The Problematic of Social Hope in Iran A Futuristic Approach

*Corresponding author

Copyright©2020, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons

Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0), which permits others to download this work and share it

with others as long as they credit it, but they can’t change it in any way or use it commercially. Doi: 10.22108/srspi.2020.123439.1559

Strategic Rssearch on Social Problems in Iran

E-ISSN: 2645-7539

Document Type: Research Paper

Vol. 9, Issue 3, No.30, Autumn 2020, pp. 49-80

Received: 10.06.2020 Accepted: 28.10.2020

http://ui.ac.ir/en

The Problematic of Social Hope in Iran: A Futuristic Approach

Mohsen Taheri Demneh * Assistant Professor, Department of Industrial Engineering and Futures Studies, Faculty of Engineering, University of

Isfahan, Isfahan, Iran

[email protected]

Masoumeh Kazemi PhD of Futures Studies, Faculty of Management, University of Tehran, Tehran, Iran

[email protected]

Introduction One of the most important goals of future studies is to draw positive images of the future and motivate people in

society to change to achieve those images. But these images do not form suddenly, several cultural, social, economic,

political, and psychological factors are influential in their formation and as long as the people of the society do not

hope for the realization of a better society in line with the images made, they will not take steps to draw and realize

them. Positive and optimistic collective images are necessary but not enough to achieve a better situation in the

future. We need something beyond merely positive images of the future to ensure movement and commitment to

change the current situation for the better, and that is social hope. Social hope is one of the most important future-

oriented emotions that should be studied because the health and dynamism of a society depend on the level of hope of

most members of that society. At the social level, the more people hope for the transformation of the society, the

greater their participation in building the future of that society will be. By this hope, all individual and collective

capacities to change future growth and are used together to build a better society. In the meantime, hope has been less

studied from a social perspective. Even globally, very few studies have addressed the issue of social hope, and most

of the studies conducted are merely philosophical views of hope that have been published in the form of books. The

anonymity of social hope as a subject of research on the one hand and the need to address it, especially in the

turbulent years that Iranian society is going through, on the other hand, are the main ideas of the present study. This

study is a scientific attempt to investigate the problematization of social hope among contemporary Iranian scholars.

Also, the irreplaceable importance of hope in futures studies as an interdisciplinary shows the epistemological and

methodological aspects of this research.

Material and Methods The present article is a developmental study carried out

in the qualitative research tradition framework using

conventional content analysis. In this study, any text or

article that directly or indirectly addressed the issue of

social hope in Iran and was published as an article,

lecture, memo, interview, or news, was collected. The

collected texts, including the articles published on the

websites, made up between 1200 and 1500 pages of

text. These texts were carefully studied and all the

sentences, paragraphs, or sections that created a

common concept were put together and then

conceptualized. In the next stage, the created concepts

led to the formation of categories. When naming

categories, the ones that are logically most relevant to

the data were selected.

Discussion of Results and Conclusions After analyzing the selected sources, 21 key contents

were extracted. Finally, 5 main themes or topics were

identified after analyzing, merging, and overlapping

the original codes: social hope as a shared matter,

demystifying of social hope, futures, agency, the

duality of good and evil of government.

Social hope is a construct, not a structure, that is,

the policy of social hope must produce and reproduce

hope as a social construct. The production of hope

takes place in languages and discourse worlds. Hence,

the idea of social hope must be introduced into the

linguistic world of social discourse, politics, and

systems of knowledge, especially the discourse of the

social sciences. The creation of social hope by sharing

individual hopes and creating positive images of the

collective future is the most important social task of

Futurists. Of course, the capacity of social institutions

must also be used to create social hope. A hopeful

society includes many institutions that can grow in free

space and be a source of social hope by creating a

https://ssoss.ui.ac.ir/article_25075.html


http://ui.ac.ir/en

https://orcid.org/0000-0001-9871-2994

Strategic Rssearch on Social Problems in Iran University of Isfahan, Vol. 9, Issue 3, No. 30, Autumn 2020 50

space for dialogue and participation.

Keywords: Social Hope, Futures Studies, Problematic,

Conventional Content Analysis.

References:

Abbaszadeh, M., Alizadeh Aghdamm, M. B., Dolati,

A., & Mousavi, A. (2016) Studying the role of piety

in increasing the hope for future among citizens of

azarshahr. Religion and Health, 4 (1), 47-56 (in

Persian).

Afrasiabi, H., Khoobyari F., Ghodrati, S., & Dashtizad,

S. (2016) A study on social factors affected youth

hope to future (Case Study: University Students in

Yazd). Strategic Studies on Youth and Sports, 15

(31), 1-20 (in Persian).

Afshani, S. A. & Jafari, Z. (2016) The relationship

between social capital and hope to the future among

students of yazd university. Social Sciences, 23

(73), 93-116 (in Persian).

Akbarian, M., Rafiee, H., Sajadi, H., & Karimlou, M.

(2010) Socioeconomic status, religious attitudes,

and being hopeful to future as predictors of drug

abuse in unemployed youth. Journal of Health, 1

(1), 47-56 (in Persian).

Alawitbar, A. R. (2019) Exploratory justice and social

hope. In Khaniki, H. (Ed.) (2019) Social Hope;

What, Status, and Etiology. Tehran: Research

Institute for Cultural and Social Studies in

collaboration with Rahman Institute, 387-392 (in

Persian).

Alizadeh Aghdam, M. (2013) A study of hope in the

future among students and its affecting factors.

Journal of Applied Sociology, 23 (4), 189-206 (in

Persian).

Amiriasfarjani, Z., Hashemianfar, S., & Ghasemi, V.

(2019) A study on social hope: a grounded theory

research. Iranian Social Issues, 10 (1), 27-51 (in

Persian).

Amirkhannejad, A. A., & Sabbagh, P. (2015) A study

of the relationship between social alienation,

economic poverty and religious beliefs with hope

for the future of students of marand islamic azad

university. Sociological Studies, 7 (26), 7-19 (in

Persian).

Amirpanahi, M., Malmir, M., & Shokryani, M. (2019)

The status of social hope in iran (Secondary

analysis of social, cultural and moral

surveys). Social Work Research, 3 (9), 79-106 (in

Persian).

Ardabili, M. M. (2019) Philosophy and hope. In

Khaniki, H. (Ed.) (2019) Social Hope; What,

Status, and Etiology. Tehran: Research Institute for

Cultural and Social Studies in collaboration with

Rahman Institute, 567-565 (in Persian).

Ariyabuddhiphongs, V., & Nathanat C. (2007) A test of

social cognitive theory reciprocal and sequential

effects: hope, superstitious belief and environmental

factors among lottery gamblers in thailand. Journal

of Gambl Studies, 23, 201–214.

Aronson, R. (2017). We: Reviving Social Hope.

Chicago: University of Chicago Press

Asl Zaeem, M. (2019) Social Hope and Transformation

of Understanding the Changes of Iranians. In





Azimi, M., Ebrahimi, M., & Jafari, F. (2019) What is

social hope and its measurement criteria: a case

study in Tehran. In Khaniki, H. (Ed.) (2019) Social

Hope; What, Status, and Etiology. Tehran:

Research Institute for Cultural and Social Studies in


Persian).

Bab al-Hawaiji, F. (1997) Content analysis. National

Studies of Library and Information Organization, 8

(4), 108-98 (in Persian).

Bryant, J., & Ellard. J. (2015) Hope as a form of

agency in the future thinking of disenfranchised

young people. Journal of Youth Studies, 18 (4),

485-499.

Delaney, T. (2015) Classical Theories of Sociology.

Translated by Behrang Sedighi and Vahid Tolouei.

Tehran: Ney Publication (in Persian).

Farah Bakhsh, S., & Rasooli, S. (2016) The mediating

role of distributive justice perception in the effect of

satisfaction with the service compensation system

on future hope, job commitment and job adjustment

of teachers. Management and Planning in

Educational Systems, 11 (1), 109-138 (in Persian).

Faraskhah, M. (2017) Iranians are a hopeful nation but

without social hope. Morvarid Journal, 6 (7), 28-33

(in Persian).

Faraskhah, M. (2019) The Challenge of Hope. Retrieved

from: https://www.magiran.com/article/3979772 (202

0/06/10).

Faraskhah, M. (2019a). Iranian man and his hopes. In



Cultural and Social Studies in Collaboration with


Faraskhah, M. (2020) We Have to Get Rid of The

Political Dominance / We are not Disappointed,

We Have a Crisis of Hope. Retrieved

from: https://www.mehrnews.com/news/4865946

, (2020/06/10).

Farnam, A., & Hamidi, M. (2016) The effectiveness of

positivism training on enhancement of hope with

emphasis on qur'an and islamic issues. Clinical

Psychology Studies, 6 (22), 1-24 (in Persian).

Farrokh Nejad Kashki, D., Mohammadi, A., &

Haghighatian, M. (2019) A study of sociological

factors affecting the hope of the suburbs of

The Problematic of Social Hope in Iran: A Futuristic Approach … Mohsen Taheri Demneh and Masoumeh Kazemi 51

tabriz. Urban Sociological Studies, 9 (29), 79-102

(in Persian).

Fazeli, M. (2019) Social Hope, Humble Government

and Small Successes. In Khaniki, H. (Ed.)

(2019) Social Hope; What, Status, and

Etiology. Tehran: Research Institute for Cultural

and Social Studies in collaboration with Rahman

Institute, 557-562 (in Persian).

Fazeli, N. A. (2017) Social hope in iran from the

constitution until now (the past is not our

reference). Morvarid Journal, 6 (7), 13-20 (in

Persian).

Fazeli, N. A. (2019) Social hope is like the capacity for

desire In Khaniki, H. (Ed.) (2019) Social Hope;

What, Status, and Etiology. Tehran: Research

Institute for Cultural and Social Studies in


Persian).

Fowler, D. R., Weber, E. N., Klappa, S. P., &

Miller, S. A. (2017) Replicating future orientation:

investigating the constructs of hope and optimism

and their subscales through replication and

expansion. Personality and Individual Differences,

116, 22–28.

Ghaedi, M. R., & Golshani, A. R. (2016) Content

analysis method: from quantity-orientation to

quality-orientation. Management System, 7 (23),

57-82 (in Persian).

Ghahremani, N., & Nadi, M. (2012) Relationship

between religious / spiritual components, mental

health and hope for the future in hospital staff of

shiraz public hospitals. Iran Journal of Nursing, 25

(79), 1-11 (in Persian).

Ghani Rad, M. A. (2019). Social hope as a collective

conscience. In Khaniki, H. (Ed.) (2019) Social




Persian).

Gholamreza Kashi, M. J. (2017) Real hope, utopian

hope. Morvarid Journal, 6 (7), 21-25 (in Persian).

Gonadeleh, A. (2019) Social hope and the

responsibility of historical sociology: a discourse on

the relationship between historical narratives and

the rise of the problem of hope. In Khaniki, H. (Ed.)





Graneheim, U. H., & Lundman. B. (2004) Qualitative

content analysis in nursing research: concepts,

procedures, and measures to achieve

trustworthiness. Nurse Education Today, 24, 105–112.

Green, J. (1999) Deep Democracy: Community,

Diversity, and Transformation. Lanham: Rowman

& Littlefield Press.

Hassan-Aslih, S., Shuman, E., Goldenberg, A., Van

Zomeren, M. & Halperin, E. (2020) The quest for

hope: disadvantaged group members can fulfill

their desire to feel hope, but only when they believe

in their power. Social Psychological and

Personality Science, 11 (7), 879-888.

Jahangiri, J., & Mohammadi, N. (2018) Sociological

explanation of the relationship between political

hope and social indifference (Case study: Shiraz

University students). Journal of Social Studies and

Research in Iran, 7 (1), 127-150 (in Persian).

Jalayapour, M. R. (2019) Why Has our Social Hope

Diminished and How does it Increase?. In Khaniki,

H. (Ed.) (2019) Social Hope; What, Status, and




Jalili Shishivan, A., Dortaj, F., Sadipour, E.,

& Farrokhi, N. (2017) The mediating role of self-

esteem in the relationship between social capital

and academic hope in elite athlete

students. Research in Educational Systems, 11 (36),

7-40 (in Persian).

Kaboli, S. A. & Tapio, P. (2017) How late-modern

nomads imagine tomorrow? a causal layered

analysis practice to explore the images of the future

of young adults. Futures Journal, 96, 32-43.

Khaniki, H. (2017) Let's start with small

things. Morvarid Journal, 3 (7), 9-11 (in Persian).

Khaniki, H. (2019) Social Hope; What, Status, and



Institute (in Persian).

Levitas, R. (2004) Hope and education. Journal of

Philosophy of Education, 38 (2), 269–273.

Madani Ghahfarkhi, S. (2019a) From individual hope

to social hope: understanding the concept of hope.

In Khaniki, H. (Ed.) (2019) Social Hope; What,




Madani Ghahfarkhi, S. (2019b) Social and dialectical

movements of hope and despair. in khaniki, H.

(Ed.) (2019) Social Hope; What, Status, and




Malekian, M. (2019) The rationality of hope. In





Malmir, M., Amirpanahi, M., & Shokriani, M. (2019)

The situation of social hope in the provinces of the

country: the current situation and the future. In





Rahman Institute, 243-258(in Persian).

Mansoori, A. (2019) Political strategies to promote

social hope. In Khaniki, H. (Ed.) (2019) Social




Persian).

Marhemati, Z., & Khormaei, F. (2018) The relation of

religiousness to hope: the mediating role of

patience. Developmental Psychology: Iranian

Psychologists, 14 (56), 435-444 (in Persian).

Marques, S. C., Lopez, S, J. & Pais-Ribeiro, J. (2011)

Building hope for the future: a program to foster

strengths in middle-school students. Journal of

Happiness Studies, 12, 139–152.

McCoy, H., & Bowen, E. A. (2015) Hope in the social

environment: factors affecting future aspirations

and school self efficacy for youth in urban

environments. Child and Adolescent Social Work

Journal, 32, 131-141.

Mehrabanifar, H., & Emami, S. M. (2015) National

media and creating hope; principles, dimensions,

and strategies. Social and Media Studies Journal, 3

(4), 40-11.

Mehraien, M. (2015) Sociology of Hope: How Can Hope

be Made Possible in Society? Retrieved

from: http://farhangemrooz.com/news/36881,

(2020/06/10).

Miller, J. F. (1986). Development of an instrument to

measure hope. PhD Thesis in Nursing Sciences,

University of Illinois, Chicago.

Mirsapasi, A. (2010) Ethics in The Public Sphere.

Tehran: Sales Publication (in Persian).

Mojahedi, M.M. (2019) Culturalism in conflict with

the politics of hope. In Khaniki, H. (Ed.)





Moosavi, S. (2016) The role of perceived

instrumentality, academic burnout and hope for

future concerning academic

motivation. Educational and Scholastic Studies, 5

(2), 85-103 (in Persian).

Morgan, M. (2016) The responsibility for social

hope. Thesis Eleven, 136 (1), 107-123.

Niles, S. G., Yoon, H. J., Balın, E., & Amundson, N. E. (2010) Using a hope-centered model of career

development in challenging times. Turkish

Psychological Counseling and Guidance Journal, 4

(34), 101-108.

Nobahar, R. (2019) Democracy and social hope. In





Rao, V., & Walton, M. (2004). Culture and Public

Action. California: Stanford University Press

Rashid, A., & Montazeri Khosh, H. (2017) Historical

and sociological reflection on reading as something

problematic. Reading Research Journal, 1 (1), 1-10

(in Persian).

Robb, S. (2010) Hope: The every day and Imaginary

Life of Young People on the Margins. Kent Town:

Wakefield Press.

Rorty, R. (1999) Philosophy and Social Hope. New

York: The Penguin Group Press.

Sabancı, T. (2015) Expressions of hope and aspiration

among young people receiving rehabilitation

services in kampala, uganda. MA Thesis in Social

Work with Families and Children, Makerere

University, Uganda.

Salamat, H. (2019) Thinking in the hope of a time of

despair; an introductory reflection on the

insurmountable difficulties of the concept of hope.

In Khaniki, H. (Ed.) (2019) Social Hope; What,




Salehi Doust, Z., Peyman Pak, F., Pashaei, L., &

Hatami, H. R. (2013) Relationship of resiliency

against stress with humor and hope for future in

collegiate girls. Women and Family Studies, 6 (22),

99-115 (in Persian).

Sardar, Z. (2017) Future: All That Matters. Translated

by Mohsen Taheri Demneh, Tehran: Ayandeh

Research (in Persian).

Shariati, S. (2019) The day will finally come. In



Cultural and Social Studies in Collaboration with


Smith, N. H. (2010) From the concept of hope to the

principle of hope. In Horrigan, Janet & Wiltse, E.

D. (Eds.) (2010) Hope Against Hope; Philosophies,

Cultures, and Politics of Possibility and Doubt.

New York: Rodopi, 3-22.

Snyder, C. R. (2002) Hope theory: rainbows in the

mind. Psychological Inquiry, 13, 249–275.

Stitzlein, S. M. (2009) Reviving social hope and

pragmatism in troubled times. Journal of

Philosophy of Education, 43 (4), 657- 663.

Taheri Demneh, M. & Morgan. D. R. (2018)

Destination identity: futures images as social

identity. Futures Studies, 22 (3), 51-64.

Taheri Demneh, M. (2018) Futuristic research in the

roots of images of the future. Strategic Studies of

Public Policy Journal, 8 (29), 45-65 (in Persian).

Taheri Demneh, M. (2019) 3.5% Law and Social

Change in Iran. Retrieved from:

https://iranianfuturist.com (2020/06/10).

Taheri Demneh, M., Pourezzat, A. A., &

Zolfagharzadeh, M. M. (2016) Contemplation in

the meaning of the images of the futures: building a

The Problematic of Social Hope in Iran: A Futuristic Approach … Mohsen Taheri Demneh and Masoumeh Kazemi 53

concept from social identity. National Studies, 16

(4), 61-76 (in Persian).

Tanhaie, H. A. (2015) An Introduction to Sociological

Schools and Theories. Tehran: Bahman Borna,

Marandiz (in Persian).

Thio, I. M., & Elliott, T. R. (2005) Hope, social

support, and postpartum depression: disentangling

the mediating effects of negative

affectivity. Journal of Clinical Psychology in

Medical Settings, 12 (4), 293-299.

Tiger, L. (1979) Optimism: The Biology of Hope. New

York: Simon & Schuster.

Unger, R.M. (2007) The Self Awakened: Pragmatism

Unbound. Cambridge: Harvard University Press.

Van Zomeren, M., Pauls, I. L., & Cohen-Chen, S. (2019)

Is hope good for collective action in the context of

climate change? a test of hope’s emotion- or problem-

focused coping functions. Global Environmental

Change, 58, 101915.

Wilkinson, D., & Birmingham. P. (2003) Using

research instruments: a guide for researchers.

London: Psychology Press.

Yaghoobi, A., & Mohagheghi, H. (2012) Investigating

the ways to increase the level of hope in the

students of bu ali university. Higher Education in

Iran, 4 (2), 155-169 (in Persian).

Yaghoobi, A., Forotan Bagha, P., & Mohagheghi, H.

(2014) The effect of hope teaching snyder on

attributional style of student. Clinical Psychology

Studies, 5 (17), 19-33 (in Persian).

