÃüàêI òóø íè? Ãüèêü âàí ðèêIèçòIàð õüàéòIàíè, õàéè íèêIåð, ÷óü ëåð àêóð ëà,"àëàõü äà ãóüãü óë", ðóüãü äèç øàä æå äà, ìóüãü óü -áàò äèí ãüèñ ñåð àõ âà ðàé àâàò äà. Èõü òèí ("÷Ièæýëêú âåç âàé öóüêâå äè ëàé/Ñà íà çäèâ êúóãú âàç")âàõ òóí äà ÷è ëèç ãàð íè "ïå õèë-ïå õèë" êè ëèã äà:

Õúóõú âà íà öóüê, þçóð íà ãúèëÊà íè äàç âè ÷èí.Çóí àêó íà ðåãú óü âàë íà×óü íóü õàð íà ÷èí.

Øà èð òIåáè àò äèõú ãà ëàç âè ÷èí ÷Iàëàë ðà õàç âà,àäàç, òIåáè àò äèí ãüàð ñà æèç âè äå ãèø âàë àê âàç -âà, âè ëè ãüàð ñà àäàí þçóí êüàòIóç âà, òàõü àéòIàèêü âàí èåð öIàðàð àðà äàë àòóí ìóì êèí êàð òóø.Àâ òî ðäè ýõè ðèì æè áåíä è ãà ôà ðàë äè ãüà âàÿêóü òÿãü çà âà÷:

È íàêü âà äèí öóüêâå äèç íèÍà ìóñ, àð àâà.Çè øè èð ðà, ãüà âè ëÿé ÿ×àð õèä òIâàð àâà.

Õàéè ÷è ëèí òIåáè àò äè, àäàí öóüêâå ðèí àòèð äè,øà èð äèê ãüå âåñ êó òàç âà, áå ðå êàò êâàé èëãü àìãóç âà, öIèéè øè è ðàð àðà äàë êúâåç âà. Àáó ðó êàéñàä íè "Êüå çèë æå äà öIàðà ðèí êIâà÷" øè èð ÿ:

È ïåë öIàð ÿ, à êàì àâàç,Ãúè ëè êàé êüàç, ÷êà äàë òàç.Øè èð êõüèí ëå çåò ÿ çàç,Êüàêü à í ðè ëàé êè ëè ãàé ëà.

ÖIèéè ãàô íè, öIèéè ìà íèÔè êèð êàí äà çàç.×óüëäèí öóüêâåä àòèð ãà ëàé Øè èð êàí äà çàç.

Æó âàí õàéè ÷èë, õóüð êà íè Ýé âàç Ìàð âà ðà"Çè ìóã" òIâàð àëàé øè èð äà êõüèç âà:

ÐèêI àëà è ÷è ëèíÑà êà íè ñèð äàë.Çè Âà òàí ×è ïèð äàë.Çè ìóã ×è ïèð äàë.

È ÷êà - õà ëèñ ìóã ÿ, èíà "ñèô òå íå ôåñ íè","ñèô òå àøêú è íè, ñàä ëàãü àé øè èð" àðà äàë àòàé -äè ÿ. Ãüàð ñà ÷Ièá àëàé ÷êà òà ðèõ, "ïIèðå ðèí ìà -êàí" òèð äè øà èð äè êIåë çà âàé äàç òå ñ òèêü àð çà âà:

Ãüóü ëåð êüâàí äåãü íå òèð,È ÷èë êüâàí ÷Iåõè.Ãüàð ñà ÷Ièá, òà ðèõ ÿÃüàð ñà êúâàí "ðå õè".

Àâ òî ðäè âè ÷èí ìóãü ìàí êà íè âà òà íýãü ëèé ðàë,àáó ðóí "ðèêIèç õóø êúè ëè õ ðàë" äà ìàõ çà âà:

Èí ñà íàð ðèêIèç õóøÊúè ëè õàð êúå íè.Ñà õóüð ÿ, ñà ýë ÿÌóãü ìà íàð êà íè.

Ñåéôåääèí Ñåéôåääèíîâ:Øåô­òåë­äèí­òàð­öè­öóüê­àõú­àé­íà.

Àëàé äå âèð äà íè âè ðè ñè ðåð àõú àé íà êóü òÿãüòàõü àí âàé ×è ïèð õóü ðåë Ýé âàç ìó àë ëèì äèí ðèêIàëà. È ãüèñ ñåð êúà òè àâóí ïà òàë, âà òàí êà íè âè -ëèí ðóüãü õêà æóí ïà òàë àâ òî ðäè âè ÷èí øè èð -äèí ñèô òåãü àí áåíä íè ýõè ðèì æè äè ñàä àâóí âà:

ÐèêI àëà è ÷è ëèíÈ êà íè ñèð äàë,Çè Âà òàí ×è ïèð äàëÇè ìóã ×è ïèð äàë.

Âà òàí, õàéè õóüð æå äà, ëåç ãè ëàãü àé òIâàðàìóêü äà èí ñàí äèç õàéè ÷Iàë àìàé êüâàí. ×íà ÷èõàéè ÷Iàëàç ïà ðà ÷Iàâóç äè äå äèí ÷Iàë ëóãü óç âà.Àäàç ãüà âàÿ èêI ëóãü óç âàé äè òóø, àäà äè äå äèííèêIåäèõú ãà ëàç èí ñàí äèí êúå íå ÷êà êó òàç âà:

ÍåêIåäèê àêàõü íàÕàéè ÷Iàëàí äàä.Áà äå äèí ìà õàð íèÄè äå äèí áà ÿä

Èí ñàí äóü íü ÿ äèí ÷Iàëàð ãüèêü âàí õúñàí ÷èðõüàé èòIàíè, âè ÷èí äè äå äèí ÷Iàëàë êõüåí âàéöIàðà ðè ãóç âàé ìà íà äèí ãúà âóð äà âè ðè äà ëàéõúñàí ãüàò äà, ðèêIèíè õúñàí êüàòIóäà. Øà èð äè"÷àí äè ëàé íè áàãüà ÿõú æó âàí ÷Iàë" âå ñè èé èç âàæåãü èë íå ñèë äèç.

ß ñòõà ÿð, êüè ëÿé-êüè ëèçÆó âàí äè äåä ÷Iàë ÿ çè ðèêI

("×Iàë ÿ çè ðèêI øè èð äà")

"Ãüàð ñà èí ñàí äèç âè ÷èí äè äå ãüèêI áàãüà ÿòIà,ãüàêI ÷Iàë íè áàãüà õüóí, êIàí õüóí ëà çèì ÿ", -ëóãü óç âà âè ÷èí øè èð ðà Ýé âàç Ìàð âà ðà.

Äè äå äèí ÷Iàë, êIàí õüóí òIèìèëÊà íàð íà êàí äà.Èåð âè ëåð öIàðà ðà òâàçÂà íàð íà êàí äà.

("Êàí õüóí òIèìèë ÿ")

Øà èð äè âè ÷èí òóüêIóü ðóü íðà ÷Iàëà êàé, àëàéäå âèð äà àäàí âè ëèê àêú âàç íà âàé ÷å òèí âè ëå ðè -êàé ìóêü âàë-ìóêü âàë êõüèç âà, âó ÷èç ëàãü àéòIà,àëàé äå âèð äà øåãü åð äà óü ìóüð òó õóç âàé, Ãúóð -áàò äà, Óðó ñàò äà àâàé ñà áÿ çè ëåç ãè õçà íàð äè -äå äèí ÷Iàëàë òIèìèë ðà õàç âà, àÿë ðèç ÷Iàë ñà àêü -âàí õúñàí ÷èç âà÷, êõüè íè êàé ÷óí ðà õàí íè òèé èí.È êàð äè øà èð ïàø ìà íàð çà âà, àäà òIàëàá çà âà:

Æåç òàõü ó ðàé Óðó ñàò äà Ñà óðóñ àð òóõ.

Ëåç ãè ÿð êóüí, äè äåä ÷Iàëàë -Ëåç ãè äàë ðà õóõ.

("Ëåç ãè äàë ðà õóõ")

Øà èð äè ÷Iàëàí ÷å òèí âè ëå ðèõú æåíã ÷Ióã âàç -âàé áó ðóç "÷Iàë òIâàð àëàé ïIèðåë øà", ÷Iàëàâ àãà -òà êõüèç âà:

Àê âàç-àê âàç ÷êIèç âà ÷Iàë,Êüèë àãú ó çèí ÿìàí ÿ.Ãà òàéòIàíè êóü íå Ýé âàç,Èëè âàð äà çè õúåë çà.Æó âàí ãà ôàð ìå öåë àëàç, ×IÀË òIâàð àëàé ïIèðåë øà!

("×Iàë òIâàð àëàé ïIèðåë øà")

Ðóüãü àìàòIà âè ÷àí äà,ÐèêI àìàòIà âè òàí äà,Ìè÷Iåðàé ôàä àêú à òà,Õàéè ÷Iàëàâ àãà òà.

