seminarski rad javne finansije-s

UNIVERZITET U TRAVNIKU UNIVERSITY OF TRAVNIKFAKULTET ZA MENADŽMENT I TURIZAM FACULTY OF MANAGEMENT AND TOURISM

UNIVERZITET U TRAVNIKU

Fakultet za menadžment i turizam

SEMINARSKI RAD

IZ JAVNIH FINANSIJA

TEMA: PRIRODA I KARAKTER JAVNIH PRIHODA

Mentor Student

Prof.dr.Zijad Njuhović Senada Adilović, Sanela Ugarak

SADRŽAJ

1. UVOD.............................................................................................................3

2. PRIRODA I KARAKTER JAVNI PRIHODA..............................................................42.1 Pojam javnih prihoda

3. KLASIFIKACIJA JAVNIH PRIHODA........................................................................5

3.1 Redovni i vanredni prihodi........................................................................6 3.2 Javno-pravni i privatno-pravni prihodi......................................................6 3.3 Originalni i izvedeni prihodi......................................................................6 3.4 Prihodi od stanovništva i pravnih lica........................................................7 3.5 Povratni i nepovratni prihodi....................................................................7 3.6 Namenski i nenamenski prihodi................................................................7 3.7 Prihodi u novcu i prihodi u naturi..............................................................8 3.8 Prihodi centralne i lokalne vlasti...............................................................8 3.9 Katastarski i tarifni....................................................................................8

4.

POREZI............................................................................................................9,10

4.1 Principi oporezivanja.....................................................................10,11,12 4.2 Elementi oporezivanja...................................................................12,13,14 4.3 Poreski sistem...............................................................................14,15,16

5. ZAKLJUČAK.......................................................................................................17

6.

LITERATURA.......................................................................................................18

Page | 2

1. UVOD

Pod javnim ili društvenim prihodima podrazumjevamo sva ona novčana sredstva koja služe

društvenoj zajednici za podmirenje (pokriće) javnih ili društvenih rashoda. Prema tome, da bi

organi društveno-političkih zajednica mogli da funkcionišu i da obavljaju svoje funkcije,oni

moraju da raspolažu određenim novčanim sredstvima-prihodima. Dok su se ranije ovi prihodi

javljali u naturalnom obliku dotle se oni u savremenoj privredi, gdje vladaju robno-novčani

odnosi, javljaju isključivo u novcu.

Država, kao i ostale društveno-političke zajednice, mogu da ostvare svoje prihode na razne

načine. To zavisi u velikoj mjeri od produkcionih odnosa prema kojima se određuje i karakter

javnih prihoda. Osnovni oblici javnih prihoda u savremenoj finansijskoj teoriji su porezi,

takse, carine, parafiskaliteti i dr. Javni prihodi imaju javno-pravni karakter i služe za

pokrivanje javnih rashoda, odnosno finansiranje javnih potreba.Važne karakteristike javnih

prihoda su njihova obaveznost utvrđena na osnovu ustava i zakona, i njihov netržišni karakter.

Page | 3

2. PRIRODA I KARAKTER JAVNIH PRIHODA

2.1 Pojam javnih prihoda

Javni prihodi su novčana državna sredstva za finansiranje opštih i zajedničkih potreba.Na

visinu i strukturu javnih prihoda djeluju raznovrsni politički, socijalni, ekonomski i drugi

faktori u pojedinim zemljama. Javni prihodi se pretežno formiraju putem raspodjele i

preraspodjele nacionalnog dohodka. Klasična teorija je poreze, takse i prihode od javne

imovine posmatrala kao normalne, redovne, javne prihode, kojima treba pokrivati redovne

javne rashode. Savremena finansijska teorija pored klasičnih javnih prihoda i jani dug, emisiju

novca i druge oblike javnih prihoda, prihvata kao normalne, redovne javne prihode1.

Savremena teorija daje prednost klasičnim oblicima javnih prihoda, posebno porezu kao

osnovnom obliku javnih prihoda, a javni dug, emisiju novca i dr. po pravilu koristi kao

dopunske javne prihode, koji služe za pokrivanje javnih rashoda i ostvarenje ciljeva fiskalne i

ekonomske politike u različitim fazama privrednih ciklusa. Javni dug postaje redovan izvor

javnih prihoda modernih država. Uvođenju ekonomske i finansijske politike, savremena

država nastoji da uskladi realan rast javnih prihoda sa rastom nacionalnog dohodka i

društvenog proizvoda. Na visinu i strukturu javnih prihoda utječu javne funkcije, ekonomska

moć države i konkretni ekonomski odnosi.

