ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK ... · KİLİKYA BÖLGESİ’NDEN...

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Şule DEMİRKIRAN

KİLİKYA BÖLGESİ’NDEN SEÇİLMİŞ ANTİK MERMER ESERLERİN KÖKENİNİN SAPTANMASI

ARKEOMETRİ ANABİLİM DALI

ADANA, 2010


KİLİKYA BÖLGESİ’NDE Kİ MERMER BULUNTULARIN

KÖKENİNİN TESPİTİ

Şule DEMİRKIRAN


ARKEOMETRİ ANABİLİM DALI Bu Tez 20/09/2010 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği Kabul Edilmiştir. ……………….................... ………………………….. ……................................ Prof. Dr.Fikret İŞLER Prof.Dr.Selim KAPUR Prof.Dr.Serra DURUGÖNÜL DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Bitki Koruma Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No:

Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü

Bu Çalışma Ç. Ü. Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: MMF2009YL23 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve fotoğrafların

kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

I

ÖZ


KİLİKYA BÖLGESİ’NDEN SEÇİLMİŞ ANTİK MERMER ESERLERİN KÖKENİNİN SAPTANMASI

Şule DEMİRKIRAN


ARKEOMETRİ ANABİLİM DALI

Danışman : Prof. Dr. Fikret İŞLER Yıl: 2010, Sayfa: 77 Jüri :Prof.Dr.Fikret İŞLER :Prof.Dr.Selim KAPUR :Prof.Dr.Serra DURUGÖNÜL Kilikya Bölgesi uygun bir coğrafik konuma sahip olmasıyla birlikte ticaret kavşağı olması nedeniyle önemli gelişmelere sahne olmuştur. Bu tez çalışmasındaki amacım, Kilikya Bölgesi’nde bulunmuş mermer eserlerde kullanılan mermerin kökeninin nerede olduğunu saptamaktır. Bu amaçla Mersin Müzesi ve Tarsus Müzesi’nden alınan örnekler üzerinde Tarama Elektron Mikroskopis(SEM) ve X-Işınları Difraktometresi(XRD) yapılmıştır. Sonuç olarak bölgedeki mermer buluntularda kullanılan mermerlerin çeşitliliğinden dolayı bölgedeki ticaretin geliştiği söylenebilmektedir. Anahtar Kelimeler: Kilikya, Mermer, Tarama Elektron Mikroskopisi(SEM), X-

Işınları Difraktometresi(XRD)

II

ABSTRACT

MSc THESIS

DETERMINATION OF THE PROVENANCE OF THE ANTIQUE MARBLES IN CILICIA

ŞULE DEMİRKIRAN

ÇUKUROVA UNIVERSITY İNSTİTUTE OF NATURAL AND APPLİED SCİENCES

DEPARTMENT OF ARCHAEOMETRY Supervisor :Prof. Dr. Fikret İŞLER Year: 2010, Pages: 77 Jury : Prof.Dr.Fikret İŞLER :Prof.Dr.Selim KAPUR :Prof.Dr.Serra DURUGÖNÜL The Cilicia zone witnessed considerable development not only being a trade junction but also having a suitable geographic location. The aim of this thesis is to obtain the origin of the marbles of the statues of a selected classical period. For that aim, Scanning Elektron Microscopy (SEM) and X-Ray Diffactometery (XRD) analyses were performed on the samples collected from Mersin and Tarsus Museums . The results revealed that the trade zones were developed due to the variety of the marble used. Key Words: Cilicia, Marble, Scanning Elektron Microscopy, X-Ray Diffactometery

III

TEŞEKKÜR

Yüksek Lisans çalışmamın tüm aşamasında değerli bilgi ve eleştirilerini

esirgemeyen Jeoloji Mühendisliği Ana Bilim Dalındaki değerli danışmanım Prof. Dr.

Fikret İŞLER’e ,

Arkeometri çalışmalarımda deneyim ve bilgilerini benimle paylaşan ve

düşüncelerime yön veren Arkeometri Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Selim

KAPUR’a ,

Her zaman başvuru noktası olarak bilgi ve düşüncelerini benden esirgemeyen,

tezimin şekillenmesine yardımcı olan Mersin Üniversitesi Arkeoloji Bölüm Başkanı

Prof. Dr. Serra DURUGÖNÜL’e,

Çalıştığım mermer eserlerin temin etmemde bana yardımları dokunan Mersin

Müzesi ve Tarsus Müzesi çalışanlarına

Hayatın ve öğrenciliğin zor anlarında her zaman yanımda olan değerli

dostlarım Sn.Nesrin EREK’e ve Sn.Evrim KAHRAMAN’a

Beraber yürüdüğümüz hayat yolunda ve çalışmalarımda bana her konuda

yardımcı olan eşim Sn.Deniz DEMİRKIRAN’a

Benden desteklerini esirgemeyen annem Sn.Zeynep GEZ’e, babam Sn.İhsan

GEZ’e, kardeşlerime ve adını burada sayamadığım tüm dostlarıma

Sonsuz teşekkür eder, sevgi ve saygılarımı sunarım.

IV

İÇİNDEKİLER SAYFA

ÖZ ........................................................................................................................ I

ABSTRACT ........................................................................................................ II

TEŞEKKÜR ...................................................................................................... III

ŞEKİLLER DİZİNİ ........................................................................................... IV

1. GİRİŞ .............................................................................................................. 1

1.1.Kilikya Bölgesi ......................................................................................... 4

1.2.Antik Dönemde Mermer ............................................................................ 9

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR .............................................................................. 13

2.1.Arkeoloji Çalışmaları ............................................................................... 13

2.2.Arkeometri Çalışmaları ........................................................................... 17

3. MATERYAL VE METOD ............................................................................ 21

3.1. Materyal ................................................................................................. 21

3.1.1.Örnekler ........................................................................................... 21

Örnek 1 ................................................................................................ 21

Örnek 2 ................................................................................................ 22

Örnek 3 ................................................................................................ 23

Örnek 4 ................................................................................................ 24

Örnek 5 ................................................................................................ 25

Örnek 6 ................................................................................................ 26

Örnek 7 ................................................................................................ 27

Örnek 8 ................................................................................................ 28

Örnek 9 ................................................................................................ 29

Örnek 10 .............................................................................................. 30

Örnek 11 ............................................................................................. 31

Örnek 12 ............................................................................................. 32

Örnek 13 ............................................................................................. 33

3.2.Metod ...................................................................................................... 34

4. BULGULAR VE TARTIŞMA ...................................................................... 37

4.1. Örnek 1................................................................................................... 37

V

4.2. Örnek 2 .................................................................................................. 38

4.3. Örnek 3 .................................................................................................. 38

4.4. Örnek 4 .................................................................................................. 39

4.5. Örnek 5 .................................................................................................. 39

4.6. Örnek 6 .................................................................................................. 40

4.7. Örnek 7 .................................................................................................. 40

4.8. Örnek 8 .................................................................................................. 41

4.9. Örnek 9 .................................................................................................. 43

4.10. Örnek 10 .............................................................................................. 46

4.11. Örnek 11 .............................................................................................. 47

4.12. Örnek 12 .............................................................................................. 49

4.13. Örnek 13 .............................................................................................. 52

4.14. Afyon Kaymak ..................................................................................... 52

4.15. Afyon Şeker ......................................................................................... 56

4.16. Burdur .................................................................................................. 60

4.17. Muğla ................................................................................................... 63

4.18. Marmara ............................................................................................... 66

5. SONUÇLAR ................................................................................................. 71

KAYNAKLAR .................................................................................................. 75

ÖZGEÇMİŞ ...................................................................................................... 77

VII

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA

Şekil 1.1. Anadolu’da ki Antik Bölgeler ................................................................. 8

Şekil 1.2. Kilikya Bölgesi(Sayar,1992) .................................................................. 9

Şekil 3.1. Örnek 1’e ait Mersin Müzesi Mimari Kabartmadan bir görüntü ............ 21

Şekil 3.2. Örnek 2’e ait Mersin Müzesi Sütun Başlığından bir görüntü ................. 22

Şekil 3.3. Örnek 3’e ait Mersin Müzesi Arşitravdan bir görüntü ........................... 23

Şekil 3.4. Örnek 4’e ait Mersin Müzesi Payandadan bir görüntü........................... 24

Şekil 3.5. Örnek 5’e ait Mersin Müzesi Sütun Başlığından bir görüntü ................. 25

Şekil 3.6. Örnek 6’a ait Tarsus Müzesi Lahdinden bir görüntü ............................. 26

Şekil 3.7. Örnek 7’e ait Tarsus Müzesi Mimari Parçadan bir görüntü ................... 27

Şekil 3.8. Örnek 8’e Tarsus Müzesi Sütun Başlığından bir görüntü ...................... 28

Şekil 3.9. Örnek 9’a Tarsus Müzesi Mimari Parçadan bir görüntü ........................ 29

Şekil 3.10. Örnek 10’a Tarsus Müzesi Mimari Parçadan bir görüntü ...................... 30

Şekil 3.11. Örnek 11’e Tarsus Müzesi Heykelden bir görüntü ................................ 31

Şekil 3.12. Örnek 12’e Tarsus Müzesi Heykelden bir görüntü ................................ 32

Şekil 3.13. Örnek 13’e Tarsus Müzesi Mezar Stelinden bir görüntü ....................... 33

Şekil 4.1.Örnek 1 XRD Sonucu ............................................................................. 37







Şekil 4.8.Örnek 8’in Ana Dokusunda ki Homojen Kalsit ve Dolomit

minerallerinden oluşan Agregat Dağılımı. ............................................... 41

Şekil 4.9.Örnek 8’de ki birbirine eş boyutta ki Dolomit mineralleri. ...................... 41

Şekil 4.10.Örnek 8’de ki çözünmemiş Dolomit mineralleri. ................................... 42

Şekil 4.11.Örnek 8’de ki Organik Karbonatlar. ...................................................... 42

Şekil 4.12.Örnek 8’de mineral parçacıklarının kayaç oluşum sürecinde ki

yönlenmeleri. ........................................................................................ 43

VIII

Şekil 4.13.Örnek 8 XRD Sonucu .......................................................................... 43

Şekil 4.14.Örnek 9’un ana dokusunda ki Kalsit agregat dağılımı. .......................... 44

Şekil 4.15.Örnek 9’da ki çözünme kanalları ve İkincil kristal oluşumları .............. 44

Şekil 4.16.Örnek 9’da ki ikincil kalsit minerallerinin yüzeydeki dağılımları.. ......... 45

Şekil 4.17.Örnek 9’da ki ikincil ve yönlenmiş mineral kristalleri arasında oluşan

gözenekler ........................................................................................... 45

Şekil 4.18.Örnek 9’da ikincil kalsit ve yönlenmiş dolomitlerin arasında oluşan

gözenekler ............................................................................................ 46

Şekil 4.19.Örnek 9 XRD Sonucu. .......................................................................... 46

Şekil 4.20.Örnek 10 XRD Sonucu. ........................................................................ 47

Şekil 4.21.Örnek 11’in ana dokusunda ki homojen agregat dağılımı.. .................... 47

Şekil 4.22.Örnek 11’in ana dokusunda ki kalsit minerallerinin dağılımı ve

oluşturdukları yüzey topoğrafyası. ......................................................... 48

Şekil 4.23.Örnek 11’in ana dokusunda ki kalsit mineralleri dağılımı ve

yönlenmeleri ........................................................................................ 48

Şekil 4.24.Örnek 11’in ana dokusunda ki kalsit minerallerinin tek düze boyut

dağılımları.. .......................................................................................... 49


Şekil 4.26.Örnek 12’nin ana dokusunun homojen ve düşük düzeyde değişken

Topoğrafik görüntüsü. ........................................................................... 50

Şekil 4.27.Örnek 12’in ana dokusunda ki homojen kalsit agregatlarının dağılımı. .. 50

Şekil 4.28.Örnek 12’in ana dokusunun homojen topoğrafik yapısı. ........................ 51

Şekil 4.29.Örnek 12’in yüzeyindeki organik karbonat agregatı............................... 51



Şekil 4.32.Afyon Kaymak mermerinin ana dokusunun düşük düzeyde değişken

olan topoğrafik görüntüsü. ..................................................................... 53

Şekil 4.33.Afyon Kaymak mermerinin homojen kalsit agregatlarının dağılımı. ...... 53

Şekil 4.34.Afyon Kaymak mermerinin ana dokusunun homojen topoğrafik

yapısı .................................................................................................... 54


IX

Yapısı .................................................................................................... 54

Şekil 4.36.Afyon Kaymak mermerinin ana dokusundaki kalsit mineralinin

dağılımı ve oluşturduğu yüzey topoğrafyası. .......................................... 55


yapısı .................................................................................................... 55

Şekil 4.38.Afyon Kaymak mermerinin yüzey topoğrafyasında ki homojen

kalsit dağılımı. ....................................................................................... 56

Şekil 4.39.Afyon Kaymak XRD Sonucu. .............................................................. 56

Şekil 4.40.Afyon Şeker mermerinin ana dokusunda ki homojen agregat

dağılımı. ............................................................................................... 57

Şekil 4.41. Afyon Şeker mermerinin ana dokusunda ki farklı boyutlarda olan

kalsit dağılımı. ..................................................................................... 57

Şekil 4.42.Afyon Şeker mermerinin ana dokusunda ki kalsit minerallerinin

oluşturdukları yüzey topografyası .......................................................... 58

Şekil 4.43.Afyon Şeker mermerinin ana dokusunun homojen yüzey

topografyası.......................................................................................... 58

