VIT NAM VN HA V DU LCH

Trn Mnh Thng bin son

Nguyn Minh Tin hiu nhPht hnh theo tha thun gia Cng ty Vn ha Hng

Trang v tc gi. Nghim cm mi s sao chp, trch dch hoc in li m khng c s cho php bng vn bn ca chng ti.

GPXB s 317-96/XB-QLXB

TNKHXB s: 29/XBYH

In n v pht hnh ti Nh sch Quang Bnh416 Nguyn Th Minh Khai, P5, Q3, TP HCM Vit Nam

Published by arrangement between Huong Trang Cultural Company Ltd. and the author. All rights reserved. No part of this book may be reproduced by any means without prior written permission from the publisher.

VIT NAM VN HA V DU LCH

TRN MNH THNG

TRN MNH THNG bin sonNGUYN MINH TIN hiu nh

VIT NAMVN HA V DU LCH

NH XUT BN THNG TN

H NI

VIT NAMVN HA V DU LCH

Nh xut bn Thng Tn

7

LI NH XUT BN

Vit Nam l ca ng thng ra vng ng Nam . Vit Nam l mt quc gia c hng ngn nm vn hin vi bao danh lam thng cnh, di tch lch s, vn ha rng di khp t nc. Cha ng ta li trn nc non ny bit bao thnh quch, n i, cha chin, miu mo..., lp n ni tip lp kia. C t nc l mt bo tng lch s, vn ha ca 54 dn tc cng chung lng u ct xy dng nn t nc ny.

Vit Nam, t nc giu tim nng du lch. Ngy nay trong xu th ton cu ha kinh t, chng ta ang tng bc hi nhp vi khu vc v th gii trn nhiu lnh vc, trong du lch vi t cch l mt ngnh cng nghip xanh ng vai tr ht sc quan trng. N va l mt ngnh kinh t mi nhn, va m ng chc nng thng tin, tuyn truyn, trong mi quan h giao lu vn ha.

gp phn qung b nn vn ha v tim nng du lch Vit Nam, Nh xut bn Thng Tn cho ra mt bn c cun Vit Nam Vn ha v Du lch ca son gi Trn Mnh Thng. Vi non mt nghn trang sch, t nhiu ngun t liu phong ph, son gi gii thiu vi bn c mt bc tranh ton cnh v nn vn ha a dng v lu i ca dn tc Vit Nam t a l, danh lam thng cnh, di tch lch s vn ha n l hi, phong tc, tp qun... ca 64 tnh thnh trn c nc. Hy vng cun sch s l mt cm nang qu cho bn c trong v ngoi nc mun tm hiu v vn ha v du lch Vit Nam.

Xin trn trng gii thiu cng bn c.

NH XUT BN THNG TN

8

PHN ILNH TH VIT NAM

I. NHNG CON S NG NH_ Din tch t lin: 331.689 km2

_ Lnh hi: Rng 12 hi l, tnh t ng c s

_ Vng c quyn kinh t: Rng 200 hi l, tnh t ng c s

_ Thm lc a: 700.000 km2 (k c hai qun o: Hong Sa v Trng Sa)

_ Ta t lin: Kinh tuyn : 102008 n 109028 ng

V tuyn : 8027 n 23023 Bc

_ Dn s: trn 81 triu ngi

_ Dn tc: 54 dn tc, trong dn tc Vit (Kinh) chim 90%, 10% cn li l dn s ca 53 dn tc.

II. V TR A L

Nc Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam thuc pha ng bn o ng Dng, nm trung tm khu vc ng Nam , pha Bc gip nc Cng ha Nhn dn Trung Hoa, pha Ty gip Cng ha Dn ch Nhn dn Lo v Vng quc Campuchia, pha ng, Nam v Ty Nam gip bin ng.

Vit Nam va gn lin vi lc a chu , va ni lin vi bin ng, con ng i ra Thi Bnh Dng v n Dng. Vit Nam li ng t ng hng khng v hng hi quc t t Bc xung Nam v t ng sang Ty, ni lin chu vi chu i Dng, Thi Bnh Dng vi n Dng.

Trong tng lai khng xa s c tuyn ng st, ng b xuyn ni lin vi cc nc chung quanh.

9

A HNH

Di t Vit Nam c dng cong hnh ch S, rng hai u, gia tht li, t im cc Bc v 23023 Bc ti x Lng C, trn cao nguyn ng Vn, huyn ng Vn, H Giang, n im cc Nam trn t lin v 8027 Bc ti xm Mi, x Rch Tu, huyn Ngc Hin (Nm Cn) C Mau, ko di 15 v tuyn.

Chiu ngang phn t lin t im cc Ty kinh 102008 ng nm trn nh ni khu vc ng ba bin gii Vit Nam - Lo - Trung Quc, thuc x A Pa Chi, huyn Mng T, Lai Chu, n im cc ng trn t lin kinh 109028 ng ti mi i trn bn o Hn Gm, huyn Vn Ninh, Khnh Ha, nm trn trong mi gi th 7 GMT.

Khong cch chiu ngang t bin gii pha ng (khng k thm lc a) ni rng nht Bc b l 600 km, Nam B l 400 km, ni hp nht Qung Bnh 50 km.

III. A HNH

S khc nhau v a hnh gia cc khu vc th hin cu trc a hnh v cc dng a hnh ch yu:

1. RNG NI

Ni

Cc h ni chnh: S hnh thnh v pht trin lnh th lu di v phc tp to cho Vit Nam mt hon cnh t nhin kh c o. Ba phn t din tch t lin l i ni, nhng l i ni thp, tr mt vi vng ng bng, chu th rng ln, u u cng nhn thy cnh ni rng trng ip. c bit dc min Trung, rng ni v ng bng xen k nhau.

cao a hnh di 1.000 m (so vi mc nc bin) chim 85%. Ni cao trn 2000 m ch chim khong 1%. Trong s nhng nh ni cao ca Vit Nam c nh Phanxipng thuc dy Hong Lin Sn (Lo Cai) cao nht l 3.143 m.

Vit Nam c 4 vng ni chnh, mi vng mang c im ring:

10

LNH TH VIT NAM

Vng ni ng Bc: ko di t thung lng sng Hng ra n vnh Bc B, trong c nhiu danh lam thng cnh, nhng hang ng k th nh ng Tam Thanh, Nh Thanh (Lng Sn), hang Pc B, Ngm Ngao, thc Bn Gic (Cao Bng), h Ba B (Bc Kn), ni Yn T, Vnh H Long vi nhng hang ng ni ting: ng Thin Cung, hang u G, hang Trinh N... (Qung Ninh). Vng ni ng Bc c nh Ty Cn Lnh cao nht l 2.431 m.

Vng ni Ty Bc: t bin gii pha Bc gip Trung Quc ti min Ty ca di t min Trung. y l vng ni cao hng v nht nc, c Sa Pa (Lo Cai) cao 1.500 m so vi mt nc bin quanh nm mt m, c in Bin Ph di tch lch s chn ng a cu, c nh Phngxipng cao 3.143 m, ni sinh sng ca cc dn tc anh em Thi, Mng, Dao.

Vng ni Trng Sn Bc: l h ni gm cc dy ni song song v so le chy theo hng Ty Bc - ng Nam, ko di t min Ty Thanh Ha n tn cng l dy Bch M m ra bin v tuyn 160 Bc. Khc vi a hnh ni Ty Bc, thp dn v pha ng Nam, a hnh Trng Sn dng cao, to nn hai sn khng i xng, sn ng dc xung ng bng ven bin. Trong vng ni Trng Sn Bc c nhiu cnh quan k th nh ng Phong Nha - K Bng, di sn t nhin th gii, c o Ngang m l, c o Hi Vn hng v... c bit y l on u ca ng mn H Ch Minh ni ting trong cuc khng chin chng M cu nc.

Vng ni Trng Sn Nam: nm pha Ty cc tnh Nam Trung B. Sau nhng dy ni s l mt vng Ty Nguyn rng ln. Trng Sn Nam l mt khi ni v cao nguyn. a hnh ni dn v pha ng, to nn b bin chnh vnh, sn dc ng. Pha Ty l cao nguyn t bazan, a hnh tng i bng phng c cao t 500 - 1000m. y l vng t cn cha ng bao iu b n v cuc sng ca cc dn tc t ngi Ba Na, X ng, M Nng, , Vn Kiu, C Ho... v cn c bao ng

11

A HNH

thc vt qu him n nay cha bit ht c. Ti y cn c Lt, thnh ph trn cao nguyn, c xy dng cch nay trn 110 nm, mt ni ngh mt, an dng, du lch l tng.

RngRng v t rng Vit Nam chim khong 50% din tch l

ni hi t nhiu loi thc vt, ng vt ca vng ng Nam v th gii, trong c nhiu loi ng vt qu him c ghi vo sch v c nhiu loi g qu nh lt hoa, inh, lim, sn, tu, pmu... Ngoi g, rng Vit Nam c nhiu c sn c gi tr xut khu: cnh kin , nha thng, hi, tru, qu...

Rng Vit Nam c nhiu khu rng quc gia c bo v nghim ngt, ni y cn l nhng khu du lch sinh thi bn vng nh: vn quc gia Cc Phng (Ninh Bnh), rng Ba V (H Ty), rng Ct B (Hi Phng), rng P Mt, V Quang (H Tnh), rng Ct Tin (ng Nai), rng Cn o, rng ngp mn Bc Liu, C Mau...

Di lng t rng c nhiu khong sn qu nh thic, km, b xt, bc, vng, ngtimoan, qu, than , du m, kh t... c bit ngun nc khong rt phong ph, hu nh ni no cng c, nh sui khong Quang Hanh (Qung Ninh), nc khong Kim Bi (Ha Bnh), nc khong Bang (Qung Bnh), nc khong Thch Bch (Qung Ngi), sui khong Hi Vn (Bnh nh), Vnh Ho (Bnh Thun), Dc M (Nha Trang, Khnh Ha)...

2. NG BNGNc ta c hai ng bng ln: ng bng chu th sng Hng

v ng bng chu th sng Cu Long.

ng bng chu th sng Hng (cn gi l ng bng Bc B), rng khong 15.000 km2, c hai con sng Hng v sng Thi Bnh bi p ph sa. y l ci ni, a bn c tr ca ngi Vit t thu dng nc. Nn vn minh la nc c to ra t vng ng bng ny.

12

LNH TH VIT NAM

ng bng chu th sng Cu Long (cn gi ng bng Nam B) rng khong 36.000 km2, hn gp i ng bng sng Hng. y l vng t ph nhiu, iu kin kh hu thun li, l va la ln nht nc, hng nm xut khu go nhiu nht ca Vit Nam.

ng bng ven bin min Trung hp chiu ngang, b chia ct thnh nhiu cnh ng nh. ng bng min Trung chia lm 3 di: st bin l cn ct, m ph, gia l vng thp trng, di trong cng c bi t thnh ng bng. Trong s hnh thnh ng bng y, bin ng vai tr quan trng, nn t chua mn, li gp kh hu khc nghit lt li, hn hn trin min nn nng sut la khng cao.

3. TRUNG DU Nm chuyn tip gia ng bng, v min ni l cc i bng

c cao di 300 m, ct x gia cc qu i trung bnh 50 - 60 m, ti a l 100 m. Cng gn ng bng i cng thp, thu nh, thung lng m rng. Di i trung du rng nht nm ra ng bng Bc B v thu hp ra ng bng duyn hi min Trung.

4. SNG NGITrn lnh th Vit Nam c hng nghn con sng ln nh. Dc

b bin c khong 20 km li c mt ca sng, do h thng giao thng thy kh thun li. Hai h thng sng quan trng l h thng sng Hng (min Bc) di 500 km vi nhiu ph lu, v h thng sng Cu Long (min Nam) di 220 km, chia thnh 2 nhm sng: Tin Giang v Hu Giang ra bin ng qua 9 ca sng.

Hu ht cc con sng Vit Nam ch yu chy theo hng Ty Bc - ng Nam. Tuy vy vn c mt s sng chy theo hng vng cung, un dng theo cc cnh cung ca ni, nh sng Cu, sng Thng, sng Lc Nam...

13

A HNH

Sng ngi Vit Nam c tng lng chy di do nhng khng ng u trong nm, gia ma ma v ma kh. Lng nc trong ma ma chim 70-80% lng nc c nm. H thng sng Hng hng nm ra bin khong 122 t m3 nc. Tng lng nc ra bin hng nm ca h thng sng Cu Long khong 1.400 t m3. Sng ngi nc ta mang nhiu ph sa. Trong cc con sng min Bc c lng ph sa trong nc cao hn cc con sng min Nam. c bit l sng Hng c lng ph sa ln nht (trung bnh khong 1000 gr/m3). Vo ma l, lng ph sa c th ln ti 10.000 gr/m3 nc.

5. BIN V B BIN

B bin

B bin Vit Nam di 3.260 km, c ba pha ng, Nam v Ty Nam u hng ra bin ng (mt b phn ca Thi Bnh Dng). Bin Vit Nam c din tch rng gp nhiu ln so vi din tch t lin.

B bin Vit Nam c nhiu bi bin p nh: Tr C, Sn, ng Chu, Sm Sn, Ca L, L Ha, Ca Tng, Thun An, Non Nc, M Kh, Vn Phong, Nha Trang, Vng Tu, H Tin... C ni ni n lan ra bin to thnh v p k th, nh vnh H Long c UNESCO ghi vo danh sch Di sn t nhin ca th gii.

Do iu kin t nhin c o, b bin Vit Nam c nhiu hi cng quan trng nh: Ca ng, Hi Phng, Nng, Quy Nhn, Cam Ranh, Si Gn, Vng Tu...

Vng binBin Vit Nam l vng bin nng quanh nm, nhit nc

trn mt bao gi cng cao hn nhit khng kh. Nhit nc ma h bin Bc l 250C, ma ng l 210C, min Trung ma

14

LNH TH VIT NAM

h l 280C ma ng l 250C, min Nam l 290 C v 270C. mn trung bnh nc bin ng l 340 C, v ma ma mn gim xung cn 320C, n ma kh tng ln 350 C.

Trong vng b bin Vit Nam c hai dng hi lu ln: mt hi lu hng ng Bc - Ty Nam, pht trin mnh vo ma ng, v mt hi lu hng Ty Nam - ng Bc, hot ng trong ma h. C hai dng hi lu hp thnh mt vng trn thng nht.

Bin Vit Nam c ch thy triu kh phc tp. Nhng vng t b bin Mng Ci - Qung Bnh, Nng - mi K G (Bnh Thun), mi C Mau - H Tin, u c ch nht triu. Cc on b bin cn li c ch bn nht triu.

oBin Vit Nam cn c vng thm lc a rng ln vi khong

4.000 o ln nh. Ch ring vnh Bc B chim phn ln s o v tp trung ch yu vnh H Long, Bi T Long. Cc o ln l Ct B, Ct Hi, C T, Bch Long V, Hn M, Cn C, C Lao Chm, Hn Tre, Ph Qu, Ph Quc, Th Chu, Cn Sn...

Gia vng bin Vit Nam cn c hai qun o Hong Sa v Trng Sa. Qun o Hong Sa thuc thnh ph Nng, gm hn 30 o , cn ct san h, bi ngm ri rc trn mt vng bin rng khong 15.000 km2.

Cch Hong Sa khong 240 hi l1 v pha Nam l qun o Trng Sa thuc tnh Khnh Ha, gm 100 o nh, bi ngm, bi san h, nm ri rc trn mt vng bin rng khong 18.000 km2.

Cch Vng Tu 98 hi l l Cn o gm 14 hn o ln nh. Di thi thng tr ca thc dn Php v M ngy, Cn o l a ngc trn gian, ni bn thc dn quc giam cm, tra tn, git chc d man nhiu chin s cng sn v ngi dn Vit Nam yu nc.

1 Mt hi l tng ng tng 1.852 mt

15

KH HU

IV. KH HU

Vit Nam nm trong vng kh hu nhit i gi ma, li na cu Bc, thin v ch tuyn hn l pha xch o. V tr to cho Vit Nam c mt nhit cao. Nhit trung bnh c nm l t 220C n 270C. Hng nm c khong 100 ngy ma, lng ma trung bnh t 1.500 n 2.000 mm. m khng kh kh cao, khong 80%. Trn din tch Vit Nam, mi nm c nhn chng 600 t tn nc ma, tng ng khong 20.000 tn trn mt hcta, tp trung phn ln vo ma ma.

