SAMPLE C

ONTENT

SAMPLE C

ONTENT

© Target Publications Pvt. Ltd. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, C.D. ROM/Audio Video Cassettes or electronic, mechanical including photocopying; recording or by any information storage and retrieval system without permission in writing from the Publisher.

F³ellee meeleJeer

10920_11820_JUP

Printed at: Jasmine Art Printers Pvt. Ltd., Navi Mumbai

P.O. No. 63862

ceneje<ì^ jep³e HeeþîeHegmlekeÀ efveefce&leer Je DeY³eeme¬eÀce mebMeesOeve ceb[U, HegCes ³eeb®³eeodJeejs Mew#eefCekeÀ Je<e& 2017-2018 ceO³es efve³eesefpele veJeerve DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle.

meeceev³e efJe%eeve

ef®e$eeb®³ee DeeOeejs GoenjCeebmeefnle efJe<e³ee®eer ceeb[Ceer

mebkeÀuHevee DeefOekeÀ megmHe<ì nesC³eemeeþer Heeþebleie&le ÒeMveeb®eer

Gllejs

mebkeÀefuele cetu³eceeHeve efJeYeeieele Heeþe®ee HeefjHetCe& Dee{eJee

Heeþe®³ee cetu³eceeHeveemeeþer Òel³eskeÀ Heeþe®eer

GpeUCeer

Heeþe®³ee megueYe DeekeÀueveemeeþer

efJe<e³ee®eer cegodosmeto ceeb[Ceer ÒeYeeJeer

mebkeÀuHeveeb®eer GYeejCeer

SAMPLE C

ONTENTÒemleeJevee

efJe%eeveeletve keÀª³ee DeY³eeme me=<ìer®ee nesF&ue efJekeÀeme Jew%eeefvekeÀ ¢<ìer®ee !

³eeJe<eea ceneje<ì^ jep³e HeeþîeHegmlekeÀ ceb[Ueves %eevej®eveeOeeefjle DeefOekeÀ jbpekeÀ DeeefCe megmHe<ì Demee DeY³eeme¬eÀce le³eej kesÀuee Deens, cnCetve®e ³ee veJeerve DeY³eeme¬eÀcee®eer keÀuHekeÀlesves DeesUKe keÀªve osC³eemeeþer ìeiexì ÒekeÀeMevee®es F³ellee meeleJeer meeceev³e efJe%eeve ns HegmlekeÀ legce®³ee neleer osleevee Deecnebuee KetHe Deevebo nesle Deens. ns HegmlekeÀ efJeoîeeLeeakeWÀefêle Demetve ³eeceO³es ke=ÀefleMeerue DeO³e³eveeJej Yej osC³eele Deeuee Deens. l³ee®eyejesyej DeO³e³eveÒeef¬eÀ³ee DeefOekeÀ jbpekeÀ Je Deevebooe³eer JneJeer Demeener Òe³elve kesÀuee Deens. ns HegmlekeÀ efJeoîeeL³ee¥meeþer SkeÀ HeefjHetCe& meboYe& HegmlekeÀ þjsue Demee Deecnebuee efJeMJeeme Jeeìlees. F³ellee meeleJeer meeceev³e efJe%eeve ns HegmlekeÀ veJeerve CCE He@ìve&vegmeej le³eej keÀjC³eele Deeues Deens. CCE He@ìve&vegmeej Òel³eskeÀ Heeþe®es mebkeÀefuele cetu³eceeHeve Je DeekeÀeefjkeÀ cetu³eceeHeve Demes efJeYeepeve kesÀues Deens. HegmlekeÀele owvebefove peerJeveeleerue GoenjCes, ef®e$eeb®³ee DeeOeejs mHe<ìerkeÀjCe DeeefCe DeefOekeÀ®³ee ÒeMveeb®ee YejHetj ÒeceeCeele meceeJesMe kesÀuee Deens. `peje [eskesÀ ®eeueJee', `meebiee Heent', ³ee Meer<e&keÀebKeeueerue ÒeMveeb®³ee, lemes®e DeveskeÀ Heeþebleie&le ÒeMveeb®³ee GllejebodJeejs mebkeÀuHeveeb®eer ÒeYeeJeer GYeejCeer keÀjC³ee®ee Deecner Òe³elve kesÀuee Deens. ³ee HegmlekeÀeletve efJeoîeeL³ee¥vee HeeþîeHegmlekeÀeleerue meJe& ÒeMveeb®eer De®etkeÀ Gllejs efceUleerue DeeefCe meesyele®e ³ee Òeef¬eÀ³esodJeejs %eeveepe&vener nesF&ue. Òel³eskeÀ Heeþe®³ee meg©Jeeleerme efJe<e³ee®eer cegodosmeto ceeb[Ceer DeeefCe Gllece DeekeÀueveemeeþer ef®e$eeb®³ee DeeOeejs mHe<ìerkeÀjCe efoues Deens. l³eeveblej efJeefJeOe ÒekeÀej®³ee ÒeMveesllejebodJeejs mebkeÀefuele Je DeekeÀeefjkeÀ cetu³eceeHevee®³ee ceeO³eceeletve Heeþeleerue DeeMe³e ceeb[uee Deens. ³ee HeeþebceO³es DeveskeÀ ke=ÀefleÒeOeeve ÒeMveeb®ee meceeJesMe kesÀuee Deens, p³eecegUs efJeefJeOe Jew%eeefvekeÀ mebkeÀuHevee efJeoîeeL³ee¥He³e¥le Del³eble cegodosmeto HeodOeleerves Heesnes®eleele. efJeoîeeL³ee¥vee DeeHeues Heeþe®es DeekeÀueve peesKelee ³eeJes ³eekeÀjlee Òel³eskeÀ Heeþe®³ee MesJeìer GpeUCeer cnCetve keÀener ÒeMveeb®ee meceeJesMe kesÀuee Deens. ns HegmlekeÀ cnCepes Jew%eeefvekeÀ mebkeÀuHeveeb®es SkeÀ %eevekeWÀê JneJes ³eemeeþer Deecner kesÀuesues Òe³elve meeLe&keÀer ueeieleerue DeMeer Kee$eer Jeeìles. ns HegmlekeÀ Glke=À<ì JneJes ³eemeeþer Deecner meJe&leesHejer Òe³elve kesÀues Deensle, lejer ³eele keÀener keÀcelejlee Demeu³eeme DeeHeu³ee met®evee vesnceer®e mJeeieleen& Deensle. ³eekeÀjlee DeeHeuee DeefYeÒee³e: mail@targetpublications.org ³ee F-cesue Hell³eeJej HeeþJeeJee ner efJevebleer.

DeefYeveJe DeY³eemeemeeþer cegueebvee KetHe KetHe MegYes®íe ! ÒekeÀeMekeÀ

efÒe³e yeeueefce$eebvees, legce®es Jew³eeqkeÌlekeÀ DevegYeJe Deecnebuee keÀUJee DeeefCe ÒeefmeodOeer®es ceevekeÀjer Jne. ³ee HegmlekeÀeleerue keÀener ÒeMveeb®eer Gllejs efJeoîeeL³ee¥veer mJe-DevegYeJeeves efueefnCes DeHesef#ele Deens. DeMee ÒeMveeb®eer Gllejs legcner legce®³ee Meyoeble efuentve Deecnebuee F-cesue / He$eeodJeejs HeeþJee. l³eebHewkeÀer DeeoMe& Gllejs legce®³ee veeJeemeefnle Deecner Deece®³ee Deeieeceer DeeJe=lleerle ÒekeÀeefMele keÀª. Heg{erue leHeMeerue HeeþJee: legce®es veeJe, Heeþe®es veeJe, ÒeMve DeeefCe Gllej Deece®³ee Jej GuuesKe kesÀuesu³ee F-cesue Hell³eeJej efkebÀJee keÀe³ee&ue³eerve Hell³eeJej HeeþJee.

SAMPLE C

ONTENT

Deveg¬eÀceefCekeÀeDe.¬eÀ. Heeþe®es veeJe He=<þ ¬eÀ.