Şekil 4.44.Afyon Şeker mermerinin ana dokusunda ki homojen agregat dağılımı ...59

Şekil 4.45.Afyon Şeker mermerinin ana dokusunda ki birbirine paralel çözünme

kanalları ................................................................................................ 59

Şekil 4.46.Afyon Şeker mermerinin ana dokusunun homojen yüzey topografyası .. 60

Şekil 4.47.Afyon Şeker XRD Sonucu .................................................................... 60

Şekil 4.48.Burdur mermerinin ana dokusunda ki kalsit agregat dağılımı ................ 61

Şekil 4.49.Burdur mermerinin ana dokusundaki ikincil kristal oluşumları ve

mineral yüzeyindeki çözünme gözenekleri (boşlukları)......................... 61

Şekil 4.50.Burdur mermerinin ana dokusunda ki kalsit minerallerinin yüzeydeki

yüzeydeki dağılımları ............................................................................ 62

Şekil 4.51.Burdur mermerinin ana dokusunun homojen yüzey topografyası ........... 62

Şekil 4.52.Burdur Mermerinin XRD Sonucu .......................................................... 63

Şekil 4.53.Muğla mermerinin ana dokusundaki homojen kalsit agregatlarının

dağılımı ............................................................................................... 63

Şekil 4.54.Muğla mermerinin ana dokusunun homojen yüzey topografyası ............ 64

X


dağılımı ................................................................................................ 64


dağılımı ................................................................................................ 65


dağılımı ................................................................................................ 65

Şekil 4.58.Muğla mermerinin ana dokusunun yüzey topografyası .......................... 66

Şekil 4.59.Muğla Mermerinin XRD Sonucu .......................................................... 66

Şekil 4.60.Marmara mermerinin ana dokusundaki homojen kalsit agregatlarının

dağılımı ................................................................................................ 67

Şekil 4.61.Marmara mermerinin ana dokusundaki V şeklindeki çözünme

kanalları ............................................................................................... 67

Şekil4.62.Marmara mermerinin ana dokusundaki kalsit minerallerinin

oluşturdukları yüzey topografyası ........................................................ 68

Şekil 4.63.Marmara mermerinin ana dokusundaki paralel çözünüm kanalları ......... 68

Şekil 4.64.Marmara Mermerinin XRD Sonucu ...................................................... 69

1. GİRİŞ Şule DEMİRKIRAN

1

1. GİRİŞ

Anadolu ‘da tarih boyunca birçok medeniyet yerleşmiştir ve Anadolu

bunların kültürlerine ev sahipliği yapmıştır. Bu medeniyetlerde dini ve siyasi

yapılarda mermeri kullanmışlardır. Bu nedenle Anadolu’nun tarihini anlamak için

yapılarda ve anıtlarda kullanılan mermerlere bakılması gerekmektedir.

Neolitik Çağda (M.Ö 8000-5500) Anadolu insanı çakıllarla yaptığı

barınaklarda yaşardı. Bronz(M.Ö. 3000-1200), Hitit(M.Ö.2000-1190) ve Frig

Dönemlerine(M.Ö.750-675) gelindiğinde ise yapılarda kireçtaşı kullanılmaya

başlanmıştır. Yine de bu erken dönemlerde andezit, bazalt, diorit ve granit de kimi

bölgelerdeki yapılarda kullanılmışlardır. Anadolu’daki yapılarda mermere ancak

M.Ö. 8.-7. yüzyıllarda rastlanılmaktadır. Mermer en yoğun kullanım alanına ise

Hellenistik Dönem(M.Ö.330-M.S.30) ve Roma İmparatorluğu Dönemlerinde

ulaşmıştır.

Bilindiği gibi mermer strüktürel yapı itibariyle kalsiyum karbonat kökenli bir

kayaçtır. Kimyasal bileşimi itibariyle %90′dan fazlası CaCO3 (kalsiyum karbonat)

dan oluşmuş olup, az miktarda MgCO3 (magnezyum karbonat) içermektedir.

Mermerde kuvars, demir, manganez, kil ve organik maddeler, bünyede safsızlıkları

oluştururlar ve bünyede ki MgCO3 bileşimi artarsa, bünyesel yapı değişim arz eder

ve dolomitik yapı oluşur. Mermerdeki sarı ve kırmızı renk, demiroksit; siyah ve mor

renk, manganoksit; gri ve siyah tonlar ise organik maddelerden oluşur. Mermerin

strüktür yapısı sanat eserleri için önem teşkil etmektedir. Gözenekliliği az olan

mermer dayanıklılık arz ettiği için sanat eserlerinde daha çok tercih edilmektedir.

Efes, Bergama, Milet, Perge, Side, Afrodisyas gibi antik kentlerde tapınak,

saray, tiyatro, agora, stoa, odeon, devlet misafirhanesi, şehir meclisi, gymnasium,

hamam, stadyum gibi yapılarda mermer kullanılırdı. Bu yapıların pek çoğu tepeleri

gösterişli başlıklarla taçlanmış sütunlar, tanrı-tanrıça ve imparator heykelleri ile bol

dökümlü giysiler içinde zarif kadınlar, çevik atletler, heykeller, yüksek kabartmalı

frizlerle süslenirdi. Sert olmakla birlikte kolay işlenen, perdahlandıkça parlayan, göz

alıcı beyaz rengiyle derin hatları ortaya çıkaran, ışık ve gölge değerlerini


2

güçlendiren, üç boyutluluğu yansıtan, büyük blok halde işlenmeye yatkınlığıyla

bakımı kolay olan mermerin sanat eserlerinde ve mimaride yoğun biçimde

kullanılması, çok önemli gelişmelere yol açmıştır. Efes Artemis Tapınağı (M.Ö. 4.

yüzyıl), yeryüzünde mermerden inşa edilmiş ilk anıtsal örneği oluşturmaktadır. Yine

yedi harikadan biri olan Karya Satrabı Mausoleus için Halikarnas’ta Greko-Pers

üslubunda inşa edilen anıt mezar (M.Ö. 4. yüzyıl), Bergama’daki Zeus ve Athena

sunakları (M. Ö. 2. yüzyıl), Didim’deki Apollon Tapınağı ve dev Klaros heykelleri

mermerin kendisinde, mimarlık ve heykeltıraşlığı mükemmel biçimde birleştirdiği

muhteşem örneklerdir. Arkaik, Klasik ve Hellenistik Çağlar boyunca giderek gelişen

kent mimarlığı ve heykeltıraşlığı birbirini bütünleyerek Anadolu’da doruk noktasına

M.Ö. 2. yüzyılda ulaşmıştır.

Ardından başlayan Roma egemenliği döneminde de Anadolu’daki zengin

mermer yataklarının varlığı iyi değerlendirildi. Anadolu mermer ustaları için portre

heykeltıraşlığı, lahit ve gömü taşları yapımı gibi yeni ve verimli iş alanları açıldı.

Hatta Romalılar Efes, Milet, Perge, Side, Bergama gibi Anadolu kentlerini yeniden

canlandıracak mimari faaliyetleri aralıksız sürdürdüler; baştan sona Anadolu

mermerleri kullanılan sütunlu caddeler, kolonlar, anıtsal çeşmeler, heykeller,

kitaplıklar, hamamlar yaptırdılar. Bütün bu inşaat faaliyetleri nedeniyle artan mermer

gereksinimini karşılamak için yeni mermer ocakları açıldı; var olanlar genişletildi.

Bu dönemde olağanüstü miktarda mermer gün ışığına kavuştu.

Anadolu, özellikle antik çağlarda mermer üretimi ve ticaretinin ana

merkezlerinden biri konumundaydı. Antik Çağın devasa boyutlarda görkemli

yapılarında kullanılan mermerin çıkarıldığı ocaklar, daha çok Batı Anadolu’da

bulunuyordu. Kuzeybatı Anadolu’da adını Grekçe mermer anlamına gelen

"Marmaro"dan alan Marmara Denizi’ndeki Marmara Adası, en önemli beyaz mermer

ocaklarını barındırıyordu; özellikle Roma döneminde en önemli ihracat merkezini

oluşturuyordu. Mavimsi beyaz renkteki Marmara mermerlerinin çıkarıldığı ocaklar

Romalılar tarafından genişletilerek büyük işletmeler haline getirildi. Büyük blokları

taşıyabilen Roma gemileriyle Akdeniz ve Karadeniz’e de mermerler gönderiliyordu.

Üstelik buradan ihraç edilen mermerler sadece bloklar halinde ihraç edilmiyordu;

önceleri yarı işlenmiş yani süslemeleri gittiği yerde yapılacak şekilde bir sütun, lahit


3

ya da benzeri ürünler olarak, geç antik çağda ise tam işlenmiş biçimde satılıyordu.

İstanbul’da Bizans ve Osmanlı dönemlerinde kullanılan beyaz mermerlerin çoğu da

Marmara Adası’ndan giden mermerlerdi.

Antik Çağa ait diğer önemli ocaklar, Afyon ilinin yakınlarında bulunan

İscehisar (Dokimeion) ve Suhut’ta (Synnada) bulunmaktaydı. Bu ocaklardan

çıkarılan çatlaksız büyük bloklar halindeki mermerler, yan yollardan ve su

yollarından Efes Limanı’na getirilerek uzaklara gönderiliyordu. Efes’te M.S. 2.

yüzyıla ait bir "katrakt", Marmara Adası’nda ise telle kesilmiş bir lahit bulunması,

mermer teknolojisinin o dönemde ulaştığı önemli noktayı göstermesi açısından çok

önemlidir.

Dönemin en önemli mermer ocaklarından biri de bugün Aydın’ın Karacasu

ilçesine bağlı Geyre Köyü yakınlarında yer alan Baba Dağ eteklerinde ki mermerdir.

Dağın hemen eteğindeki düzlükte bulunan antik Afrodisyas kentinde üretilen ve

Afrodisyas stili olarak tanınan mermer yapı elemanları, heykel ve portreler, lahitler,

kabartma ve süslemeler Roma İmparatorluğu’nun birçok yerine gönderiliyordu.

Afrodisyas kenti, Baba Dağı’nın derinleştikçe beyazlaşan, mavi-gri büyük "Kayra

mermer” bloklarıyla inşa edilmiş bir kenttir.

Yüzyıllara damgasını vuran mermer, Anadolu’daki ihtişamını Roma

İmparatorluğu’nun ikiye ayrılması ve Doğu Roma’nın hızla Hıristiyanlaşmasının

ardından kaybetti. Ancak elbette Bizanslılar, Roma geleneğinin taşıyıcısı oldukları

ölçüde mermeri, kendi imparator, imparatoriçe ve soylu kişilerinin heykel ve

portrelerinde, meydanlara diktikleri kabartma ve anıtlarda kullanmayı sürdürdüler.

Dolayısıyla mermer Kilikya Bölgesi’nde de hem yapılarda hem lahitlerde

hem de plastik eserlerde yaygın olarak kullanılmıştır. Kilikya Bölgesinde ki mermer

buluntuların kökeninin tespiti ve geldikleri yerlerin bilinmesi bölgenin diğer yerleşim

yerleri ile ilişkileri hakkında bilgi sağlayacaktır. Sonuç olarak elde edilen verilerler

Kilikya Bölgesi’nin geçmişi hakkındaki bilgi birikimine katkı sağlayacaktır.

Bu çalışmada Tarsus Müzesi ve Mersin Müzesi aracılığıyla Kilikya

Bölgesinin çeşitli yerlerinden elde edilmiş mermer eserlerden örnekler alınmış ve

Afyon, Burdur ve Muğla mermerleriyle karşılaştırılmıştır.


4

1.1.Kilikya Bölgesi

Antik dönemde Kilikya Bölgesi, Korakesion(Alanya) ‘dan başlayıp

Alexandria Kat İsson(İskenderun) ‘a kadar olan bölgeyi kapsardı. Kilikya Bölgesi

topografik yapısından dolayı Dağlık ve Ovalık Kilikya olmak üzere ikiye ayrılırdı.

Antik dönem yazarlarından Heredotos ve Coğrafyacı Strabon bölgenin batı yani

dağlık kesimini Kilikia Tracheia (Kιʎıχια Τραχεια) yada latincede Cilicia Aspera

olarak Dağlık Kilikya’yı, doğuda ki ovalık kesime ise Kilikia Pedias (Kιʎıχια

Πεδιας) yada latincede Cilicia Compestris adıyla Ovalık Kilikya’yı anlatmışlardır.

Dağlık Kilikya bugünkü Alanya’dan başlayıp Soli’ye kadar uzanmaktaydı.. Ovalık

Kilikya ise Soli’den İskenderun’a kadar uzanmaktaydı(Durugönül, 2000).

Coğrafi konumu itibariyle Kilikya , tarihin her döneminde önemli olaylara

sahne olmuştur. Nitekim Mezopotamya’dan Sardes’e uzanan ticaret yolu “Kilikya

Kapıları”ndan (Gülek boğazı) geçmekteydi.Kilikya Bölgesinin tarihi, Mersin

Yumuktepe ve Tarsus Gözlükule’de yapılan kazıların buluntuları sonucunda Proto-

Kalkolitik ve Neololitik çağa kadar gitmektedir.

Kilikya adına ilk kez M.Ö.16.yy’da Hitit metinlerinde ki Adaniya ve Chalaka

olarak rastlanır. Adaniya Ovalık Kilikya‘yı kapsarken ; Chalaka Dağlık Kilikya’yı

kapsar. M.Ö.15.yy’da bölge Mısır kaynaklarında Kedi yada Kade olarak , M.Ö.