Mt s ni gn ch tuyn hoc vng ni cao (nh Sa Pa, Lt...), kh hu c tnh cht n i. Vit Nam c nng sut 4 ma. S gi nng khong t 1.500 - 2.000 gi. Bc x nhit trung bnh nm 100 Kcal/cm2. Ma h s gi nng khong 200 gi/thng, ma ng khong 70 gi/thng.

Kh hu Vit Nam vi lng m ln cng nhit cao, chnh l iu kin thun li cho cy ci sinh trng, m hoa kt tri.

Ch gi ma lm cho tnh cht nhit i m ca thin nhin Vit Nam thay i. Kh hu Vit Nam c hai ma r rt, ma kh rt (t thng 11 n thng 4 nm sau) v ma ma nng (t thng 5 n thng 10). Nhit thay i theo ma r rt, c bit l cc tnh pha Bc, nhit chnh nhau gia cc ma l 120C. Cc tnh pha Nam s chnh lch nhit gia cc ma ch vo khong 30C.

Nhn chung, kh hu Vit Nam vn c s thay i 4 ma: xun, h, thu, ng, c bit cc tnh min Bc.

Vit Nam chu tc ng mnh ca gi ma ng Bc nn nhit trung bnh thp hn so vi cc nc khc chu cng v , ma ng lnh hn v ma h cng t nng hn.

16

LNH TH VIT NAM

Vi s phc tp ca a hnh, li do nh hng gi ma, nn kh hu Vit Nam lun lun thay i trong nm, gia nm ny vi nm khc v gia ni ny vi ni khc (t Bc v Nam, t thp ln cao).

Kh hu Vit Nam cng thng to ra nhng bt li v thi tit nh gi bo, lt li (mi nm trung bnh c ti 6-10 cn bo ln nh), hn hn... thng xuyn xy ra.

V. TI NGUYN

TI NGUYN RNG V T RNGCch nay na th k, nc ta cn rt giu ti nguyn rng.

Rng Vit Nam c nhiu loi g qu: inh, lim, sn, tu, cm lai, g, trc, pmu... V thc vt bc cao c ti 12.000 loi. Cy dc liu c ti 1.500 loi, trong c nhng loi dc liu qu, nh cy x en. Cc lm sn khc nh nm hng, mc nh, mt ong... V ng vt, Vit Nam c trn 1.000 loi chim, 300 loi th. Ngoi nhng loi th thng gp nh gu, kh, hu, nai, sn dng, cn c nhng loi qu him: t gic mt sng, h, voi, b rng, sao la, cng, tr, g li ... rng Vit Nam c khong 300 loi b st v ch nhi v v s loi cn trng.

Nhng hin nay, ti nguyn rng Vit Nam b cn kit. Theo thng k nm 1993, trong tng din tch lm nghip 20 triu hcta, ch c 9 triu hcta t c rng, cn 11 triu hc ta l t trng i trc. che ph rng tnh chung ton quc l 29%.

Ti nguyn rng Vit Nam ch yu rng cy l rng (4,2 triu ha) nhng trong din tch rng giu v rng trung bnh cn rt t, din tch rng ngho1 v din tch rng phc hi chim gn 68%. Ngoi ra cn c hn 900.000 ha rng tre na v rng hn giao tre na. Trn vng ni cao c rng g l kim. Ven bin c rng ngp mn (gn 10.000 ha). Rng phng h c din tch 2,8 triu ha.

17

TI NGUYN

Nc ta cn c mt h thng rng c dng. l cc vn quc gia nh: Cc Phng, Ba V, Ba B, V Quang, Bch M, Ct Tin...

Rng Vit Nam hin khng nhng b cn kit m din tch ngy cng b thu hp, nht l rng nguyn sinh. Nhiu ng vt, thc vt qu him ang b khai thc sn bn ba bi nn nhiu loi th qu ang ng trc nguy c b dit chng, cc loi g qu ngy cng him.

THY SNNc ta c b bin di 3.260 km, vng c quyn kinh t rng

khong 1 triu km2. Din tch mt nc k c nc ngt, nc l, nc mn l ngun ti nguyn phong ph v thy sn, trong c nhiu loi qu him.

Ring vng bin Vit Nam ngun li thy sn ht sc di do. Cc vng bin ven b, cc dng hi lu, cc vng nc triu mang theo cc ph du sinh vt ti, lm thc n cho cc loi c tm... Dc b bin nc ta li c nhiu ca sng ph sa ra bin, l nhng ni tp trung nhiu tm c.

Vng bin Vit Nam c tr lng hi sn khong 3,0 - 3,5 triu tn. Bin nc ta c 6.845 loi ng vt, trong c 2.038 loi c. Cc loi c c gi tr kinh t cao nh: chim, thu, n, , ng, bc m... c khong 100 loi. V c bin Vit Nam c ba loi: c ni, c tng gia v c y, nhng nhiu hn c l c ni chim 63% tng sn lng c bin. Bin nc ta c ti 1.647 loi gip xc, trong c khong 75 loi tm, 300 loi cua, 300 loi trai c, 7 loi mc... C nhng loi c gi tr xut khu cao nh tm he, tm hm, tm rng... Nhuyn th c hn 2.500 loi, rong bin c khong 653 loi. Ngoi ra cn c nhiu loi c sn: hi sm, bo ng, s, ip...

Dc b bin Vit Nam c nhng bi triu, m ph, cc rng ngp mn. l nhng khu vc thun li cho nui trng thy sn nc l.

18

LNH TH VIT NAM

Vit Nam li c nhiu sng, sui, knh rch, ao h, m, ph... l nhng ni nui th c, tm nc ngt rt thun li. C nc s dng 350.000 ha din tch mt nc nui trng thy sn, trong C Mau chim 38% din tch.

vic nh bt hi sn c hiu qu, nng sut cao, nhiu a phng ng dn ng nhiu tu thuyn ln nh bt xa b, mang li hiu qu kinh t ln. Hng nm nc ta xut khu mt khi lng thy sn ln sang th trng EU, c bit l M.

KHONG SN

a. Nhin liu Khong sn nhin liu quan trng nc ta l than v du

kh.

Than c nhiu loi, v c nhiu ni vi tr lng ln, ch yu tp trung nhiu vng ni ng Bc, Qung Ninh vi tr lng d bo 6 t tn, phn ln l than gy (antraxt) c cht lng tt. Cc m than khc gm c than gy, than m v than nu, vi tr lng trung bnh ch t 10-100 triu tn v c a vo khai thc nh m than Phn M (Thi Nguyn), Nng Sn (Qung Nam), Na Dng (Lng Sn). Ngoi ra vng ng bng Bc B v Nam B cn c m than bn vi tr lng ln, c cc nh a cht pht hin.

Du kh nc ta c nhiu thm lc a, c bit vng thm lc a Nam B c tr lng kh ln, n nay khai thc c hng trm triu tn du th. c bit nhiu ni c m kh t.

b. Kim loi_ Bxt: m bxt c nhiu ni. Ring Cao Bng - Lng Sn

tr lng khong 30 triu tn. Ty Nguyn, bxt tp trung thnh nhng m ln, tng tr lng ln ti hng t tn.

_ St: c Thch Kh (H Tnh), Yn Bi, Thi Nguyn cng u c v i vo khai thc.

19

TI NGUYN

_ Crm: c C nh (Thanh Ha) vi tr lng 10 triu tn, i vo khai thc t lu.

_ Thic: c nhiu Tnh Tc (Cao Bng), Sn Dng (Tuyn Quang), Qu Hp (Ngh An).

_ ng: pht hin c Lo Cai, Yn Bi, Lai Chu, Sn La, H Bc, Ngh An, Qung Ngi.

Ngoi ra Vit Nam cn c nhiu m kim loi qu: mangan, titan, ch, km, vng, bc, thy ngn, ngtimoan... vi tr lng t v cha c khai thc nhiu.

c. Khong sn phi kim loi

_ Apatit: Cam ng (Lo Cai) c tr lng khong 500 triu tn, cht lng cao, i vo khai thc t lu.

_ t st: c nhiu Bo Lc (Lm ng), mt s ni vng ng bng sng Hng v sng Cu Long.

_ vi: tp trung nhiu min Bc v Bc Trung B, vi tr lng ln, din tch phn b rt thun li cho vic khai thc.

_ xy dng: nh hoa cng, grant, ct kt c nhiu ni trong c nc.

_ qu: hng ngc, ngc lam c Yn Bi, Ngh An.

Nhn chung ti nguyn khong sn Vit Nam kh phong ph v chng loi v phn b rng khp c nc. Ngoi cc m than, thic, apatt, vt liu xy dng v du kh a vo khai thc vi tr lng tng i ln, cc m cn li phn ln l nhng m c quy m nh, tr lng khng nhiu.

T NNG NGHIPCc vng ng bng Vit Nam bao gm hai ng bng ln:

ng bng sng Hng v ng bng sng Cu Long, v mt s ng bng duyn hi nh hp min Trung.

20

LNH TH VIT NAM

NG BNG SNG HNGng bng sng Hng, mt chu th c hnh tam gic cn

vi nh l Vit Tr v y ko di t Qung Yn ti Ninh Bnh, l sn phm ca sng Hng v sng Thi Bnh. Khi v ti chu th, sng Hng tr thnh mt con sng ln di trn 200 km t Vit Tr n bin v rng t 1-3 km vo ma l. Dng sng mang theo tng lng ph sa trung bnh nm ln ti trn 100 triu tn. Ph sa sng Hng bi p cho chu th mu m: PH trung bnh (7,0), lng m mn cao. l iu kin tt cho nng sut la rt cao ca ng bng sng Hng.

So vi sng Hng, sng Thi Bnh nh hn nhiu, mc du l phn h lu sng Cu, sng Thng v sng Lc Nam hp thnh. Lng ph sa sng Thi Bnh cng t hn, cht lng km hn.

Trong s cc ng bng Vit Nam, ng bng sng Hng l vng t nng nghip c khai ph sm nht. y cn l ci ni hnh thnh dn tc Vit, l qu hng ca cc nn vn ha ni ting tri sut tin trnh lch s vn minh Vit Nam.

V mt kinh t, vic trng la nc tr thnh ngh truyn thng vi trnh thm canh cao nht ton quc. Ngy nay, ng bng sng Hng ang gi vai tr ch o v phng din kinh t cc tnh pha Bc ni ring v c nc ni chung.

Ngoi tim nng kinh t nng nghip, ti nguyn nc ng bng sng Hng di do, nh s c mt ca sng Hng v mng li sng ngi dy c.

Nhng pht trin mnh nn kinh t ng bng sng Hng, vic chuyn dch c cu kinh t c mt vai tr ht sc quan trng. Cho n nay, hu nh phn ln c dn ng bng ni chung ch yu tham gia sn xut nng nghip. Trong lc , dn s khng ngng tng ln, din tch t canh tc ngy mt gim do th ha, kh nng pht trin nn nng nghip truyn thng ang tin gn ti gii hn ca n.

21

TI NGUYN

V vy, vai tr nng nghip trong nn kinh t ng bng phi c s chuyn i. Trong tng lai vic sn xut nng nghip s gim i v nhng ch cho mt s ngnh kinh t khc. ng bng sng Hng c nhiu ngun lc pht trin cc ngnh cng nghip. Vic chuyn dch c cu theo hng mt nn kinh t cng nghip s l bc ct cnh nhm y mnh tc tng trng kinh t. Ngoi ra, y mnh cc ngnh dch v nh du lch cng gp phn chuyn dch c cu kinh t ng bng sng Hng. Bi ng bng sng Hng c nhiu tim nng v du lch, mt ni c nhiu thng cnh ni ting, cc di tch lch s, vn ha, kin trc, mt vng c nhiu l hi truyn thng...

NG BNG SNG CU LONG

ng bng sng Cu Long l vng chu th c dng sng Cu Long, mt trong nhng con sng di vo bc nht th gii, bi p nn.

y l mt ng bng thp, ngp nc, cao trung bnh 2 m, so vi mc nc bin v c cu to bi ph sa mi, ngun gc hn hp ca sng v bin.

ng bng sng Cu Long c khai thc mun nht, mi cch nay khong 5-6 th k. Tuy nhin th mnh ni bt ca vng ny l cc iu kin t nhin. Trong mt thi gian di, ph sa sng lm cho ng bng tr nn mu m m khng b con ngi can thip. V th t xa ti nay ng bng sng Cu Long vn c mnh danh l va la ln nht ca c nc. ng bng sng Cu Long, gp phn rt quan trng, a ngnh xut khu go nc ta ln ng hng th hai th gii.

ng bng sng Cu Long c nhiu u th hn v iu kin t nhin so vi ng bng sng Hng, v c nhiu thun li cho vic trng la. ng bng c din tch t nhin khong 4 triu ha, trong t s dng vo mc ch nng nghip 2,53 triu ha, vo lm nghip 26 vn ha, vo cc mc ch khc 28 vn ha

22

LNH TH VIT NAM

v s t cn li cha khai thc 93 vn ha. c ph sa sng Cu Long bi p, li khng b con ngi can thip qu sm, t trng la nhiu, gp 3 ln mc bnh qun u ngi so vi ng bng sng Hng. V vy, ng bng sng Cu Long sn xut ra khi lng lng thc ln nht c nc. Ni y cn l ngun sn xut thc phm quan trng ca Vit Nam. Ngoi chn nui gia cm: vt, g... gia sc: tru, b, ln... ng bng sng Cu Long cn l ngun thy sn v tn: c, tm, cua...

CC VNG KHCTuy khng ng vai tr quan trng nh ng bng sng Hng,

sng Cu Long, nhng cc ng bng duyn hi min Trung c mi lin h mt thit vi vng i ni pha Ty, mt vng t c th mnh v cy cng nghip, thc phm nh cy iu, cao su, ca cao, h tiu, c ph... v vi vng bin, thm lc a pha ng, mt ngun hi sn quan trng trong nn kinh t ca min Trung Vit Nam.

Ngoi ra, nc ta cn c mt vng trung du rng ln, ni ang pht trin mnh cc loi cy ly du nh s, chu, qu, hi... v nhng cnh rng ch, c ph... l nhng th mnh m khng phi nc no cng c.

TI NGUYN DU LCHDu lch l mt trong nhng ngnh c s nh hng r rt v

ti nguyn. Ti nguyn du lch c xp vo nhng nhn t c v tr quan trng hng u.

Ti nguyn du lch gm hai nhm: ti nguyn t nhin v ti nguyn nhn vn.

Ti nguyn du lch t nhin

Nc ta quanh nm chan ha nh nng, bn ma xanh ti. Ti nguyn du lch t nhin nc ta v cng phong ph a dng. V mt a hnh, Vit Nam c cc dng a hnh i ni, ng

23

TI NGUYN

bng, cao nguyn, b bin... to nn nhiu cnh quan p. Vi nhng ni cao nh Tam o (Vnh Phc), Ba V (H Ty), Sapa (Lo Cai), Bch M (Tha Thin), B N ( Nng), Lt... c kh hu rt gn vi n i, c nhiu hang ng k khu nh hang Pc B (Cao Bng), Tam Thanh (Lng Sn), Thin Cung (H Long), Phong Nha (Qung Bnh)..., nhng thc ghnh ngon mc nh thc Bn Gic (Cao Bng), thc Pongur, ambri (Lm ng), vi bao m ph mnh mng: Tam Giang, Cu Hai (Tha Thin Hu)..., bao h nc th mng: Ba B (Bc Kn), h Thy in Ha Bnh, h Sui Hai, ng M (H Ty), h Du Ting (Ty Ninh)... Li c nhng vng t lch s: in Bin Ph chin trng xa, C Chi t thp kin cng, c Cn o, a ngc trn gian di thi thc dn Php v M ngy, c Ph Quc, Trng Sa, Hong Sa, t m kin trung...

Vit Nam c b bin di 3.260 km vi nhiu bi tm p ni ting: Tr C, Bi Chy (Qung Ninh), Sn (Hi Phng), Sm Sn (Thanh Ha), Ca L (Ngh An), Thin Cm (H Tnh), Nhy (Qung Bnh), Ca Tng (Qung Tr), Thun An, Lng C (Tha Thin Hu), Non Nc ( Nng), Nha Trang (Khnh Ha), Ninh Ch (Ninh Thun), Vng Tu (B Ra-Vng Tu)...

