Verkennend onderzoek naar behoeften aan kennis,kennisoverdracht en instrumenten voorfunderingstechniekenMaas, G.J.; Schaefer, W.F.

Gepubliceerd: 01/01/1992

Document VersionUitgevers PDF, ook bekend als Version of Record

Please check the document version of this publication:

• A submitted manuscript is the author's version of the article upon submission and before peer-review. There can be important differencesbetween the submitted version and the official published version of record. People interested in the research are advised to contact theauthor for the final version of the publication, or visit the DOI to the publisher's website.• The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review.• The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and page numbers.

Link to publication

Citation for published version (APA):Maas, G. J., & Schaefer, W. F. (1992). Verkennend onderzoek naar behoeften aan kennis, kennisoverdracht eninstrumenten voor funderingstechnieken. Eindhoven: Technische Universiteit Eindhoven.

General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.

• Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal ?

Take down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.

Download date: 23. Apr. 2018

VERKENNENDONDERZOEK NAAR BEHOEFTEN AAN KENNIS,

KENNISOVERDRACHT EN INSTRUMENTEN VOOR FUNDERINGSTECHNIEKEN

PRODUKTIE EN UITVOERING

BPU intern rappon 105/02

10juni 1992

dr. ir. W.F. Schaefer prof. ir. G.J. Maas

Inhoudsopgave

Bljlagen

áC(t)~~\) .·.-:·:·:· PROOUKTlE

EN UilVOERING

Verkennend Onderzoek naar de Behoeften aan Kennis, Kennisoverdracht en Instrumenten voor Funderingstechnieken

Hoofdstuk 1 Inleidin~ 1.1 Doel

Doelgroep 1.2 Aanpak

Onderzoekvragen Interviews

1.3 Uitwerking Verantwoording Advies

Hoofdstuk 2 Resultaat van het onderzoek

1

1

2

2.1 Benoeming van thema's en samenhang 4 2.2 Uitwerking per thema van behoeften aan kennis, kennisoverdracht en

instrumenten. 6 1. kwaliteit 6 2. ontwerprichtlijnen 8 3. milieu 11 4. tunneltechniek 12 5. omgeving 13 6. monitoring 14 7. produktdocumentatie 15 8. ontwerpinformatie 16 9. richtlijnen arbeidsomstandigheden 17 JO. richtlijnen voor 'in de grond gevormde funderingen' 19

Hoofdstuk 3 Onderzoekprogrammering

3.1 Visie van commissie en weging onderzoekresultaten 3.2 Projekten en prioriteitstellingen

21 22

1. Vragenlijst ten behoeve van de interviews met deskundigen op het gebied van funderingstechnieken

2. Lijst met respondenten voor de interviews 3. Verzamelde responsen voor de interviews met deskundigen op het

gebied van funderingstechnieken 4. Lijst met meest gebruikte vakliteratuur 5. Symposia, publicaties en andere initiatieven met betrekking tot de

'funderingsbranche'

i

'Hoofdstuk 1

1.1

Inleiding

Doel

'1:::·: .. \~PR!ÛE :::::::·:·· ~··

EN UITVOERING

Medio 1991 is door de SBR en de CUR het initiatief genomen om een meer­jarig programma te formuleren voor onderzoek op het gebied van funde­ringstechnieken. Teneinde aan dit programma vorm te geven is inzicht no­dig in de status quo van de kennis van belanghebbenden op het gebied van de funderingstechniek voor de sectoren van de B & U - bouw en inzicht in de afstemming tussen het onderzoekaanbod op de onderzoekbehoefte voor dat gebied. Met dit doel heeft het Universitair Centrum voor Bouwproduktie (UCB) in opdracht van de SBR en de CUR een verkennend onderzoek verricht, waarvan de resultaten zijn weergegeven in dit rapport. Deze verkenning heeft een inventarisatie geleverd van bestaande kennisbronnen en van behoeften aan kennis, aan kennisoverdracht en aan in­strumenten en op dit gebied, zodat een advies kan worden opgesteld over de richtingen, waarin onderzoek en ontwikkelingen op het gebied van funde­ringstechniek moet worden geactiveerd.

Doelgroep Het resultaat staat ten dienste van de CUR, de SBR èn van de adviescom­missie voor funderingstechnieken (Sl0-20) ter voorbereiding en onder­steuning van het beleid.

1.2 Aanpak

Onderzoekvragen Het proces volgens welke een fundering tot stand komt is in algemene zin bij de aanvang van dit onderzoek gekenmerkt door de volgende drie proces­functies: ontwerp, produktie en kwaliteitcontrole. Voor elk van deze onder­scheiden functies in de B & U- bouw is getracht de 'voorhanden' kennis en behoeften aan kennis of aan toepassingen daarvan te verduidelijken. De inventarisaties van de gebruikte kennis en van de bedoelde behoeften zijn ge­daan door antwoorden te zoeken op de volgende onderzoekvragen: 1. Welke kennis wordt door ontwerpers van funderingssystemen

gebruikt en waar bevindt deze kennis zich ? la. 'Welke kennis ontbreekt bij de ontwerpers van

funderingssystemen om meer optimaal funderingen te kunnen ontwikkelen ?'

2. Welke kennis wordt door producenten van funderingssystemen gebruikt en waar bevindt deze kennis zich ? 2a. Welke kennis ontbreekt bij de producenten van funderings­

systemen om meer optimaal funderingen te kunnen produ­ceren?'

3. Welke kennis wordt door controleurs van funderingssystemen gebruikt en waar bevindt deze kennis zich ? 3a. Welke kennis ontbreekt bij de controleurs van geproduceerde

funderingssystemen om meer optimaal de kwaliteit van funderingen vast te kunnen stellen ?'

Dit inventariserende onderzoek diende niet alleen te leiden tot inzichten in de

1

Interviews

1.3

Verantwoording

t,:!,'ë!\) EN UilVOERING

behoefte aan concrete verbeteringen voor elk van de genoemde procesfuncties, maar diende ook visies te schetsen van ontwikkelingen op funderingsgebied van de B & U - bouw die mogelijk verder reiken dan de huidige stand der techniek. Dit betekent met andere woorden dat in alge­mene zin antwoord is gezocht op de volgende vraag: 4. 'Welke inzichten zullen leiden tot 'grensverleggende' ontwikkelingen

op het gebied van funderingstechnieken?'

Voor de beantwoording van de voornoemde onderzoekvragen zijn interviews gehouden met 16 deskundige respondenten. Bij de selektie van de respondenten voor dit onderzoek is er naar gestreefd deze een kwalitatie­ve afspiegeling te laten zijn van de beroepsgroepen:

ontwerpers; regelgevers

producenten; uitvoerders

controleurs; opdrachtgevers beheerders van de gebouwde omgeving

De vragen die aan de respondenten zijn voorgelegd zijn ge~nt op de voor­noemde onderzoekvragen. De vragenlijst en de lijst met respondenten zijn respectievelijk weergegeven in bijlagen 1 en 2. Alle vragen op de lijst van bijlage 1 zijn aan alle respondenten voorgelegd. Daarmee waren de respondenten in de gelegenheid tevens hun visies en kennis te noemen in relatie tot de 'andere' beroepsgroepen.

Uitwerking

De interviews zijn gehouden in de periode januari I maart 1992. Uit de ver­zamelde responsen hebben de rapporteurs een tiental thema's gedestilleerd. Bij de uitwerking daarvan in hoofdstuk 2 van dit rapport zijn de responsen samengevat en zo mogelijk geordend naar 'probleem' en 'oplossing'. Een oplossing kan daarbij de betekenis hebben van een kennisbehoefte, een kennisoverdrachtbehoefte of een instrumentbehoefte.

De teksten die in paragraaf 2.2 zijn geplaatst bij de tien verschillende thema's zijn authentieke weergaven van reacties op de interviewvragen. Dit betekent dat mogelijke onjuistheden, vermeld in die reacties niet door de auteurs van dit rappon zijn gecorrigeerd en dat een deel van deze teksten eerder het karakter draagt van een 'verzuchting' of een onvolledig gedefi­nieerd probleem dan van een gestruktureerd beschreven behoefte . .

In bijlage 3 zijn alle responsen opgenomen. Deze zijn naar vraag gesorteerd. De lijst met meest gebruikte vakliteratuur, de beantwoordingen van de vragen 1 en 3 (zie bijlage 1), is als aparte bijlage 4 toegevoegd. Voorts zijn er naar aanleiding van de interviews door verschillende respondenten initiatieven genoemd, zoals SBR I CUR commissies, branche­gerichte symposia en publicaties. Deze zijn opgenomen in bijlage 5.

2

Advies

0~~ EN UITVOERING

In hoofdstuk 3 hebben de auteurs op basis van de voornoemde gegevens het advies opgesteld over de richtingen waarin de SBR en de CUR on­derzoek en ontwikkelingen op het gebied funderingstechnieken moeten stimuleren. In dit advies zijn tevens prioriteitstellingen voor de bedoelde behoeften aangegeven.

3

Hoofdstuk 2

2.1

Resultaat van het onderzoek

Benoeming van thema's en samenhang

Het resultaat van het onderzoek bestaat uit een inventarisatie van behoeften aan kennis, instrumenten of kennisoverdracht op het gebied van 'funderingen'. Deze inventarisatie is samengevat en geordend naar de vol­gende tien thema's; 1 . kwaliteit 2 . ontwerprichtlijnen 3. milieu 4. tunneltechniek 5. omgeving 6. monitoring 7. produktdocwnentatie 8. ontwerpinformatie 9. richtlijnen arbeidsomstandigheden 10. richtlijnen voor 'in de grond gevormde funderingen'

De nummering van deze thema's is ad random gekozen. De relaties tussen de thema's zijn weergegeven met schema 1, waarbij drie procesfuncties zijn weergegeven: ontwerp, produktie en gebruik. De procesfunctie 'kwaliteitcontrole', zoals die door de rapporteurs bij de aanvang van dit on­derzoek was verondersteld, is in de uitwerking een eigen plaats toegekend met het thema 'kwaliteit' en is als zodanig op vier plaatsen in dit schema terug te vinden (zie de pijlen met cijfer 1 ). De relaties tussen de thema's zijn op het schema aangegeven met pijlen. De­ze relaties dienen als volgt te worden geïnterpreteerd. Een pijlpunt geeft aan op welke procesfunctie een gegeven thema gefocused is en het begin van een pijl geeft aan van welke plaats in dit onderzoekveld gegevens of kennis afkomstig zullen zijn. Normstellende instanties vormen de omgeving van dit 'veld' en dienen onder meer informatie te genereren voor de thema's 1, 2, 3, 4, 5, 9 en 10.

4

eertNicering

0sottware

richtlijnen arbelds-

...

<!) omstandigheden 9 ..

ba

~ i ä e

6

KONSTRUKTIEF ONTWERPERS

& GEOTECHNICI

8 1

.!! .. !! .!! i -§ ~

..... iJ

~ .e -s I .... ~ u I' ~ !

Q. ä 7

PRODUCENTEN aannemers

toeleveranciers

GEBRUIKERS opdrachtgevers

tl~~ EN UilVOERING

ontwerp richtlijnen

......... ----~

certificering van systemen 11\ ........ ~~-----v

~ ... ~----------~ richtlijnen In de grond gevormde funderingen

Schema 1. Thema's voor onderzoekbehoeften 'funderingstechnieken', de onderlinge relaties en de functies: ontwerp, produktie en gebruik.

5

2.2

1.

Uitwerking per thema van behoeften aan kennis, kennisoverdracht en instrumenten

kwaliteit

Dit thema is op vier plaatsen in het schema terug te vinden: a. certificering van software b. kwaliteitverbetering van de ontwerpgegevens (bv. toleranties

plaatsingsdiepte) c. certificeringsvoorschriften voor producenten d. kwaliteitcertificeringen van de systemen, regelingen voor verantwoor-

delijkheden

Résumé Er is behoefte aan certificering van adviesorganisaties, van produkten, van het gerede produkt én van software voor funderingsberekeningen.

Regelmatig constateert men dat er te korte paallengtes worden gebruikt; bij het inheien gebeurt het dat de paal dieper wordt geslagen dan is voorzien. Een oplossing voor dit probleem kan worden geboden, door meer sonderingen te maken: een dichter sonderingenstramien. Hiertoe is het noodzakelijk dat men meer voorkennis vergaart over de voorgeschiedenis van de ondergrond: in geval van ophogingen over terreinen met waterlopen of sloten. Waar men de gegevens over de liggingen niet heeft, dient men automatisch te besluiten tot meer intensief sonderen.

Dat een paal niet op diepte komt of te diep wordt weggeheid; dit is het meest voorkomende probleem. Er is vaak sprake van 'te diep wegheien bij wateroverspanning'.

De gegevens over de plaatsingsdiepte gevoeligheid moeten ook verstrekt worden aan de uitvoerder; je vindt bij de uitvoering geregeld dat een paal dieper wordt geplaatst dan was voorzien omdat de heier door heeft geslagen tot de gewenste kalendering was bereikt; in dergelijke gevallen kan het voorkomen dat weliswaar de juiste kalendering is bereikt, maar dat de paalpunt te diep is geplaatst zodat het draagvermogen is afgenomen. Er is behoefte aan inzicht in waardering van kalenderwaarden in relatie tot het draagvermogen en in relatie tot de sonderingsgegevens; geef marges aan van de inheidiepte: bovengrens en ondergrens uit de heiformule. Naast kalendering zijn meer gegevens gewenst over verificatiemethoden en signaleringsgrootheden; wanneer is met welke paal welk dragend vermogen bereikt tijdens de uitvoering (bijvoorbeeld vaste afspraken voor boorpalen).

In het algemeen is er behoefte aan een naslagwerk met richtlijnen voor kwa­liteitcontroles per type funderingssysteem.

De hamertje-tik methode levert meetgegevens die niet eenvoudig te interpre­teren zijn. Hoe moeten de meetgrafieken (hamertje-tik?) worden

NB. Bovenstaande teksten zijn letterlijke weetgaven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 6

\t'\,0~\) \:,:.:::::::<-'· PRODUKTIE

EN UITVOERING

geïnterpreteerd in relatie tot breuk, insnoeringen, uitstulpingen en materiaalvariaties? Er is dringende behoefte aan (objectief) handboek voor akoestisch meten van palen in situ:

wijze van uitvoeren van de proef wijze van interpreteren van de meetresultaten grenzen van de uitkomst: betrouwbaarheid van equipmenten van uit­voering

De bouw is niet geïnteresseerd in het bereiken van hogere kwaliteit, zolang de opdrachtgever niet bereid is de hogere kosten daarvoor te betalen: de opdrachtgever is niet geïnformeerd over de betekenis van de te bereiken hogere kwaliteit. Er is een continue spanningsveld tussen ontwerper en uitvoerder ten gevolge van de scheiding van verantwoordelijkheden. Er is een tendens dat het uitvoerende bouwbedrijf de eindverantwoording en de advisering naar zich toetrekt. Deze tendens zal doorzetten waarbij de produktverantwoordelijkheid komt te liggen bij de hoofdaannemer. Bijvoorbeeld slankere palen worden niet door de ontwerper voorgesteld aan bouwtoezicht maar door de producent onder garanties en bedrijfsgebonden acceptatie door bouwtoezicht.

Veranderingen in de bedrijfskolom zijn voorwaardelijk voor werkelijke ver­anderingen!mnovaties van de produkten; er zal meer verticale samenwerking in de bedrijfskolom moeten komen om een gegarandeerd produkt te kunnen leveren.

Er is behoefte aan beoordelingssysteem voor classificatie van schade aan ge­bouwen analoog aan CUR-studie voor waterkeringen.

Hoe meet je de lengte van bestaande houten palen en hoe de diameter van de paalpunt daarvan?

Hoe controleer je dat de damwand op grote diepte in het "slot" zit.

Er is behoefte aan methoden en richtlijnen voor: proefbelastingen van een paal onder water (Hoe doe je dat, met name voor houten palen?) grond bemonstering onder water controle van grond en grondverbetering onder bestaande funderingen het toetsen van grout-ankers en het verkrijgen van inzicht in 'faalmechanismen' bij groutankers (staal, beton) Hoe is het gedrag van groutankers op langere termijn?

NB. Bovenstaande teksten zijn letterlijke weetgaven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 7

2.