Javni prihodi se koriste za finansiranje raznovrsnih državnih aktivnosti. Javni prihodi se

izražavaju u novcu i služe za pokrivanje troškova opšteg karaktera u jednogodišnjem periodu.

Državni ili javni prihodi se razlikuju od privatnih prihoda, odnosno, prihoda fizičkih lica i

prihoda pravnih lica. Javni prihodi su u funkciji ostvarivanja ciljeva politike državnih i drugih

upravnih organa. Oni su značajna osnovna institucija državnih finansija. Proširivanjem

državnih aktivnosti, povećavaju se potrebe za raznim oblicima javnih prihoda2.

Dakle, sistem javnih prihoda predstavlja skup raznovrsnih instrumenata i izvora koje koristi

država za finansiranje javnih potreba. Javni prihodi se ostvaruju na osnovu oporezivanja,

prihoda javnih preduzeća, upotrebe državne imovine, naknada za usluge državnih organa,

javnog duga i dr.1 Jelčić, B. (1997), Javne finansije, Informator, Zagreb

2 Veselica,V.(1995).,Financijski sustav u ekonomiji, Inžinjerski biro dal., Zagreb

Page | 4

3. KLASIFIKACIJA JAVNIH PRIHODA

Podjela javnih prihoda vrši se na osnovu različitih kriterijuma. Cilj joj je podjela na osnovu

izvjesnih specifičnih osobina kako bi se moglo pristupiti lakše proučavanju javnih prihoda. I

pored znatnih razlika koje postoje u finansijskoj teoriji, pri klasifikaciji javnih prihoda većina

zemalja prihvatila je sljedeću podjelu prihoda:

Redovni i vanredni javni prihodi,

Javno-pravni i privatno-pravni prihodi,

Originalni i izvedeni (derivatni) prihodi,

Prihodi od stanovništva i pravnih lica,

Povratni i nepovratni prihodi,

Namjenski i nenamjenski prihodi,

Prihodi u novcu i prihodi u naturi,

Prihodi centralne i lokalne vlasti

Katastarski i tarifni prihodi

Porezi

Page | 5

3.1 Redovni i vanredni prihodi

Na osnovu kriterijuma vremena, javni prihodi se djele na redovne i vanredne.

Redovni prihodi se ubiraju kontinuirano svake godine iz ekonomskih izvora koji se redovno

obnavljaju. Ovi javni prihodi služe za finansiranje redovnih javnih rashoda. Redovni javni

prihodi su porezi, takse i dr. Na osnovu redovnih javnih prihoda se formiraju i rezervni

fondovi za neplanirane javne potrebe.

Vanredni javni prihodi se ne pojavljuju kontinuirano u budžetu, već povremeno radi

finansiranja vanrednih javnih potreba-vanredni porezi, javni zajmovi, reparacije i sl. U

modernim finansijama je prisutno sve veće korištenje ovih prihoda, posebno javnog duga, kao

instrumenta državne intervencije3.

3.2 Javno-pravni i privatno –pravni prihodi

Kriterijum za ovu podjelu javnih prihoda je imovinsko-pravna razlika između njihovih izvora.

Javno-pravni prihodi su javni prihodi iz dodataka i imovine fizičkih i pravnih lica. Javno-

pravne, odnosno fiskalne prihode, država ubira prisilnim putem na osnovu svog fiskalnog

suvereniteta. Osnovno obilježje fiskalnih prihoda je njihov dažbinski karakter, odnosno

prinuda i obaveznost u uvođenju i ubiranju prihoda. Obveznik poreskih prihoda ne dobija

direktnu protiv-naknadu na osnovu plaćenih obaveza. Plaćanje takse je povezano sa

direktnom protivnaknadom upravnog organa. Privatno-pravni prihodi su oni koje država i

druga javna tjela ostvaruju iz sopstvenih privrednih preduzeća ili iz svoje imovine4.

3.3 Originalni i izvedeni prihodi

Kriterijum ove podjele javnih prihoda je sticanje prava na javne prihode u odnosu na

obveznike i nosioce dohodka. Originalne ili izvorne prihode država ostvaruje na osnovu prava

vlasništva i sopstvene ekonomske aktivnosti. Pozicija države u ostvarenju originalnih prihoda

je različita od položaja ostalih ekonomskih objekata. Izvedeni javni prihodi su oni koje država

3 Rosen,S.H. (1999), Javne finansije, Institut za javne finansije, Zagreb


Page | 6

ubira silom zakona od svojih građana, oporezivanjem dohodka fizičkih i pravnih lica5.