8.yy.’da ise Asur dökümanlarında Chilakla(Hilakku) olarak anılmaktadır.

Adana’nın M.Ö.2000’den günümüze kadar çeşitli isimlerle anılmışsa da

belirlenen en eski ismi Kizzuwatna’dır. İlk kez Eski Krallık Dönemi Hitit

Hükümdarlarından Telipuni döneminde adına rastlanılan Kizzuwatna Krallığının

Hitit Devletinin iç çekişmelerin olduğu Telipuni öncesinde ki Gasıp Krallık

Döneminde (M.Ö.1650-1200/1180) kurulduğu düşünülmektedir. Hititologların

neredeyse tamamı Kizzuwatna’nın Hurice bir isim olduğu konusunda

birleşmişlerdir.Bugüne kadar Kizzuwatna ülkesinin arşivlerine ulaşılamadığından

krallık hakkında ki bilgilere Hitit yazılı kaynaklarından ulaşılmaktadır. Yoğunluk

olarak Huri kökenli tanrı ve tanrıçalara ait kült merkezleri bulundurmaktadır. M.Ö.2.

binyılda Kuzey Suriye, Çukurova ve Doğu Anadolu Bölgelerinde yoğun bir Hurri

nüfusu bulunmaktadır. Kizzuwatna sahip olduğu liman kentleriyle de Hititler için


5

önemliydi. Hitit metinlerinde adı geçen Kizzuwatna liman kenti Ura Hitit ticareti

açısından önemli bir yerdi. Şunaşşura Anlaşmasıyla Hitit topraklarına katılan

Kizzuwatna’nın Hititler açısından önemi, Hitit İmparatorluğu’nun yıkılışına kadar

devam etmiştir. Çünkü bir kara devleti olan Hititlerin deniz ile pek ilgileri yoktu ve

gerekli olduğu zamanlarda da kendilerine bağlı devletlerin donanmalarını

kullanmışlardır. Denize açılmaları gerektiğinde kullandıkları limanlar ise olasılıkla

Kizzuwatna’nın limanlarıydı. Huri kökenli tanrıların kutsandığı kentleri ve kült

merkezleriyle bilinen Kizzuwatna, bu dini önemi her daim korumuş ve Hitit dinini

etkilemeye ve giderek Hurileştirmeye katkıda bulunmuştur. Kizzuwatna ülkesinde ki

en önemli kült merkezleri: Lawazentiya ve Kummanni kentleriydi. Diğer önemli

kentler: Taşra, Adaniye ve Ura olarak sıralanabilir. Tarşa’nın Tarsus’da ki Gözlükule

Höyüğü olduğu bilinmektedir.Adaniya’nın ise yeri tam olarak bilinmemekle birlikte

Adana’da ki Tepebağ Höyüğü olabileceği tartışılmaktadır.

Kilikya adı Hellencede Kilix Kilikos yurdu anlamındadır. Heredotos’da

Kilikyalılar için şunları söyler: Kilikyalılar bu savaşa 100 gemi getirmişlerdir. Kendi

ülkelerinin başlıklarını taşıyorlardı. Kalkan olarak tabaklanmamış yünlü öküz derisi

kullanıyorlardı. Yün gömlek giyiyorlardı. Her birinin iki mızrak ve Mısırlarınkine

çok benzeyen birer kılıç vardı. Eskiden HYPAKHAİ’ler denirken sonradan Agenor

oğlu Kilix’in adını almıştır. MELART’a göre Kilix’in uydurma bir yiğit ata olduğu,

gerçekte Asurluların Çukurovaya ve halkına verdikleri KHULAKKU adının

Hellenlerce kendi ağızlarına dahi aynı kökenden gelme olduğu baskın görüştür.

Herodotos’un anlattığı bir efsaneya göre de Kilikya adını Fenike Kralının

oğlu Kiliks’ten almıştır. Efsaneye göre Fenike kralının oğlu Kiliks Kızkardeşi

Europe’nin Zeus tarafından kaçırıldığını öğrenince onu aramaya çıkar. Diğer

kardeşiyle birlikte Kilikya’ya kadar gelir. Onu bulamayınca ülkesine dönmeyip

buraya yerleşir ve bölgeye Kilikya ismini verir.

M.Ö.8.yy.’da Yunanistan’da ki Myken hakimiyeti sona erince Yunanistan

daha sonra tüm Yunan coğrafyasına model teşkil edecek olan, her adanın, vadinin ve

ovanın, deniz ve dağ sınırları ile birbirinden ayrıldığı, kendi kendini yöneten küçük

yönetim birimlerine ayrıldı. Nüfus M.Ö.800’den önce 700.000 iken sonraki yıllarda

artmıştır. Dolayısıyla nüfus tarıma elverişli arazilere oranla olması gerekenin çok


6

üstündeydi. Bu nedenle M.Ö.750’lerden itibaren Yunanlılar her yönden koloniler

kurmaya başladılar. Batı Kilikya’da da M.Ö.8.yy. sonu-M.Ö.7.yy. başlarında Helen

kolonizasyon hareketleri görülmektedir. İmparator Cladius Döneminde yaşayan

(M.S.1.yy) Romalı yazar Pomponius Mela’ya göre Samoslular Kelenderis’i ve

Nagidos’u ; Aeginalılar Aphrodisias’ı ; Lindoslular da Soloi ve Tarsos’u

kurmuşlardır(Umar,2000).

Kilikya Bölgesinde M.Ö.6.yy.’dan itibaren sırasıyla önce Pirundu yerel

krallığının, sonra Babil ve Pers egemenliklerinin hüküm sürdüğü görülür. M.Ö.6.yy.

başlarında başkenti Ura şehri olan Pirundu krallığı Lamos (Limonlu) ve Kalykadnos

(Göksu) nehirleri arasında güçlenmiştir. Bu güç M.Ö. 557 yılında Babil krallığı

tarafından yıkılmış ve bu M.Ö.546 yılına kadar bölgeyi yöneten bağımsız Syennesis

sülalesine yaramıştır. Bu tarihte Anadolu’yu istila eden Perslerin eline geçen Kilikya

Bölgesinde, M.Ö.521 yılında tahta geçen Darius ile bir satraplık kurulmuştur. Ancak

bölge yine de yerli bir sülale tarafından yönetilmiş ve Perslere 500 talent gümüş ve

500 beyaz at vergi vermekler yükümlü kılınmıştır. Pers etkisinde ki döneme ait olan

en önemli veriler Dağlık Kilikya ‘da ,Gülnar ilçesi sınırları içinde bulunan

Meydancıkkale’dir. Burada ki en erken buluntu Hitit kralı Muvattali’ye ait olan

kraliyet mührüdür. Buradan hareketle, Orta Dağlık Kilikya’nın M.Ö.2. binlerde

Tarhuntaşşa Krallığı’nın hakimiyeti altında olduğu sonucuna varılmaktadır.

M.Ö.5.ve 4. yüzyılda Pers egemenliğine rağmen özellikle Kelenderis tarihinin

parlak dönemlerinden birini yaşamıştır.M.Ö.478-477 yıllarında Atina önderliğinde

Perslere karşı kurulan Attika-Delos Deniz Birliği‘nin en doğuda ki üyesi olma

özelliğini elde eden bu kentin ismi aynı zamanda M.Ö.425 yılında ki Atina vergi

listelerinde de görülmektedir. Bu durum Atina’nın himayesinin Kilikya kıyılarına

kadar uzandığını ve onların koruyuculuğu altında Kilikya’nın bağımsızlığını koruyup

ticari faaliyetlerine devam ettiğinin göstergesidir.

Kilikya hakkında ki en kapsamlı bilgilerimiz İskender sonrası döneme aittir.

İskender Anadolu’ya geçtikten sonra M.Ö.333 yılında Persleri ikinci kez İssos’da

(bugün ki Hatay sınırları içinde) yener ve İskender İmparatorluğu içinde Kilikya’da

yer alır.


7

İskender’in genç yaşta ölmesinin ardından fethettiği topraklar üç general

tarafından paylaşılır ve Kilikya’da Seleukoslar dönemi başlar. Bu dönemde

Seleukosların başında Seleukos I.Nikator vardır.

M.Ö. 68 yılı civarında Roma senatosunun Kilikya’nın ,başkenti Tarsos olan

bir Roma eyaleti yapmaya karar vermesi bölgenin geleceği için bir dönüm noktası

olmuştur. Böylece Kilikya provincia militaris yani askeri bölge ilan edilmiştir.

Sonrasında Kilikya Bölgesinde Romalılar ile Partların savaşlarına sahne olmuştur.

226 yılında da Sasaniler önce Tarsus sonrasında kıyıyı izleyerek antik adı Zephyrion

olan Mersin’i, Elaussia Sebaste’yi (Ayaş), Korykos(Kızkalesi), Seleukia(Silifke),

Selinus(Gazipaşa)’a kadar ki 2.yy. ve 3.yy.’da belli bir imar planı olan kentleri

yağmalayarak Kilikya’da ki Roma İmparatorluk Dönemini sonlandırmışlardır.

269 yılında Kilikya’ya Palmira Kraliçesi Zenobia ve 276 yılında da Gotlar

saldırmıştır. Ancak Roma İmparatoru Tacitus(275-276) Gortları geri püskürtmüştür.

Roma İmparatoru Diocletianus (284-305) zamanında ise eyalet reformu

esnasında Kiliky6a’da Dağlık Kilikya, Ovalık Kilikya’dan ayrılmak İsauria adıyla

kurulan başkenti Seleukia olan yeni bir eyalete dahil edilmiştir.

Constantinus Döneminde ise başkent Constantinopolise kayınca Kilikya

Bölgesi limanlarında ki ticaret ve ekonomi yoğunluğu azalmıştır. 4.yy.’ın ilk

yarısında ise açlık ve veba salgını Kilikya’yı olumsuz etkilemiştir. Sonrasında

Sasanilerin ve İsaurialıların saldırılarına uğrayan Kilikya’da savunma amaçlı imar

faaliyetleri gerçekleşmiştir.

5.yy. ve 6.yy. başında da Dağlık Kilikya ekonomik ve kültürel açıdan parlak

bir dönem yaşamıştır. Bu kentlerin mimarisine yansır. Bu dönemde kült objesinin

içinde yer aldığı ve sadece din adamlarının girebildiği tapınakların yerini, inananların

birlikte ibadet edebildikleri kiliseler almıştır.

Ancak Sasaniler 613 yılında Tarsus’u, sonrasında tüm Kilikya’yı ele

geçirmişlerdir ve 627 yılında ise Doğu Roma İmparatoru Herakleios (610-641)

Kilikya ve İsauria’yı tekrardan ele geçirmiştir. Bu dönemde özellikle sınır kentleri

güçlü duvarlarla desteklenmiştir

Halife Ömer Döneminde (634-644) Kilikya’ya Arap akınları başlar.

Kilikya’da ki asıl Arap-Bizans mücadelesi Halife Osman Döneminde (644-656)


8

yoğunlaşmıştır. Bizanslılar ile Emeviler arasında (Emevi Dönemi 661-750) sürekli el

değiştiren Kilikya Abbasiler Döneminde de(750-1258) saldırılara uğramıştır. Ancak

965 yılında Bizans egemenliğine girmiştir. 10.yy. başlarında da Kilikya ve Doğu

Kapadokya’ya Ermeniler göç etmeye başlamışlar ve bunun üzerine Selçuklular

1069’dan itibaren akınlar yapmaya başlamışlardır. 1085’ten sonra Kilkya Bölgesine

Bizanslılarca Haçlı Seferleri düzenlenmeye başlamıştır. Bu tarihlerden sonra bir

dönem bölgede Ermeniler hakimiyet sürse de sonrasında 1137’de tekrar Bizanslıların

eline geçmiştir. Bizanslılardan sonra Anadolu Selçukluların hakimiyetine giren

Kilikya Bölgesinde Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılmasıyla Ramazanoğlu

Beyliği’nin kurulmuştur. 1516 yılında da bölge Osmanlı hakimiyetine girer.

Şekil 1.1.Anadolu’da ki Antik Bölgeler


9

Şekil 1.2.Kilikya Bölgesi(Sayar,1992)

1.2.Antik Dönemde Mermer

Neolotik Dönemde (M.Ö8000-5500) yerleşik hayata geçilince ilk barınaklar

taş temelli, kerpiç duvarlı ahşap çatılı yapılıyordu. Bronz, Hitit ve Frig Dönemlerinde

ise yapılar kireçtaşıyla inşa edilmeye başlanmıştır. Ama bu erken dönemlerde

andezit, bazalt, diorit ve granit de kimi bölgelerde kullanılmıştır.

Mermer, Anadolu’daki yapılarda ancak M.Ö. 8.-7. yüzyıllarda kullanılmaya

başlandı. Mermer, metomorfizma olayı sonucunda kalker ve dolomitik kalkerlerin

yeniden kristalleşmesiyle meydana gelmiş bileşimdir. Bileşimlerinin %90-98'i

CaCO3'ten (Kalsiyum karbonat) oluşmaktadır. Düşük oranda MgCO3 (Magnezyum

karbonat) içermektedir. CaCO3 kristallerinden oluşan mermerlerde esas mineral

“Kalsit” tir. Aynı zamanda az miktarda silis, silika, feldspat, demiroksit, mika,

fluorin ve organik maddeler bulunabilir. Renkleri genellikle beyaz ve grimsidir.

Fakat yabancı maddeler nedeniyle sarı, pembe, kırmızı, mavimtırak, esmerimsi ve


10

siyah gibi renklerde de olabilirler. Mikroskop altında incelendiğinde, birbirine iyice

kenetlenmiş "Kalsit Kristalleri"nden oluştuğu görülür.