'~i:l~~ EN UITVOERING

ontwerprichtlijnen

In het algemeen kan worden gesteld dat de geconstateerde behoefte aan ken­nis en instrumenten voortkomt uit de behoefte om nauwkeuriger funderingen te kunnen ontwerpen. De samengevatte teksten zijn onder dit thema geordend naar een tiental aspecten:

Resumé Probabilistisch ontwerpen

Behoefte aan ontwikkeling van kennis over nauwkeuriger omgaan met gegeven onzekerheden (bayesiaanse analyse/probabilistisch ont­werpen); uiteindelijk ernaar streven om onzekerheden te verkleinen; denk hierbij ook aan de beoordeling van bestaande funderingen ('overwaarde' in bestaande funderingen). Behoefte aan kennis over de 'probabilistiek' bij grote palenvelden

onzekerheid in groot palenveld grondeigenschappen belasting uit gebouwen

Vervormingsgedrag Vervormingscriteria spelen een steeds grotere rol bij het ontwerpen van fun­deringen (denk met name aan bouwen tussen belendingen). Er is een trend dat er in het bestek steeds meer eisen worden gesteld ten aanzien van vervor­mingscriteria, zoals maximale zettingseisen of andere verplaatsingen (door­buigingen). Er is wel veelliteratuur beschikbaar over het berekenen van toelaatbare belastingen per paaVsituatie, maar er zijn weinig of geen rekenregels voor het nauwkeurig voorspellen van de bedoelde ver­vormingen. a. Zettingen vertaald in beddingskonstanten (horizontaal/verticaal) (aan-

geven van bandbreedten) paalzettingsgedraglzettingen van punt en van ondergrond veerkonstante/veerstijfheid van betonnen palen (soms verschillen de diverse handboeken van elkaar met een factorvan 3) elasticiteitsmodulus van ondergrond is vaak onbekend behoefte aan kennis over 'demping'; massa traagheid bij dynamische belastingen op de fundering (model- en em­piriestudie ). behoefte aan kennis over cyclische belasting ('degradatie­effecn.

b. Zettingen met betrekking tot hoogbouw in relatie met bestaande laag­bouw. Deze worden vaak intunief op basis van ervaringen benaderd; ook in de regelgeving vind je hierover geen uitsluitsel.

c. Zettingen in de omgeving ten gevolge van funderingswerkzaamheden zoals bijvoorbeeld het ingraven van caissons: zettingen in relatie tot de afstand van de funderingswerkzaamheden.

d. Welke ervaringsgegevens zijn beschikbaar behoefte aan kennis/meetgegevens over gerealiseerde funderin­gen en de daarbij opgetreden werkelijke vervormingen

NB. Bovenstaande teksten zijn letterlijke weergaven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 8

teneinde betere voorspellingen te kunnen doen voor toe­komstige ontwerpproblemen. er worden te weinig investeringen gedaan (te weinig geld beschikbaar) voor inbouw van meetapparatuur bij aanvang van funderingswerk. de gehanteerde ontwerpregels bestaan al geruime tijd en zijn nooit meer gevalideerd met behulp van huidige meettech­nieken en 'model-inzichten'

grote behoefte aan terugkoppeling van waargenomen zettingen naar de ontwerpuitgangspunten: van heel veel gebouwen in de binnenstad zou bekend moeten zijn: gewicht funderingsantwerp werkelijke zettingen.

behoefte aan nadere empirische vaststelling van parame­terwaarden: modelvorming is algemeen ver gevorderd, terwijl de vaststelling van parameterwaarden in deze modellen achter is gebleven. stijfheidsparameter van grond in relevant spanningsgebied (initi~le spanningscondities): behoefte aan eenvoudige meet­technieken voor een veel direktere bepaling van parame­terwaarden nadruk leggen op ontwikkeling van in situ meettechnieken.

Interaktie gebouw I fundering I ondergrond Behoefte aan praktische richtlijnen over de interaktie tussen bovenbouw en onderbouw Behoefte aan nieuw systematisch onderzoek naar samenhang van:

grondgegevens funderingsgegevens gebouw(konstruktie)gegevens

Denk bijvoorbeeld aan stijfheidskiassen van gebouwen. hoe is belasting uiteindelijk verdeeld over de palen hoe is uiteindelijk de werkelijke verdeling van de krachten in de palen en dus de uiteindelijke vervorming.

Trekpalen a. behoefte aan kennis over groepswerking b. kennis gewenst over de reductie van de conusweerstand en verticale I

horizontale korrelspanning van trekpalen door ontgraven. Begeman en Broug hebben op dit gebied het nodige rekenwerk ver­richt en formules voorgesteld, maar die worden niet landelijk over­genomen.

Negatieve kleef Berekeningen van negatieve kleef: er worden zeer verschillende bere­keningen en daarbij gevonden uitkomsten gehanteerd; Welke me­thode kan als standaard gelden?

NB. Bovenstaande teksten zyn letterlyke wee1!7aven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 9

+'\~~\)

Extrapolatie

·:::::;::::x... PROOUK11E EN UITVOERING

Waar ligt de grens bij extrapolatie van bestaande systemen? Model-onzekerheid in bijvoorbeeld 'regel-van-koppejan' bij extreme hoogbouw. Geldt de 4D-8D methode in relatie tot grotere paaldiameters?

Wapening prefab palen Meer normen gewenst voor de berekening van wapening in prefab heipalen; het gebeurt vaak dat de koppen van deze palen stuk worden geslagen; in dit verband wil men meer weten over de vermoeiing van beton.

Horizontaal belaste palen Behoefte aan kennis over horizontaal belaste palen. Bij eenzijdig ophogen ontstaat er horizontale gronddruk op de palen en gaan palen uitbuigen;

betonpalen blijven heel maar worden wel krom als een hoepel wat is er bekend over 'kruip' van beton in relatie tot bedoelde belastingen?

Internationaal grote ontwikkeling gaande ten aanzien van nationale en internationale normalisatie van geo-technieken behoefte aan internationale (europese) vergelijking van richtlijnen.

divers praktisch toepassen van schuimbeton (wordt in buitenland al meer ge­accepteerd dan in Nederland) (onderzoek in samenwerking met civiele wegenbouw?) toepassen van hoge sterkte beton onderzoek gewenst naar jet-grouting onderzoek gewenst naar silent-piling onderzoek gewenst naar 'grondvernageling' onderzoek gewenst naar last/zakldngsgedrag van caisson en diepwan­den

NB. Bovenstaande teksten zQn letter/Qke weergaven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 10

3. milieu

Hergebruik Er is behoefte aan kennis over constructieve eigenschappen van afvalmateria­len (zie ook CUR B-37: alternatieve materialen in de waterbouw) om alternatieve materialen vanuit hun eigenschappen ten volle te benutten; niet als minder soort origineel (zoals betonpuin, afvalgips, AVI vliegas, mijnsteen, metselwerkpuin).

Wat zijn de engineerings-eigenschappen van afvalbergen?

Wat doe je met vervuild funderingsmateriaal zoals funderingszand en ballast uit oude baanvakken of van de ondergrond van autosnelwegen? (Bij nieuwbouw mag alleen 'schoon' materiaal gebruikt worden, terwijl na enige gebruikstijd dit ook vervuild is!)

Hoe sloop je een bouwwerk, zodat je duidelijk gescheiden afval krijgt? Slooptechnieken?

Vervuilde grond In de toekomst zal er eerder sprake zijn van isoleren van vervuilde grond dan van verbranden of vergassen. Er is behoefte aan kennis over grond isolatietechnieken (grond inpakken).

Wat mag men concluderen uit de 'schone-grond-verklaring' (schoon tot op welke diepte?)

Welke milieuklassen kunnen worden gehanteerd voor betonnen palen: beton­dekking en toeslagmateriaal in relatie tot agressieve stoffen in de bodem?

NB. Bovenstaande teksten zijn letterlijke weergaven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 11

4.

,~,,~\)

tunneltechniek

EN UilVOERING

Kennis gewenst over diep gelegen boortunnels. Het boren door diepe zand­lagen vormt niet het eigenlijke probleem, maar het doorboren van slappe lagen vormt het 'main-topic' van de tunnelbouw: kun je wel boren door die lagen en hoe dimensioneer je daarbij de tunnelwand? Hoe voorspel je bij een werkmethode van tunnelboormethode de relatie met en de invloed op de omgeving:

zettingen en trillingen vermindering van draagkracht bestaande funderingen buiging in de bestaande palen als de TBM langskomt.

Behoefte aan onderzoek naar het uitbouwen van boortunnels tot ondergrond­se stations: geen open in situ bouwlokatie!; dergelijk onderzoek zal in hoge mate bepalend zijn voor de kans op ondergronds bouwen van dergelijke stations.

Er is behoefte aan kennis over volume verkleining van de grond rondom (boor) tunnelbuis: wat gebeurt er aan het front van de boortunnelbuis?

Hoe is het trillingsged.rag van koostrukties boven spoortunnels I me­tro's; modelvorming over dergelijk trillingsged.rag is onbekend. Behoefte aan trillingsvrije produktiemiddelen.

Er is behoefte aan kennis (rekenmodel) over vervonningsgedrag van 'dui­kers' bij zijdelings wegschuivende grond (zie toelichting met figuur2.1).

grote verticale belasting, bv. onder spoordijk

trekspanning in dak van 'duiker door schuivende grond levert scheurvonning

duiker, dwarsdoorsnede

rnaaivek:l

Figuur 2.1 schematische weergave van vervonningsgedmg 'duikers'

NB. Bovenstaande teksten zgn letterlijke weergaven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 12

5.

% ,'3~\) '''':·:::::: PRODUKTIE

omgeving

EN UilVOERING

Geluidshinder en trillingen leveren meer en meer problemen bij bouwwer­ken in stedelijke gebieden: men wil steeds hoger bouwen en dus steeds zwaarder funderen. Er is behoefte aan trillingsarme en geluidsarme technieken voor heien en er is behoefte aan kennis over trillingen ten gevolge van heien op diepe dragen­de lagen; hoewel heien ten gevolge van voorziene trillingen als niet aanvaardbaar kan worden gesteld, bestaat er geen inzicht in de dempende werking van dikke slappe grondlagen op de trillingshinder aan belendende konstrukties.

Hoe werken trillingen vanuit funderingen van wegen en spoorwegen (me­tro's) door op de funderingen van de belendingen.

Behoefte aan voorspellingstechnieken om het gedrag van belendende omge­ving te voorspellen ten gevolge van funderingswerkzaamheden. Huidige voorspellingstechnieken worden als volstrekt onvoldoende aangemerkt.

Wat is verandering van eigenschappen van houten palen en toename van ne­gatieve kleef door zakken van grondwaterspiegels in de binnenstad ten gevolge van bouw!lctiviteiten en 'lekkende' riolen (deze werken dan als draineringsbuizen).

Bij traditionele bouw op diepte wordt bronbemaling steeds moeilijker (re­cent merken we dat in sommige gemeenten de bemalingsnormen gehalveerd worden: tijdsduur en hoeveelheid te onttrekken water/ tijdseenheid). Behoefte aan betaalbare technieken tervervanging van het traditionele bema­len (niet-grondwater onttrekkende technieken).

Ontwikkeling van pneumatische technieken (caissons).

Onderzoek gewenst naar gebruik van caisson en diepwanden bij dieptebouw (relatie naar omgeving)

Algemeen: zie ook Duitse (strenge) aanpak voor milieu en omgevingsnonnen.

NB. Bovenstaande teksten zijn letterlijke weergaven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 13

6.

o!!~ monitoring

EN UilVOERING

Er bestaat geen document dat tot doel heeft om gegevens vast te leggen ten behoeve van hergebruik van funderingen in de toekomst. Zo hebben de gegevens m.b.t. kalendering en bijvoorbeeld m.b.t. draaimoment bij tu­bexpalen een functie om het draagvetmogen vast te stellen, maar voor herbe­stemmingsdoeleinden van gebouwen (funderingen) zijn ook andere gegevens nodig (paalpuntdiepte etcetera) Men zou kunnen denken aan het opstellen van richtlijnen voor het archive­ren van funderingsgegevens. Mogelijk dat de IKB schema's hiervoor uitkomst kunnen bieden.

Tijdens de uitvoering wordt er niet teruggekoppeld naar het ontwerp. Er wordt soms een ander type paal toegepast of een andere techniek van inbren­ging (ontwerper kan gebruik willen maken van een hoge positieve kleef, maar dat levert een onaantrekkelijke uitvoering op voor de producent, die de palen zo snel en makkelijk mogelijk in de grond wil brengen). Een en ander wordt lokaal beslist door de uitvoerder zonder ruggespraak met de konstruktief ontwerper.

Er is behoefte aan een rapportage over fouten in ontwerp en uitvoering.

Er wordt onvoldoende informatie vastgelegd over de omgeving gedurende de produktie ('monitoring'; methode voor monitoring zijn wel bekend, maar dit gebeurt gewoon te weinig). Er is behoefte aan het opstellen van een zogenaamd 'as-build' rapport.

Er is behoefte aan kennis over het zakkingsgedrag van het gebouw in de loop der tijd met behulp van permanente monitoring tijdens levensfase van het gebouw.

Behoefte aan een algemeen inspectieformulier voor het uitvoeren van perio­dieke controles op bestaande funderingen; zodat je niet plotseling met een kalamiteit geconfronteerd wordt (heeft NS richtlijnen voor).

NB. Bovenstaande teksten zijn letterlijke weergaven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 14

7.

rt!!\)

produktdocumentatie

EN UilVOERING

V oor ontwerpers en producenten is behoefte aan objectieve technische ver­gelijkingen van concurrerende systemen, documenten over de karakte­ristieken van de uitvoering van de diverse systemen en kennis over de pro­duktiesnelheid van de verschillende systemen; gegevens voor planning en kostenraming en gegevens voor zettingen tijdens gebruik.

Er is behoefte aan eenduidige regelgeving ten behoeve van het vergelijkend maken van verschillende paalsystemen: hei-, schroef-, weVniet grond verdringend!De besteksontwerper moet over kennis beschikken over het gedrag van een paaltype gedurende de levenscyclus:

de situaties voor een belaste/onbelaste paal gedurende de uitvoering kunnen drastisch wijzigen door ontgravingen of ophogingen in de direkte omgeving van de geproduceerde paal.

Ook de hoofdaannemer kan gebrek hebben aan uitvoeringskennis. Indien de hoofdaannemer meer de eindverantwoordelijkheid van het geleverde funderingsprodukt wordt toegerekend, zal deze zijn kennis moeten vergroten; daarom behoefte aan een overzichtelijk handboek met alle typen funderingen en beschrijvingen van uitvoeringstechnieken.

NB. Bovenstaande teksten zyn letterlijke weergaven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 15

8.

M~~\) \[!: •• . PRODUKTIE

EN UITVOERING

ontwerpinformatie

Er is een probleem met de informatieoverdrachten in twee opzichten. a. ontwerper levert informatie in bestek naar hoofdaannemer, deze geeft het door aan onderaannemer; deze geeft het door aan specialist: bij deze stappen in de informatieoverdracht vindt ook geregeld een vertaalslag I interpretatie plaats, zodat de oorspronkelijke gegevens uiteindelijk enigszins gewijzigd terecht komen bij de laatste schakel in deze informatieketen. b.de ontwerpgegevens in het bestek zijn al geïnterpreteerde gegevens van bijvoorbeeld de sonderingsgegevens. De onzorgvuldige overdracht van gegevens levert storingen.

Slechte bereikbaarheid van bouwlokaties levert geregeld minder optimaal ge­bruik van materieel: er moeten dan concessies worden gedaan t.a.v. ontwerpuitgangspunten (palen kunnen bijvoorbeeld daardoor niet op vereiste diepte worden gebracht); er bestaat geen goed instructiehandboek over de uitvoering van werken t.b.v. de geotechnisch adviseur voor beschrijving van werk aan de uitvoerenden.

NB. Bovenstaande teksten zijn letterlijke weergaven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 16

9.

o!!\) richtlijnen arbeidsomstandigheden

EN UnvoERING

Algemeen: de funderingsbrache is nog altijd een van de meest archaïsche be­drijfstakken; het levert vuile - weinig aantrekkelijke en primitieve arbeidsomstandigheden. De producenten hebben geen idee van de grote troep die ze maken op het werk. Omgetrapte blikken olie, plassen met bentoniet en overal afvalzakken, verspreid over de werkplek. In het licht van een toenemend kwaliteitsbesef op de bouw zou er eens een begin moeten worden gemaakt om schoner te werken, ook bij grond- en funderingswerkzaamheden: ' ....... als iemand de hele dag door de blubber loopt te sjokken, is die niet meer gemotiveerd om een goed produkt af te leveren'. Verhoging van de kwaliteit van de arbeid levert verhoging van de kwaliteit van het geleverde produkt. Er zullen in de toekomst meer problemen komen met het vinden van geschoolde arbeid door deze relatief slechte arbeidsomstandigheden: het is vuil en veelal zwaar werk waarvoor de animo afneemt; het huidige personeelsbestand is vergrijsd. Algemeen kun je vaststellen dat de bestedingen ten behoeve van betere ar­beidsomstandigheden voor dit werkgebied de sluitpOst vormen op de begro­ting. Geregeld blijkt echter dat besparingen op de arbeidsomstandigheden zichzelf zouden hebben terugverdiend

De heier komt als eerste op het werk, nog voordat de aannemer bouwketen heeft geplaatst. De sociale arbeidsomstandigheden schieten voor een begin­nende bouwplaats altijd te kort.