Ti nguyn nhn vn

Vit Nam l mt t nc c my ngn nm lch s. iu lm cho ti nguyn du lch nhn vn nc ta ht sc phong ph. Cc di tch lch s, vn ha l mt trong nhng ti nguyn hng u ca du lch Vit Nam. n nm 2000 c nc c 2.250 di tch c Nh nc xp hng trong s 4.000 di tch. Trong c 5 di tch thng cnh c y ban Di sn Th gii thuc UNESCO cng nhn l di sn th gii nh: C Hu, Ph C Hi An, Thnh a M Sn l di sn vn ha th gii, Vnh H Long, ng Phong Nha... K Bng l di sn t nhin th gii. V chc mt ngy khng xa, nc ta s cn c mt s di tch thng

24

LNH TH VIT NAM

cnh na s c UNESCO ghi vo danh sch di sn th gii. l nhng im tham quan du lch y hp dn v cun ht du khch.

Vit Nam cn c nhng vng du lch sinh thi vi mt h thng vn quc gia a dng sinh hc nh Cc Phng, Pu Mt, V Quang, Ct Tin... v mt mit vn cy tri sng nc min Ty Nam B. Du lch mo him, ln thc, xung ghnh, leo ni... ang l mt ca du lch Vit Nam trong nhng nm ti.

Vit Nam, vng t giu ti nguyn nc khong t nhin. n nay, chng ta pht hin hn 400 ngun nc khong, trong c nhiu ngun nc khong ni ting nh Thch Bch, Kim Bi, Vnh Ho... khng ch l nhng ngun nc ung tt cho sc khe, m cn l nhng ni ngh dng cha bnh.

25

PHN IILCH S VIT NAM

I. THI TIN S

Cn c vo di ch kho c hc tm thy ni (Thanh Ho), Hang Gn, Du Giy (ng Nai) v nhng chic rng ngi vn tm thy trong hang Thm Khuyn, Thm Hai (Lng Sn), cc nh kho c hc khng nh rng cch y hng chc vn nm trn lnh th Vit Nam c con ngi sinh sng. Vit Nam c coi l mt trong nhng ni loi ngi xut hin sm.

Nhng di ch tm thy Sn Vi (huyn Lm Thao, Ph Th), m gii kho c hc gi l nn vn ho Sn Vi, thuc hu k thi i c, c nin i cch nay 300.000 nm. T vn ho Sn Vi pht trin ln vn ho Ha Bnh - Bc Sn, thuc thi k mi, cch nay 5.000 nm.

Vi vn ho Ha Bnh - Bc Sn, con ngi bit trng trt, nh du bc chuyn t kinh t hi lm, sn bt sang kinh t sn xut (trng trt, chn nui). Cc c dn nguyn thy sng ch yu trn cc min i ni, trong nhng hang ng, nay chuyn dn xung chinh phc cc vng chu th, sng nh c, pht trin ngh trng la nc v cc cy trng khc, ng thi kt hp vi chn nui, sn bt v pht trin ngh th cng an lt, dt, gm... hnh thnh nhng cng ng lng xm.

II. VUA HNG DNG NC VN LANG

CC NN VN MINH CVo thin nin k I trc Cng nguyn, trn lnh th Vit

Nam xut hin 3 trung tm vn minh u tin gn vi nh nc s k.

26

LCH S VIT NAM

VN MINH NG SN

Vn minh ngi Vit c lu vc sng Hng, sng M, sng Lam pht trin, bng chng tiu biu nht ca nn vn minh ny l trng ng ng Sn ni ting, v th gi l nn vn minh ng Sn. Trn nn tng ca nn vn minh ny, mt nh nc s k ca ngi Vit c ra i. l nc Vn Lang ca cc vua Hng ng Phong Chu (Ph Th). Sau 18 i Hng Vng, nh nc u Lc ra i vi Thc Phn An Dng Vng, ng C Loa (ng Anh - H Ni ngy nay).

y l thi i li nhiu du n su m trong lch s dn tc Vit Nam, vi truyn thuyt Lc Long Qun ly u C, sinh ra bc trm trng, n ra 100 con, c gi l t tin chung ca dn tc Vit. Truyn thuyt Sn Tinh - Thy Tinh, Thnh Ging, L ng Trng... ni ln cuc u tranh chng thin tai, ch ha trong qu trnh dng nc v gi nc ca dn tc Vit Nam ta thi c i.

VN MINH SA HUNH

Ti ven bin min Trung c nn vn minh Sa Hunh (Qung Ngi) vo khong thin nin k 1,2 trc Cng nguyn. l nn vn minh s k ca dn tc Chm c a n vic thnh lp nh nc Chmpa vo u Cng nguyn.

VN MINH C EO

y l nn vn minh ni ting min Nam Vit Nam, tri rng khp vng chu th Cu Long. Vn minh c eo vi nh nc Ph Nam tn ti t u Cng nguyn n th k VI, VII.

Nh vy, thi c i, trn lnh th Vit Nam, cng song song tn ti ba trung tm vn minh: Vn minh ng Sn vi nh nc u Lc, vn minh Sa Hunh vi vng quc Champa, v vn minh c Eo vi vng quc Ph Nam.

27

Trong qu trnh bin thin ca lch s c ba trung tm hi nhp thnh nc Vit Nam thng nht ngy nay t chm Lng C trn cao nguyn ng Vn (mm cc Bc) n mi C Mau, Nm Cn (mm cc Nam).

III. CC THI K TIP THEO

Sau thi k Hng Vng, lch s Vit Nam l mt chui ni tip ca nhng cuc u tranh lin tc ginh c lp, t do, thng nht. C th chia thnh ba thi k:

_ Thi k 1000 nm Bc thuc

_ Thi k cng c c lp v ch quyn dn tc, xy dng v bo v quc gia phong kin thng nht

_ Thi k c lp dn tc v ch ngha x hi

THI K BC THUCThi k ny ko di 1000 nm. y l thi k y th thch

c lit nht trong tin trnh lch s ca dn tc ta. Di ch thng tr vi chnh sch ng ha ca cc triu i phong kin phng Bc, ngi Vit Nam vn gi c bn sc vn ha dn tc cng nh ngn ng, phong tc tp qun c t thi Lc Vit. V chnh tr, nhn dn ta khng ngng u tranh ginh c lp dn tc, chng ch thng tr phong kin ngoi bang, m u l cuc khi ngha Hai B Trng (40-43 sau CN). Bn anh hng ca ca dn tc ch din ra ngn ngi! Ch ba nm sau, t nc v nhn dn ta li b phong kin phng Bc h.

Khng cam chu chnh sch ng ha, ch p bc bc lt ngy mt tn bo ca phong kin h phng Bc, nhn dn ta vng ln khi ngha di s ch huy ca B Triu. Khi ngha B Triu (nm 248) l nh cao ca phong tro nhn dn th k II-III, n ra trong thi k m bn h c lc lng hng mnh. Cui cng Triu Th Trinh hy sinh trn ni Tng (Hu

CC THI K LCH S

28

LCH S VIT NAM

Lc, Thanh Ha). B Triu mt, gic Ng cng tng cng ch p bc bc lt, nhng khng dp tt c tinh thn qut khi ca nhn dn ta. Khng c mt th k no khng c khi ngha nhn dn. Khng mt lc no b l h phong kin phng Bc n ngon ng yn. Vo gia th k VI n ra cuc khi ngha L B dn ti thnh lp nc Vn Xun.

Vic dng nc c lp mang tn Vn Xun, ni ln lng tin tng vng chc ca nhn dn ta kh nng t mnh c th vn ln, pht trin mt cch c lp, t ch. iu cng khng nh dt khot rng dn tc Vit Nam l mt dn tc c lp, l ch nhn ca t nc v vn mnh ca mnh.

Tuy vy tp on phong kin phng Bc vn khng t b chnh sch xm lc h. Nhn dn ta li phi ng ln khi ngha: khi ngha Mai Thc Loan (722), khi ngha Phng Hng (766-791), v cui cng Ng Quyn vi chin thng Bch ng cui nm 938 kt thc hon ton thi k Bc thuc ko di 1000 nm, m ra thi k c lp lu di ca dn tc.

THI K C LP PHONG KINy l thi k cng c c lp v ch quyn dn tc, xy dng

v bo v quc gia phong kin thng nht. Thi k ny ko di khong gn 1000 nm, t u th k X n gia th k XIX.

y l k nguyn phc hng dn tc v pht trin rc r di cc triu i: Triu L (1010-1225), Triu Trn (1225-1400), Triu L (1428-1527). Trong tiu biu nht l nn vn minh i Vit vi trung tm vn ha Thng Long.

M u thi k quc gia c lp t ch, nh L di t Hoa L v Thng Long (H Ni ngy nay). Pht gio v Nho gio chi phi i sng t tng x hi.

V vn ha, m Quc T Gim, trng i hc u tin nc ta. Ch Nm ngy cng c ph bin v c vn dng vo trong sng tc vn hc. Nguyn Tri l ngi tin phong

29

cao ting Vit v dng ch Nm vit vn, lm th. Tp th Quc m thi tp ca ng gm 250 bi th l mt trong nhng tp th Nm c nht cn lu truyn n ngy nay.

V kin trc, nhiu n i, miu mo, cha chin, thnh quch, cung in ln lt c xy dng. Cc hnh thc ngh thut dn gian nh tung cho, ma ht, ri nc... khng ngng pht trin. Nng nghip v cc ngh th cng truyn thng ngy mt pht trin.

L mt quc gia c ch quyn, trong thi k ny, nhn dn ta nhiu ln phi ng ln cm v kh chng tr quyt lit cc cuc xm lng ca k th bn ngoi. l cuc khng chin chng qun Tng th k XI. Nh trn phi ba ln chng qun Nguyn - Mng vo th k XIII, do Hng o Vng Trn Quc Tun ch huy, ginh thng li, v cuc khng chin rng r 10 nm chng qun Minh vo u th k XV (1418 - 1428) di s lnh o anh minh ca L Li.

Cui th k XVII, ch phong kin Vit Nam ri vo tnh trng khng hong. t nc b chia ct. ng Ngoi do h Trnh nm gi. ng Trong do cha Nguyn kim sot. Cuc khi ngha Ty Sn thng li cui th k XVIII, di s lnh o ca ngi anh hng o vi Nguyn Hu, nh tan 20 vn qun Thanh, bc u thng nht t nc.

u th k XIX, nh Ty Sn b tht bi, Triu Nguyn tip tc cng c v thng nht quc gia. Nhng v bo th, b quan ta cng, nh Nguyn t nc ri vo tnh trng tr tr, lc hu. Nm 1858, thc dn Php bt u xm lc Vit Nam. Cuc khng chin chng thc dn Php do triu Nguyn khi xng b tht bi thm hi. T nm 1884, nc ta tr thnh thuc a ca thc dn Php.

Tuy t c nn thng tr trn c nc, nhng chnh quyn cai tr ca thc dn Php vn phi lin tc i ph vi nhiu cuc khi ngha ca nhn dn ta t Bc ch Nam, t min

CC THI K LCH S

30

LCH S VIT NAM

xui ti min ngc. l phong tro Cn Vng cui th k XIX, tiu biu l nhng cuc khi ngha ca Phan nh Phng, Hong Hoa Thm, inh Cng Trng, Trng nh, Nguyn Trung Trc... ri n nhng phong tro c xu hng dn ch t sn u th k XX. Cuc khi ngha do Nguyn Thi Hc lnh o, phong tro ng Du ca Phan Bi Chu... nhng tt c u b tht bi.

Nm 1930, vi s ra i ca ng Cng sn Vit Nam do lnh t Nguyn i Quc sng lp, cch mng Vit Nam ginh c thng li vo thng 8 - 1945.

THI K C LP DN TC V CH NGHA X HI

Ngay sau ngy ginh c c lp, nhn dn Vit Nam mt ln na phi ng ln cm v kh tham gia nhng cuc khng chin trng k rng r hn 30 nm bo v nn c lp, t do cho t quc.

Cuc khng chin ln th nht chng thc dn Php xm lc kt thc thng li bng trn in Bin Ph chn ng a cu vo ngy 7-5-1954, buc Php phi k Hip nh Ginev. Vit Nam tm thi b chia lm 2 min Nam - Bc, vi v tuyn 17 l gii tuyn.

Cuc khng chin ln th hai chng quc M v b l tay sai kt thc bng Chin dch H Ch Minh lch s vo lc 11 gi 30 ngy 30-4-1975.

Ngy nay, nhn dn Vit Nam di s lnh o ca ng Cng sn Vit Nam ang bc vo thi k mi, m ca hi nhp khu vc v quc t, a t nc vng bc i ln, vi mc tiu lm cho dn giu nc mnh, x hi vn minh, cng bng v dn ch.

31

NHNG MC LCH S NG NH

NHNG MC LCH S NG NH

_ Thi k c: cch nay 300.000 nm. Di tch Ngi vn Vit Nam ni , vn ha Sn Vi.

_ Thi k gia: cch nay 10.000 nm, vn ha Ha Bnh.

_ Thi k mi: cch nay 5.000 nm, vn ha Bc Sn.

I. TRUYN THUYT KINH DNG VNG - CON LC CHU HNG (2879 - 258 TCN)

_ Theo truyn thuyt thy t dn tc Vit l Kinh Dng Vng (m lng An L, Thun Thnh, Bc Ninh). Kinh Dng Vng ln ngi hong nm Nhm Tut (2879 trc Cng nguyn).

_ Con l Sng Lm ni ngi hiu l Lc Long Qun, ly con gi ca Lai l u C, sinh mt bc 100 trng, n ra 100 ngi con, t tin ngi Bch Vit.

_ 50 ngi con theo m ln ni, 50 ngi con theo cha v min bin pha Nam. Ngi con trng trong s 50 ngi con theo m ln ni c tn lm vua, gi l Hng Vng.

_ Hng Vng ln ngi, t quc hiu l Vn Lang, ng Phong Chu. Ko di 18 i, khong 2000 nm, cc tng vn gi l Lc Hu, v tng gi l Lc Tng. Con trai vua gi l Quan Lang, con gi gi l M Nng.

PH NG THIN VNGi vua Hng th 6, gic n ko qun xm chim nc ta.

Nh vua cho s gi i khp ni tm ngi ti gip nc. lng Ph ng c mt cu b ln ba m vn cha bit ni. Khi nghe

32

LCH S VIT NAM

s gi rao cu hin, cu bng bit ni, bo s gi v tu vi vua c mt nga st, mt thanh kim, mt nn st, cu s ra qun dit gic. Khi vua cho mang nga st n, cu bng vn vai ha thnh mt ngi to ln khng l. Gic n n, cu ci nga st nh cho tan tc. Thng trn cu n ni Sc Sn cng nga st bay v tri.

SN TINH - THY TINH

Vua Hng th 18 kn chng cho M Nng: ha g con gi cho ngi mang l vt n trc. Sn Tinh mang n sm nht v a M Nng v ni.

Thy Tinh n mun, ni gin dng nc nh Sn Tinh. Nc n u Sn Tinh lm cho ni cao n . Thy Tinh thua.

II. NH THC - QUC HIU U LC (257 - 208 TCN)

_ Thc Phn th lnh u Vit, hp nht vi Vn Lang ca Lc Vit, xng l An Dng Vng ng C Loa, t nm 257 n 208 trc Cng nguyn. Quc hiu l u Lc.

_ Nm 218 TCN, Tn Thy Hong huy ng 50 vn qun chinh phc Bch Vit. Sau 10 nm bn b chin u, n khi qun Tn mt mi, Thc Phn t chc phn cng, bn cht tng Th. Qun Tn thua trn, m ng mu chy v nc.

III. NH TRIU V PHONG KIN PHNG BC H LN TH NHT (207 - 111 TCN)

_ Triu nh u Lc khng c v nc ta c Loa Thnh kin c, c n thn. Triu lp mu cho Trng Thy sang r ly M Chu con gi An Dng Vng. Trng Thy ly cp n thn Kim Quy em v nc. Triu chim c nc ta,

33

NHNG MC LCH S NG NH

lp ra Nam Vit ng Phin Ngung (Qung ng) ko di t Triu V (Triu - 207 TCN) n Triu Dng Vng (Triu Kin c - 111 TCN).

_ Li dng ni tnh nh Triu bt n, nh Hn sai tng L Bc c v Dng Bc nh chim Nam Vit v i thnh Giao Ch, chia thnh 9 qun, mi qun t mt vin Thi th.

IV. THI K CHNG PHONG KIN PHNG BC H LN TH NHT -

KHI NGHA HAI B TRNG (40 - 43)

_ Thi th qun Giao Ch l T nh tn bo git cht Thi Sch (con Lc Tng Chu Din) chng Trng Trc (con Lc Tng M Linh). Ma xun nm 40, Trng Trc cng em l Trng Nh ni dy nh ui T nh chy v nc. Cc qun Cu Chn, Nht Nam, Hp Ph cng theo v vi Hai B Trng. t nc sch bng qun th, Trng Trc c suy tn ln lm vua ng M Linh t nm 40 n nm 43.