1. mepeerJe me=<ìer : DevegketÀueve Je JeieeakeÀjCe 1

2. JevemHeleer : j®evee Je keÀe³es& 19

3. vewmeefie&keÀ mebmeeOeveeb®es iegCeOece& 34

4. mepeerJeebleerue Hees<eCe 49

5. DevveHeoeLee¥®eer megj#ee 67

6. YeeweflekeÀ jeMeeR®es ceeHeve 82

7. ieleer, yeue Je keÀe³e& 94

8. efmLeeflekeÀ efJeoîegle 107

9. G<Celee 120

10. DeeHelleer J³eJemLeeHeve 131

11. HesMeerj®evee DeeefCe met#cepeerJe 144

12. ceeveJeer mvee³et Je He®evemebmLee 162

13. yeoue : YeeweflekeÀ Je jemee³eefvekeÀ 178

14. cetueêJ³es, meb³egies DeeefCe efceÞeCes 193

15. HeoeLe& : DeeHeu³ee JeeHejeleerue 215

16. vewmeefie&keÀ meeOevemebHelleer 227

17. ÒekeÀeMee®es HeefjCeece 247

18. OJeveer : OJeveer®eer efveefce&leer 258

19. ®egbyekeÀer³e #es$ee®es iegCeOece& 271

20. leejkeÀeb®³ee ogefve³esle 282

ìerHe : HeeþeKeeueer efouesues ÒeMve * ³ee ef®evneves oMe&Jeues Deensle.

SAMPLE C

ONTENT

19

1. cetU, Kees[, Heeves, HegÀues, HeÀUs F. JevemHeleeR®es efJeefJeOe Yeeie (DeJe³eJe) Demeleele.

Òel³eskeÀ JevemHeleeR®³ee ÒekeÀejevegmeej ³ee DeJe³eJeebceO³es efJeefJeOelee Demeles. l³eecegUs ³ee iegCeOecee¥®ee JeeHej keÀªve menpejerl³ee DeeHeCe JevemHeleeRvee DeesUKet MekeÀlees.

2. yeer®³ee Deeletve peefceveer®³ee efoMesves Jee{CeeN³ee Yeeieeme DeeefocetU (Radicle), lej peefceveer®³ee Jej Jee{CeeN³ee Yeeieeme DebkegÀj (Plumule) cnCeleele.

1. JevemHeleeruee DeeOeej osC³eemeeþer DeeefocegUeHeemetve yeveuesu³ee cegUe®eer Jee{

peefceveerKeeueer nesles. 2. cegUe®ee peefceveerueiele®ee Yeeie pee[mej Demelees. Heg{s lees efvecegUlee nesle peeTve

ìeskeÀoej neslees. 3. keÀener JevemHeleeR®³ee cegUebvee GHecegUs HegÀìleele Je leer eflejHeer Jee{tve peefceveerle

otjJej Hemejleele. ner cegUs Pee[ebvee DeeOeej osleele. DeMee ÒekeÀej®³ee cegUebvee meesìcetU (Tap root) Demes cnCeleele.

4. cegUeb®³ee ìeskeÀeb®³ee YeeieebJej kesÀmeemeejKes Oeeies Demeleele. l³eebvee cetuejesce (Root hair) Demes cnCeleele.

5. cetueeûe veepetkeÀ Demeles. cegUe®eer Jee{ ³ee®e Yeeieele nesle Demeles. 6. cetueeûeeuee Fpee nesT ve³es cnCetve l³eeJej ìesHeermeejKes DeeJejCe Demeles. l³eeuee

cetueìesHeer (Root cap) Demes cnCeleele. 7. Kees[eHeemetve HegÀìCeeN³ee lebletmeejK³ee cegUebvee leblegce³e cegUs (Fibrous roots)

Demes cnCeleele. 8. odefJeoueer³e JevemHeleeRceO³es meesìcetU Demeles, lej SkeÀoueer³e JevemHeleeRceO³es leblegce³e

cegUs Demeleele. 9. cekeÀe, Tme, pJeejer ³eeb®eer peefceveerle Jee{Ceejer lej keÀener peefceveeR®³ee Jejerue

Kees[ebHeemetve Jee{Ceejer cegUs Demeleele. 10. peefceveer®³ee Jejerue Kees[ebHeemetve Jee{CeeN³ee cegUebvee DeeieblegkeÀ cegUs Demes cnCeleele. 11. ceeleer Ieìdì Oeªve þsJeCes, HeeCeer, Keefvepes Je #eej Mees<etve IesCes, JevemHeleeruee DeeOeej osCes ner cegUeb®eer cegK³e keÀe³ex Deensle. ³ee

J³eefleefjkeÌlener cegueebvee keÀener keÀe³ex keÀjeJeer ueeieleele. l³eemeeþer l³eeb®³eeceO³es keÀeneryeoue Ie[tve ³esleele. ³ee yeoueuesu³ee cegUebvee ªHeebleefjle cegUs Demes cnCeleele.

®euee, DeY³eeme keÀª³ee.

DeesUKe

cetU (Root)

2. JevemHeleer:j®evee Je keÀe³ex

DebkegÀj

DeeefocetU

cetUefveefce&leer

meesìcetU

GHecetU

ÒeeLeefcekeÀ cetU

cetuejesce

cetueeûecetueìesHeer

ceke̳ee®es leeì

SAMPLE C

ONTENT

20

F³ellee meeleJeer: meeceev³e efJe%eeve

20

12. nJeeF& cegUs, DeeOeej cegUs, OeeJeleer cegUs, MJemeve cegUs ner ªHeebleefjle cegUeb®eer keÀener GoenjCes Deensle. 13. Je[e®³ee Pee[e®³ee Kees[eJej HegÀìuesueer cegUs peefceveer®³ee efoMesves Jee{leele. l³eebvee Heejby³ee Demes cnCeleele. pemepemes Je[e®es Pee[ pegves

nesle peeless lemelemes ³ee Heejby³eeb®eer mebK³ee Jee{le peeles. 14. keÀesuekeÀelee ³esLeerue Fbef[³eve yeesì@efvekeÀue iee[&veceO³es megceejs 250 Je<ee¥®es SkeÀ Je[e®es Pee[ KetHe ceesþîee Heefjmejele Hemejues Deens. ³ee

Pee[euee npeejes Heejby³ee Deensle. 1. ©peCeeN³ee yeerpeeleerue peefceveer®³ee Jej Jee{CeeN³ee DebkegÀjeHeemetve Kees[e®eer Jee{

nesles. 2. DebkegÀj pemepemee Jee{lees lemeleMeer Kees[e®eer ueebyeer Jee{les. 3. Kees[eJej Hesjs (Node) Je keÀeb[s (Internode) Demeleele. 4. p³ee efþkeÀeCeer Hesjs Demeleele lesLes Heeves HegÀìleele. lej, Kees[e®³ee oesve Hesjebleerue

Deblejeuee keÀeb[s Demes cnCeleele. 5. Kees[e®³ee DeûeYeeieeuee cegkegÀue (Bud) Demes cnCeleele. 1. meeceev³ele: Heeves HeeleU, Hemejì DeeefCe efnjJ³ee jbiee®eer Demeleele. 2. Heevee®³ee Hemejì Yeeieeuee HeCe&He$e (Leaf blade) cnCeleele. lej, HeCe&He$ee®³ee keÀ[suee HeCe&Oeeje (Leaf margin) cnCeleele. 3. HeCe&Oeeje ³ee ÒeecegK³eeves meueie, Kebef[le efkebÀJee oblesjer Demeleele.