Zokai, M. S., & Weiss, S. (2019) Discourses of hope in

social networks. In Khaniki, H. (Ed.) (2019) Social



Collaboration with Rahman Institute, 175-205 (in

Persian).

های راهبردی مسائل اجتماعی ایران پژوهش

03-91 صص، 9011 پایيز ،ومس شماره (،03) پياپی شماره ،نهم سال

نوع مقاله: پژوهشی

7/0/9011 پذیرش: تاریخ 19/0/9011 دریافت: تاریخ

در ایران اجتماعی امید پروبلماتیک از پژوهانه آینده خوانشی

پژوهی، دانشکدۀ فنی و مهندسی، دانشگاه اصفهان، استادیار گروه مهندسی صنایع و آینده ،∗محسن طاهری دمنه

اصفهان، ایران[email protected]

پژوهی، دانشکدۀ مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران دکتری آینده، معصومه کاظمی[email protected]

چکیده

ایران، برخی های اجتماعی امروز علت واقعيت تازگی و به رسد به اميد اجتماعی، مفهومی مهجور در علوم اجتماعی است که به نظر می

شدن اميد اجتماعی در ایران، معلول شرایط امروز جامعۀ ایرانی است. اند؛ بنابراین، پروبلماتيک مندان به آن توجه کرده اندیشمندان و دغدغه

وای عرفی انجام های کيفی و با استفاده از روش تحليل محت ای، که در سنتّ پژوهش مثابه پژوهشی توسعه غير از این شرایط، مقالۀ حاضر به به

مندشدن مقولۀ اميد اجتماعی در گفتار و نوشتار اندیشمندان ایرانی معاصر است و قصد دارد شده است، به دنبال کشف مضامين بنيادینِ مسئله

یرانی پيرامون نظران ا صفحه، متن نوشتارها و گفتگوهای صاحب 9133منظور، بيشتر از پژوهانه از این مضامين ارائه دهد. بدین خوانشی آینده

پوشانی وتحليل، ادغام و هم محتوای کليدی استخراج و بعد از تجزیه 19عنوان منبع داده، تحليل شد و درنهایت، مسئلۀ اميد اجتماعی به

. افسون و 1مثابه امر مشترک، . اميد اجتماعی به9ترتيب، مضمون یا موضوع اصلی شناسایی شد. این مضامين، که به ۵مضامين اوليه، درنهایت،

های اميد اجتماعی است. ترین مؤلفه گذاری شد، عمده . دوگانۀ خير و شرِ حاکميت نام۵. عامليت و 9ها، . آینده0زدایی از اميد اجتماعی، افسانه

پژوهانه از این مضامين ارائه شد. درنهایت نيز تحليلی آینده

، تحليل محتوای عرفیپژوهی، پروبلماتيک اميد اجتماعی، آینده: یکلیدی ها واژه

31910919190نویسنده مسؤول: ∗

Copyright©2020, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons

Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0), which permits others to download this work and share it

with others as long as they credit it, but they can’t change it in any way or use it commercially.

Doi: 10.22108/srspi.2020.123439.1559

https://orcid.org/0000-0001-9871-2994

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]


9011 پایيز ،مسو شماره (،03) پياپی شماره ،نهم سالهای راهبردی مسائل اجتماعی ایران، پژوهش ۵0

مقدمه و بیان مسئله

پژوهی، ترسيم تصاویر مثبتت از ترین اهداف آینده یکی از مهم

آینده و ایجاد انگيزه در افراد جامعه برای تغيير برای تحقق آن

صتور ناگهتانی شتکل تصاویر استت؛ امتا ایتن تصتاویر بته

استی و گيرد؛ بلکه عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سي نمی

گيتری آنهتا متؤار استت و تتا شناختی متعددی در شتکل روان

ای بهتتر، همستو بتا زمانی که افراد جامعته بته تحقتق جامعته

شده اميد نداشته باشند، بترای ترستيم و تحقتق تصاویر ساخته

آنها گامی بر نخواهند داشت.

هتتای زنتتدگی آدميتتان و یکتتی از اميتتد، یکتتی از ضتترور

: 9010فتر و امتامی، مهربتانی )استت های توسعۀ اجتماعی شاخص

ای برای پویتایی و حرکتت بته . اندیشمندان، اميد را انگيزه(91

( 1979) 9(. تایگر93: 9010خانيکی، دانند ) ای بهتر می سوی آینده

ای اجتمتاعی و متادی در تعریفی کلاسيک، اميد را انتظار آینده

هتا وقعيتهای مطلوب دارد. افراد اميدوار، م داند که ویژگی می

شتدنی در نظتر حتل هتایی و شرایط سخت و دشوار را چالش

گيرند و با اعتماد به نفس، نهایت کوشش خود را برای رفع می

( و باور دارند Thio and Elliott, 2005: 294برند ) آنها به کار می

آميتز و هایشتان، موفقيتت که آیندۀ آنها با خودارزیتابی قابليتت

ترین (. درحقيقت، مهمFowler et al., 2017: 23شود ) شکوفا می

بينی در همين موضوع است که وجه تفاو اميدواری و خوش

ای فرد اميدوار ضمن پذیرش رنج موجتود، بته ستاختن آینتده

بتتين، صتترفاج تتتوجيهی بهتتتر متعهتتد استتت؛ امتتا فتترد ختتوش

دهد. کننده برای پذیرش شرایط هر آنچه هست، ارائه می راضی

دارد. 1ای استتوار بتا تصتاویر آینتده بطته همچنين، اميد، را

تصاویر آینده، واقعيت اجتماعی، رفتار و تصميما ما ازطریق

Kaboli andگتذارد ) های بازخورد بر یکتدیگر تتیاير متی حلقه

Tapio, 2017: 4 پذیر نيست؛ امتا همتۀ آدميتان بينی پيش (. آینده

ند و ستاز گيری، تصاویری از آینده در ذهنشان می برای تصميم

بينانته و یتا کنند. تصاویر آینتده، ختوش بر مبنای آنها عمل می

1 Tiger 2 Image of the future

کنتد. آنهتا بدبينانه است و در سطح فردی یا جمعی عمتل متی

باشتند؛ 0عنوان هویتت مقصتد توانند قسمتی از هویت ما به می

اندازهای مشترک مردم یتک جامعته گر چشم هویتی که تداعی

. توانتتایی بتته تصتتور (79: 9019دمنتته و همکتتاران، طتتاهری استتت )

هتای گونتۀ انستان های متفاو ، یکی از ویژگتی کشيدن آینده

خردمند است؛ اما بسيار مهم استت کته از تصتاویر جمعتی از

آینده صحبت شود. وقتی یک جامعه، آینده را همسو با اهداف

رفتتت از بستتياری از مشتتترک مهتتار کنتتد، راهتتی بتترای بتترون

ویت فراهم خواهد آمتد های اجتماعی، ازجمله بحران ه بحران

( و تقویت یتا تضتعيف برختی تصتاویر 90: 9017دمنه، طاهری )

هتای فرهنگتی باشتد تواند راهی برای غلبه بر چالش آینده می

(Taheri Demneh and Morgan, 2018: 53 ؛ اما تصتاویر جمعتی)

بينانه، شرایط لازم و نه کافی بترای رستيدن بته مثبت و خوش

است. متا بته چيتزی فراتتر از تصتاویر وضعيت بهتر در آینده

صرفاج مثبت از آینده نياز داریم تا جنبش، حرکت و تعهد بترای

تغيير وضعيت کنونی به وضتعيت بهتتر را تضتمين کنتد و آن

اميتد اجتمتاعی یکتی از مفهوم والاتر، اميتد اجتمتاعی استت.

محوری است کته بایتد بررستی شتود؛ ترین عواطف آینده مهم

یایی جامعه به سطح اميدواری بخش زیتادی زیرا سلامت و پو

اميد بته آینتده را از 9از اعضای آن جامعه بستگی دارد. زتومکا

داند که در خلق فرهنگ اعتمتاد های اجتماعی افراد می خصلت

( و از 911: 9017جهتانگيری و محمتدی، در جامعه سهيم هستتند )

بنتای ها و مقاصتد، هميشته م تر، اميدها، اهداف، برنامه آن مهم

ازنظر (. Rao and Walton, 2004: 61ای است ) توسعۀ هر جامعه

گترا نيتز موضتوع فلستفه بایتد دربتارۀ اميتد و فيلسوفان عمل

(. در ستطح 93: 9010متدنی قهفرختی، نگری مثبتت باشتد ) آینده

اجتماعی، هرچه ميزان اميد افراد به تحول جامعه بيشتتر شتود،

جامعته نيتز بيشتتر ميزان مشارکت آنهتا در ستاخت آینتدۀ آن

های فتردی واسطۀ این اميد، تمامی ظرفيت خواهد شد؛ زیرا به

کنتد و در کنتار یکتدیگر و جمعی برای تغيير آینده رشتد متی

3 Destination identity 4 Piotr Sztompka

۵7 محسن طاهری دمنه و معصومه کاظمی پژوهانه از پروبلماتيک اميد اجتماعی در ایران خوانشی آینده

نتژاد اميرختان ) شوند ای بهتر به کار گرفته می برای ساخت جامعه

کند تا دریابند . اميد اجتماعی به افراد کمک می(0: 9019و صباغ،

نيافتنی نيستت؛ بلکته بتا شهری دست ایده آرمانپيشرفت، یک

اميتری ) تتوان بته آن دستت یافتت کوشش همراه بتا اميتد متی

رسد حجم انبوهی (؛ اما به نظر می03: 9017اسفرجانی و همکاران،

شتود و افتراد یتک از مطالبی که دربارۀ مفهوم اميد منتشر متی

ی فتردی شناس کنند، با جنبۀ روان جامعه از این مفهوم درک می

اميد مرتبط است که متیسفانه، آميختگی بسياری نيز با مطالتب

زرد، ترفندهای خوشبختی و صنعت کلما انگيزشی و سخن

پيدا کرده است. 9بزرگان

در این ميان، اميد از منظر اجتمتاعی، کمتتر بررستی شتده

است؛ حتی در سطح جهانی نيز در مطالعا بسيار انتدکی بته

توجه شده است و بيشتر مطالعا ، صترفاج مسئلۀ اميد اجتماعی

های فلسفی از اميد است که در قالب کتاب منتشر شده دیدگاه

وگوهایی که ( معتقد است گفت9010الله فاضلی ) نعمتاست.

های اخير دربارۀ اميد در ایران شکل گرفته است، نشان در سال

دهد ما موقعيت اجتماعی خاصی داریم که در آن، اميتد بته می

مسئلۀ جامعه تبدیل شده است و پرسش اميتد، دانشتگاهيان و

کند که به آن بيندیشند. روشنفکران را ناگزیر می

عنتوان ستو ۀ پتژوهش و نيتز گمنامی اميتد اجتمتاعی بته

هتای پرفرازونشتيبی خصوص در سال ضرور توجه به آن، به

گذراند، ایتدۀ اصتلی مقالتۀ حاضتر که جامعۀ ایرانی از سر می

شدن ن مقاله، کوششی علمی برای واکاوی پروبلماتيکاست. ای

نظتران ایرانتی معاصتر استت. اميد اجتماعی در ميتان صتاحب

عنتوان پژوهی بته بدیل مقولۀ اميد در آینده همچنين، اهميت بی

شناستی ایتن شناستی و روش یک فرارشته، مبيّن وجوه معرفت

ست پژوهش است. درادامه، معانیِ مفاهيم کليدی تشریح شده ا

با عنوانی ا مقاله 1391وست آگ 9در تاریخ (Victoria Turk) ویکتوریا ترک 9

«How inspirational quotes became a. whole social media

industry» ی ازا ترجمه، سایت ترجمان وب نوشته است کهسایت وایرد در وب

این .منتشر کرده است« صنعت سخن بزرگان» نامبا 9010دی 03آن را در تاریخ

ی، که بسياری حتی مواق هم نيستند، کند که جملا انگيزش یمنوشته اشاره

است. شدهی تبدیل ساز پولی اجتماعی به صنعت ها شبکهچگونه به مدد

تا چارچوبی نظری برای پژوهش فراهم آید.

چارچوب نظری پژوهش

طتور ذاتتی مفهتوم نوپدیتدی نيستت؛ امتا اميد اجتمتاعی، بته

ضتترور توجتته بتته آن و یتتافتن راهکارهتتایی بتترای خلتتق و

تتتازگی، متتدنظر استتتمرار آن، از موضتتوعاتی استتت کتته بتته

استتت؛ هتتای گونتتاگون قتترار گرفتتته اندیشتتمندان در حتتوزه

علت برای شناخت بهتر اميد اجتماعی باید این مفهتوم و ینبد

مثابه معناهای مورد توافق، تشریح شود. مفاهيم مربوط به آن به

مند بر مبانی نظری پژوهش، به معناهتایی درادامه، با مرور نظام

دهد. اشاره خواهد شد که مفاهيم این حوزه را توضيح می

امید

)مکالما ( افلاطون اینگونته 1ساهميت اميد برای بشر در فيلبو

به تصویر کشيده شده است کته وجتود هتر انستانی عتلاوه بتر

واسطۀ خاطرا باقيمانده از گذشته و انتظار زمان حال، به ادراک

هتای بستياری گيرد. در عهد عتيق، بحث یماتفاقا آینده شکل

دربارۀ اهميت آینده وجود دارد و بر این نکته تیکيد شتده استت

زمتتان وجتود زنتتدگی، اميتد نيتتز وجتود داشتتته استتت و کته از

,Millerای وجود داشته باشد ) یندهآخواهيم یماميدداشتن، یعنی

نامتتتد ارستتتطو اميتتتد را رییتتتای بيتتتداری متتتی (. 9 :1986

(Ariyabuddhiphongs and Chanchalermporn, 2007: 202) و

معتقد است سه علت برای احساس اميد در طول زنتدگی متردم

هتایی را د دارد: اول، افراد زمانی اميدوار هستند که مهتار وجو

کننتد. دوم، در اختيار دارند که با آنها احساس اعتماد به نفس می

های ختوبی کته در گذشتته را داده استت، افراد براساس اتفاق

اميدوار هستند که در آینده نيز چنين اتفاقا ختوبی را دهتد و

، تمایل دارند به نيمۀ پر ليتوان سوم، زمانی که مردم جوان هستند

هتا و نگاه کنند تا نيمۀ خالی آن؛ زیرا هنتوز بستياری از شترار

(. Sabancı, 2015: 12اند ) ها را ندیده رذالت

انتظار یک اتفاق مطلوب، یعنی »نامۀ آکسفورد، اميد را لغت 2 Philebus

9011 پایيز ،مسو شماره (،03) پياپی شماره ،نهم سالهای راهبردی مسائل اجتماعی ایران، پژوهش ۵0

کند. تعریف می «احساس انتظار و تمایلی که ترکيب شده است

ای از تعاریف فلاسفۀ بزرگتی، عریف، خلاصهاین ت درحقيقت،

و لاک است. آکویناس اميد را جنتبش 1، هابز9همانند آکویناس

کند که با دستيابی به دستاوردی خوشتایند، اشتياقی تعریف می

شتود. هتابز اميتد را در دشوار و ممکن در آینتده حاصتل متی

ياق اشتياق همراه با باور به موفقيت و در تضاد با ییس، که اشت

کند. براستاس نظتر لاک، بدون چنين باوری است، تعریف می

اميد، آن شعف ذهنی است که هر کتس براستاس برداشتتی از

تواند او را خوشتحال کنتد، یک لذ احتمالی آتی از آنچه می

اميتد را ( 2002) 0(. استنایدر Smith, 2010: 4یابتد ) در خود می

-Marques, Lopez and Paisدانتتد ) متتی 9فراتتتر از خيتتال ختتام

Ribeiro, 2011: 140 قابليتت »کند: یم( و آن را اینگونه توصيف

برای دستيابی به مسيرهای منتهی به اهداف مطلوب شده ادراک

«. و تشویق خود ازطریق تفکر عاملی برای کتاربرد آن مستيرها

شتود کته رفتتار هدفمنتد را اميد، منبعی حيتاتی توصتيف متی

با عامليت مرتبط بتا مستيرهای کند. اميد، زمانی که هدایت می

شود، بته اقتداماتی بترای دستيابی به هدف مطلوب ترکيب می

بنابراین، سه مؤلفه برای تفکر شود؛ دستيابی به هدف تبدیل می

تفکر در مستيرها و -1تفکر عاملی، -9اميدبخش وجود دارد:

تفکر دربارۀ اهداف. این سه مؤلفه با یکدیگر مرتبط است؛ -0

ل، اگر شخصی، راهبردهای دستيابی بته اهتداف را در برای مثا

اختيار داشته باشد، اما تفکر عاملی نداشتته باشتد، احتمتالاج در

مواجهه با موانع دوام نخواهد آورد. به همتين ترتيتب، کستانی

که به تحقق یک هدف، باور و اعتقاد دارند، اما برای تحقق آن

شتوند؛ زیترا د متی هدف، استراتژی ندارند، احتمالاج دچار رکتو

,.Niles et alدربارۀ اتخاذ اقداما ختاص، شتفافيت ندارنتد )

(، اميد، صرف یتک 2017) ۵ازنظر رونالد آرنسون(. 102 :2010

نگرش یا یک حالت یا یک احساس نيست؛ تمامی این متوارد

کنتد. درمقابتل، اميتد، ترکيتب بر بعد ذهنتی اميتد تیکيتد متی

1 Aquinas 2 Hobbes 3 Snyder 4 wishful thinking 5 Aronson

ينتتی استتت، در نيازهتتا و فتتردی از امتتور ذهنتتی و ع منحصتتربه

کوشد جهان را تغيير دهد. زمانی کته ریشه دارد و می 0آرزوها

ای عينتی اشتاره داریتم کته خواستتار اميدوار هستيم، به آینده

کنيم شرایط خاصتی ممکتن بينی می دادن آن هستيم و پيش را

کنيم که وقتایع بته است را دهد. ما با این احتمال، اقدامی می

یعنی شرایطی که اهداف ما واقعاج ممکن استت ما لبخند بزنند؛

تمتامی ذهنتی از زنتدگی و نته ای بته محقق شود. اميد نه جنبه

جریانی از وقایع است که با قوانين آهنين، هدایت و متدیریت

(. Aronson, 2017: 11استت ) 0و احتمتال 7شود. اميتد، قتدر

عنوان یک تجربتۀ انستانی دیدگاهی از اميد به( 1999) 1رورتی

(، 2010و همکتاران ) 93دهتد. راب یمین بالقوه ارائه آفر تحول

کننتد؛ یمت تعریف 99«پردازی اتوپيایی يالخ»اميد را با توجه به

توانتد باعتث تغييتر یتا از شتکل یمای که یعنی فضای سازنده

انداختن آنچه شود که درک شده است. این نویسندگان در این

ظرفيتت آن بترای مورد توافق دارنتد کته ارزش اصتلی اميتد،

اميتد را نقطتۀ شتروع آنهتا يری اقتدام و عمتل استت. گ شکل

Bryantدانند ) یمضروری برای برانگيختن اقدام و تحقق آینده

and Ellard, 2015: 495طور خلاصه، مبانی نظری اميتد بتر (. به

چند موضوع تیکيد دارد. نخست اینکه، اميد بته آینتده، واقعتی

هتای ینتده آبا ایجتاد انتظتار دربتارۀ است؛ زیرا کارکرد دارد و

شود. دوم آنکه، اميد، معنتای یمگيری منجر يمتصممطلوب به

کند. درحقيقت، بدون یمجو و خود را در کاستی و رنج جست

معنتا هتا ملالتت هتا و یکاستت کمبود و رنج، اميتد بته کتاهش

ذهنتی اميتد –ی عينی دوقطبدهد و سومين مسئله، ماهيت ینم

سازد، احستاس یمهای بهتر را در ذهن یندهآاميد، است؛ یعنی

کند و ستسس یمانتظار برای رسيدن به آن آینده را در ما ایجاد

ما را برای تحقق آن آینتده و پاستخ بتدان انتظارهتا بته عمتل

دارد. یموا

6 Longings 7 potency 8 possibility 9 Rorty 10 Robb 11 utopian imagination

۵1 محسن طاهری دمنه و معصومه کاظمی پژوهانه از پروبلماتيک اميد اجتماعی در ایران خوانشی آینده