_ Di trng ca Hai B Trng c 20 n tng ti ba, trong ng ch l cc n tng: L Chn, Bt Nn, m Ngc Nga, Phng Dung...

_ Ma h nm 42, nh Hn sai M Vin a 20 vn qun nh chim nc ta. Trc th gic hung hn, qun dn ta anh dng chin u, nhng thua trn. Ngy 6 thng 2 nm Qu Mo (43), sau khi phng nhng mi tn cui cng, Hai B Trng tun tit sng Ht Giang.

V. THI K CHNG PHONG KIN PHNG BC H LN TH HAI

_ ng Ng cai tr nc ta v cng h khc. Nm 248, b Triu Th Trinh cng anh l Triu Quc t pht c khi ngha, ph tan cc thnh p ca qun ng Ng.

34

LCH S VIT NAM

_ Trong 6 thng, ngha qun chim t Giao Chu. Vua Ng ht hong sai danh tng Lc Dn sang n p cuc khi ngha.

_ B Triu kin cng chin u v hy sinh trn ni Tng (Hu Lc - Thanh Ha), lc mi 23 tui.

_ Nhn dn ta v cng kh s di ch h ca nh Lng, do Th S Tiu T cai tr. Thng 1 nm 542, L B (tc L Bn, Long Hng, Thi Bnh), dng c khi ngha. Sau ba thng chin u, L B chim c hu ht qun, huyn v thnh Long Bin.

_ Thng 2 nm 544 (Gip T), L B xng l L Nam , t tn nc l Vn Xun, ng Long Bin.

_ u nm 545, nh Lng c Dng Phiu v tn tng kht mu Trn B Tin mang qun sang xm chim nc ta hng bp cht Nh nc Vn Xun non tr. L Nam b tht bi ng Khut Lo, L Thin Bo (anh h L Bn) cng L Pht T em qun vo Thanh Ha chng li qun Lng.

_ L Nam m nng, trao quyn lnh o cuc khng chin chng qun Lng cho Triu Quang Phc. Triu Quang Phc a qun v D Trch (Hng Yn). Ti y, ng cho qun lnh va sn xut, va chin u. Ngy 20 thng 3 nm Mu Thn (13-4-548), L Nam mt.

_ Sau khi L Nam mt, L Thin Bo xng l o Lang Vng t 549-555.

_ Cng sau khi L Nam mt, ngy 13-4-548, Triu Quang Phc ln ngi vua, xng l Triu Vit Vng.

_ Nm 550, Triu Vit Vng git c tng gic Dng Sn, chim li thnh Long Bin.

_ Ti Cu Chn (Thanh Ha), nm 555, o Lang Vng mt, binh quyn v tay L Pht T. Nm 557, L Pht T em qun nh Triu Vit Vng ginh li ngi vua cho nh L, nhng khng thng.

35

NHNG MC LCH S NG NH

_ L Pht T ging ha, chia t. t lng ha hiu, Triu Vit Vng g con gi Ci Nng cho Nh Lang, con L Pht T.

_ Nm 571, L Pht T phn trc bt ng em qun nh p, Triu Vit Vng thua chy n i Nha th tun tit.

_ Dit xong Triu Vit Vng, L Pht T xng l Hu L Nam , ng Phong Chu (Bch Hc) t nm 571 n nm 602.

_ Nm 602, nh Ty sai tng Lu Phng em qun sang xm lc, L Pht T hn nht u hng. T nc ta b nh Ty h.

VI. THI K CHNG PHONG KIN PHNG BC LN TH BA

_ Nh Ty h nc ta t 581 n 618 th mt, nh ng thay th. Chnh sch cai tr ca nh ng v cng h khc, nhn dn ta t chc nhiu cuc khi ngha ng ln chng li.

_ Nm 722, Mai Thc Loan (qu Mai Ph, Thc H, H Tnh) ni dy khi ngha gii phng thnh Tng Bnh (H Ni), c nhn dn suy tn l Mai Hc , ng Vn An (Ngh An). Mai Hc em qun ra gii phng thnh Tng Bnh (H Ni).

_ Nh ng c tng Dng T Hc mang 10 vn qun sang n p. Mai Hc thua trn, ri m mt.

_ Nm 791, Phng Hng, ho trng t ng Lm (H Ty) bt ng nh chim thnh Tng Bnh. Tng gic Cao Chnh Bnh lo s m cht. Phng Hng c nhn dn tn l B Ci i Vng. Ginh ch quyn c 7 nm th mt.

_ Con trai Phng Hng l Phng An ni nghip c 2 nm th nh ng li sai Triu Xng em qun sang nh chim nc ta vo nm 802.

36

LCH S VIT NAM

VII. THI K XY DNG NN T CH

_ Di ch h nh ng, nhn dn ta rt c cc, Khc Tha D khi binh nh chim thnh Tng Bnh, xng l Tit S.

_ Nh ng buc phi cng nhn Khc Tha D l ngi ng u t Vit (906).

_ Khc Tha D mt 23-7-907, giao quyn cho con l Khc Ho. Nm 917, Khc Ho mt.

_ Nm 917, Khc Tha M thay cha gi chc Tit S ca nh Lng, ch khng phc nh Nam Hn. Vua Nam Hn sai qun sang nh, bt c Khc Tha M, sai L Tin sang lm Th s Giao Chu.

_ Nm 931, Dng nh Ngh (ngi i Chu, Thanh Ha), tng c ca h Khc, khi binh nh ui L Tin, gii phng thnh i La, xng l Tit S.

_ 6 nm sau, Dng nh Ngh b Kiu Cng Tin m hi ot chc Tit S. Cng Tin b nhn dn ni ln chng li, vi sang cu cu Nam Hn.

VIII. NH NG (939 - 965)

_ Nm 938, Ng Quyn, ngi lng ng Lm, H Ty, con r Dng nh Ngh, cai qun t i Chu. Nghe tin cha v b Cng Tin m hi v vua Nam Hn sai con trai l Hong Thao em qun xm lc nc ta, ng em qun git cht tn phn bi Kiu Cng Tin v n nh qun Nam Hn.

_ Sau chin thng vang di trn sng Bch ng (11-938), Hong Thao b m cht, Ng Quyn ln ngi vua, ng C Loa.

_ Ng Quyn lm vua c 5 nm (939-944) th mt.

37

NHNG MC LCH S NG NH

_ Em v l Dng Tam Kha (con trai Dng nh Ngh) cp ngi ca con trai Ng Quyn l Ng Xng Ngp, xng l Dng Bnh Vng (944-950). Ng Xng Ngp phi b trn.

_ Nm 950, Ng Xng Vn, con th hai ca Ng Quyn, dng mu lt Dng Tam Kha, ginh li ngi bu cho nh Ng. Ng Xng Vn ln ngi, ly hiu l Nam Tn Vng (950-965), ng C Loa, cho ngi i tm anh c l Xng Ngp n v.

_ Sau khi tm c anh c l Ng Xng Ngp, theo thnh cu ca Nam Tn Vng, c Dng Thi hu chun tu, c hai anh em u lm vua. Ng Xng Ngp ln ngi vua ly hiu l Thin Sch Vng (951), lm vua c 8 nm th m cht (959).

_ T sau khi Dng Tam Kha cp ngi nh Ng, khp ni ni ln lon 12 s qun. Nm 965, Ng Xng Vn b cht trong mt trn giao chin Thi Bnh.

_ Con ca Thin Sch Vng l Ng Xng X ni nghip, nhng th lc ngy cng yu, khng gi ni ngi vua m tr thnh mt trong 12 s qun, chim gi vng Bnh Kiu (Triu Sn, Thanh Ha).

IX. NH INH (968 - 980)

_ inh B Lnh, ngi ng Hoa L (con ng inh Cng Tr, nha tng c ca Dng nh Ngh), l con nui ca Trn Lm, mt trong 12 s qun. Trn Lm chim gi B Hi Khu (K B, Thi Bnh). Trn Lm cht, inh B Lnh c trao quyn, xng l Vn Thng Vng, dp xong lon 12 s qun nm 968.

_ inh B Lnh ln ngi hong , ly hiu l inh Tin Hong, t quc hiu l i C Vit, ng Hoa L. inh Tin Hong phong cho Nguyn Bc l inh Quc Cng, L Hon l Thp o tng qun. u nm 970 li t nin hiu l Thi Bnh, khng dng theo nin hiu ca Trung Hoa nh trc y na.

38

LCH S VIT NAM

_ Nm 979, sau khi lm vua c 11 nm, inh Tin Hong v con trai l inh Lin b tn thi gim Thch git cht. inh Ton mi 6 tui ln ngi vua. Nhn s ri rm , nh Tng chun b cho qun sang xm lc.

X. NH TIN L (980 - 1009)

_ V li ch dn tc, Thi hu Dng Vn Nga (v inh Tin Hong, m inh Ton) theo nguyn vng ca qun thn trao ngi vua cho Thp o tng qun L Hon, ngi Th Xun, Thanh Ha.

_ Nm 980, L Hon ln ngi ly hiu l L i Hnh, nhanh chng tin hnh mi bc chun b i ph vi nguy c xm lc t pha Bc.

_ Ma xun nm 981, qun Tng theo hai ng thy b t trn vo nc ta. Di s ch huy ti gii ca vua L i Hnh, trong vng 1 thng, qun dn i C Vit nh tan qun Tng trn c hai mt trn thy v b. Qun ta bt chm tng gic Hu Nhn Bo.

_ Nm 1005, L i Hnh mt, lm vua c 25 nm. Cc con tranh ginh ngi bu. Cui cng, con th 3 l Long Vit ln lm vua l L Trung Tng c 3 ngy th b em l L Long nh git cht.

_ L Long nh cp ngi ln lm vua, ly hiu l i Thng Minh Quang Hiu Hong , vn ng Hoa L. Long nh tn c, dm ng, mi ln thit triu phi nm, tc gi l L Nga Triu, lm vua c 4 nm th mt (1005-1009).

XI. NH L (1010 - 1225)

_ Long nh mt, con l S cn b, triu thn tn L Cng Un (ngi lng C Php, T Sn, Bc Ninh) ln ngi hong ,

39

NHNG MC LCH S NG NH

ly hiu l L Thi T, t nin hiu l Thun Thin, vn gi quc hiu i C Vit v ng Hoa L.

_ Nh s nui dy ca nh s L Khnh Vn v L Vn Hnh, L Cng Un tr thnh ngi xut chng.

_ Thng 7 nm 1010, L Thi T h chiu di v i La v t tn mi l Thng Long (tc H Ni ngy nay), i quc hiu l i Vit. Sau 18 nm tr v t nc, L Thi T mt nm 1028.

_ Khi L Thi T va mt, cc hong t em qun vy hm hong thnh tranh ngi vua vi Thi t. Nh lng dng cm v trung thnh, L Phng Hiu dp tan cuc ni lon v ph Thi t Pht M ln ngi hong , ly hiu l L Thi Tng.

_ Nm 1054, sau khi vua cha L Thi Tng mt, L Thnh Tng, hy Nht Tn, ni nghip, thc lng thng dn, chm lo cho trm h. L Thnh Tng mt nm 1072.

_ Con trng L Thnh Tng l Cn c, m l Nguyn Phi Lan, ln ngi hong nm 1072, lc mi 6 tui, hiu L Nhn Tng. Hong Thi hu Lan phi bung rm nhip chnh.

_ Nm 1075, bit r m mu xm lc nc ta ca nh Tng, Thi y L Thng Kit ch ng mang qun sang nh ph cc cn c ca chng Chu Khm, Chu Lim, Chu Ung (Qung ng, Qung Ty), ri cng ch ng rt qun.

_ Mc du vy, u nm 1077 nh Tng vn sai Quch Qu, Triu Tit xua 10 vn qun v 1 vn nga chin sang chim nc ta, nhng b qun dn i Vit chn li b Bc sng Cu, lm cho ch ri vo th tin thoi lng nan.

_ Ti phng tuyn sng Cu ny, L Thng Kit lm bi th ni ting Nam quc sn h Nam c..., c xem nh Bn tuyn ngn c lp u tin ca t nc ta.

40

LCH S VIT NAM

_ Trc sc phn cng mnh lit ca qun ta, qun Tng khip s rt chy v nc. Nn c lp nc ta c gi vng. L Nhn Tng mt nm 1127.

_ Vua L Nhn Tng khng c con trai, lp con trai ca ngi em (l Sng Hin Hu Dng Hon) lm Thi t. Nm 1127, Thi t ni ngi vua ly nin hiu L Thn Tng.

_ L Thn Tng khuyn khch pht trin nng nghip, thc hin chnh sch ng binh nng, cho qun lnh lun phin c 6 thng li c v nh cy rung, nh vy duy tr c sc mnh qun i song song vi sn xut nng nghip. L Thn Tng mt nm 1138.

_ Nm 1138, L Thin T, con trng ca L Thn Tng, con b hong hu h L, ln ngi hong lc mi 3 tui, hiu l L Anh Tng. L Thi hu nhip chnh, t thng vi Anh V lm triu nh nt. Nh c cc trung thn nh T Hin Thnh, Hong Ngha Hin, L Cng Tn... c nghip nh L c gi vng cho n khi vua trng thnh. L Anh Tng mt nm 1175.

_ L Anh Tng mt, Thi t Long Cn cha c 3 tui, b Chiu Linh thi hu mun lp con c l Long Xng ln ngi vua, em vng bc mua chuc T Hin Thnh, nhng ng khng nghe, theo di chiu lp Long Cn 3 tui lm vua, hiu l L Cao Tng. V sau Cao Tng n chi v , khng lo vic triu chnh, gic cp ni ln khp ni. C nghip nh L suy i. Cao Tng mt nm 1210.

_ Thi t L Ho Sm ln ngi vua, hiu L Hu Tng. Hu Tng khng c con trai, sut ngy ru ch, b b triu chnh. Nm 1224, Hu Tng truyn ngi cho cng cha Chiu Thnh mi 7 tui, ri i tu. Sau b Trn Th p phi t t.

_ Cng cha Chiu Thnh ln ngi, hiu l L Chiu Hong, quyn bnh v tay Trn Th .

41

NHNG MC LCH S NG NH

_ Do s sp t ca Trn Th , L Chiu Hong ly Trn Cnh (chu Trn Th ) lm chng.

XII. NH TRN (1225 - 1400)

_ Do s thc p ca Trn Th , ngy 21-10-1225, L Chiu Hong h chiu nhng ngi cho chng l Trn Cnh.

_ Ngy 11-12-1225, L Chiu Hong m hi in Thin An, trc b quan vn v, chnh thc ci hong bo mi Trn Cnh ln ngi vua, ly hiu l Trn Thi Tng, i nin hiu l Kin Trung. Triu i nh Trn bt u t y, vn gi quc hiu l i Vit, kinh l Thng Long.

_ Trn Thi Tng ly hong hu Chiu Thnh 12 nm vn cha c con. S nh Trn khng c ngi ni nghip, Trn Th p vua b Chiu Thnh ly ch du (v ca Trn Liu) l cng cha Thun Thin (ch rut ca Chiu Thnh, lc y c thai c 3 thng) lm hong hu. Gia Trn Liu v Trn Cnh do chuyn ny m sinh bt ha, nhng ri v sau vn hn gn, thun ha vi nhau. Hong hu Thun Thin sau sinh ra Trn Quc Khang, thi t Trn Hong, Trn Quang Khi, Trn Nht Vnh, Trn ch Tc, Trn Nht Dut (u c phong vng) v hai cng cha l Thiu Dng v Thy Bo.

CUC KHNG CHIN CHNG QUN NGUYN - MNG LN TH NHT (1257)

_ Nm 1257, Ht Tt Lit sai tng Ngt Lng Hp Thai em 10 vn qun sang xm chim nc ta. Di s lnh o ca Trn Thi Tng, Trn Quc Tun, Trn Th , qun ta dng chin tranh du kch, thc hin vn khng nh trng, tiu hao sinh lc k th.

42

LCH S VIT NAM

_ i cho k th gp lc qun bch v lng thc, khn kh v bnh tt, khng hp thy th, ngy 29-1-1258 qun dn ta t chc phn cng ng B u thng li. Qun Nguyn Mng rt chy v nc.