Kees[ (Stem)

Heeve (Leaf) Kees[e®es efJeefJeOe Yeeie

Heeve

Jee{Ceejs ìeskeÀ

Hesjs

keÀeb[s

cegkegÀue

cegkegÀue

Heevee®es efJeefJeOe Yeeie

HeCee&ûe HeCe&Oeeje

Meerj

ceO³eMeerj

osþGheHeCe&

HeCe&leue

meueie oblesjer Kebef[le

SAMPLE C

ONTENT

21

Heeþ 2: JevemHeleer:j®evee Je keÀe³ex4. HeCe&He$ee®³ee Heg{®³ee ìeskeÀeuee HeCee&ûe (Leaf apex) cnCeleele. pes efvecegUles, ìeskeÀoej efkebÀJee ieesueekeÀej Demet MekeÀles. 5. keÀener JevemHeleeR®³ee Heeveebvee osþ (Petiole) Demeleele, lej keÀener JevemHeleeR®³ee Heeveebvee osþ vemeleele. 6. HeCe&leue (Leaf base) cnCepes HeCe&He$ee®ee Kees[eMeer pees[uesuee Yeeie nes³e. 7. keÀener Heeveeb®³ee HeCe&leueeHeeMeer íesìemee HeeveemeejKee Yeeie efomelees. l³eeuee GHeHeCex (Stipules) cnCeleele. 8. meeOes Heeve Je meb³egkeÌle Heeve ns Heeveeb®es oesve cegK³e ÒekeÀej Deensle. 9. meeO³ee Heeveeuee SkeÀ®e HeCe&He$e Demetve SkeÀ®e ceO³eMeerj Demeles. 10. meb³egkeÌle HeeveebceO³es cegK³e efMejsYeesJeleer HeCe&He$e DeveskeÀ ueneve ueneve HeefCe&keÀebceO³es (Leaflet) efJeYeeieuesues Demeles. 11. Kees[ebJejerue Heeveeb®³ee ceeb[Ceervegmeej Heevee®es ÒeecegK³eeves SkeÀebleefjle, DeeJeleea, mebcegKe, Jeleg&UekeÀej Demes ÒekeÀej He[leele. 12. DeekeÀejevegmeej HeCe&He$es ÒeecegK³eeves ieesueekeÀej, nmleekeÀej, lejHeÀoej, js<eer³e DeMee ÒekeÀej®eer

Dee{Utve ³esleele. 13. efHebHeUe®es HeCe&He$e ns peeUeroej efMejeefJev³eeme (Reticulate venation) DemeCeejs lej

ceke̳ee®es HeCe&He$e meceeblej efMejeefJev³eeme (Parallel venation) DemeCeejs Demeles. 14. efHebHeUe®³ee HeCe&He$ee®³ee ceOeesceOe SkeÀ pee[ Meerj (Vein) Demeles. ³eecegUs cegK³e HeCe&He$e oesve

Yeeieeble efJeYeeieu³eemeejKes efomeles. ³ee cegK³e efMejsme GHeefMeje HegÀìtve l³eeb®es SkeÀ peeUs®e le³eej nesles.

15. lej, ceke̳ee®³ee HeCe&He$ee®³ee meJe& efMeje ³ee HeCe&He$ee®³ee Kees[euee ef®ekeÀìuesu³ee YeeieeHeemetve les ìeskeÀekeÀ[s DeMee SkeÀceskeÀebme meceeblej Demeleele.

1. HegÀueeuee ueebye efkebÀJee DeeKet[ osþ (Pedicel) Demelees. 2. Kees[euee osþe®es SkeÀ ìeskeÀ pees[uesues Demeles. HetÀue p³ee efþkeÀeCeer osþeuee ³esles, lees Yeeie meeceev³ele: Hemejì Je HegÀieerj Demelees. l³eeuee

Heg<HeeOeej (Receptacle) cnCeleele. 3. HegÀuee®³ee HeekeÀUîee DeeefCe Flej Yeeie ³ee Heg<HeeOeejeJej Demeleele. 4. efveoueHegbpe, oueHegbpe, Hegcebie Je pee³eebie Demes HegÀuee®es Yeeie Demeleele. 5. keÀUer DeJemLesle HeekeÀUîee efnjJ³ee jbiee®³ee HeeveemeejK³ee Yeeieeves PeekeÀuesu³ee Demeleele. ³ee DeeJejCeeuee efveoueHegbpe (Calyx) Demes cnCeleele. 6. HeekeÀUîeebHeemetve (Petals) yeveuesu³ee Yeeieeuee oueHegbpe (Corolla) cnCeleele. oueHegbpee®ee jbie Je DeekeÀej HegÀuee®³ee ÒekeÀejevegmeej yeouelees. 7. Hegcebie (Androecium) ne HegÀuee®ee Hegefuuebieer Yeeie Demetve lees HegbkesÀmeje®ee (Stamen) yeveuesuee Demelees. Òel³eskeÀ HegbkesÀmej HejeiekeÀes<e

Je Je=ble ³eebveer yeveuesues Demeles. 8. pee³eebie (Gynoecium) ne HegÀuee®ee m$eerefuebieer Yeeie Demetve lees m$eerkesÀmeje®ee (Carpel) yeveuesuee Demelees. m$eerkesÀmej ns kegÀ#eer

(Stigma), kegÀ#eerJe=ble Je Deb[eMe³e ³eebveer yeveuesues Demeles. 9. HejeiekeÀes<e HekeÌJe Peeu³eeJej HegÀìlees DeeefCe l³eeleerue HejeiekeÀCe ns kegÀ#eerJej peeTve He[leele. ³ee ef¬eÀ³esuee HejeieerYeJeve (Pollination)

Demes cnCeleele. 10. HejeieerYeJeveeHeemetve Heg{s Deb[eMe³eeleerue yeerpeeb[eb®es HeÀueve nesTve l³ee®es ªHeeblej yeerceO³es nesles, lej Deb[eMe³ee®es ªHeeblej HeÀUele nesles.

HetÀue (Flower)

DeeJeleea Jeleg&UekeÀej mebcegKeSkeÀebleefjle

peeUeroej meceeblej efMejeefJev³eemeefMejeefJev³eeme

SAMPLE C

ONTENT

22

F³ellee meeleJeer: meeceev³e efJe%eeve

22

1. Òel³eskeÀ HeÀU ns l³ee®ee DeekeÀej, jbie Je ®eJe ³eebleerue efYevvelescegUs JesieUs Demeles. 2. Deeby³eele SkeÀ®e keÀes³e Demeles, lej HeÀCemeele DeveskeÀ iejs Je efye³ee Demeleele. keÀepetmeejK³ee keÀener HeÀUeble yeer Lees[smes yeensj®³ee yeepetme

Deeuesues Demeles. 3. Òel³eskeÀ HeÀUeceO³es keÀJe®ee®eer, ieje®eer Je efye³eeb®eer j®evee Je mebK³ee JesieJesieUer Demeles. 4. p³ee efye³eeb®es oesve meceeve Yeeie nesleele l³eebvee odefJeoue yeer (Dicotyledons) cnCeleele, lej p³ee efye³eeb®es oesve meceeve Yeeie nesle veenerle

l³eebvee SkeÀoue yeer (Monocotyledons) cnCeleele. 1. Kees[eHeemetve HegÀìCeeN³ee lebletmeejK³ee cegUebvee ............. Demes cnCeleele. 2. ©peCeeN³ee yeerpeeleerue peefceveer®³ee Jej Jee{CeeN³ee ............. Kees[e®eer Jee{ peefceveer®³ee Jej nesles. 3. Kees[e®³ee oesve Hesjebleerue Deblejeuee ............. cnCeleele. 4. keÀener Heeveeb®³ee HeCe&leueeHeeMeer íesìemee HeeveemeejKee Yeeie efomelees. l³eeuee .............cnCeleele. 5. ............. ne HegÀuee®ee m$eerefuebieer Hegve©lHeeokeÀ Yeeie Demelees. 6. yeerpeeb[e®es HeÀueve Peeu³eeJej ............. ªHeeblej HeÀUele nesles. Gllej: 1. leblegce³e cegUs 2. DebkegÀjeHeemetve 3. keÀeb[s 4. GHeHeCe& 5. pee³eebie 6. Deb[eMe³ee®es 1. yeer®³ee Deeletve peefceveer®³ee efoMesves Jee{CeeN³ee Yeeieeme DebkegÀj cnCeleele. Gllej: ®etkeÀ. yeer®³ee Deeletve peefceveer®³ee efoMesves Jee{CeeN³ee Yeeieeme DeeefocetU cnCeleele. 2. keÀener JevemHeleeR®³ee Heeveebvee osþ vemeleele. Gllej: yejesyej.

efjkeÀec³ee peeiee Yeje.

mebkeÀefuele cetu³eceeHeve

HeÀU (Fruit)

®etkeÀ keÀer yejesyej DeesUKee Je ®egkeÀer®es efJeOeeve og©mle keÀªve efuene.