3.4 Prihodi od stanovništva i pravnih lica

Kriterijum ove značajne podjele su subjekti od kojih se ubira javni prihod. Prihodi od

stanovništva predstavljaju prihode koje plaćaju građani iz sopstvene imovine ili dohodka za

finansiranje javnih potreba. Prihodi od stanovništva su porez iz ličnog dohodka od vršenja

različitih djelatnosti, porez na prihod od imovine i imovinska prava, porez na prihod od

zarada, takse, doprinosi i dr.

Prihodi od pravnih lica se ubiraju od privrednih preduzeća, zadruga, finansijskih institucija i

dr. Ovi javni prihodi za finansiranje javnih potreba se prikupljaju na osnovu zakonskih

propisa i dogovornih obaveza. Obveznici prihoda od pravnih lica su preduzeća i preduzetnici,

koji ih plaćaju iz ostvarenog dohodka ili ukupnog prihoda6.

3.5 Povratni i nepovratni prihodi

Javni prihodi, po pravilu, imaju bespovratni karakter. Obveznici plaćanja javnih prihoda

imaju srazmjernu korist u njihovom trošenju za finansiranje javnih potreba. Nepovratni javni

prihodi se ne vraćaju njihovim obveznicima.

Povratni javni prihodi su dogovorni ili prinudni javni zajmovi. Poslje određenog vremenskog

perioda država ima obavezu da vrati ove prihode njihovim obveznicima sa pripadajućom

kamatom. U strukturi javnih prihoda savremenih država povratni prihodi imaju značajnu

ulogu7.

3.6 Namjenski i nenamjenski prihodi

Namjenski prihodi su državni prihodi sa unaprijed utvđenim namjenama. Ovi javni prihodi

imaju tačno utvrđenu namjenu trošenja sredstava. U modernim finansijama prisutna je

tendencija jačanja uloge namjenskih javnih prihoda.

5 Jelčić, B. (1997) , Javne finansije, Informator, Zagreb

6 Uvod u javne finansije, 2008, Preuzeto s interneta

7 Van Horne, J.C. (1993),Financijsko upravljanje i politika, MATE, Zagreb

Page | 7

Nenamjenski prihodi se koriste za podmirenje raznovrsnih javnih potreba bez unaprijed

utvrđene namjene. Javni prihodi su pretežno nenamjenskog karaktera8.

3.7 Prihodi u novcu i prihodi u naturi

Javni prihodi se u savremenim finansijama na osnovu poreza, doprinosa, taksa, javnog zajma i

dr. ubiraju po pravilu u novcu. Javni prihodi u naturi su nasljeđe i pokloni od fizičkih i

pravnih lica i pojedine obaveze plaćanja u naturi.9

3.8 Prihodi centralne i lokalne vlasti

Na osnovu ove podjele razlikujemo javne prihode teritorijalnih jedinica kao što su, federacije,

regioni, opštine i dr. Ova podjela je jako značajna kako zbog finansijsko-tehničkog karaktera,

tako i zbog osjetljivosti i složenosti političkih i ekonomskih odnosa između teritorijalnih

jedinica.10

3.9 Katastarski i tarifni

Na osnovu kriterijuma tehnike prikupljanja poreza, razlikujemo katastarske i tarifne poreze.

Katastarski porezi se određuju na osnovu objektivnih podataka iz javnih katastarskih knjiga.

Tarifni porezi se zasnivaju na unaprijed nepredviđenim podacima o uvozu, proizvodnji i dr.

Tarifni porezi se naplaćuju po poreskoj tarifi11.



10 Rosen S.H. (1999), Javne finansije, Institut za javne finansije, Zagreb


Page | 8

4. POREZI

Svakoj državi za zadovoljenje zajedničkih potreba bilo da su opšte ili kolektivne potrebna su

odgovarajuća materijalna sredstva. Ova sredstva mogu se pribavljati na različite načine i

mogu se crpjeti iz različitih izvora. Kao osnovni i najznačajniji izvor prihoda u skoro svakoj

zemlji javljaju se porezi. Moderna država je u suštini poreska država, koja preko poreza

preraspodjeljuje veliki dio nacionalnog dohodtka i na osnovu raznovrsnih efekata

oporezivanja ,ostvaruje ciljeve fiskalne, socijalne, ekonomske i razvojne politike.