_ Trn Hong, con trng ca Trn Thi Tng, c vua cha nhng ngi ngy 24-2-1258, ly hiu l Thnh Tng, i nin hiu l Thiu Long. Thnh Tng l v vua nhn t, chm lo vic nc. i ni, khuyn khch vic khai khn t hoang, khuyn khch hc hnh, m khoa thi. i ngoi, thc hin chnh sch mm do nhng kin quyt. Thnh Tng ngi c 20 nm, lm Thi Thng Hong 12 nm, mt ngy 25-5-1290.

_ Con trng Thnh Tng l Trn Khm ln ngi hong , ly hiu l Trn Nhn Tng, i nin hiu l Thiu Bo. ng l mt v vua nhn t, c , c kt lng dn, ht lng v dn, v nc v c tinh thn quyt on.

CUC KHNG CHIN CHNG QUN NGUYN - MNG LN TH HAI (1285)

_ Thng 12-1284, vua Nguyn sai Thot Hoan em 50 vn qun sang chim nc ta v 10 vn qun ca Toa t Chim Thnh nh ra Ngh An. i ph, vua Trn Nhn Tng v Thi Thng hong Thnh Tng phong cho Hng o i vng Trn Quc Tun lm Quc cng tit ch ch huy qun dn i Vit chng qun Nguyn - Mng.

_ Thng 8-1284, vua Trn t chc Hi ngh Bnh Than, Hng o vng t chc tp trn ng B u v cng b Hch tng s khch l lng yu nc ca qun dn.

_ Vua Trn cn t chc Hi ngh b lo in Din Hng thm d dn nn nh hay nn hng. C nc ng lng quyt nh. Qun dn i Vit th hin iu ny bng cch xm vo tay hai ch st tht (git gic Nguyn).

43

NHNG MC LCH S NG NH

_ Di s ch o chin lc tuyt vi ca Hng o Vng, trnh th mnh ca ch, ban u qun ta t chc cm c, ri b ng kinh Thng Long, thc hin chin tranh du kch. Ch cho qun ch suy yu mi t chc phn cng mnh. Ch trong vng na nm ta ginh thng li Chng Dng, Hm T, Ty Kt, Vn Kip... Qun Nguyn b nh ti t. Toa , L Hng, L Qun b chm u ti trn. Thot Hoan chui vo ng ng trn chy v nc.

_ Ngy 6-6-1285, qun dn i Vit tin v gii phng kinh Thng Long, m hi ca khc khi hon.

CUC KHNG CHIN CHNG QUN NGUYN - MNG LN TH BA (1288)

_ Nm 1287, qun Nguyn do Thot Hoan ch huy, li t vo chim nc ta. Di s lnh o ti tnh ca Quc cng tit ch Hng o Vng, qun ta dng chin tranh du kch v chin thut vn khng nh trng lm tiu hao sinh lc ch.

_ Ngy 24-2-1287, Hng c Hu Qun cho qun mai phc git c nhiu gic ca Linh Kinh - V Cao.

_ Ngy 28-11-1287, Phn Th Thng V Nhn c Hu Ton, nh lui ch eo bin a M (Mng Ci).

_ Ngy 28-12-1287, qun ta bn cht Snh S Hu S t ca gic ti i Ni Bng.

_ Ngy 8-1-1288, qun ta nh bt c 300 chin thuyn gic ti bin i Bng, nhiu tn gic b tiu dit.

_ Ti Vn n, Trn Khnh D b tht trn trc M Nhi. Vua Trn bt v tr ti, Trn Khnh D xin li lp cng chuc ti.

44

LCH S VIT NAM

_ Khnh D tr li, ch cho M Nhi i qua, lp tc cho qun tn cng on thuyn ch lng thc, thu nhiu chin li phm. Tng gic Trng Vn H ch huy on thuyn, chy thot v nc.

_ Ngy 8-3-1288, khi nc thy triu ln, qun ta nh ch ui theo, n lc thy triu xung, thuyn gic sa vo trn a cc c cm trc, qun ta di s ch huy ca Hng o Vng phn cng mi pha. Qun gic cht nh r, ta bt sng M Nhi, Tch L C Ngc, Phn Tip v hn 400 chin thuyn gic. Thot Hoan khip m, t Vn Kip theo ng b chy v nc.

_ Ch trong vng na nm, cuc khng chin chng Nguyn Mng ln th ba ca qun dn i Vit ginh thng li hon ton.

_ Sau 14 nm ngi vua, 2 ln chin thng qun Nguyn - Mng, Trn Nhn Tng nhng ngi cho con l Trn Thuyn, lm Thi Thng hong, sau xung tc i tu thnh S t thin phi Trc Lm, Yn T.

_ Trn Thuyn l con trng Trn Nhn Tng, ln ngi nm 1293, hiu l Trn Anh Tng, kho bit k tha s nghip ca t tin, quc gia thi bnh thnh tr.

_ Ngy 18-3-1314, vua Trn Anh Tng nhng ngi cho Thi t Mnh, tr v c 21 nm, mt nm 1320.

_ Nm 1314, Trn Mnh, con th t ca vua Trn Anh Tng ln ngi hiu l Trn Minh Tng. ng l v vua c lng nhn hu, trng ti cao, c , nn c nhiu hin thn di trng nh: Phm Ng Lo, Trng Hn Siu, Chu Vn An, Nguyn Trung Ngn, on Nh Hi...

_ Nm 1329, Trn Minh Tng nhng ngi cho Thi t Vng. ng mt ngy 19-2-1357.

45

NHNG MC LCH S NG NH

_ Trn Vng ln ngi vua lc 10 tui, hiu l Trn Hin Tng, ngi 12 nm, nhng vic triu chnh u do Thng Hong Minh Tng iu khin. Hin Tng mt 1341.

_ Nm 1341, Trn Ho, con th 10 ca Minh Tng, k nghip anh, hiu l Trn D Tng. ng l v vua c hc vn cao, rt thng tu, chm lo vic v, sa sang vic vn.

_ Nm 1358, Trn D Tng i nin hiu l i Tr. Khi Thng hong Minh Tng mt, cc trung thn nh Trng Hn Siu, Nguyn Trung Ngn cng mt.

_ Bn gian thn kt b, ko ng, D Tng ru ch b tha. Chu Vn An dng s Tht trm khng c vua nghe theo, ng lin treo n t quan. D Tng mt nm 1369.

_ D Tng mt, bo tp cung nh nh Trn ni ln. B Hong Thi hu i lp con nui ca Cung Tc Vng l Dng Nht L lm vua. Nht L ln ngi mun ci h Dng, chm dt ngi nh Trn, git Hong Thi hu v Cung nh Vng. Cung Tnh Vng hong s b chy ln H Giang.

_ Nm 1370, cc tn tht nh Trn khi binh git Dng Nht L ri mi Cung Tnh Vng tc Trn Ph, con th ba ca Trn Minh Tng v lm vua, hiu l Trn Ngh Tng.

_ Nm 1372, Ngh Tng nhng ngi cho em l Trn Knh v lui v Thin Trng lm Thi Thng hong.

_ Nm 1372, Trn Knh, con th 11 ca Minh Tng, em Ngh Tng ln ngi vua, hiu l Trn Du Tng, lm vua c 5 nm. Trn Du Tng l mt v vua c chp, gn bng, khng nghe li can ngn ca i tng L, khinh thng qun gic nn b qun Chim Thnh git cht trong trn thnh Bn, Bnh nh (1377).

_ Thng hong Ngh Tng lp Trn Hiu, con trng ca Du Tng lm vua, hiu l Trn Ph (1377). Ph l v vua u m, nhu nhc, mi quyn bnh v tay H Qu Ly.

46

LCH S VIT NAM

_ Nm 1378, qun Chim Thnh nh ra Ngh An, cp ph kinh thnh Thng Long.

_ Ngy 6-12-1388, Thng hong Ngh Tng ging Ph xung lm Linh c i Vng v bt tht c cht. Lp con t ca mnh ln lm vua.

_ Nm 1388, con t ca Ngh Tng l Trn Nhung (ci con gi H Qu Ly) ln ngi vua hiu l Trn Thun tng.

_ Nm 1389, Ch Bng Nga em qun nh i Vit, H Qu Ly a qun nghinh chin, b thua trn. Thng hong Ngh Tng sai tng Trn Kht Chn em qun chn gic.

_ c tiu thn Ch Bng Nga l Ba Lu K chy sang hng qun i Vit, cho bit du hiu thuyn ch Ch Bng Nga, Trn Kht Chn tp trung ha lc bn trng thuyn, Bng Nga trng n cht. Trn Kht Chn chm u Ch Bng Nga em v triu dng vua v Thi Thng hong.

_ Ngy 15-12-1394, Thng hong Ngh Tng mt. H Qu Ly ln lm ph chnh Thi s, thu tm ton b binh quyn.

_ H Qu Ly quyt nh di vo Thanh Ha, xy thnh Ty (Vnh Lc). Thng 11-1397, H Qu Ly bc vua Thun Tng phi di kinh v Ty .

_ Thng 3-1398, H Qu Ly p Thun Tng nhng ngi cho con l Trn n mi 3 tui ln lm vua, hiu l Trn Thiu . H Qu Ly t xng l Hng Lit i Vng, ri sai git Thun Tng, mc du Thun Tng l con r ca ng ta. Thun Tng ngi c 10 nm (1388-1398).

_ Ngy 28-2-1400, H Qu Ly bc Thiu (mi 5 tui) nhng ngi cho mnh. Chm dt triu Trn sau 175 tr v t nc qua 12 i vua.

47

NHNG MC LCH S NG NH

XIII. NH H (1400-1407)

_ H Qu Ly l mt nhn vt thng minh, li lc. ng c nhiu ci cch to bo, ton din, c nhng ci cch i trc thi i, n nay vn c gi tr. Nhng H Qu Ly phm ti git vua, k c tng qun Trn Kht Chn. Khi qun Minh sang xm lc nc ta, H Qu Ly c 1 lc lng qun s mnh, nhng khng c nhn dn ng h, nn thua trn.

_ Ngy 12-1-1401, H Qu Ly nhng ngi cho con th hai l H Hn Thng, xng l Thi Thng hong.

_ Ly c H Qu Ly cp ngi nh Trn, nh Minh em qun sang chinh pht. Thng 9-1406, tng nh Minh l Trng Ph em 40 vn qun nh vo ca i Pha Ly (nay l Hu Ngh quan). Mc Thch em 40 vn qun nh ca i Ph Lnh (th x H Giang).

_ Thng 12-1406 qun Minh chim Vit Tr, nh H thua trn b chy vo Thanh Ha.

_ Ngy 20-1-1407, qun Minh h thnh a Bang (Ba V).

_ Ngy 17-6-1407, qun Minh bt c cha con H Qu Ly a v Trung Quc. Th l i Vit b t di ch h h khc ca nh Minh.

XIV. NH HU TRN (1407 - 1414)

_ Nm 1407, Gin nh Vng Trn Ngi, con vua Ngh Tng dy binh khi phc nh Trn, xng l Gin nh , nhng li nghe gian thn git oan hai v trung thn l ng Tt v Nguyn Cnh Chn.

_ ng Dung (con ng Tt), Nguyn Cnh D (con Nguyn Cnh Chn), cm gin v cha b git oan, mi em qun t Thun

48

LCH S VIT NAM

Ha ra Thanh Ha, n Trn Qu Khong, chu ni Ngh Tng n Ngh An ln ngi vua, ly hiu l Trng Quang , lnh o cuc khng chin chng qun Minh.

_ Thng 3-1413, vua Trng Quang sai Nguyn Biu sang iu nh vi qun Minh. Trng Ph tro tr, khng khut phc c Nguyn Biu, ra lnh git ng mt cch hn mt.

_ Thng 4-1414, Trng Ph, Mc Thch bt c vua Trng Quang , ng Dung, Nguyn Sy. Trn ng gii v Trung Quc, vua ti nh Hu Trn nhy xung bin t t. Chm dt nh Hu Trn.

XV. THI K CHNG NH MINH H (1414-1427) V NH HU L (1428 - 1527)

_ T nm 1414, nh Minh h nc ta, nhng nhn dn ta khp ni khng ngng ni ln u tranh chng li.

_ Ngy 7-2-1418, L Li pht c khi ngha Lam Sn, Thanh Ha, c qun s Nguyn Tri dng s Bnh Ng, c Trn Nguyn Hn, chu ni quan T Trn Nguyn n, v nhiu ho kit tham gia.

_ Khi ngha Lam Sn l cuc chin tranh nhn dn, vn dng chin thut du kch, tiu hao sinh lc ch, dng k sch vy thnh dit vin kt hp thuyt phc u hng. Sau 10 nm kin tr chin u, ngha qun pht trin t th trn du kch sang tn cng t v lin tc thng ln, y qun Minh vo tnh th tht bi phi xin cu vin.

_ Thng 10-1427, nh Minh sai Liu Thng mang 10 vn qun sang cu vin, b qun ta phc kch nh tan i Chi Lng (Lng Sn).

_ Tng Trn Lu chm u Liu Thng, ri a n tn, c tit ca Liu Thng vo thnh ng Quan. Tng gic Vng

49

NHNG MC LCH S NG NH

Thng ht hy vng vin binh nn xin ging ha rt qun v nc, thc cht l u hng v iu kin.

_ Ngy 16-12-1427, L Li, Nguyn Tri ng cng bn Vng Thng d Hi th ng Quan ging ha. Chng th khng bao gi xm phm i Vit na.

_ L Li - Nguyn Tri ly c hiu sinh cp lng tho cho 10 vn qun Minh c an ton rt v nc. T ngy 29-12-1427, qun ch bt u rt v, cho n ngy 3-1-1428 th rt ht.

_ t nc sch bng qun th, ngha qun hon ton thng li. Triu i nh L ra i t y.

_ Ngy 15-4 nm Mu Thn (1428) L Li ln ngi vua ti in Knh Thin, xng hiu l L Thi T, ly li tn nc c l i Vit, ng ng (H Ni), i x cho thin h, ban b Bnh Ng i co (do Nguyn Tri son). y l bn Tuyn ngn c lp th hai ca nc ta.

_ L Thi T mt nm 1433. L Nguyn Long, con th hai ca L Li ln ni ngi lc mi 11 tui, ly hiu l L Thi Tng, t nin hiu l Thiu Bnh.

_ Ln ngi lc cn tr, li phi i ph vi ni tnh triu nh rt phc tp, nhng Thi Tng bn lnh khng cc i thn thao tng.

_ Ngy 27-7 Nhm Tut (1442), nhn Thi Tng i tun min ng, duyt qun thnh Ch Linh, Nguyn Tri mi vua ng cha Cn Sn, ni ca Nguyn Tri. Ngy 4 thng 8, vua n L Chi Vin, cng i vi vua c Nguyn Th L, thip ca Nguyn Tri, c vua yu qu cho theo hu. m , vua b bnh cht t ngt, mi va 20 tui.

_ Bn gian thn trong triu vu cho Nguyn Th L m hi vua, kt n tru di tam tc Nguyn Tri. Ngy 16-8-1442, Nguyn Tri cng ba h b hnh hnh.

50

LCH S VIT NAM

_ Hong t Bng C, con th hai ca Thi Tng v thn phi Nguyn Th Anh, ln ni ngi vua vo ngy 12 thng 8 nm Nhm Tut (1442), ch mi 2 tui, hiu l L Nhn Tng, i nin hiu l Thi Ha. Thi hu Tuyn T bung rm nhip chnh.

_ Thng 11 nm Qu Du (1453) vua 12 tui, Thi hu giao hn quyn chnh cho vua Nhn Tng. Vua i nin hiu Din Ninh, i x cho thin h.

_ Dng Th B l m Nghi Dn, v c ti vi L Thi Tng nn b ph ngi hong hu. Nghi Dn v th khng c lp lm Thi t, ngm ngm mu toan tranh ginh ngi bu. m mng 3 thng 10 nm K Mo (1459), Nghi Dn cng thuc h ln vo cung cm git vua L Nhn Tng, lc mi 19 tui, lm vua c 17 nm.

_ Nhn Tng cht, Nghi Dn t lp lm vua, nhng ch c 8 thng b cc i thn Nguyn X, inh Lit chng i, git bn phn nghch, ging Nghi Dn xung tc hu, lp hong t T Thnh lm vua, hiu l L Thnh Tng.

_ L Thnh Tng t T Thnh, hy Ho, con trai t ca L Thi Tng v b Ng Th Ngc Giao, ln ngi nm 1460, lc 18 tui.

_ L Thnh Tng ht lng chm lo vic nc, m khoa thi, kn chn hin ti gip nc. B lut Hng c ni ting mang nin hiu i L Thnh Tng, l b lut hon chnh, tin b nht thi phong kin nc ta.