Het ontbreekt ontwerpers aan inzicht en aan instrukties (normstelling) om ar­beidsvriendelijke produktiesystemen te kiezen. Mogelijk dat hiervoor een rol is weggelegd voor de ARBO en de arbeidsinspecties.

Er is behoefte aan normstelling voor arbeidsomstandigheden: bv. voorschrijven van aanleggen van werkvloer voor de uitvoering van funderingswerk:zaamheden. ARBO regels zijn niet voldoende eenduidig: bijvoorbeeld hoever moeten hei­stellingen uit elkaar staan. Het is heel moeilijk om veiligheidsvoorzieningen geaccepteerd te laten wor­den op de bouwplaats: hiervoor moet er een verandering van mentaliteit komen bij de cao'ers. Er moeten met name voor de uitvoerder richtlijnen ( ... afstemmen op direkt uitvoeringsniveau en niet op direktie niveau ... ) komen ter verbetering van de arbeidsomstandigheden voor funderingswerk.

Er is behoefte aan ontwikkeling van verder gaande mechanisatie van funde­ringswerkzaamheden. Bijvoorbeeld: het handmatig positioneren van hei­palen zonder deugdelijk gebruik van hulpmiddelen komt geregeld voor en levert zware belastingen onder meer voor de rug van de arbeider. Er is een tendens waar te nemen naar het gebruik van arbeidsbesparende

NB. Bovenstaande teksten zijn letterlijke weetgaven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 17

.· .. · ..... PROOUKTlE

EN UllVOERING

technieken, die ten koste gaan van meer materiaalgebruik; geen details meer in balken, maar recht toe recht aan werk. Aan de andere kant zie je geen prefab elementen in de fundering: het lijkt wei of elk funderingsbalkje nog met de hand moet worden bekist. Er worden geen confectie-achtige elementen toegepast in funderingen: wanneer dit wel zou gebeuren zou dit een positieve invloed hebben op de arbeidsomstandigheden.

Er is behoefte aan voorzieningen/maatregelen teneinde gehoorschade te voorkomen. Geluidsarme/trillingsanne heitechnieken zijn wenselijk.

Meer aandacht voor het geautomatiseerd vastleggen van kalen­derwaarden Ievert verbetering van arbeidsomstandigheden en een verbetering van de gegevensvastlegging.

Het schoonmaken van de avegaar van mortelschroefpalen is een vuil werk.

Pneumatische caissonfundering Ievert ongewenste arbeidsomstandigheden.

Er is behoefte aan indeling in veiligheidsklassen bij bodemsanering voor het treffen van adequate veiligheidsvoorzieningen. Vaak is de vervuiling van de bodem emstiger dan was voorzien; dan moet er snel worden ingegrepen ten behoeve van beveiliging van uitvoerend personeel.

NB. Bovenstaande teksten zijn letterlijke weergaven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 18

10.

·TAll~~\) PROOUKTIE EN U11VOERING

richtlijnen in de grond gevormde (i.d.g.g.) funderingen

Er moet altijd controle plaatsvinden tijdens de produktie; bij in de grond ge­vormde palen kan dat niet (of heel moeilijk) en dat is een belangrijk nadeel van die funderingssystemen. V oor standaard geheide pal en bestaan er wei algemeen te gebruiken documenten, maar voor bijzondere systemen (i.d.g.g., grote paaldiameter, mortelschroef, diepwanden, e.d.) bestaan er geen algemeen geaccepteerde documenten.

De kwaliteit van een i.d.g.g. paal is sterk afhankelijk van het uitvoerende bedrijf, zelfs van degene die bij de uitvoering de knoppen bedient. Er is behoefte aan controle beschrijving van in de grond gevormde betonpalen. Er is behoefte aan certificering (zie ook bij KW ALITEIT (1)) voor systemen van i.d.g.g. palen: (daaraan wordt nu reeds gewerkt door KIW A commissie ).

Behoefte aan kennis over toepassing van grote diameter boorpalen (1 a 2 m.); proefbelastingen zijn in het algemeen te kostbaar. De huidige rekenregels zijn gebaseerd op een aantal proeven die 'ruim 10 jaar geleden' zijn gemaakt. Het 'gedrag' van deze systemen is in werkelijkheid echter beter dan de rekenregel aangeeft. Het vervormingsgedrag van deze systemen is cruciaal; dit is niet geheel duidelijk.

Behoefte aan kennis/documentatie/ontwerpcriteria voor: i.d.g.g. wanden/palen diepwanden; behoefte aan kennis voor de beoordeling van de stabili­teit van de sleuf bij diepwanden. cementwanden; behoefte aan kennis voor de beoordeling van toe te passen mengsel voor cementwanden bij waterkering.

Kennis is gewenst over draagvermogen van open-buis-palen (bv. plugwer­king).

V oor in het werk gestorte pal en wil men graag beschikken over gegevens voor de samenstellingen van betonmengsels in relatie tot de verwerking (denk aan paalpuntdiepte in relatie tot betonmengsel)

Hoe moet de schuimkop beoordeeld worden? Meer gegevens zijn gewenst voor de cdom:skedp.Jmml:ndltring behoefte aan kennis over 'bleeding' van i.d.g.g. betonnen palen tij­dens de produktie behoefte aan kennis over verticaal 'wellen' (vertikaal watertransport) door betonschacht; zand wordt meegenomen uit mengsel en maakt daardoor kanaaltje (eigen aanmaak water); wanneer mag je "wellen" verwachten; kun je dat afleiden uit de om­geving of uit de samenstelling van de paal zelf? Hoe meet je bij i.d.g.g. pal en de betondruk aan de voet van de boor?; er is geen continue verloop van de betondruk bij het optrekken van de boor!; dit leidt tot inhomogeniteiten.

NB. Bovenstaande teksten zijn Jetterlijke weergaven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 19

't~~j.~~\l ·:::·:···· PRODUKTIE

EN UITVOERING

Meer kennis nodig omtrent grondontspanning bij schroeven i.p.v. heien in relatie tot:

belendingen de nieuwbouw zelf, de geologische opbouw van de bodem, schraapfactor betondruk bij invoer in relatie tot trekken van de pijp debietmetingen indringsnelheid, spoed.

Wat doe je met overtollig bentoniet na de produktie van boorpalen I diep wanden; d.w.z. bentoniet dat zo sterk verontreinigd is dat het niet meer geschikt is voor hergebruik? Denk hierbij met name ook aan MILIEU (3) en TUNNELBOUW (4).

Er is behoefte aan kennis over nieuwe afdichtingstechnieken zoals kleischer­men onder water.

NB. Bovenstaande teksten zijn letterlijke weergaven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 20

Hoofdstuk 3

3.1

Onderzoekprogrammering

,::::·· PROOUKTlE EN UllVOERN3

In dit hoofdstuk zijn de onderzoeksresultaten, weergegeven in hoofdstuk 2, uitgewerkt als aanbevelingen voor ontwikkelingen en onderzoek op het gebied van funderingstechnologieën. In eerste instantie wordt de 'weging' van de resultaten door de onderzoekers kort beschreven. Hierin zijn de centrale aandachtspunten en doelgroepen aangegeven voor de activiteiten van de SBR en CUR in relatie tot dit probleemgebied. Daarna worden de behoeften aan onderzoek en ontwikkelingen concreet beschreven met negen projekten.

Visie van commissie en weging onderzoekresultaten

Van de vertegenwoordigers van de verschillende beroepsgroepen (zie par. 1.2: Interviews en Respondenten) waren de geotechnici, de ontwerpers van funderingen (constructeurs) en de producenten (aannemers en ge­specialiseerde onderaannemers) heel duidelijk in de formulering van pro­blemen en behoeften in relatie tot 'funderingstechnologieen'. Centraal stond daarbij de gebrekkige uitwisseling van gegevens en kennis tus­sen: ontwerpers en producenten. De ontwikkelings- en onderzoeksinspanningen op het gebied van funderingstechnologieën zullen met name op deze twee doelgroepen gericht moeten zijn. De interacties tussen die twee 'partijen' zijn in schema 1 weer­gegeven door de pijlen in het centrum: nr.'s 1, 6, 7 en 8. De interacties zoals deze door de pijlen 7 en 8 worden aangeduid maken de behoeften duidelijk aan vernieuwing van de SBR 50 publicatie. Kort samengevat betekent het, dat ontwerpers grote behoefte hebben aan kennis die door de producenten wordt opgedaan bij de uitvoering van funderingen en dat producenten meer behoefte hebben aan ontwerpgegevens, die anticiperen op onverwachte situaties op de produktielokatie. Algemeen geldt dat beide partijen veel behoefte hebben aan betere infor­matieuitwisseling tussen elkaar. Hiervoor zijn instrumenten zoals mono­tcring systemen en aangepaste ontwerprichtlijnen noodzakelijk. V oor beide partijen bestaat er voorts een grote behoefte aan instrumenten voor het vaststellen van de kwaliteit van de geproduceerde funderingen. Voorts moet worden nagegaan inhoeverre de bestaande normen en regelwetgeving remmend werken op integreren van ontwerp en productie binnen één partij. Door bedoelde integratie (verschuivingen in bedrijfskolom) zullen eveneens bani~res worden weggenomen voor informatieoverdracht

De betrokkenheid van de overige genoemde beroepsgroepen (par. 1.2) bij dit probleemgebied is gering. De interessen van 'bouwtoezichten' (die niet geotechnisch ontwerpers zijn) en ten dele ook van 'verzekeraars' zijn voornamelijk gericht op kwaliteitsborging en garanties. De beroepsgroepen 'gebouwenbeheerders' en 'architecten' herkennen zich vakinhoudelijk niet in dit probleemgebied. Deze twee laatst genoemde groeperingen dienen dus niet tot de doelgroepen te worden gerekend van ontwikkelingen en onder­zoekinspanningen op dit gebied.

21

3.2

projekt 1

projekt2

projekt3

Projekten en prioriteitstellingen

Met de benoemingen van de onderstaande negen projekten is door de rapporteurs beschreven in welke richtingen ontwikkelingen en onderzoek door de SBR en CUR moeten worden geactiveerd. De prioriteitstellingen van de bedoelde activiteiten zijn aangegeven volgens de nummering van de projekten. Bij de projekten zijn tevens de 'pijlnummers' vermeld die COlTes­ponderen met de nummers van de pijlen op schema 1 en de thema's in pa­ragraaf 2.2.

Herzien yan de SBR 50 publicatie (produkt-documentatie) Opzet van de SBR-50 serie wint aan kracht wanneer: a. een methode wordt aangereikt waannee objectieve, technische verge­

lijkingen van concwrerende systemen mogelijk wordt, b. een vergelijking van uitvoeringskarakteristieken mogelijk wordt c. uitvoering van (akoestische) metingen van gerede palen op eenduidi-

ge wijze worden beschreven: wijze van uitvoeren van de meting wijze van intexpreteren van de meetresultaten grenzen van de uitkomst: betrouwbaarheid van equipment en van uitvoering

(zie ook CUR projekt: 'handboek damwanden') d. deze publicatie periodiek vernieuwd/ aangewld kan worden; bijvoor­

beeld als losbladig boekwerk (zie pijlen 1 & 7)

Deze publicatie is in voorbereiding bij SBR.

Ontwikkelin~: van kennis over interaktie ~:ebouw I fundering I ondergrond Behoefte aan praktische richtlijnen over de interaktie tussen bovenbouw en onderbouw (SBR studie bijna gereed) Behoefte aan (nieuw) systematisch onderzoek naar samenhang van: -

grondgegevens fUnderingsgegevens gebouw (konstruktie) gegevens

Denk bijvoorbeeld aan stijfheidskiassen van gebouwen. hoe is belasting uiteindelijk verdeeld over de palen hoe is uiteindelijk de werkelijke verdeling van de krachten in de palen en dus de uiteindelijke vervorming.

(CUR start projekt)

Kwalificatie van software Er is behoefte aan een beoordelingsmethodiek ('standaard toetsing) om software die gebruikt wordt bij funderingsberekeningen te toetsen (derge­lijke toetsingen bestaan reeds voor •beton' en 'staal'). (zie pijl1)

NB. Bovenstaande teksten zijn letterlijke weergaven van de interviews; onjuistheden zijn niet geretoucheerd 22

projekt4

projekt5

projekt6

projekt7

projekt8

projekt9

'!''\; ~~\) ·::::,,, .. :.:::·:··· PROOUKTlE

EN UI'TVOERING

Ontwikkeling van richtlijnen arbeidsomstandigheden bij funderings werk­zaambeden (WAO problematiek) Er moeten met name voor de uitvoerder ARBO-richtlijnen komen ter verbetering van de arbeidsomstandigheden voor funderingswerk ( ... afstemmen op uitvoeringsniveau en niet op direktieniveau ... ). ' ....... als iemand de hele dag door de blubber loopt te sjokken, is die niet meer gemotiveerd om een goed produkt af te leveren'. Verhoging van de kwaliteit van de arbeid levert verhoging van de kwaliteit van het geleverde produkt. (zie pijl9)

Ontwikkeling van handleiding yoor vastlegging van produktiegegevens De handleiding is nodig om de gegevens vast te leggen over het gerede pro­dukt in relatie tot de gegevens van het ontwerp en van het uitvoeringspro­ces: één zgn. 'as-built report'.

Ontwikkeling van milieu effecten systematiek voor funderingstechniek;en Daarmee kan onder meer mogelijk worden gemaakt dat alternatieve materialen (afval produkten) meer genuanceerd worden toegepast in funde­ringen. Ook de relatie tussen milieu en produktietechniek dient hierbij te worden behandeld. (zie pijl6)

Ontwikkeling van een adequaat monitoring instrumentarium. Hiermee worden procedures en instrumenten bedoeld die het mogelijk maken om tijdens de produktie continu te meten zowel aan het 'produkt' als aan de omgeving. (zie pijl6)

Ontwikkeling I bundeling van kennis over trekpalen Behoefte aan een handleiding, waarin kennis over trekpalen (alleenstaand en in groepsverband) bijeen wordt gebracht en waarin methoden voor ontwerp en berekening onderling vergeleken worden. (zie pijl 2) NB. CUR start adviesgroep.

Ontwikkeling richtlijnen voor produktie van in de grond gevormde palen Deze richtlijnen hebben tot doel om de controle tijdens de uitvoering te regelen van in de grond gevormde palen (parameters: samenstelling beton­mengsel, betondruk, spoed e.d.). Relevante gegevens voor deze richtlijnen zijn reeds vergaard met SBR studie ... (zie pijllO)

23

BIJLAGEN BIJ BPU RAPPORT 105/02

lOjuni 1992

Verkennend onderzoek naar behoeften aan kennis,

kennisoverdracht en instrumenten voor funderingstechnieken

PRODUKTIE EN UITVOERING

dr. ir. W.F. Schaefer prof. ir. G.J. Maas

Bijlage 1

Vragenlijst ten behoeve van de interviews met deskundigen op het gebied van

funderingstechnieken

Deel A:

Ontwerp:

Gebruik van bestaande kennis en signalering kennisbehoefte

1. Welke handboeken of naslagwerken ( .. documenten .. ) worden gebruikt bij het ontwerpen van funderingen ?

2. Welke tekortkomingen of ongewenste situaties kunnen worden genoemd bij het ontwerpen van funderingen ?

Produktie:

3. Welke handboeken of naslagwerken ( .. documenten .. ) worden gebruikt bij de productie van funderingen ?

4. Welke tekortkomingen of ongewenste situaties kunnen worden genoemd bij de productie van funderingen ?

(denk aan ongewenste arbeidsomstandigheden)

Kwaliteitscontrole:

5. Welke handboeken of naslagwerken ( .. documenten .. ) worden gebruikt om de kwaliteit van een fundering te toetsen aan de ontwerpcriteria, nadat de fundering geproduceerd is ?

6. Welke inzichten ontbreken om de kwaliteit van een fundering te toetsen aan de ontwerpcriteria, nadat de fundering geproduceerd is?