("Õàéè ÷Iàëàâ àãà òà")

Ëåç ãè ÷Iàë õóüç àëàõú íà âàé ãüàð ñà èí ñàí äèçäè äå äèí ÷Iàë "íà ìóñ íè èìàí" ÿ. È ÷å òèí âàë àëàéâàõ òóí äà ãçàô âåêú è âè ëåë äè ÷è âè ëèê àêú âàç íà -âà. Àëàêü äà íè ÷Iàë ïà òàë äè æåíã ÷Ióã âàç, æå -äà÷ íè, ÷à ëàé àñ ëó ÿ. È êàð äèç êè ëèã íà Ýé âàç ìó -àë ëèì äèç ìó ðàä àâà: "Çóí àëåì äèç ëåç -ãè ÷Iàëàë ÷èð õüó ðàé!"

"Ýé âàç ÿ çóí" øè èð äà èõü òèí ãà ôàð àâà:

Ýé âàç ÿ çóí, ÿðãú à ðà íè-ìóêü âà ðàØè è ðàò äà æó âàí æèãú èð-ðåõú àâàé.

Ýõü, Ýé âàç ñà äàç íè óõ øàð òó øèð, âè ÷èç õàñòèð ðåõú àâàé øà èð ðè êàé ÿ. Àäàí øè è ðàò äèç âè -÷èí ñòèë, òóüêIóü ðó í ðèç äè ãàé êIàëóá àâà. Àäàíãçàô øè è ðàð òIåáè àò äèí èåð âè ëè êàé, Âà òàí -äèí ÷è ìè âè ëè êàé, äè äå äèí ÷Iàëàí âåð öè âè ëè êàéÿ. Ãüà âè ëÿé íè Ýé âàç ìó àë ëèì òIåáè àò äèí, Âà -òàí äèí, õàéè ëåç ãè ÷Iàëàí ãóüð÷åã âè ëè êàé ìà íèòåñ íèô çà âàé çà ðè ÿ ëàãü àéòIà, ÷óí ÿãú àë æå -äà÷...

Ãþçåëÿ ÃÜÀÑÀÍÎÂÀ,ôèëîëîã.

Ñàíêò-Ïåòåðáóðã

ÊÐÈÒÈÊÀ54

ÝÒÍÎÃÐÀÔÈß

Êúà­ëà­æóãú­õóüð­êòóí­âàé­÷êà­òà­êóí­ìàç­òIâàðöIèíýòè­ìî­ëî­ãèÿ­ãúà­âóð­äà­àêü­óí­÷å­òèí­ÿ.­Çè­è­­æó­çó­-íèç­çè­õâà­íà­õà­Íà­ñðóë­ëàãü­ñòõà­äè-­õóüð­öIàðöIåòóí­âàé­êüàêü­àí­êIóíòIàð­êúà­ëóð­íà,­ëàãü­à­íà:-­Âàç­íè­àê­âàç­âàé­âàë­ õóü­ðèí­ êüóä­ïàä­ êüàêü­àí

êIóíòIàð­ÿ­âà­àá­ðó­õóüð­êIåëå­äè­õüèç­õüóüçâà.­Ãüàè­ êàð­ôàãü­óì­äà­ êüó­íà­ õóü­ðóüç­ Êúà­ëà­æóãú­ òIâàðãà­íà­âà.­Êúà­ëà­æóãú­-êIåëå­äà­àâàé­áóð.­ßç­íè­ãüàêIÿ,­ðàãú­íè­è­õóü­ðå­ãåæ­àêü­àç­âà­âà­õóü­ðóüç­ãüàõü­óíïà­òàë­òåê­ñà­"Ãå­äèê"­ëóãü­ó­äàé­(ãóüãú­óü­íàé­àòIàí­-âàé)­ðåõú­àâà.­Õóüð­êòó­íà­âàé­÷êà­ãüàì­ÿãú­èé­ðè­-êàé­õóü­íèç,­ãüàì­íè­êüèë­õóü­íèç­òóüêâåé­øàðòIàðàâàé­ ÷êà­ ÿ.­ ßãú­àé­ âåêü­åð,­ àòIàé­ êIàðà­ñàð,­ìà­ñàïà­ðàð­ õóü­ðóüç­ õêèí­ ðàãü­ÿò­ ÿ.­ Àáóð­ íà­ ëóãü­óí,àâàõü­íà­õêâåç­âà.­Õóü­ðóüí­êüâå­ïà­òàé­ãúâå÷Iè­ñó­-âàí­âàöIàð­àâàõü­çà­âà­âà­âàöIóí­êúâà­íå­ðè­êàé­õóü­-ðóüíâèé­ðè­ êIâà­ëåð­ ýöèã­çà­âà.­ Êúà­ëà­æóãú­äà­ ÷èìà­ñà­ ðàé­î­í­ðà­ àâàé­ íàêü­âà­äèí­ êèð­ïè÷­äè­êàé

ýöèã­íà­âàé­ êIâà­ëå­ðàë­ òIèìèë­ äóü­øóüø­ æåç­âà.Õóü­ðå­êüâåãü­à­âà­äèí,­êüè­ëåë­êúåí÷Iåá­àëàé,­õàí­-âàé­êúâà­íà­ðè­êàé­ýöèã­íà­âàé­êIâà­ëåð­àâà.­È­êàð­äèè­õàëêü­àð­àâ­òî­õòîí­õàëêü­à­ðè­êàé­òèð­äè­òå­ñòèêü­-àð­çà­âà.­ßíè­èáóð­ïó­íàé­ðà,­êúàç­ìàé­ðà­õüàéè­êóü­-÷å­ðè­ÿð­òóø.­Õóü­ðóüí­óü­ðóü­øðà­ñà­øó­ìóä­÷êà­äàë­äåãü­÷Iàâà­-

ðèí­ ñó­ðàð­ àìà.­ Ìå­òåë­ êüâàí­ æèâ­ õüóí­ ñå­áåáÿç­÷à­âàé­àáóð­çè­ÿ­ðà­òèç­õüà­íà÷.

Õóü­ðóüí­÷è­ëå­ðèí­òIâà­ðàð­(òî­ïî­íè­ìàð)

Ðàãú­ýêú­å÷Iäàé­ïàä (õóü­ðóüíâèé­ðè­ à­ ïà­òàç"ãüó­óòIà­ ïàä",­ "âàöIàëàé­ àíèõú­ ãà­ëàé­ ïàä"íèëóãü­ó­äà).

Ïèð­ñóë­òà­íàí­êóê,­Øè­ðèí­áå­ãàí­êàì,­Ãüå­êè­ìàí­êàì,Ãà­æè­àãü­ìà­äàí­ ãóü­íå,­ Óñ­ìà­íàí­ êàì,­ Êúàð­äà­øàíìûðç,­(òî­ïî­íè­ìàð­÷êà­äèí­íóãú­àò­õâå­íà­êõüèç­âà)Âå­ëå­äàí­ êóê,­Øå­ôè­äèí­ äàãú,­ Áàë­êIà­íàð­ àõú­àé­-äàé­êàì,­Ìå­ëè­êàí­êúó­çà,­Ñåí­ãåð­êúà­ëà.

Êúå­ô­ëå­ïàä

Ìà­øàí­ëû­ÿé­ëàõ,­Æûð­ëûõ­ÿé­ëàõ,­Ïèð­Äà­âó­äàíìèç­ðå,­Íó­íàé,­Êúàâêú­à­äàð­ÿé­ëàõ,­Óü­ðåð­(áà­áàõü­-ëóõ),­Òåãü­ìåç­òà­ëà­(ðóê),­Êå­ëåð­òóêI­âàð­òà­ëà.

Ðàãú­àêIèäàé­ïàä

Àð­÷à­íàð­ êâàé­ òåë,­ Ïèð­ñè­äàí­ êàì,­ Äà­ø­òè­äèíêúó­çà,­Êúå­ðè­áàí­êóê,­Çèíã­äèí­áàãú,­Øàë­áóç­áó­-áà­äèí­íèê­öàé­÷êà­(ëàò­àâàé­÷êà),­Øå­ðè­ôàí­ãóü­-

Èñìàèëðèí Êúàëàæóãú55

ÊÚà­ëà­æóãú­õóüð­"Íè­êî­ëà­ÿí­áå­ðå­äà"­Êüâå­ïå­ëå­ðàé­îí­äèí,­ãè­ëàí­Èñ­ìàèëëû­ðàé­-îí­äèí­õóü­ðå­ðè­êàé­ñàä­ÿ.­Õóü­ðå­óü­ìóüðçà­âàé­áóð­âè­ðè­ëåç­ãè­ÿð­ÿ.­ÊIâà­ëå­ðèí,­õçà­í­ðèíñàí­400-ëàé­âè­íèç,­èí­ñà­íà­ðèí­ñàí­1700-ëàé­ãçàô­æå­äà.­Õóü­ðóüíâèé­ðèí­­àñóë­ìàøãú­-ó­ëàò­ëåæ­áåð­âàë,­ìà­ëàð­õóüí­âà­ñà­ëàð­áàí­âàë­ÿ.

(ÊIÅËÅÒI)

íå, Êúå ðè áàí ãóü íå, Êúà ñè ìàí ÷óü êåê, Êúàð äèêúó çà, Éóë ÷ûç ìûðç, Êà ñè ìàí êúó çà.