شدن امید و امید اجتماعی اجتماعی

زندگی و دنيای اجتماعی، متشکل از افرادی است که هر کدام

رشار از عواطف گوناگون، مانند ترس، اشتياق، آرزو، اميد و س

(. تمتتتامی ایتتتن 910: 9017جهتتتانگيری و محمتتتدی، ... هستتتتند )

احساسا در تعامل با زندگی اجتماعی استت و شتاید بتتوان

، هتي 9گفت براساس نظر اميل دورکتيم و جتورج هربرتميتد

خود یا شخصی و یا احساسی خارج از چهتارچوب محتيط و

دورکتتيم جامعتته را موجتتود تتتاب اجتمتتاعی وجتتود نتتدارد. باز

کليتتی گزارهمگی خدمت ،آن یداند که افراد و اجزا ای می زنده

و معتقد است بيشتر بخشد که بقای سيستم را تداوم می هستند

وپرداختۀ خود آنهتا نيستت و از افکار و تمایلا افراد، ساخته

تنهتایی، شتود ) یخارج و درحقيقت، از جامعه بر افراد تحميل م

آغتاز چيزی نيستت کته از ،خودازنظر هربرتميد، (.901: 9019

بلکه در فرایند کسب تجربته و فعاليتت ؛تولد همراه فرد باشد

فراینتتدی ،ختتود یابتتد. فراینتتد تکتتوینِ اجتمتتاعی تکتتوین متتی

بلکتته ناشتتی از عوامتتل و تجربيتتا ؛شتتناختی نيستتت زیستتت

ای زنتدگی بهتتر یتا هتر (. اميد بر9019دیلينی، ) اجتماعی است

چيز دیگر نيز بخشی از سيستتم بتاوری استت کته آنهتا را در

ها و باورها دربارۀ زنتدگی و مترگ، تری از ایده نگاشت بزرگ

Raoدهد ) های مختلف و ... قرار می پایداری اجتماعی، ارزش

and Walton, 2004: 67.) همچنين ممکن است اميد، یک تجربۀ

در نظتر گرفتته شتود؛ تجربته یتا شناختی یا حتی یتک شتيوه

صور اجتماعی و بتا گفتمتان اجتمتاعی ایجتاد ای که به يوهش

ی اجتمتاعی ختاص استت. در هتا زمتان شده و مناسب فضا و

های اميدبخشِ مشتخص یتا يوهشاینجا، اميدواربودن )تفکر به

یک محاورۀ اميدبخش( هميشه شامل پتانسيل تحول است کته

جه علمی بيشتتری نيتاز دارد. بتا درک ای به تو یدهاالبته چنين

یجادکننده، ماننتد اینکته چگونته بته ابهتر فرایندهای اجتماعی

توانتد بته یتک یمت شود یا اینکته چگونته یمیک رویّه تبدیل

ی در تتر پرقتدر ین تبدیل شود، اميد، نقتش آفر تحولقابليت

1 Emile Durkheim and George Herbert Mead

(. Bryant and Ellard, 2015: 496جامعه دارد )

را « اميتد اجتمتاعی »بار، مفهوم اولين( برای 1999رورتی )

ا وضتتعيتی غيرقطعتتی از بتتودن بتتا قتتدر ابتتداع کتترد و آن ر

تیايرگذاری بر اقداما فرد و درنتيجه، ظرفيت تغيير مستير در

اميتد (. ازنظتر او، Bryant and Ellard, 2015: 495) نظتر گرفتت

ریزی و همکاری افراد جامعته بترای اجتماعی، کوشش، برنامه

به هدف است؛ خواه موفقيتی کستب شتود یتا نشتود. رسيدن

بشتر بته »رورتی با طرح مفهوم اميد اجتمتاعی معتقتد استت:

هتای عظتيم جایی رسيده است که به جای دلبستگی به پترو ه

تغيير اجتماعی باید به اصلاح همتين انستان ختاکی و جامعته

موجود بسردازد؛ البتته نته براستاس الگتویی آرمتانی، بلکته بته

ای را برای افتراد فتراهم ای که بتواند زندگی شرافتمندانه اندازه

( از مفهتوم 2017(. رونالد آرنسون )99: 9000ميرسساستی، « )آورد

گویتد؛ مفهتومی مبتنتی بتر خاصی از اميد اجتماعی سخن متی

قدر درک و اقدام براساس موقعيتت زمتان حتال. ازنظتر او،

ميتد مبنتا و اميد چيزی فراتر از یک حالت یا احساس استت. ا

و اقدام سياسی استت. بته متوازا در 1شالودۀ ارادۀ اجتماعی

دادن یتک اقتدام جمعتی، کنار هم قرار گرفتن افراد برای انجام

های جمعتی بترای شود. کوشش نوع جدیدی از اميد متولد می

های جدید دستيابی به اهداف عملی اجتماعی باعث خلق شيوه

د که همگی بترای یتک فترد شو تفکر، تجربه، درک و اقدام می

دردسترس نيست. اميد من یا اميد در حالت کلی، همانند اميتد

تتر از اهتداف ما نيست. اميد اجتماعی مدنظر آرنسون، گسترده

هتای کتارگری، دولتت پارلمتانی یتا گنجانتدن خاص اتحادیه

های قتدر استت. اهتداف اميتد احزاب کارگری در موقعيت

دادن بته نتابرابری یا حتی پایاناجتماعی، دربردارندۀ کاهش و

اقتصادی، خاتمۀ فقر، ایجتاد امنيتت در ستالمندی، آمتوزش و

دادن بته های بهداشتی رایگان، گسترش حقوق و پایتان مراقبت

( با 1999) 0های نژادی، جنسيتی و جنسی است. گرین نابرابری

اعتادۀ اميتد در قالتب توانتایی دستتيابی بته دموکراستیِ هدف

2 Social Will 3 Green

9011 پایيز ،مسو شماره (،03) پياپی شماره ،نهم سالهای راهبردی مسائل اجتماعی ایران، پژوهش 03

جاد دیدگاهی آگاهانه از موفقيتت قبلتی و نقشتۀ مشارکتی با ای

اميتد »کنتد کته: یمراه برای ادامۀ پيشرفت در آینده چنين بيان

ی در برابتر آور تتاب شتود، باعتث یماجتماعی از تجربه ناشی

شود، با احستاس امنيتت ارتبتاط دارد و مستتلزم یممشکلا

ف تخيل خلاق است. اميد اجتماعی در ارتباط با دیگران تعریت

او معتقد است شرایط امروز، علاوه بر نياز به اميتدی «. شود یم

اندازی جهانی از زنتدگی خواند، نيازمند چشم یفرامکه رورتی

عميقاج دموکراتيک است؛ زیرا زمانی که یک گروه بدون در نظر

ی اميد سایر افتراد بترای اميتدواری ختود اندازها چشمگرفتن

کنتد و باعتث یمت رشتد های ضد آن گتروه يدیناامکوشد، می

(. Stitzlein, 2009: 660شتود ) یمت ایجاد چرخۀ نفر و تترس

های فردی، مسافران یک کشتی هستتند کته يدواریاممثالی از

هر کدام به اميد رسيدن به جزیرۀ گنج خودشان، ستوار کشتتی

شان برسند؛ در حتالی کته یشخصکوشند به گنج و می اند شده

سرنوشتت کشتتی ندارنتد. هي تعلق خاطری بته وضتعيت و

کشتی در اینجا تمثيلی از کليت جامعه است و اميد اجتمتاعی،

یعنی تعلق خاطر و تعهد همۀ سرنشينان کشتی بترای رستاندن

کشتی به مقصد مقبول بيشتر سرنشينان.

هتای های مفهوم اميد اجتماعی و نظریه برای بررسی ریشه

لوا اشاره کترد؛ ب اصل اميدمطرح در این حوزه، باید به کتاب

شتده در حتوزۀ اميتد اجتمتاعی، های مطترح زیرا تمامی نظریه

نتوعی از ااتر او به 1و آنگر 9های رورتی، لویتاس ازجمله نظریه

دهتد کته اند. بلوا نمایی برجسته از اميد ارائته متی الهام گرفته

تتترین تتتا تمتتامی تصتتاویر رضتتایت و خرستتندی، از معمتتولی

تترین حالتت حالت تا گستترده ترین ترین، از شخصی برجسته

هایی که به یک جریان واحتد، گيرد؛ حالت اجتماعی را دربرمی

بلوا بتا اطمينتان ادعتا شود. یعنی همان تاریخ انسانی وارد می

رود و کند که این جریان به سمت زندگی بهتری پتيش متی می

این زندگی بهتر ازلحتا تتاریخی فقتط در جهتان معاصتر در

پتذیر شهر را امکتان رانه و اجتماعی، که آرمانقالب توسعۀ فناّو

1 Ruth Levitas 2 Unger

پذیر است. اار برجستۀ بلوا، بازتتابی از ميتل و کند، تحقق می

اشتياق برای تحقق جدایی دین از سياست مارکسيسم، تجستم

سياسی دموکراسی، برابری و عدالت اجتماعی، کته -اجتماعی

ر شهری قدیمی غنی شده است، و ه ای از آرزوی آرمان با هاله

تصورپذیری است که انسان تاکنون ابتراز کترده اميد و آرزوی

انداز مهيجی است که به دنبال ترکيب تمامی است. اار او چشم

پذیر القای یک واقعيت فتردی و جمعتی بهتتر های امکان شيوه

به همراه صدها نتوع مختلتف خواستت و آرزو و در قالتب و

بختش انتدازی بتزرگ وحتد محتوای تمامی هنرها در چشم

گرایی رورتی بتر اهميتت (؛ اما عملAronson, 2017: 29است )

پذیر بترای تحقق اتخاذ دورنمایی تاریخی در توجه به اميدهای

کند کته تیمتل کند؛ به عبار دیگر، او تیکيد می آینده تیکيد می

ای دیده شود و به ایتن نکتته دربارۀ آینده باید از منظری زمينه

ایتم. به این نقطه در زمان حال رسيدهتوجه شود که ما چگونه

نگترد؛ زیترا عنوان شرط اميتد متی های تاریخی به او به روایت

مدعی است که فلسفۀ اجتماعی و سياسی هميشه بایتد ستربار

هایی در نظر گرفته شتود؛ بنتابراین، اميتد ازنظتر چنين روایت

دادن رورتتتی، فقتتط دربتتارۀ آینتتده نيستتت؛ بلکتته بتترای نشتتان

طور منطقی و به دنبال گذشته، اميد ز است که ما بهچيزهایی ني

0رو لویتتاس (. Morgan, 2016: 2)داریم در آینتده را دهتد

( در تمایز با تیکيد نسبی رورتی بر گذشته، بتر اهميتت 2004)

کند. او تصورپذیر به زمان حال تیکيد می های بدیل ورود آینده

روح »دربتارۀ با الهتام از تفکتر دربتارۀ آینتده از بحتث بلتوا

تواند کند که چگونه اميد می این امر را بررسی می 9«شهر آرمان

ای در نظر گرفته شود که درحقيقتت، کتاملاج بته آینتده ویژگی

عنوان چيزی متعلق به زمان حال تعلق ندارد؛ بلکه بهتر است به

دهد که دنيا هميشه در جریان است و ادراک شود. او نشان می

هتای ام و ناقص است؛ به همين علت، آینتده طور ذاتی، ناتم به

، بخشی از واقعيتت استت و واقعيتت هميشته ۵شده نگری پيش

3 Ruth Levitas 4 Spirit of utopia 5 Anticipated futures

09 محسن طاهری دمنه و معصومه کاظمی پژوهانه از پروبلماتيک اميد اجتماعی در ایران خوانشی آینده

هتتای تصویرشتتده و ممکتتن )و همچنتتين دربردارنتتدۀ آینتتده

با وجود این، لویتتاس، .(Levitas, 2004: 271) غيرممکن( است

شتهر از شهرگرا، هر گونه آرمتان شناسان آرمان برخلاف جامعه

ده را، که ناظر بر مکان یا زمان معينتی باشتد، رد ش پيش تعيين

پتردازان مورد، مشتابه موضتع نظریته کند. موضع او در این می

استت کته بتر استاس 1و موفه 9پسامارکسيستی، همچون لاکلا

، از 9«دموکراستی در راه »و 0«ناپذیری تصميم»مفاهيم دریداییِ

بتودن بتر ارجاع به هر گونه امکان وفاقی کته بته بهانتۀ مبتنتی

کنتد عدالت یا عقلانيت، تغييرناپذیر پنداشته شود، پرهيتز متی

(.910: 9010جنادله، )

هتتای هتتای رورتتتی و لویتتتاس در روش تفتتاو دیتتدگاه

کنتد. دیتدگاه رورتتی، رفتتن از پژوهتی نمتود پيتدا متی آینده

ناپتذیر استت؛ در بينتی ای پيش وضعيت موجود به سمت آینده

و رفتتن از زمتان ۵نگتری وعی پتس حالی که دیدگاه لویتاس، ن

به سمت زمان حال است. 0شده های تخيل آینده

( همانند بلوا، آینده را یتک انتختاب در نظتر 2007آنگر )

از شتترایط 7ای پدیدارشتتناختی گيتترد؛ بلکتته آن را مؤلفتته نمتتی

گيرد. با وجتود ایتن، او معتقتد استت ایتن در نظر می 0بشری

یابتد تتا بته نی توستعه متی ها با اراده و خواستت انستا ویژگی

آینده باید به »نویسد: کوششی آگاهانه تبدیل شود. او چنين می

ها پایان دهد و به یک برنامه تبدیل شود. ما باید آن را گرفتاری

به ستمت بنيادستتيزی ستوق دهتيم تتا بته توانمندستازی متا

تتر توانمندسازی در اینجا به معنای مفهومی گستترده «. بينجامد

ناپذیر است؛ زیرا آنگتر چنتين استتدلال امور پرهيز از مدیریت

کنتتد کتته بتتا اقتتدام خودآگاهانتته و تفکتتر و تیمتتل دربتتارۀ متتی

گرایتی تواننتد از تتاریخ ها تتا حتدودی متی سازی، انسان آینده

هایی برای چيزهتایی جدیتد و وابسته به مسير و خلق موقعيت

1 Laclau 2 Mouffe 3 Undecidability 4 Democracy to come 5 Backcasting 6 Imagined futures 7 Phenomenological component 8 Human condition

دیتد اصيل فرار کنند یا فراتتر برونتد؛ چيزهتایی کته واقعتاج ج

هستند؛ یعنی آنها فقط یک احتمال را که در پس دنيای واقعتی

وقتایعی استت کته آن را وارد پنهان شده است و منتظر سلسله

کند. دیدگاه آنگر، به مرحلۀ واقعيت کند، به واقعيت تبدیل نمی

پژوهتی، بته مفهتوم بستيار مهتم مفاهيم مطرح در حوزۀ آینده

پژوهتی از لعتا آینتده نزدیک است. در مطا 1ها مخروط آینده

هتا و دادن تکثر ذاتتی آینتده ها برای نشان مفهوم مخروط آینده

شود. تمایز ميان آنها استفاده می

9 Futures cone


پژوه( های یک آینده سایت یادداشت ؛ وب09: 9010)منبع: سردار، ها مخروط آینده -1شکل

Fig 1- Futures cone (Sardar, 1396: 34; iranianfuturist.com)

آنگتر دربتارۀ هتای پژوهی، نظترا و دیتدگاه ازمنظر آینده

پيگيتتری 1و ممکتتن 9هتتای باورپتتذیر اميتتد، در ستتاحت آینتتده

هتایی کته در بينتی شود. این دو نوع از آینده، فراتر از پتيش می

ستازی گيرد، معنایی از آینده قرار می 0های محتمل ساحت آینده

وابسته به مستير گرایی و کوشش کنشگرانه برای عبور از تاریخ

کند. نکتۀ بسيار مهم در مباحتث گر می گذشته را در خود جلوه

بتودن پژوهی، تیکيد اندیشمندان این حتوزه بتر مشتارکتی آینده

ستتاخت آینتتده استتت؛ بنتتابراین، اميتتد اجتمتتاعی از منظتتر

پژوهتتی، فراتتتررفتن از گذشتتته، حتتال و احتمتتالا آینتتده

بترای تخيتل دربتارۀ پذیر، ایجتاد ظرفيتت اجتمتاعی بينی پيش

های باورپذیر و ممکنِ بهتر و ایجاد تعهتد جمعتی بترای آینده

هاست. تحقق آن آینده

پروبلماتیک امید اجتماعی در ایران

کتردن یتک امتر اجتمتاعی، شدن و یا پروبلماتيتک پروبلماتيک

1 Plausible futures 2 Possible futures 3 Probable futures

–اولتتين قتتدم در برستتاخت تحليتتل و خوانشتتی علمتتی

(. 1: 9010رش و منتظتری، احمدشناختی از آن پدیده است ) جامعه

ای و رشتته شدن اميد اجتمتاعی، ایتن مفهتوم ميتان پروبلماتيک

ای مهم برای پتژوهش پتيش روی عنوان سو ه چندوجهی را به

آورد کته از دهد و این امکان را فراهم می پژوهشگران قرار می

ها به این پدیتده نگریستته شتود. موضعی فراتر از ذکر دغدغه

کردن یک موضوع باعث جلب توجه بته يکدرنهایت، پروبلمات

هتای کتاربردی بعتدی، زمينتۀ شود و پتژوهش آن موضوع می

آورد. گفتنتی مواجهه با سو ه را در دنيتای واقعتی فتراهم متی

است، توصيه به اميد، قدمتی طولانی در تاریخ بشریت دارد، از

افلاطون و ارسطو تا اندیشمندان جدید، همگی از اميد ستخن

امتتا بتته ستتازوکارهای فتتردی و اجتمتتاعی اميتتد در انتتد؛ رانتتده

های اخير توجه زیادی شده است. شاید بتوان گفت امروز، دهه

ای عنتوان پدیتده بيشتر از هر زمان دیگری، توجه بته اميتد بته

ابتراز شتناختی ضترور یافتته استت؛ زیترا جمعی و جامعته

ایط فرد است؛ اما از شر به اميدواری برای هر فرد، کاملاج منحصر

اجتماعی، روانی و اجتمتاعی کليتت یتک جامعته –اقتصادی


(. توجه فراگير و تقریباج مهم بته Sabancı, 2015: 12متیار است )

عنوان یک دغدغه در ميان محافل علمی ایتران اميد اجتماعی به

گردد؛ یعنی زمانی که اولين همتایش اميتد بازمی 9010به سال

از آن نيز این دغدغه ادامه اجتماعی در ایران برگزار شد و پس

( معتقتتد استتت اميتتد و 9010یافتتته استتت. هتتادی ختتانيکی )

اميدواری، نشانۀ تحترک و پویتایی جامعته و شترط ضتروری

پيشرفت و توسعۀ اجتماعی است. ازنظر او، بين اميد فتردی و

کنتد هایی وجود دارد. او چنين بيان متی اميد اجتماعی، تفاو

يان، بيشتر و برتتر از اميتد اجتمتاعی که اميد فردی نزد ما ایران

اعتماد افراد به خودشتان بيشتتر از اعتمادشتان بته است؛ یعنی

دیگری، ازجمله جامعه، حکومت و هتر نهتاد دیگتری استت.