Beheer I gebruik en hergebruik:

7. Welke gebreken kunnen gedurende de gebruiksfase I beheersfase worden geconstateerd ten aanzien van funderingen ?

8. Welke inzichten in funderingen ( .. kwaliteiten van .. ) ontbreken om 'herbestemming' van funderingen mogelijk te maken ?

(bijv. standaard document voor de fundering dat wordt ingevuld door ontwerper en controleur ten behoeve van de gebruiks- beheersfase)

Bijlage 1 1

Deel B: Ontwikkelingen en Innovaties

a. technologische- en produktiegerichte aspecten toetsen aan maatschappelijke thema's, waarbij men moet denken aan:

1 . funderingstechnieken in relatie tot afvalverwerking I bodemverontreiniging 2. funderingstechnieken in relatie tot arbeidsomstandigheden 3. funderingstechnieken in relatie tot 'veranderingen in de bedrijfskolom'

b. Ontwikkelingen In deze branche toetsen aan technische thema's, waarbij men moet denken aan innovaties bij:

4. funderingstechnieken in relatie tot omgevingsfactoren (belendingen) 5. funderingstechnieken met betrekking tot de actuele 'normale' bouw 6. funderingstechnieken in relatie tot 'extreme' hoogbouw 7. funderingstechnieken in relatie tot 'extreme' diepte-bouw

Rondvraag

Bijlage 1 2

Bijlage 1 3

Bijlage 2

Lijst met respondenten voor de interviews

Naam

.. l.O. Terpstra, J.W. Bosschaart dhr. Van den Velzen

L. Kleibeuker, J. Bunkers

J. Kruizinga, dhr. Stoevelaar

W.O. Stolwijk

G.J. Carree, J.G. Hulsbergen

W. Venema

F. de Boer

J.A.A.N. Vollebregt

dhr. Sol

K.F. Brons

L. de Quelery

A.Th.M. Bisschops

J. Klitsie

H.Cioo

P. Eggermont

dhr. Wouters

Bijlage 2

Bedrijf /Instelling

De Weger, Arch. en Ing. Bureau BV Rotterdam

Bouw- & Woningtoezicht Rotterdam

Grondmechanica Delft

Bureau Wiegerinck Arnhem

Adviesbureau voor Bouwtechniek B.V. Arnhem

Strukton Beton Bouw BV Maarssen

Nederlandse Spoorwegen Utrecht

Hollandse Beton Mij BV Rijswijk

Stuurman Partners B.V. Waddinxveen

Nederhorst Grondtechniek B.V. Gouda

Fugro B.V. Leidschendam

Voorbij Groep B.V. Wilnis

ABP Heerlen

DHV Amersfoort

Rijkswaterstaat Bouwdienst Voorburg

Nationale Nederlanden Den Haag

1

Bijlage 3

Verzamelde responsen voor de interviews met deskundigen op het gebied van tunderingstechnieken

Ontwerp:

2. Welke tekortkomingen of ongewenste situaties kunnen worden genoemd bij het ontwerpen van funderingen ?

Wij gebruiken zelf in het geheel geen naslagwerken; hoogstens enkele interne richtlijnen I vuistregels voor het maken van voorontwerpen. We laten alle documentatie over aan GD.

Ad. vraag 2.

Wij zijn geen konstruktief ontwerpers, maar voeren controle uit op de geleverde ontwerpen en op de gebruikte berekeningen. Ten aanzien van dit laatste punt, berekeningen, worden we vaak geconfronteerd met ons niet bekende software. Als ongewenste situaties noemen we: - Het gebruik van programmatuur, waarvan ons de kwaliteit niet bekend is. Van een aantal

computerprogramma's voor de berekeningen van funderingen weten we dat die algemeen gebruikt en geaccepteerd zijn, maar worden we geregeld geconfronteerd met het gebruik van programmatuur waarvan niet bekend is in hoeverre de uitkomsten daarvan betrouwbaar zijn. Het is algemeen bekend dat nieuw op de markt gebrachte software nog fouten heeft, die in feite door ons, als kontrolerende instantie eruit gehaald mag worden. We denken hierbij ook aan het aandeel programmatuur dat van buitenlandse herkomst is en waarvan ons niets bekend is. Gaarne zouden we beschikken over een certificering voor de software van funderingsberekeningen.

- Het gebeurt steeds vaker dat konstrukteurs op de stoel gaan zitten van geotechnisch adviseurs door gebruik te maken van specifieke geotechnische software. Daarbij constateren we dat het niveau van de diverse konstruktief ontwerpers nogal verschillend is.

- Naar ons inzicht bestaan er veel gegevens en veel rekenregels voor het ontwerpen van funderingen, maar we constateren dat een groot deel van die kennis niet wordt gebruikt door de ontwerpers. We schatten dat ca. 50% of meer van die kennis niet gebruikt wordt.

- Hoewel er naar ons inzicht een redelijke hoeveelheid kennis beschikbaar is voor het berekenen van funderingsentwerpen is deze kennis, rekenregels en achtergrondinformatie, geheel verspreid over een groot aantal publicaties. Je vindt in de verantwoording van de berekeningen, die door konstrukteurs worden gegeven, dan ook een onoverzichtelijk gebruik van bronvermeldingen. Er bestaat geen compleet standaard werk waarnaar in de meeste gevallen naar verwezen zou kunnen worden.

- De konstrukteur kan in veel gevallen kiezen tussen verschillende berekeningsrnodelllen en legt de keuze daarvan bij ons.

- Je vindt bij de ontwerpen van funderingen en bij de berekeningen daarvan geen overal visie.

Bijlage 3 1

Er wordt geen beeld gegeven van de gehele krachtsafdracht van het gehele gebouw naar de fundering, maar als het ware uitsluitend per paal een verantwoording. Anders gezegd: we missen een overall advies, vanuit de optiek van het funderingsontwerp. Met name geldt dit voor de invullingen tussen bestaande gebouwen. In de nieuwe NEN norm zou men moeten trachten deze afstemming tussen gebouw, konstruktief gedrag en funderingsproblematiek te realiseren.

- Ten aanzien van de ontwikkeling van dergelijke nieuwe normen zouden we graag zien dat er meer onafhankelijke deskundigen worden gevraagd voor de opstelling van die normen

Een aantal specifieke kennisbehoeften luidt als volgt:

• Berekeningen van negatieve kleef: er worden zeer verschillende berekeningen en daarbij gevonden uitkomsten gehanteerd. Welke methode kan als standaard gelden?

- Meer normen gewenst voor de berekening van wapening in prefab heipalen. Het gebeurt vaak dat de koppen van deze palen stuk worden geslagen. In dit verband willen we meer weten over de vermoeiing van beton. Het stuk slaan van deze palen heeft naar ons inzicht tevens te maken met de scheiding van verantwoordelijkheden tussen ontwerper en producent.

- Meer kennis gewenst over de veerkonstante van betonnen palen.

- We moeten leren omgaan met spreidingen van waarden i.p.v. met één absolute waarde. M.a.w. meer normstelling gewenst over het hanteren van zogenaamde 'bandbreedtes' bij berekeningsuitkomsten.

• Bijvoorbeeld bij de beddingscanstante bestaat er een grote spreiding. - Andere voorbeelden:

-krachtswerking -nauwkeurigheid -risico -veiligheid.

- Hoe moet worden omgegaan met de passieve zijdelingse gronddruk. welke verplaatsingen zullen er optreden voordat de h-kracht wordt opgenomen?

- Heien naast belendingen levert ook nog een bron van vraagstukken: Welke afstand. Welk paaltype in relatie tot de afstand. Welke ervaringsgegevens zijn beschikbaar i.v.m. schade. Zettingsproblemen in relatie tot hoogbouw naast belendingen. Er bestaat geen eensluidend advies in praktijksituaties. Adviseurs geven strijdige berekeningsuitkomsten. Grote behoefte aan terugkoppelingen van waargenomen zettingen naar de ontwerpuitgangspunten: van heel veel gebouwen in de binnenstad zou het bekend moeten zijn. Gewicht. Funderingsontwerp. Werkelijke zettingen.

- Meer kennis nodig omtrent modellen voor de berekening van wapening in poeren. we denken

Bijlage 3 2

hierbij aanpoeren die deel uitmaken van betonnenbalken in een frame. Soms is een poer te modelleren als een buigligger!

- Meer kennis nodig omtrent grondontspanning bij schroeven i.p.v. heien in relatie tot: - Belendingen. -De nieuwbouw zelf. - Geologische opbouw van de bodem.

a. Behoefte aan modelonderzoek naar trekpalen in paalgroep beschikbare formules, onder meer van GD zijn geheel onbevredigend.

b. Kennis gewenst over de reductie van de conusweerstand en van trekpalen door ontgraven. Begeman en Broug hebben op dit gebied het nodige rekenwerk verricht en formules voorgesteld, maar die worden niet landelijk overgenomen.

c.ln het algemeen wordt in de literatuur die wij raadplegen rekenregels opgesteld, waarvoor geen of vrijwel geen afleidingen/achtergrondgegevens zijn vermeld. Als er situaties zich voordoen die niet geheel passen op de rekenregels, kunnen we uit deze literatuur zelf verder niets afleiden. In het algemeen zouden we graag beschikken over algemene ontwerpprocedures.

d. Er wordt heel weinig gepubliceerd over uitvoering van bijzondere projekten. Daarbij zijn we met name geTnteresseerd in gemaakte fouten, zowel ontwerpfouten als uitvoeringsfouten. Het is wenselijk om te beschikken over documentaties van gerealiseerde projekten.

e. Over grondmechanica in relatie tot 'opvriezen' is ons niets bekend in de Nederlandse literatuur. Wij hebben daarvoor kennis geput uit Canadese publicaties. Deze kennisbehoefte heeft echter een incidenteel karakter.

f. Kennis gewenst over draagvermogen van open-buis-palen (bv. plugwerking) g. Kennis van de funderingswerkzaamhedennis gewenst over zettingen in de omgeving ten

gevolge van bijvoorbeeld het ingraven van caissons: zettingen in relatie tot de afstand van de funderings- werkzaamheden.

Andere voorbeelden zettingen: -T.g.v. diepwanden -Zettingen in maaiveld t.g.v. uitbuigen damwanden Bij saneringsprojekten in stedelijke gebieden kan deze ontbrekende kennis heel veel kosten tot gevolg hebben, doordat marges veel te groot zijn.

h. Er wordt te weinig gemeten in de bouw. Ontwerpers ontvangen vrijwel geen terugkoppelingsgegevens van gerealiseerde funderingsdraagvermogens in relatie tot de verwachtingen die volgens de berekeningen zijn vastgesteld.

i. Wij hebben behoefte aan een boekwerk met een overzicht van ontwerprichtlijnen voor alle paaltypen. Nu scharrelen we al die gegevens vanuit allerlei bronnen bij elkaar. Hier zijn de respondenten gevraagd kort aan te geven in hoeverre de bestaande SBR publicaties aan deze vraag te kort schieten.

Algemeen: - Het samenspel tussen konstruktief ontwerper en geotechnisch adviseur is aanmerkelijk

verkleind. Vaak wordt er alleen nog maar een geotechnisch advies gegeven aan de inkopers. - Wij zijn van mening dat de opdrachtgevers beter geTnformeerd dienen te worden teneinde hun

problemen beter te kunnen definiêren aan adviseurs.

Bijlage 3 3

- We laten te weinig metingen en proeven uitvoeren: er is te weinig grondonderzoek. We hebben behoefte aan een centraal toegankelijke opslag van meetgegevens over proefbelastingen en van grondgegevens.

- Gegevens over de uitvoeringsinvloeden op de behaalde kwaliteit. vaak wordt op het werk, ad hoc, een andere of bijgestelde verwerkingsmethode (paalinbrengen) gekozen en het is dan niet bekend hoe dat uitpakt naar de gestelde ontwerpcriteria.

Meer specifiek luidt onze kennisbehoefte: - Berekening van de negatieve kleef. - Groepswerking van palen (zowel voortrek als druk). - Berekening van schacht - en puntdraagvermogen. In de nieuwe norm zijn de waarden voor een

aantal typen palen naar ons inzicht te weinig onderbouwd en wij zijn van mening dat een aantal normen dienen te worden aangescherpt.

- Toetsen van de nieuwe norm waarden in de NEN. - Berekening van veerconstante van betonnen palen.

- Vervormingscriteria spelen een steeds grotere rol bij het ontwerpen van funderingen (denk met name aan bouwen tussen belendingen). Er is een trend dat er in het bestek steeds meer eisen worden gesteld t.a.v. vervormingscriteria, zoals maximale zeHingseisen of andere verplaatsingen (doorbuigingen). Er is wel veel literatuur beschikbaar over het berekenen van toelaatbare belastingen per paal/situatie, maar er zijn weinig of geen rekenregels voor het nauwkeurig voorspellen van de bedoelde vervormingen.

- Behoefte aan kennis/meetgegevens over gerealiseerde funderingen en de daarbij opgetreden werkelijke vervormingen teneinde betere voorspellingen te kunnen doen voor toekomstige ontwerpproblemen.

- Er worden te weinig investeringen gedaan (te weinig geld beschikbaar) voor inbouw van meetapparatuur bij aanvang van funderingswerk.

- Er is een probleem met de informatieoverdracht in twee opzichten: a. Ontwerper levert informatie in bestek naar hoofdaannemer. Deze geeft het door aan

onderaannemer. deze geeft het door aan specialist: bij deze stappen in de informatieoverdracht vindt ook geregeld een vertaalslag/interpretatie plaats, zodat de oorspronkelijke gegevens uiteindelijk enigszins gewijzigd terecht komen bij de laatste schakel in deze informatieketen.

b. De ontwerpgegevens in het bestek zijn al geïnterpreteerde gegevens van bijvoorbeeld de sonderingsgegevens en van de geotechnisch adviseur. Daarmee zijn de oorspronkelijke gegevens verborgen, die juist van betekenis kunnen zijn voor de navolgende partijen in het bouwproces.

- De bestaksontwerper moet over kennis beschikken over het gedrag van een paaltype gedurende de levenscyclus.

- De situaties voor een belaste/onbelaste paal gedurende de uitvoering kunnen drastisch wijzigen door ontgravingen of ophogingen in de direkte omgeving van de geproduceerde paal.

- NEN normen. 6740: Hoe ga je deze norm gebruiken?. - Behoefte aan praktische richtlijnen over de interaktie tussen bovenbouw en onderbouw

(funderings)aspecten.

Bijlage 3 4

- Bijvoorbeeld voor funderingen op staal: je kijkt naar de zettingsverschillen op basis van grondslag berekeningen, maar niet op basis van de stijfheid van de konstruktie (daarbij komt dat de fundering niet zo stijf is als op grond van berekeningsmodetlen wordt verondersteld).

- Behoefte aan praktische gegevens over baddingsconstanten (zowel vertikaal als horizontaal). Deze zijn vooral van betekenis bij ontwerpen voor uitbreidingen van bestaande konstrukties

- Welke krachten komen in de verbinding tussen bestaande en nieuwe konstruktie?.

- Behoefte aan kennis over groepswerking bij trekpalen (heel moelijk empirisch te onderzoeken).

- Behoefte aan kennis in relatie tot groepswerking bij trekpalen bij ontgraving over: Het verlies in conusweerstand. Verticale korrelspanning, horizontale korrelspanning.

• Behoefte aan kennis over de invloed van geboorde tunnels op de omgeving, met name de invloed op bestaande paalfunderingen:

Wat is de vermindering van draagkracht. Wat is de doorbuiging van de paal als TBM passeert?

- Onzorgvuldige overdracht van gegevens levert storingen. - Sonderingen zitten niet altijd op de juiste plaats. • Bij de sonderingsgevens wordt niet altijd de hoogte t.a.v. NAP gegeven, maar t.a.v. maaiveld. - Wat is de betekenis (acceptatie) van de berekeningen van Broug? - Discrepantie tussen sondering en werkelijkheid. - Bij in de grond gevormde palen méér sonderingen gebruiken.

Over het algemeen vinden we dat er sprake is van te weinig originaliteit bij het ontwerpen van funderingen. Je vindt dat tevens terug in de beschikbare literatuur: de meeste naderlandstalige boeken vertonen onderling grote overlappen: de auteurs citeren uit elkaars werk, zonder bronnen te vermelden. Buitenlandse literatuur is oorspronkelijker: we maken dan ook relatief veel gebruik van bijvoorbeeld duitse handboeken en normen.