Ëåô ïàä (êúèá­ëå­ïàä)

Ãüà ñàí áå ãàí êúó çà, Ãóüëìå òàí êúó çà, ×å ëå áèð -äèí êúó çà, Æå ôå ðàí êúó çà, Ìàëãü à ìàí òàõ òà,Úà ëè áà ëàç êúó çà, Ñà äû õàí êúó çà, Ôåêü èçêóê, ×û ðûç òàõ òà, Èñ ìèç êúó çà, Óìà ðàí êúó çà,Êúå äèê (êå ÷èä), Æàíú à ëè äèí äàãú

ÂàöIàð - áó ëà õàð (ãüè­ä­ðî­íè­ìàð)

Ãúâå÷Iè âàöI, ×Iåõè âàöI, Çå êå ðà ëè äèí áó ëàõ,Êà ñûç áó ëàõ, Ôåêü èç áó ëàõ, ÖIåãü ðåí áó ëàõ, Æèáó ëàõ, Êóü êóüðä ÿä, Ñûð õà áûë áó ëàõ, Êû çûí áó -ëàõ, Êúå ôåð áó ëàõ, Àáà ñàí áó ëàõ, Ïå ëå øàí áó -ëàõ, Òàãü è ðàí áó ëàõ, Áè äè ðàí áó ëàõ, Äó ñ òà ðèíáó ëàõ (Ïèð Äà âó òàí ÷êà äà âàé).

Õóü ðóüí ñè õè ëàð (ïî­òðî­íî­ìèÿ)

Óìà õàð, Ñà ìàë ÷è ÿð, Êúó ðó øàð, Ìó ã ðàãú âè ÿð,Ãüå çå ðàð, Êû çû íàð, ÖIåâå íàð, Èãú è ðàð, ×å ïå âè -ÿð( Æè áè ÿð), Äåì áè ëàð, Çàí ãî âàð, Òà ëàêü àð,Êúóë äóü ðàð, Êðàð.

Õóü ðèí ñåé ëè êñàð.I. Ìè êàé û ëîâ Ýæ äåð ìå äè öè íà äèí èëè ì ðèí

êàí äè äàò. 2. Ðåãü è ìîâ Ñà äÿð ôè çè êà-ìà òå ìà òè êà èëè ì -

ðèí äîê òîð 3. Èñ ìàé û ëîâ Ôåé ðóç ôè çè êà-ìà òå ìà òè êà

èëè ì ðèí êàí äè äàò. 4. Èñ ìàé è ëîâ Ñå âèíæ-áè î ëî ãè ÿ äèí èëè ì ðèí

êàí äè äàò.5. Ðà ãè ìîâ Ðå âàí-õè ìè ÿ äèí èëè ì ðèí êàí äè -

äàò.6. Àãü ìå äîâ Ôè çó ëè-ôè çè êà- ìà òå ìà òèê èëè ì -

ðèí êàí äè äàò.7. Àëè åâ Ðà ìèç-ìå äè öè íà äèí èëè ì ðèí êàí äè -

äàò.8. Øàë áó çîâ Íà ìèê-èëè ì ðèí êàí äè äàò.

Õà ðó ñå íÿò- Ãà ìàð.Êúà ëà æóãú à çóí Íà ñðóë ëàãü ñòõà äèí ìóãü ìàí

òèð. Çàç àäàí êIâà ëå ãà ìàð íè ðó õ âàð àêó íà. Âó ÷èçÿòIàíè ÷è Êúó áà- ÊöIàð ïà òà ðà ãüàð ñà ëåç ãè äèíòàâ äèí êIâà ëå æå äàé ÑÓ ÌÀ ÃÀÐ àâà ÷èð. ×óí ôåéèãà ìàð õðàç âàé èí ñà í ðèí êIâå ëå ðà íè ÷àç ñó ìàã

õðà äàé äè æàãú à íà÷. Ñà áèð õà ëó äèí êIâå ëå ÷óí ãàìõðàç âàé äè øåãü ëèé ðèí "êIóí ÷è íàë" äóü øóø õüà -íà. ×Iåõè óñ òIàð âàë Æà âà äî âà Òà ìà ðà áà õà äè èé -èç âàé. Ãà ìà ðèí ãè øèð ðè êàé, "ôó ðà ðè êàé", " êIå -êå ðè êàé", "ïñè äèí òà ïà ö ðè êàé" âà ìà ñà ÷åø íåé -ðè êàé ðà õà íà ÷óí. Òà ìà ðà âà õàí êIâå ëå ñà øó ìóäãàì- êàì ïà çè öèÿ àâàé. Àáó ðó êàé çàç êàíè áóð"Äàãú ëà ðèí ãàì", "ßðó ôó ðóí ãàì" âà "Ìèðã àâàéãàì" õüà íà. ÐèêI òIàð äàé ñà êàð íè çàç ÷èð õüà íà.Íà ëóãü ó ìèð, ãàì õðàç çà êàç ãàí âàé áóð-ëàãü èæ âè -ÿð (Ëàãü èæ õóü ðóüí àãü à ëè ÿð Èðàí äàé êóü÷íà âàéïåð ñåð) ÿ êüâàí. Çè ðèêIåë çà Àçåð áàé æàí äèíÕàëêü äèí ÷Ióã âàð, ÑÑÑÐ-äèí Äåâ ëåò äèí ïðå ìèÿ -äèí ëà ó ðè àò, Ëÿ òèô Êå ðè ìî âàí "Àçåð áàé æàí õàë -÷à ëà ðû" êòàá äàé êIåëàé (“Ãÿíäæëèê”, Áà êó,1983.13 ñò.) èõü òèí ñà òà ðèõ äèí ôàêò õòà íà.

"Ñà ñà íè äû ïå ðå ñå ëÿ ëè â Èðàí èñ êóñ íûõ ìà ñ òå -ðîâ (êî ðîò êà ÷èõ òî æå) èç çà âî å âàí íûõ ñòðàí (âòîì ÷èñ ëå èç Àò ðî ïà òå íû è Àë áà íèè) ñ òåì, ÷òî -áû ðàç âèòü â ñòðà íå ðå ìåñ ëà, íà õî äèâ øè å ñÿ âçà òà ÷åí íîì ñî ñòà ÿ íèè è ðàñ ïðî ñò ðà íèòü èõ".

Àê âàç âàé âàë ëàãü èæ âèé ðè êúå íèí þêú óç íè áó -áàé ðèí ðåõú äà âàì çà âà. Óæóç õðàç ãà íà, àõ -ïà, ÷ïèí äè õüèç áàãüà ìà ñà ãóí àá ðóí êå ñ ïè ÿ.

ÝÒÍÎÃÐÀÔÈß56

ÆÀÍÃÚÓ(Èñòèñó)

Çóí Æàíãú ó äèç òó õóí ïàòàë çè ãóüãú óü íèç Áà -êó äà âàé ÷è êIåâè äóñò Ôå õ ðåä äè íàí ñòõà Ôåðåæàòà íà âàé. Æàíãú ó äèç ÷êà äèí àãü à ëèé ðè çà ðà -ôàò äèâ "Ãúâå÷Iè Êúà ëà æóãú"íè ëóãü óç âà.

Õóü ðå 150 êIâàë âà àãü à ëèé ðèí ñàí 800- ëàé âè -íèç ÿ. Æàíãú ó äà è ìóêü âàë ÷Iàâà ðà êóü÷ õüà íà,õóü ðå áè íå êòó íà âàé êóüðäåð, ëàãü è æàð âà ìóãú -ó ëàð íè àâà. Àòàí âàé áó ðèí ñàí 20 õçàí æå äà.

Õóü ðóüí òIâàðöIèí ýòè ìî ëî ãèÿ ÷è ðóí ïà òàë -äè ÷óí, ÿøàð 95-àâ àãàêü íà âàé Ìó ðà äà ëè ìó àë -ëèì äèç ìóãü ìàí õüà íà. Êúà ëà æóãú àé àêú àò íà âàéâè ðè àëè ì ðèí ìó àë ëèì òèð ðå õè êà ñ äè ÷óí, õöIèàêü óë äèâ äè âà êüåòIåí ôàãü óì äèâ äè ìÿãüòIåëàð íà.Ýí öèê ëî ïå äèê ñà âàä àâàé Ìó ðà äà ëè ìó à ëëèì -äè ÷àç õóü ðèí òIâàðöIèêàé èõü òèí èõ òè ëàò àâó íà:

- ×è áó áàé ðè ëóãü ó äàé õüè, âè ëèê ÷Iàâà ðà è êà -ìà áàëêIàíàð âà êúó øàð òå ëåô äàé ñà íà ÷àãú âàëýïè äå ìèÿ õüèç ÷êIàíà âàé. Ïà òàâ ãâàé õóü ðå ðèíãüàé âà íàð âè ðè òå ëåô õüà íàòIàíè, ÷è õóü ðóüíãüàé âà íàð ñà ëà ìàò àìóêü íàé. Àêü óë äèí èí ñà í ðè èêàð ôàãü óì äà êúó íà è õóü ðóüç Æàíãúó òIâàð ãà íàé.