_ Hai mi nm sau (1480) vua L Thnh Tng xung chiu minh oan cho Nguyn Tri.

_ Nm 1497, L Thnh Tng mt, ngi 37 nm. Con trng l L Tng ni ngi, hiu l L Hin Tng. ng mt nm 1504, ngi 6 nm.

51

NHNG MC LCH S NG NH

_ Ngy 6-6-1504, con th 3 ca L Hin Tng l L Tc Tng, hy l L Thun, ln ngi vua. ng l mt v vua ham hc hi, thn ngi hin.

_ Ngy 7-12-1504, vua Tc Tng mt, ngi 6 thng. Trc khi mt truyn li lp ngi anh th hai ca mnh l L Tun ln ngi.

_ Nm 1505, L Tun ln ngi, hiu l L Uy Mc. ng l v vua ham ru ch, m gi, thch git ngi...

_ Thng 11-1509, Gin Tu Cng Oanh, xng l Cm Giang Vng, em qun chim ng Kinh, bc L Uy Mc t t vo thng 12-1509, ngi vua 4 nm.

_ L Tng Dc hy l Oanh, chu ni vua L Thnh Tng, sau khi git c Uy Mc, xng , v cng l v vua n chi. Thng 5-1514, vua nghe li sm tu git cht 15 vng cng.

_ L Tng Dc khng nghe li can ngn ca Trnh Duy Sn, cn em Sn ra nh. Thng 4-1516, Sn sai ngi git Tng Dc.

_ Nm 1516, L Chiu Tng, hy l , chu 4 i ca L Thnh Tng, c Trnh Duy Sn v L Ngha Chiu n v lm vua.

_ Di triu L Chiu Tng, gic gi ni ln nh ong, dn chng kh cc. Mc ng Dung khn kho thu tm quyn hnh, mu thon ot.

_ Bit c m mu , L Chiu Tng mu ngm vi Trnh Tuy trit h th lc h Mc. Mu b l, Chiu Tng b chy.

_ Nm 1522, Mc ng Dung lp L Xun, em L Chiu Tng lm vua. L Chiu Tng b bt ging xung lm Dng Vng ri b git. L Xun ln ngi vua lc 15 tui, hiu l L Cung Hong.

52

LCH S VIT NAM

_ Ngy 15-6 nm inh Hi (1527), Mc ng Dung em qun vo Thng Long p vua nhng ngi. Bt vua v Hong Thi hu t t.

_ T khi L Thi T ln ngi (1428) n L Cung Hong b git nm 1527, triu L tri qua 10 i vua, trong 99 nm.

XVI. NH MC (1527 - 1592)

_ Sau khi chim c ngi vua, thng 12-1529, Mc ng Dung truyn ngi cho con l Mc ng Doanh lm vua v mnh ln lm Thi Thng hong lc mi 46 tui.

_ Nm 1530, Mc ng Doanh ln lm vua, i nin hiu l i Chnh. Mc ng Doanh mt nm 1540, ngi vua c 10 nm.

_ Mc Phc Hi, con trng Mc ng Doanh c Thng hong ng Dung lp lm vua nm 1541, i nin hiu l Qung Ha. Nm 1546, Phc Hi cht, ngi vua c 5 nm.

_ Nm 1546, Mc Phc Nguyn, con trng Phc Hi ln ngi vua, cn nh, mi vic do ch rut Mc Knh in quyt on. Thng 12-1561, Phc Nguyn cht do bnh u ma, ngi vua c 15 nm, ln lt 3 ln i nin hiu l Vnh nh (1546), Cnh Lch (1548) v Qung Bo (1554).

_ Nm 1562, con c Phc Nguyn l Mc Mu Hp mi 2 tui ln ngi vua. Do vua cn nh, Mc n Nhng (con t Mc ng Dung) tn Mc Knh in lm Khim i Vng trng coi vic triu chnh.

_ Thng 10 Canh Thn (1580), Knh in cht, Mc n Nhng thay trng coi vic triu chnh, nhng xao nhng cng vic. Chnh s nh Mc ngy mt nt.

_ 25-11-1592, thy qun L - Trnh tn cng, qun nh Mc xin hng, Mc Mu Hp b bt chm u bi B . Mc Mu

53

NHNG MC LCH S NG NH

Hp ngi vua c 30 nm. Nh Mc truyn ngi qua 5 i, c 65 nm th mt.

_ Theo li dy ca Trng Trnh Nguyn Bnh Khim, con chu nh Mc chy ln Cao Bng, tn ti cho n nm 1677, t Mu Ton, Knh Ch, Knh Cung, Knh Khoan v Knh V, th nh Mc tn ti c 150 nm.

XVII. NH L TRUNG HNG (1533 - 1789)

_ Trong khong thi gian Mc ng Dung bc vua Chiu Tng th con trai l L Duy Ninh mi 11 tui, c L Qun cng chy sang Ai Lao. n nm Qu T (1533), c tn ln ngi vua trn t Ai Lao lc 19 tui, sau c Nguyn Kim n v nc.

_ L Duy Ninh ln ngi hiu l L Trang Tng, t nin hiu l Nguyn Ha, tn Nguyn Kim lm Thng ph Thi s Hng Quc cng.

_ Thng 12-1540, Nguyn Kim nh chim Ty (Thanh Ha). Nc ta hnh thnh giai on Nam - Bc triu. T Thanh Ha vo do nh L Trung hng cai qun, gi l Nam triu. Vng Bc B (gm kinh thnh ng ) do nh Mc cai qun, gi l Bc triu.

_ Cuc ni chin tn khc L - Mc ko di 50 nm (1543-1592).

_ Nm 1545, Nguyn Kim b tng nh Mc l Dng Chp Nht nh thuc c git cht.

_ Trnh Kim, con r Nguyn Kim, nm gi ton b binh quyn.

_ Nm 1546, ly danh ngha ph L dit Mc, Trnh Kim lp hnh dinh vua L Vn Lai (Thanh Ha), nhiu ho kit tm vo ph L Trung Hng.

54

LCH S VIT NAM

_ Nm 1548, L Trang Tng mt, ngi 15 nm. Trnh Kim lp Thi t Duy Huyn ln ngi l L Trung Tng, lc 15 tui.

_ L Trung Tng ln ngi phong cho Trnh Kim lm Lng Quc cng, quyt nh mi vic triu chnh. Nm 1554, nh L m khoa thi chn nhn ti.

_ Thng 1-1556, L Trung Tng mt lc 23 tui, khng c con trai, ngi c 8 nm.

_ Trnh Kim bn vi cc i thn i tm L Duy Bang, chu 6 i ca L Tr (anh th hai ca L Li) v lp lm vua, lc 25 tui.

_ L Duy Bang ln ngi hiu l L Anh Tng, mi vic trong triu do Trnh Kim quyt, vua ch nghe theo.

_ Nguyn Hong, con th hai ca Nguyn Kim nh ch gi l Ngc Bo (v Trnh Kim) xin cho vo trn x Thun - Qung. Trnh Kim ng .

_ Thng 2-1570, Trnh Kim m cht. Cc con Trnh Kim nh nhau, ginh ngi bu. Vua L Anh Tng trc tip iu hnh triu chnh v dn xp mu thun gia cc con Trnh Kim.

_ L Anh Tng phong cho Trnh Tng (con Trnh Kim) tc Trng Qun cng gi quyn bnh.

_ Nm 1573, Anh Tng nghi Trnh Tng thon quyn, ang m a 4 hong t chy n thnh Ngh An. Trnh Tng bn lp con th 5 ca Anh Tng l L Duy m ln ngi, hiu l L Th Tng v sai ngi i n vua L Anh Tng v. Trn ng v b Tng c V ngm bc hi, ri phao tin vua t tht c cht. Vua ngi 16 nm.

_ Cuc ni chin Nam - Bc triu ko di gn 50 nm, n 1591, Trnh Tng huy ng tng lc nh trn quyt nh ng Kinh.

55

NHNG MC LCH S NG NH

_ Thng 11-1592, Trnh Tng bt c Mc Mu Hp, chim c kinh thnh.

_ Thng 2-1593, Trnh Tng n L Th Tng v li ng .

_ Cng cuc L Trung Hng hon thnh, Trnh Tng xng l Nguyn sy Tng Quc chnh thng ph Bnh An Vng, nm ton quyn quyt nh, vua ch nghe theo. Thi k vua L cha Trnh thc s bt u.

_ Thng 8 nm K Hi (1599), L Th Tng mt, ngi 26 nm.

_ Nm 1599, Trnh Tng lp L Duy Tn, con th ca Th Tng ln lm vua lc 11 tui, hiu l L Knh Tng, t nin hiu Thun c th nht t nm 1600.

_ Quyn lc trong tay Trnh Tng, triu nh ch phc tng nh Cha. Trc tnh hnh , L Knh Tng lp mu git Trnh Tng. Nhng vic bi l, Knh Tng b bc tht c cht nm 1619, ngi 19 nm.

_ Nm 1619, L Duy K 12 tui, con trng ca L Knh Tng, c lp lm vua, hiu l L Thn Tng.

_ Thng 10-1643, L Thn Tng nhng ngi cho con l L Duy Hu (L Chn Tng), ln lm Thi Thng hong.

_ Thng 8-1649, L Chn Tng b bnh mt, L Thn Tng tr li ngi vua ln th hai.

_ Ngy 22-9-1662, L Thn Tng mt, ngi vua 37 nm (hai ln) v Thi Thng hong 6 nm.

_ Nm 1663, L Duy V, con th ca L Thn Tng, em L Chn Tng c lp lm vua lc 9 tui l L Huyn Tng. Ngy 15-10 nm Tn Hi (1671) Huyn Tng mt, ngi 8 nm.

_ Nm 1672, L Duy Ci, con th ca L Thn Tng, em L Chn Tng v L Huyn Tng, mi 11 tui, c lp ngi vua l

56

LCH S VIT NAM

L Gia Tng. ng l v vua c , nhng ngi c 3 nm m cht (1675).

_ Nm 1675, L Duy Cp, 13 tui con ca L Thn Tng, em L Gia Tng, c Trnh Tc lp lm vua, hiu l L Hy Tng, v vua c ngi i ca ngi l anh minh c bc nht thi L Trung Hng.

_ Nm 1705, L Hy Tng nhng ngi cho con trng l L Duy ng v sng cnh an nhn, ngi 30 nm.

_ Nm 1705, L Duy ng ln ngi vua hiu l L D Tng, nh vua ch yu da vo cha Trnh Cng.

_ Ngy 20-4-1729, L D Tng nhng ngi cho con l L Duy Phng. Thng 1-1731, Thng hong L D Tng mt, ngi 24 nm.

_ L Duy Phng ln ngi vua. Nhng khi Trnh Cng mt, Trnh Giang ln ngi Cha (8-1732) ging Duy Phng xung lm Hn c Cng, buc tht c cht vo thng 9-1735 ( ngi c 6 nm). Trnh Giang lp con trng L D Tng l L Duy Tng ln ngi vua.

_ Nm 1732, L Duy Tng c Trnh Giang lp ln lm vua, hiu l L Thun Tng, t nin hiu l Long c. Nm 1735, Thun Tng mt, ngi 3 nm.

_ Nm 1735, Trnh Giang lp L Duy Tha, con th 11 ca L D Tng ln ngi vua, hiu l L Tng, lc 17 tui.

_ Trnh Giang ngy cng bo ngc, st hi cng thn, git vua n lp vua kia, nhiu lc lng ni ln chng i, t nc lon lc.

_ Trc tnh hnh , Trnh Thi phi (m Trnh Giang v Trnh Doanh) triu qun thn n quyt nh a Trnh Doanh ln thay Trnh Giang tr lon.

57

NHNG MC LCH S NG NH

_ Nm 1740, Trnh Doanh ln ngi Cha. Thng 5-1740, Trnh Doanh p L Tng nhng ngi cho con trng L Thun Tng l L Duy Diu. 19 nm sau (1759) Tng mt, tr v c 5 nm.

_ Nm 1740, L Duy Diu ln ngi hiu L Hin Tng, l v vua tr v lu vo hng th hai trong lch s phong kin nc ta (46 nm).

_ Nm 1767, Trnh Doanh mt, Trnh Sm ln thay.

_ Thng 3-1769, Trnh Sm trut ngi Thi t Duy V, lp L Duy Cn l con th hai ca L Hin Tng lm Thi t.

_ Thng 12-1771, Trnh Sm git L Duy V.

_ Thng 1-1783, Trnh Sm lp Duy K lm Hong Thi tn, trut Duy Cn lm Sung Nhng cng.

_ Thng 7-1786, trc khi mt L Hin Tng gi cho Thi tn L Duy K (chu ch tn ca L Hin Tng), truyn ngi - L Duy K ln ngi, hiu l L Chiu Thng.

_ Khi Nguyn Hu rt qun v Ph Xun, tnh hnh cc ni ni ln ct c. khi phc quyn lc, thng 7-1788, L Chiu Thng c Hong Thi hu nh L sang cu vin Mn Thanh.

_ Da vo th qun Mn Thanh, L Chiu Thng tr li Thng Long tr th tn bo nhng ngi theo Ty Sn.

_ Mng 5 Tt K Du (1789), qun Ty Sn do Hong Quang Trung trc tip ch huy, ko ra Bc, nh tan 29 vn qun xm lc Mn Thanh.

_ L Chiu Thng cng 25 by ti theo tn qun nh Thanh sang Trung Quc sng lu vong, c 5 nm th mt.

_ Thi L Trung Hng tn ti 255 nm tri qua 16 i vua.

58

LCH S VIT NAM

XVIII. TRNH NGUYN PHN TRANH (1623 - 1777)

_ Thng 6 nm Qu Hi (1623), Trnh Tng mt, ni tnh vua L cha Trnh ri ren, d ng nh Mc do Mc Knh Khoan cm u ko qun t Cao Bng xung, Trnh Trng (con Trnh Tng) phi a vua L chy vo Thanh Ha.

_ Thng 8 nm 1623, Trnh Trng mang qun tr ra nh tan qun Mc Knh Khoan, a vua L tr li kinh . Tm yn mt Bc, Trnh Trng lo i ph vi cha Nguyn Phc Nguyn ng Trong.

_ Trnh Trng mt nm 1657. Trnh Tc l con th hai ca Trnh Trng nhng li c chn lm Nguyn sy Chng quc Chnh Ty nh vng, do ny sinh mu thun vi ngi anh trng l Trnh Ton.

_ Nm 1657, Trnh Tc sai tng giam v tra hi Trnh Ton cho n cht.

_ Nm 1672, Trnh Tc p vua L em qun nh cha Nguyn. Da vo thnh ly kin c, qun Nguyn ra sc chng c.

_ Thng 12-1672, Trnh Tc rt qun v. T ng Ngoi, ng Trong ngng chin, ly sng Gianh lm gii tuyn.

_ Nm 1682, Trnh Tc mt, con trng l Trnh Cn (tc l nh Vng) ni ngi cha. Thi Trnh Cn, chin tranh Trnh - Nguyn vn tm dng. Nhng Trnh Cn gp trc tr trong vic lp ngi k nghip, v tt c con ca Trnh Cn u cht sm.

_ Nm 1709, Trnh Cn mt, cht l Trnh Cng (con Trnh Bnh, chu ni Trnh Vnh; Trnh Vnh l con trng Trnh Cn) ln ngi cha, c phong Nguyn soi Tng quc Chnh An vng.

_ Nm 1714, Trnh Cng li c phong i nguyn soi Tng quc Chnh Thng s An vng.

59

NHNG MC LCH S NG NH

_ Trnh Cng c quan h tt vi vua L, chm lo vic tr nc. Nm 1729, Trnh Cng i vn cnh cha Pht Tch, b bnh cht, ngi cha 20 nm.

_ Trnh Giang l con c Trnh Cng ln ngi cha. Nm 1793, Giang t tin phong Nguyn soi Thng c Chnh Uy Nam vng. Giang l tn cha bo ngc, git vua L Duy Phng, lng ngi ri lon.

_ tr lon, Trnh Doanh c a ln thay Trnh Giang. Trnh Doanh ln ngi cha, c vua L phong l Minh Vng. Trnh Doanh ban hnh nhiu quyt nh hp lng ngi, chm lo chnh s.

_ Nm 1767, Trnh Doanh mt, ngi cha 27 nm, Trnh Sm l con trng ni ngi, c tin phong Nguyn soi Tng quc chnh Tnh vng. ng l ngi thng minh, quyt on.

_ 1769, v ghen ght ti nng, c ca Thi t L Duy V, Sm vu ti cho Thi t, tng giam v b cht trong ngc.