Bronz ve Hitit çağlarında mimari ve heykelde koyu renkli mermer

kullanılıyordu. Daha sonra Hellenistik ve Roma İmparatorluğu dönemlerinde mermer

çok yoğun olarak kullanılmaya başlandı. Efes, Milet, Bergama, Afrodisyas, Perge,

Side gibi kentlerde mimaride yoğun bir mermer kullanımı başladı ve bu kentler sert

olmakla birlikte kolay işlenen, perdahlandıkça parlayan, göz alıcı beyaz rengiyle

derin hatları ortaya çıkaran, ışık ve gölge değerlerini güçlendiren, üç boyutluluğu

yansıtan, büyük blok halde işlenmeye yatkınlığıyla bakımı kolay olan mermer sanat

eserleriyle süslendi. Yani tapınak, saray, tiyatro, agora, stoa, odeon, devlet

misafirhanesi, şehir meclisi, gymnasium, hamam, stadyum gibi yapılarla birlikte

sütunlarda, heykellerde ve yüksek kabartmalı frizlerde de mermer kullanıldı. Efes

Artemis Tapınağı (M.Ö. 4. yy.), mermerden inşa edilen ilk anıtsal örneklerden

biridir. Karya Satrabı Mausoleus için Halikarnas’ta Greko-Pers üslubunda inşa edilen

anıt mezar (M.Ö. 4. yy.), Bergama’daki Zeus ve Athena sunakları (M. Ö. 2. yy.),

Didim’deki Apollon Tapınağı ve dev Klaros heykelleri Hellenistik Dönemde ki

mermerden yapılmış önemli eserlerdir. Ancak Arkaik, Klasik ve Hellenistik çağlar

boyunca giderek gelişen kent mimarlığı ve heykeltraşlığı birbirini bütünleyerek

Anadolu’da doruk noktasına M.Ö.2.yüzyılda ulaştı.

Romalılar "marmor" sözcüğünü, her tür ince, sert heykeltraşlık ya da

mimarlıkta kullanılabilecek yüksek kalite taşları kapsayacak biçimde kullandılar.

Roma İmparatorluk döneminde Akdeniz, Ege ve Mısır’da ki mermerler

kullanılıyordu. Batıda da iyi mermerler vardı ancak pek azı Akdeniz'deki ocaklarla

karşılaştırılacak ölçüde işletilmemektedir. Roma’da mermerden yapılmış olan ilk

tapınak, İ.Ö.146'da yapılmış ve Jüpiter Stator'a adanmıştı.Tapınakta Yunan mermeri

kullanıldı. Pilinius’a göre ise evinin duvarlarını mermerle kaplayan ilk Romalı bir

subay olan Mamurray adında bir vatandaştır ve Luna ve Karystos mermeri

kullanmıştır. M.Ö.48'de Plinius, Luna mermerlerinin Roma'da yaygın olarak

kullanıldığını, neredeyse Yunanistan'ın beyaz mermeri ve Küçük Asya'nın gri ve

beyaz mermeriyle rekabet ettiğini yazar. İlk zamanlarda ki bir diğer önemli mermer

antik Numidia'daki Simitthus'un sarı mermerdir. Roma Geç Cumhuriyet Döneminde


11

Luna mermer endüstrisi Roma'nın yeni yönetici ve tüccar sınıfı arasında yaygın

olarak kullanılırdı. Augustus döneminde, hem beyaz ve hem de Geç Hellenistik zevki

sürdüren renkli mermerler anıtsal yapılarda pek de yaygın değildi ve çoğu kaplama

olarak kullanılırdı. Bu dönemde Forum Augustus ve Basilica Aemilia mermerden

yapılmış önemli eserlerdendir. Palatin’de ki Apollon Tapınağı’da luna mermerinden

yapılmıştır. Portikosu ise Numidia mertmerinden yapılmıştır. Ayrıca Forum

Romanum’da ki Concordia Tapınağın’da da Numidia, Dokimeion, Teos ve Euboea

mermeri kullanılmıştır. Luna ocaklarının, en yüksek çalışma düzeyine Traian

(M.S.98-117) döneminde ulaştı.

M.S. erken 2. yy.'dan itibaren Luna mermerinin yerini Prokonnessos'tan

(Marmara) gelen beyaz mermer almaya başladı. Luna mermerinin kullanımı mimari

süslemeler ve heykeltraşlıkta sürse de geç 2. yy. ve erken 3. yy.'lardan itibaren doğu

mermerleri mimarlıkta ve lahitlerde baskın duruma geldi.

Mısır’da ki ocaklarda çıkan çeşitli taşlarda (kaymaktaşı, breş, dolerit, granit,

alçıtaşı, kireçtaşı, mermer, kuvarsit, kumtaşı, şist, yılantaşı ve sabuntaşı) Roma

mimarisinde çok kullanılırdı. Mısır'daki taş ocaklarının Romalılar tarafından tam

olarak ne zaman işletildiği bilinmemekte birlikte çoğu Augustus (M.Ö.27-M.S.14) ve

Tiberius (M.S.14-37) döneminde çıkarılıldı. Claudius (M.S.41-54) döneminde de

Mısır’da ki mor porfir ocaklarının büyük ölçüde yararlanıldı. Arkeolojik kanıtlar ise

mor porfirin az miktarlarda da olsa Caligula (M.S.37-41) döneminde İtalya'da

kullanıldığını gösterir.

Romalılar, daha önceleri Batı Anadolu’da yoğunlaşan kentleşmeyi Orta ve

Doğu Anadolu’ya yaymakla birlikte Amasya’da (Amaseia), Tokat’ta (Comana),

Zile’de (Zela), Sivas’ta (Nicopolis), Ankara’da (Ancyra) da mermer kullanmışlardır.

Her ne kadar bugün bununla ilgili yeterli arkeolojik çalışma yapılmamış olsa da,

dönemin ulaşım koşulları düşünüldüğünde bütün bu mermerden inşa edilen tarihi

Roma kentlerinin yakınlarında mermer veya taş ocaklarının olması gerektiği kuşku

götürmez.

Antik çağda kuzeybatı Anadolu’da Marmara Denizi’ndeki Marmara Adası, en

önemli beyaz mermer ocaklarını barındırır; özellikle Roma döneminde en önemli

ihracat merkezini oluştururdu. Mavimsi beyaz renkteki Marmara mermerlerinin


12

çıkarıldığı ocaklar Romalılar tarafından genişletilerek büyük işletmeler haline

getirildi. Büyük blokları taşıyabilen Roma gemileriyle Akdeniz ve Karadeniz’e de

mermerler gönderildi. Üstelik buradan ihraç edilen mermerler sadece bloklar halinde

ihraç edilmiyordu; önceleri yarı işlenmiş yani süslemeleri gittiği yerde yapılacak

şekilde bir sütun, lahit ya da benzeri ürünler olarak, geç antik çağda ise tam işlenmiş

biçimde satılıyordu. İstanbul’da Bizans ve Osmanlı dönemlerinde kullanılan beyaz

mermerlerin çoğu da Marmara Adası’ndan gidenlerdi.

Antikçağa ait diğer önemli ocaklar, Afyon ilinin yakınlarında bulunan

İscehisar (Dokimeion) ve Suhut’ta (Synnada) bulunmaktaydı. Bu ocaklardan

çıkarılan çatlaksız büyük bloklar halindeki mermerler, yan yollardan ve su

yollarından Efes Limanı’na getirilerek uzaklara gönderiliyordu.

Roma Dönemin en önemli mermer ocaklarından biri de bugün Aydın’ın

Karacasu ilçesine bağlı Geyre Köyü yakınlarında yer alan Baba Dağ. Dağın hemen

eteğindeki düzlükte bulunan antik Afrodisyas kentinde üretilen ve Afrodisyas stili

olarak tanınan mermer yapı elemanları, heykel ve portreler, lahitler, kabartma ve

süslemeler Roma İmparatorluğu’nun birçok yerine gönderiliyordu. Afrodisyas kenti,

Baba Dağı’nın derinleştikçe beyazlaşan, mavi- gri büyük "Karya mermer" bloklarıyla

inşa edilmiş bir kentti.

Mermer kullanımı Roma İmparatorluğunun ikiye ayrılmasıyla ortaya çıkan

Doğu Roma İmparatorluğunda Roma Döneminde ki ihtişamını kaybetti. Ancak 5.yy

ve 6.yy gelindiğinde kilise mimarisinde kullanılan manastır ve bazilikalarda mermer

tekrardan kullanılmaya başlandı.Bu dönemde Marmara Adası mermerleriyle yapılan

korint, kompozit ve stilize bitkisel motiflerle dantel gibi işlenmiş sütun başlıkları,

İmparatorluğun her yerine gönderildi. Bizans mermer işçiliğini bugün Ayasofya

Müzesi’nde görülebilmektedir. Dünyanın ayakta kalabilen en görkemli antik tapınağı

olan Ayasofya’nın özellikle iç mekan duvarlarını kaplayan ve ünlü ocaklardan

getirilen çeşitli cins ve renkteki mermer plakalarla çeşitli boyutlardaki 107 sütun

burayı adeta mermer çeşitleri sunan büyük bir galeriye dönüştürmüş durumda.

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Şule DEMİRKIRAN

13

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

2.1. Arkeoloji Çalışmaları

Kilikya Bölgesi’ne ait ilk bilgileri 1842’de W.F.Ainsworth vermiştir. Bölgede

ki ilk kazı çalışması ise 1845 yılında İngiliz Konsolosu W.B.Barker tarafından

Gözlü Kule’de yapılmıştır. Yapılan kazıda terra cota figürünler elde edilmiş ve

Britisch Museum’a götürülmüştür.

1852’de Victor Langlois Gözlü Kule’de kazı yapmış, gene yaklaşık 1200

adet terra cotta heykelcik elde etmiştir. Ayrıca “Voyage dans a Cilicia” adlı bir kitap

yayınlamıştır(Langlois, 1856).

Tepebağ Höyük’te ilk kez Adana Arkeoloji Müzesi’nin müdürü A.R.Yalgın

(1887-1960), 1936 yılında 6 gün süren bir sondaj kazısı yapmış, 4m. derinlikte

çalışmalar bırakılmıştır. “Akmehmet Mahallesi 19.Sokak Hacı Hafızın yeni evi

önünde” şeklinde tasvir edilmiş olan sondaj kazısından çıkan eserler, müzeye

kazandırılmıştır. Bu eserlerin çoğunluğunu geç dönem malzemesi oluşturmasına

rağmen, daha eski dönem eserlerine de rastlanıldı.

1888 yılında F.von Luschan tarafından görülmüş olan İslahiye’de yer alan

Yesemek heykel atölyesi, 1947’de B.Lansberger ve K.Balkan tarafından ziyaret

edilmiştir. İlk çalışmalar ise 1955 ve 1957-1961 yıllarında U.B.Alkım tarafından

yapılmıştır. 1989-1991 yılları arasında 2.dönem çalışmaları İ.Temizsoy tarafından

gerçekleştirilmiştir.ığı ifade edilmiştir.

1920’li yılların sonunda H.Von der Osten (1929) , Ulukışla, Ereğli, Pozantı ,

Gülek Boğazı üzerinden geçerek Tarsus’a ve oradan da Adana’ya gelmiştir. Daha

sonra Ceyhan yönüne giderek Misis’e varmış, Çukurova’da çok sayıda höyük

belirlemiştir. Ancak bu yerleşim birimlerinden sadece Çatalhöyük ve Misis’ten

bahsetmiştir.

1930 yılında E.Gjerstad Kıbrıs’tan Kilikya’ya geçmiş, Yakapınar’ın

batısından Anamur’a kadar olan alanı inceleyerek bir rapor hazırlamıştır. Bu çalışma

bölgenin en eski yüzey araştırmalarından biri olarak değerlendirilebilir.


14

1932-1938 yıllarında S.L.Woolley Antakya yakınlarında bulunan 5

yerleşmede kazılar yaptı. Bu merkezler Al Mina, Seleucia, Alalah , Tabara al-Akrad

ve Tell Esh-Sheik’dir.

1934 yılında H. Goldman (1935) Kıbrıs’tan Kilikya’ya geçmiş ve yerleşim

alanlarını inceleyerek bir rapor hazırlamıştır. Bölgenin en eski bilgilerini veren yüzey

araştırmasıdır.

1936 ‘da E.H.King Ovalık Kilikya’yı tamamen gezmiş ve yazılarında Kilikya

hakkında bilgi vermiştir.

1937-38 yıllarında Liverpool Üniversitesi’nden J.Garstang, Wacchter ve

M.V. Seton-Williams, Adana Arkeoloji Müzesi Müdürü A.R. Yalman ile birlikte

Sirkeli, Kazanlı, Çavuşlu ve Yarımhöyük’te çalıştıktan ve birçok höyüğü

kaydettikten sonra Yumuktepe’te çalışmalara başlamıştır.

1937-39 ve 1946-47 dönemlerinde Garstang (1953) tarafından Mersin-

Yumuktepe’de kazılar yapılmıştır. 1993 yılından itibaren I. Caneva ve V. Sevin

tarafından kazışlara tekrar başlanmıştır. Önemi; bu yerleşim Anadolu, Suriye ve

Akdeniz kronolojisinin oluşmasını sağlamıştır. Mersin Yumuktepe’de 33 arkeolojik

tabaka tespit edilmiştir. Mersin Yumuktepe Kilikya Bölgesinin iskan tarihiyle ilgili

temel bilgiler verir.