peemJeboer®³ee HegÀuee®ee GYee íso

kegÀ#eer HejeiekeÀes<e

osþ

HeekeÀUer

kegÀ#eerJe=ble HejeiekeÀes<e

Je=ble

efveoueHegbpe

osþ

Deb[eMe³e

oueHegbpe kegÀ#eer

SAMPLE C

ONTENT

23

Heeþ 2: JevemHeleer:j®evee Je keÀe³ex3. efHebHeUe®es HeCe&He$e meceeblej efMejeefJev³eeme DemeCeejs Demeles. Gllej: ®etkeÀ. efHebHeUe®es HeCe&He$e ns peeUeroej efMejeefJev³eeme DemeCeejs Demeles. 4. osþe®³ee Hemejì Je HegÀieerj Yeeieeuee Heg<HeeOeej Demes cnCeleele. Gllej: yejesyej. 5. m$eerkesÀmejeceO³es HejeiekeÀes<e Je Je=ble Demeleele. Gllej: ®etkeÀ. HegbkesÀmejeceO³es HejeiekeÀes<e Je Je=ble Demeleele, lej m$eerkesÀmejeceO³es kegÀ#eer, kegÀ#eerJe=ble Je Deb[eMe³e Demeles. 6. keÀepet®³ee HeÀUeceO³es yeer yeensjerue yeepetme Demeles. Gllej: yejesyej. 1. SkeÀebleefjle, mebcegKe, Jeleg&UekeÀej, nmleekeÀej, DeeJeleea Gllej: nmleekeÀej. keÀejCe: nmleekeÀej ne Heevee®ee DeekeÀej Deens, Flej meJe& Kees[ebJejerue Heeveeb®³ee ceeb[Ceervegmeej He[uesues Heeveeb®es ÒekeÀej Deensle. 2. efveoueHegbpe, oueHegbpe, HeefCe&keÀe, Hegcebie, pee³eebie Gllej: HeefCe&keÀe keÀejCe: HeefCe&keÀe ne Heevee®ee Yeeie Demetve GJe&efjle HegÀuee®es efJeefJeOe Yeeie Deensle. 3. JeeìeCee, cetie, leebotU, MeWieoeCes, ®eCes Gllej: leebotU. keÀejCe: leebotU ns SkeÀoue yeer Demetve GJe&efjle odefJeoue yeer Deensle. 1. Gllej: i. efvecegUles ii. ìeskeÀoej iii. ieesueekeÀej 2. Gllej: i. ieesueekeÀej ii. nmleekeÀej iii. lejHeÀoej iv. js<eer³e 3. Gllej: i. SkeÀebleefjle ii. DeeJeleea iii. mebcegKe iv. Jeleg&UekeÀej

DeesIelekeÌlee HetCe& keÀje.

ii

iii

i HeCee&ûee®es ÒekeÀej

iv

ii

i Heeveeb®es efJeefJeOe DeekeÀej

iii

iv

ii

i Kees[ebJejerue Heeveeb®eer ceeb[Ceer

iii

ieìele ve yemeCeeje Meyo DeesUKee.

SAMPLE C

ONTENT

24

F³ellee meeleJeer: meeceev³e efJe%eeve

24

1.

De ieì ye ieì

i. HeCe&He$ee®ee Kees[eMeer pees[uesuee Yeeie De. HeCe&Oeeje

ii. HeCe&He$ee®eer keÀ[e ye. osþ

iii. HeCe&He$ee®es Heg{®es ìeskeÀ keÀ. HeCe&leue

[. HeCee&ûe Gllej: (i keÀ ), (ii De ), (iii [) 2.

De ieì ye ieì

i. HegÀuee®ee efm$eefuebieer Hegve©lHeeokeÀ Yeeie De. Hegcebie

ii. keÀUer DeJemLesleerue HeekeÀUîeeb®es DeeJejCe ye. oueHegbpe

iii. HegÀuee®ee Hegefuuebieer Hegve©lHeeokeÀ Yeeie keÀ. GHeHeCe&

iv. HeekeÀUîeebveer yeveuesuee HegÀuee®ee Yeeie [. efveoueHegbpe

F. pee³eebie Gllej: (i F ), (ii [ ), (iii De), (iv ye)

*keÀe³e meejKes keÀe³e JesieUs? 1. pJeejer DeeefCe cetie 2. keÀeboe DeeefCe keÀesefLebyeerj 3. kesÀUer®es Heeve Je Deeby³ee®es Heeve 4. veejUe®es Pee[ Je pJeejer®es leeì Gllej: 1. pJeejer DeeefCe cetie meec³e: i. pJeejer Je cetie ³ee oesvneR®³ee efye³ee KeeC³ee³eesi³e Demeleele. ii. pJeejer Je cetie ³ee HegÀues ³esCeeN³ee JevemHeleer Deensle. JesieUsHeCe: i. pJeejeruee peefceveer®³ee Keeueer leblegce³e cegUs Je peefceveer®³ee Jej DeeieblegkeÀ cegUs Demeleele. cetieeuee meesìcetU Demeles. ii. pJeejer®³ee Kees[euee HeÀeboîee vemeleele, lej cegiee®³ee Kees[euee HeÀeboîee Demeleele. iii. pJeejer®eer Heeves meceeblej efMejeefJev³eeme oMe&Jeleele, lej cegiee®eer Heeves peeUeroej efMejeefJev³eeme oMe&Jeleele.

iv. pJeejer ns SkeÀoue yeer Deens, lej cetie ns odefJeoue yeer Deens. 2. keÀeboe DeeefCe keÀesefLebyeerj meec³e: i. keÀeboe Je keÀesefLebyeerj ³ee oesvnerner Heg<Heve (HegÀues ³esCeeN³ee) JevemHeleer Deensle. JesieUsHeCe: i. keÀeboîee®³ee Pee[eme leblegce³e cegUs Demeleele, lej keÀesefLebyeerjerme meesìcetU Demeles.

pees[îee pegUJee.

leguevee keÀje.

SAMPLE C

ONTENT

25

Heeþ 2: JevemHeleer:j®evee Je keÀe³ex ii. keÀeboîee®³ee Kees[euee HeÀeboîee vemeleele, lej keÀesefLebyeerjer®³ee Kees[euee HeÀeboîee Demeleele. iii. keÀeboîee®eer Heeves meceeblej efMejeefJev³eeme oMe&Jeleele, lej keÀesefLebefyejer®eer Heeves peeUeroej efMejeefJev³eeme oMe&Jeleele. iv. keÀeboîee®es yeer SkeÀoue Deens, lej keÀesefLebyeerjer®es yeer ns odefJeoue Deens. 3. kesÀUer®es Heeve Je Deeby³ee®es Heeve meec³e: i. kesÀUer Je Deebyee ³ee oesvner®³ee Heeveebvee osþ Demelees Je oesvner®³ee Heeveeme ceO³eMeerj Demeles. JesieUsHeCe: i. kesÀUer®es Heeve meceeblej efMejeefJev³eeme oMe&Jeles, lej Deeby³ee®es Heeve peeUeroej efMejeefJev³eeme oMe&Jeles. 4. veejUe®es Pee[ Je pJeejer®es leeì meec³e: i. veejU DeeefCe pJeejer ³ee oesIeeb®es yeer SkeÀoue Deens. ii. veejU DeeefCe pJeejer ³ee oesIeeb®eer cegUs leblegce³e Demeleele. JesieUsHeCe: i. veejU ns Pee[ Demetve, pJeejer ns Peg[gHe Deens. ii. veejUe®es Kees[ ns keÀe<þce³e (ueekeÀ[emeejKes) Demeles, lej pJeejeruee ceT osþ Demeleele. 1. cegUeb®³ee ìeskeÀeb®³ee YeeieebJejerue kesÀmeemeejKes Oeeies – 2. cegUe®³ee ìeskeÀe®³ee Yeeiee®es Fpee nesT ve³es cnCetve j#eCe keÀjCeejs DeeJejCe – 3. ceke̳eemeejK³ee JevemHeleeR®eer peefceveer®³ee Jejerue Kees[ebHeemetve Jee{Ceejer cegUs – 4. Heevee®ee Hemejì Yeeie – 5. Heevee®ee Demee ÒekeÀej p³eele HeCe&He$e DeveskeÀ ueneve HeefCe&keÀebceO³es efJeYeeieuesues Demeles – 6. ³ee Òeef¬eÀ³escegUs Deb[eMe³eeleerue yeerpeeb[e®es HeÀueve nesles –