Ook zijn we van mening dat er een gebrek is aan een geïntegreerde benadering van het ontwerpen van funderingen door een scheiding tussen specialismen. Er wordt een fundering ontworpen, waarvan de functie en het zettingsgedrag los gezien wordt van het algehele functioneren van de konstruktie van de bovenbouw. In de SBR-studie 50 is er een methode voor het ontwikkelen van funderingen voorgesteld die stoelt op de integratie van drie groepen randvoorwaarden: • Randvoorwaarden die voortkomen uit het bouwwerk. - Randvoorwaarden die voortkomen uit de ondergrond. - Randvoorwaarden die voortkomen uit de omgeving. In de huidige praktijk is het volgende aan de hand: - De relatie tussen gebouw/fundering, daar wordt nauwelijks aandacht aan besteed, er wordt

alleen gevraagd naar de paalpuntbelasting ... - De relatie met de omgeving; die wordt kortweg vergeten.

In het onderstaande schema geeft dhr. Carree nogmaals weer hoe in essentie de samenhang

Bijlage 3 5

tussen de drie rapporten kan worden geschetst.

GEGEVEN SBR-50 deel3

ORDENING SBR-50 deel2

ervaring KENNIS SBR-50; deel1

Als toelichting op een visie over een ontwerpgedachte, waarin dhr. Carree een verdergaande intergratie van de genoemde randvoorwaarden centraal stelt, geeft hij ons een kopie van het artikei'Ontwerpen: Kunst of Kunde' {zie bijlage bij dit verslag). Daaraan voegt hij toe de gedachte van een opleiding voor ontwerpers waarin een integratie wordt nagestreefd tussen een geotechnicus en een konstrukteur: geotechniek en toegepaste mechanica . ....... Ook een geotechnicus moet vragen 3 & 4 kunnen beantwoorden ....

Over het verschil tussen praktijkdeskundigen wordt verwezen naar een experiment bij de CIAO: een aantal deskundigen maakten ieder afzonderlijk berekeningen over o.m. zettingen van funderingspalen: er bleken zeer grote verschillen te zijn tussen de diverse berekende uitkomsten. Dit experiment is illustratief voor de grote spreidingen in adviezen die men elke dag weer kan konstateren.

Concrete tekortkomingen: Kennis over zettingen ontbreekt: a. Zettingen vertaald in beddingskonstanten: - Paalzettingsgedrag/zettingen van punt en van ondergrond. - Veerkonstante/veerstijfheid van betonnen palen (soms verschillen de diverse handboeken

van elkaar met een factor 3). - Elasticiteitsmodulus van ondergrond is vaak onbekend.

b. Zettingen m.b.t. hoogbouw in relatie met bestaande laagbouw: deze worden vaak intuïtief op basis van ervaringen benaderd. Ook in de regelgeving vind je hierover geen uitsluitsel.

c.Zettingen in relatie tot de omgeving. - Bouwputten en hun invloed op de omgeving. - Het gehele deformatiegedrag van de omgeving, bijv. deformatie van damwanden en relatie met

de omgeving.

Bijlage 3 6

In het samenspel van architekt en konstruktief ontwerper komen er geregeld halfslachtige oplossingen voor het maken van funderingen in relatie tot de aansluiting van de fundering zoals bijvoorbeeld aan de gevel en vloerkonstrukties. In het ontwerpproces wordt min of meer een zelfstandige oplossing gegenereerd voor het funderingsvraagstuk, die vervolgens niet past op de andere delen van het bouwwerk: vervolgens wordt er wat 'geknutseld' in overleg met o.m. een kostendeskundige om een acceptabele oplossing te bewerkstelligen. Voorbeeld: door minimalisering van de dimensies van een funderingsbalk, moet er van alles worden bijgemetseld om een bevredigende aansluiting met andere bouwdelen uit te detailleren.

Architekten vragen advies aan konstruktief ontwerpers, maar van een echte dialoog is geen sprake.

Voor standaardsituaties is aile kennis beschikbaar. - Er wordt te weinig gebruik gemaakt van beschikbare kennis teneinde de kwaliteit te verhogen. - Goede kennis en gegevensbestand (database) ter onderbouwing van de partiEHe factoren

ontbreekt: aile waarden zijn gebaseerd op 'globale empirie'. - De gehanteerde ontwerpregels bestaan al geruime tijd en zijn nooit meer gevalideerd met

behulp van huidige meettechnieken en 'model-inzichten' . - Behoefte aan nieuw systematisch onderzoek naar samenhang van: - grondgegevens. - funderingsgegevens. - gebouw (konstruktie) gegevens.

- Hoe is de interaktie tussen fundering en gebouwkonstruktie? (denk bijv. aan stijfheidsklassen van gebouwen).

- Behoefte aan nadere empirische vaststelling van parameterwaarden: (modelvorming is algemeen ver gevorderd, terwijl de vaststelling van parameterwaarden in deze modellen achter is gebleven).

- Stijfheidsparameter van grond in relevant spanningsgebied (initiele spanningscondities): behoefte aan eenvoudige meettechnieken voor een veel direktere bepaling van parameterwaarden.

- Nadruk leggen op ontwikkeling van in situ meettechnieken. - Behoefte aan ontwikkeling van kennis over nauwkeuriger omgaan met gegeven

onzekerheden (bayesiaanse analyse/probabilistisch ontwerpen). Uiteindelijk ernaar streven om onzekerheden te verkleinen. Denk hierbij ook aan de beoordeling van bestaande funderingen.

- Behoefte aan kennis/documentatie/ontwerpcriteria voor: - i.d.g.g. wanden. - diepwanden. - cementwanden.

- Behoefte aan kennis voor de beoordeling van de stabiliteit van de sleuf bij diepwanden. - Behoefte aan kennis voor de beoordeling van toe te passen mengsel voor cementwanden bij

waterkering.

Bijlage 3 7

Overig: - Verschillende bouwtoezichten stellen verschillende eisen en hanteren verschillende criteria bij

de beoordeling van een funderingsontwerp. Gemeenten hebben een grote mate van autonomie om zeH regels te kiezen voor de beoordeling .

• Voorbeeld: gemeente Rotterdam hanteert andere slankheidscriteria voor prefab palen dan gemeente Amsterdam.

- Behoefte aan eenduidige eisen, criteria en randvoorwaarden.

- Sterk versnipperd aanbod van leverancierspublicaties. - SBR 50 deel 111 sterk verouderd. - Behoefte aan actueel overzicht van mogelijke paalsystemen (is en blijft moeilijk om gedurende

, lange termijn actueel te houden door voortschrijdende ontwikkelingen van producenten). - De regels en richtlijnen die de bouwtoezichten hanteren bij de beoordeling van de ontwerpen

volgen niet de actuele stand van zaken. • Ontwerpers moeten dan de nieuwe ontwikkelingen van producenten gaan verdedigen bij

bouwtoezicht (leveranciers produceren geregeld veel slankere palen dan volgens de regels van bouwtoezicht toelaatbaar zou zijn).

- Behoefte aan kennis toepassingstechnieken omtrent bijzondere paalvormen: mortelschroefpalen en bv. buispalen met verzwaarde voet.

- Behoefte aan kennis over trillingen t.g.v. van heien op diepe dragende lagen. Hoewel heien t.g.v. voorziene trillingen als niet-aanvaardbaar kan worden gesteld, bestaat er geen inzicht in de dempende werking van dikke slappe grondlagen op de trillingshinder aan belendende konstrukties.

- Behoefte aan middelen om beter toegang te krijgen tot bestaande en meer actuele kennis op dit gebied en hoe daarmee om te gaan ( .... het zal er wel zijn, maar ik vind er nooit iets van .... ).

Bij ophogingen 1 terpen hebben we geregeld te maken met het inschatten van - buiging - negatieve kleef Wanneer we onze adviseurs daarover raadplegen lijkt het wel alsof de adviezen over deze zaken afhangen van de persoon in kwestie die bij de adviesorganisatie op onze vraagstelling heeft gestudeerd. Er bestaat ons inziens dus veel onzekerheid over deze twee verschijnselen. Een en ander hangt bijvoorbeeld samen met: Hoe lang moet je de grond voorbelasten ?

Bouwers en ontwerpers tenderen ernaar om alleen te letten op hun gebouw. We merken geregeld dat wanneer we vragen om inzichten van de ontwerpers in het zettingsgedrag van de omgeving van het bouwwerk in kwestie, dat deze inzichten niet kunnen worden gegeven. De inzichten houden op bij de grenzen van de bouwput. De effecten op de omgeving: daar wordt vrolijk overheen 'gebabbeld' door de ontwerpers.

Bijlage 3 8

Produktie:

4. Welke tekortkomingen of ongewenste situaties kunnen worden genoemd bij de productie van funderingen (denk aan ongewenste arbeidsomstandigheden)?

Ad vraag 4:

- We kunnen vrij goed worden voorzien van kennis over actuele ontwikkelingen in deze branche in het buitenland. Hiermee kunnen we redelijk goed inschatten hoe onze internationale positie is.

- Voor veel fouten die bij de produktie optreden kan als oorzaak worden aangewezen een te grote versnippering van uitbesteding aan onderaannemers en toeleveranciers: de organisatie in deze bedrijfskalom is te versnipperd (er moeten te veel'stations gepasseerd' worden, daarmee gaat informatie verloren) en leidt tot verstoringen.

- De heier komt als eerste op het werk, nog voordat de aannemer bouwketen heeft geplaatst. De sociale arbeidsomstandigheden schieten voor een beginnende bouwplaats altijd te kort.

Voor standaard geheide palen bestaan er wel algemeen te gebruiken documenten, maar voor bijzondere systemen (i.d.g.g, grote paaldiameter, mortelschroef e.d.) bestaan er geen algemeen geaccepteerde documenten.

- Behoefte aan kennis over 'bleeding' van in de grond gevormde betonnen palen tijdens de produktie.

- Behoefte aan kennis over verticaal 'wellen' (vertikaal water transport) door betonschacht Zand wordt meegenomen uit mengsel en maakt daardoor kanaaltjes (eigen aanmaak wate).

- Wanneer mag je dat verwachten. Kun je dat afleiden uit de omgeving of uit de samenstelling van de paal zeH?

- We missen documenten over de karakteristieken van de uitvoering van de diverse systemen. - We hebben behoefte aan een rapportage over fouten in ontwerp en uitvoering. - Er bestaan wel manuals met beschrijvingen over de uitvoering die vervaardigd zijn door de

leveranciers, maar er bestaat geen objectief document, dat gebruikt kan worden door zowel de ontwerper als de producent.

- Tijdens de uitvoering wordt er niet teruggekoppeld naar het ontwerp. Er wordt soms een ander type paal toegepast of een andere techniek van inbrenging (ontwerper kan gebruik willen maken van een hoge positieve kleef, maar dat levert een onaantrekkelijke uitvoering op voor de producent, die de palen zo snel en makkelijk mogelijk in de grond wil brengen). E.e.a. wordt lokaal beslist door de uitvoerder zonder ruggespraak met de konstruktief ontwerper.

- Er is een kontinue spanningsveld tussen ontwerper en uitvoerder ten gevolge van de scheiding van verantwoordelijkheden.

Arbeidsomstandigheden: - Pneumatische caissonfundering levert ongewenste arbeidsomstandigheden. - Algemeen is er sprake van een zeer smerige werkplek: deze omstandigheid moet worden

verbetert, e.e.a. past in het kwaliteitsbewustzijn en zal fouten helpen voorkomen.

Bijlage 3 9

a Geen enkele funderingsaannemer blijkt in staat om, na het inbrengen van de paal in de grond, aan te geven (met enige nauwkeurigheid te voorspellen) welke zettingen er zich zullen voordoen.

b. Door te grote onzekerheidsmarges (veiligheid I) wordt een te zware fundering ontworpen, die niet meer te realiseren is. Produktie moet kloppen met idee van ontwerper: daarvoor is inzicht in de marges noodzakelijk.

c. Behoefte aan kennis over de produktiesnelheid van de verschillende systemen. Gegevens voor planning en kostenraming.

- Het begrip 'kalendering' wordt nog steeds gebruikt, maar daarover bestaan heel veel verschillende inzichten (ook op de bouwplaats). Er bestaat wel zoiets als een Nederlandse Hei Verordening, maar die wordt te pas en te onpas naar eigen inzicht geïnterpreteerd.

- Voor in het werk gestorte palen willen we graag beschikken over gegevens voor de samenstellingen van betonmengsels in relatie tot de verwerking (denk aan paalpuntdiepte in relatie tot betonmengsel).

- Hoe moet de schuimkop beoordeeld worden? - Meer gegevens gewenst voor de controle op:

Breuk. Doorsnedevermindering.

Hoe moeten de meetgrafieken (hamertje-tik?) worden geïnterpreteerd in relatie tot breuk, insnoeringen, uitstulpingen en materiaalvariaties?

- Er bestaat geen goed instruktiehandboek over de uitvoering van werken t.b.v. de geotechnisch adviseur voor beschrijving van werk aan de uitvoerenden.

- Het is wenselijk dat de adviseur rechtstreeks advies geeft aan de uitvoerenden. - In de STABU staat vermeld dat de onderaannemer recht heeft op alle documenten (bestek)

voor de uitvoering van de overeengekomen werkzaamheden. Deze documenten worden vaak door de hoofdaannemer niet aan betreffende producenten doorgestuurd.

- Er is vaak sprake van zeer slechte/primitieve arbeidsomstandigheden. - Er is een gebrekkige informatieoverdracht tussen de verschillende partijen. - Er is geregeld ondeskundig toezicht. - Er wordt onvoldoende informatie vastgelegd over de omgeving gedurende de produktie

('monitoring', methode voor monitoring zijn wel bekend, maar dit gebeurt gewoon te weinig). - Er is vaak sprake van 'te diep wegheien bij wateroverspanning'.

- Algemeen: de funderingsbranche is nog altijd een van de meest archaïsche bedrijfstakken. Het levert vuile - weinig aantrekkelijk en primitieve arbeidsomstandigheden.

- Er is een tendens waar te nemen naar het gebruik van arbeidsbesparende technieken, die ten koste gaan van meer materiaalgebruik. Geen details meer in balken, maar recht toe recht aan.

- Aan de andere kant zie je geen prefab elementen in de fundering: het lijkt wel of elk funderingsbalkje nog met de hand moet worden bekist.

- Regelmatig constateer ik dat er te korte paallengtes worden gebruikt. Bij het inheien gebeurt het dat de paal dieper wordt geslagen dan is voorzien. Een oplossing voor dit probleem kan

Bijlage 3 10

worden geboden, door meer sonderingen te maken: een dichter sonderingenstramien. Hiertoe is het noodzakelijk dat men meer voorkennis vergaard over de voorgeschiedenis van de ondergrond: in geval van ophogingen over terreinen met waterlopen of sloten, waarbij men de gegevens over de liggingen niet heeft, dient men automatisch te besluiten tot meer intensief sonderen.

- Controle op de uitvoering van in de grond gemaakte palen is veel moeilijker. We gebruiken daarvoor o.m. richtlijnen van Nederhorst.

- Er worden tijdens de uitvoering geregeld aanpassingen en veranderingen gedaan aan het ontwerp van de fundering, zonder dat de ontwerper daarover geïnformeerd wordt of zonder dat de consequenties daarvan bekend zijn.

- De gegevens over de plaatsingsdiepte gevoeligheid moeten ook verstrekt worden aan de uitvoerder. Je vindt bij de uitvoering geregeld dat een paal dieper wordt geplaatst dan was voorzien omdat de heier door heeft geslagen tot de gewenste kalendering was bereikt. In dergelijke gevallen kan het voorkomen dat weliswaar de juiste kalendering is bereikt, maar dat de paalpunt te diep is geplaatst zodat het draagvermogen is afgenomen.

- Uitzetwerk van palen kan nog wel 'ns mis gaan. - Palen kunnen nog wel 'ns krom staan.

Bij de uitvoering van funderingen komen wij als geotechnisch adviseurs/ontwerpers alleen als er problemen zijn zoals: - Met maattoleranties; - Met het veiligheidsplan; - Als een paal niet op diepte komt of te diep wordt weggeheid. Dit is het meest voorkomende

probleem. Overige: - Controle van grond en grondverbetering onder bestaande funderingen is heel moeilijk uit te

voeren. - Er komen wel eens sonderingsfouten voor. - Slechte bereikbaarheid van bouwlokaties levert geregeld minder optimaal gebruik van

materieel: er moeten dan consessies worden gedaan t.a.v. ontwerpuitgangspunten (palen kunnen bijv. daardoor niet op vereiste diepte worden gebracht.

- Behoefte aan indeling in veiligheidskiassen bij bodemsanering voor het treffen van adequate veiligheidsvoorzieningen.