Kilikya Bölgesinin temel coğrafi ve jeolojik bilgilerinin ilk kez , F.W.

Ainsworth(1842), W.M. Ramsay(18890) ve D.G. Hogarth ve J.A. Monro (1893)

vermiştir.

1945 yılında H. Bossert ve H. Çambel de , sahildeki ve dağ eteklerindeki

yerleşim alanlarını incelemişlerdir.

1947’de Karatepe-Aslantaş ‘da Bossert ve U.Bahadır Alkım tarafından

yürütülen bir ön çalışmada açılan sondajda bir dizi kırık ortostat kalıntıları ortaya

çıkarıldıktan sonra kazılar başlamıştır. Kazılarda M.Ö.8.-7. yüzyıllara tarihlenen ,

düzenli aralıklarla yerleştirilmiş masif kulelerle desteklenen poligonal bir çevre

duvarı ile korunan 195x375 m’lik bir alanı kaplayan bir Geç Hitit Kalesini ortaya

çıkarmıştır(Çambel, 2001).


15

1948 yılında Tarsus’ta Adliye Sarayı’nın temeli kazılırken bir Roma evinin

mozaiği ile karşılaşılmış ve kazılardan sonra mozaikler Hatay Arkeoloji Müzesi’ne

taşınmıştır.

1951 yılında M.V.Seton-Williams, P.Taylor ve M.Rankin tarafından bölgenin

2000’li yıllara kadarki en kapsamlı yüzey araştırması gerçekleştirilmiştir. Klasik

öncesi yerleşim birimleriyle daha geç dönemlere ait 149 yerleşme tespit edilmiş,

toplanan seramikler değerlendirilmiştir.

1952’de Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü üyesi Michael Gough Kilikya’nın

klasik mimarisi üzerine çalışmalar yapmıştır.

1956-1961 yılları arasında Ceyhan Nehri’nin kuzey sahilindeki Misis’te,

H.Th.Bossert tarafından çeşitli alanlarda sondaj kazıları yapılmıştır. 1956 yılında şu

an da Misis Mozaik Müzesi olarak kullanılan alandaki 4.yüzyıl mozaiklerini açma

çalışmaları yapılmış, höyükte ise Bizans kültür katında çalışılmıştır.

1964-1966 yılları arasında H.Çambel tarafından Adana,İçel ve Antakya’nın

kıyı kesimlerinde ve Adana kent merkezinde bir yüzey araştırması yapılmıştır.

1964’de G.E.Bean Dağlık Kilikya’yı gezmiş ve gördüklerini yazıp

yayınlamıştır. 1968’de de T.B.Mitford Dağlık Kilikya’yı gezmiş ve gördüklerini

yayımlamıştır.

1965 yılında Adana Müze Müdürlüğü tarafından Çavuşlu, Sirkeli, Tırmıl,

İncirlik, Kürkçüler, Mercin ile birlikte Tepebağ’da da sondaj kazısı yapıldığından söz

edilmektedir. Adana Müzesi’nin yaptığı çeşitli sondaj ve kurtarma çalışmaları

esnasında günümüz Merkez Bankası’nın üzerine inşa edildiği alanda Roma

Dönemi’ne tarihlenmiş mozaiklerin bir kısmı kurtarılarak müzede sergilenmeye

başlamıştır.

1965 yılında Tufanbeyli’nin yaklaşık 15km. kuzeydoğusunda yer alan Şar

Köyü’ndeki Kapadokya Comanası’nda R.P.Harper ve İ.Bayburtluoğlu tarafından

tapınakta ve Heroon’da bir sezon kazı yapılmıştır. Bu önemli kent ve çevresindeki

ayrıntılı çalışmalar, 2002 yılından itibaren Serdar Girginer tarafından

yürütülmektedir.


16

1971 yılında Adana Müzesi uzmanları Kelenderis’in Nekropolü’nde hiç

açılmamış bir mezarı açmışlardır. Aynı yıl Anemurium’daki Erken Bizans

Dönemi’ne ait Nekropolis Kilisesi kazıları da müze tarafından yapılmıştır.

1986 yılında Serra Durugönül tarafından doğuda Lamos Çayı, batıda Göksu

Çayı ile sınırlanan, Adamkayalar kabartmaların da dahil olduğu alan çalışılmıştır.

1987 yılında Levent Zoroğlu Doğu Dağlık Kilikya’da (Göksu Nehri ve

Limonlu Çayı arasında ) yüzey araştırması yapmıştır.

1985-1986 yıllarında Anamur Müzesi tarafından Bozyazı-Nagidos’ta

Paşabeleni Tepesi’ndeki Nekropol’de iki mevkide kurtarma kazıları yapılmıştır. 1998

yılında Serra Durugönül başkanlığında Nagidos kazıları başlamıştır.

1988 yılında H.Mustafa Sayar Ovalık Kilikya’da, 1990 yılından itibaren de

tüm Kilikya Bölgesi’nde (Alanya’dan Antakya’ya kadar olan alanda) epigrafi ve

Tarihi Coğrafya yüzey araştırmalarına başlamıştır. Çalışmalar son yıllarda “Kilikya

Yüzey Araştırmaları” adıyla devam etmektedir.

1992’de Antakya kıyılarında, Arsuz’dan Suriye sınırına kadar olan bölgede

sualtı yüzey araştırması yapılmıştır. ODTÜ Sualtı Topluluğu Batık Araştırmaları

Grubu tarafından yine aynı yıl başlatılan ve 1998’e kadar devam eden çalışmada,

Kilikya kıyılarında çalışılmıştır.

Mersin-Erdemli/Merdivenlikuyu (Ayaş) beldesinde yer alan Elaiussa

Sebaste’de ilk programlı kazılar 1995 yılında E.E.Schneider tarafından başlatılmıştır.

1995 yılında ise, bir yıl önce başlayan projeyle Mersin Üniversitesi’nden

Serra Durugönül, Dağlık Kilikya’da yüzey araştırmasına başlamıştır. Aynı yıl,

M.İ.Tunay Silifke ve çevresinde yüzey araştırmasına başlamıştır ve çalışmalar 1998

yılında sona ermiştir.

Mersin Soli Höyük ve Pompeiopolis’teki kazılara, 1999 yılından itibaren

Mersin Arkeoloji Müzesi Başkanlığı’nda ve Remzi Yağcı’nın bilimsel

danışmanlığında başlanmıştır.

2002 yılında ise Serdar Girginer Adana ve Kayseri’de yüzey araştırmalarına

başlamıştır. 2002 yılında Adana- Tufanbeyli (eski Mağara) 2003 yılında Adana-

Saimbeyli (eski Hacın), 2004 yılında ise, Adana- Kozan (eski Sis), Ceyhan,

Yumurtalık, Yüreğir, Seyhan, Osmaniye ve Kayseri-Sarız’da çalışmıştır.


17

A.Yener 1995 yılından bu yana Amik Ovası’nda yüzey araştırmalarına devam

etmektedir. Bu çalışmalarda Amik Ovası’nda 258 höyük, Asi Nehri Deltası’nda ise,

56 yerleşme tespit edilmiştir.

Mersin Üniversitesi’nden Serra Durugönül, Mersin Kızkalesi’ndeki yüzey

araştırmalarına 2004 yılında başlamıştır.

2.2.Arkeometri Çalışmaları

Arkeometri, insanlığın kültür tarihini anlamada arkeologlara yardımcı

olabilmek için antik eserlerin ve materyallerin pozitif bilim yöntemleriyle

incelenmesidir. Arkeometri genel bir tanım olarak, arkeolojinin, doğa bilimleriyle

bağlantısını kuran bir yöntemdir ve gelişimi de arkeolojiden çok doğa bilimlerinin

gelişmesine bağlıdır. Antik eserlerin nasıl, ne zaman, nerede, kimler tarafından ve ne

için yaratıldığını anlayabilmek amacıyla arkeologlar çok çeşitli alanlardan uzman

kişilerin yardımını istemektedirler. Arkeometri, fen bilimleriyle arkeolojinin

ilişkisine de denebilir.

Arkeometrinin işlevi ise, genel olarak, optik (hava fotoğrafı, fotogrametri vb.)

ve jeofiziksel (rezistivite, elektrik sondası vb.) yöntemlerle ören yerlerinin

saptanması; radyoaktif (karbon 14, potasyum-argon, termolüminesans, elektron spin

rezonans vb.) ve radyoaktif olmayan (arkeomanyetizma, obsidien hidrasyonu,

dendrokronoloji, palinoloji vb.) yöntemlerle yaş tayini ve mutlak tarihlendirme

yapılması; radyoaktif (nötron aktivasyonu, atomik soğurma spektrometresi vb.) ve

bazı fiziksel yöntemlerle (optik mikroskobi, x-ışını floresansı, kızılötesi soğurma vb.)

hammadde saptanması; paleoantropoloji, arkeobotanik, arkeozooloji, toprak

analizleri, jeomorfolojik ve jeokronolojik yöntemlerle doğal çevre, biyolojik ortam

ve nüfus gibi koşulların belirlenmesi; çeşitli kimyasal ve fiziksel analizlerle

restorasyon ve konzervasyon yapılmasında yardımcı olunması; matematiksel

kümeleme ve serileme yöntemleriyle tipolojik sınıflandırmanın ve teknolojik düzeyin

belirlenmesidir.

Arkeometri çalışmalarının 19. yüzyıl başlarına kadar gittiği söylenebilir.

Bugünkü anlamda çalışmaların ARKEOMETRİ adı altında boyut kazanması 1950-


18

60 yılları arasına rastlar Arkeometrinin Türkiye'deki gelişimi ise 1980'de bir grup

prehistoryacı ve Yakındoğu arkeoloğu tarafından başlatıldı. İlk arkeometri

çalışmaları arkeometallurji, jeofizik, jeomorfoloji ve radyoloji alanlarında

yoğunlaşmıştı. Daha sonraki süreçlerde hammadde analizleri, termolüminesans gibi

yöntemler kullanılarak çanak-çömlek tanımlamaları da yapılmaya başlandı. 1985

yılında Kültür Bakanlığı tarafından düzenlenen yıllık sempozyuma arkeometri

bölümü de eklendi.

Ögelmen ve Kapur (1982) termoliminasın bazaltik kayaçların ayrışma

derecesini saptamada kullanılabileceğini ortaya koymuşlardır.

Arkeolojik eserin kaynağının bulunabilmesi, üretim teknolojisi, hangi bölgede

üretildiği ve buna bağlı olarak ticari ilişkiler, üretim çağı, benzerlikleri ve sahteliği

aydınlatılabilir. Amaca bağlı olarak nitel, yarı nicel veya nicel analiz yapılarak eserin

ana bileşenleri ve iz element içerikleri saptanabilmektedir. Uygulanan yöntemleri ve

amaçlarına göre sınıflandırılabilir (Kunç, 1985).

Türetken ve Mahmoud (1989) , Termonilüminesans yöntemi ile seramiklerin

pişirilme sıcaklıklarının tespit edilebileceğini ortaya atmıştır.

Alkım (1966) ‘a göre Geç Hitit Dönemi hakkında bilgi veren Gaziantep ili

sınırları içindeki Yesemek Taş Ocağı ve Heykel Atölyesi hakkında şöyle

değerlendirme yapmıştır. Bu alana geçmeden önce, karşılaştırma açısından Anadolu

ve yakın çevresindeki taş ocakları üzerinde durulması düşünülmüştür. M.Ö.II ve I.

bin yılında faaliyet göstermiş olan taş ocakları ve heykel atölyeleri sıralandığında ;

M.Ö.II. bin yılında Küçük Asya’da , Alacahöyük yakınında ki Kalınkaya, diğeri

Boğazköy, üçüncüsü ise Tilmen taşocaklarıdır. M.Ö.I.Binde Yesemek, Domuz tepe

ve Karkamış bulunmaktadır. Bunlardan Domuz tepe Osmaniye ili , Bahçe İlçesi ,

Çerçioğlu köyünün 2,5 km güney doğusunda bulunan Domuz tepe harabelerinin

içerisindedir. Domuz tepe ve çevresinde yoğun bir bazalt damarı bulunduğu için

M.Ö.9-8. yüzyıllara ait Domuz tepe menşeli esreler bu sağlam volkanik kayaçtan

yapılmıştır. Bu malzeme Karatepe’de de kullanılmıştır. Domuz tepe ‘de bulunan ve 5

parça halinde kırılmış olup , Karatepe için sipariş edildiği anlaşılan bir hayat ağacı

kabartması vardır ki bu da M.Ö. VIII. Yüzyıla aittir. Daha o devirde kırılmış ve

muhtemelen taş ocağında ki ustalar tarafından işleme yerinde terk edilmiştir. Aynı


19

parçanın adeta bir eşi Karatepe’de birkaç parça halinde meydana çıkarılmış ve

restore edilmiştir. Bu esrelerin buraya Ceyhan nehri yolu ile getirilmiş olabileceği

düşünülmektedir.

1984 ‘te Karatepe Bölgesinde ki bazalt kayaçlardan yapılan arkeolojik

eserlerde görülen bozulmaların anlaşılması ve önlenmesi için gerekli önlemleri

almak amacıyla bir ön çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada kazı bölgesinden alınan

bazı bazalt örneklerin mineralojik ve petrografik özellikleri optik mikroskop ve x-

ışınları toz difraktometresi metodları ile incelenmiştir. Bozulmaya dayanıklılık ve

bozulmalar donma erime , ıslanma-kuruma ve tuz deneyleri ile gözlenmeye

çalışılmıştır(Caner, 1985).