Gllej: 1. cetuejesce 2. cetueìesHeer 3. DeeieblegkeÀ cegUs 4. HeCe&He$e 5. meb³egkeÌle Heeve 6. HejeieerYeJeve *1. keÀesCel³eener SkeÀe HegÀuee®es efvejer#eCe keÀje. l³ee®es efJeefJeOe Yeeie DeY³eemee Je l³ee®es JeCe&ve legce®³ee Meyoeble efuentve Deeke=Àleer

keÀe{e. Gllej: pesJne ceer iegueeyee®³ee HegÀuee®es efvejer#eCe kesÀues lesJne ceuee l³eele Keeueerue Yeeie efometve Deeues: i. iegueeyee®ee osþ efnjJ³ee jbiee®ee Deens. ii. iegueeyee®³ee HegÀueele Demeuesu³ee efnjJ³ee jbiee®³ee HeeveemeejK³ee

HeekeÀUîee ³ee efveoueHegbpe Deensle. iii. iegueeyee®³ee ueeue jbiee®³ee HeekeÀUîee ³ee oueHegbpe Deensle. iv. iegueeyee®³ee HegÀueeleerue Hegcebie ne HegbkesÀmejeHeemetve yeveuesuee Demetve l³eele

HejeiekeÀes<e Je Je=ble efometve Deeues. v. pesJne ceer iegueeyee®³ee HegÀuee®ee GYee íso Iesleuee lesJne ceuee l³eele

pee³eebie ne m$eerkesÀmejeHeemetve yeveuesuee Yeeie efometve Deeuee. ne HegÀuee®ee m$eerefuebieer Hegve©lHeeokeÀ Yeeie Demetve l³eele kegÀ#eer, kegÀ#eerJe=ble Je Deb[eMe³e efometve Deeues.

Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs legce®³ee Meyoeble efuene.

SkeÀe Meyoele Gllejs efuene.

iegueeyee®³ee HegÀuee®ee GYee íso osþ

efveoueHebgpe

oueHebgpe

Deb[eMe³e

HejeiekeÀes<e

kegÀ#eer

SAMPLE C

ONTENT

26

F³ellee meeleJeer: meeceev³e efJe%eeve

26

*2 Keeueerue ef®e$eebefJe<e³eer®es mHe<ìerkeÀjCe legce®³ee Meyoeble efuene. Gllej: i. Deeke=Àleer `De' cekeÀe ³ee Oeev³ee®eer yeer Demeu³ee®es oMe&Jeles. ns SkeÀoue yeer Deens. l³eecegUs l³ee®es oesve meceeve Yeeie nesT MekeÀle

veenerle. ii. Deeke=Àleer `Dee' IesJe[îee®eer yeer Demeu³ee®es oMe&Jeles. ns odefJeoue yeer Deens. l³eecegUs ³ee®es oesve meceeve Yeeie nesT MekeÀleele. 1. meesìcetU cnCepes keÀe³e? meesìcetU Demeuesu³ee JevemHeleeR®eer keÀesCeleerner leerve GoenjCes oîee. Gllej: i. peefceveerceO³es keÀener JevemHeleeR®³ee cegUebbvee GHecegUs HegÀìleele. ii. ner GHecegUs eflejHeer Jee{tve peefceveerle otjJej Hemejleele Je Pee[euee DeeOeej osleele.DeMeeÒekeÀej®³ee cegUebvee meesìcetU Demes

cnCeleele. iii. ceesnjer, legUme, meoeHegÀueer F. Pee[ebvee meesìcetU Demeu³ee®es efometve ³esles. 2. cekeÀe ³ee JevemHeleer®eer keÀesCel³ee oesve ÒekeÀej®eer cegUs Dee{Utve ³esleele? Gllej: i. cekeÀe ³ee JevemHeleerle leblegce³e cegUs Je DeeieblegkeÀ cegUs ³ee oesve ÒekeÀej®eer cegUss Dee{Utve ³esleele. ii. ceke̳ee®eer leblegce³e cegUs peefceveerKeeueer Jee{leele, lej DeeieblegkeÀ cegUs ner peefceveer®³ee Jejerue Kees[ebHeemetve Jee{Ceejer Demeleele. ner

cegUs ceke̳eeuee efJeMes<e DeeOeej osleele. 3. Keeueerue lekeÌl³eele efouesu³ee Òel³eskeÀ ªHeebleefjle cegUeb®es GoenjCe osTve lekeÌlee HetCe& keÀje.

ªHeebleefjle cegUs GoenjCes

i. nJeeF& cegUs

ii. DeeOeej cegUs

iii. OeeJeleer cegUs

iv. MJemeve cegUs

v. Devve meeþJeC³eemeeþer ªHeebleefjle cegUs Gllejs: i Je[e®³ee Pee[e®³ee Heejby³ee, ii Tme, iii ieJele, iv KeejHegÀìer, v ieepej 4. ceenerle Deens keÀe legcnebuee? (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 11) i. Je[e®³ee Pee[eceO³es Heejby³eeb®ee keÀe³e GHe³eesie Deens? Gllej: Je[e®³ee Heejby³ee ner ªHeebleefjle nJeeF&cegUs Deensle. ³ee Heejby³ee JeìJe=#ee®³ee Jee{CeeN³ee HeÀeboîeebvee efJeMes<e DeeOeej osleele. ii. legce®³ee Heefjmejele npeejes Heejby³ee Demeuesuee JeìJe=#e Deens keÀe? Gllej: veener, Deece®³ee Heefjmejele npeejes Heejby³ee Demeuesuee JeìJe=#e veener; Hejbleg Deece®³ee KesUe®³ee cewoeveepeJeU SkeÀ efJeMeeue

JeìJe=#e Deens p³ee®³ee Heejby³ee peefceveeruee mHeMe& keÀjleele.

Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs efuene.

Dee.De.

SAMPLE C

ONTENT

27

Heeþ 2: JevemHeleer:j®evee Je keÀe³ex 5. ceeefnleer efceUJee. (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 11) cegUe, ieepej, yeerì ³eeb®es peefceveerKeeueerue Yeeie pee[, ceebmeue DeeefCe HegÀieerj keÀe Demeleele? ns JevemHeleer®es keÀesCeles DeJe³eJe

Deensle? Gllej: i. cegUe, ieepej, yeerì ³eeb®es peefceveerKeeueerue Yeeie Devve meeþJeleele. l³eecegUs ns Yeeie pee[, ceebmeue DeeefCe HegÀieerj Demeleele. ii. cegUe, ieepej, yeerì ner Devve meeþJeCeejer ªHeebleefjle cegUs Deensle. 6. GHeHeCex meJe&®e JevemHeleeRceO³es Demeleele keÀe? Gllej: veener.meJe&®e JevemHeleeRceO³es GHeHeCex vemeleele. iegueeye, peemJebo F. ®³ee Heeveebvee GHeHeCex Demeleele, lej efHebHeU, Je[ F.®³ee Heeveebvee GHeHeCex

vemeleele. 7. meeOes Heeve Je meb³egkeÌle Heeve keÀMeeuee cnCeleele les efuene Je l³eeb®eer Òel³eskeÀer oesve GoenjCes oîee. Gllej: pesJne JevemHeleer®³ee HeeveebceO³es SkeÀ®e HeCe&He$e Demetve SkeÀ®e ceO³eMeerj Demeles, DeMee Heeveebvee meeOes Heeve Demes cnCeleele. Goe. Deeby³ee®es

Heeve, peemJeboer®es Heeve. pesJne HeCe&He$e DeveskeÀ ueneve HeefCe&keÀebceO³es efJeYeeieuesues Demeles, DeMee Heeveebvee meb³egkeÌle Heeve cnCeleele. Goe. iegueceesnesje®es Heeve, keÀ[gefuebyee®es Heeve

*8. Keeueer Heeveeb®es keÀener iegCeOece& efouesues Deensle. Òel³eskeÀ iegCeOecee¥®es SkeÀ Heeve MeesOetve JevemHeleer®es JeCe&ve efuene. Gllej:

iegCeOece& Heeves JeCe&ve

i. iegUiegUerle He=<þYeeie Demeuesues Heeve Deeby³ee®es Heeve pesJne Deeby³ee®³ee Heevee®³ee HeCe&He$eeuee mHeMe& keÀjlees les neleeuee iegUiegUerle ueeieles.

ii. Ke[ye[erle He=<þYeeie Demeuesues Heeve Debpeerj®es Heeve pesJne DeeHeCe Debpeerj®³ee HeCe&He$eeuee mHeMe& keÀjlees lesJne l³eeJejerue kesÀMeme¢Me yeenîe Jee{ercegUs neleeuee Ke[ye[erle mHeMe& ueeielees.

iii. ceebmeue HeCe&He$e keÀessjHeÀ[er®es Heeve keÀesjHeÀ[er®³ee Heeveele HeeC³ee®ee meeþe kesÀuesuee Demelees. ³eecegUs keÀceer HeeCeer Demeuesu³ee ÒeosMeelener keÀesjHeÀ[ peiet MekeÀles.

iv. HeCe&He$eeJej keÀeìs kesÀJe[îee®es Heeve kesÀJe[îee®eer Heeves ueebye Je keÀ[suee keÀeìsjer Demetve l³eeuee ceO³eMeerj Demeles.