- Vaak is de vervuiling van de bodem ernstiger dan was voorzien. dan moet er snel worden ingegrepen t.b.v. beveiliging van uitvoerend personeel.

- Hoofdaannemer heeft gebrek aan uitvoeringskennis. Indien de hoofdaannemer meer de eindverantwoordelijkheid van het geleverde funderingsprodukt wordt toegerekend, zal deze zijn kennis moeten vergroten. Daarom is er behoefte aan een overzichtelijk handboek met alle typen funderingen en beschrijvingen van uitvoeringstechnieken.

- Geluidshinder en trillingen leveren meer en meer problemen bij gebouwen in stedelijke gebieden: je wilt steeds hoger bouwen en dus steeds zwaarder funderen.

- Wat doe je met overtollig bentoniet na de produktie van boorpalent diepwanden. D.w.z.

Bijlage 3 11

bentoniet dat zo sterk verontreinigd is dat het niet meer geschikt is voor hergebruik? Denk hierbij met name ook aan TUNNELBOUW!

- ARBO regels zijn niet voldoende eenduidig: bijvoorbeeld hoever moeten heistellingen uit elkaar staan.

- Het is heel moeilijk om veiligheidsvoorzieningen geaccepteerd te laten worden op de bouwplaats: hiervoor moet er een verandering van mentaliteit komen bij de cao'ers.

- Er is een te 'los regime· gedurende de uitvoeringsfase. Onder tijdsdruk moet de ontwerper regelmatig aanpassingen op het ontwerp accepteren, die worden voorgesteld door de producent (bijv. onverwachts keuzes van ander heimateriaal e.d.}.

- Bij producenten vind je een zekere weerstand tegen de theoretische benadering van het maken van funderingen, zoals gedaan wordt door de ontwerpers.

Arbeidsomstandigheden: ... als iemand de hele dag door de blubber loopt te sjokken, is die niet meer gemotiveerd om een goed produkt af te leveren.

- geregeld worden bij heien de paalkoppen stukgeslagen

Het produceren van Ld.g.g.palen levert zoveel onzekerheden en schades op dat wij deze processen en palen niet verzekeren (niet in CAR verzekering). l.d.g.g. palen worden 48 uur na produktie pas als paal beschouwd en gebreken in toegeleverde produkten worden door de CAR uitgesloten; iets dat niet goed geproduceerd is dat valt niet te verzekeren. Kernvraag bij een verzekeringsvraagstuk luidt: is er sprake van een beschadigde paal of van een foutief geproduceerde paal en welke kans bestaat er op het optreden van de bedoelde schades.

In één geval kan ik mij herinneren dat een i.d.g.g. paal aantoonbaar is beschadigd door horizontale grondverplaatsingen tijdens de bouwuitvoering en dat daarvoor een schadeloos­stelling is geëist. Maar in vrijwel alle gevallen bij i.d.g.g. palen is het niet vast te stellen of er sprake is van foutieve produktie, dan wel van schade t.g.v. andere (bouw-} activiteiten. De kwaliteit van deze paalsystemen is puur afhankelijk van de man 'die achter de knopjes' zit.

Bijlage 3 12

Kwaliteitscontrole:

5. Welke handboeken of naslagwerken ( .. documenten .. ) worden gebruikt om de kwaliteit van een fundering te toetsen aan de ontwerpcriteria, nadat de fundering geproduceerd is?

6. Welke inzichten ontbreken om de kwaliteit van een fundering te toetsen aan de ontwerpcriteria, nadat de fundering geproduceerd is?

Ad vraag 5:

Voor alle gangbare systemen gebruiken we interne controle handboeken. Daarin worden voor alle arbeiders in een ploeg alle handelingen nauwgezet omschreven: - gereedschappen - hoe toe te leveren - hoe af te leveren - milieu maatstaven/bouwafval - arbo/veiligheidszaken Deze handboeken zijn gebaseerd op algemene normen, maar dan aangescherpt naar strengere interne kwaliteitsmaatstaven ten einde te streven naar certificering.

Kalender en sonderingswaarden.

Een van de weinige documenten die we in dit verband raadplegen gaat over het toetsen van grout-ankers.

We gebruiken onder meer wel: Boek over dynamische proefbelastingen van TNO. We houden ons met de uitvoering van die controle niet bezlg. Op verzoek van bijvoorbeeld een opdrachtgever schakelen we hiervoor een gespecialiseerd buro in ('hamertje-tik' methode). Eigenlijk is een complete kontrole tijdens de uitvoering alleen mogelijk door een opzichter continu aanwezig te laten zijn.

-TNO rapporten. - Fugro rapporten. - Literatuur over de 'hamertje-tik' methode.

Bestek en garantiebepalingen van de producent. (ISO 9000 , kwaliteitsnorm)

Bijlage 3 13

Voor normale situaties (heien en kalendering) heb ik geen behoefte aan dergelijke gegevens. Wel zou ik meer willen weten over de ontwerpcriteria in relatie tot geproduceerde groutankers; daarbij wil je wel specifiek kunnen kontroleren.

Controle wordt in principe door onze buitendienst gedaan (interne NS formulieren). Voor geheide palen ligt de controle op het heiwerk redelijk vast omschreven.

- Bestek is belangrijk leiddraad, maar vaak te mager van inhoud.

Binnen onze organisatie moeten wij gelet op kwaliteitsborging en certificering nogal wat documenten produceren: we streven een integrale benadering van kwaliteit na voor onze gehele organisatie en dus ook voor de uitvoering op de bouwplaats. Zie ook kwaliteitshandboeken van 'Vorstman en Bremer' (buro voor kwaliteitszaken).

- Heiwerk wordt getoetst aan grondonderzoek gegevens - Controle op het werk gebeurt aan de hand van instrukties over interpretatie van kalendering

waarden.

Ad vraag 6:

- Er worden ons als ontwerpers kalenderwaarden gevraagd voor alle palen ter controle bij de uitvoering; wij verwijzen dan altijd naar de sonderingsgegevens in relatie tot draagvermogen en paalpuntdiepten. Er bestaat te veel aandacht bij bouwtoezichten voor de absolute waarden van de kalenderingen.

- Er is vaak geen geld beschikbaar voor het uitvoeren van proefbelastingen bij i.d.g.g. palen. - Controle op schroefboorpalen is moeilijk; het is een 'wilde' markt van producenten en er gaat

nog wel eens wat mis. Gelet op de beperkte controle mogelijkheden van die schroefboorpalen doen wij uitsluitend zaken met ons bekende en gewaardeerde producenten.

- Bij akoestisch doormeten van palen is het moeilijk om de meetresultaten eenduidig te interpreteren. Grote fouten worden hiermee meestal wel duidelijk gemaakt, maar in het algemeen geldt dat de ernst van de geconstateerde afwijkingen moeilijk is in te schatten.

- De kwaliteit van i.d.g.g. palen is voor een belangrijk deel afhankelijk van degene die bij de uitvoering de knoppen bedient.

Bijlage 3 14

Algemeen: - Het gebruikte funderingsmateriaal. - Meer gegevens gewenst over e-waarde. - De grond. - Meer gegevens gewenst over verstoringen in de grond. - Naast kalendering meer gegevens gewenst over verificatiemethoden en

signaleringsgrootheden; wanneer is met welke paal welk dragend vermogen bereikt tijdens de uitvoering (bijv. vaste afspraken voor boorpalen).

Specifieke kennisbehoefte: - Over avegaarpalen: - Schraapfactor - Betondruk bij invoer in relatie tot trekken van de pijp - Debietmetingen - lndringsnelheid, spoed - Damwanden; geregeld komt bij damwanden (zowel bij tijdelijke als bij permanente construkties)

de vraag naar voren hoe de wand op grotere diepte aansluit M.a.w. is er sprake van spleetvorming?

a. Door splitsing van ontwerp- en uitvoeringsverantwoordelijkheden is kwaliteitscontrole een ingewikkelde zaak.

b. In het algemeen hebben we behoefte aan een naslagwerk met richtlijnen voor kwaliteitscontroles per type funderingssysteem.

c. Heiploegen houden zich vaak niet aan de voorgeschreven werkinstrukties (het komt geregeld voor dat heipalen verkeerd worden opgehesen).

- Het begrip 'kalendering' wordt nog steeds gebruikt, maar daarover bestaan heel veel verschillende inzichten (ook op de bouwplaats). Er bestaat wel zoiets als een Nederlandse Hei Verordening, maar die wordt te pas en te onpas naar eigen inzicht geïnterpreteerd.

- Voor in het werk gestorte palen willen we graag beschikken over gegevens voor de samenstellingen van betonmengsels in relatie tot de verwerking (denk aan paalpuntdiepte in relatie tot betonmengsel)

- Hoe moet de schuimkop beoordeeld worden ? - Meer gegevens gewenst voor de controle op

breuk. doorsnedevermindering.

Hoe moeten de meetgrafieken (hamertje-tik?) worden geïnterpreteerd in relatie tot breuk, insnoeringen, uitstulpingen en materiaalvariaties?

- De korte proefbelastingen geven geen inzicht in het lange duur draagvermogen. - Er moet meer gemeten worden aan het deformatiegedrag van gerealiseerde funderingen. - Er is behoefte aan revisietekeningen; het schema voor Interne Kwaliteits Bewaking (I KB) geeft

hiervoor een geschikte struktuur.

Bijlage 3 15

Voor normale situaties (heien en kalendering) heb ik geen behoefte aan dergelijke gegevens. Wel zou ik meer wilten weten over de ontwerpcriteria in relatie tot geproduceerde groutankers; daarbij wil je wel specifiek kunnen kontroleren.

- Dringende behoefte aan (objectief) handboek voor akoestisch meten van palen in situ: Wijze van uitvoeren van de proef. Wijze van interpreteren van de meetresultaten. Grenzen van de uitkomst: betrouwbaarheid van equipmenten van uitvoering.

- Behoefte aan richtlijnen voor uitvoeren/begeleiden van omgevingscontrole (compleet monitoring concept).

- Behoefte aan eenduidige criteria. - Behoefte aan beoordelingssysteem voor classificatie van schade aan gebouwen analoog aan

CUR studie voor waterkeringen. - Behoefte aan kennis voor het waarderen van staalfunderingen op klei.

Algemeen: Er ontbreken allerlei geaccepteerde methodieken voor kwaliteitscontroles.

Behoefte aan richtlijn/handleiding voor 'objectieve' interpretatie van meetgegevens van de 'hamertje-tik' methode.

- Behoefte aan controle beschrijving van in de grond gevormde beton palen. - Behoefte aan certificering voor systemen van in de grond gevormde palen: daaraan wordt nu

reeds gewerkt door de KIVA commissie. - Behoefte aan middelen voor controle van de ondergrond (verbetering) voor vloeren op staal;

dat wordt nu op 1001 verschillende manieren gedaan op soms helemaal niet. (NS heeft daarvoor zelf een richtlijn ontwikkeld)

Uit hoofde van kwaliteitszorg moet de aannemer over meer kennis beschikken om het geleverde produkt te kunnen kontroleren. De hamertje-tik methode levert meetgegevens die niet eenvoudig te interpreteren zijn. In het algemeen vindt V enema dat er genoeg kennis aanwezig is om kwaliteit te toetsen, maar dat richtlijnen voor het hanteren van die kennis ontbreken: met name in relatie tot de vraag 'Wat wordt er later met de gemeten waarden/gegevens gedaan?' - Waarom wil je bepaalde gegevens bewaren; bijv. wat wordt er in het algemeen met

kalenderwaarden gedaan op langere termijn? Behoefte aan richtlijn over het vergaren van gegevens over kwaliteitskontrole met betrekking op gebruiksdoel op langere termijn?

Bijlage 3 16

- Behoefte aan instrumenten: Huidige sonische proef levert zeer beperkte informatie over de paal. Proefbelasting is veel te duur.

- De statische proefbelastingen mogen niet of zeer beperkt gebruikt worden voor het voorspellen van het last-zakkingsgedrag van de paal onder dynamische belastingsituaties: de grond reageert gewoon anders: zie Engelse methode.

- Controle moet altijd plaats vinden tijdens de produktie; bij in de grond gevormde palen kan dan niet (of heel moeilijk) en dat is een belangrijk nadeel van die funderingssystemen.

- Er komen geregeld 'witte plekken' voor in de grondonderzoekgegevens. - Behoefte aan inzicht in waardering van kalenderwaarden in relatie tot het draagvermogen en in

relatie tot de sonderingsgegevens; geef marges aan: bovengrens en ondergrens afgeleid uit de heiformule.

- Hoe meet je bij i.d.g.g. palen de betondruk aan de voet van de boor? Er is geen kontinu verloop van de betondruk bij het optrekken van de boor! Dit leidt tot inhomogeniteiten.

- De kwaliteit van een i.d.g.g. paal is sterk afhankelijk van het uitvoerende bedrijf. - Behoefte aan instrument om de meetgegevens te kunnen interpreteren van de 'hamertje-tik'

methode.

Het is in het algemeen moeilijk om vast te stellen wat er van een funderingspaal die in de grond zit mag worden verwacht. Behalve 'kalendering' beschikken we eigenlijk niet over methoden om het draagvermogen van een vervaardigde paal vast te kunnen stellen. Kalenderingswaarden en sonderingswaarden leveren gezamenlijk wel enig inzicht in deze kwestie, maar dan is het o.m. wel nodig dat bekend is met welk type heiblok er is gewerkt. Om die reden schrijven we in ons bestek altijd voor welke 'hei­energie' moet worden gebruikt bij een gegeven type paal.

Bijna 99% van alle palen die wij toepassen zijn geprefabriceerd. Voor de kontrole op breuk hebben we wel de 'hamertje-tik' methode gebruikt. Hieraan kleven de volgende bezwaren:

de methode is niet voldoende betrouwbaar: soms wordt er geen breuk door deze methode geconstateerd, terwijl uit kalenderingwaarden onvermijdelijk een breuk moest worden geconstateerd. de 'output' van deze meetinstrumenten is zeer moeilijk eenduidig te interpreteren.

Bij funderingen op staalligt het controle probleem veel groter. We hebben behoefte aan een betere controle op de uitvoering van funderingen op staal (i.v.m. bijvoorbeeld: waterstromen I uitspoelen).

In het bestek is het gebruikelijk om controle voor te schrijven van deze paalsystemen, waarbij men in het algemeen een controle eist op ca. 20% van het totaal van de vervaardigde palen: wij als verzekeraars eisen tenminste een controle op 50 % en indien daarbij 'slechte' palen worden gekonstateerd, moeten alle palen worden doorgemeten. De akoestische controle methode is ons bekend, maar we merken dat de interpretatie van die

Bijlage 3 17

meetuitkomsten vrijwel oncontroleerbaar is.

Beheer/gebruik en hergebruik:

7. Welke gebreken kunnen gedurende de gebruiksfaselbeheersfase worden geconstateerd ten aanzien van funderingen?

8. Welke inzichten in funderingen ( .. kwaliteiten van .. ) ontbreken om 'herbestemming' van funderingen mogelijk te maken? (bijv. standaard document voor de fundering dat wordt ingevuld door ontwerper en controleur ten behoeve van de gebruiks-beheersfase)

Ad vraag 7:

We worden wel eens met schadegevallen geconfronteerd zoals zakkingen en scheurvorming. Het is moeilijk om achteraf vast te stellen of de oorzaak bij een ontwerpfout moet worden gezocht of bij een uitvoeringsfout Daarom is het nodig om voor iedere paal gedurende de uitvoering kalenderwaarden bij te houden en deze gegevens zorgvuldig te bewaren. - Behoefte aan monitoring systeem tijdens uitvoering.

Aannemers moeten verplicht worden hun uitvoeringswerkwijze duidelijk en op eenduidige wijze vast te leggen.

- Zakking is eerste signaal van gebrek in fundering tijdens de gebruiksfase bij houten palen: Paalkop in relatie tot funderingsbalk. Paalkop in relatie tot oplanger. Paalkop heeft drooggestaan.

- Bij eenzijdig ophogen ontstaat er horizontale gronddruk op de palen en gaan paien uitbuigen: Betonpalen blijven heel maar worden wel krom als een hoepel. Wat is er bekend over 'kruip' van beton in relatie tot bedoelde belastingen?

- Behoefte aan kennis (rekenmodel) over vervormingsgedrag van 'duikers' bij zijdelings wegschuivende grond (zie toelichting met figuur).