Kroz historiju su se mjenjali načini i oblici ispoljavanja poreza, ali se porez uvijek javljao.

Porez je u antičko doba predstavljao prisilno davanje, dok se u feudalizmu porez posmatra

kao poklon ili pomoć. Porez je obaveza koju poreski obveznici plaćaju državi bez ikakve

neposredne nadoknade. To je dio dohodka koji zajednica oduzima na osnovu svog državnog

odnosno finansijskog suvereniteta. Država to čini u cilju prikupljanja sredstava za

podmirivanje kolektivnih potreba. Poreska obaveza ne može se izbjeći, jer je plaćanje poreza

opšta obaveza koja ne zavisi od dobre volje građana, nego se zasniva na zakonskoj snazi, jer

ako poreski obveznik neplati porez izvršiće se prinudna naplata12.

Karakteristika poreza je u tome što plaćanje poreza ne daje pravo, ni na kakvu neposrednu

protivnaknadu licu koje plati porez. Istina, poreski obveznik koristi javne službe, javna dobra

u opštoj upotrebi i druge uslove koje mu pruža zajednica, ali to korištenje ne zavisi od visine

poreza, niti uopšte od plaćanja poreza.

Osnovne karakteristike poreza kao najvažnijeg oblika janih prihoda su prinudnost davanja,

davanje bez direktne protivnaknade, davanje iz dohodka, rjeđe iz imovine, naplata u novcu13.

Poreska obaveza proističe iz pripadnosti jednoj državi, jer porez pod određenim uslovima

plaćaju i strani državljani, izuzev diplomatskih predstavnika na bazi reciprociteta.



Page | 9

Prinudno davanje je prva karakteristika poreza jer porez uvodi država na osnovu svog

finansijskog suvereniteta. Poreski obveznici po zakonskim propisima moraju izvršiti svoje

obaveze u određenom roku.

Davanje bez direktne protivnaknade je druga karakteristika poreza. Porezi predstavljaju

davanje iz dohodka, a rjeđe iz imovine. U savremenim finansijama naplata poreza se vrši u

novcu, a samo izuzetno u naturi14.

U savremenoj državi svi poreski prihodi slivaju se u zajednički budžet i koriste za podmirenje

kolektivnih potreba. Sredstva prikupljena iz pojedinih vrsta poreza nemaju namjenski

karakter, pa moderna država nije obavezna da objašnjava poreskom obvezniku u koju će

svrhu da koristi porez.

U toku istorijskog razvitka društva ciljevi oporezivanja su se menjali. U raznim društveno-

ekonomskim formacijama za objašnjavanje ciljeva oporezivanja uzimali su se razni elementi i

služili su različiti kriterijumi.

Dugo vremena se smatralo da je oporezivanje jedan od glavnih instrumenata pomoću koga

javna vlast obezbjeđuje svoje prihode. Prema tome cilj oporezivanja bio bi obezbjeđenje

finansijskih sredstava državi i drugim javnim tjelima za finansiranje njihovih funkcija.

4.1 Principi oporezivanja

Oporezivanje predstavlja oduzimanje jednog dijela dohodka od poreskih obveznika u korist

države i drugih javno-pravnih organa. To je vrlo složen proces i to kako ekonomski i

finansijski tako i socijalni. Proces oporezivanja prouzrokuje razna dejstva. Ona se javljaju već

kod prikupljanja poreza, a isto tako i prlikom trošenja sredstava prikupljenih putem poreza.

Kako oporezivanje znači oduzimanje dijela dohodka ono prouzrokuje izvjesne posljedice koje

se reflektuju na tržištu proizvoda i usluga. Ukoliko je oporezivanje dohodka veće, utoliko se

više smanjuje kupovna moć poreskih obveznika , ali ne treba shvatiti da će doći do

proporcionalnog smanjenja traženja svih roba15.