کنتيم کته بتا یمت ی زنتدگی ا جامعهخانيکی معتقد است ما در

گيترد و بتا برگزاری یک انتخابا خوب، اميدواری شکل متی

در کتار، یتیس بستياری در آن بته وجتود برخوردن به متانعی

آوردن شرایط و زمينتۀ در فراهم ها حکومتآید. او بر نقش یم

گتذارد؛ زیترا معتقتد استت یکتی از یمت يدی صحه نااماميد یا

عوامل مؤار در افتزایش اميتد اجتمتاعی، احساستی استت کته

و طبقا اجتماعی از مؤاربتودن دارنتد ها گروهشهروندان و یا

دهد، علائم اصلاح یما چه ميزان در تغييراتی که را و اینکه ت

( دربتارۀ وضتعيت 9010غلامرضاکاشتی ) بينند. یمو بهبود را

کند که تقریباج در دو اميد در ایران پس از انقلاب چنين بيان می

دهۀ اول پس از پيروزی انقلاب، اميد موجود در جامعه، اميتد

ر ایتن استاس هتای اجتمتاعی بت به تحقق آرزوها بود و کتنش

ای بتا نتام اميتد بته شد؛ اما بعد از این دوره با پدیده محقق می

مواجه شدیم که جای ستنخ قبلتی اميتد را شدن دردها برطرف

گرفتتت؛ یعنتتی متتردم، مشتتکلا و کمبودهتتایی داشتتتند و

کوشيدند. او معتقد استت شدن آنها می اميدوارانه برای برطرف

نخ دوم اميتد نيتز دیگتر در شرایط امروز جامعۀ ایران، حتی س

شود و در توصيف آن، مظنون بته بتروز نااميتدی مشاهده نمی

( معتقتتد استتت اميتتد و نااميتتدی در 9010استتت. فراستتتخواه )

شود و نارضایتی در جامعتۀ ایتران بستری اجتماعی ساخته می

وجود دارد؛ اما درنهایت، جامعۀ ایران، جامعۀ اميدواری استت.

کند کته شترایط کنتونی ار و ارقام بيان میالبته او با اشاره به آم

کننتده استت. او اميتد ایران ازنظر اميد اجتماعی، بسيار نگتران

اجتماعی را نتيجۀ تعامل سه عامل نخبگان علمتی، فرهنگتی و

داند و معتقد استت فکری، نهادهای مدنی و نخبگان دولتی می

کتاری ایتن سته علت کتم بودن اميد اجتماعی در ایران، به اندک

ضلع مثلث است.

9مندشتدن کند که مطترح و مستئله ( بيان می9010جنادله )

مفهتتوم اميتتد اجتمتتاعی در جامعتتۀ ایرانتتی، بيشتتتر از آنکتته از

ها و شرایط اخير های نظری پيشين متیار باشد، از واقعيت سازه

جامعه برآمده است. درحقيقت، برخلاف بسياری از مفتاهيم و

پتيش موجتود، ماننتد سترمایۀ شتناختی از اصطلاحا جامعته

اجتماعی و جامعۀ مدنی، که سعی شده است وضتعيت بغترنج

براساس آنها فهم و تفسير شود، برآمدن مفهوم اميد اجتمتاعی،

عنوان مفهومی فرایند معکوسی داشته است. به مفهوم اميد نه به

عنوان یک دانشگاهی و نظری، بلکه در شرایط عينی خاص، به

شده است. هدف یا نياز توجه

هتتتای دانشتتتگاهيان در همچنتتتين، مجموعتتتۀ کوشتتتش

مندکردن چتر وا گانی و مفاهيم مربوط به اميد اجتماعی، نظریه

شناستتی ماننتتد تخيتتل اجتمتتاعی، ظرفيتتت آرزومنتتدی، جامعتته

اعتنایی اجتماعی، تصاویر آینده و غيره در کنتار احساسا ، بی

هتا و خنرانیوبيگتاه در ست دغدغۀ دولتمردان و حاکمان، که گاه

هایشان بر وجود مستئلۀ یتیس اجتمتاعی اذعتان و بتر مصاحبه

کننتد، علائتم واضتحی از لزوم ایجاد اميد اجتماعی تیکيد متی

شدن اميد اجتماعی در ایتران استت؛ البتته جنادلته پروبلماتيک

مندشتتدن اميتتد در شتترایط کنتتونی را بازتتتاب نااميتتدی مستتئله

هتای اميتدبخش یتا بته گستردۀ اقشار مختلف جامعه از نسخه

شتده از ستوی نيروهتای تبليت 1«های ناکام پيشگویی»تعبيری،

دانتتد کتته درک درستتتی از سياستتی موجتتود در ایتتران متتی

های اجتماعی موجود جامعه ندارند و مسئلۀ اميتدهای واقعيت

شتدن اميتد ( بته پروبلماتيتک ۵30-۵3۵: 9010جنادلته، پاستخ ) بی

رستد ین تفاسير، به نظر میاجتماعی منجر شده است. با همۀ ا

1 Problematization 2 Failed prophecies


اميد اجتماعی هم ازنظر مردم و هم ازنظر نخبگتان و حاکمتان

به یک مسئله تبدیل شده است. ما با مفهومی سروکار داریم که

شتده و درستی تعریف نشده است و ابزار آزمتون شاید هنوز به

معتبری برای سنجش آن در اختيار نداریم؛ اما تتوافقی جمعتی

بتا یتک چتالش و مستئله مواجته هستتيم کته وجود دارد کته

های اجتماعی دارد، متتیار از شترایط زیستت تتاریخی و جنبه

گذارد. فرهنگی ماست و بر آیندۀ جمعی ما تیاير می

پیشینۀ پژوهش

در این بخش، پژوهشگران، درابتدا، وا ۀ اميتد جتمتاعی را در

وجتو ی در دستترس جستت هتا دادهمقالا موجود در پایگاه

های اندکی با این نام وجتود د و با توجه به اینکه پژوهشکردن

وجو را افزایش دادند و مقالا با نام اميد داشت، سطح جست

و اميد به آینده را نيز بررسی کردند. گفتنی است، بخش زیادی

از مقالا ختارجی، بيشتتر جنبتۀ نظتری داشتت و در حتوزۀ

اجتماعی توجه مقالا داخلی نيز فقط دو مقاله به مبحث اميد

کتترده بودنتتد کتته درادامتته، شتترح مختصتتری از مجموعتته

شود. یمشده ارائه های بررسی پژوهش

( در پژوهش خود بتا نتام 2020و همکاران ) 9اسَليح حسن

طلب اميد: اعضای محروم گروه، زمانی که بته قتدر ختود »

توانند تمایل بته اميتد را در ختود محقتق باور داشته باشند می

ش اميد را در مبارزه برای تغيير اجتمتاعی در جامعتۀ ، نق«کنند

فلسطين بررسی کردند. نتایج پژوهش آنها نشتان داد فقتط آن

ها کته کتارایی گتروه ختود را بترای تحقتق دسته از فلسطينی

کنند، در زمان رویارویی با مشتکلا هایشان درک می خواسته

خواهند به تغيير اجتماعی اميدوار باشند. و موانع می

آیتا »( در پژوهش خود با نتام 2019و همکاران ) 1زُمِرِن وَن

اميد در ایجاد انگيتزه بترای اقتدام جمعتی در زمينتۀ تغييترا

کنند که حل چالش تغييرا چنين بيان می« اقليمی مؤار است؟

اقليمی، نيازمند اقدام جمعی استت و ایتن اقتدام جمعتی نيتز

1 Hassan-Aslih 2 Van Zomeren

دهنتد ارائه متی مستلزم انگيزش جمعی است. آنها در مدلی که

تواند کنند که اميد می بر نقش ميانجيگری اميد تیکيد و بيان می

محور در این مدل در نظر گرفته شود. کارکردی احساس

هتای مختلتف رورتتی، یته نظریسۀ مقابا ( 2016) 0مورگان

لویتاس و آنگر دربارۀ اميد اجتماعی، شکلی از اميتد را مطترح

گذشته و حال ریشه دارد؛ اما کند که در برداشت تجربی از یم

به احتمالا آیندۀ در حال ظهور، هوشتيار و حستاس استت.

9شهر داستانی یتا تخيلتی همچنين، مورگان بر نقش مهم آرمان

کند. یمتیکيد

اميتد »( در پتژوهش ختود بتا نتام 2015) ۵برایانت و اِلارد

، «عنوان نوعی ميانجی در تفکر دربارۀ آینده جوانتان محتروم به

ضتتوع تفکتتر دربتتارۀ آینتتده را در بتتين گروهتتی از جوانتتان مو

کننتدگان استراليایی بررسی کردند. در این پژوهش از مشارکت

های خودشان را دربارۀ آینده ترسيم کننتد. خواسته شد روایت

کنندگانی که موفق به روایت یک آینده شدند، به یک مشارکت

نتتدۀ ای کتته دربردار زنتتدگی عتتادی تمایتتل داشتتتند؛ آینتتده

های سنتی، مانند شغل، خانواده و خانته بتود. روایتت شاخص

آنهتتا از آینتتده، مخصتتوص ستتاختارهای فرصتتت حتتداقلی

دردسترس آنها بود؛ یعنی اولویت اشتغال بدون توجه بته نتوع

دهند. کاری که انجام می

اميتد در »( در پژوهش خود با نام 2015) 0کوی و باون مک

ر بتتر آرزوهتتای آینتتده و محتتيط اجتمتتاعی: عوامتتل تیايرگتتذا

برختی مستيرهای « های شهری خودکارآمدی جوانان در محيط

را شناسایی کردند که با آنها روابط والدین و جوّ شهر ای بالقوه

ممکن است بر موفقيت آینده و روابط بين آرزوهتای آینتده و

خودکارآمدی در محيط مدرسه بترای نوجوانتان ااتر بگتذارد.

وامل، ازجملته ایمنتی محلته و روابتط نتایج نشان داد برخی ع

گيری اميد بته آینتده در جوانتان حمایتی والدین موجب شکل

ای، احستاس خودکارآمتدی شود و چنين آرزوهتای آینتده می

کند. نوجوانان را در مدرسه تقویت می 3 Morgan 4 Fictional utopias 5 Bryant and Ellard 6 McCoy and Bowen

0۵ محسن طاهری دمنه و معصومه کاظمی پژوهانه از پروبلماتيک اميد اجتماعی در ایران خوانشی آینده

در داخل ایران، دو دسته پژوهش دربارۀ اميد وجتود دارد.

منظر فردی اختصاص یک دسته از مطالعا به بررسی اميد از

دارد و دستۀ دوم، مطالعا بسيار اندکی است که بته موضتوع

استت. در پتژوهش حاضتر، هتر دو اميد اجتماعی توجه کرده

و دستۀ دوم با تفصيل بيشتری توضتيح داده دسته بررسی شده

هتای مرحمتتی و خرمتائی شده است. از دستۀ اول به پژوهش

، «ای صتبر ميد: نقش واستطه رابطۀ دینداری و ا»( با نام 9017)

بررستی عوامتل »( بتا نتام 9017) و همکتاران نژاد کشکی فرا

، «نشتينان تبریتز شناختی مؤار در اميد بته آینتدۀ حاشتيه جامعه

نقش ميانجيگری ادراک »( با عنوان 9017بخش و رسولی ) فرح

عدالت توزیعی در تیاير رضایت از نظتام جبتران ختدما بتر

، «شتتغلی و ستتازگاری شتتغلی معلمتتان اميتتد بتته آینتتده، التتتزام

شتناختی تبيتين جامعته »( با نتام 9017جهانگيری و محمدی )

تفتتاوتی اجتمتتاعی؛ متتورد مطالعتته: رابطتتۀ اميتتد سياستتی و بتتی

، جليلتتی شيشتتيوان و همکتتاران «دانشتتجویان دانشتتگاه شتتيراز

ای عز نفتس در رابطتۀ بتين سترمایۀ نقش واسطه( »9010)

افشانی و ، «شجویان نخبۀ ورزشیاجتماعی و اميد تحصيلی دان

رابطۀ سرمایۀ اجتماعی و اميد به آینده »( با نام 901۵جعفری )

افراستتيابی و همکتتاران ، «در بتتين دانشتتجویان دانشتتگاه یتتزد

عوامل اجتماعی مرتبط با اميد جوانان به آینتده »( با نام 901۵)

، فرنتام و حميتدی «های شهر یتزد )مطالعه دانشجویان دانشگاه

نگری در افتزایش اميتد ااربخشی آموزش مثبت»( با نام 901۵)

زاده و همکتاران عباس، «های اسلامی با تیکيد بر قرآن و آموزه

مطالعۀ نقش دینداری در توسعۀ اميد بته آینتده »( با نام 901۵)

( بتا 9019، اميرخان نژاد و صتباغ ) «در بين شهروندان آذرشهر

فقتر اقتصتادی و بررسی رابطۀ بتين بيگتانگی اجتمتاعی، »نام

اعتقادا دینتی بتا اميتد بته آینتدۀ دانشتجویان دانشتگاه آزاد

نقتتش ستتودمندی »( بتتا نتتام 901۵، موستتوی )«استتلامی مرنتتد

شده، فرسودگی تحصيلی و اميد بته آینتده در پيونتد بتا ادراک

( بتا نتام 9010دوست و همکاران ) ، صالحی«انگيزش تحصيلی

طبعی و اميد به آینده واآوری در برابر استرس با ش رابطۀ تاب»

( بتتا نتتام 9010و همکتتاران ) یعقتتوبی، «در دانشتتجویان دختتتر

دی هتتای استتنا بررستتی ااربخشتتی آمتتوزش اميتتد بتتر ستتبک »

بررستی ميتزان اميتد »( با نام 9019اقدم ) عليزاده ، «دانشجویان

، یعقتوبی و «به آینده در بين دانشجویان و عوامل متؤار بتر آن

هتتای افتتزایش اميتتد در رستتی راهبر»( بتتا نتتام 9019محققتتی )

( بتا نتام 9019، قهرمانی و نتادی ) «دانشجویان دانشگاه بوعلی

معنوی با ستلامت روان و اميتد -های مذهبی رابطۀ بين مؤلفه»

اکبریتان و و « های دولتی شتيراز به آینده در کارکنان بيمارستان

اجتمتتاعی، -وضتتعيت اقتصتتادی»( بتتا نتتام 9001همکتتاران )

کنندۀ مصرف متواد بينی ی و اميد به آینده، پيشرفتارهای مذهب

توان اشاره کرد. ، می«در بيکاران

در حوزۀ اميد اجتمتاعی نيتز دو پتژوهش در ایتران، ایتن

و همکتتاران انتتد. اميتتری استتفرجانی مستتئله را واکتتاوی کتترده

کتاوش در اميتد اجتمتاعی، »( در پژوهش خود بتا نتام 9010)

دی تفستيری،اميد اجتمتاعی را ، بتا رویکتر «بنيتاد ای داده نظریه

نفر از شهروندان بتالای واکاوی کردند. آنها با مصاحبه با بيست

هتتای پتتانزده ستتال شتتهر اصتتفهان و بتتا استتتفاده از مصتتاحبه

ساختاریافته، مدلی از اميد اجتمتاعی ارائته دادنتد. در ایتن نيمه

عنوان مقولتۀ محتوری اميتد اجتمتاعی و مدل، ميل به تغيير به

گتر عنتوان شترایط مداخلته بع و تجربيا پيشين بهفرصت، منا

پتتذیری جامعتته، ااربخشتتی بينتتی تعيتتين شتتد. همچنتتين، پتتيش

گتذاری، پتذیری جامعته، هتدف هتای افتراد و ریستک فعاليت

پتذیری، ميتل بته پيشترفت و تلاشتگری آرزومندی، مسئوليت

عنوان شرایط علّی و حس تعلق اجتمتاعی، حتس اعتمتاد و به

عنوان پيامتد شناستایی شتد و درنهایتت، احساس شایستگی به

تناقض افراد در نگرش و رفتار، نگرش منفتی و رفتتار مثبتت

عنوان راهبترد در نظتر گرفتته شتد. اميرپنتاهی و همکتاران به

سنجی اميد اجتمتاعی وضعيت»( در پژوهش خود با نام 901۵)

در ایران )تحليل اانویۀ پيمایش وضعيت اجتماعی، فرهنگتی و

هتتای کشتتور را يمای اميتتد اجتمتتاعی در استتتان، ستت«اخلاقتتی

های طرح ملی وضتعيت اجتمتاعی، براساس تحليل اانویۀ داده

فرهنگی و اخلاقی ایران واکاوی کردند. نتتایج نشتان داد بتين

ارزیابی افراد از زمان حال با ارزیابی از گذشته و آینده، رابطتۀ


معناداری وجتود دارد و همچنتين مشتخص شتد درمجمتوع،

گين اميد اجتماعی در بتين ایرانيتان بترای ده ستال آینتده، ميان

منفی و رو به کتاهش استت. هتر دو پتژوهش متذکور اذعتان

هتای ای دورافتاده در پژوهش اند که اميد اجتماعی، مقوله داشته

حوزۀ علوم اجتماعی در ایران است.

اميتد اجتمتاعی؛ چيستتی، وضتعيت و البته باید بته کتتاب

( نيز اشاره شود کته 9010هادی خانيکی )تیليف ، شناسی سبب

شتده های ارائه ها و گزارش کارگاه مشتمل بر مقالا ، سخنرانی

هتا و هتا، ضترور اميد اجتماعی در ایران؛ زمينته »در همایش

عنتوان یکتی از است و در این مقالته از آن بته « (9010نيازها )

منابع اصلی استفاده شده است.

ن نکته ضروری است که بيشتتر در پایان این بخش، بيان ای

انتد؛ های مدنظر، مقولۀ اميد اجتماعی را بررسی نکرده پژوهش

بلکه توجهشان به مقولۀ اميد به آینتده بتوده استت و بته ایتن

علتتت، ایتتن موضتتوع در پتتژوهش حاضتتر واکتتاوی شتتد کتته

پژوهشگران را در شمارش برخی از ابعاد اميد اجتماعی یتاری

( از تحليتل 901۵ی و همکتاران ) رساند. در پژوهش اميرپنتاه

هتتای طتترح ملتتی وضتتعيت اجتمتتاعی، فرهنگتتی و اانویتتۀ داده

اخلاقی ایران برای پيمایش اميد اجتماعی استفاده شتده استت.