Bijlage 3 18

grote verticale belasting, bv. onder spoordijk

trekspanning in dak van 'duiker' door schuivende grond levert scheurvorming

duiker, dwarsdoorsnede

Schematische weergave van vervormingsgedrag 'duikers'

maaiveld

- Er worden gebreken geconstateerd bij damwanden zoals corrosie en ontgrondingen. - Corrosie van groutankers in relatie tot hoogwaardig staal? - Inzicht in 'faalmechanismen' bij groutankers (staal, beton). - Rioleringen: inbedding van de buis in de grond; kwaliteit van de aanvulling is soms zo slecht dat

het leidt tot aantasting van de fundering van de buis. - Behoefte aan kennis over de 'probabilistiek' bij grote palenvelden. - Onzekerheid in groot palenveld. - Grondeigenschappen. - Gebouwenlast

Naar onze mening hebben institutionele beleggers geen behoefte aan dergelijke funderingsgegevens. Ze interesseren zich er niet voor, maar naar ons inzicht zou het voor hen toch nuttig zijn dergelijke gegevens goed te archiveren. Funderingsgegevens over projekten die ouder zijn dan ca. 20 jaar zijn moeilijk of niet meer terug te vinden. Men zou kunnen denken aan het opstellen van richtlijnen voor het archiveren van funderingsgegevens.

Verandering van eigenschappen van houten palen en toename van negatieve kleeft door zakken van grondwaterspiegels in de binnenstad ten gevolge van bouwactiviteiten en 'lekkende' riolen (deze werken dan als draineringsbuizen).

- Zettingen. - Onvoldoende anticiperen op externe factoren die veranderen gedurende de levenscyclus van

het bouwwerk (in z'n omgeving):

Bijlage 3 19

weinig flexibiliteit t.a.v. hergebruik.

- Lekkages. - Het maken van doorboringen (voor bijv. rioleringen) door funderingsbalken is een ingewikkeld

karwei; daar zijn de funderingsbalken niet op ontworpen. - Vrijwel alle keldervloeren zijn geheel vlak uitgevoerd; bij overstromingen zou het juist heel

plezierig zijn als die vloeren enig afschot zouden hebben; dan krijg je ze weer wat makkelijker droog.

Incidenteel waarnemen van zettingen/scheuren.

- Niet voorziene zettingsverschillen. - horizontale verplaatsingen.

- horizontale verplaatsingen van funderingen: landhoofden lopen klem tegen het viaduct. - sloven over damwanden gaan stuk: welke verplaatsingen kun je op den duur verwachten

achter damwanden met groutankers.

Ad vraag 8:

Indien er schade is geconstateerd is het vaak moeilijk om te achterhalen hoe diep de paal is gezet. Dit gegeven ontbreekt ook vaak bij herbestemming van gebouwen. Het is heel belangrijk om te beschikken over de revisiegegevens op de ontwerpen.

- Behoefte aan kennis over technieken om de bestaande funderingen op uniforme wijze te toetsen.

- Behoefte aan het opstellen van een zogenaamd 'as-build' rapport. - Waar ligt de scheiding van verantwoordelijkheden tussen ontwerpers en producenten. Dit is

met name op langere termijn van belang voor de opdrachtgevers. - Behoefte aan kennis over het zakkingsgedrag van het gebouw in de loop der tijd. - Hoe is de belasting uiteindelijk verdeeld over de palen. - Hoe is uiteindelijk de werkelijke verdeling van de krachten in de palen en dus de uiteindelijke

vervorming. - Behoefte aan een instrument om de paallengte te meten met een nauwkeurigheid die beter is

dan 0,5 m.

Bijlage 3 20

Naar onze mening hebben institutionele beleggers geen behoefte aan dergelijke funderingsgegevens. Ze interesseren zich er niet voor, maar naar ons inzicht zou het voor hen toch nuttig zijn dergelijke gegevens goed te archiveren. Funderingsgegevens over projekten die ouder zijn dan ca. 20 jaar zijn moeilijk of niet meer terug te vinden. Men zou kunnen denken aan het opstellen van richtlijnen voor het archiveren van funderingsgegevens.

Er bestaan naar ons inzien geen moeilijkheden met het terugvinden van funderingsgegevens over oude gebouwen.

Er bestaan geen of onvoldoende gegevens over wat er daadwerkelijk is uitgevoerd; welk paalsysteem is er gebruikt en hoe is dat uitgevoerd (kalenderwaarde). Mogelijk dat de IKB schema's hiervoor uitkomst kunnen bieden

Herbestemming van funderingen heb ik nooit meegemaakt; wel natuurlijk herbestemming van gebouwen. Voorinvesteringen in draagkonstrukties (kolommen, vloeren en funderingen) maken herbestemming natuurlijk wat eenvoudiger.

- Behoefte aan een monitoring systeem gedurende de gebruiksfase. - Behoefte aan klassificatie van schade aan gebouwen t.g.v. funderingsproblemen.

Algemeen Er moet goed worden nagedacht over de ontwikkeling van diverse monitoring systemen: deze systemen zullen van invloed zijn op het maken van meer onderhoudsbewuste ontwerpen.

- Hoe is het gedrag van groutankers op langere termijn ?

- Behoefte aan methoden voor proefbelastingen van een paal onder water. (Hoe doe je dat, met name voor houten palen?)

- Hoe bepaal je de lengte van een bestaande houten paal? - Hoe bepaal je de puntdiameter van een bestaande houten paal?

Algemeen Behoefte aan een algemeen inspectieformulier voor het uitvoeren van periodieke controles op bestaande funderingen; zodat je niet plotseling met een kalamiteit geconfronteerd wordt (heeft NS ook richtlijnen voor).

Bijlage 3 21

Hergebruik. Wat doe je met vervuild funderingsmateriaal zoals funderingszand en ballast uit oude baanvakken of van de ondergrond van autosnelwegen? (Bij nieuwbouw mag alleen 'schoon' materiaal gebruikt worden, terwijl na enige gebruikstijd dit ook vervuild is!)

Er is geen document dat tot doel heeft om gegevens vast te leggen ten behoeve van hergebruik van funderingen in de toekomst. Zo hebben de gegevens mbt. kalendering en bijv. mbt. draaimoment bij tubexpalen een functie om het draagvermogen vast te stellen, maar voor herbeslemmingsdoeleinden van gebouwen (funderingen) zijn ook andere gegevens nodig (paalpuntdiepte etc.). (Zie ook bij vraag 6). Het hele pakket van funderingsgegevens is vaak ondoorzichtig door interpretatie van alle betrokken partijen, die elk op hun beurt een stukje aan die berg gegevens toevoegen of daarvan 'vertalen' naar eigen gebruiksdoeleinden. (Zie ook probleem informatie overdracht bij vraag 2).

Onbekendheid met de spanningsverdeling in de gehele konstruktie van het bouwwerk levert de grootste onzekerheid bij herbestemming/ hergebruik van funderingen. Hoe is de voorgeschiedenis van een bouwwerk; welke belastingtoestanden heeft het gebouw allemaal reeds gehad?

- Behoefte aan richtlijnen voor archiveren van technische funderingsgegevens (bijv. kalenderwaarden); behoefte aan richtlijnen voor archiveren van de konstruktiegegevens in ruime zin (onderbouw & bovenbouw).

- Behoefte aan kennis over 'overwaarde' in bestaande funderingsonderdelen. - Hoe meet je de lengte van bestaande houten palen en hoe de diameter van de paalpunt

daarvan? (ouder dan bijv. 20 jaar).

- Er zijn vrijwel altijd documenten beschikbaar van onze oude gebouwen. - Geen behoefte aan monitoring systeem gedurende de gebruiksfase.

- soms wordt er een nieuw viaduct gebouwd op een bestaande fundering van een 'oud' viaduct. Daarbij ontbreekt het ons aan inzicht hoe de feitelijke draagkracht is van de bestaande palen.

Schadegevallen met funderingen komen we in de praktijk vrijwel nergens tegen. In het algemeen lijken funderingen zo betrouwbaar te zijn dat deze door de verzekernemers vrijwel altijd worden uitgesloten bij de zgn. opstal- of gebouwverzekeringen.

Bijlage 3 22

a. technologische- en produktiegerichte aspecten toetsen aan maatschappelijke thema's, waarbiJ men moet denken aan:

1. Funderingstechnieken in relatie tot afvalverwerking! bodemverontreiniging. 2. Funderingstechnieken in relatie tot arbeidsomstandigheden. 3. Funderingstechnieken in relatie tot 'veranderingen in de bedrijfskolom'.

Ad vraag 1.

- behoefte aan eenduidige regelgeving ten behoeve van het vergelijkend maken van verschillende paalsystemen: hei-, schroef-. wel/ niet grond verdringend!

- behoefte aan kennis over het verwerken van diverse afvalmaterialen, zoals:-betonpuin afvalgips AVI vliegas

- hoe sloop je een bouwwerk, zodat je duidelijk gescheiden afval krijgt? Slooptechnieken ?

- hoe zit het met de perforatie van ondoordringbare grondlagen door paalsystemen in geval van bodemverontreiniging.

- is afgraven van grond I sanering/ mogelijk onder gebouwen op slanke of houten palen ? - hoe kunnen lichte materialen zoals AVI slakken gebruikt worden als toeslagmateriaal in

funderingen.

hergebruik van sloopafval in betonnen funderingspaal; puin in plaats van grind:ECO paal. - kunststof paal ontwikkelen ? - bodemverontreiniging voorkomen door meer eenheid in ontwerp en uitvoering van riolering; in

de huidige situatie doen de wegenbouwers de fundering er 'even' bij. - verontreinigde lokaties:-grondbehandelingstechniek, bijvoorbeeld bij boorwerk (sleurrie ???

reinigen). - grond- hergebruik normen. - Hoe ga je om met afvalbergen ?: wat zijn de 'engineering' eigenschappen van afvalbergen ? (E,

... )

- meer accent leggen op goede corrosiewering. - Mogen we bodeminjecties nog wel blijven toepassen, gelet op de verontreinigende werking

van de gebruikte chemicaliën ? - Meer kennis gewenst over het toepassen van diepwanden of mortelschroefpalen bij

verontreinigde grond ?

Bijlage 3 23

- behoefte aan kennis over construktieve eigenschappen van afvalmaterialen, zoals bouwpuin in funderingen (zie ook CUR B-37: alternatieve materialen in de waterbouw).

- behoefte aan ontwerpkennis om alternatieve materialen vanuit hun eigenschappen ten volle te benutten; niet als minder soort origineel materiaal.

- schokbeton heeft 'eco' paal met gebruik van betonpuin - behoefte aan richtlijnen over de verwerking van puin in palen (zie ook CUR aanbeveling)

- behoefte aan voorschriften voor het gebruik van afvalmateriaal in funderingen: AVI slakken, mijnsteen, puin van sloopwerken

- behoefte aan voorschriften voor het gebruik van afvalmateriaal als ophoogmateriaal

In de toekomst zal er eerder sprake zijn van isoleren van vervuilde grond dan van verbranden of vergassen- behoefte aan kennis over grond isolatietechnieken (grond inpakken).

- onderzoek naar prefabrikage van funderingselementen in relatie tot afvalproblematiek; voordeel van prefab elementen zou kunnen zijn een geconcentreerde afvalverwerking (van beto nove rschott en).

- i.d.g.g palen leveren een ontzettende bende aan beton en betoniet afval. - alle palen die we met z'n allen de grond in heien en hebben geheid, leveren in verschillende

opzichten een verontreiniging van de bodem op (chemisch, mechanisch).

- hoe hou je grondwaterstromen tegen ? - bemalen (bij tunnelbouw) wordt steeds meer tegengehouden, omdat je daarmee de mogelijke

vuiligheid uit de omliggende grond naar je werkterrein verplaatst. - afval materialen, zoals slakken, kun je niet zonder meer toepassen omdat ze vaak als chemisch

afval worden gekwalificeerd: welke afvalmaterialen mag je nog waarvoor verwerken ?

Ad vraag 2.

- behoefte aan arbeidsomstandigheden normstelling: voorschrijven van aanleggen van werkvloer voor de uitvoering van funderingswerkzaamheden

- behoefte aan ontwikkeling van verder gaande mechanisatie van funderingswerkzaamheden - behoefte aan voorzieningen I maatregelen teneinde gehoorschade te voorkomen

Bijlage 3 24

- reductie van geluidsniveau voor de heiers.

- meer aandacht geven aan geluidsarme vervaardigingstechnieken van funderingselementen. - meer aandacht voor het geautomatiseerd vastleggen van kalenderwaarden levert verbetering

van arbeidsomstandigheden en een verbetering van de gegevensvastlegging. · - het schoonmaken van de avegaar van mortelschroefpalen is een vuil werk.

Behoefte aan geluidsarme 1 trillingsarme systemen.

Geluidsarme 1 tillingsarme heitechnieken zijn wenselijk. Algemeen kun je vaststellen dat de bestedingen ten behoeve van betere arbeidsomstandigheden voor dit werkgebied de sluitpost vormen op de begroting. Geregeld blijkt echter dat besparingen op de arbeidsomstandigheden zichzelf zouden hebben terugverdiend. Er moeten met name voor de uitvoerder richtlijnen( .. afstemmen op direkt uitvoeringsniveau en niet op direktie niveau .. ) komen ter verbetering van de arbeidsomstandigheden voor funderingswerk.

-er zullen in de toekomst meer problemen komen met het vinden van geschoolde arbeid voor deze relatief slechte arbeidsomstandigheden: het is vuil en veelal zwaar werk waarvoor de animo afneemt. - het huidige personeelsbestand is vergrijsd.

-het ontbreekt ontwerpers aan inzicht en aan instrukties (normstelling) om arbeidsvriendelijke produktiesystemen te kiezen. Mogelijk dat hiervoor een rol is weggelegd voor de ARBO en de arbeidsinspecties.

Bijv.: het handmatig positioneren van heipalen zonder deugdelijk gebruik van hulpmiddelen komt geregeld voor en levert zware belastingen o.m. voor de rug van de arbeider.

Ad vraag 3.

Publicaties over bedrijfskolom worden nagezonden. - bedrijven zullen er naar streven om het gehele funderingspakket als compleet produkt

(ontwerp en produkt en garantie) toe te leveren aan de bouw: er zal meer en meer worden

Bijlage 3 25

afgegaan op de garanties die door een producent gesteld zullen worden - per systeem zullen er garantiesystemen dienen te worden geleverd ter certificering van de

produkten. - veranderingen in de bedrijfskalom zijn voorwaardelijk voor werkelijke veranderingen I

innovaties van de produkten; er zal meer verticale samenwerking in de bedrijfskalom moeten komen om een gegarandeerd produkt te kunen leveren.

De tendens zal doorzetten waarbij de produktverantwoordelijkheid komt te liggen bij de hoofdaannemer.

- permanente monitoring tijdens levensfase van gebouw. - laat je alle verantwoording bij de aannemer en I of toets je alleen maar ?

- certificering van het gerealiseerde funderingsprodukt. - garantie op het last/zakkingsgedrag i.p.v. op draagvermogen.

De bouw is niet geïnteresseerd in het bereiken van hogere kwaliteit, zolang de opdrachtgever niet bereid is de hogere kosten daarvoor te betalen: de opdrachtgever is niet geïnformeerd over de betekenis van de te bereiken hogere kwaliteit. De opdrachtgever is uiteindelijk wel geïnteresseerd in een hoger kwaliteit van haar gebouw, maar het is voor die partij niet duidelijk welke bijdrage een verbetering van de kwaliteit van een onderdeel als een fundering levert aan de gehele kwaliteit van het uiteindelijke bouwwerk. Alleen deskundigen zijn in staat om hogere kwaliteit te herkennen, te waarderen en te eisen. Hiervoor ligt een taak bij bouwtoezicht en bij de normstellers. Zie ook recente landelijke Betondag: discussie over kwaliteitszorg olv. K. Postema

- behoefte aan onderzoek naar significante kwaliteitsverbetering In het proces bij de verschillende partners in relatie tot de kosten (besparing) voor de opdrachtgever

- behoefte aan kwaliteitszorg en certificering van adviesorganisaties en producenten:-zie ook KIWA (avegaar)

- LEF (landelijke erkenning funderingsbedrijven)

-grote ontwikkelingen gaande tav. nationale en internationale normalisatie van geo-technieken. - een bouwbesluit vereist het kunnen refereren naar die normen; dit wordt sterk gestimuleerd

door VROM (zie ook Comm. Intern. 1\Jormalisation) - er ontbreekt echter een medium I forum met een bepaald financieel draagvlak waardoor de

Nederlandse inspanningen en expertise kunnen worden 'getild' naar een niveau van internationale acceptatie/ vaststelling ( .. er is nu bijvoorbeeld geen geld voor het vertalen van de normen ... ) (zie KIVI artikel in bijlage).