Page | 10

Dejstvo oporezivanja može da bude i pozitivno u odnosu na poreske obveznike. Veći intezitet

oporezivanja može da utječe stimulativno na poreskog obveznika u smislu preduzimanja

mjera u cilju racionalizacije rada i povećane produktivnosti. Na taj način smanjuju se i

ublažuju posljedice poreskog tereta. Svaki građanin je obavezan da državi srazmjerno svojim

sposobnostima i ekonomskim mogućnostima, plaća odgovarajući porez. Poreska obaveza

treba da bude poznata poreskom obvezniku i regulisana zakonskim propisima. Porez treba da

se naplaćuje u najpovoljnijem momentu za poreskog obveznika. Poreska administracija mora

imati najniže troškove. Dovoljnost sredstava podrazumjeva da se preko sistema oporezivanja i

ostalih izvora, obezbjede neophodna sredstva za pokriće javnih rashoda. Po ovom principu

veću važnost imaju ukupni javni prihodi od određenih vrsta prihoda.

Ekonomski principi imaju posebno mjesto u modernim funkcionalnim finansijama, jer porezi,

po pravilu, ne ostvaruju neutralne efekte. Oporezivanjem se djeluje na ekonomski položaj

poreskih obveznika, odnosno, smanjenje njihove kupovne snage. Prema ekonomskim

načelima, metod oporezivanja u jednoj državi treba da bude stabilan, da se vodi računa da on

ne ugrožava egzistenciju zajednice i poreskih obveznika, odnosno da ne unose poremećaj u

normalne privredne procese. Ovo ujedno i znači da porez ne treba da bude visok16.

Ovu grupu poreskih načela čine,princip efikasnosti, princip umjerenosti poreskog opterećenja,

princip izbora poreskog izvora, princip fleksibilnosti, te princip stabilnosti poreskog sistema.

Uvođenje poreza navodi poreske obveznike da promjene svoje ponašanje. Poreski obveznici

preduzimaju mjere da umanje svoju poresku obavezu ili da se te obaveze potpuno oslobode.

Za vođenje uspješne poreske politike važno je ispoštovati princip umjerenosti poreza u

pogledu visine opterećenja koje pogađa obveznike. Ovaj princip oporezivanja nalaže da

porezi ne budu previsoki, jer ako obveznik smatra da nisu umjereni, to će utjecati nepovoljno

na njegovu volju za rad i razvijanje djelatnosti kojom se bavi17.

Danas se smatra da se ravnopravnost u oporezivanju postiže primjenom neposrednih poreza i

15 Prof.dr. Zijad Njuhović, Šain mr Željko,(2003), Poslovne finansije-teorija i praktična primjena, Sarajevo

16 Prof.dr. Zijad Njuhović, Šain mr Željko,(2003), Poslovne finansije-teorija i praktična primjena, Sarajevo


Page | 11

progresivnim poreskim stopama. Pri utvrđivanju poreske politike vodi se računa o tome da

porezi budu pravedni.

Pravednim se smatra ono oporezivanje koje je opšte i ravnomjerno raspoređeno na sve

poreske obveznike. Pravednost pri oporezivanju predviđa da se porezi moraju plaćati prema

opštim objektivnim pravilima koja se smatraju razumno pravednim, i smatra se da bi poreze

trebalo plaćati prema koristi koju obveznici imaju od poreza. Iako je ovo shvatanje

oporezivanja zanimljivo, ono je u praksi vrlo teško sprovodljivo.

Mnogo je prihvatljivije drugo shvatanje prema kojem bi porez trebalo plaćati u zavisnosti od

mogućnosti plaćanja koje ima poreski obveznik. To znači da poreski obveznici sa istom

platežnom moći treba da plaćaju isti porez, kao i da se poreski različito tretiraju obveznici koji

imaju različitu platežnu moć. Platežna moć proističe iz ekonomske snage poreskih obveznika,

a mjeri se dohodkom, imovinom ili potrošnjom. Jako bitna karakteristika oporezivanja je i ta

da odredbe poreskih zakona treba da budu jasne i precizne. Zakonske formulacije treba da

budu jasne u toj mjeri da ih može razumjeti i obveznik koji nema posebno obrazovanje18.

4.2 Elementi oporezivanja

S obzirom da je porez jedna veoma složena kategorija vezana za čitav niz ekonomskih,

političkih, finansijskih, socijalnih, etičkih i drugih momenata, javlja se potreba za njegovo

raščlanjavanje na određene elemente. Na taj način lakše je sagledati složenu poresku

problematiku. U tom cilju postoje određeni elementi oporezivanja,kao što slijedi:

-Predmet na koji se porez plaća

-Lice koje plaća porez-poreski obveznik

-Osnovica za obračunavanje poreza i

-Poreska stopa

Predmet oporezivanja- je ekonomsko faktično stanje koje služi kao povod zakonodavcu za

razrezivanje nekog konkretnog poreskog oblika19. Kao predmet oporezivanja služe najčešće

imovina, dohodak i promet. Imovina predstavlja izvjesnu svojinu na stvarima ili pravima.