این پژوهش، پژوهشی توصيفی استت و تیکيتد دارد کته اميتد

گيتترد و اجتمتتاعی، مفهتتومی استتت کتته در زمتتان شتتکل متتی

کند. همچنتين م ارزیابی میگذاری اميد اجتماعی را مه سياست

( در پژوهش خود، تفستير 9010و همکاران ) اميری اسفرجانی

و درک تعدادی از شتهروندان اصتفهانی از اميتد اجتمتاعی را

اساس، نگتاهی متفتاو بته بررسی کردند. پژوهش حاضر در

مند از ابعاد ایتن اميد اجتماعی دارد و به دنبال ارائۀ درکی نظام

های اندیشمندان معاصر ایرانی است نوشته مفهوم در نظرا و

پژوهانه از این مفهوم ایجاد کند. کوشد خوانشی آینده و می

شناسی پژوهش روش

ای استت کته در مطالعۀ حاضر از منظر هدف، پژوهشی توسعه

های کيفی و با استفاده از روش تحليل محتتوای سنتّ پژوهش

فرض استوار است متون انجام شده است. تحليل محتوا بر این

ها، توان به کشف معانی، نگرش های زبانی می که با تحليل پيام

یافتگی جهان دست یافت های درک و سازمان ها، شيوه اولویت

(Wilkinson, 2003: 68این روش، که به .) عنوان یک تفسير، بين

گيرد، پژوهشگر را به سمت دو قطب عينيت و ذهنيت قرار می

کند. در این تحليل، تحليلگر هدایت می عناصر پنهانی موضوع

شناسی، منطق، دانش علمتی پس از انتخاب سند، با ابزار نشانه

شناستی درک، متتتن و زمينتۀ آن را مطالعتته، استتتنباط و و روان

(. تحليل محتتوای کيفتی 937: 9070الحوائجی، بابکند ) تیویل می

های توان روشی پژوهشی برای تفسير ذهنی محتوای داده را می

ستازی مند، کدبندی و تم بندی نظام متنی از راه فرایندهای طبقه

: 901۵قائتدی و گلشتنی، شده دانست ) یا طراحی الگوهای شناخته

های موجود در زمينۀ تحليل محتوای کيفی به سه (. رهيافت77

دار و تحليل دسته تحليل محتوای عرفی، تحليل محتوای جهت

Graneheim andد )شتتو بنتتدی متتی محتتتوای تلخيصتتی دستتته

Lundman, 2004: 105-112 در پتتژوهش حاضتتر از تحليتتل .)

محتوای عرفی و استقرایی استفاده شده است؛ زیترا در حتوزۀ

های خارجی و خواه در اميد اجتماعی، خواه در حوزۀ پژوهش

های داخلی، مطالعا بسيار اندکی وجود دارد. حوزۀ پژوهش

صتور شتاری کته بته در این پژوهش، هر گونه متن یا نو

مستقيم یا غيرمستقيم به موضوع اميد اجتماعی در ایران توجته

صور مقاله، ستخنرانی، یادداشتت، مصتاحبه و یتا کرده و به

شتده، آوری آوری شتد. متتون جمتع خبر منتشر شده بود، جمع

شده و متن خلاصۀ های ارائه دربردارندۀ مقالا ، متن سخنرانی

اميتد اجتمتاعی در ایتران؛ »همتایش های برگزارشده در کارگاه

شتده در و مقالا علمتی نمایته «ها و نيازها ها، ضرور زمينه

تتا 9000پایگاه دادۀ نشریا جهاد دانشگاهی در فاصلۀ زمانی

است که در عنوان آنها کلمۀ اميد و اميد اجتماعی وجود 9010

نظتران ایتن دارد. همچنين، از مقتالا و نوشتتارهای صتاحب

انتد، نيتز های معتبر بته چتار رستيده سایت که در وبحوزه،

شتده بتا در نظتر گترفتن آوری استفاده شد. تمامی متون جمتع

9۵33تتا 9133هتا، بتين ستایت نوشتارهای منتشرشده در وب


دقت، مطالعته و تمتامی صفحه متن را تشکيل داد. این متون به

هتایی کته باعتث ایجتاد یتک مفهتوم ها یا بخش جملا ، بند

ستازی شتد. شد، کنار یکدیگر جمع و سسس مفهوم رک میمشت

هتا منجتر در مرحلۀ بعدی، مفاهيم ایجادشده به تشکيل مقولته

هایی انتخاب شتد کته ازنظتر ها نام گذاری مقوله شد. هنگام نام

ها داشته باشد. منطقی، بيشترین ارتباط را با داده

ها یافته

تتوای کليتدی مح 19پس از تحليل منابع منتختب درمجمتوع،

پوشتانی وتحليل و ادغتام و هتم استخراج شد که بعد از تجزیه

مضمون یا موضوع اصلی شناستایی ۵کدهای اوليه، درنهایت،

(. بتترای مستندستتازی موضتتوعا و 9شتتد )جتتدول شتتمارۀ

شتده شتده، برختی از متتون مطالعته محتوای کليدی شناستایی

عنوان متن شاهد ارائه شد. به

های مربوط به امید اجتماعی مفاهیم و مقولهکدها، -1جدول

Table 1- Codes, concepts and categories related to social hope

گزارة اصلی محتوای کلیدی موضوع / مضمون

مثابه امر اميد اجتماعی به مشترک

شود.گيرد که با دیگری به اشتراک گذاشته اميد زمانی شکل می گذاری اميدهای فردی اشتراک به

وگو مشارکت و گفتوگوهای گشاینده ميان نخبگان با هم، نخبگان با مردم و مشارکت و گفت

نخبگان با حاکميت و مردم با مردم ای بهتر پردازی مشترک برای جامعه تخيل اجتماعی، ساحت خيال ظرفيت تخيل اجتماعی ظرفيت آرزوکردن و تصور جهانی بهتر ظرفيت آرزومندی

ناساییشرایط شهای اجتماعی، شرایط شناسایی داشته گيرد که همۀ گروه اميد زمانی شکل می

باشند.

زدایی از افسون و افسانه اميد اجتماعی

رفتن به سمت آیندۀ بهتر نه بهترین آینده

حل تدریجی مشکلا با فرایندی آرام و پيوسته

اميد هویتی )غيرآرمانی( به جای (اميد ایدئولو یک )آرمانی

مثابه مفهومی سلب و نامتغير مثابه مفهومی پویا به جای ایدئولو ی به هویت به

محل؛ نه اميد محال و نه اميد بی بلکه اميد اجتماعی

محل، اميدی نافی گراست و اميد بی آلود و ضدواقع اميد محال، اميد وهم گرا و متعهد است. عامليت فعال؛ اما اميد اجتماعی، فعال، واقع

وضعيتی پویا، بر مبنای مشارکت و همراه با حس تعهد برای تغيير مثابه بهبودباوری فعال د بهامي

ها آینده شده نيست. آینده از پيش مشخص نایافتگی آینده تعين

ای ابدی ای بهتر در چرخه نفی ایجابی گذشته و حال به نفع آینده نفی ایجابی گذشته و حال های ممکن، آبستن هر نوع امکان تصورپذیر است. آینده نهای ممک های آینده بالقوگی

عامليت فرد احساس اارگذاری داشته باشد و برای اقدام آماده باشد. آمادگی برای اقدام

های اجتماعی فردیت افراد مخصوصاج رییاپردازان برای رهبری جنبش به رسميت شناختن فردیت افراد کند. گروهی کوچک اما متعهد رهبری می تغييرا اجتماعی را تعهد به تغيير

دوگانۀ خير و شر حاکميت

خلاصی از شر امر سياسیامر اجتماعی در ایران، مغلوب امر سياسی شده است و باید از شر امر سياسی

خلاص شد. اميد اجتماعی، فراتر از اميد جمعی و اميد عمومی است. نه اميد عمومی، نه اميد جمعی

مداران و ر نااميدی از قد سياستمداران

کنند. آور است و قدرتمندان، هي اميدی را برآورده نمی قدر سياسی، مستی

اميد به امر سياست نه سياستمدار

هماهنگی ساختارهای سياسی در پاسخ به مطالبا اجتماعی

دی و دموکراسیاار انکارناپذیر نهادهای سياسی بر بهبود وضعيت عدالت، آزا نهادهای سياسی اميدساز های کوچک تغيير و دولتی که به این تغييرا تدریجی معتقد است. گام های کوچک و دولت فروتن گام


صور مفصل و همراه با شتواهد از مجموعتۀ درادامه، به

شود. شده تشریح می های جامعۀ آماری، مضامين استخراج متن

ده، شت ترین مضامين اصتلی شناستایی اولين و یکی از مهم

نتام گرفتت. مشتترک، « مثابته امتر مشتترک اميد اجتماعی به»

از فضای خلق ایده، فضای 1و بيناعينيتی 9الاذهانی ساحتی بين

وگو و فضتای اقتدام مشتترک استت. اولتين وجته امتر گفت

گتذاری اميتدهای بودن در اميد اجتماعی از به اشتراک مشترک

نویسد: می ( در این باره9010شود. منصوری ) فردی ایجاد میگيرد که با دیگتری بته اشتتراک اميد زمانی شکل می»

گذاشته شود. هر گونه فردگرایی اميدوارانه فرقی با سراب

تواند اميدوارانه ندارد. تنها در این شرایط است که اميد می

شود؛ یافتن اميد ميسر نمی بخش باشد. عينيت عاملی آگاهی

در سایۀ مشتارکت مگر اینکه در پيوند با عقلانيت مردم و

«.آنها قرار گيرد ب( معتقد است:9010و مدنی قهفرخی )

ای متقابل دارنتد. اميتد اميد فردی و اميد اجتماعی، رابطه»

فردی با بته اشتتراک گذاشتتن اهتداف فتردی، دیگتران را بته

کنتد و ایتن بته مشارکت در جهت بهبود وضعيت دعو متی

معی نيز همته را شود. اميد ج گيری اميد جمعی منجر می شکل

کنتد. دهد و انگيزۀ آنهتا را تقویتت متی به زندگی بهتر نوید می

گرایتی این رابطۀ متقابل با گذر از فردگرایی، به تقویتت جمتع

«.کند کمک می

گذاری نته بتا یتک عامتل ستوم، بلکته بتا این به اشتراک

وگو و مشارکت فعالانه و دموکراتيک ميتان ختود افتراد گفت

وگتو در شود؛ برای مثال، اهميتت ایتن گفتت جامعه انجام می

ميان متون مدنظر به اشکال ذیل بيان شده است:ای واقعتی، شتدن آن بته آینتده پذیری اميد و منتهی امکان»

شدن اميد به یک دارایی عمومی است؛ یعنتی مشروط به تبدیل

اميتتد بتته کنشتتی فراگيتتر تبتتدیل شتتود، بتترای افتتزایش تعتتداد

وگوی آزاد گشوده باشد )جنادلته، گفتمندان بکوشد و به بهره

9010 :۵30.»)

مهم است که افراد چقدر از رهگذر اندیشه و تفتاهم »

انتد. رأی برآمتده از وگو به رأی و تصتميم رستيده و گفت

فراینتتتدهای گفتمتتتانی و مشتتتارکت وستتتيع متتتردم در

1 intersubjective 2 interobjective

: 9010نوبهتار، ) تواند اميتدبخش باشتد ها می گيری تصميم

999).» تتک افتراد ( در کنار مشارکت تک9010) البته اصل زعيم

یا به عبارتی، عامليت انسانی بترای خلتق اميتد اجتمتاعی بتر

نویسد: عامل ساختاری و نهادی نيز تیکيد دارد. او میستتاختارها بایتتد امکتتان مشتتارکت را بتته کنشتتگران »

اجتمتتاعی بدهنتتد تتتا ازطریتتق مشتتارکت فعتتال و تعامتتل

تغييترا تتدریجی و های اجتماعی با ستاختارها، عامليت

«.مطلوب ایجاد شود

وگو و فراینتدهای بنابراین، نهادها علاوه بر اینکه باید با گفت

وگتتو و دموکراتيتتک خلتتق و اداره شتتوند، بایتتد مشتتوق گفتتت

مشارکت نيز باشند. این مسئله، حداقل دربارۀ نهادهای حتاکميتی،

لته یادآور مفهوم اصيل پاسخگویی نهادها به مردم و امکتان مداخ

و نظار هميشگی مردم در ایتن نهادهاستت کته درنهایتت، بته

انجامد. شفافيت و حکمرانی خوب می

هتا عتلاوه وگوها و مشارکت نباید فراموش کنيم که این گفت

مثابه یک شخص باشد، بایتد بتا و ميتان بر اینکه باید با دیگری به

باشتد. « دیگتری »هتای فکتری و هتر نتوع تاریخ، ادیتان، گتروه

گوی سازنده ميان نخبگان با نخبگتان، نخبگتان بتا متردم، و گفت

نخبگان با حاکمان و متردم بتا متردم دربتارۀ آینتده و توانمنتدی

جامعه در ساختن آیندۀ بهتر، شرط اميد اجتماعی است.

همچنين امر مشترک بودن اميد اجتمتاعی در نوشتتارها و

نيز گفتارهای اندیشمندان ایرانی در سه محتوای کليدی دیگر

(، با تیسی از 9010منعکس شده است. بيش از همه، فاضلی )

از مفاهيم ظرفيت آرزومنتدی و شترایط شناستایی 0آپادورای

کند. استفاده میکنتد آپادورای از مفهوم ظرفيت آرزومندی استتفاده متی »

که اشاره به این دارد که چگونه یک گروه )و افتراد درون آن(

هتای توستعۀ هی خوب، هزینته توانند با تجسم آیندۀ گرو می

فرهنگی آرزومندی را کاهش دهند و ازطریق اعمال نفتوذ بتر

ها، دولت و دیگر کارگزاران محيط فيزیکی و اجتمتاعی گروه

های تحقق این آینده بکاهند. ظرفيتت آرزومنتدی در از هزینه

اساس، نوعی ظرفيت حرکتت استت. قتدر ابتراز وجتود،

3 Appadurai


ای متقابتل يت آرزو، رابطهیعنی همان شرایط شناسایی و ظرف

دارند؛ به این معنا که هر یتک بته رشتد و پترورش دیگتری

«.بخشد شتاب می

نویسد: ( به نقل از فاضلی می9010و منصوری )پردازی آپادورای معتقد است که اميد و آرزو صرفاج خيال»

هتای نيست؛ بلکه یک ظرفيتت فرهنگتی استت؛ یعنتی گتروه

فرودست جامعه در وضعيتی قرار بگيرند کته بتواننتد بتا هتم

بته تعبيتر داشتته باشتند. 9صحبت کننتد و ظرفيتت شناستایی

گيترد کته شترایط شناستایی اميد زمانی شکل متی ،آپادورایی

هتای یعنی وضعيتی که متا بتتوانيم بته گتروه ؛شود پذیر امکان

هتا و خواسته ۀمختلف فرصت دهيم و آنها فرصت بيابند دربار

شدن پيتدا امکان دیده شان اجتماعیهویت و تاریخ و موقعيت

در کتاب 1چون هرناندو دوستو ،کنند. این تعبير را اقتصاددانی

ل و بتدون سترمایه پو گوید فقرا بی آورد. او می راز سرمایه می

بلکه ظرفيتت شناستایی ندارنتد. او بتا کاربستت ایتن ؛نيستند

؛تحولی مهم ایجاد کترد ،مفهوم در کشورهای امریکای جنوبی

یتک ،مفهتوم ظرفيتت آرزومنتدی از دیتد آپتادورای ،بنابراین

هتای موقعيت اجتماعی، سياسی و اقتصادی است که به گتروه

ن جایی کته نااميتدی تری فرصت شناسایی دهد. مهم ،فرودست

یتافتن رستميت آیتد، جلتوگيری از در یک جامعته پدیتد متی

هتا و ممانعتت از ایتن های فرهنگی و اجتماعی گتروه سرمایه

است که ایشان بتوانند ابراز وجود کننتد. ایتن وضتعيت یتیس

«.آورد می اجتماعی پدید

( معتقد است:9010فاضلی )تخيلا گروهی که جامعه، آن را به رسميت بشناسد،»

هتای شود؛ اما گروه و تعاملا و خطرپذیری آن شکوفا می

زیادی در ایران هستند کته متردم یتا مستئولان، آنهتا را بته

هتا و فعتالان محتيط ستمن ؛ مثل زنان، شناسند رسميت نمی

«.زیست

توان ظرفيتت حال، پرسش اصلی این است که چگونه می

-ف متردم آرزومندی و شرایط شناسایی را برای اقشار مختلت

خصوص همانگونه که آپتادورای تیکيتد دارد، بترای اقشتار به

هتای محروم و یا آنگونه که فاضلی معتقد استت بترای گتروه

-های قومی و دینتی ها و یا اقليت اجتماعی، مانند زنان، سمن

های اميتد ایجاد کرد. پاسخ به این پرسش را شاید در سياست

1 Terms of Recognition 2 Hernando de Soto

بتوان دنبال کرد.