*9. JevemHeleeR®eer leerve GoenjCes oîee. i. keÀeìsjer DeeJejCee®eer HeÀUs DemeCeeN³ee ii. Kees[eJej keÀeìs DemeCeeN³ee Gllej: HeÀCeme, keÀjìesueer, Sjb[ HeÀU Gllej: iegueeye, efuebyet, efveJe[bgie iii. ueeue HegÀues DemeCeeN³ee iv. efHeJeUer HegÀues DemeCeeN³ee Gllej: iegueeye, peemJebo, iegueceesnj Gllej: met³e&HetÀue, PeW[t, MesJebleer v. je$eer Heeves efceìCeeN³ee vi. SkeÀ®e yeer DemeCeejer HeÀUs DemeCeeN³ee Gllej: jsve ì^er, ef®eb®e, iegueceesnj Gllej: Deebyee, efue®eer, keÀepet vii. HeÀUeceO³es DeveskeÀ efye³ee Demeleele. Gllej: HeÀCeme, meb$es, keÀefuebie[

SAMPLE C

ONTENT

28

F³ellee meeleJeer: meeceev³e efJe%eeve

28

10. HejeieerYeJeve cnCepes keÀe³e? pej HegÀueebceO³es HejeieerYeJeve Peeues veener lej keÀe³e nesF&ue? Gllej: i. HejeiekeÀes<e HekeÌJe Peeu³eeJej HegÀìlees DeeefCe l³eeleerue HejeiekeÀCe ns kegÀ#eerJej peeTve He[leele. ³ee ef¬eÀ³esuee HejeieerYeJeve cnCeleele. ii. pej HegÀueebceO³es HejeieerYeJeve Peeues veener, lej Deb[eMe³eeleerue yeerpeeb[eb®es HeÀueve nesCeej veener DeeefCe l³eecegUs yeer Je HeÀUs efvecee&Ce

nesT MekeÀCeej veenerle.

*11. JevemHeleeR®³ee DeJe³eJeeb®eer keÀe³es& mHe<ì keÀje. Gllej: cetU, Kees[, Heeves, HegÀues, HeÀUs ns JevemHeleeR®es efJeefJeOe DeJe³eJe Deensle. keÀe³ex: i. cetU:

ceeleer Ieìdì Oeªve þsJeCes, HeeCeer, Keefvepes Je #eej Mees<etve IesCes Je JevemHeleeruee DeeOeej osCes ner cegUe®eer cegK³e keÀe³ex Deensle. keÀener cegUs ªHeebleefjle nesleele Je efJeefJeOe keÀe³ex keÀjleele. pemes MJemeve (Goe. KeejHegÀìerceOeerue MJemeve cegUs), Devve meeþe keÀjCes (Goe. cegUe). DeeieblegkeÀcegUs peefceveer®³ee Jejerue Kees[eHeemetve Jee{leele Je Pee[euee efJeMes<e DeeOeej osC³ee®es keÀe³ex keÀjleele (Goe. cekeÀe).

ii. Kees[: HeeCeer Je Keefvepes cegUeHeemetve Pee[e®³ee Flej YeeieebHe³e¥le Heesnes®eJeC³ee®es keÀe³e& Kees[ keÀjles. lemes®e Heeveebveer le³eej kesÀuesues Devve Pee[e®³ee Flej YeeieebHe³e¥le Heesnes®eJeC³ee®esner keÀe³e& keÀjles.

iii. Heeves: HeeveebceO³es efnjJ³ee jbiee®es nefjleêJ³e Demeles. p³eecegUs ÒekeÀeMemebMues<eCee®³ee Òeef¬eÀ³esodJeejs Heevess Devve le³eej keÀjleele. iv. HegÀues: HetÀue ne JevemHeleer®ee Hegve©lHeeokeÀ Yeeie Deens. HegÀueeleerue yeerpeeb[e®es HeÀueve nesTve yeer le³eej nesles lej Deb[eMe³ee®es ªHeeblej

HeÀUele nesles. v. HeÀUs: HeÀUebceO³es efye³ee Demeleele. HeÀUb HeefjHekeÌJe Peeu³eeJej efye³ee HeÀUeletve yeensj ³esleele DeeefCe veJeerve JevemHeleer GieJeC³eeme ceole

nesles.

*12. legcner DeY³eemeuesu³ee JevemHeleeR®³ee efJeefJeOe Yeeiebe®eer veeJes Keeueerue ®eewkeÀìerle MeesOee. Gllej: DebkegÀj, meesìcetU, HetÀue, cetU, yeerpeeb[, kegÀ#eer, cegkegÀue,Hesj, Kees[, Deb[eMe³e,HeCee&ûe, osþ, SkeÀoue, pee³eebie, HeCe&leue, HeekeÀUer,

Hegcebie, keÀeb[s, oueHebgpe

Deb mees ì cet U HetÀ cet yeer

yee kegÀ Meer kegÀ ue ue U peeb

#eer Hes j ue Kees jes HeÀ [

Deb [e Me ³e ûe [ ce o

pee os þ Cee& S keÀ o ue

Hee ³eeb He Ce& le ue keÀeb Hegb

Heg ceb ie Hee keÀ Uer [s pe

SAMPLE C

ONTENT

29

Heeþ 2: JevemHeleer:j®evee Je keÀe³ex

1. Keeueer efouesu³ee Deeke=Àl³ee keÀe{tve l³eebvee veeJes oîee. i. meesìcegUe®es Yeeie ii. Kees[e®es Yeeie iii. peemJeboer®³ee HegÀuee®ee GYee íso 2. Keeueerue Deeke=Àl³eeb®es efvejer#eCe keÀje Je kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo efjkeÀec³ee ®eewkeÀìerle Yeje. (HeekeÀUer, GHeHeCex, ceO³eMeerj, osþ, HeCee&ûe, kegÀ#eer, efveouebHegpe) Gllejs: i. HeCee&ûe ii. ceO³eMeerj iii. osþ iv. GHeHeCex v. kegÀ#eer vi. efveoueHegbpe vii. HeekeÀUer

Deeke=ÀleerJej DeeOeeefjle ÒeMve

GHecetU

ÒeeLeefcekeÀ cetU

cetuejesce

cetueeûe cetueìesHeerr Heeve

Jee{Ceejs ìeskeÀ

Hesjs

keÀeb[s

cegkegÀue

cegkegÀue

kegÀ#eerJe=ble HejeiekeÀes<e

Je=ble

efveoueHegbpe

osþ

Deb[eMe³e

oueHegbpe kegÀ#eer

HeCe&leue

HeCe&&OeejeMeerj

i.

ii.

iii.

iv. 

HejeiekeÀes<e

vii.

v.

vi.