Page | 12

Dohodak se ostvaruje zajedničkim i ličnim radom, vršenjem i obavljanjem prometa. Predmet

oporezivanja mogu da budu i razne poslovne transakcije-berzanski poslovi, nasljeđa, i dr.

Poreski obveznik- je fizičko ili pravno lice koje posjeduje imovinu, ostvaruje dohodak i

obavlja promet, a koji je zakonom određen kao poreski obveznik. Kao poreski obveznici

javljaju se građani, radne organizacije, pa i određene ustanove. Poreski obveznik ne mora

uvijek da vrši sam uplatu poreza. Često poreski propisi predviđaju da umjesto poreskog

obveznika porez uplati neko drugo lice. Tako, na primjer, kad privatne zanatlije obavljaju

usluge na koje se plaća porez na promet, dužno je lice kome je izvršena usluga da prilikom

isplate računa obustavi odgovarajući porez na promet i da ga uplati preko banke u korist

državne kase. Tako se pored poreskog obveznika javlja i poreski platilac. Poreski platilac je

lice koje stvarno plaća porez bez obzira da li je poreski obveznik ili ne.

Poreski destinator, je ono lice fizičko ili pravno koje zaista plaća porez i snosi poreski teret.

Poreski destinator se javlja u slučajevima prevaljivanja poreza od strane poreskih platilaca na

druga lica. Tako, na primjer, kad proizvođači ukalkulišu porez u prodajnu cjenu proizvoda ili

cjenu usluga, poreski obveznik prevaljuje porez na kupca proizvoda ili korisnika usluga.

Kupac robe ili korisnik usluge je u tom slučaju poreski destinator20.

Poreska osnovica je baza na koju se primjenjuje određena poreska stopa u cilju

obračunavanja poreza. Kao poreska osnovica mogu da služe imovina,dohodak, prinos itd.

Poreski obveznici mogu da budu pojedinci ili domaćinstva. Poreska osnovica zavisi od

poreskog sistema koji je usvojen u određenoj društvenoj zajednici. Regulisana je propisima

kojima se uvode određene vrste poreza. Kao osnovica doprinosa na dohodak iz poljoprivrede

služi katastarski prihod u jednoj godini ili kod samostalnih zanimanja prihod ostvaren za

godinu dana. Poresku osnovicu dužan je da utvrdi u svakom pojedinom slučaju poreski organ.

On to vrši na osnovu prijave poreskog obveznika i drugih elemenata. Poreska osnovica je

često istovjetna sa predmetom oporezivanja kod neposrednih poreza21.

Poreska stopa. Pored poreskog obveznika i poreske osnovice, poreska stopa predstavlja jedan

od bitnih elemenata pri razrezivanju poreza. Ona predstavlja veličinu poreskog tereta



Page | 13

izraženog, po pravilu u procentu od poreske osnovice. Poreska stopa može da bude

proporcionalna i progresivna22.

Proporcionalna stopa nije u zavisnosti od veličine dohodka ili imovine koji se oporezuju, ona

je opšta i uvijek ista. Progresivna stopa raste sa povećanjem poreske osnovice, ona može da

raste blaže ili oštrije sa porastom osnovice. Znači, da je promjenljiva. Uporedo sa povećanjem

obima dohodka ili imovine kao poreske osnovice raste i poreska stopa. Na određenom nivou

veličine dohodka ili imovine prestaje porast progresivne stope. Apsolutna progresivnost bila

bi neophodna, nerealna pa čak i apsurdna jer bi suviše visoka poreska stopa paralisala

zainteresovanost poreskog obveznika i utjecala bi destimulativno na njegovu djelatnost.

4.3 Poreski sistem

Poreski sistem je skup zakonskih propisa, normi i poreskih oblika jedne zemlje u određenom

vremenskom periodu. Poreski sistem predstavlja dio ekonomskog sistema preko koga država

ostvaruje fiskalne, socijalne , ekonomske i razvojne ciljeve23. Politika korištenja poreskih

instrumenata radi realizacije javnih ciljeva predstavlja poresku politiku jedne zemlje. Poreski

sistem je institucionalna osnova i instrument poreske politike preko koje se djeluje na

preraspodjelu dohodka, privrednu stabilnost i razvoj. Poreski sistem je rezultat historijskog i

društveno-ekonomskog razvoja. Kroz poreski sistem kao dio fiskalnog sistema održava se

političko i društveno-ekonomsko uređenje.