Çambel ve arkadaşları (1998) Karatepe ve Domuztepe’de ki arkeolojik eser

yapımında kullanılan bazaltların kaynak alanlarını araştırmışlardır.

1997’de Adana müzesinde bulunan bazalttan yapılma Tanrı Tarhunda

Heykelinin kaynak kayacının saptanması, minerolojik ve mikromorfolojik özellikleri

için Arkeolog M. Süslü tarafından yüksek lisans tez çalışması yapmıştır (Süslü,

1997).

2001 ‘de Arkeolog Adem Yıldız ise Kilikya Bölgesi’nde ki Anavarza

kentinin yapı ve taş eserlerinin malzeme tespiti ile petrografik incelemelerde

bulunmuş ve konu ile ilgili yüksek lisans çalışması yapmıştır. Bu çalışmasında

Anavarza antik kentinde ki sütunlu caddede kullanılan granitin mısır granitleri ile

benzerlik gösterdiğini saptamıştır.

2002’de Dr. Mehmet Kobaner Elaiussa Sebaste Bizans Sarnıcı harc-

betonunu mineral minerolojik ve mikromorfolojik özelliklerini araştırıp konu ile

ilgili yüksek lisans tez çalışması yapmıştır.

Arkeoloji araştırmalarında ele geçen kültür kalıntılarının çoğunluğu ayrışma

etmenlerine göreceli olarak daha çok dayanan toprak ve taş malzemedir. Jeoloji ve

Arkeoloji bilimlerinin birleştiği noktada burasıdır.


20

3.MATERYAL VE METOD Şule DEMİRKIRAN

21

3. MATERYAL VE METOD

3. 1. Materyal

Çalışılan örnekler Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel

Müdürlüğünden alınan izinle birlikte Mersin Müzesi ve Tarsus Müzesi’nden elde

edilmiştir. 1, 2, 3, 4 ve 5 numaralı örnekler Mersin Müzesinden elde dilen

örneklerdir. 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13 numaralı örneklerde ise Tarsus Müzesinden

elde edilmiştir.

3.1.1.Örnekler

Örnek 1: Mersin Müzesinden savaş tasviri yapılmış bir rölyef

parça.Müzeye Güzel Sanatlar Galerisinden hibe olarak getirilmiştir. Kabartmanın

sağında biri ata binmiş solunda ise ayakta betimlenmiş iki savaşçı figürü ve en

solda sadece başı ve sol kolunda tuttuğu kalkanı korunmuş olan bir figür

görülmektedir. Ayakta duran savaşçı ata binen savaşçıdan biraz daha büyük

verilmiştir.Çıplak oluşu onun bir kahraman olduğunu veya bir batılıyı yansıttığını

düşündürmektedir. Eser Roma Dönemine aittir.

Boy:72 cm

En:109 cm

Kalınlık:15,5 cm

Şekil 3.1. Örnek 1’e ait Mersin Müzesi Mimari Kabartmasından bir görüntü


22

Örnek 2: Mersin Müzesinden bir sütun başlığı. Korint sütun başlığı, alttan

üste doğru 4 sıra akantus yapraklarıyla bezenmiştir. Başlık sütun ve üst mimari

öğe arasındaki dengeyi sağlamak için alttan yukarıya doğru genişleyen bir forma

sahiptir. Bu tarz sütun başlıkları Helenistik Dönemden itibaren özellikle Roma

Döneminde çok kullanılmıştır. Eser Roma Dönemine aittir.

Boy:47 cm

En:60 cm

Kalınlık:40 cm

Şekil 3.2. Örnek 2’e ait Mersin Müzesi Sütun Başlığından bir görüntü


23

Örnek 3: Mersin Müzesinden bir arşitrav parçası. Arşitravlar, sütunlar ile

üst yapı sistemi arasında yer alan mimari öğelerdir. Buradaki arşitravın alt

kısmında 2 sıra inci dizisi bulunmaktadır. Üzerinde yumurta-ok dizileri

bulunmaktadır. İşlemenin üstündeki kısımda 2 Medusa başı ve onları birbirine

bağlayan girlant motifleri vardır. Eser Roma Dönemine aittir.

Boy:68 cm

En:139 cm

Kalınlık:44 cm

Şekil 3.3. Örnek 3’e ait Mersin Müzesi Arşitravdan bir görüntü


24

Örnek 4: Mersin Müzesinden bir payanda. Yarısütun biçimindeki

destektir. Düz şekilde inmiş ve alt kısımda 3 sıra halinde profil vardır. Eser Bizans

Dönemine aittir.

Boy:90 cm

En:42 cm

Kalınlık 19 cm

Şekil 3.4. Örnek 4’e ait Mersin Müzesi Payandadan bir görüntü


25

Örnek 5: Mersin Müzesinden bir sütun başlığı. Kompozit başlıklarda

olduğu gibi burada da, altta büyük iki akantus yaprağı , üstte iyon sütun başlığında

kullanılan volütler bulunmaktadır. Volütlerin üzerinde işlemesiz iki sıra profil

vardır. Eser Bizans Dönemine aittir.

Boy:37 cm

En:47 cm

Kalınlık: 47 cm

Şekil 3.5. Örnek 5’e ait Mersin Müzesi Sütun Başlığından bir görüntü


26

Örnek 6: Tarsus Müzesinden bir lahit. Lahdin gövdesinde girlant motifleri

ve aralarında Eros’lar kenarlarda ise Nike’ler bulunmaktadır. Semerdam kapak ise

sol tarafı işlenmemiş bir akrotere sahiptir. Bu durum belkide lahdin

tamamlanmamış olduğuna işaret etmektedir. Sağ akroter ise palmet motifi ile

bezenmiştir.

Boy:167,5 cm

En:255 cm

Kalınlık:120 cm

Şekil 3.6.Örnek 6’a ait Tarsus Müzesi Lahitten bir görüntü


27

Örnek 7: Tarsus Müzesinden sütun kaidesine ait kırık bir parça. Alt kısım

kare , üzerinde silindirik kısım ve onu takip eden yuvarlak üst bölümden

oluşmaktadır.

Boy:19 cm

En:59,5 cm

Kalınlık:52

Şekil 3.7. Örnek 7’e ait Tarsus Müzesi Mimari Parçadan bir görüntü


28

Örnek 8: Tarsus Müzesinden bir sütun başlığı. Bu korint sütun başlığında

iki sıra halinde akantus yaprakları işlenmiştir. Stilize bitki motifleri bu parçanın

Bizans Dönemine ait olduğunu göstermektedir.

Boy:58,5 cm

En:67,5 cm

Kalınlık: 67,5 cm

Şekil 3.8. Örnek 8’e ait Tarsus Müzesi Sütun Başlığından bir görüntü


29

Örnek 9: Tarsus Müzesinden etütlük bir mimari parça. Düz kare şeklinde

büyük bir parçadır.

Boy:37,5 cm

En:98 cm

Kalınlık:75 cm

Şekil 3.9. Örnek 9’a ait Tarsus Müzesi Mimari Parçadan bir görüntü


30

Örnek 10: Tarsus Müzesinden etütlük bir mimari parça. Eser yaprak

motifleriyle bezenmiştir.

Boy:50,5 cm

En:38 cm

Kalınlık:38 cm

Şekil 3.10. Örnek 10’ a ait Tarsus Müzesi Mimari Parçadan bir görüntü


31

Örnek 11: Tarsus Müzesinden M.S.3.yy.’a (Roma Dönemi) ait bir erkek

heykeli. Başı sol kol dirsekten sol elde bilekten eksiktir. Ayrıca küçük kopmalar

şeklinde yeni kırıklarda mevcuttur. Ayakta duran heykel toga giymiş, kıyafetinin

kıvrımları oldukça belirgin göbek üstünde baştan ve kol altından gelen kumaşın

düğümlendiği görülmektedir. Sol dizi hafifçe öne doğru kırık, ayaklar açıkta ve

altta küçük bir kaide mevcuttur. Mermer beyaz ancak heykelin yüzeyi kalker

tabakası ile kaplıdır.

Boy:191 cm

En:78,5 cm

Kalınlık:78,5 cm

Şekil 3.11.Örnek 11’e ait Tarsus Müzesi Heykelinden bir görüntü.


32

Örnek 12: Tarsus Müzesinden M.S.2.yy.’a (Roma Dönemi) ait giysili

kadın heykeli. Kıyafeti chiton ve chimationdan oluşmaktadır. Chiton kıvrımları

düz bir şekilde aşağı doğru inmiştir. Chimation ise alta göre daha az kıvrımlıdır.

Chitonun altından sadece ayak parmakları gözükmektedir.

Boy:126 cm

En:52,5 Cm

Kalınlık:52,5 cm

Şekil 3.12.Örnek 12’e ait Tarsus Müzesi Heykelinden bir görüntü


33

Örnek 13: Tarsus Müzesinden M.S. 2.yy.’a (Roma Dönemi) ait bir mezar

steli. Stelin figürleri bir tapınak modelinin içinde yer almaktadır.Bir figür klineye

uzanmış ve onun önünde ayakta duran bir çocuk figürü betimlenmiştir. Uzanan

figür ölmüş olan kişidir. Ayakta duran çocuk ise onun hizmetlisidir. Betimlemenin

altında 3 sıra Yunanca yazıt vardır.

Boy: 44 cm

En: 35,5 cm

Kalınlık: 35,5 cm

Şekil.3.13.Örnek 13’e ait Tarsus Müzesi Mezar Stelinden bir görüntü


34

3.2. Metod

Tüm örneklerin Tarama Elektron Mikroskopisi (SEM) ve X-ışınları

Difraktometresi (XRD) yapılmıştır.

X-Işını Difraksiyon spektroskopisi isminden anlaşılacağı üzere X-ışını

denilen Ultraviyole ışından daha kuvvetli fakat Gamma ışınından daha zayıf

enerjili ışın kullanılarak yapılan analizi temel alır. X-Işınları bir atom boyutunda

ki elektromanyetik radyasyondur.1895’de bulunan bu yöntem minerallerin atomik

düzeyde çalışılmasını sağlamıştır. X-Işını, kayaç ve topraklarda kristalen

materyallerin parmak izleri olarak adlandırılan yansımaların saptanması ve

yapıların belirlenmesi olarak iki ana alanda kullanılır(Sayın,1998).

X-Işınlarının madde ile olan etkileşimi ile ortaya çıkan olaylar bazen ışının

dalga özelliğiyle, bazen de ışının parçacık özelliğiyle açıklanmaktadır. X-ışınları

kırınımının açıklanmasında ışınların dalga özelliği, karakteristik spektrumun

açıklanmasında ise ışınların parçacık özelliği geçerlik kazanır (Sayın,1998).

X-ışını difraksiyonu, malzemelerin kristallografik özelliklerinin ve

içerdikleri fazların belirlenmesini sağlayan hasarsız analiz yöntemidir. Toz

numunelere uygulanan X-ışını difraksiyonu sonucu kristal yapısının yanısıra, tane

boyutu ve tercihli yönlenme gibi özellikler belirlenebilir. Aynı zamanda, içerdiği

fazlar hakkında bilgi sahibi olunmayan numunelerin analizi sonucunda elde edilen

verilerin ilgili veri tabanı ile karşılaştırılması sonucu numunenin içerdiği fazlar

belirlenebilir.

XRD sistemi; çoğunlukla ağır elementlerden oluşan, katı anorganik ve

kristalin maddelerin araştırılmasına uygun bir aletsel yöntemdir. Yöntem, süper

iletkenler, seramikler, metaller, alaşımlar, katı çözeltiler, heterogen katı

karışımlar, korozif maddeler, çelik, kaplama malzemeleri, maden analizleri,

toprak analizleri, safsızlık dope edilmiş yarı iletkenler, böbrek ve mesane taşları,

bazı adli konularda, bazı boyar maddeler, pigmentler, çimentolar, doğal veya

yapay mineraller, herhangi bir malzemenin içerdiği bileşik veya elementlerin

tayini, inorganik polimerler, faz diyagramlarının ve faz dönüşümlerinin

araştırılması, bazı kristalin veya amorf kompleks bileşiklerinin incelenmesi gibi

bir çok konuda yaygın kullanım alanına sahiptir. Yaygın olmamakla birlikte bazı


35

katı organik bileşiklerin, katı organik polimerlerin, plastiklerin, organik boyar

maddelerin v.s. analizlerinde de kullanılmaktadır.

Mermerlerin öğütülmesiyle oluşan toz parçacıklar lamellerin üzerine

yerleştirilmiştir ve 20-40 (2Ɵ) aralığında ki bakır tüplerde X-Işını kırınım

aygıtıyla 40 kV ve 40mA aralığında kırınımlar elde edilmiştir.

Taramalı Elektron Mikroskobu veya SEM (Scanning Electron

Microscope), çok küçük bir alana odaklanan yüksek enerjili elektronlarla yüzeyin

taranması prensibiyle çalışır. Manfred von Ardenne öncülüğünde 1930 'lı yıllarda

geliştirilmiştir. En sık kullanıldığı biçimiyle, yüzeyden yayılan ikincil (secondary)

elektronlarla yapılan ölçüm, özellikle yüzeyin engebeli (topografik) yapısıyla

ilişkili bir görüntü oluşturur.

Taramalı Elektron Mikroskobu’ nda (SEM) sıvı olmayan ve sıvı özellik

taşımayan her türlü iletken olan olmayan numune incelenebilir. Her çeşit metaller,

tekstiller, fiberler, plastikler polimerler, parçacıklar(kum, çakıl, polen..vs)..vs

incelenebilir. İletken olmayan numuneler çok ince (yaklaşık 3 Å/saniye) iletken

malzemeyle kaplanarak incelenebilir hale getirilir. Biyolojik numuneler sıvı ihtiva

edebilir bu tür malzemeleri inceleyebilmek için critical poin drier sayesinde

numunenin yapısı ve şekli bozulmadan kurutularak mikroskopta incelemeye

elverişli hale getirilir.