Æàí - ÿíè êëè ìàò äè ×ÀÍ õóü äàé ÷êà. Àãú ó íèêâåç ÷è äàé âàë ãçàô äàð ìà í ðèõú ãà ëà. Êóü ðóüçëàãü àéòIà, Æàíãúó òî ïî íèì äèí ìà íà õå ñ òå âè ëå -ðèç ÷à ðà æàãú è äàé ãüà âà àâàé ÷êà äàë àëàé õóüð ÿ.

ÑÈ­ÕÈ­ËÀЭ(òó­õó­ìàð)Èãú è ðàð, Ñà ìàë ÷è ÿð, Äåì áèë âè ÿð, Êúó ðó øàð,

Áàãú è ÿð, Ìóãú ó ëàð.

×ÊÀ­éÐÈÍ­ÒIÂÀ­ÐÀÐÑàíãú à ëàí òå ïå, Ãåì êèð òå ïå, Áàãú è äèí êóê,

Øè ðè íàí ãóü íå, ×àíú à ëè äèí äàãú.

ÁÓ­ËÀ­ÕÀÐØàíãú àë áó ëàõ, Áóõ ñà ÿí òàõ òà äà âàé áó ëàõ, Ðà -

ñó ëàí áó ëàõ, ×è íàë Áóð æóí áó ëàõ, Ãüà ìàì áó ëàõ,Ñàíãú à ëàí ÿé ëàõ áó ëàõ.

ÕÀ­ÐÓ­ÑÅ­ÍßÒÆàíãú ó äèí äè øåãü ëèé ðè ÷ïèí ðó øà ðèí æåãü è -

çàð ÿç éè ñàí õúóüòIóüí âàð öà ðà ãå áå ÿð õðà äà. Çèâè ëè êüóð áóð " Øè ðåð" âà "ÌÈÐÃ" ãå áå ÿð õüà íà.

×óí õóü ðèí ïIèðåë íè ôå íà âà çàç àíà ÷è ìà ñàëåç ãè ðàé î í ðà àâà ÷èð ñà àäåò íè àêó íà. Æàíãú ó -âèé ðèí ñó ðà ðà, êüè ëèõú (÷Iåõè êõüè íàð àëàé), âàêIâà ÷å ðèõú (êõüè íàð àëà ÷èð- ñàÿ ) êúâàí êó òà äà.Áåë êè è êàð äèâ àáó ðó ñó ðóí ÷à ñ ïàð òàé è íàð çà -

âàòIà, ÷è äà÷. Æàíãú ó âèé ðèç íè Êúå ëå æóãú äà õü èç ëåç ãè ÷Ià -

ëàë òàð ñà ðèí ïðî áëåì àâà. Ëî ãè êà äèâ êüà áóëòå æåð êàð ÿ: ñàä-ñà äàí ïà òàâ ãâàé ïóä ëå çãèõóü ðóü êàé ñà äà ëåç ãè ÷Iàëàí òàð ñàð ãóç âà êüâå äàâàú. Áåë êè òàð ñ ãó äàé ìó à ëëè ìàð àâà÷? Àì ìàèì ãüàë òè æåð êIâà ëàõ òóø. Ñó ìóãú óë äèí íè Êúå -ëå æóãú äèí àðà äà ÷à ñ ïàð õóüçâàé êüó øó í ðèíïîñò àâà!? Âó ÷èç èêI ÿòIà ÷è äàé äè àâà÷.

ÝÒÍÎÃÐÀÔÈß 57

ÑÓ­ÌÓÃÚ­Ó­ËÀÐ

Çà õè âå êúàç âà, õóü ðå ýêú âå äàé âàõò òIèìèëàìà ëóãü óç çè Ñó ìóãú óë ðè êàé êõüè íàð íè òIèìèëæå äà. Õóü ðóüíâèé ðèõú ãà ëàç ÷è âå ðå âåð äåð,êúèçãú èí âà ÿðãú àë õüà íàòIàíè, ñà ôè êèð äàëàêú âà çóí ìóì êèí õüà íà÷. Õóü ðóüíâèé ðèí ñà ïà -ÿ ðè õóü ðóüí òIâàð Êúàõ äà àâàé "Ñó ìóãú" êIåëå äè -ëàé àìàé äè, ìóü êóü áó ðó è òIâàð Äàãú ó ñ òàí äààâàé Ñó ìóãú ðèí õóü ðåé àòàé áó ðó êó òóí ìóì êèíãüè ñàá çà âà, Áÿ çè á ðè è õóü ðå ãçàô -Ñó ìàãú öàç -âà (Êúà ôóí äèõú òIÿì êó òàç âàé íÿ ìåò - ïðè ïðà âà)ëóãü óç èõü òèí òIâàð õüó íè êàé ôè êè ðàð þêü âàëýöåã íà.

Ñó ìóãú óë ðèí õóü ðå âàé êIâà ëå ðèí êüà äàð 243,èí ñà íà ðèí ñàí 961 êàñ ÿ. Êüè ëèí ìàøãú ó ëà òàðëåæ áåð âàë, ìàë äàð âàë âà ñà ëàð áàí âàë ÿ.

Ñó ìóãú óë âè ÿð âè ðè äóü íÿ äèç ìàøãü óð çà âàé äè"Êúè çèë Àãü ìåä" è÷åð ÿ. Õóüð Êúè çèë Àãü ìåäè÷å ðèí âà òàí ãüè ñàá çà âà.

ÑÈ­ÕÈ­ËÀÐßñà áàð, Ôè ëèñêú àð, Èãú è ðàð, Êó çó íàð, Êúóë -

äóü ðàð, Êúû çû ðàð, ÕàéòIàêü àð, Ìè ã ðàãú àð, Âå -çè ðàð, Ñà ìàë ÷è ÿð, Äà áû ÿð, Êúó ðó øàð, Ôà ëàêü -àð. ÃàêIíè è õóü ðå ñà øó ìóä àòàí âàé õçà íàð àâàÒà ëû øàð - 1 êIâàë, Ëàãü è æàð - 2 êIâàë, Ìóãú ó ëàð-1 êIâàë.

ÓÜ­ÐÓÜ­ØÀÐËåç ãè ýëêú âåé ÷èí,

Ìó ñàç êàì, Åòèì êúóë,Áåí äèí êüåâ, Êúàêúàðåêú åð, Áó ëàõ àâàéêàì, Åðãúè ìûðç,Êüâåä êà ìóí àðà,Êúâàí àëà òàé äèí êàì,Áàë ëû ãóü íå, Øà -ìû ÷êà, Òàõ òà, Ãúâå ÷èãå äèê, ×Iåõè ãå äèê, Àì -ðàãü àí ìûðç,Àõó, ×àíãúó òå ïå, Áó -íóò áè íå, Êèð äå (òà ïî -íè ìàð ÷êà äèí íóãú àò õâå íà ãàí âà).

ÁÓ­ËÀ­ÕÀÐÕà íà ëè äèí áó ëàõ, Áå ãàí áó ëàõ, ÖIóüãú ðå áó ëàõ,

ÊIåðèç áó ëàõ (ÊIåðè- è õóü ðå ÷Ióðó è÷å ðèç ëóãü -óç âà).

×óí Ñó ìóãú óë äèí þêü âàí ìåê òåá äà ìó à ëëè ì ðèòóüêIóüðíà âàé ìó çåé äèç íè ôå íà. Áàð êàë ëàãü êà -ñà ðèç, ÷è ñóð ÷Iàâà ðèí òà ðèõ äèí ýêñ ïî íà òàðæàãú óð íà êüâàòIçà âàé. Õóü ðå ìà ëó ìà òàð êüâàòIèçêóü ìå êàð ãàéè Êúå ðè áîâ Ðà ôèê, Õà ëè ëîâ Ìàõú -ñóä, Õå ëè ëîâ Ôó àä, Ñà ëàãü îâ Ðçà, Ýìè íîâ Ýë -õàí âà Êúà ô ëà íîâ Àñ êåð ñòõàé ðèç çà æó âàí ðà -çè âàë èé èç âà.

Èñ ìàé èë ðàé îí äèí è ïóä õóü ðå çàç ìà ëóì òó -÷èð ãà ôàð.

1. Àõó - äàãú äà öàí öà äàé äóü çåí ÷êà.2. ßñà ìàë - Ãóü íå äà öàí öà äàé ÷êà.3. ÖIóüíòIóð - Êüè ëåë êúâàí àëàé ïåë.4. Óãú âà ðàð - ãàì õðà äàé òà ðàð (ñòà íîê äëÿ êî -

â ðàò êà ÷å ñò âî).5. ÖIóüãú - íóüêI6. Êóü íóü - âèð òå äèí ÷Ièæ.7. ×IèæåòIèë- ×Ióðó ÷Ièæ.

Àáèð­Ý×IåÕ­âÈ­­­­­­­­Êúà ëà æóãú-Æàíãúó-Ñó ìóãú óë.