Poreski sistem može da se sastoji iz jednog poreskog oblika –poreski monizam ili više

poreskih oblika-poreski pluralizam.

Poreski monizam- sistem koji predviđa samo jedan,jedinstven porez. Poreski monizam u

praksi nije moguće ostvariti, pa se u savremenim poreskim sistemima primjenjuje poreski

pluralizam. Ovaj sistem sadrži više instrumenata i poreskih oblika. U sistemu pluralizma i

više poreskih oblika lako je sprovoditi elastičniju politiku stimulacije određene grane, oblasti,

djelatnosti, već prema potrebama društveno-ekonomskog razvoja. Ovu grupu poreza čine dve

velike skupine direktnih (porez na imovinu, porez na dohodke, porez na prinos na kapital) i

indirektnih poreza (porez na promet,carine, trošarine, monopolski porezi )24.

22 Rosen,S.H. (1999), Javne finansije,Institut za javne finansije, Zagreb



Page | 14

Sistem oporezivanja se razlikuje od jedne do druge države zbog primjene različitih poreskih

instrumenata. Poreski propisi se razlikuju kako u pogledu ciljeva, tako i u načinu zahvatanja

ekonomske snage obveznika. Najvažnije ekonomsko pitanje u jednom privrednom sistemu je

u suštini, kako utvrditi ekonomsku snagu obveznika.

Poreski sistemi savremenih država međusobno se razlikuju ne samo u odnosu na sastavne

elemente, nego i u pogledu učešća pojedinih poreskih oblika u strukturi javnih prihoda

fiskalnog karaktera. Navedene razlike nastaju zbog različitih faktora, od kojih su najvažniji

sljedeći 25:

Razvijenost privrede- u razvijeni zemljama veće učešće u strukturi javnih prihoda imaju

porez na dohodak i porez na imovinu, s obzirom na visok dohodak po glavi stanovnika.

Učešće ovih poreskih oblika u manje razvijenim zemljama je znatno niže. U ovim zemljama

veće učešće imaju porezi koji pogađaju potrošnju, odnosno porez na promet i akcize.

Društveno-ekonomsko uređenje-u zemljama sa razvijenim tržišnim privredama poreska

politika se vodi na način da se obezbjedi optimalnost u ostvarivanju alokativnih ciljeva.U

nerazvijenim tržišnim privredama kod oporezivanja prometa propisan je veliki broj različitih

poreskih stopa, kao i brojna poreska oslobođenja. Udio poreza koji se prikupi od stanovništva

uglavnom je beznačajan.

Fleksibilnost pojedinih poreza-uz predpostavku da se poreske stope i poreske olakšice ne

mjenjaju, na promjene u strukturi poreskog sistema utječu promjene u privrednim kretanjima,

u uslovima inflacije koja se u većoj ili manjoj mjeri javlja u većini zemalja.

Struktura radne snage- najefikasniji mehanizam za naplatu poreza na dohodak fizičkih

lica je naplata ovog poreza u momentu isplate, odnosno po odbitku. Međutim ,to nije moguće

kad veliki broj lica obavlja samostalno svoju djelatnost, i u tom slučaju porez plaća na osnovu

rješenja nadležnog poreskog organa. U zemljama gdje je veći udio lica koja samostalno

obavljaju djelatnost, udio poreza na dohodak fizičkih lica je relativno manji.

Stepen otvorenosti ekonomije- u zemljama koje nastoje da ostvare što veće učešće

spoljnotrgovinskog sektora u društvenom proizvodu vodi se računa o poreskom sistemu, i to u

smislu uvođenja poreskih oblika koji će pospješivati izvoz.


Page | 15

U finansijskoj teoriji postoji dilema kod oporezivanja dohodka fizičkih lica po pitanju

određivanja poreskog obveznika. Nime, postavlja se pitanje da li je to pojedinac, ili zajednica

kojoj pripada, porodica, brak ili domaćinstvo. Različiti su odgovori na ovo pitanje. Poreskim

propisima naše zemlje kao poreski obveznik određen je pojedinac, odnosno, primenjuje se

individualno oporezivanje. U ovom slučaju pružaju se poreske olakšice za bračnog druga i

izdržavane članove porodice. Sistem ovakvog načina oporezivanja je administrativno

jednostavniji od zajedničkog oporezivanja, pa se može primjetiti tendencija širenja njegove

primjene26.