SAMPLE C

ONTENT

30

F³ellee meeleJeer: meeceev³e efJe%eeve

30

ns keÀªve Heene. (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 10, 11) 1. keÀe®es®³ee ®eb®egHee$eele Jele&ceeveHe$ee®ee yeesUe þsJee. HeeCeer efMebHe[tve yeesUe Deesuemej keÀje. keÀe®e DeeefCe keÀeieo ³eebceO³es efYepeJeuesues

njYejs / ceìkeÀer®es oeCes þsJee. oesve – leerve efoJemeebveer efye³eebceO³es nesCeeN³ee yeoueeb®eer veeWo keÀje. Gllej: efvejer#eCe: oesve les leerve efoJemeele efYepeuesues njYejs Je ceìkeÀer®es oeCes ³eebvee cees[ ³esleele. efye³eeb®³ee GIe[uesu³ee ueneveMee Yeeieeletve Heeb{js DeeefocetU yeensj

³esles les keÀeieoe®³ee Deesuemej He=<þYeeieeuee Oeªve þsJeles. 2. keÀe®es®³ee yejCeerle HeeCeer IesTve l³ee®³ee leeW[eJej SkeÀ keÀeboe, l³ee®eer cegUs HeeC³ee®³ee efoMesle

jenleerue, Demee þsJee. Deeþ efoJeme Jee{CeeN³ee cegUeb®es efvejer#eCe keÀje. Gllej: efvejer#eCe : keÀeboîee®³ee leUeMeer Oeei³eebmeceeve efkebÀJee leblegmeceeve cegUs GieJele Demeu³ee®es efometve ³esles. ner

cegUs HeeC³ee®³ee efoMesves Jee{leele. 3. SkeÀe kegbÀ[erle JeeìeCee, ceesnjer, pJeejer, cekeÀe, OeCes ³eeb®es oeCes Hesje. Deeþ efoJeme keÀeUpeerHetJe&keÀ Jee{Jee. MesJeìer jesHes

JeerleYej Gb®eer®eer Peeu³eeveblej kegbÀ[erleerue ceeleer Deesueer Demeleevee Deueieo GHeìe DeeefCe HeeCeer Yejuesu³ee keÀe®es®³ee ceesþîee MebkegÀHee$eele þsJee pesCeskeÀªve cegUebvee Fpee ve neslee cegUebJejerue ceeleer efveIetve peeF&ue. Deelee ³ee cegUeb®es keÀeUpeerHetJe&keÀ efvejer#eCe keÀje. keÀesCel³ee JevemHeleer®es meesìcetU Je keÀesCel³ee JevemHeleer®es leblegce³e cetU Deens les Heene.

Gllej: efvejer#eCe : i. meesìcetU Demeuesu³ee JevemHeleer : ceesnjer, JeeìeCee, OeCes. ii. leblegce³e cetU Demeuesu³ee JevemHeleer : pJeejer, cekeÀe 4. keÀe®es®³ee SkeÀe ueneve yejCeerle HeeCeer Yeªve I³ee. l³eele SkeÀ jesHeìs þsJee. jesHeìîee®eer cegUs HeeC³eele yeg[leerue DeMeer þsJee.

HeeC³ee®³ee HeeleUer®eer KettCe keÀje.Deelee l³eeJej 5 efceueer lesue ìekeÀe. ogmeN³ee efoJeMeer HeeC³ee®³ee HeeleUer®eer veeWo keÀje. Demes keÀe Peeues, ³ee®eer Jeiee&le ®e®ee& keÀje.

Gllej: efvejer#eCe : ogmeN³ee efoJeMeer yejCeerleerue HeeC³ee®eer HeeleUer keÀceer Peeuesueer Dee{Utve ³esles keÀejCe cegUs HeeCeer Mees<etve Iesleele. peje [eskesÀ ®eeueJee ! (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 11) 1. ef®eb®e, Deebyee ³ee JevemHeleeR®eer cegUs leblegce³e Demeleer lej keÀe³e Peeues Demeles? Gllej: i. pej Deebyee, ef®eb®e ³ee JevemHeleeR®eer cegUs leblegce³e Demeleer lej leer menpe Keeueer keÀesmeUueer Demeleer. ii. ³ee®es keÀejCe Demes Deens, keÀer ner Pee[s KetHe Gb®e Jee{leele. HeÀkeÌle meesìcetU®e ceeleer®³ee Deele KeesueJej peeTve ©peles Je DeeHeueer

GHecegUs HemejJetve Pee[eKeeueerue ceeleer Ieìdì Oeªve þsJeles. l³eecegUs Je<ee&vegJe<ex Pee[ YekeÌkeÀceHeCes GYes jenles. 2. cegUeb®³ee ìeskeÀeuee Fpee Peeueer lej keÀe³e nesF&ue? Gllej: cegUeb®³ee ìeskeÀuee Fpee Peeueer lej l³eeb®eer Heg{s Jee{ nesCeej veener. cegUe®³ee ìeskeÀe®³ee Yeeieeletve®e cegUe®eer Jee{ nesle Demeles. l³eecegUs

cegUeb®³ee ìeskeÀeuee Fpee Peeueer lej l³eeb®eer Heg{s Jee{ nesCeej veener. 3. cesLeer, HeeuekeÀ, keÀeboe ³ee JevemHeleeR®eer cegUs keÀesCel³ee ÒekeÀej®eer Deensle? Gllej: cesLeer, HeeuekeÀ ³eeb®eer cegUs meesìcegUs Deensle, lej keÀeboîee®es cetU ns leblegce³e cetU Deens.

DeekeÀeefjkeÀ cetu³eceeHeve

SAMPLE C

ONTENT

31

Heeþ 2: JevemHeleer:j®evee Je keÀe³ex Heeþeleerue ÒeMve. (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 12) 1. SkeÀ HeÀeboer IesTve Deeke=Àleerle oeKeJeu³eeÒeceeCes l³eeleerue efJeefJeOe Yeeie MeesOee. (Deeke=Àleer 2.6 Kees[e®es efJeefJeOe Yeeie. ³ee Deeke=Àleer®³ee meene³³eeves efJeoîeeL³ee¥veer ne GHe¬eÀce mJele: keÀjeJee.) 2. lekeÌlee HetCe& keÀje. (Heefjmejeleerue Flej JevemHeleeR®³eener Kees[eb®eer ceeefnleer efceUJee.) (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 12)

JevemHeleer®es Kees[ Hesjs pee[er (efceceer) keÀeb[s ueebyeer (efceceer) i. Tme ii. cesLeer iii. ...........

GoenjCeeoeKeue Keeueer keÀener JevemHeleeR®eer veeJes efoueer Deensle, l³eeb®ee DeY³eeme keÀªve efJeoîeeL³ee¥veer ne GHe¬eÀce mJele:

HetCe& keÀjeJee. efuebyet, legUme, iegueeye, meoeHegÀueer, peemJebo F. efvejer#eCe keÀje Je ®e®ee& keÀje. (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 13) iegueeye, keÀ[gefvebye, keÀesefLebyeerj, peemJebo, Fl³eeoeR®eer íesìer HeÀeboer IesTve efvejer#eCe keÀje. Gllej: 1. pesJne ceer iegueeye, keÀ[gefvebye,keÀesefLebyeerj, peemJebo ³ee Pee[eb®³ee HeÀbeoîee®es efvejer#eCe kesÀues lesJne Kees[ebJejerue Heeveeb®eer ceeb[Ceer

SkeÀebleefjle efometve Deeueer. 2. lejerner Heeveeb®ee DeekeÀej Òel³eskeÀ JevemHeleervegmeej JesieUe Dee{Utve Deeuee. iegueeye : ieesueekeÀej keÀ[gefvebye : js<eer³e keÀesefLebyeerj : HebK³ee®³ee DeekeÀeje®es peemJebo : lejHeÀoej 3. peemJeboer®es Heeve meeOes Heeve Demeu³ee®es Dee{Utve Deeues, lej iegueeye, keÀ[gefvebye Je keÀesefLebyeerjer®eer Heeves meb³egkeÌle Heeves Demeu³ee®es

Dee{Utve Deeues. Heeþeleerue ÒeMve (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 13) Heeveeb®³ee ceeb[Ceervegmeej Je DeekeÀejevegmeej Heeveeb®es JesieJesieUs ÒekeÀej He[leele l³eeb®es efvejer#eCe keÀje. Gllej: Jejerue Deeke=Àleer veejUe®es meb³egkeÌle Heeve oMe&Jeles. veejUe®eer HeeveW ³eeb®eer Kees[eJejerue ceeb[Ceer meefHe&ue DeekeÀeje®eer Demetve Jejleer cegkegÀì

Demeu³ee®ee DeekeÀej le³eej neslees. Òel³eskeÀ Heeve js<eer³e HeefCe&keÀe Demetve les meceeblej efMejeefJev³eeme oMe&Jeles.

veejUe®³ee Pee[e®es Heeve

SAMPLE C

ONTENT

32

F³ellee meeleJeer: meeceev³e efJe%eeve

32

ns keÀªve Heene. (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 13) 1 Heefjmejeleerue DeeCeKeer keÀener Pee[eb®³ee Heeveeb®es keÀeUpeerHetJe&keÀ efvejer#eCe keÀªve l³eeb®³ee Heeveeb®ee efMejeefJev³eeme DeesUKee. Gllej: legUme, Je[, ient, Hegefovee, HeeuekeÀ, ieJele, keÀeboe F. HeCe&He$eeb®es efvejer#eCe keÀªve efJeoîeeL³ee¥veer efMejeefJev³eeme ÒekeÀejeb®ee DeY³eeme

keÀjeJee. 2. Heefjmejeleerue JevemHeleeR®es efvejer#eCe keÀªve lekeÌlee HetCe& keÀje. (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 13)