ÝÒÍÎÃÐÀÔÈß58

Êõüèðàãðèí êIâàòIàëäà

Àçåð áàé æàí äèí Êõüè -ðà ã ðèí ÊIâàòIàë äèí Íà -òà âà íàí òIâà ðó íèõú ãà -ëàé êëóá äà (Ñà ÷àâà ðèçÊ. Êå ëå è òåð ëè è êëóá -äèí êüè ëèí âè õüàé èäòèð) 19 ìàðò 2013- éèñòà ðèõ äà øà èð Êå ëåí òåðÊå ëåí òåð ëè äèí 80-éè -ñàí þáè ëåé äèõú ãà ëàçãàëêIàí âàç ðèêIåë õêó íèí

ìÿ ðå êàò êüè ëå ôå íà.Ìÿ ðå êàò ñèô òå ãà ôó íàë äè àõú àé àé

Àçåð áàé æàí äèí Êõüè ðà ã ðèí ÊIâàòIàë äèíñå ê ðå òàð, òIâàð-âàí àâàé êúå ëåì äèí ñàãü -èá, õàëêü äèí êõüè ðàã ×èí ãèç Àá äóë ëà å âàôåéè éè ñóç ÷è àðà äàé ôåí âàé, ëåç ãè âàÀçåð áàé æàí ÷Iàëà ðàë ìàñàí êõüè íàð ìè -ðàñ òóí âàé çà ðè äèí òóüêIóü ðó í ðè êàé ðà õà -íà, õà òóð äèç èê ðàì âàë ãúè äàé ôè êè ðàðà÷ó õàð íà. ÐèêIåë õêó íèí ìåæ ëè ñ äà "Ñà -ìóð" ËÌÌ-äèí ïðå ñå äà òåë Øà èð Ãüà ñà -íî âà, øà èð äèí êúå ëåì äèí äó ñ òàð Ìóü áà -ðèç Ìå ñè ìî âà, Òàãü èð Òà ëûá ëó äè, øà èð-ïå äà ãîã Ñà ìè Àé äå ìè ðî âà, ïðî ôåñ ñîðÝø ðåô Áà ëà ìå òî âà, êõüè ðàã-æóð íà ëèñò

Ýòè áàð ÑòIóð âè äè, òà ðèõ ÷è Äèë áåð Àãú à å âà äèìàðãü óì çà ðè ðèêIåë õêà íà âà àäàí øè è ðè àò äè -êàé àöIàé ñè âèâ äè ðà õà íà, øà èð äèí ÷àðà-÷àðàòóüêIóü ðó í ðèí àñóë ìàíà-ìåò ëåá äèí ãå ðå í ðèçýêâ âåãü å íà.

"Àëàì"

Ê.ÊÅËÅÍÒÅÐËÈ - 80 59

Ëåç ãè õàëêü äè âè ÷èí ýäå áè ÿò äèí òà ðèõ äà ñà øó ìóä àë ôà âèò äè êàé ìåí ôÿò êúà ÷ó íà. Àáó ðó êàé ÿç,âè ÷å 54 ãüàðô àâàé àë ïàí àë ôà âèò. "Àë ôà âèò" ãàô ãðåê ÷Iàëàí "àëü ôà" âà "áå òà" ãüàð ôà ðè ëàé àðà -äàë àòàí âà. ÃüàêI õüàé è ëà, òà ðèõ äà æó âàí ñèô òåãü àí êõüè í ðèç ãüóüðìåò àâóí ÿç, ëåç ãèé ðè àë ôà âèò -äèç "àë ïà áàò" ëóãü óí êó òóã íà âà (àëï-áàò" ãüàð ôà ðè ëàé). Èñ ëàì äèí äèí òàú ñèð äèê êâàç, ëåç ãèé ðèàðàá àëèô áà äè êàé ìåí ôÿò êúà ÷ó íà. Ëåç ãè ÷Iàëàí êüåòIåí ñå ñåð êúà ëó ðóí ïà òàë äè àðàá àëèô áà äà ñàáÿ çè àëà âà ÿð õúó âó íà, 28 ãüàðô àâàé àæàì àëèô áà àðà äàë àòà íà. Íå òè æà äà ñà êè ñà ïàé ãüàð ôàðêâàõü íà. 1860-éè ñà ðà Êúà çàí ôàð Çóë ôóêú à ðî âàí êóü ìåê äàë äè Ïåòð Óñ ëà ðà òóüêIóü ðàé àë ôà âèò äà 49ãüàðô ãüàò íà (àáó ðó êàé 42 àãàëõü àé âà 7 àõúà ñå ñåð êúà ëóð äàé ãüàð ôàð). Ï.Ê.Óñ ëà ðà âè ÷è êõüåé"Êóü ðå ÷Iàëàí ãðàì ìà òè êà" êòàá äà öIèéè àë ôà âèò äàë äè ëåç ãè íåãú è ëàð, êúà ðà âå ëè ÿð, ìè ñà ëàð ãà íà.È àë ôà âèò äèê êâàé áÿ çè ãüàð ôàð êõüèç ÷å òèí òèð âè ëÿé Êüà ñóì õóü ðóüí ìåê òåá äèí ìó àë ëèì, ÑòIàë Ñó -ëåé ìà íàí èðñ êIâàòIóíèê çóð áà ïàé êó òóð Àáó æà ôåð Ìà ìå äî âà Óñ ëà ðàí íè-Êúà çàí ôà ðàí àë ôà âèò äààâàé áÿ çè ãüàð ôàð, ÷ïèí êüà äàð õâå íà, êõüèç ðåãü ÿò âè ëèõú äè äå ãè øàð íà. Ãóüãú óü íàé "Êóü ðå äèí ýâå -ëèì æè àá æóç" òIâàð àëàç ñàä ëàãü àé ëåç ãè ãüàð ôà ëàã - áóê âàðü Êúà çàí ôàð Çóë ôóêú à ðî âà 1871 éè -ñóç ÷àï àâó íà. 1911-éè ñóç Àáó æà ôåð Ìà ìå äî âà Òè ô ëè ñ äà "Êóü ðå ÷Iàëàí ýëè ôàð íè àõ ïà ãâÿ íèç êIåë -äàé æóç" áà ñ ìà äàé àêú óä íà. 1928-éè ñóç ëà òèí ãüàð ôà ðàë ýëÿ÷Iàé ëà ëåç ãè àë ôà âèò äà 40 ãüàðôàìóêü íà. 1938-éè ñóç êè ðèë ëè öà êüà áó ëàé ëà, ãüàð ôà ðèí êüà äàð 45-äàë õêà íàòIàíè, ëåç ãè ÷Iàëàç õàñâà êõüè í ðà ÷à ðà ñóç òèð áÿ çè ãüàð ôàð èíàé íè êâàõü íà.

×àç àê âàç âà õüè, àë ïàí àë ïà áàò äè ëàé ãúåé ðè, ñà àë ôà âèò äè íè âè ÷å 52-54 ñåñ àâàé ëåç ãè ÷Iàëàíèãü òè ÿ æàð òà ìà ìàð çà âà÷. Àëàé âàõ òóí äà ÷àõú àâàé êè ðèëë àë ôà âèò äè ëåç ãè ÷Iàë âè ëèê òó õó íèê, õàëêüñà âàä ëó àâó íèê çóð áà ïàé êó òó íà. Àì ìà êúå íèí àÿì äà è àë ôà âèò äèê ñà áÿ çè äå ãèø âè ëåð êó òó íèí ÷à -ðà ñóç âàë àðà äàë àòàí âà. Ãüå ëå III-àñèð äè ëàé âè ëèê ãüàð ñà ïà òàõú àé òà ìàì àë ïàí àë ïà áàò õüàéè ëåç -ãè õàëêü äèõú êúå íèí éèêú àë äè êó òó ãàé ñà àë ôà âèò òàõü óí, ãüåë áåò äà, ìÿãü òå ëàð äàé êàð æåç âà. Øàëåç ãè àë ôà âèò äèç ñà âèë ÿãú èí.

I - òàá ëè öà. Àëàé­âàõ­òó­íèí­ëåç­ãè­àë­ôà­âèò

Êè ðèë ëè öà äèí áè íå äàë ëàç òóüêIóüðíà âàé àë ôà âèò äà ãüàò íà âàé ¨, Ù, Þ ãüàð ôàð, Ú, Ü ëè øà íàðëåç ãè ÷Iàëàç ñòIó õà ñ áóð òóø . ×Iàëàí áÿ çè ïå øå êàð ðèí ôè êèð äàë äè, Ú, Ü ëè øà íàð êüåòIåí ñå ñåð êúà -ëóð çà âàé ãüàð ôà ðà áà êà ðà êúâåç âàé âè ëÿé, àáóð àë ôà âèò äà òóí ëà çèì ÿ. Ãüåë áåò äà, èì ðà çè æå äàé

Àë­ôà­âèò­äèí­ìå­ñý­ëà­ÿð×IÀËÀÍ ÏÐÎÁËÅÌÀÐ60

Àëàé ÷Iàâóç ëåç ãè ÷Iàëà (èë ëà êè êõüè í ðèí ÷Iàëà) ãçàô ìå ñý ëà ÿð êIâàòI õüàí âà.Àáóð ãüÿë òà âóí ìàç ÷Iàë âè ëèê äè ôè äàé âà àì äóüç âà ðåãü ÿò äèç ÷èð äàé ìóì êèí âè ëåðæå äà÷. Øà èõü òèí ìå ñý ëàé ðàë àêú âà çèí.

Íà æó âàí ÷Iàë àãú óç êüóðòIà, ÷à ðà äà âè ìèë ëåò àãú óç êüà äà.- Çè­àô­Èâà­ðóê.