_ 1770, sau khi nh tan cuc khi binh ca L Duy Mt, Trnh Sm cho mnh c cng ln, t tin phong i nguyn soi Tng quc Chnh Thng s thng ph, Du on vn cng v c Tnh vng.

_ 1774, khuych trng thanh th, Trnh Sm sai Hong Ng Phc mang qun vo nh cha Nguyn. Thng 10 nm , Sm ch thn cm qun nh chim Thun Ha v t quan cai tr t Thun - Qung.

_ Nm 1782, Trnh Sm mt, ngi cha 15 nm, con th l Trnh Cn mi 6 tui ln ngi, tc hiu in vng, m l Tuyn phi ng Th Hu tr thnh ngi iu hnh chnh s.

_ Thng 10 Nhm Dn (1782), Trnh Khi, con c Trnh Sm xi Kiu binh ni lon, trut ngi Trnh Cn, trut ng Th Hu xung lm th dn.

60

LCH S VIT NAM

_ Nm 1782 Trnh Cn ln ngi cha c 2 thng b lt , Trnh Khi ln thay, tin phong l oan Nam vng.

_ Thng 6 nm Bnh Ng (1786), ph cha ri ren, qun Ty Sn vi danh ngha Ph L, dit Trnh ko ra Bc H. Qun Trnh tan tc. Trnh Khi b qun Ty Sn bt, trn ng gii v Khi t t, ngi cha 4 nm.

_ Khi qun Ty Sn rt v Nam, Trnh Bng (con Trnh Giang) v yt kin vua L. Vua L phong l Nguyn soi Tng quc chnh n vng (1786).

_ Trnh Bng l k li bing, khng iu khin c vic chnh s, sau nhiu ln mu s tht bi b i tu (1787). H Trnh t Thi vng Trnh Kim n n vng Trnh Bng, nm quyn 243 nm (1545 - 1787) qua 12 i cha.

XIX. CC CHA NGUYN NG TRONG (1600 - 1777)

_ Trnh Kim l con r ca Nguyn Kim. Sau khi Kim b tng nh Mc u c cht, mun thu tm quyn hnh, ngm hi cc em v. Nguyn Hong lo s, sai ngi n yt kin Trng Trnh Nguyn Bnh Khim.

_ Nguyn Bnh Khim ng khu dy: Honh sn nht i, vn i dung thn (Ni ngang mt dy c th dung thn n ngn i). Nguyn Hong hi , nh ch gi l Ngc Bo (v Trnh Kim) xin cho vo trn th t Thun Ha.

_ Nm 1558 c lnh vo Nam, Nguyn Hong i ngay, b ln ca Vit, dng dinh i T, huyn ng Dng, Qung Tr.

_ Nguyn Hong l ngi khn ngoan, nhn hu. trnh nghi k, nm 1569, ng ra chu vua L, c vua L, cha Trnh khen ngi.

61

NHNG MC LCH S NG NH

_ Nm 1570, ng c giao trn th lun t Qung Nam, cho di dinh vo Tr Bt (tc Ct Dinh) cng huyn ng Dng.

_ Nm 1593, Nguyn Hong em qun ra ng gip Trnh Tng dp d ng nh Mc, c vua L tn phong Trung qun c ph t c chng ph s thi y oan Quc cng.

_ trnh b Trnh Tng hm hi, Nguyn Hong ly c em qun i dp lon Nam nh ri ra bin, i thng v Thun Ha. ng mt ngy 21-5-1613, trn gi t Thun Qung c 56 nm.

_ Nguyn Hong mt, con th 6 l Nguyn Phc Nguyn ni nghip nm 1613, sa sang chnh s, ly c cai tr, nhn dn knh phc gi l cha Si. Nghe theo o Duy T, cha Nguyn khng nhn sc phong ca vua L, khng np thu cng cho cha Trnh.

_ Cha Phc Nguyn mt ngy 19-12-1635, ngi c 22 nm, con trai th hai Nguyn Phc Lan c truyn ngi, c gi l cha Thng.

_ Nghe tin Phc Lan ni nghip, ngi con th ba ca Phc Nguyn l Nguyn Phc Anh lin kt vi cha Trnh m mu phn nghch. Phc Lan nh bt c, khng n git, nhng qun thn xin git tr hu ha, Phc Lan au xt phi nghe theo.

_ Nm 1643, theo yu cu ca cha Trnh, ba tu chin H Lan trang b nhiu trng pho tin vo ca Eo (Thun An), xm chim nc ta, b thy qun cha Nguyn nh tan tc.

_ Nm 1648, Trnh Trng cho qun nh vo min Nam. Phc Lan thy ngi yu, giao quyn cho con trai Nguyn Phc Tn ch huy v trn ng rt v th mt.

_ Nguyn Phc Tn ln ngi nm 1648, c phong tit ch ch qun, gi l cha Hin, c cng nh tan qun Trnh sng Gianh, l ngi chm lo chnh s, trng hin ti.

62

LCH S VIT NAM

_ Nm 1687, cha Hin mt, ngi 39 nm. Nguyn Phc Thi, con th hai, ni ngi gi cha Ngha, c trm h yu mn. Nm 1691, Phc Thi mt, ngi 4 nm.

_ Nm 1691, Nguyn Phc Chu con c Phc Thi ni nghip, l ngi hay ch, vn v ton ti, gi l cha Quc, rt m o Pht.

_ Phc Chu c cng m t v pha Nam, nm 1697 t ph Bnh Thun, t ph Gia nh, dng dinh Trn Bin, ly x Si Gn dng dinh Phin Trn.

_ Nm 1702, Phc Chu sai con l Nguyn Phc Phan dng mu nh ui 200 qun ca cng ty n ca Anh nh chim o Cn Ln.

_ Ngy 1-6-1725, cha Quc mt, con c l Nguyn Phc Th (Ninh Vng) ln ngi cha. Ngy 7-6-1738, Ninh Vng mt.

_ Nm 1738, con c ca Ninh Vng l Nguyn Phc Khot ln ngi cha, ly hiu T T o nhn.

_ Nm 1744, Phc Khot xng vng, hiu l V Vng, c n quc vng, ly Ph Xun lm kinh .

_ Ngy 7-6-1765, Phc Khot mt, Trng Phc Loan lp mu chn Nguyn Phc Thun, con th 16 mi 12 tui ln ni ngi d b lng hnh, gi l nh Vng.

_ Nguyn Phc Thun cn nh, mi quyn bnh do Trng Phc Loan nh ot. Trc tnh hnh , tn tht nh Nguyn bt Trng Phc Loan np cho cha Trnh.

_ Qun Trnh chim Ph Xun t quan cai tr Thun Ha v nm 1776, c L Qu n vo trn th.

_ Trong khi th ngha qun Ty Sn cng khi ln, p dng chin thut ging ha vi cha Trnh tp trung nh qun Nguyn. Nm 1777, qun Ty Sn git cht Nguyn Phc Thun, kt thc 9 i cha ng Trong.

63

NHNG MC LCH S NG NH

XX. NH TY SN (1778 - 1802)_ Anh em Ty Sn vn h H, ng t Hng Nguyn, Ngh

An, b qun Nguyn nh ra ng Ngoi bt em v p Ty Sn, Bnh nh i thnh h Nguyn.

_ Nm 1773, anh em Ty Sn pht c khi ngha vi khu hiu Lt quyn thn Trng Phc Loan, ph Hong tn Nguyn Phc Dng.

_ Tri qua 8 nm chin u gian kh, nm 1778, qun Ty Sn dit c cha Nguyn. Nguyn Nhc ln ngi hong , lp triu i nh Ty Sn, nin hiu Thi c.

_ Nm 1784, Nguyn nh (con Nguyn Phc Thun) cu vin vua Xim a 20 vn qun thy v 300 chin thuyn xm lc nc ta, b Nguyn Hu nh tan Rch Gm - Xoi Mt.

_ Nm 1786, Hong Nguyn Nhc sai Nguyn Hu em qun ra h thnh Thun Ha ca cha Trnh.

_ Trn thng li , di khu hiu ph L dit Trnh, Nguyn Hu em qun ra Bc, ngy 25-6-1786 tin vo Thng Long.

_ c tin Nguyn Hu chim Thng Long, Nguyn Nhc s khng kim ch c Nguyn Hu, bn em qun ra Bc H.

_ Nghe tin vua Ty Sn ra, vua L Hin Tng em trm quan ra ngoi ci n. Nguyn Hu ra tn ngoi n anh v t ti.

_ Sau khi yt kin, Nguyn Hu c vua L Hin Tng phong Nguyn sy Dc chnh ph vn Uy Quc cng. V vi s sp xp ca Nguyn Hu Chnh, vua L g cng cha Ngc Hn cho Nguyn Hu.

_ Thng 7-1786, vua L Hin Tng qua i, Nguyn Hu nghe li v, cng cha Ngc Hn, nghing v chn L Duy Cn ln ngi bu.

64

LCH S VIT NAM

_ Nguyn Hu mun hn vic ng quang ca L Duy K. Tn tht nh L da s t mt Ngc Hn. Cng cha bn ni vi Nguyn Hu thu xp cho L Duy K ln ngi, hiu l L Chiu Thng.

_ Nm 1787, t Bc H tr v, Nguyn Nhc chia t pha Nam lm 3: pha Bc o Hi Vn thuc Nguyn Hu, t Gia nh thuc Nguyn L, Nguyn Nhc ng Quy Nhn xng l Trung ng Hong .

_ Cui nm 1788, L Chiu Thng a 29 vn qun Mn Thanh vo chim Thng Long.

_ i T m Ng Vn S bn vi Ng Th Nhm, Phan Huy ch v cc mu thn khc, rt v Tam ip, Bin Sn ch lnh.

_ Nghe tin cp bo, ngy 22-12-1788, trc khi xut qun ra Bc H, theo nguyn vng cc tng s, Nguyn Hu ln ngi hong , ly hiu l Quang Trung.

_ Ngy 26-12-1788, i qun ra ti Ngh An, vua Quang Trung cho dng qun hn 10 ngy tuyn thm qun, nng qun s ln 10 vn, 200 voi chin.

_ 15-1-1789, i qun ra n Tam ip, vua Quang Trung ni: ch 10 ngy na th no cng qut sch gic Thanh. Nhng sau khi thng, ta nn kho ng t lnh mi dp tt ngn la chin tranh.

_ ng nh li d bo ca v Tng ch huy, mng 5 thng Ging nm K Du (1789), i qun ca Hong Quang Trung nh tan 29 vn qun Thanh ti Ngc Hi - ng a.

_ Vi sch lc v ti ngoi giao kho lo, Ng Th Nhm bnh thng c mi bang giao vi nh Thanh.

_ S Thanh vo tn Ph Xun phong vng cho Nguyn Hu, v vua Quang Trung gi sang triu kin, mng th vua Cn Long 80 tui.

65

NHNG MC LCH S NG NH

_ Nm 1792, Quang Trung gi th xin vua Thanh c snh duyn cng cng cha Bc quc v xin mn 2 tnh Lng, Qung lm t ng .

_ Vua Cn Long chun tu g cng cha Khu Cc sang p duyn cng Quc vng nc Nam, v ha nhng tnh Qung Ty cho Quc vng ph m.

_ Gia lc s b ang vui mng v sp hon thnh nhim v, th c tin vua Quang Trung mt 27-9 Nhm T (1792). Mi vic u gc li.

_ Vua Quang Trung mt, con trng l Quang Ton 10 tui ln ngi (1793), t nin hiu l Cnh Thnh.

_ Quang Ton qu nh, nn mi quyn bnh vo tay Bi c Tuyn. Cc i thn trong triu, ngoi trn nghi k nhau.

_ Bn gian thn gim pha, Quang Ton tin tht, rt ht binh quyn ca Trn Quang Diu, sau li git i cng vi L Vn Trung.

_ Nm 1801, Nguyn nh nh ra Ph Xun, Quang Ton chy ra Bc H, i nin hiu l Bo Hng.

_ Nm 1802, Nguyn nh nh ra Thng Long. Quang Ton cng em l Quang Thy b chy, b bn th ho Kinh Bc bt a v Thng Long.

_ Ma ng 1802, Nguyn nh tr th Ty Sn cc k tn bo, Quang Ton v ton gia cng mt s tng lnh b hnh hnh.

XXI. NH NGUYN - THI C LP (1802 - 1883)

_ Nguyn Phc nh sinh nm 1762, l con th hai ca Nguyn Phc Lun, chu ni cha Nguyn Phc Khot. Nm 1765, Nguyn Phc Khot mt, Trng Phc Loan lng quyn

66

LCH S VIT NAM

ph trut v bt giam Nguyn Phc Lun, lp con th 16 ca Phc Khot l Nguyn Phc Thun mi 12 tui ln ni ngi, nhm d b khuynh lot.

_ Nm 1773, khi Ty Sn khi ngha, Nguyn Phc nh 12 tui, theo cha Nguyn Phc Thun vo Qung Nam.

_ Ma Thu 1777, Nguyn Phc Thun t trn, Nguyn Phc nh chy thot ra o Th Chu, ri sang n nu trn t Xim. T lun mu vic khi phc c nghip nh Nguyn.

_ Thng 7-1792, vua Quang Trung mt, Quang Ton nh tui, ni b nh Ty Sn lc c, khng chng ni sc tn cng ca Nguyn nh.

_ Nm 1802, Nguyn nh dit xong nh Ty Sn, ln ngi hong , ly hiu l Gia Long, ng Ph Xun, t nin hiu cng l Gia Long. Cc vua nh Nguyn v sau theo l ny, khi ln ngi u ly nin hiu trng vi tn hiu.

_ Nm 1804, n st Qung Ty c vua Thanh phi sang phong vng cho Gia Long v t tn nc Vit Nam (khc vi Nam Vit ca Triu ).

_ trnh lng quyn, Gia Long khng t chc T tng. Triu nh ch c 6 B: Li, H, L, Binh, Hnh, Cng do cc Thng th ng u.

_ Nm 1815, ban hnh b Quc triu hnh lut gm 22 quyn vi 398 iu.

_ Nm 1820, Gia Long mt, ngi cha 25 nm, ngi vua 18 nm.

_ Nm 1820, Nguyn Phc m con th t ca Gia Long ln ngi vua, ly hiu l Minh Mng.

_ Minh Mng t cht thng minh, hiu hc, nng ng, quyt on, sng o Khng Mnh, quan tm hc hnh khoa c.

_ Ngy 20-1-1841, Minh Mng mt, tr v 21 nm. Con trng l Nguyn Phc Tuyn (sau i l Nin Tng) ni ngi, hiu l Thiu Tr.

67

NHNG MC LCH S NG NH

_ Thng 9-1847, Thiu Tr mt, ngi 6 nm. Nguyn Hng Nhim, con th hai ca Thiu Tr ln ngi vua, hiu l T c.

_ T c m yu, thiu tnh quyt on, nhng thng minh, c ti vn hc, uyn bc v Nho hc, Khng hc.

_ Trong s qun thn c nhiu ngi nhn xa trng rng nh Phm Ph Th, Nguyn Trng T... dng s xin vua ci cch mi mt, nhng khng c chp thun.

_ T c mt ngy 16-6 Qu Mi (1883), tr v 35 nm.

XXII. THI K PHP H (1883-1945)

_ T c mt, di chiu lp con nui l ng Chn (con ngi anh T c) ln ngi vua (1883) hiu l Dc c, nhng ch c 3 ngy th b Nguyn Vn Tng v Tn Tht Thuyt ph trut.

_ Nguyn Hng Dt, con t ca Thiu Tr ln ngi vua thng 6-1883, hiu l Hip Ha. Hip Ha rt cm ght bn Nguyn Vn Tng v Tn Tht Thuyt chuyn quyn, nn lp mu git i. Mu b l, Hip Ha b p t t ngy 29-11-1883.

_ ng ng l con nui th 3 ca T c ln ngi vua ngy 1-12-1883, hiu l Kin Phc, nhng b Nguyn Vn Tng u c cht, ch lm vua c 8 thng.

_ Ngy 6-6-1884, k ha c Patnt chia nc ta ra 3 k chu s bo h ca Php.

_ Kin Phc b git, ng Lch mi 13 tui ln ngi ngy 1-8-1884, hiu l Hm Nghi. Nhng l ng quang ca Hm Nghi khng c thng bo cho Khm s Php, Php khng tha nhn.

_ Hai bn thng lng, tng Cucxy da bt vua. m 7-7-1885, Tn Tht Thuyt ra lnh tn cng n Mang C.