هتای برای شنيدن صتدای ایتن گتروه ( 9010اما فاضلی )

کند که: خاموش تیکيد میشتود و جامعته تشکيل متی “ آرزو”هستۀ اميد از مفهوم »

باید بتوانتد آرزو کنتد؛ امتا هتر آرزویتی، مطلتوب و معقتول

نيست. آرزویی خوب است که عقل جمعی، آن را ممکتن و

مطلوب بداند. مشکل جامعتۀ ایتران ایتن استت کته برختی،

رند که بخش بزرگتی از جامعتۀ ایتران نته آن را آرزوهایی دا

«.داند و نه مطلوب ممکن می

بتودن آرزوهایی که عقل جمعی دربارۀ ممکن و مطلتوب

آنها اجماع نظر پيدا کند، همان برشتی استت کته در تصتویر

های ممکن و ها( از محل تلاقی آینده )مخروط آینده 9شمارۀ

. يل اجتماعی ناميتد توان آن را تخ شود و می مطلوب ایجاد می نویسد: ب( دربارۀ تخيل اجتماعی می9010مدنی قهفرخی )

عنوان یتک فيلستوف پراگماتيستت، ریچارد رورتی به»

نشاند. جانشتينی اميتد بته جتای اميد را به جای معرفت می

معرفت، یعنی اینکه باید از نگرانی دربارۀ اینکه آیتا چيتزی

نه، دست برداشتت که فرد بدان اعتقاد دارد، مستدل است یا

نگران این شد که آیا فرد به قدر کافی، قوۀ تخيل دارد و دل

هتای جالتب توجته در قبتال اعتقتادا کنتونی که به بدیل

«.بيندیشد یا نه

بنابراین، یکی دیگتر از مستائل مهتم دربتارۀ خلتق اميتد

پردازی اجتماعی است. اجتماعی در جامعه، تقویت خيال

ن پتتژوهش، افستتون و دومتتين مضتتمون اصتتلی در ایتت

زدایتی از اميتد اجتمتاعی نتام گرفتت. ایتن مضتمون، افستانه

هایی از اندیشمندان معاصر ایرانی است که دربردارندۀ اندیشه

اند فهتم مندشدن اميد اجتماعی، کوشيده ضمن اذعان به مسئله

دقيقی از ایتن مفهتوم ارائته دهنتد و درحقيقتت، آنچته اميتد

اجتماعی نيست، تشخيص دهند. اجتماعی است، از آنچه اميد

« بهتتر »اولين مسئلۀ مهم در این مورد، به کار بردن مفهوم

مورد ( در این 9010است. ذکایی و ویسی )« بهترین»به جای

نویسند: می

ترین فيلسوفان آمریکایی قرن بيستتم و ، یکی از معروف0جان دیویی»

پراگماتيستم، یتک گرایی )پراگماتيسم(، معتقد استت کته از پيشتازان عمل

3 John Dewey


طلب و تجربی است. ویژگی پراگماتيسم ایتن قالب فکری اميدوار، اصلاح

را به جای مفاهيمی، مانند واقعيت و منطتق و « آیندۀ بهتر»است که مفهوم

نشاند. در اینجا، اميتدورزی عملتی و سياستی، جتایگزین سرشت بشر می

عنتوان نيرویتی شتود. در وهلتۀ اول، اميتد بته ورزی دربارۀ اميد می فلسفه

انگيزاند؛ ستسس های اجتماعی مختلفی را برمی برخاسته از عامليت، جنبش

کند، بلکه عامليت را بترای تنها انگيزه برای عامليت فردی فراهم می اميد نه

گيترد. در ایتن حالتت، اميتد از اارگذاری در ساختار اجتماعی به کار متی

شتود و اميتد بته تر متی یابد، قدر گروه بيشت گروه به بيرون گسترش می

یابد. ازنظر دیویی، اميد، یعنی توانتایی ها افزایش می تحقق اهداف و آرمان

متفاو و آزادتر از گذشتته –گرچه نامعلوم است –اعتقاد به اینکه آینده

است و شرایط رشد و پيشترفت را بته وجتود خواهتد آورد؛ بنتابراین، از

کته هدفشتان -ياسی دمکراتيتک گرایی، اميد با فرایندهای س دیدگاه عمل

ارتباط دارد. در آینده، شاید خبری از اتوپياهتا نباشتد؛ –تحقق اميد است

«.اما قطعاج بهتر از امروز خواهد بوداولين کوشتش در اینجتا، اتوپيتازدایی از اميتد اجتمتاعی

شده در جملا پرطمطتراق کته های پوچ پيچيده است. وعده

انتد، نته اميتد راسته شتده آخوب با وا گان انتزاعی و همواره

شهرهای ایدئولو یک متدعی هستند و نه اجتماعی. این آرمان

گاه خود بته تغييتر تغيير همه چيز به نفع خود هستند؛ اما هي

دهند. تن نمی

هتای الف( با مقایسته ميتان جنتبش 9010مدنی قهفرخی )

نویسد: قدیم و جدید میهتای ن جنتبش های اجتماعی قدیم، فعالا برخلاف جنبش»

بندنتد؛ بلکته ای دور و تاریخی دل نمی اجتماعی جدید به آینده

ای نته چنتدان دور به وضعيتی بهتر از وضعيت موجود در آینده

ای محدود اميتد دارنتد؛ بنتابراین، اگرچته وضتعيت و در حوزه

ای های اجتماعی جدید شتامل جامعته مطلوب نهایی در جنبش

الم یتا دولتتی پاستخگو و عاری از خشونت یا محيط زیستی س

ها بته حتل تتدریجی ایتن دموکراتيک است، فعالان این جنبش

مشکلا با فرایندی آرام و پيوسته اميد دارند و به قول رورتتی،

هتا اميتد بته اند. این جنبش بين شناخت و اميد تفاو قائل شده

دهند و چهارچوب کاملاج عينی و تتا وضعيت بهتر را پرورش می

دهند. ارائه می« وضعيت بهتر»تفسير از حدی غيرقابل

ای دیگر بيان گونه زدایی را به ( این افسون9010مجاهدی )

نویسد: کند. او می می

، اميدی است برخلاف دليتل، یعنتی اميتدی 9اميد محال»

زده و آلتتود، خيتتال گتترا، وهتتم استتت خردستتتيز، ضتتدواقع

اميتد یتا اميتد در برابتر عمتل، 1محل اندیش؛ اما اميد بی محال

برخلاف دليل نيست؛ بلکه اميد در غيتاب دليتل استت. اميتد

شتود؛ ماننتد محل، نافی و رافع عامليت فعتال و متؤار متی بی

انگتار، همتتان اميتدی کتته اميتد تقتدیرباور، جبرگتترا و بختت

حصول مطلوب را به علل و عواملی کتاملاج ختارج از اراده و

یتا تعليتق عملی کند و سر از بی عمل ما حواله و تفویض می

«. آورد کنش درمی

یتا اميتد 0و در مقابل این دو نوع از اميد، از سياست اميد

برد و معتقد است: نام می 9مثابه بهبودباوری فعال بهیتابی شتهروندانی سرچشمۀ سياستت اميتد از ستاخت »

جوشد که دستت کتم، دو ویژگتی دارنتد: اولا،ج از هاویتۀ می

ای اانيتا،ج بته شتيوه انتد و محتل رهيتده اميدهای محتال و بتی

کننتتد؛ یعنتتی در مشتتارکتی حتتل وگتتویی زنتتدگی متتی گفتتت

ای و نقادانه و خلاقانه و فعالانه برای کشتف و حتذف مسئله

خطا، مسئولانه و مشفقانه و توانمندانه در تکاپوی ستاختن راه

«.اند حل مسائل

او برای توضيح بيشتر بهبودباوری فعال از مفاهيم ظرفيت

نویسد: کند و می ه میو توانش استفادمثابته های توضيح تفاو ميتان اميتد بته یکی از راه»

محتل سو با اميد محال و اميد بتی بهبودباوری فعال از یک

0و توانش ۵از سوی دیگر، تمایزنهادن ميان مفهوم ظرفيت

)یا قابليت( است. ظرفيت، یعنتی امکانتا موجتود متا و

کنيم؛ ولتی می وپنجه نرم محيطی که در آن با مسئله دست

هتا هایی برای حل مسئله که از کنش توانش، یعنی قابليت

گيترد؛ بته های فعالانه و خلاقانۀ متا شتکل متی و واکنش

هتای ایستتا در مقطعتی به ویژگتی « ظرفيت»تعبير دیگر،

ختتاص و محتتدود از زمتتان اشتتاره دارد؛ در حتتالی کتته

مشتقی استت از ستازوکاری پویتا و تعتاملی در « توانش»

«. طولی مسير کوشش ما برای حل مسئلهبرش

توانتد بته بيراهته بترود. بنابراین روشن است که اميد متی

تواند واهی و محال باشد و آنقتدر دور بنشتيند کته راهتی می

1 Impossible hope 2 Discolated hope 3 Politics of hope 4 Hope as proactive meliorism 5 Capacity 6 Competence


توانتد تقتدیرگرا و بيترون از برای رسيدن به آن نيابيم یتا متی

ستتتاحت فعليتتتت و کوشتتتش جامعتتته بتتترای تغييتتتر و

ی جبرگرایانه در آینده باشد. شده به پيشگوی سساری برون

سومين مضمون اصلی، ادامۀ همين مسئلۀ مهم استت کته

شده و جبرگرایانه است یا باز و گشوده تعيين آیا آینده از پيش

هتا نتام گرفتت. های مختلف. این مضمون، آینتده روی امکان

دهتد ی جمع است که نشتان متی «ها»تیکيد ویژه در اینجا بر

انتهتا و شتده، بلکته بتاز، بتی ز پيش تعيتين آینده نه محتوم و ا

سرشار از نبود قطعيت است.

نایافتگی آینده، بحث بسيار مهمتی در مبتانی نظتری تعين

نایتافتگی استت کته پژوهی است و با قبول همين تعتين آینده

پژوهتی، اعتقتاد بته هتای آینتده فترض ترین پيش یکی از مهم

ای از لغت ، ترجمهپژوهی هاست. از منظر لغوی نيز آینده آینده

دهندۀ همين شيوۀ نگترش بته است که نشان 9فيوچرز استادیز

هتای مختلتف مطالعته هایی که باید با روش آینده است؛ آینده

شود. می

( معتقد است:9010سلامت )کنتيم و ما آینده را در کسو بيم و اميد تجربه متی »

نایتافتگی آینتده استت. خود این هم آشکارا در گرو تعين

ینده در هر شرایطی با شایدهایی سروکار دارد که از دل آ

گيرنتد و های همتين اکنتون مایته متی ها و بالقوگی امکان

نایافتگی یا به تعبير بهتتر، نته درست به همين دليل، تعين

«. ها و اميدهاست است که مولد بيم 1یافتگی هنوز تعين

مسئلۀ مهم دیگر، نفی ایجابی گذشته و حال است کته در

هتای گرا به کتنش گرا و حال های انتقادی گذشته ن از واکنشآ

ای رسيم. در این نفی، نفعی برای ساختن آینده خواه می تحول

ای بهتر از گذشته و حال که امرۀ همان بهتر وجود دارد؛ آینده

نویسد: مورد می ( در این9010خواه است. فاضلی ) نقد تحولفرهنگتتی و ایتتدۀ آینتتده و اميتتد اجتمتتاعی از لحظتتۀ

تاریخی به وجود آمد که ما این امکان را پيدا کتردیم کته

عنتوان زنتدانی کته در استار آن بتوانيم گذشته را نه به

تتوانيم بته عنوان امکتان تتاریخی کته متی هستيم، بلکه به

1 Futures Studies 2 Not yet determination

دلخواه ختود، عناصتری از آن را انتختاب کترده و بترای

رسيدن به نوعی بهورزی، رفاه و خوشبختی و یا سعاد

انتخاب کنيم.

های در اینجا مسئلۀ مهم دیگری باقی است و آن، بالقوگی

ای از بحتث نایافتگی آینده، سویه های ممکن است. تعين آینده

کند که در یک جبتر دهد و ما را اميدوار می است که نشان می

ایتتم؛ امتتا ستتوی دیگتتر ایتتن متتاجرا، تتتاریخی گرفتتتار نيامتتده

است که ساحت رییتاپردازی و های ممکن های آینده بالقوگی

کند کته گرایی حکم می واقعخيال است. شریعتی معتقد است

شتریعتی، خواه باشتيم ) پرداز و آرمان برای تغيير واقعيت، خيال

مایتۀ اميتد اجتمتاعی استت و تخيل اجتماعی، بن (.997: 9010

ای که بتواند کليت خودش را در آینتدۀ ممکتن بهتتری جامعه

قدم را برای اميد اجتمتاعی برداشتته استت. خيال کند، اولين

های زیادی برای گفتن دارد. پژوهی در این زمينه، حرف آینده

بتدیلی در پيشتبرد جامعته بته ستوی ، نقش بتی 0رییاپردازان

خصتتوص در مواقتتع بحرانتتی، هتتای بهتتتر دارنتتد؛ بتته آینتتده

توانند با تحریک تخيتل اجتمتاعی، جامعته را رییاپردازان می

ها، یعنتی همتان ها و هنوز نيامده تا به هنوز نشدهتشویق کنند

های بالقوۀ آینده فکر کنند. تخيل اجتماعی و خيال، کته امکان

های ممکن است، قستمتی از کتار مایۀ اصلی ساختن آینده بن

هتایی همچتون پژوهتان استت کته بتا استتفاده از روش آینده

شتتود. شتتاید بهتتترین و انجتتام متتی 9هتتای آینتتده کارگتتاه

هتای ترین مثال برای ایتن فعاليتت را مبتدع کارگتاه ککلاسي

مطترح کترده 0در پترو ۀ همگتان ۵آینده، یعنی رابر جانک

کترد تتا است؛ جایی که جانک، متردم عتادی را تشتویق متی

آفرینشگر تصویرهای ذهنی متفاو خود از آینده باشند.

شتتده، عامليتتت نتتام چهتتارمين مضتتمون اصتتلی شناستتایی

گرفت.

دانتد؛ امتا ضترورتی کته از ا یک ضترور متی هگل، اميد ر

شود و جدای از ما نيست؛ بلکه بخشتی از بيرون به ما اعمال نمی

3 Dreamers 4 Future workshop 5 Robert Jungk 6 Everyman project

http://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Jungk


(. اميتد همتراه بتا ۵00: 9010اردبيلتی، این ضرور ، ختود متایيم )

ختواه –عامليت است؛ یعنی باور به اینکته اگتر نيتروی موجتود

يد؛ به کار بيفتتد، بته نتيجته خواهتد رست –فردی و خواه جمعی

حتی اگر با سختی همراه باشد. نوعی کاربست ارادۀ معطتوف بته

.(۵۵0: 9010فاضلی، ) تغيير ساختارهای مانع در اميد نهفته است

نویسند: ( می9010ذکایی و ویسی )دانتد کته اميد را نوعی فعاليت شناختی می 9یر مگی»

شامل تعيين اهداف عينی، یافتن مسيری برای این اهداف

ن ارادۀ فردی یا عامليت بترای حرکتت بترای و برانگيخت

تحقق اهداف استت. اميتدواری، یعنتی تجربتۀ خودمتان

گویتد، تعریتف عنوان عاملان بالقوه یا بالفعل. پتی متی به

صتور جتوهری، بيتانگر تتوازنی ظریتف ميتان اميد به

قدر ساختار و عامليت است. ارتباط اميد با عامليت در

افراد جامعته بایتد تصتميم شود. اميد اجتماعی آشکار می

بگيرند که آیا اهداف جمعی همان چيزی استت کته آنهتا

خواهند؟ آیا تحقق این اهداف ممکن است؟ آیتا آنهتا می

ای در این فرایند جمعی دارند؟ فراینتد اميتد سهم ارزنده

توانتد همکتاری بتين فتردی در سطح اميد اجتماعی متی

«.مردم را به کنش متقابل با دولت پيوند دهد

ی اجتمتاعی در هتا جنبشمعتقد است تمامی 1ديمارگارتم

. همسو اند دهی کوچک شکل داده و هدایت کررا گروهجهان

نتيم درصتد نتام و از قتانون سته 0با همين نظر، اریکا چنووث

که استتاد علتوم سياستی دانشتگاه هتاروارد ،چنووث. برد یم

از آن، روی پتس دکتتری و تحصتيل در دورۀ است، از زمان

ک چالش متمرکتز شتده استت؛ یتافتن پاستخی بترای ایتن ی

های مردمی چگونه به اهداف ختود دستت که جنبش پرسش

جنبش 013از ترچنووث به همراه ماریا استفان، بيش. یابند می

ميلادی را داده 1330تا 9133های که بين سال را، اجتماعی

،تکنندگان در آنها حداقل هزار نفر بوده اس و تعداد مشارکت

هتای مردمتی در نقتاط جنتبش دریابنتد انتد تتا بررسی کترده

دنيا از فيليسين تا آمریکای جنوبی، چگونته توانستته گوناگون

نتایج مطالعتا آنهتا جالتب . به اهداف خود دست یابد است

1 McGeer 2 Margaret Mead 3 Erica Chenoweth

دهتد کته اگتر فراوان نشان متی دلایلچنووث با .توجه است

باشند، آن صور فعالانه به دنبال تغيير درصد جمعيت به ۵/0

(.9010طاهری دمنه، ) ناپذیر خواهد بود پرهيز ،تغيير

ناپذیر برای تغيير امروز دارد. اميد اجتماعی، عطشی سيری

این مسئله از تعهد اميد به تغيير، برآمده است کته گفتته شتد

کنتتد. بينتتی صتترف جتتدا متتی همتتين وجتته، آن را از ختتوش

ذهتانی جامعته، الا اميدورزی اجتماعی با استفاده از فضای بين

هایی برای تغيير شرایط یک آیندۀ بهتر مورد توافق را به پرو ه

کند و ایتن فراینتد، همتواره در حتال انجتام، امروز تبدیل می

همواره پویا و همواره رو به جلوست.

وبتيش ایتن نتاميم، کتم حالتی که آن را اميد اجتمتاعی متی

ه؛ نتوعی ها را دارد؛ حالتی استت مرکتب از نتوعی نگتا ویژگی

: 9010تبتار، علتوی حالت عاطفی و نتوعی آمتادگی بترای اقتدام )

000 .)

( نشتان داد 9010پژوهش اميری اسفرجانی و همکتاران )

علت حتس اعتمتاد و تعلتق مند از اميد اجتماعی به افراد بهره

اجتماعی زیاد به جامعه، تمایل زیادی برای پيشرفت ازطریتق

ای کتته در ایتتن گونتته هتغييتتر ختتود و همفکرانشتتان دارنتتد؛ بتت

عنتوان ای، ميل بته تغييتر بته پژوهش با استفاده از نظریۀ زمينه

مقولۀ محوری تعيين شده است.

پترداز مفهتوم حتوزۀ عمتومی، عنتوان نظریته هابرماس، به

خواهد به وضعيت جامعه، خواه در ستطح همواره از مردم می

کشور و خواه در سطح جهان حساس باشند و فعالانه دخالت

وگو کنند. این کنشگری فعال از منظر هابرماس در بستر گفت

گيرد و دموکراسی مشارکتی مدنظر وگو شکل می با اهل گفت

هابرماس، احتمالاج بيشتر از هر چيزی به حس تعلق اجتمتاعی

(، حس ااربخشتی جمعتی و حتس 9010و آنچه فراستخواه )

(. ب9010فراستخواه، شود ) داند، منجر می فاعليت ایرانی می

( معتقد است:9010پور ) جلاییکوشتتند در کنشتتگری مثبتتت، منتقتتد و مصتتلح متتی»

دادن معضلا و نيز تقویتت هميشه بين شناسایی و نشان

اميتتد و انگيتتزه و تتتوان شتتهروندان بتترای اصتتلاح ایتتن

معضلا ، توازن برقترار کننتد. در ایتن نتوع کنشتگری،


وضتعيت روشنفکران و فعالان جامعه ضمن مطالبه و نقد

پتذیر و کنشتگری های اصتلاح موجود و شناسایی آسيب

فردی، همواره دغدغۀ حفظ و افزایش اميتد اجتمتاعی را

«.دارند

،اميتد گویتد: متی ،9آلفونستو ليتنگس ،فيلسوف آمریکایی

اميتد هميشته عليته .یعنی حرکت برخلاف شتواهد و قترائن

ۀ کننتد (؛ همان مفهومی که تداعی9019مهترآیين، ) واقعيت است

رنج آگاهانه است و در اميد اجتماعی پوشيده است. اميد هتم

آگاهی است و هم رنج. انسان آگاه از لزوم تغييتر، رنتج ایتن

ای بهتر بسازد. خرد تا آینده تغيير را نيز به جان می

نام گرفت. « دوگانۀ خير و شر حاکميت»آخرین مضمون،

اجتمتاعی در ميان اندیشمندان ایرانی معاصر، تیکيد بتر وجته

اميد در مقولۀ اميد اجتماعی، گتاه بته نفتی ااتر حاکميتت در

ضترور ، نااميتدی از ساختن اميد اجتماعی و گتاه حتتی بته

ای کته گونته قدرتمندان و سياستتمداران انجاميتده استت؛ بته

گوید: ( با تیکيد بر عقلانيت اميدورزی می9010ملکيان ) اميتتد احمقانتته بتته فعتتالان و کنشتتگران سياستتی و »

قدرتمندان جامعه مطلقاج نداشتته باشتيد. متن بته کستانی کته

گویم اگر صتدبار دیگتر اميدشان به نهادهای سياسی است می

هم این کار را بکنيد، باز هم سرتان به سنگ خواهتد ختورد.