äå ëèë òóø. Âó ÷èç ëàãü àéòIà Ãú, Ãü, Êú, Êü, Õú, Õü ãüàð ôàð, ÊI, ×I, ÒI, ÏI ãüàð ôàð õüèç, êüâå ëè øàí äè -êàé èáà ðàò (êüâå òà õàí áóð) ÿòIàíè, àáóð ãüàð ñàä êüèë äèí ñà ëè øàí, ñà øè êèë ÿ. Àáóð ÷íà "Ã-íè òâåð -äûé çíàê", "Ã-íè ìÿã êèé çíàê" ëóãü óç êIåë çà âà÷ ýõèð, àáóð ÷àç êüèë äèí ñåñ êúà ëóð çà âàé ñàãú øè êèëõüèç àê âàç âà âà ãüàêI êIåë íè èé èç âà. Óðóñ ÷Iàëà õúóü òóüëâè ëèí ëè øàí ÿç àâàé Ü ëè øàí ëåç ãè ÷Iàëàêàð äèê êó òàí åêå ãúà ëàòI ÿç ãüè ñàá íà êàí äà. Ñàä ëàãü àé äè, ëåç ãè ÷Iàëàç õúóü òóüëâè ëèí ëè øàí õàñ òóø.Êüâåä ëàãü àé äè, ëåç ãè ÷Iàëàç ôàðñ-àðàá ÷Iàëà ðàé àòàé äóíéà, äåðéà ãà ôàð "äóü íüÿ", "äå ðüÿ" õüèçõúóü òóüëâè ëèí ëè øà íàð êâàç êõüèí ãúà âóð äà òàêü à äàé ãúà ëàòI æåç âà. Ëåç ãè ÷Iàëà è ãà ôàð äóüíéà,äåðéà õüèç êõüèí ëà çèì ÿ (Í ñåñ ß ñå ñè íè âàé É-äè ÷à ðà èé èç âà, Ü ëè øàí èíà âè æå êúâåç âà÷! ßú íèÉ ãüàð ôó íè ñà áÿ çè ãà ôà ðà ãüàð ôàð ÷åá ÷ïè âàé ÷à ðà èé è äàé âå çè ôà íè òà ìà ìàð çà âà). Ïóä ëàãü àé äè -íè, óðóñ ÷Iàëàé êüà áóë çà âàé âè ðè ãà ôàð ëåç ãè ÷Iàëà õúóü òóüëâè ëèí ëè øàí àâà ÷èç êõüèí äóüç ÿ.

Êè ëèë ëè öà äàë êúâå äàë äè ëåç ãè ÷Iàëàí ñà àë ôà âèò äà íè ¨, Ù, Ü, Ú, Þ ãüàð ôàð õüà íà÷. Ëåç ãè ÷Iàëààáó ðóí ãå ðåê âàë àâà ÷èð âè ëÿé! Èõü òèí ñå ñåð ìàñ ñà ãüàð ôà ðàë äè ãóç æåç âà: éî!, éóãú, éóðãú, éóðô,éóã... Ëåç ãè ãà ôàð ãàí äà è ãüàð ôà ðèõú ãà ëàé ñà-ñà ãà ôà ðè íè (¸ë êà, ù¸ò êà) è ãüàð ôà ðèí ãå ðåê âàë óñ -ïàò çà âà÷. Ñàä ëàãü àé äè, è ãà ôàð æå ìÿò äè éîë êà, øóò êà õüèç ëóãü óç âà. Êüâåä ëàãü àé äè, è ãà ôà ðèç æó -âàí ÷Iàëà ýâå çàð àâà: ýë òåí, ÷Iàðàõ (àâà÷òIà æàãú ó ðóí ðåãü ÿò ÿ, àð òó õàí ãüàð ôàð àë ôà âèò äà òâà äàë -äè!). Àëàé âàõ òóí äà ¨ ãüàðô óðóñ êõüè í ðàé íè ñà êè àêú àò íà âà.

Íåìñ, ôðåíã, èí ãè ëèñ ãà ôàð óðóñ ÷Iàëà âè ÷è íè äå ãè øèç êüà áóë çà âà: computer(êîì ïó òåð) - êîì ïüþ -òåð.conjunctura(êîíé óíê òó ðà) êîíú þíê òó ðà... Ëåç ãè ÷Iàëà íè èõü òèí ãà ôàð âè ÷èí áè íå äèí ÷Iàëà àâàé -âàë êõüèí äóüç ÿ. ×ïèê Ù ãüàðô Ü, Ú ëè øà íàð êâàé ó ðóñ ÷Iàëàé êüà áóë çà âàé ãà ôàð ëåç ãè ÷Iàëàç õàñêúàé äà äà äå ãè øóí êó òóã íà âà: 1) Ü ãà ëà ÷èç êõüèí: ðóë, ðîë, òå ò ðàä, ó÷è òåë; 2) Ù ãüàðô Ø-äàë äè ýâå -çèí: ñó øå ñò âè òåë íè, øó êà, øóò êà;3) Ú ëè øàí àêú ó äèí: ñúåçä - ñèé åçä, (ñè ÿç: Ñ.Ñó ëåé ìàí).Êúåéä­1.­(Ãüåë áåò äà, õñó ñè òIâà ðà ðà, ìàõ ñóñ äî êó ìåí ò ðà àâàé âàë, Ü ëè øàí õóü äà). Êúåéä­2. ×ïèí ýõèð äà é-ãüàðô àâàé ñó øå ñò âè òåë íèé ðà ïàé, êúàé, ãüà ðàé… ïà äåæ ðèç äå ãèø æå -

äàé ëà þ-äèí ýâåç äà éó êõüèí: ïàé - ïàé ó íè, ïàé ó íèí; êúàé - êúàéó, êúàé óç; ãüà ðàé - ãüà ðàé ó íè, ãüà -ðàé ó íèç (ãüà ðàé äèç).Êúåéä­3. Ýõèð äà é-ãüàðô àâàé áóé ðóãú äèí íà êëî íå íè äèí ãëà ãîë ðèõú àâóí ãëà ãîë âà ÿ àäàí êóü -

ðóü ïàé -óí ãè ëèã äàé ëà, à ãëà ãîë ðèí ýõèð äà àâàé é-ãüàðô õâå íà êõüèí: àïàé - (àïàé àâóí, àïàé óí),àõú àé (àõú àé àâóí, àõú àé óí), ãüà ðàé (ãüà ðàé àâóí, ãüà ðàé óí)...

Çè ôè êèð äàë äè, àë ôà âèò äà âàé õúóõú âàé âè ëèí ëè øàí Ú êIàë õàí äèí àãàëõü àé ñåñ [àú] ãóç âàé ãüàðôõüèç òóí ãå ðåê ÿ. È êàð äàë ÷íà êõüè í ðà ôàä ëàé àìàë íè èé èç âà (âàú, éàú, íåú, íèú, ôóú, ñòIóú, øåéú).

Ñà ãà ôó íàë äè, ëåç ãè ãà ôà ðèç ÷ïèí êüåòIåí ñåñ õêóí ïà òàë äè, ëåç ãè ãà ôà ðà ¨, Þ, Ù ãüàð ôàð âà Ú,Ü ëè øà íàð êõüè íàë êúà äàãúà ýöè ãóí âà è ãüàð ôàð ëåç ãè àë ôà âèò äàé àêú ó äóí ãå ðåê ÿ. Âè íè äèõú ãúàéèìå ñý ëà ÿð âå ðå âèðä àâó íà, çàç ëåç ãè àë ôà âèò äèí èõü òèí âà ðè àíò òåê ëè ôèç êàí çà âà.2­-­òàá­ëè­öà. Ëåç ãè àë ôà âèò äèí òåê ëèô çà âàé æóü ðå

ßú íè, òåê ëèô èõü òèí äè ÿ: èñÿò äà ÷àõú àâàé àë ôà âèò äàé 3 ãüàðô íè 2 çíàê, ëè øàí àêú ó äèí, âà òåê -ëèô çà âàé àë ôà âèò äèç 10 ãüàðô õêèí: íå ôåñ ãà ëà ÷èð ñå ñåð êúà ëóð çà âàé Êh,­Ïh,­Òh,­Öh,­×h âàìàä íè Æ,­Z àô ôðè êà òàð, êIàë õàí äèí "ãüàì çà" ñåñ êúà ëóð çà âàé Ú (àú: âàú, íåú, ôóú, òàú ñèð), Ý (ýêhwãà ôó íà), W(ïIóçàð ðèí w: êIwàë, ñwàñ). Ãüà èêI, òåê ëèô çà âàé àë ôà âèò äà 45 ãüàð ôó íèí ÷êà äàë 48 ãüàðôæåç âà. Àâàé àë ôà âèò äè ëàé èì àí æàõ ïóä ãüàð ôó íèí ãçàô ÿ. Ýãåð àë ôà âèò äà ãüàð ôà ðèí êüà äàðòIèìèë èé è äàé êúàñò õüàé èòIà, W,­Z,­Ý ãüàð ôàð õêó äàéòIàíè æå äà. À ÷Iàâóç ÷àç ãüà 45 ãüàðô àìóêü -çà âà, ÿú íè êüà äàð äå ãèø æåç âà÷. Àì ìà òåê ëèô çà âàé àë ôà âèò ëåç ãè ÷Iàëàí îð ôî ý ïè ÿ äèç ãå íà ñå ðå -ñ äè æåç âà.