¬eÀ. JevemHeleer®es

Heeve Heevee®ee ÒekeÀej

HeCe&He$ee®ee DeekeÀej

efMejeb®eer ceeb[Ceer

HeCe&Oeejs®ee DeekeÀej

HeCee&ûee®ee DeekeÀej

HeCe&osþ Deens/ veener

GHeHeCe& Deens/ veener

Kees[eJejerue j®evee ÒekeÀej

i. cekeÀe meeOes js<eer³e meceeblej meueie efvecegUles veener veener SkeÀebleefjle

ii. keÀo&U meeOes ieesueekeÀej meceeblej meueie ìeskeÀoej veener veener SkeÀebleefjle

iii. efHebHeU meeOes Ëo³ee®³ee DeekeÀeje®es peeUeroej meueie ìeskeÀoej Deens veener SkeÀebleefjle

iv. ©F& meeOes ieesueekeÀej peeUeroej meueie ìeskeÀoej veener veener mebcegKe ns keÀªve Hene. (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 14) 1. peemJeboer®es HetCe& Gceueuesues HetÀue IesTve l³ee®es efvejer#eCe keÀje. 2. SkeÀ ®eebieues yues[ I³ee DeeefCe HegÀuee®³ee kegÀ#eerHeemetve (Stigma) osþeHe³e¥le GYee íso I³ee.³ee oesve YeeieebHewkeÀer Òel³eskeÀ YeeieeceO³es

meejKeer®e j®evee legcnebuee efomesue. Gllej: 1. efJeoîeeL³ee¥veer ne GHe¬eÀce Jeiee&le mJele: keÀjCes DeHesef#ele Deens. 2. efJeoîeeL³ee¥veer efJe®ísove kesÀuesu³ee HegÀuee®es Heg{erue Yeeieeb®es efvejer#eCe keÀjeJe³ee®es Deens. efveoueHegbpe (keÀUer DeJemLesleerue HeekeÀUîeeb®es DeeJejCe) oueHegbpe (HeekeÀUîee) Hegcebie (HejeiekeÀes<e Je Je=ble) pee³eebie (kegÀ#eer,kegÀ#eerJeb=le Je Deb[eMe³e) efJeoîeeL³ee¥vee Deb[eMe³ee®³ee Deeleerue met#ce yeerpeeb[eb®es megodOee efvejer#eCe keÀjlee ³esF&ue. peje [eskesÀ ®eeueJee ! (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 14) HegÀueebJej efYejefYejCeeN³ee HegÀueHeeKejeb®ee JevemHeleeRvee keÀesCelee GHe³eesie neslees? Gllej: 1. HegÀueHeeKejebcegUs HegÀueebceO³es HejeieerYeJeve Ie[tve ³esC³eeme ceole nesles. 2. pesJne HegÀueHeeKeª HegÀueeleerue ceOe ieesUe keÀjC³eemeeþer HegÀueeJej yemeles lesJne HegÀueeleerue HejeiekeÀCe l³ee®³ee Hee³eebvee ef®ekeÀìleele. 3. pesJne HegÀueHeeKeª l³ee®e Òepeeleer®³ee ogmeN³ee HegÀueeJej peeTve yemeles lesJne HejeiekeÀCe kegÀ#eerJej He[leele Je HejeieerYeJeve Ie[tve

³esles. 4. HejeieerYeJeveeHeemetve Heg{s Deb[eMe³eeleerue yeerpee[eb®es HeÀueve nesTve l³ee®es ªHeeblej Heg{s yeerceO³es nesles ,lej Deb[eMe³ee®es ªHeeblej

HeÀUele nesles.

SAMPLE C

ONTENT

33

Heeþ 2: JevemHeleer:j®evee Je keÀe³ex

efJeefJeOe HegÀueeb®es efvejer#eCe keÀje Je KeeueerueÒeceeCes lekeÌlee le³eej keÀje. (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 14)

Heeþeleerue ÒeMve. (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 15)

MeWieoeCes, JeeìeCee,ient,pJeejer ³ee efye³ee leerve-®eej leeme HeeC³eele efYepeJee. ef®eceìerves yeer oeyee. keÀesCel³ee yeer ®es oesve meceeve Yeeie nesleele les Heene. Gllej: JeeìeCee, MeWieoeCes ³ee®³ee efye³eeb®es oesve meceeve Yeeie nesleele. ient Je pJeejer ³eeb®³ee efye³eeb®es oesve meceeve Yeeie nesle veenerle.

GHe¬eÀce *1. mebieCekeÀeJej Hesbìye´Me®³ee meene³³eeves efJeefJeOe Heeveeb®eer ef®e$es keÀe{e Je legce®³ee veeJeeves HeÀesu[jceO³es mesJn keÀje.

(efJeoîeeL³ee¥veer Jejerue GHe¬eÀce mJele: keÀjeJe³ee®ee Deens.) 2. pees[ leb$e%eevee®eer (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 11)

efJeefJeOe ÒekeÀej®³ee cegUeb®eer íe³eef®e$es efceUJee Je legce®³ee efce$eebvee F-cesue odJeejs HeeþJee.(efJeoîeeL³ee¥veer Jejerue GHe¬eÀce mJele: keÀjeJe³ee®ee Deens.)

1. ³eesi³e He³ee&³e efveJe[e.i. Deeby³ee®³ee Pee[euee ............. Demeles.

De. MJemeve cetU ye. DeeOeej cetU keÀ. meesìcetU [. leblegce³e cetU ii. Hesj Je keÀeb[s ns ............. Yeeie Deensle.

De. cegUe®es ye. Kees[e®es keÀ. Heevee®es [. HeÀUe®es 2. ®etkeÀ keÀer yejesyej les DeesUKee Je ®egkeÀer®es efJeOeeve og©mle keÀªve Hegvne efuene.

i. odefJeoue cegUebvee meesìcetU Demeles.ii. p³ee efye³eeb®es oesve meceeve Yeeie nesleele l³eebvee SkeÀoue yeer Demes cnCeleele.

3. Keeueerue ÒeMveeb®eer SkeÀe Jeeke̳eele Gllejs efuene.i. Heeveeb®es oesve cegK³e ÒekeÀej keÀesCeles? ii. cetueìesHeer®es keÀe³e& keÀe³e Deens?

4. Deeke=Àleer keÀe{e Je efleuee ³eesi³e veeJes o³ee. peemJeboer®³ee HegÀuee®ee GYee íso.Gllej:1. i. meesìcetU ii. Kees[e®es2. i. yejesyej

ii. ®etkeÀ- p³ee oesve efye³eeb®es meceeve Yeeie nesleele l³eebvee odefJeoue yeer cnCeleele.3. i. Heeveeb®es meeOes Heeve Je meb³egkeÌle Heeve Demes oesve cegK³e ÒekeÀej Deensle.

ii. cegUe®³ee ìeskeÀe®³ee Yeeiee®es Fpee nesC³eeHeemetve j#eCe keÀjCes ns cetueìesHeer®es keÀe³e& Deens.4. Gllejemeeþer Deeke=ÀleerJej DeeOeeefjle ÒeMveeleerue (ÒeMve - iii) Heene.

HegÀuee®es veeJe efveoue mebK³ee

efveoue pees[uesueer efkebÀJee mJeleb$e

oue mebK³ee oues pees[uesueer efkebÀJee mJeleb$e

Hegcebie Je pee³eebie ³eeb®es mJeªHe

peemJebo 5 pees[uesueer 5 mJeleb$e Hegcebie ne DeveskeÀ HegbkesÀmejebveer yeveuesuee Demelees. pee³eebie 5 m$eerkesÀmejebveer yeveuesues Demeles.

iegueceesnj 5 mJeleb$e 5 mJeleb$e Hegcebie 10 HebgkesÀmejebveer yeveuesuee Demelees.pee³eebieele SkeÀ®e m$eerkesÀmej Demeles.

efcej®eer 5 pees[uesueer 5 pees[uesueer Hegcebie 5 HegbkesÀmejebveer yeveuesuee Demelees. pee³eebie 2 m$eerkesÀmejebbveer yeveuesues Demeles.

Heeþe®eer GpeUCeer

SAMPLE C

ONTENT