Hazırlık basamaklarından geçtikten sonra numune Elektron

Mikroskobunda incelenmeye hazır hale gelir. Numunenin yapısına göre

değişmekte olan vakum süresi beklenir; bu süre ortalama 30dk.’dır. Vakum süresi

tamamlandıktan sonra numunenin yüzey şeklinin resmi alınabilir.

Örnekte ki verileri elde etmek için örnekler altın paladyum ile kaplanmış

ve 500x mikroskop büyütmelerinde submikroskopik, 20μm büyütmelerde de

mikromorfolojik çalışmalar yapılmıştır.

Müzelerden alınan örnekler üzerinde X-Işınları Difraksiyonu ve Tarama

Elektron Mikroskopisi ne bakıldıktan sonra Afyon, Burdur ve Muğla’dan gelen

mermerler üzerinde de aynı minerolojik analizler yapılmıştır.


36

4.BULGULAR VE TARTIŞMA Şule DEMİRKIRAN

37

4.BULGULAR VE TARTIŞMA

Mersin Müzesi ve Tarsus Müzesi’nde ön inceleme yapılıp, Tarama Elektron

Mikroskopisi (SEM) ve X Işınları Difraksiyonu (XRD) yapılmak üzere Kültür ve

Turizm Bakanlığı Kültür ve Müzeler Genel Müdürlüğünden izin alınarak toplamda

13 mermer eserlerden örnek alınmıştır. Alınan 13 numunenin Erciyes Üniversitesi

Teknoloji Araştırma ve Uygulama Merkezi Laboratuarlarında X-Işınları

Difraksiyonu(XRD) yöntemiyle mineralojik özelliklerine bakılmasıyla birlikte 4

numunenin de Tarama Elektron Mikroskopisi(SEM) yöntemiyle de ayrıca içeriğine

bakılmıştır. Alınan sonuçlara göre kökenlerin tespiti için Afyon, Burdur ve

Muğla’dan elde edilen mermer numuneler üzerinde de aynı yöntemle mineralojik

analizleri yapılmıştır.

4.1.Örnek 1:

Mersin Müzesinden mimari kabartma.Örnekte baskın olan mineral,

metamorfik kayaçların (mermer) ana bileşeni olan, 2,98Å aralığında ki Kalsiyum

Karbonat(CaCO3) mineralidir.Bu minerali düşük düzeyde de olsa , 3,11 Å aralığında

Dolomit (CaMg(CO3)2) minerali izlemektedir.

Şekil 4.1.Örnek 1 XRD Sonucu


38

4.2.Örnek 2

Mersin Müzesinden sütun başlığı. Örnekte baskın olan mineral Kalsiyum

Karbonat(CaCO3) mineralidir. Kalsiyum Karbonat mineralini de çok düşük düzeyde

Dolomit(CaMg(CO3)2) minerali izlemektedir.


4.3.Örnek 3

Mersin Müzesinden Arşitlav (Mimaride sütun başlıkları üzerine oturarak

sütunları birbirine bağlayan ve örtü sisteminin ağırlığını sütun başlıklarıyla sütunlara

ileten yatay taş blok).Örnekte baskın olan mineral kalsit(CaCO3) mineralidir.



39

4.4.Örnek 4

Mersin Müzesinden Payanda. Örnekte baskın olan mineral Kalsiyum

Karbonat(CaCO3) mineralidir.

Şekil 4.4. Örnek 4 XRD Sonucu

4.5.Örnek 5

Mersin Müzesinden sütun başlığı. Örnekte baskın olan mineral Kalsiyum




40

4.6.Örnek 6

Tarsus Müzesinden Lahit. Örnekte baskın olan mineral Kalsiyum



4.7.Örnek 7

Tarsus Müzesinden sütun altlığı. Örnekte baskın alan mineral Kalsiyum

Karbonat(CaCO3) mineralidir. Kalsiyum Karbonatı düşük düzeyde

Dolomit(CaMg(CO3)2) minerali izlemektedir.



41

4.8.Örnek 8

Tarsus Müzesinden sütun başlığı. XRD sonuçlarına göre örnekte baskın olan

mineral kalsit(CaCO3) mineralidir.Tarama Elektron Mikroskopisi (SEM)

görüntülerine bakıldığında ise dolomitin çözünürlüğünün düşük olması nedeniyle

malzemenin kaliteli olduğu anlaşılmaktadır.Bunun nedeni dolomitin varlığının

eserlerde erimeye karşı dayanıklılığı sağlamasıdır(Şekil 4.9.). Örnek homojen

kristalli bir yapıya sahiptir.Dolomit ve Kalsit mineralleri iç içe olup birlikte

gözlemlenmişlerdir.(Şekil 4.8.) Mineralin boyutları tek düze olup SEM

görüntülerinde saptandığı gibi herhangi bir yabancı madde ana dokuda

bulunmamakta ve malzemenin yüksek kalitesini ortaya koymaktadır.

Şekil 4.8.Örnek 8’in Ana Dokusundaki Homojen Kalsit ve Dolomit Minerallerinden oluşan Agregat Dağılımı.

Şekil 4.9.Örnek 8’de ki birbirine eş boyuttaki Dolomit mineralleri.


42

Şekil 4.10.Örnek 8’de ki çözünmemiş Dolomit mineralleri.

Şekil 4.11.Örnek 8’de ki Organik Karbonatlar.


43

Şekil 4.12.Örnek 8’de mineral parçacıklarının kayaç oluşum sürecinde ki yönlenmeleri.


4.9.Örnek 9

Tarsus Müzesinden etütlük mimari parça. XRD sonuçlarında örnekte baskın

alan mineral Kalsiyum Karbonat(CaCO3) mineralidir ve onu düşük düzeyde

dolomit(CaMg(CO3)2) minerali izlemektedir. SEM görüntüleri ise kırılmalar ve kimi

konumlarda ise ikincil kalsit oluşumları gözlemlenmektedir.(Şekil 4.15.) Örnek 9


44

,Örnek 8’e göre bozunmuş/ayrışmıştır. Çözünme sonucu oluşan ikincil mineraller

arasında sonradan oluşan gözenekler gözlenebilmektedir.(Şekil 4.17.)

Şekil 4.14.Örnek 9’un ana dokusundaki Kalsit agregat dağılımı.

Şekil 4.15.Örnek 9’da ki çözünme kanalları ve İkincil kristal oluşumları.


45

Şekil 4.16.Örnek 9’da ki ikincil kalsit minerallerinin yüzeydeki dağılımları.

Şekil 4.17.Örnek 9’da ki ikincil ve yönlenmiş mineral kristalleri arasında oluşan gözenekler.


46

Şekil 4.18.Örnek 9’da ikincil kalsit ve yönlenmiş dolomitlerin arasında oluşan gözenekler.


4.10.Örnek 10

Tarsus Müzesinden etütlük mimari parça. Örnekte baskın olan mineral

kalsiyum karbonat(CaCO3) mineralidir ve onu düşük düzeyde dolomit(CaMg(CO3)2)

minerali izlemektedir.


47


4.11.Örnek 11

Tarsus Müzesinden sağlanan erkek heykeli. XRD sonuçlarında baskın olan

mineral kalsiyum karbonattır.(CaCO3) SEM görüntülerinde ise Örnek 9’da ki gibi

ikincil kalsit kristalleri ve gözenek oluşumu gözlenmemiştir. Bu örnek, Örnek 8 ve

9’a göre daha sert ve aşınması daha zor bir mermer malzemesinden oluşmaktadır.

Bozunmaya daha az uğramış olması ve ikincil kristallenmelerin saptanmaması

mermerin kalitesinin yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir.

Şekil 4.21.Örnek 11’in ana dokusundaki homojen agregat dağılımı.


48

Şekil 4.22.Örnek 11’in ana dokusundaki kalsit minerallerinin dağılımı ve oluşturdukları yüzey topografyası.

Şekil 4.23.Örnek 11’in ana dokusundaki kalsit mineralleri dağılımı ve yönlenmeleri.


49

Şekil 4.24.Örnek 11’in ana dokusundaki kalsit minerallerinin tek düze boyut dağılımları.


4.12.Örnek 12

Tarsus Müzesinden giysili kadın heykelinin, XRD sonuçlarında baskın olan

mineral kalsiyum karbonattır.(CaCO3) SEM görüntülerinde ise mermerin sertliğinin

kanıtları dikkat çekmektedir.(Şekil 4.27.) Mermer sertliğinden kaynaklı çözünmeler


50

küp yada V şeklinde oluşmaktadır.(Şekil 4.28.) Ayrıca yüzeyinin cilalanmış bir

görüntüsü vardır ki buda mermerin yüksek düzeyde metamorfize olduğunu

göstermektedir.

Şekil 4.26.Örnek 12’nin ana dokusunun homojen ve düşük düzeyde değişken topoğrafik görüntüsü .

Şekil 4.27.Örnek 12’in ana dokusundaki homojen kalsit agregatlarının dağılımı.


51

Şekil 4.28.Örnek 12’in ana dokusunun homojen topoğrafik yapısı.

Şekil 4.29.Örnek 12’in yüzeyindeki organik karbonat agregatı.


52


4.13.Örnek 13

Tarsus Müzesinden mezar steli. Örnekte baskın olan mineral kalsiyum

karbonat(CaCO3)tır.


4.14.Afyon Kaymak

XRD sonuçlarına göre örnekte baskın olan mineral yüksek düzeydeki

Kalsiyum Karbonat (CaCO3) mineralidir.Tarama Elektron Mikroskopisi (SEM)


53

görüntülerine bakıldığında ise Örnek 8 ve 9’da ki gibi ikincil kalsit kristallerinin

gözeneklilik oluşumu gözlenmemiştir. Ancak ana dokunun yüzey topografyası

Örnek 11 ve 12 ile benzerlik göstermektedir.(Şekil 4.38.) Yüzeyin cilalanmış gibi

olan görüntüsü Örnek 12 ile benzerlik göstermektedir. (Şekil 4.34.)

Şekil 4.32.Afyon Kaymak mermerinin ana dokusunun düşük düzeyde değişken olan topoğrafik görüntüsü

Şekil 4.33.Afyon Kaymak mermerinin homojen kalsit agregatlarının dağılımı


54

Şekil 4.34.Afyon Kaymak mermerinin ana dokusunun homojen topoğrafik yapısı



55

Şekil 4.36.Afyon Kaymak mermerinin ana dokusundaki kalsit mineralinin dağılımı ve oluşturduğu yüzey topoğrafyası.



56

Şekil 4.38.Afyon Kaymak mermerinin yüzey topoğrafyasında ki homojen kalsit dağılımı

Şekil 4.39. Afyon Kaymak XRD Sonucu

4.15.Afyon Şeker

Örnekte baskın olan mineral mermerin ana bileşeni ve yüksek düzeyde olan

Kalsiyum Karbonat (CaCO3) mineralidir.Tarama Elektron Mikroskopisine (SEM)

bakıldığında ise Örnek 8 ve 9’a göre daha sert ve aşınması daha zor bir mermer


57

malzemeden oluşmaktadır. Mermerin sertliğinden kaynaklı çözünüm kanalları

birbirine paralel konumda oldukları gözlemlenmiştir. (Şekil 4.45.)

Şekil 4.40.Afyon Şeker mermerinin ana dokusundaki homojen agregat dağılımı

Şekil 4.41.Afyon Şeker mermerinin ana dokusundaki farklı boyutlarda olan kalsit dağılımı


58

Şekil 4.42.Afyon Şeker mermerinin ana dokusundaki kalsit minerallerinin oluşturdukları yüzey topografyası

Şekil 4.43.Afyon Şeker mermerinin ana dokusunun homojen yüzey topografyası


59

Şekil 4.44.Afyon Şeker mermerinin ana dokusundaki homojen agregat dağılımı

Şekil 4.45.Afyon Şeker mermerinin ana dokusundaki birbirine paralel çözünme kanalları


60

Şekil 4.46.Afyon Şeker mermerinin ana dokusunun homojen tekrarlanmalar

Şekil 4.47.Afyon Şeker XRD Sonucu

4.16.Burdur

XRD sonuçlarına göre örnekte baskın olan mineral Kalsit(CaCO3)

mineralidir. Bu minerali düşük düzeyde diğer mineraller izlemektedir. SEM


61

görüntülerine bakıldığında ise Afyon Kaymak ve Afyon Şeker örneklerine göre daha

çok bozunmaya uğramıştır (Şekil 4.49) ve mineral içeriği çeşitlilik göstermektedir.

Ayrıca kırılmalar ve kimi konumlarda ise ikincil kalsit oluşumları

gözlemlenmektedir.

Şekil 4.48.Burdur mermerinin ana dokusundaki kalsit agregat dağılımı

Şekil 4.49.Burdur mermerinin ana dokusundaki ikincil kristal oluşumları ve mineral yüzeyindeki çözünme gözenekleri (boşlukları)


62

Şekil 4.50.Burdur mermerinin ana dokusundaki kalsit minerallerinin yüzeydeki dağılımları

Şekil 4.51.Burdur mermerinin ana dokusunun homojen yüzey topografyası


63

Şekil 4.25.Burdur Mermerinin XRD Sonucu

4.17.Muğla

XRD sonuçlarına göre örnekte baskın olan mineral Kalsiyum Karbonat

(CaCO3) mineralidir. SEM görüntülerine bakıldığında ise ikincil kalsit kristallerinin

arasında gözeneklilikler saptanmamıştır. (Şekil 4.54.) Ayrıca yüzeyinde cilalamış bir

görüntüsü vardır. Burdur mermerine göre daha sert ve aşınması daha zor bir mermer

malzemeden oluşmaktadır.