×IÀËÀÍ ÏÐÎÁËÅÌÀÐ 61

....

Ôåé­çó­äèí­Íàãú­è­åâ,Ôè­ëî­ëî­ãè­ÿ­äèí­

èëè­ì­ðèí­äîê­òîð

ËÅÇÃÈ ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀÄÈÍ ÊIÂÀÒIÀË

"ÐèêIèí ãàô" òIâàð àëàé ëè òà ðà òó ðà äèíêIâàòIàë ÷êIàé äà ëàé êúó ëóõú éàðãúè éè ñàð òèðëåç ãè ÷Iàëàë êõüèç âàé áóð ñàä-ñà äàâ àãà òèç òå -æåç. Ãçàô áó ðóí ðèêIåðà ìó ðàä àâàé: ÿðàá ÷àçèõü òèí ñà êIâàòIàë õúè æå äàòIà. Èíãüå ÷óí è ìó -ðàä äèâ "Àëàì" æóð íàë äè àãàêü àð íà, è æóð íàë -äèí êúå íå "Ìàð âàð" ëåç ãè ëè òå ðà òó ðà äèíêIâàòIàë êàð äèõú àêàò íà. "Ìàð âàð" öóüêâå äèíòIâàð ÿ, è òIâàðöIèíè âè ÷èí ìàêú ñàä äèç õúñàíêúóë ëóãú àâó íàë çóí ÷Iàëàõú ÿ.

2013 éè ñóç èá íå (ìàðò) âàö ðàí 2-äàç Áà êó äà"Óü ôóüêü-S" òIâàð àëàé ÷Iàëàð ÷èð çà âàé Åâ ðî ïà -äèí òåø êè ëàò äèí äà ðà ìàò äà "Ìàð âàð"èí ñàäëàãü àé êIâàòIàë êüè ëå ôå íà. È êàð äà çåãü ìå òàðïà ðà òèð “Àëàì” æóð íàë äèí êüè ëèí ðå äàê òîð Êà -ì ðà íà àòàí âàé áó ðóç "Êóüí àòóé, ðàãú àòóé" ëàãü -à íà, ìÿ ðå êàò àâàë íà. Àäà "Àëàì"äèí ýâå ðó íèçãüàé ãà íà àòà íà âàé Âàêú èô Ìóü øêóüðâè, Ðèì ìàÃüà æè ìó ðà äî âà, Áè ëàë Àäè ëîâ, Çè ÿä õàí Ìó ðàä -õà íîâ, Ýé âàç Ãóü ëà ëèé ðèí, Áåñ òè Íèô òè å âà,

62

"ÌÀÐÂÀÐ"Ýõèð âàõ òà ðà Áà êó äà àâàé ëè òàð òó ðà äàë ðèêI àëàé ëåç ãè èí òå ëå ãåí öè ÿ äè ÷è ÷Iàë,

ëè òà ðà òó ðà, øè ðèàò, ïóá ëè öè ñ òè êà âè ëèê òó õó íèí ðåêú ÿé ÷Iåõè êIâà ëà õàð àâóí âà âà èêàð äà õúñàí, çóð áà àãàëêü ó íàð àðà äèç àòàí âà. "Ñà ìóð" ãà çåò äèí, "×è ðàãú" æóð íàë äèíàëàêü ó íàð ãüàð ñà ëåç ãè äèç ÷èç âà. Øàç-20I2 ëàãü àé éè ñóç ëåç ãè ëè òà ðà òó ðàâà ÷Iàëàë ÷Iåõè ðèêI àëàé çè äóñò Êúóð áàí íà ëèé ðèí Êà ì ðà íàí âèêIåãü âè ëèâ êàð äèõúàêà òàé "Àëàì" æóð íàë äèí êIâà ëà õàð âà àäàí òàêü à òàð ÷àç âè ðè äàç ïà ðà êüâàí õóø ÿ.

ËÅÇÃÈ ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀÄÈÍ ÊIÂÀÒIÀË

Àíàð Óü íóüãú âè, Îð õàí ÊöIàð âè,Ýë òó äî (Ýë øàä Ëå áè áîâ) ñàä-ñà -äàõú ãà ëàç òà íè øàð íà, æóð íàë -äè êàé, àâóí âàé êðà ðè êàé èõ òè -ëàò àõú àé íà. ÊIâà òIàë äà “Àëàì” -äèí êîë ëåê òèâ äè êàé Æà ëàë Æà -ëà ëî âà, Àáèð Ý÷Iåõ âè äè âà Ðóñ -ëàí Øåé äà å âà íè èø òè ðàê çà âàé.Ìÿ ðå êàò äèí éèêú àð ãàí äà âàé ïóäêIâà ëàõ àòàí âàé áó ðóí âè ëèê ýöèã -íà:

I. "Ìàð âàð"äèç ÷Iåõèä õêÿãú óí;2. "Àëàì" âà àäàí êIâà ëàõ äè êàé

âå ðå âèð äåð àâóí;3. Ïî ýçè ÿ äè êàé, øè èð äè êàé,

èõ òè ëàò èé èí, æåãü èë øà èð ðèíøè è ðàð êIåëóí, ðåõú êúà ëó ðèí,êúè ìåò ãóí.

ÊIâà òàë äà "UFUQ-S" ÌÌÑ-äèíäè ðåê òîð Âàí Äåð Ñïóæ Ðî ëå îô Æàãü àí íå -ñà ÷ïèí êIâà ëàõ äè êàé êóü ðóü ìà ëó ìàò ãà íà,"Ìàð âàð"äèç àãàëêü ó íàð ìó ðàä íà, ÷ïè àêú óä íà -âàé "Çè ëåçãè ÷Iàëàí óëóá"íè ÷àç ïåø êåø íà.Ëèí ãè âè íè ñ òè êà äèí ðåêú ÿé àáó ðó òó õóç âàé êIâà -ëàõ ÷àç ïà ðà êüà áóë õüà íà. ×ïè ãüàð âàö ðàí ñàä -ëàãü àé êèø äèí þêú óç ñÿò äèí I400-äàç âè ÷èí îôè -ñ äà "Ìàð âàð"äèç êIâàòI æå äàé ìóì êóí âàë ãàí -âàé äè áà ÿ íàð íà, ÷ïè âàé æå äàé âè ðè ãúèë êúó íà -ðèç ãüà çóð òèð äè ìà ëó ìàð íà. Êà ì ðà íà âè ðè äàíòIâàðöIåëàé äè ðåê òîð äèç ðà çè âàë íà, ãüóüðìåò -äèâ ðåêúå òó íà.

ÊIâàòIàë äèí ÷Iåõèä âóæ õüà íà êàí çà âà ëàãü àé ëà,âè ðè äà ñàä õüèç Ãóü ëà ëèé ðè í Ýé âàçàí òIâàð êüó -íà âà àì ÷Iåõèä õêÿãú íà. Àõ ïà æóð íàë äè êàé, àäààêú àò íà âàé ìàêú à ëàé ðèí ÷Iàëà êàé ðà õó íàð êüè ëåôå íà, ãüàð ñà äà âè ÷èí êüåòIåí ôè êè ð ÷èðíà, ìÿ -ðå êàò äàë ÷àí àòà íà. Æåãü èë êõüè ðà ã ðèí âå ðå -âèð äåð, ôè êè ðàð íè âè ðè äà ïà ðà õóø êüà áóë íà.Ñà êóü ðóü ÷Iàâóç "Àëàì"äè àâóí âàé êðà ðè êàé, ìà -íè äàð ðèí àðà äà òó õ âàí âàé êîí êóð ñäè êàé, æóð -íàë äèí "Ëè ðà" òIâàð àëàé ïðå ìè ÿ äè êàé, ñèô òå

÷êà ÿð êüóð ìà íè äà ðàð Ðóñ ëàí Ïèð âåð äè åâ,Ìàãü è ðà Øè ðè íî âà, Ýë òó äî äèí (Ýë øàä Ëå áè áî -âàí) Áà êó äà êîí öåðò òóüêIóü ðó íè êàé ÿðãú èç äèñ -êó ñèÿ ôå íà.