خيتزد. اميتد بایتد از از نهایت سياست، هتي خيتری برنمتی

«.یک خود ما باشد یک

دربتارۀ اميتد اجتمتاعی همچنين یکی دیگر از مسائلی که

صور ویژه بر آن تیکيد شده است، تفاو اميد اجتمتاعی به

های اميد عمومی و اميد جمعی است. اميتد عمتومی، با مقوله

سازند و برای تغييتر منصبان دولتی می یعنی اميدی که صاحب

(. 909: 9010ذکتایی و ویستی، کننتد ) عقيدۀ عمومی استتفاده متی

ر این زمينه معتقد است: ( د9010مدنی قهفرخی )محتتوایی وبترق بتی اميد عمتومی، بيشتتر حاصتل زرق »

هتا ای و چرخش نخبگان دولتت است که ازطریق بازار حرفه

شود؛ اما اميد جمعتی، حاصتل شتناخت و به جامعه منتقل می

آگاهی و تعهد بته اهتداف و فراینتدهای عملتی استت. اميتد

کنتد. متی های رقيتب را فتراهم جمعی، امکان حل کشمکش

منظور از اميدهای رقيب، اميدهای بين افراد یا بين یک فترد و

1 Alphonso Lingis

متدنی قهفرختی، یک جمع یا جمعتی بتا جمتع دیگتر استت )

(. اگر فرایند اميد جمعی به مرحلۀ فراگيتری 001-000الف: 9010

شتود اجتماعی برسد، اميد جمعی به اميد اجتماعی تبدیل متی

(«.07ب: 9010)مدنی قهفرخی،

تر از غلبۀ امر سياستی الف( کمی ملایم9010ه )فراستخوا

گوید و معتقتد بر امر اجتماعی در تاریخ ایران تا به امروز، می

است:مغلتوب امتر سياستی شتده ،امر اجتماعی در ایران»

در ایتران . امر سياسی خلاص شویم ۀما باید از غلب .است

متا ،ولی اميد توأم با بيم وجود دارد. درواقتع ؛اميد هست

داریتم؛ « بحران اميتد »بلکه ؛نداریم« فقدان اميد» ،ایران در

. کننتد هتای اميتد توستعه پيتدا نمتی به این معنا که تجربه

به این معنتی ؛وخيزان است افتان ،های اميد در ایران تجربه

ولتی فضتاهای محلتی، فضتای ؛که مردم اميدهایی دارند

تجربته را اميتد کته نيستت فتراهم آنها برای …مدنی و

پيتدا توستعه کنتيم، تجربته را اميد اگر که حالی در د؛کنن

اميد نيست، اینگونه وقتی ولی شود؛ می گير همه و کند می

«.شود بيم همراه می با ما

هتتتای اميتتتد اجتمتتتاعی، بنتتتابراین، یکتتتی از ویژگتتتی

بودن آن است. هرچنتد ایتن دیتدگاه، مخالفتانی نيتز غيرحاکميتی

ویيم، نقش حاکميت در اميتد دارد یا حداقل اگر بهتر بخواهيم بگ

اجتماعی ازنظر برخی قابل پژوهش است و اندازۀ دخالت دولتت

در امور اجتماعی باید بررستی شتود، نته آنکته یکستره مختالف

دخالت حاکمان در اميد اجتماعی باشيم؛ برای مثال، همانگونه که

تر گفته شد، فاضلی بتا تیستی از ميشتل کروزیته از مفهتوم پيش

کند و معتقتد استت کته دولتت فتروتن ستفاده میدولت فروتن ا

موقع کارهای کوچک و شدنی، دادن درست و به تواند با انجام می

(.۵09: 9010فاضلی، )خالق اميد اجتماعی باشد ( برخلاف ملکيان، که یکسره 9010پور ) همچنين، جلایی

معتقد است از هر نوع جریان سياستی بتا هتر عنتوانی نبایتد

رینی داشت، با تیکيد بر اار انکارناپتذیر نهادهتای انتظار اميدآف

سياسی بر بهبود وضعيت عدالت، آزادی و دموکراسی، معتقتد

استتت بتتا تقویتتت نهادهتتای سياستتی و مشتتارکت سياستتی

پتور، جلایتی شهروندان، اميد اجتماعی افزایش خواهتد یافتت )

سبب شاید این مسئله کته حاکمتان تتا چته (؛ بدین993: 9010


توانند اميد اجتماعی را توليتد کننتد، قابتل پتژوهش اندازه می

است. اميدورزیدن به سياست به جای اميد به سياستمداران و

نهادهای سياسی و توانمندی و هماهنگی ساختارهای سياسی

در پاسخ به مطالبا اجتماعی اميدآفرین هستند.

بحث و نتیجه

توانتد آیندۀ یک جامعته، یعنتی چيتزی کته یتک جامعته متی

صور بالقوه بشود، درست مانند چيزی که بتوده استت و به

چيزی که هست، قسمتی از ذا یک جامعه استت؛ بنتابراین،

ای را تحليل کنيم، بسيار مهم است که خواهيم جامعه وقتی می

دربارۀ گذشته، حال و آیندۀ یتک جامعته بتدانيم و ایتن ذا

ای از زمان در نظر بگيریم. یکسارچه را در گستره

هویتت، همتواره جتاری در کيفيتی بار معتقد است آتشين

ای خاص، آن را است و اگر در لحظه« گذشته تا امروز»طيف

شتویم برای تعریف و شناخت متوقف کنيم، دچتار خطتا متی

( 9019(؛ اما طاهری دمنته و همکتاران ) ۵00: 9010اصل زعيم، )

دهنتد و از هویتت مقصتد نتام هویت را به آینده تستری متی

برند؛ هویتی که حامل همۀ آن مقولاتی است که در جدول می

هتای اندیشتمندان شمارۀ یک و بتا تحليتل محتتوای نظرگتاه

ایرانی، معاصر پيرامون اميد اجتماعی بته دستت آمتد. اولتين

نتيجه این است که هویت مقصد برخلاف دو هویتت دیگتر،

رستد و هویتت یعنی هویت موروای که از گذشته به متا متی

دهد، هتویتی استت که زندگی روزمرۀ ما را نشان می ها نقش

که پتانسيل این را دارد که با مشارکت فعتال همتۀ اقشتار بته

دست آید.

کوشد حرف هي گروهتی دربتارۀ آینتده، پژوهی می آینده

بخشتی خواهد در کنتار فترم ناشنيده باقی نماند و همواره می

استت، رو کنندۀ مستيرهای پتيش نظر اکثریت، که مشخص به

نظر و خواست اقليت نيز به رسميت شناخته شود. در ساختن

ای دارنتتد. کننتتده هویتتت مقصتتد، رییتتاپردازان، نقتتش تعيتتين

رییاپردازان یک جامعه، جسار و انگيزۀ لازم را برای عبتور

از متترز تعينتتا روزمتتره و ورود بتته دنيتتای باورپتتذیرها و

قوۀ بعتدی را توانند مسيرهای بتال ممکنا دارند و همواره می

های پيچيده، این امر به به جامعه پيشنهاد کنند. از منظر سيستم

آوری یتک اجتمتاع منجتر پتذیری و تتاب افزایش توان تطبيق

هتا و شود؛ امتا ختود ایتن رییتاپردازان، حاصتل آمتوزش می

آموزشتتی و در دوران هتتای هتتای درستتت در نظتتام پتترورش

د در توانتت پيشامدرستته هستتتند کتته بحتتث دربتتارۀ آن متتی

های بعدی دنبال شود. پژوهش

همچنين باید دانست که اميد اجتماعی، یک ستازه استت،

نه یک ساختار؛ یعنتی سياستت اميتد اجتمتاعی بایتد اميتد را

ای اجتماعی توليد و تکثيتر کنتد. توليتد اميتد در مثابه سازه به

رو، ایتدۀ اميتد شود؛ از ایتن زبان و دنياهای گفتمانی انجام می

ا باید وارد دنيای زبانی گفتمان اجتماعی، سياستت اجتماعی ر

ویتژه گفتمتان علتوم اجتمتاعی کترد. در های دانش، به و نظام

جامعۀ ایرانی، بتيش از آنکته ایتدۀ اميتد اجتمتاعی بته نظتام

اجتماعی، فرهنگی، سياسی و اقتصادی وارد شده باشد، ایتدۀ

نااميدی، گفتمان غالب بتوده استت؛ بنتابراین، سياستت اميتد

هتای دانشتگاه، اجتماعی باید بر تکثير گفتمان اميد در حتوزه

مالمير و همکتاران، )سياست، اقتصاد و نظام اجتماعی تمرکز کند

9010 :1۵0.)

ای بتا مثابته دانشتی فرارشتته پژوهی بته در این ميان، آینده

ضرور ، دانشی اميدوار جایگاهی نو در فضای دانشگاهی، به

اش، یعنتی ان ساحت مورد مطالعته کوشد از کي است؛ زیرا می

دفاع کند و هي دفاعی از آینده، بهتتر از اميتدواربودن « آینده»

و 9پژوهی هم بر شتناخت فضتای تعينتا به آن نيست. آینده

کشف یا ساخت فضای ممکنا استوار است و 1هم بر امکان

های گذشته، حال و آینده را به یکتدیگر از این منظر، واقعيت

اميتد اجتمتاعی، مفهتتومی بستيار عتالی بتترای زنتتد. گتره متی

پژوهتی و مشارکت ميان تمامی علوم اجتماعی، ازجمله آینتده

شناسی است تا گفتمتان ميتان ایتن دستته از علتوم بته جامعه

هتا منجتر شتود؛ مند آینتده بخشيدن به مطالعا نظام رسميت

پژوهانه. ای از علوم اجتماعی آینده گونه 1 Actual 2 Possible

7۵ محسن طاهری دمنه و معصومه کاظمی پژوهانه از پروبلماتيک اميد اجتماعی در ایران خوانشی آینده

بينتی، ستروکار ینشگری است. پتيش پژوهی دربارۀ آفر آینده

روندها و روندها نيز بخشتی داشتن با احتمالا و مطالعۀ کلان

هتای پژوهان است که بيشتر در قالب پرو ه های آینده از فعاليت

پژوهتتانی کتته شتتود؛ امتتا بتترای آینتتده نگتتاری انجتتام متتی آینتتده

های اجتماعی دارند و درگيتری ذهنتی آنهتا بتا مستائل دغدغه

استت، تخيتل امتور ممکتن، یعنتی امتوری فراتتر از اجتماعی

9های امروز، فراتررفتن از فهم کرونولو یتک ضروریا و امتناع

آگتاهی »از زمان و ایجاد فهم اوليه از فضتایی کته بلتوا آن را

هتای نامد، اساس فعاليتت می« 1نه هنوز آگاهی»یا « هنوز نيامده

لتق اميتد ستبب استت کته خ پژوهان است. بتدین مانند آینده بی

گذاری اميدهای فتردی و ستاختن اجتماعی با امکان به اشتراک

ترین وظيفۀ اجتمتاعی تصاویر مثبت از آیندۀ جمعی، شاید مهم

کوشتند ابرهتای پژوهتان راستتين متی پژوهان باشد. آینتده آینده

تخيل اجتماعی را با ستاختن تصتاویر مثبتت جمعتی از آینتده

بارور کنند.

افراد نباید در ذهنشان شکل دهند یتا اما اميد اجتماعی را

(؛ بلکته ظرفيتت نهادهتای 993: 9010راد، قتانعی دنبالش باشند )

اجتماعی برای خلق اميد اجتماعی نيز باید به کار گرفته شود.

جامعۀ اميتدوار، دربردارنتدۀ نهادهتای گونتاگونی استت کته

تواننتتد در فضتتایی آزاد بتتروز یابنتتد و بتتا خلتتق فضتتای متتی

مشارکت، منبع اميد اجتماعی باشند.وگو و گفت

شتود؛ امتا ایتن مشارکت بته شترایط شناستایی منجتر متی

هتای مشارکت باید قوام داشته باشد و مستمر باشتد. مشتارکت

وبيگاه در رویدادهای سياسی، مانند انتخابا با تزریق اميتد گاه

عمومی از طرف دولتی متوهم و غيرفروتن نته بته توليتد اميتد

علت کند؛ بدین نجامد و نه توليد اجتماعی اميد میا اجتماعی می

به نهادهای اجتماعی نياز است که بتواننتد حضتور و مشتارکت

هتا بدیل بترای ستمن مستمر مردم را تضمين کنند. این نقش بی

توان و بایتد رسد می شود؛ بنابراین، به نظر می در نظر گرفته می

فضای سياستی های اميد اجتماعی در ایران، به گشودن سياست

وگوی ملی برای ساختن آیندۀ مطلوبی معطتوف و فضای گفت

1 Choronologic 2 not-yet-conscious

دهد و بتا مشتارکت باشد که نوید شرایط بهتری را از امروز می

گستردۀ همۀ افراد جامعه به دست آمده است.

پردازی صرف؛ امتا همچنتان اميد، متعين است و نه خيال

در جامعه باید بتواند با تخيل اجتمتاعی، وضتعيت بهتتری را

پژوهی، ترین کارکردهای آینده آینده تصور کند و یکی از مهم

های بهتر و ایجاد تعهد در توانمندسازی جامعه در تخيل آینده

جامعه برای مشارکت و ساختن آینده است.

از دیدگاه رورتی، برای ارزیابی اميد اجتمتاعی بایتد بررستی

تصتورا کرد که آن ملت چه تصویری از آیندۀ خود دارند. این

وگوهتای روزمترۀ متردم درک از درون تاریخ یک ملت و گفتت

توان از اميد صحبت کرد که ایتن داستتان، بته شود. زمانی می می

: 9010عظيمتی و همکتاران، بينانته باشتد ) گرایانه، ختوش معنی عمل

ای عنتوان مستئله (. جای اميدواری است که اميد اجتماعی بته 91۵

ظر همگان قترار گرفتته استت و بته برآمده از واقعيت جامعه مدن

عبارتی، پروبلماتيتک شتده استت. اکنتون، بایتد اميتدوار باشتيم

اندیشمندان برای خلق اميد اجتماعی متعهد شوند و صدای رستا

و راهکارهای آنها به گوش مردم و حاکمان برسد.

منابع

–تتتتیملی تتتتاریخی » .(9010احمتتتدرش، ر. و منتظتتتری، ح. )

مثابتتته امتتتری وانتتتدن بتتتهشتتتناختی در خ جامعتتته

، 9، ش 9، د هتتای خوانتتدن پتتژوهش، «پروبلماتيتتک

.93-9ص

اميتتد اجتمتتاعی؛ در: « فلستتفه و اميتتد» .(9010اردبيلتتی، م.م. )، بته کوشتش شناستی چيستی، وضتعيت و ستبب

پژوهشتتکدۀ مطالعتتا تهتتران: ، هتتادی ختتانيکی

فرهنگی و اجتماعی با همکاری مؤسسۀ رحمتان،

. ۵07-۵0۵ص

اميد اجتماعی و دگرگونی فهم تغييترا » .(9010م. ) اصل زعيم،

اميد اجتماعی؛ چيستی، وضتعيت و ، در: «زد ایرانيان

تهتران: ، بته کوشتش هتادی ختانيکی شناسی، سبب

پژوهشتتکدۀ مطالعتتا فرهنگتتی و اجتمتتاعی بتتا


. ۵17-۵۵3همکاری مؤسسۀ رحمان، ص

زاد، س. افراسيابی، ح.؛ خوبياری، ف.؛ قتدرتی، ش. و دشتتی

عوامل اجتماعی مرتبط با اميد جوانتان » .(901۵)

هتای شتهر به آینده )مطالعۀ دانشجویان دانشتگاه

، د مطالعتا راهبتردی ورزش و جوانتان ، «یزد(

.13-9، ص 09، ش9۵

رابطتتتۀ ستتترمایۀ (. »901۵افشتتتانی، س.ع. و جعفتتتری، ز. )

اجتماعی و اميتد بته آینتده در بتين دانشتجویان

، 70، ش 1۵، س اعیعلتوم اجتمت ، «دانشگاه یتزد

.99۵-11ص

.(9001اکبریان، م.؛ رفيعی، ح.؛ ستجادی، ح. و کریملتو، م. )

اجتماعی، رفتارهای متذهبی -وضعيت اقتصادی»

کنندۀ مصترف متواد در بينی و اميد به آینده، پيش

، 9، ش 9، د سلامت و بهداشت اردبيل، «بيکاران

.۵0-97ص

وضتتعيت » .(901۵م. )اميرپنتتاهی، م.؛ متتالمير، م. و شتتکریانی،

ستتنجی اميتتد اجتمتتاعی در ایتتران )تحليتتل اانویتتۀ

، «پيمایش وضتعيت اجتمتاعی، فرهنگتی و اخلاقتی

، ص 1، ش 0، د پژوهشتتنامۀ متتددکاری اجتمتتاعی

71-930

بررستتی رابطتته بتتين » .(9019نتتژاد، ا.ع. و صتتباغ، ص. ) اميرختتان

بيگانگی اجتماعی، فقر اقتصادی و اعتقادا دینی بتا

آینتتدۀ دانشتتجویان دانشتتگاه آزاد استتلامی اميتتد بتته

، ص 10، ش 7، س شناستی مطالعا جامعته ، «مرند

7-91

.(9010فتر، س.ع. و قاستمی، و. ) اميری اسفرجانی، ز.؛ هاشميان

، «بنيتتاد ای داده کتتاوش در اميتتد اجتمتتاعی، نظریتته »

.۵9-17، ص 9، ش 93، س مسائل اجتماعی ایران

مطالعتا ملتی ، «ل محتتوا تحلي» .(9070الحوائجی، ف. ) باب

، ص 9، ش 0، د دهی اطلاعا کتابداری و سازمان

10-930.

هتتای درآمتتدی بتتر مکاتتتب و نظریتته .(9019تنهتتایی، ح. ا. )

، تهران: بهمن برنا، مرندیز.شناسی جامعه

چترا اميتد اجتمتاعی متا کمتتر شتده » .(9010پتور، م.ر. ) جلایی

اجتماعی؛ اميد در: ، «؟یابد است؟ و چگونه افزایش می

، بته کوشتش هتادی شناسی چيستی، وضعيت و سبب

پژوهشتتکده مطالعتتا فرهنگتتی و تهتتران: . ختتانيکی

. 993-991اجتماعی با همکاری مؤسسۀ رحمان، ص

پور، ا. و فرخی، ن.ع. جليلی شيشيوان، ع.؛ درتاج، ف.؛ سعدی

ای عز نفس در رابطه بين نقش واسطه» .(9010)

يلی دانشجویان نخبتۀ سرمایۀ اجتماعی و اميد تحص

، 00، ش هتای آموزشتی پژوهش در نظام، «ورزشی

.01-7ص

شناستی اميد اجتماعی و مسئوليت جامعه(. »9010جنادله، ع. )

هتتای تتتاریخی: گفتتتاری در بتتاب نستتبت روایتتت

اميد اجتمتاعی؛ در: ، «تاریخی و برآمدن مسئلۀ اميد

، به کوشش هتادی شناسی چيستی، وضعيت و سبب

پژوهشتکدۀ مطالعتا فرهنگتی و ان: تهر، خانيکی

-919 اجتماعی با همکتاری مؤسستۀ رحمتان، ص

۵31 .