Şekil 4.53.Muğla mermerinin ana dokusundaki homojen kalsit agregatlarının dağılımı


64

Şekil 4.54.Muğla mermerinin ana dokusunun homojen yüzey topografyası



65

Şekil 4.56.Muğla mermerinin ana dokusundaki homojen kalsit agregatlarının dağılımı ve yüzey topografyası



66

Şekil 4.58.Muğla mermerinin ana dokusunun yüzey topografyası

Şekil 4.59.Muğla Mermerinin XRD Sonucu

4.18.Marmara

XRD sonuçlarında baskın olan mineral Kalsiyum Karbonat (CaCO3) ve onu

düşük miktarda Quartz (SiO2) minerali izlemektedir. SEM görüntülerine


67

bakıldığında ise paralel çözünüm kanalları saptanmıştır.(Şekil 4.63) Ayrıca Quartzın

varlığından kaynaklı çözünmeler V şeklinde oluşmaktadır. (şekil 4.61) Homojen

agregat dağılımı afyon şeker mermeri ile benzerlik göstermiştir.

Şekil 4.60.Marmara mermerinin ana dokusundaki homojen kalsit agregatlarının dağılımı

Şekil 4.61.Marmara mermerinin ana dokusundaki V şeklindeki çözünme kanalları


68

Şekil 4.62.Marmara mermerinin ana dokusundaki kalsit minerallerinin oluşturdukları yüzey topografyası

Şekil 4.63. Marmara mermerinin ana dokusundaki paralel çözünüm kanalları


69

Şekil 4.64.: Marmara mermerinin XRD sonucu


70

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Şule DEMİRKIRAN

71

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER

Çalışmada Kilikya Bölgesi’nin çeşitli yerlerinde bulunmuş ve Mersin Müzesi

ile Tarsus Müzesi’nde sergilenmekte olan 13 mermer eserden örnekler alınarak X-

ışınları Difraksiyonu Yöntemi ve Tarama Elektron Mikroskopisi(SEM) ile

mineralojik özelliklerine bakılmıştır. Yapılan analizlerde elde edilen sonuçlara göre,

Afyon Kaymak, Afyon Şeker, Burdur, Muğla ve Marmara mermeri üzerinde de

mermer örnekler ile karşılaştırma yapabilmek için aynı analizler yapılmıştır. Yapılan

mikromorfolojik ve mineralojik analizler sonucunda aşağıda ki sonuçlara

ulaşılmıştır.

1)XRD sonuçlarına göre eserlerin hepsinde mermerin ana bileşeni olan

Kalsiyum Karbonat(CaCO3) minerali yüksek düzeyde saptanmıştır. Ancak Örnek 1,

2, 7, 9 ve 10’da Kalsiyum Karbonat mineralinin dışında düşük düzeyde de olsa

Dolomit (CaMg(CO3)2) minerali de saptanmıştır. Ayrıcada kalsit mineralinin

ardından diğer minerallerde saptanmıştır. Bu minerallerin mermerin saflığından

olacağı gibi mermerin sertliğini de düşündürebilmektedir. Dolomit minerali

mermerde işlenmeyi zorlaştırmakla birlikte mermerin çözünürlüğünü de

azaltmaktadır. Bu nedenle Örnek 1, 2, 7, 9 ve 10 mimari eser olduğundan, antik

dönemde mimari yapılarda erimeye dayanıklı mermerler kullanıldığı söylenebilir.

2)Ayrıca mimari eserlerin analizlerinde çeşitli sonuçların elde edilmiş olması

da Kilikya Bölgesi’nde birçok mermer türünün kullanıldığının kanıtıdır. Bu da

Kilikya Bölgesi’nin bölge içi ve bölge dışı ticaretinin geliştiğinin göstergesidir.

3)Kilikya Bölgesi’ndeki plastik eserlerde (heykel,kabartma,lahit) ve mimari

eserlerde kullanılan mermerlerde farklılıklar saptanmıştır. XRD sonuçlarında

heykellerde sadece yüksek miktarda Kalsiyum Karbonat minerali saptanmasının

yanında mimari eserlerin bazılarında da Kalsiyum Karbonat mineralinin dışında

Dolomit minerali de saptanmıştır. SEM görüntülerine bakıldığında ise Örnek 8(sütun

başlığı) ve 9(etütlük mimari parça)’da ,Örnek 11(giysili kadın heykeli) ve 12(erkek

heykeli)’ye göre ikincil minerallerin ve bunların oluşumu sırasında meydana gelen

gözeneklerin daha fazla saptanması plastik eserlerde kullanılan mermerin mimari

eserlere oranla bozunmaya daha az uğramış olduklarının kanıtıdır. Bu da plastik


72

eserlerde kullanılan mermerin mimari eserlerde kullanılan mermerlerden daha

kaliteli olduğunun göstergesidir.

4)Yapılan mikromorfolojik analizler ışığında Örnek 12(giysili kadın heykeli)

ile Afyon Kaymak mermerinde benzerlikler saptanmıştır. Her iki örneğin XRD

sonuçları benzerlik göstermesi ile birlikte her iki örnekte de Kalsiyum Karbonat

minerali yüksek düzeyde saptanmıştır. SEM görüntülerinde ise kalsit agregalarının

dağılımı, topografik yüzey görüntüleri, mermerin parçalanma esnasında ki

sertliklerinde benzerlikler saptanmıştır. Örnek 12 M.S.2.yy.(Roma Dönemi)’a aittir.

Bu dönemde Afyon ilinin yakınlarında bulunan İscehisar(Dokimeion) ve

Suhut(Synnada)’ta da mermer ocakları aktif bir şekilde çalışılıyordu ve hatta bu

mermerler Efes Limanına getirilerek Anadolu’nun dışına da taşınmaktaydı.

5)Roma Döneminde Marmara Adasından (Prens Adaları-Prokennessos)

sütunlar ve lahitler yarı işlenmiş şekilde Akdeniz ve Karadeniz’e ihraç ediliyordu. Bu

nedenle Tarsus Müzesindeki Lahitten alınan parçanın XRD sonuçları ile Marmara

mermerinin XRD sonuçları karşılaştırılmış ancak bir sonuç elde edilememiştir.

6) Örnek 8(sütun başlığı) ile Burdur mermerinin XRD sonuçları benzerlik

göstermekle birlikte SEM görüntülerine baktığımızda ana dokudaki kalsit agregat

dağılımları, yüzey topoğrafyaları ve ikincil kristal oluşumları benzerlik göstermiştir.

7)Ayrıca Örnek 2’nin (sütun başlığı) XRD sonuçları da Örnek 8 ve Burdur

mermeriyle benzerlik göstermektedir.

8) Örnek 11(erkek heykeli) ile Afyon Kaymak mermerinin XRD sonuçları

benzerlik göstermesinin yanında SEM görüntülerinde Örnek 11’de gözlemlenen

kalsit agregatlarının dağılımları, düşük düzeyde değişken topografik görüntüleri

Afyon Kaymak mermerinde gözlemlenebilmiştir.

9) Örnek 4(payanda) Bizans Döneminde sık kullanılan bir mimari öğedir. Bu

nedenle kaynağının Marmara mermeri olduğu düşünülmüş. Ancak Örnek 4’ün XRD

sonuçlarında yüksek miktarda Kalsiyum Karbonat minerali saptanmış, Marmara

mermerinde ise Kalsiyum Karbonat mineralini düşük miktarda Quartz minerali

izlemektedir. Bu bağlamda iki örnek 4 ile Marmara mermeri benzeşmemektedir.


73

Sonuç olarak heykel örneklerinde Örnek 12(giysili kadın heykeli) ve Örnek

11(erkek heykeli) ışığında Kilikya Bölgesinde heykellerde Roma Döneminde Afyon

mermerinin kullanıldığı söylenilebilir. Örnek 2(sütun başlığı) ve Örnek 8’in (sütun

başlığı) Burdur mermeri ile benzeşmesi Kilikya Bölgesi’nde Roma Döneminde

mimaride Burdur mermerinin de kullanıldığı söylenebilir. Ayrıca mimari eserlerde

kullanılan mermerin çeşitliliğinden dolayı bölgedeki ticaretin gelişmiş olduğu

söylenebilir.

Kısıtlı sayıda eser incelenmiş olmasının yanında eserlerden alınan parçalar

çok küçük boyutlardaydı. Eserlerden büyük boyutlarda parça alınmış olsaydı

yapılan analizler çeşitlenebilir ve sonucu daha verimli hale getirebilirdi. Eserlerden

alınan parçaların Mohs Sertlik Skalasına göre sertlik dereceleri saptanmış olsaydı

örnekler üzerinde karşılaştırma yapmak açısından yardımcı olabilir.


74

75

KAYNAKLAR

AYDIN, A., 2001, Die Langgewichte aus den Museen in Adana und Mersin,Olba

Dergisi,1(4):35-41

AYDINOĞLU, Ü., 2008, Mersin Arkeolojik Kültür Envanteri, TC. Mersin Valiliği

Yayınları,Mersin, 239 s.

ÇELİK.,M.Y.,2008, Görüntü Analiz Yöntemlerinin Kayaç Özelliklerin Analizinde

Kullanılması , Mersem Dergisi, 2(7):62-69

ÇEVİK, N., 2005, Anadolu’da ki Kaya Mimarlığı Örneklerinin Karşılaştırılması ve

Kültürler Arası Etkileşim Olgusunun Yeniden İrdelenmesi, Olba

Dergisi,1(8):48-53

DURUGÖNÜL, S., 2000,Krallar, Rahipler ve Korsanlar, Yapı Kredi

Yayınları,2(3):78-85

DURUKAN, M., 1998, M.Ö. 301-188 Arasında Olba Territorium’un da Yaşanan

Siyasi Gelişme Gelişmeler, Olba Dergisi,1(1):26-37

IŞIK, Ç., 2006, Kaunos Liman Agorası Çeşme Binası, Mersem Dergisi,1(5): Afyon

KARAUĞUZ, G., DOĞANAY, O., 2007, İ.Ö. II. Binden Bizans Dönemine Kadar

Orta Anadolu’nun Güneyinden Akdeniz Kıyılarına Uzanan Yol Ağı Üzerine

Düşünceler, Olba Dergisi, 2(10):36-45

KEKEÇ, B., ÜNAL M., KEKEÇ E., 2006. Geçmişten Günümüze Konya’da Doğal

Yapı Taş Kullanımı, Mersem Dergisi, 2(8):52-65

KOBANER, M., 2000, Kilikya Bölgesi Harç Malzemeleri, Ç.Ü. Yüksek Lisans

Tezi, Adana, 93s. (yayınlanmamıştır)

SAYAR, M., 1992, Dağlık Kilikia Bölgesi Epigrafi Çalışmaları, Kazı ve

AraştırmaSonuçları Toplantısı, 3(11):62-71

SAYAR, M., 1999, Kilikya’da Tanrılar ve Kültler, Olba Dergisi, 1(5):16-23

STRABON, 1993, Antik Anadolu Coğrafyası, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Yayınları,

İstanbul,296 s.

SÜSLÜ, O.M., 1997, Adana – Cine Köyünde Yeni Bulunan Geç Hitit Dönemine

Ait Bazalt Eserin Minerolojik ve Mikromorfolojik özelliklerinin ve Kaynak

Kayacının Saptanması, Ç.Ü.Yüksek Lisans Tezi , Adana, 61s.

76

(yayınlanmamıştır)

TÜRKMENOĞLU, A., 1985, İnce Kesit Çalışmalarının Arkeolojik Yeri,

Arkeometri Sonuçları Toplantısı , 2(1):46-55

UMAR, B., 2000, Kilikya , İnkılap Yayınları, İstanbul, 104 s.

VİTRİVİUS, 1990., Mimarlık Üzerine On Kitap, Şevki Vanlı Mimarlık

Yayınları,İstanbul, 312 s.

YILDIZ, A., 2001, Kilikya Bölgesi Antik Anavarza Kentinin Yapı ve Taş eserlerinin

Malzeme Tespiti ile Petrografik İncelenmesi, Ç.Ü.Yüksek Lisans Tezi,

Adana,80s. (yayınlanmamıştır)

77

ÖZGEÇMİŞ

20/07/1984 yılında Hatay-İskenderun’da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimimi

İskenderun’da tamamladı. 2002 yılında başladığı Mersin Üniversitesi, Arkeoloji

Bölümünden 2007 yılında mezun oldu ve aynı yıl Çukurova Üniversitesi

Arkeometri Anabilim dalında yüksek lisansa başladı. 2005 yılı Tarsus-Roma

Hamamı kazılarında çalıştı. Kazıda mimari çizim eğitimi aldı, Mersin

Üniversitesi’nde de seramik çizimi eğitimi aldı. Ayrıca öğrenciliği sırasında bir yıl

almanca hazırlık okudu. 09\03\2009 yılından itibaren Osmaniye İl Özel İdaresi’nde

Arkeolog olarak görev yapmaktadır.Yabancı dili almancadır.Evlidir.

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK ... · KİLİKYA BÖLGESİ’NDEN...

Documents

Transcript of ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK ... · KİLİKYA BÖLGESİ’NDEN...