Ïóä ëàãü àé ïàé Ãóü ëà ëèé ðè í Ýé âàçàí õè âåãüàò íà. Àäà âè ðè äàç âè ÷èí ðà çè âàë íà, ãúè ëåêüóí âàé è ïàê êàð äà ÷Iåõè àãàëêü ó íàð ìó ðàä íà.Õè âå àâàé êIâà ëà õ ðè êàé, ïî ýçè ÿ äè êàé, øè èð äèíêIàëó á ðè êàé, êúàé äàé ðè êàé ñà ãà ôó íàë äè øè è -ðàò äèí ìå ò ðè êà äè êàé ãàô àõú àé íà. Âè ÷èí ÿâàø,âåðöIè âàíöIèâ øè èð âó÷ ÿòIà, ðèô ìà êóüç ëóãü ó -äà, öIàðà ðèí ïàé õüóí âó÷ ÿòIà âà ìà ñà ìà ëó ìà -òàð, ëåç ãè øà èð ðè êàé ÷åø íå ÿð ãúèç-ãúèç æåãü -èë øà èð ðèâ àãàêü àð íà. Øà èð äè âè ÷èí øè è ðàð

õúñàí èí òî íà öè ÿ äèâ õó ðà ëàé ëàãü à íà, êIâàòIõüàí âàé áó ðó øà èð äèí øè èð ðèç íè ðà õó í ðèç ÿáãà íà. Ãóüãú óü íàé ìÿ ðå êàò àñóë ïî ýçè ÿ äèí êè ìåëýëêú âå íà. Âàêú èô Ìóü øêóüðâè äè âè ÷èí, Êà ì ðà -íà Ê.Êå ëåí òåð ëè äèí, Ðóñ ëà íà Êúó ä ðàò Âå ëè õà -íî âàí, ãüàêIíè Ýé âà çà Ñ.Ñó ëåé ìà íàí øè èð ðè -êàé ÷åø íå ÿð õó ðà ëàé ëàãü à íà. Àõ ïà Âàêú èô Ìóü -øêóüðâè äèí ëåç ãè ÷Iàëàé Àçåð áàé æàí ÷Iàëàçýëêú óüðíà ãüà çóð çà âàé óëóá äè êàé ðà õó íàð êüè ëåôå íà.

Ãüàð ñà ñÿò äè ëàé êIâàòIàë äà àâàé áóð ÷àé äèíñó ô ðà äèõú àöóêü çà âàé. Àíòðàêòäèí ÷Iàâóç "Óü -ôóüêü-S"äèí ëåç ãè ãðóï ïà äèí êIâà ëàõ äà ðàð Èñ -ìà èëðèí ðàé îí äàé òèð êIåëåò âè Íà òà âàí Çà ìàë -äà íî âà äè íè ÷è ïèð âè Îôå ëÿ ßõó ëî âà äè õúñàí -äàêàç äåì êúà ÷óç ãàí âàé ÷àé äèâäè àòàí âàé áó ðóíðèêIåðèõú ìàä íè ÷èì êó òàç âàé. Ìÿ ðå êàò õúñàí,õâå øè âè ëèí àãü âàë äèâäè êüè ëèç àêú àò íà.

Ãüà èêI, "Ìàð âàð"äè ñèô òå êàì êúà ÷ó íà.

Ç. ÕÓÜ ËÓÜÕÚ ÂÈ

P.S. Àï­ðåë­äèí­6-äàç­“Àëàì”­æóð­-íàë­äèí­ ðå­äàê­öè­ÿ­äà­ “Ìàð­âàð”äèíêúâåä­ ëàãü­àé­ êIâàòIàë­ êüè­ëå­ ôå­íà.ÊIâàòIàëäà­ ñèô­òå­ ÿç­ õüàéè­ ÷Iàëïàòàë­ àëàõúçàâàé­ âà­ ëåçãè­ ÷Iàëàëêõüèçâàé­êúåëåìäèí­ñàãüèáàð­Áà­æè­-õà­íóì­Èñà­å­âà,­Ëåé­ëà­Àìè­ðî­âà,­Ñàð­-õàí­ ßðàãü­ìå­äîâ,­ Äèë­áåð­ Àãú­à­å­âà,Ìàãü­è­ðà­Øè­ðè­íî­âà­âà­Ðà­øàä­Ìàãü­-ìóä­íè­õüà­íà.

63

ìßðåêàò64

Ìàðò âàö ðàí 13-àç Áà êó äèí "Ôè äàí" ðå ñ òî ðàí äà,

"Cigitlÿr" ãðóï ïà òóüêIóüð õüó íèí 8-ëàãü àé éè ñàç òIàëóêü ÿç

êîí öåðò êüè ëå ôå íà.

Òåë.: (055) 555-53-93

Ìÿ­ãà­ëÿ­ëÿð­äÿ­âå­ðèë­ìèø­ôàêò­ëà­ðûí­äîü­ðó­ëóüó­íà­ìö­ÿë­ëèô­ëÿð­úà­âàá­äåù­äèð.­Ìöÿëëèôëÿðëÿ­ðåäàêñèéàíûí­ìþâãåéè­óéüóí­ýÿëìÿéÿ­áèëÿð.

___________________________________________________________

Ðå äàê ñè éà íûí öí âà íû: àç1073,­Áà­êû­øÿ­ùÿ­ðè,­Ìÿò­áó­àò­ïðîñ­ïåê­òè,­529-úó­ìÿ­ùÿë­ëÿ,­“àçÿð­áàé­úàí”­íÿø­ðèé­éà­òû,­6-úû­ìÿð­òÿ­áÿ.

Àä­ðåñ­ðå­äàê­öèè:­Àç1073, ã.Áà êó, Ìåò áó àò ïðîñ ïå êòè, 529-ûé êâàð òàë,

Èç äà òåëüñòâî “Àçåð áàéäæàí”, ýòàæ 6.

www.alamjurnal.com | E-mail: info@alamjurnal.com

òåë.: (055) 838-70-44; (070) 350-18-11; (050) 355-96-41

“Àëàì”äèí I ïðåìèÿ

ùåñàá:­003803010094480621;­âÞåÍ­1002447121;­Ìöõáèð­ùåñàáû:­àÇ61ÍàÁÇ01350100000000006944;Áàêû­øÿùÿðè,­“ðàáèòÿáàíê”­àÑÚ;­Êîä­506399;­âÞåÍ­9900001016

“ÀëÀÌ” - ëåç ãè êóëòó ðà äèí æóð íàë

ñèôàðèø: 1238/// òèðàæ: 700

Jóðíàëûn ðåäàêñèéàñûíäà éûüûëìûø, ñÿùèôÿëÿíìèø âÿ “Àçÿðáàéúàí” íÿøðèééàòûíäà ÷àï îëóíìóøäóð.

ðóñëàí­Øåéäàéåâ­

(Òÿñèñ÷è)

Êàìðàí­aLaMVè­

(Áàø Ðåäàêòîð)

Úÿ­ëàë­Úß­ëà­ëîâ­

(Ðåäàêòîð)

àáèð­Òà­ùè­ðîâ

(Ìÿñóë êàòèá)Dèçàéíåð âÿ sÿùèôÿëÿéèúè:

Ìóðàä Ùàúûáàáàéåâ

Àðò-ìåíåúåðëÿð:

Îðõàí Êòñàðâèàíàð ÖÍÖÜâè

Òàêæå âñåõ êè î ñ êàõ ãîðîäà.

ÂÂ ÊÊ óó ññ àà ðð àà õõ ::

* Â ðå äàê öèè ãà çå òû "QUSAR ÊÖlÀÐ",

àä ðåñ: óë. Ô. Ìó ñà å âà 41, òåë: 5-23-83

* Â êíèæ íîì ìà ãà çè íå íà ïðî òèâ ñðåä íåé øêî ëû ¹2, óë. Ëåç ãè Íÿ ìåò

* Íà àâòîâîãçàëå ãîðîäå Êóñàðû â ãàçåòíîì êèîñêå.

Ôèð ìà “ÃÀß”ã. Áà êó, óë. Ã. Àëè åâ, 82. Òåë.: 465-67-13, 564-48-96, 564-63-45

Ôàêñ: 465-67-13 E-mail: abune@qaya.az

Ïîçâàíèâ â ðåäàêöèþ æóðíàëàÒåë: (055) 838-70-44; (050) 355-96-41.

ëÿçãè ìÿäÿíèééÿòè æóðíàëû2012-úè èë äÿí íÿøð îëó íóð.

Æóð íàë ìî æíî êó ïèòü

Ïîäïèñêà:

Ãèéìÿòè:

Ìàñ:

manat

ìàíàò5

Ë

È

Ð

À

Íà âñåõ ñòàí öèÿõ ìå ò ðî

Ëßçýè

Ìßäßíèééßòè

æóðíàËû

ËÅÇÃÈ

ÊÓËÒÓÐÀÄÈÍ

ÆÓÐÍÀË

Íóõ Àñêàðîâ è

åãî êîâ÷åã

Çèíäàíìóðóãúà ñà

øàèð àâà

×Iàë êâàäàðàéäèâè÷íè êâàõüäà

Äàüëàðà äöøÿíäÿ éîëóì òÿçÿäÿíÍÿ îëñóí îíëàðû ýÿòèðìÿìèøÿì.Ëÿçýè ëèáàñûìû èòèðñÿì äÿ ìÿíËÿçýè öðÿéèìè èòèðìÿìèøÿì.

Ãóüëåðà­ÊÀÌÈËÎÂÀ

Ýéâàç­ÌÀÐÂÀÐ

Ðàèäà­ÐÎÂØÀÍ

20

50

32

¹2Àïðåë - 2013

ÀÀËËÀÀÌÌ ((55 ))

Áà­êó­äèí­öIóðó­øåãüåðäàâàé­è­äàðàìàòäèç­

ôàðñàðè­Õóíçàð­êúàëà,­÷íà­Ãúóöàð­êIåëå­ëóãüóçâà.

Ãûç ãàëàñû