شتناختی تبيتين جامعته » .(9017جهانگيری، ج. و محمتدی، ن. )

تفتتاوتی اجتمتتاعی )متتورد رابطتتۀ اميتتد سياستتی و بتتی

مطالعتتا و ، «مطالعتته: دانشتتجویان دانشتتگاه شتتيراز(-917، ص 9، ش 7، د تحقيقا اجتمتاعی در ایتران

9۵3.

اميتتد اجتمتتاعی؛ چيستتتی، وضتتعيت و .(9010ختتانيکی، ه. )، تهران: پژوهشکدۀ مطالعا فرهنگتی یشناس سبب

و اجتماعی با همکاری مؤسسۀ رحمان.

، «از کارهتتای کوچتتک شتتروع کنتتيم » .(9010ختتانيکی، ه. )

.99-1، ص 7، ش 0، س مروارید

، شناستتی هتتای کلاستتيک جامعتته یتتهنظر .(9019دیلينتی، . )

بهرنگ صدیقی و وحيد طلوعی، تهتران: :مۀترج

نشر نی

ی اميتتد در هتتا گفتمتتان» .(9010ذکتتایی، م.س. و ویستتی، س. )


اميتد اجتمتاعی؛ چيستتی، . در: ی اجتمتاعی ها شبکه

، بتته کوشتتش هتتادی «شناستتی وضتتعيت و ستتبب

پژوهشتکدۀ مطالعتا فرهنگتی و تهتران: ، خانيکی

-97۵اجتماعی با همکتاری مؤسستۀ رحمتان، ص

13۵ .

:ترجمتۀ ،دارد اهميتت آنچه تمام: آینده .(9010ض. ) سردار،

.پژوه آینده انتشارا : تهران دمنه، طاهری محسن

فکرکردن به اميتد بته وقتت نااميتدی؛ ». (9010سلامت، ح. )

هتتای نتتازدودنی تتتیملاتی مقتتدماتی بتتر دشتتواری

اميد اجتماعی؛ چيستی، وضعيت در: ، «مفهوم اميدتهران: ، دی خانيکی، به کوشش هاشناسی و سبب


.۵7۵-۵01همکاری مؤسسۀ رحمان، ص

، «سرانجام روزی فترا خواهتد رستيد » .(9010شریعتی، س. )

اميتتتد اجتمتتتاعی؛ چيستتتتی، وضتتتعيت و در:

تهتران: ، ، به کوشش هادی ختانيکی شناسی سبب


.997-990سۀ رحمان، ص همکاری مؤس

پتاک، ف.؛ پاشتایی، ل. و حتاتمی، ح.ر. دوست، ز.؛ پيمان صالحی

آوری در برابتتر استتترس بتتا رابطتتۀ تتتاب» .(9010)

، «طبعی و اميد به آینتده در دانشتجویان دختتر شوا

.99۵-11، ص 11، ش 0، د زن و مطالعا خانواده

در پژوهانتتته آینتتتده تحليلتتتی» .(9017م. ) دمنتتته، طتتتاهری

مطالعتا ،«آینتده تصتاویر ستازندۀ هتای مایه بن

، 11 ش ،0 د ،عمتومی گتذاری سياستت راهبردی

.0۵-9۵ ص

درصد و تغييرا اجتماعی ۵/0قانون » .(9010. )--------

https://iranianfuturist.com ،«در ایتتتتتتتتتتران

[90/30/9010].

.(9019ذوالفقتارزاده، م.م. ) و پورعز ، ع.ا. م.؛ دمنه، طاهری

ستاخت مثابته بته آینده تصاویر مفهوم در تیملی»

، 9 ، ش90 س ،ملتی مطالعا ،«اجتماعی هویت

.70-09 ص

اقتدم، م.ب.؛ دولتتی، ع. و موستوی، آ. زاده، م.؛ عليزاده عباس

مطالعۀ نقش دینداری در توستعۀ اميتد » .(901۵)

دیتتن و ، «آذرشتتهر بته آینتتده در بتتين شتتهروندان .۵0-97، ص 9، ش 9، د سلامت

چيستتی » .(9010عظيمی، م.؛ ابراهيمتی، م. و جعفتری، ف. )

ای اميد اجتماعی و معيارهای سنجش آن: مطالعته

، در: اميتتد اجتمتتاعی؛ «متتوردی در شتتهر تهتتران

شناستی، بته کوشتش چيستی، وضتعيت و ستبب

هتتادی ختتانيکی، تهتتران: پژوهشتتکدۀ مطالعتتا

جتماعی با همکاری مؤسسۀ رحمتان، فرهنگی و ا

. 970-9۵7ص

، «انصاف اکتشافی و اميد اجتمتاعی » .(9010تبار، ع.ر. ) علوی

اميتتتد اجتمتتتاعی؛ چيستتتتی، وضتتتعيت و در: تهتران: ، ، به کوشش هادی ختانيکی شناسی سبب

پژوهشتتکده مطالعتتا فرهنگتتی و اجتمتتاعی بتتا

. 011-007همکاری مؤسسۀ رحمان، ص

بررسی ميزان اميد به آینتده در » .(9019ب. )عليزاده اقدام، م.

، «بتتتين دانشتتتجویان و عوامتتتل متتتؤار بتتتر آن

، ص 9، ش 10، س شناستتتی کتتتاربردی جامعتتته

901-130.

، «اميد واقعی، اميتد یوتوپيتک » .(9010غلامرضاکاشی، م.ج. )

.1۵-19 ، ص7، ش 0، س مروارید

ی هتا اميد اجتماعی، دولت فروتن و موفقيت» .(9010فاضلی، م. )

اميد اجتمتاعی؛ چيستتی، وضتعيت و در: ، «کوچکتهتران: ، ، بته کوشتش هتادی ختانيکی شناسی سبب


. ۵01-۵۵7، ص همکاری مؤسسۀ رحمان

اميتد اجتمتاعی در ایتران از مشتروطه (. »9010فاضلی، ن.ا. )

، س مرواریتد ، «تاکنون )گذشته مرجع ما نيستت(

.13-90، ص 7، ش 0

اميتتد اجتمتتاعی همچتتون ظرفيتتت » .(9010. )افاضتتلی، ن.

https://iranianfuturist.com/


اميد اجتماعی؛ چيستی، وضعيت ، در: «آرزومندی

تهران: ، ، به کوشش هادی خانيکیشناسی و سبب



ن اميد ها ملتی اميدوار ولی بدو ایرانی» .(9010فراستخواه، م. )

.00-10، ص 7، ش 0، س مروارید، «اجتماعی

ختلاص سياسی امر غلبه از باید» .الف(9010م. ) فراستخواه،. «داریتتم اميتتد بحتتران نيستتتيم، نااميتتد/ شتتویم

https://www.mehrnews.com/news/4865946 [99/91/9010].

«. چتتتتتتتالش اميتتتتتتتدواری»ب( 9010فراستتتتتتتتخواه، م. )https://www.magiran.com/article/3979772

[19/30/9010].

نقتتش ميتتانجيگری ». (9017بختتش، س. و رستتولی، س. ) فتترح

ادراک عتتدالت تتتوزیعی در تتتیاير رضتتایت از نظتتام

جبران خدما بتر اميتد بته آینتده، التتزام شتغلی و

یزی در ر مدیریت و برنامه، «سازگاری شغلی معلمان

.900-931، ص 9، ش 99، د های آموزشی نظام

بررستی » .(9017نژاد کشکی، د.؛ محمدی، ا. و حقيقتيان، م. ) فرا

شتتناختی متتؤار در اميتتد بتته آینتتدۀ عوامتتل جامعتته

شناختی شهری مطالعا جامعه، «نشينان تبریز حاشيه .931-71، ص 11، ش 1، د )مطالعا شهری(

ااربخشتتتی آمتتتوزش » .(901۵فرنتتتام، ع. و حميتتتدی، م. )

نگری در افزایش اميد با تیکيتد بتر قترآن و مثبت

، شناسی بالينی مطالعا روان، «های اسلامی آموزه

.90-10، ص 11، ش 0د

، «مثابه وجدان جمعی اميد اجتماعی به» .(9010راد، م.ا. ) قانعی

اميتتتد اجتمتتتاعی؛ چيستتتتی، وضتتتعيت و در:

ران: تهت ، ، به کوشش هادی ختانيکی شناسی سبب



روش تحليل محتتوا، از » .(901۵قائدی، م.ر. و گلشنی، ع.ر. )

هتای ها و متدل روش، «گرایی گرایی تا کيفی کمّی

.01-۵7، ص 10، ش 7، س شناختی روان

هتای رابطتۀ بتين مؤلفته » .(9019قهرمانی، ن. و نتادی، م.ع. )

معنوی با سلامت روان و اميد بته آینتده -مذهبی

، «هتتای دولتتتی شتتيراز در کارکنتتان بيمارستتتان

.99-9، ص 71، ش 1۵، د پرستاری ایران

وضتعيت » .(9010مالمير، م.؛ اميرپنتاهی، م. و شتکریانی، م. )

ی کشور: وضع موجتود ها استاناميد اجتماعی در

يت و اميد اجتماعی؛ چيستی، وضتع ، در: «و آینده

تهتران: ، ، به کوشش هادی ختانيکی شناسی سبب


. 1۵0-190همکاری مؤسسۀ رحمان، ص

گرایی در ستتيز بتا سياستت فرهنگ» .(9010مجاهدی، م.م. )

اميتد اجتمتاعی؛ چيستتی، وضتعيت و در: ، «اميدتهتران: ، ، به کوشش هادی ختانيکی شناسی سبب

لعتتا فرهنگتتی و اجتمتتاعی بتتا پژوهشتتکدۀ مطا

. 0۵1-009، ص همکاری مؤسسۀ رحمان

از اميتد فتردی تتا اميتد » .التف( 9010مدنی قهفرختی، س. )

اميتتد در: ، «اجتمتتاعی: شتتناخت مفهتتوم اميتتد

، بته شناستی اجتماعی؛ چيستی، وضعيت و ستبب

پژوهشتتکدۀ تهتتران: ، کوشتتش هتتادی ختتانيکی

مطالعا فرهنگی و اجتماعی با همکاری مؤسسۀ

. 00۵-009، ص رحمان

هتتای اجتمتتاعی و جنتتبش» .ب(9010متتدنی قهفرختتی، س. )

اميتد اجتمتاعی؛ در: ، «دیالکتيک اميتد و نااميتدی ، بته کوشتش شناستی چيستی، وضتعيت و ستبب

پژوهشتتکده مطالعتتا تهتتران: ، هتتادی ختتانيکی

فرهنگی و اجتماعی با همکاری مؤسسۀ رحمتان،

. 90-1۵ص

رابطتۀ دینتداری و اميتد: » .(9017مرحمتی، ز. و خرمتائی، ف. )

شناستتی تحتتولی: روان، «ای صتتبر نقتتش واستتطه .999-90۵، ص ۵0، ش 9، س شناسان ایرانی روان

اميتد اجتمتاعی؛ در: ،«اميتدورزی عقلانيتت ( »9010م. ) ملکيان،

https://www.magiran.com/article/3979772

https://www.magiran.com/article/3979772


، بته کوشتش هتادی شناسی چيستی، وضعيت و سبب

پژوهشتتکدۀ مطالعتتا فرهنگتتی و تهتتران: ، ختتانيکی

.9۵9-991ص همکاری مؤسسۀ رحمان،اجتماعی با

راهکارهتتای سياستتی ارتقتتای اميتتد » .(9010منصتتوری، آ. )

اميد اجتماعی؛ چيستی، وضتعيت و در: ، «اجتماعی

تهتران: ، ، به کوشتش هتادی ختانيکی شناسی سبب



شتتتده، ستتتودمندی ادراکنقتتتش » .(901۵موستتتوی، س.م. )

فرسودگی تحصيلی و اميتد بته آینتده در پيونتد بتا

مطالعتتتا آموزشتتتی و ، «انگيتتتزش تحصتتتيلی

..0۵-07، ص 9۵، ش ۵، س آموزشگاهی

توان اميد شناسی اميد: چگونه می جامعه» .(9019مهرآیين، م. )

،«را در جامعتتتتتتته ممکتتتتتتتن ستتتتتتتاخت؟ http://farhangemrooz.com/news/36881

[1/0/9019].

رستتانۀ ملتتی و » .(9010فتتر، ح. و امتتامی، س.م. ) مهربتتانی

مطالعتتا ، «اميتتدآفرینی؛ مبتتانی، ابعتتاد و راهبردهتتا

.93-99، ص 9، ش 0، س اجتماعی و رسانه

، تهتتران: اختتلاق در حتتوزۀ عمتتومی .(9000ميرسساستتی، ع. )

االث.

اميتد در: ، «سالاری و اميد اجتمتاعی مردم» .(9010نوبهار، ر. )

، بته شناستی اجتماعی؛ چيستتی، وضتعيت و ستبب

پژوهشکدۀ مطالعا تهران: ، کوشش هادی خانيکی

فرهنگی و اجتماعی با همکتاری مؤسستۀ رحمتان،

.997-931ص

هتای افتزایش بررستی راه » .(9019یعقوبی، ا. و محققی، ح. )

انجمتتن ، «علیاميتتد در دانشتتجویان دانشتتگاه بتتو .973-9۵۵، ص 1، ش 9، س آموزش عالی ایران

بررستی » .(9010بقتا، ر. و محققتی، ح. ) یعقوبی، ا.؛ فتروتن

هتتای استتنادی ااربخشتتی آمتتوزش اميتتد بتتر ستتبک

، ۵، س شناستی بتالينی ن مطالعا روا، «دانشجویان

.00-91، ص 97ش

Ariyabuddhiphongs, V. and Nathanat, C. (2007) A test of social cognitive theory reciprocal and sequential effects: hope, superstitious belief and environmental factors among lottery gamblers in thailand. Journal of Gambl Studies, 23, 201–214.

Aronson, R. (2017) We: reviving social hope. 3rd ed. Chicago: University of Chicago Press.

Bryant, J., and Ellard. J. (2015) Hope as a form of agency in the future thinking of disenfranchised young people, Journal of Youth Studies, 18(4), 485-499.

Fowler, D.R., Weber, E.N., Klappa, S.P., and Miller, S.A. (2017) Replicating future orientation: Investigating the constructs of hope and optimism and their subscales through replication and expansion, Personality and Individual Differences, 116, 22–28.

Graneheim, U.H., and Lundman. B. (2004) Qualitative content analysis in nursing research: concepts, procedures and measures to achieve trustworthiness, Nurse Education Today, 24, 105–112.

Green, J. (1999) Deep Democracy: Community, Diversity and Transformation, Lanham: Rowman and Littlefield Press.

Hassan-Aslih, S., Shuman, E., Goldenberg, A., Van Zomeren, M., and Halperin, E. (2020) The quest for hope: disadvantaged group members can fulfill their desire to feel hope, but only when they believe in their power, Social Psychological and Personality Science, Available in https://doi.org/10.1177/1948550619898321.

Kaboli, S.A., and Tapio, P. (2017) How late-modern nomads imagine tomorrow? A Causal Layered Analysis practice to explore the images of the future of young adults, Futures, 96, 32-43.

Levitas, R. (2004) Hope and education, Journal of Philosophy of Education, 38(2), 269–273.

Marques, S.C., Lopez, S,J., and Pais-Ribeiro, J. (2011) Building hope for the future: a program to foster strengths in middle-school students, Journal of Happiness Studies, 12, 139–152.

McCoy, H., and Bowen, E.A. (2015) Hope in the social environment: factors affecting future aspirations and school self efficacy for youth in urban environments, Child and Adolescent Social Work Journal, 32, 131-141.

Miller, J.F. (1986) Development of an Instrument to Measure Hope. Thesis Submitted as partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy in Nursing Sciences, Chicago: University of Illinois.

Morgan, M. (2016) The responsibility for social hope, Thesis Eleven, 136(1), 107-123.

Niles, S.G., Yoon, H.J., Balın, E., and Amundson,

http://farhangemrooz.com/news/36881

http://farhangemrooz.com/news/36881

https://www.researchgate.net/profile/Joanne_Bryant2?_sg%5B0%5D=oYbPy0MGk2eArjvGNIvMZFbcD3axuDqM37Fwt_wM_pTbfe5R_2q53LgaTBss2KklYsVmaQo.yiijRXhRJlyM47MCeupjzeUSql_ZY4ZgtshvgaZnYFosQ-0G4_NVLf3BfJKmlG9hSOT8_n4bTukSsIo1sDK79g&_sg%5B1%5D=UGP_vPPCvuwf3vjzFEjxllmtrx6bO-NbXxDw4mfCiFA8_zVYRGdJaTHDi-95mdunJdhfJqg.1kNNzhMDnu_YubOSpmovRARwFcMrv-Jn9WRLrwubE8Ue407e-_jq6N5xav6H1ieEAdcJCbSDiE0Hyrrpg9Oavg

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S019188691730260X#!




https://doi.org/10.1177%2F1948550619898321

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0016328716303597#!

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0016328716303597#!

https://onlinelibrary.wiley.com/action/doSearch?ContribAuthorStored=Levitas%2C+Ruth


N.E. (2010) Using a hope-centered model of

career development in challenging times,

Turkish Psychological Counseling and

Guidance Journal, 4(34), 101-108.

Robb, S. (2010) Hope: The Everyday and Imaginary

Life of Young People on the Margins. Kent

Town: Wakefield Press.

Rorty, R. (1999) Philosophy and Social Hope. New

York: The Penguin Group Press.

Sabancı, T. (2015) Expressions of hope and aspiration

among young people receiving rehabilitation

services in Kampala, Uganda. Thesis

submitted for master programme in social

work with families and children, Uganda:

Makerere University.

Smith, N.H. (2010) From the Concept of Hope to the

Principle of Hope. In Horrigan, Janet

and Wiltse, E.D. (Eds.) (2010) Hope Against

Hope; Philosophies, Cultures and Politics of

Possibility and Doubt. New York: Rodopi, 3-

22

Snyder, C.R. (2002) Hope theory: Rainbows in the

mind, Psychological Inquiry, 13, 249–275.

Stitzlein, S.M. (2009) Reviving social hope and

pragmatism in troubled times, Journal of

Philosophy of Education, 43(4), 657- 663.

Taheri Demneh, M., and Morgan. D.R. (2018)

Destination identity: Futures images as social

identity, Futures Studies, 22(3), 51-64.

Thio, I.M., and Elliott, T.R. (2005) Hope, social

support, and postpartum depression:

disentangling the mediating effects of

negative affectivity, Journal of Clinical

Psychology in Medical Settings, 12(4), 293-

299.

Tiger, L. (1979) Optimism: The Biology of Hope. New

York: Simon and Schuster.

Unger, R.M. (2007) The Self Awakened: Pragmatism

Unbound. Cambridge: Harvard University

Press.

Van Zomeren, M., Pauls, I.L., and Cohen-Chen, S.

(2019) Is hope good for collective action in

the context of climate change? A test of

hope’s emotion- or problem-focused coping

functions, Global Environmental Change,

58, 101915. Wilkinson, D., and Brimingham. P. (2003) Using

Research Instruments: A Guide for

Researchers. London: Psychology Press.

https://brill.com/search?f_0=author&q_0=Janet+Horrigan

https://brill.com/search?f_0=author&q_0=Janet+Horrigan

The Problematic of Social Hope in Iran A Futuristic Approach

Documents

Transcript of The Problematic of Social Hope in Iran A Futuristic Approach