68

LCH S VIT NAM

_ Do v kh th s, cuc tn cng tht bi, Tn Tht Thuyt h gi vua Hm Nghi chy ra Qung Tr.

_ Ti cn c Tn S, vua Hm Nghi h chiu Cn Vng, ku gi qun dn c nc chng gic Php.

_ Thc dn Php dng k ni gin bt c vua Hm Nghi, a v Hu ngy 14-11-1888.

_ Php tm cch d d, mua chuc, nhng b vua Hm Nghi t chi. Php a vua Hm Nghi i an tr Algerie.

_ Sau khi vua Hm Nghi ri kinh ra Qung Tr, thc dn Php a ng Xy con nui T c, ln ngi ly hiu l ng Khnh (19-9-1885).

_ ng Khnh l mt v vua thn Php, b nhn dn on hn. ng b bnh cht ngy 25-12-1888.

_ Nm 1889, nghe li v Thiu Tr v v T c, triu nh Hu n Bu Lm mi 8 tui v cung lm vua, hiu l Thnh Thi.

_ Bu Lm l con Dc c (b ph trut cht trong t), 4 tui phi ra sng ngoi thnh. ng l v vua ham hc, thng ngi ngho, thng hay vi hnh hiu r i sng ngi dn.

_ Php v quan li b nhn mun ph trut Thnh Thi v khng chu nghe theo h.

_ Ngy 29-7-1907, Lvcc ni thng vi vua: Nh vua khng cng tc vi Php th ht quyn, khng c ra khi i ni.

_ Ngy 3-9-1907, theo lnh Php, triu thn dng d tho chiu thoi v, do sc khe nh vua khng bo m.

_ Xem xong d tho, Thnh Thi nhch mp ci ghi hai ch ph chun ri quay i.

_ Ngy 12-9-1907, Php a Thnh Thi i an tr Capxanh Gicc. Nm 1916 li y ng sang Reuyning.

69

NHNG MC LCH S NG NH

_ Thnh Thi lm vua c 18 nm. Sau 31 nm b y, nm 1947 ng c tr v t quc v mt ti Si Gn ngy 24-3-1954.

_ Nm 1907, Php a Nguyn Vnh Lan (con Thnh Thi) ln ngi lc 8 tui, hiu l Duy Tn. Nhng Php khng ng Duy Tn cn chng i quyt lit hn c vua cha.

_ Cui nm 1916, Duy Tn b mt gp Trn Cao Vn v Thi Phin, bn mu nh Php.

_ Cuc khi ngha b l, ngy 6-5-1916, Php bt c vua Duy Tn cng nhiu chin s yu nc.

_ Thuyt phc mi khng c, Php y vua Duy Tn sang Reuyning, cn Trn Cao Vn, Thi Phin... b chm u.

_ Sau , Php lp hong thn Bu Bo (con ng Khnh) ln ngi, hiu l Khi nh.

_ Khi nh l ng vua hn nht mt hng, nn dn Hu c cu ly Kiu: Ting n Khi nh nnh Ty, ngh ny th ly ng ny tin s.

_ Ngy 6-11-1925 Khi nh mt, tr v c 9 nm.

_ Nm 1926, Nguyn Vnh Thy ln ngi vua, hiu l Bo i.

_ Vnh Thy con nui Khi nh, c a sang Php o to t nm 10 tui. Php a ng ln ngi vua nhng vn cn hc Php.

_ Sau 10 nm hc Php, ngy 10-9-1932 Bo i v nc, ra d s 1 tuyn co chp chnh.

_ Ngy 19-8-1945, cuc Cch mng thng Tm do ng Cng sn ng Dng v lnh t H Ch Minh lnh o ginh thng li.

_ Ngy 30-8-1945, trc 5 vn dn Hu, Bo i tuyn b thoi v v trao n, kim cho i din chnh quyn cch mng.

70

LCH S VIT NAM

_ Bo i tuyn b Th lm dn mt nc c lp cn hn lm vua mt nc n l.

_ Bo i c Ch tch H Ch Minh mi lm c vn cho Chnh ph Lm thi Vit Nam Dn ch Cng ha.

_ Nm 1946, trong mt chuyn i cng cn nc ngoi, Bo i khng tr v nc.

_ Thng 4-1949, Php a Bo i v nc lm Quc trng b nhn.

_ Thng 10-1956, Bo i b Ng nh Dim (thn M) lt , sang Php sng lu vong.

XXIII. CC CUC KHI NGHA CHNG PHP TRC KHI C NG

_ Nm 1859, khi ngha Trng nh. ng c nhn dn tn l Bnh Ty i nguyn soi. Ngy 20-8-1864, Trng nh b thng nng, t st, nhng cuc khi ngha vn tip tc n nm 1868.

_ Nm 1861, khi ngha Nguyn Trung Trc (tc Nguyn Vn Lch) ti Tn An. Nm 1868, ng b Php bt hnh hnh.

_ Nm 1886, khi ngha Ba nh do inh Cng Trng lnh o. Nm 1887, cuc khi ngha b dp tt.

_ Nm 1885, khi ngha Bi Sy do Nguyn Thin Thut ch huy Khoi Chu, Hng Yn. Nm 1889 b tht bi.

_ Khi ngha Hng Lnh (Thanh Ha) do Tng Duy Tn khi nghip. Nm 1892, cuc khi ngha b n p, Tng Duy Tn b bt v anh dng hy sinh.

_ Khi ngha Hng Kh, do Phan nh Phng hng ng chiu Cn Vng, nh Php vng Hng Sn, Hng Kh, Ngh Tnh t nm 1885-1896.

71

NHNG MC LCH S NG NH

_ Khi ngha Yn Th do Hong Hoa Thm lnh o t nm 1887 n thng 12-1913, mi b dp tt.

_ Khi ngha Thi Nguyn do Trnh Vn Cn (i Cn) lnh o. m 10-1-1918 b Php nh bi.

_ Cuc bo ng Lng Sn nm 1921, do i n ngi Ty t chc nh vo tri lnh Kh xanh K La. Cuc bo ng b tht bi t ngy sau .

_ Cuc bo ng Yn Bi do Nguyn Thi Hc (th lnh Vit Nam Quc dn ng) lnh o, n ra ngy 10-2-1930, b Php dp tt nhanh chng.

XXIV. NC VIT NAM DN CH CNG HA RA I

_ Ngy 3-2-1930, ng cng sn ng Dng ra i. di s lnh o ca Nguyn i Quc, cuc Cch mng thng Tm nm 1945 thnh cng.

_ Ngy 2-9-1945, Ch tch H Ch Minh c Tuyn ngn c lp khai sinh nc Vit Nam Dn ch Cng ha.

_ Ngy 19-12-1946, thc dn Php quay li, H Ch tch ku gi ton quc khng chin chng Php.

_ Ngy 7-5-1954, qun ta p tan tp on c im in Bin Ph, buc Php k hip nh Ginev (20-7-1954).

_ Theo hip nh, Php trao tr c lp cho Vit Nam, qun Php ng t v tuyn 17 tr vo. Sau 2 nm s tng tuyn c thng nht t nc.

_ c M gip sc, chnh ph b nhn ca Php ph hoi Hip nh Ginev, t chi hip thng tng tuyn c, m mu chia ct t nc.

_ M-Dim ra sc n p cch mng, ra lut 10-59 tn st nhng ngi theo khng chin c.

72

LCH S VIT NAM

_ Theo li dy ca Bc H: Khng c g qu hn c lp, t do, nhn dn min Nam vng ln chin u chng M, ngy.

_ Ngy 20-12-1960, Mt trn Dn tc Gii phng min Nam ra i. Vi s chi vin ca min Bc, cch mng min Nam lin tc ginh thng li.

_ Ngy 5-8-1964, M gy ra cuc chin tranh ph hoi min Bc.

_ Thng 3-1975, cuc tng tin cng gii phng Bun Ma Thut m mn cho cuc Tng tin cng ma xun 1975.

_ Ngy 26-4-1975, bt u chin dch H Ch Minh lch s.

_ Ngy 30-4-1975, chnh quyn ngy hon ton sp , t nc thng nht.

_ Ngy 2-7-1976, Quc hi kha IV, K hp th nht quyt nh t tn nc l CHXHCN Vit Nam, th l H Ni.

QUC HIU VIT NAM QUA CC THI K

i vi mi dn tc, quc hiu lun l ci tn thing ling nht, khng nh s tn ti v ch quyn ca mt quc gia, th hin nim t ho dn tc cng nh s bnh ng vi cc nc khc trn th gii.

Qua my ngn nm lch s dng nc v gi nc c mt nc Vit Nam nh hm nay, quc hiu nc ta tri qua khng t thng trm.

T bui bnh minh ca dn tc, ngi Vit nh c vng Bc B v Bc Trung B. Theo s sch, vo thi by gi c khong 15 b lc Lc Vit sinh sng ch yu vng trung du v ng bng Bc B v hng chc b lc u Vit sng cng vi cc thnh phn dn c khc.

73

Trong cc b lc Lc Vit th b lc Vn Lang hng mnh hn c. Do nhu cu cn c sc mnh on kt chng ngoi xm v chng thin tai, y mnh sn xut. Th lnh b lc Vn Lang ng ra thng nht tt c cc b lc Lc Vit v dng nn nc VN LANG, ri xng , m s sch gi l vua Hng.

Thi gian tn ti ca nc Vn Lang khong t u thin nin k I trc Cng nguyn n th k II trc Cng nguyn.

Nm 221 trc Cng nguyn, Tn Thy Hong cho qun xm chim ton b t ai ca ngi Vit. Th lnh lin minh cc b lc u Vit l Thc Phn c tn lm ngi lnh o cuc khng chin chng qun Tn.

Nm 208 trc Cng nguyn, qun Tn b thua phi rt v nc, Thc Phn xng vng, s sch gi l An Dng Vng, ng thi lin kt cc b lc Lc Vit v u Vit dng nn nh nc U LC, ng C Loa.

Nm 179 trc Cng nguyn, Triu , vua nc Nam Vit em qun nh chim u Lc, An Dng Vng Thc Phn thua trn. T t nc ta nm di ch h ca phong kin phng Bc trong sut 7 th k.

Ma xun 542, L B ng ln khi ngha nh ui nh Lng, gii phng t nc. Thng 2 nm 544, L B ln ngi hong , t quc hiu l VN XUN, ng Long Bin.

Triu i L B khng tn ti c lu. Nm 602, t nc ta mt ln na b ri vo vng h ca cc triu nh phong kin Trung Hoa.

Nm 938, Ng Quyn nh tan qun Nam Hn vi chin thng Bch ng vang di, chm dt thi k Bc thuc.

Nm 968, sau khi dp yn lon 12 s qun, thng nht t nc, inh B Lnh ln ngi hong , ly hiu l inh Tin Hong v i quc hiu l I C VIT (nc Vit ln), ng

QUC HIU VIT NAM QUA CC THI K

74

LCH S VIT NAM

Hoa L. Quc hiu ny c duy tr sut t thi inh (968-979), Tin L (980-1009) v u thi L (1010-1053).

Nm 1054, L Thnh Tng i tn nc l I VIT v quc hiu ny c gi nguyn n ht i Trn.

Thng 3 nm 1400, H Qu Ly cp ngi nh Trn, lp ra nh H v i tn nc thnh I NGU ().1 Quc hiu ny tn ti cho n thng 4 nm 1407, khi qun nh Minh nh bi triu H, xm chim nc ta.

Di ch h ca nh Minh, nhn dn ta vng ln khi ngha di s lnh o anh minh ca L Li - Nguyn Tri. Sau 10 nm khng chin (1418-1428) thng li. Nm 1428, L Li ln ngi v ly li tn nc l I VIT. Quc hiu i Vit gi sut thi Hu L (1428-1787) v thi Ty Sn (1788-1801).

Nm 1802, sau khi nh triu Ty Sn, Nguyn nh ng quang ly hiu l Gia Long, m u triu Nguyn, i tn nc l VIT NAM. Quc hiu Vit Nam c cng nhn v mt ngoi giao v tr thnh chnh thc vo nm 1804. Tuy vy, theo lch s nc ta th hai ting Vit Nam c t cui th k XIV, ghi trong b sch Vit Nam th ch do H Tng Thc bin son. V u th k XV, hai ch Vit Nam cng c Nguyn Tri nhc li nhiu ln trong cun D a ch. V sau ny, trong th k XVI, XVII, ti liu ca cc hc gi nc ta nh Nguyn Bnh Khim, hoc trn cc bia k cc cha... u c nhc n hai ch Vit Nam... Nhiu hc gi cho rng hai t Vit Nam thi by gi c kin to bi hai yu t: chng tc (ngi Vit) v a l (phng Nam).

Nm 1838, di thi vua Minh Mng, quc hiu nc ta c i thnh I NAM.

Ngy 19-8-1945, Cch mng thng Tm thnh cng. Ngy 2-9-1945, H Ch tch c bn Tuyn ngn c lp, khai sinh ra nc Vit Nam dn ch cng ha.

75

Ngy 30-4-1975, min Nam hon ton gii phng, thng nht t nc. Ngy 2-7-1976, trong k hp u tin ca Quc hi Vit Nam thng nht, ton th Quc hi nht tr ly tn nc l CNG HA X HI CH NGHA VIT NAM.

TH VIT NAM QUA CC THI K

Vit Nam trong bui bnh minh ca lch s, theo truyn thuyt gm cc triu i: Kinh Dng Vng, Lc Long Qun v cc vua Hng. Trong cc triu i Kinh Dng Vng v Lc Long Qun cha c s sch no xc nh c tn nc v th .

Mi tm i Hng Vng (?-258 trc Cng nguyn), th Phong Chu, Ph Th. y l nh nc c lp, t ch u tin ca dn tc Vit Nam, l Nh nc Vn Lang vi 18 i vua Hng. Qua cc truyn thuyt cn lu li n ngy nay, cng nh qua cc cuc khai qut kho c ca cc nh khoa hc khng nh rng thi i Hng Vng l c tht trong lch s dn tc ta. l mt thi k chuyn bin mnh m v cc mt kinh t, chnh tr, x hi v vn ha, dn n s hnh thnh nh nc phi thai u tin trong lch s Vit Nam.

Ngy nay, tuy chng ta bit rng th nc Vn Lang Phong Chu, nhng c th ch no th cha c bng chng c th, ch bit rng c th vo khu vc sng L gp sng Hng, khong ng ba Bch Hc n n Hng, thuc huyn Phong Chu.

Thi Thc Phn, An Dng Vng (257-208 trc Cng nguyn), th l C Loa.

Nm 257 trc Cng nguyn, Thc Phn ln ngi thay Hng Vng th 18, ly hiu l An Dng Vng, t tn nc l u Lc v ng C Loa (nay thuc huyn ng Anh, H Ni).

TH VIT NAM QUA CC THI K

76

LCH S VIT NAM

Thc Phn l ngi c cng nh ui qun nh Tn v cho xy Loa Thnh. C Loa nm gia mt vng ng bng rng ln, giao thng thy b thun li, dn c ng c, kinh t ngy mt pht trin. Do yu cu pht trin ca mt nh nc u Lc ngy cng ln mnh, nn vic Thc Phn ri b vng t i ni Phong Chu di v C Loa l mt iu tt yu trong lch s pht trin ca dn tc.

Thi Trng Vng (40-43), th l M Linh (Vnh Phc).

Nm 208, trc Cng nguyn, nc u Lc ri vo tay Triu . Triu sp nhp u Lc vo vng t m ng ct c t lu, chnh l vng thuc Qung ng, Trung Quc, v cho lp mt nc ring ly tn l Nam Vit, t kinh Phin Ngung (nay thuc thnh ph Qung Chu). Cng t Vit Nam lin tc b t di ch h ca phong kin phng Bc hn 1000 nm. Lch s Vit Nam gi l 1000 nm Bc thuc.

Trong thi gian , cc c quan u no ca chnh quyn phng Bc c thi k ng Luy Lu (nay l Thun Thnh, Bc Ninh), c khi Long Bin (nhng cha r c th vng no), cng c thi k ng thnh i La (nay thuc ni thnh H Ni).

Trong 1000 nm Bc thuc, nhn dn ta lin tc vng ln khi ngha chng li phong kin phng Bc m tiu biu l cuc khi ngha Hai B Trng vo nm 40, nh ui c qun Nam Hn v nc. Sau ngy thng li, Trng Trc ln ngi vua, ng M Linh, Vnh Phc. Cng c thuyt cho rng M Linh xa nay l lng H Li, thuc Thch Tht, H Ty.

Thi Tin L (544-602), th l Long Bi