Bijlage 3 26

- Marges van de hoofdaannemer zijn krapper; dus deze wil meer inzicht verwerven in de kwaliteit van het geleverde funderingsprodukt I en wil kunnen meebeslissen over de uitvoering teneinde kosten te besparen.

Goede oplossingen blijven ook in de toekomst voortkomen uit een goed samenspel tussen de verschillende partijen.

Eindverantwoording van het ontwerp en van de uitvoering bij de (grote) uitvoerende partij leggen.

Door tijdsdruk komt het bij ons wel voor dat met het grondwerk wordt begonnen voordat het bouwoverleg met alle betrokkenen is opgestart; daardoor kunnen deze producenten zich wel aan algemene afspraken ( ... immers nog niet daadwerkelijk vastgelegd) onttrekken.

Er is een tendens dat het uitvoerende bouwbedrijf de eindverantwoording en de advisering naar zich toetrekt.

Zie ook recent NI RIA congres (18 I 2) over verdeling van verantwoordelijkheden in de bouw.

- geen behoefte aan certificering; risico's in relatie tot wanprestatie worden verzekeringstechnisch ingedekt en vooralsnog lijkt het streven naar certificering alleen maar te leiden tot hogere kosten voor de opdrachtgever.

- er bestaat in feite allang een heel praktische certificering van ondernemers in deze branche: ontwerpers en producenten worden door ons uitgenodigd op basis van hun past-performance.

- de kostprijs van de fundering is zeer laag (2 à 3%) in verhouding tot de bouwsom van de gemiddelde woningbouw en utiliteitbouw; daarom interesseren ons de funderingen niet zo veel.

Vanuit het standpunt van de verzekeraar bestaat er geen behoefte aan de bedoelde veranderingen. De bestaande CAR verzekeringsmogelijkheden (doorlopende- of projektgebonden -)zijn toereikend voor het afdekken van schades tussen de partijen onderling en naar de opdrachtgever toe.

Bijlage 3 27

Algemeen ad. vragen 1. 2 en 3.

De producenten hebben geen idee van de grote troep die ze maken op het werk. Omgatrapte blikken olie, plassen met bentoniet en overal afvalzakken, verspreid over de werkplek. In het licht van een toenemend kwaliteitsbesef op de bouw zou er eens een begin moeten worden gemaakt om schoner te werken, ook bij grond- en funderingswerkzaamheden. Mogelijk dat een goede kommunicatie tussen alle betrokkenen, eventueel binnen de gehele 'bedrjjfskolom', hierbij tot verbetering kan leiden. (met bedrijfskolom is hier bedoeld: geheel team van lieden, die zich met funderingen bezig houden: ontwerper, begroter, calculator, uitvoerder, heibaas, heier). Verhoging van de kwaliteit van de arbeid levert verhoging van de kwaliteit van het geleverde produkt.

De bodem bevat geregeld agressieve verontreinigingen; - welke milieuklassen kunnen worden gehanteerd voor betonnen palen: betondekking en

toeslagmateriaal in relatie tot aggressieve stoffen in de bodem. - wat mag men konkluderen uit de 'schone-grond-verklaring' (schoon tot op welke diepte ?)

Funderingen zijn vrijwel altijd van beton en leveren als zodanig niet zo veel bodemverontreiniging.

Er worden geen confectie-achtige elementen toegepast in funderingen: wanneer dit wel zou gebeuren zou dit een positieve invloed hebben op de arbeidsomstandigheden.

Bijlage 3 28

b. Ontwikkelingen In deze branche toetsen aan technische thema's, waarbiJ men moet denken aan Innovaties bij:

4. Funderingstechnieken in relatie tot omgevingsfactoren (belendingen). 5. Funderingstechnieken met betrekking tot de actuele 'normale' bouw. 6. Funderingstechnieken in relatie tot 'extreme' hoogbouw. 7. Funderingstechnieken in relatie tot 'extreme' diepte-bouw.

Ad vraag 4.

• behoefte aan kennis over toepassen van hoge sterkte beton. • behoefte aan richtlijnen (normstelling} voor praktisch toepassen van schuimbeton (wordt in

buitenland al meer geaccepteerd dan in Nederland) (onderzoek i.s.m. civiele wegenbouw ?)

- meer kennis en technieken gewenst voor trillingsvrij en geluidsarm heien.

- behoefte aan trillingsarme en geluidsarme technieken voor heien.

- Behoefte aan voorspellingstechnieken om het gedrag van belendende omgeving te voorspellen t.g.v. funderingswerkzaamheden. Huidige voorspellingstechnieken zijn volstrekt onvoldoende.

- Hoe werken trillingen op funderingen van wegen en spoorwegen (metro's) door op de funderingen van de belendingen.

- behoefte aan trillingsarme en geluidsarme heitechnieken: niet meer heien in de binnenstad. - behoefte aan niet-grondwater onttrekkende technieken - zie ook Duitse (strenge) aanpak voor milieu en omgevingsnormen

Het inschatten van schade bij bestaande gebouwen ten gevolge van funderingswerkzaamheden aan andere belendende bouwwerken (heien, bouwputten e.d.) is zeer ingewikkeld. Het is meestal alleen mogelijk om tijdens de uitvoering van bedoelde funderingswerkzaamheden schades van belendingen aan te wijzen als gevolgen van die werkzaamheden. Wanneer er enige tijd is verstreken, bijvoorbeeld één jaar, dan wordt het al heel moeilijk. En na viF jaar is het vrijwel onmogelijk om schades aan belendingen te relateren aan de bedoelde funderingswerkzaamheden. - Hoe kan ik vast stellen dat scheurvorming in een gebouw het gevolg is van

funderingswerkzaamheden aan belendingen ?

Bijlage 3 29

- Behoefte aan een standaardprocedure voor waarneming van effecten op de omgeving t.g.v. funderingsaktiviteiten

Ad vraag 5.

- er bestaat een tendens naar het heien van langere palen: dus gebruik van hogere heistellingen: dit vereist een aanpassing van de veiligheidsvoorschriften.

- er moet meer accent komen op het beheer en onderhoud: behoefte aan schade analyse methoden 1 klassificaties.

- behoefte aan kennis over nieuwe afdichtingstechnieken zoals kleischermen onder water. - behoefte aan richtlijnen I eisen voor goede bemonstering onder water. - behoefte aan kennis over 'demping'; massa traagheid bij dynamische belastingen op de

fundering (model- en empirie studie). - behoefte aan kennis over cyclische belasting ('degradatie-effect'). - behoefte aan kennis over horizontaal belaste palen.

- behoefte aan alternatieve bouwmethoden voor 'bemalen'; bijvoorbeeld afzinken van tunnels 'op het land'

- Heien bij wegwerkzaamheden mag alleen 's nachts gebeuren om het verkeer niet te hinderen, maar dit wordt niet in stedelijke gebieden geaccepteerd: behoefte aan 'geluidloos' heien.

Ad vraag 6.

Geen bijzondere kennis vereist. Alles wat we hiervoor willen weten, dat weten we. Eventueel putten we uit ervaringskennis bij buitenlandse firma's.

- model-onzekerheid in bijv. 'regel-van-koppejan' bij extreme hoogbouw.

Geldt de 40 - 80 methode in relatie tot grotere paaldiameters ?

- hoe is de interaktie tussen hoogbouw en de omgeving ?

Bijlage 3 30

Ad vraag 7.

Kennis gewenst over diep gelegen boortunnels. Het boren door diepe zandlagen vormt niet het eigenlijke probleem, maar het doorboren van slappe lagen vormt naar mijn mening het 'main­topic' van de tunnelbouw: kun je wel boren door die lagen en hoe dimensioneer je daarbij de tunnelwand ? - Bij traditionele bouw op diepte wordt bronbemaling steeds moeilijker (recent merken we dat in

sommige gemeenten de bemalingsnormen gehalveerd worden: tijdsduur en hoeveelheid te onttrekken water/ tijdseenheid.) - behoefte aan betaalbare technieken ter vervanging van het traditionele bemalen.

- behoefte aan kennis over caissonbouw - bijvoorbeeld: wat gebeurt er met de omgeving ? - behoefte aan kennis over bentoniet - cement wanden (waterkerende wanden te weining

materiaal kennis ... - behoefte aan kennis over stabiliteit van diepwandsleuven: hoe diep en hoe breed, zodat de

sleuf nog net stabiel is ? - behoefte aan verkenningstechnieken.

- behoefte aan kennis over de gevolgen van dieptebouw in de nederlandsebodem (lokale grondcondities) voor de omgeving: behoefte aan empirisch onderzoek.

- behoefte aan kennis over volumeverkleining van de grond rondom (boor)tunnelbuis. - wat gebeurt er aan het front van de boortunnelbuis ? - behoefte aan onderzoek naar het uitbouwen van boortunnels tot ondergrondse stations: geen

open in situ bouwlokatie !; dergelijk onderzoek zal in hoge mate bepalend zijn voor de kans op ondergronds bouwen van dergelijke stations.

- Hoe is het trillingsgedrag van konstrukties boven spoortunnels I metro's; modelvorming over dergelijk trillingsgedrag is onbekend.

- Behoefte aan trillingsvrije produktiemiddelen. - Hoe voorspel je bij een werkmethode van tunnelboormethode de relatie met en de invloed op

de omgeving: - zettingen en trillingen - vermindering van draagkracht bestaande funderingen - buiging in de bestaande palen als de TBM langskomt

- Behoefte aan kennis over het realiseren van grote ondergrondse komplexen, diep onder de grond (25 a 30 m.), zoals spoorweg /metro stations die moeten worden aangesloten op BOORTUNNELS. (zie KIVI studie: 'Werkgroep Boren van Tunnels voor Rail- en Wegverbindingen'; KIVI, Afdeling

Bijlage 3 31

voor tunneltechniek en ondergrondse werken; zie bijlage bij dit verslag)

Algemeen naar aanleidjog van vragen 4 tfm 7.

a. je zou willen zien wat er zich in de grond bevindt, wat zich daar heeft afgespeeld na het inbrengen van de fundering.

b. nogmaals ten aanzien van de berekeningen van de heer Broug: het is toch wel frappant dat de berekeningsresultaten van deze persoon niet ontvankelijk zijn voor een meer algemene invoering in 'konstruktief' Nederland.

c. meer kennis gewenst van jet-grouts. d. meer kennis gewenst van horizontaal injecteren. e. meer kennis gewenst van bijzondere projekten in het buitenland; denk hierbij aan een

jaarlijks

Het wordt door dhr. Carree als een gemis ervaren, dat er in dit werkgebied niet kreatief wordt omgegaan met de verworven innovaties op het gebied van konstruktiematerialen en op het gebied van alternatieve uitvoeringsmethoden; zo wordt er bijvoorbeeld geen aandacht besteed aan manieren om van boven naar beneden te bouwen in de grond; wanden-dak methode (diepwanden) en detaillering van aansluiting van tussenvloeren. Een ander voorbeeld is een groutanker; in feite zijn dit zeer wankele mechanismen waarvan nog veel moet worden onderzocht met name ten aanzien van het lange duur gedrag.

In relatie tot extreme hoogbouw of dieptebouw wordt gesteld dat er nog veel moet worden onderzocht met name ten aanzien van het lange duur gedrag voordat dergelijke bouwwijzen goed ontwikkeld kunnen worden.

Er wordt te weinig geëxperimenteerd. Er wordt te weinig gemeten aan gerealiseerde funderingen. Behoefte om rekenprogramma's te toetsen aan werkelijke situaties. Wellicht is het zaak om goede I goedkope 1 praktische instrumenten te ontwikkelen voor het doen van dergelijke metingen ....

Overig - onderzoek gewenst naar jet-grouting. - onderzoek gewenst naar silent - piling. - onderzoek gewenst naar 'grondvernageling'. - onderzoek gewenst naar lasvzakkingsgedrag van caisson en diepwanden. - onderzoek gewenst naar gebruik van caisson en diepwanden bij dieptebouw (relatie naar

omgeving)

- behoefte aan rekenrichtlijnen terra-armée. - behoefte aan rekenrichtlijnen voor jet-palen (of als groutanker) 1 jet-schermen (met ultra-hoge

druk een waterspuit paal maken).

Bijlage 3 32

Hoge gebouwen tussen belendingen vereisen veel aandacht bij fundering op palen: vaak extra lange palen benodigd in de dirakte nabijheid van belendingen. • Behoefte aan kennis over het gebruik van lange stalen buispalen I boorpalen 1 diepwandpalen.

Bijlage 3 33

Bijlage 4

Lijst met meest gebruikte vakliteratuur

yraag 1 cumulatief De onderstaande literatuurbronnen zijn genoemd als antwoord op vraag 1. De nummering 1 Urn 9 geeft de rangorde aan waarin de bronnen werden genoemd; nr. 1 is het meest frequent ge­noemd etc.

1 RFG richtlijnen, deel 1 en 2 (uitgave 1988) 2 SBR rapporten (47, 48, 50, 75, 117, 149, 171, 240) 3 Grondmechanica; Van Veen I Horvat I Van Koperen 4 Moderne Funderingstechnieken; Van Weele 5 NEN 6700, 6740, 6743, 6744 ( ... gaan bestaande SBR en RFG publicaties

vervangen) 6 CGF 1, CGF2 7 Grundbau Taschenbuch (voor funderingen op staal); Schmoltczyck 8 DIN 9 gebruik van interne documenten als samenvattingen van de belangrijkste

standaardwerken

Overige incidenteel genoemde literatuurbronnen: PREPAL serie Foundation Design and Construction; Tomlinson Bodeminjectionstechnik; Camberfort e.a. Handbook tor Soil Mechanics and Foundations; Winterkorre & Fang(?) Soil Mechanics; Lambe & Whitman Soil mechanics in engineering practice;Terzagh & Peck boek van 'Bowls' Empfehlungen des Arbeitskreisses 'Baugrunden'; Deutsche Geselischaft für Erd und Grundbau e.V. Grondmechanica; Huizinga Turbo mechanica(?) syllabus funderingstechnieken I Van Weele; TU Delft S + E publicaties 13, 20 + aanvulling, 33; Betonvereniging CIAO studie (horizontaal belaste palen) geologische kaarten, grondwaterkaarten wetgeving bodembescherming leverancierspublicaties diverse software programma's

KIVI Geotechniek Dagen: diverse publicaties

Bijlage 4 1

vraag 3 cumulatief

openbare literatuur I documenten oude SBR publicaties Beton Voorschriften PREPAL brochures (buitendienst controle} CUR rapport trillingshinder in de omgeving (CUR commissie 011} DIN KIWA kwaliteitsregelingen voor in de grond gevormde palen (per type) RFG publicaties ARBO veiligheidsregels soms RAW bestek soms NEN 5111-20

bedrijfsgebonden literatuur en documenten: wordt het meeste genoemd eigen interne voorschriften I richtlijnen/ checklists voor controle/ inspectie op de uitvoering (alle grote adviesburo's en producenten} productierichtlijnen van leveranciers

Bijlage 4 2

Bijlage 4 3

Bijlage 5

Symposia, publicaties en andere initiatieven met betrekking tot de 'funderingsbranche'

NIRIA congres over verantwoordelijkheden in de bouw (febr. 1992)

KIWA commissie voor certificering van in de grond gevormde paalsystemen

CUR comm. D-11 trillingshinder

CUR techn.advies comm. A27/A28; waterkeringen (algemene methodiek voor schademechanismen bij waterkeringen)

CUR comm. 8-37; alternatieve materialen in de waterbouw

CUR comm. 8-38; alternatieve materialen voor gebruik in beton

CUR comm. C-88; cement- bentonietwanden

CUR comm. C-85; horizontale afdichtingslagen bentoniet zand

CUR comm. (?); afdichtingskonstrukties met granulair materiaal

CUR comm. 8-57; AVIslakken in cementgebonden funderingslagen

S8R comm. 81 0-32; interaktie gebouw I fundering

landelijke betondag: discussie over kwaliteitszorg

A.F. Van Weele. 'Funderingen'. Artikel in de 'Aannemer' (mrt. 1992}. p.19-22.

'lntegrity Testing of Piles by Sonic Coring'. CE8TP.

LEF. Landelijke Erkende Funderingsbedrijven. Artikel: ' Voor een gefundeerde toekomst'. Stichting LEF, Zoetermeer

KIVI: Geotechnieuws nov. 1991; Internationale standaardisatie en normalisatie.

8.8. Schierbeek. 'Ontwerpen: kunst of kunde'. Artikel in 'De Ingenieur' (nov. 1991). p.7-12.

KIVI studie: 'Werkgroep boren van tunnels voor rail- en wegverbindingen'.

Bijlage 5 1