Sistem zajedničkog oporezivanja podrazumjeva oporezivanje zajedničkog dohodka svih

članova unutar porodice, supružnika ili članova domaćinstva, u zavisnosti od toga o kakvoj je

zajednici riječ. U zemljama u kojima se primjenjuje zajedničko oporezivanje, takođe se

pružaju određene olakšice kojima se nastoji da se ublaži dejstvo poreske progresije na

zajednički dohodak. Olakšice se pružaju u vidu odbitka od dohodka ili poreskog kredita.

U savremenim fiskalnim sistemima nema dileme da dobit pravnih lica treba oporezivati

zasebnim porezom. Ovo iz razloga što je u društvima kapitala koncentrisana velika

ekonomska snaga koja je nezavisna od ekonomske snage akcionara. Ako su akcionari fizička

lica, dohodak koji je propisan njima oporezuje se porezom na dohodak, dok se dobit

akcionara-pravnih lica oporezuje porezom na dobit. Ovim načinom oporezivanja, dividende,

odnosno udjeli, dvostruko su oporezovani, prvi put na nivou društva porezom na dobit, i drugi

put na nivou akcionara-porezom na dohodak fizičkih lica kao prihod od kapitala27.

5. ZAKLJUČAK



Page | 16

U pojedinim finansijama porezi su glavni izvor javnih prihoda i najznačajniji instrument

fiskalne, socijalne, ekonomske i razvojne politike. U funkcionisanju finansijskog i privrednog

sistema, prisutna su raznovrsna i složena dejstva oporezivanja. Porezi postaju snažan

instrument preraspodjele nacionalnog dohodka. Fiskalna presija utječe na otklanjanje

socijalno-ekonomskih razlika. Porezima se djeluje na izmjenu privredne strukture, odnosno,

na razvoj određenih grana i grupacija, razmještaj privrednih kapaciteta, zaposlenosti, cjene i

dr. Savremena država porezima utječe na potrošnju, štednju, investiciije, uravnoteženje

trgovinskog i platnog bilansa. Mjere poreske politike utječu na integraciju preduzeća,

tehničko tehnološki progres, obezbjeđenje sredstava za potrebe razvoja i dr. Savremene teorije

odbacuju tezu liberalizma o neprihvatljivosti mješanja države u regulisanje privrednih tokova.

Državna intervencija je neophodna u ekonomskim odnosima između privrednih subjekata,

radi korekture u sticanju dohotka i posticaja za privredni razvoj zemlje. Oporezivanjem se

zahvata ekstradobit, odnosno različiti rentni oblici koji su rezultat eksternih faktora. Mjere

poreske politike se usmjeravaju ka efikasnijem ostvarivanju programa razvoja.

Ekonomska stabilnost se obezbeđuje preko instrumenata ugrađenih, automatskih stabilizatora.

Ovi instrumenti automatski reaguju na poremećanje ekonomske ravnoteže i promjene bruto

proizvoda, i doprinose stabilizaciji. Promjene poreskih stopa i poreske olakšice postaju

instrument diskrecione poreske i budžetske politike. Poreska politika je dio ekonomske i

socijalne politike. Ona obuhvata usklađeno djelovanje državnih institucija kroz ubiranje

javnih prihoda na raspodjelu, razmjenu, potrošnju i proizvodnju u određenom nacionalnom

prostoru i vremenu u skladu sa društveno prihvatljivim ciljevima i zadacima. U našoj zemlji,

subjekti poreske politike se javljaju od nivoa federacije do nivoa opština. Mjere poreske

politike oslanjaju se na poreski sistem pod kojim se podrazumjevaju sve vrste poreza,

doprinosa i drugih davanja koja čine javne prihode sa jedne i sve oblike javnih rashoda i

propise koji ih uređuju sa druge strane.

6. LITERATURA

Page | 17

Jelčić, B. (1997) , Javne finansije, Informator, Zagreb

Prof.dr. Zijad Njuhović, Šain mr Željko,(2003), Poslovne finansije-teorija i praktična

primjena, Sarajevo

Rosen,S.H. (1999), Javne finansije, Institut za javne finansije, Zagreb

Uvod u javne finansije, 2008, Preuzeto s interneta

Van Horne, J.C. (1993),Financijsko upravljanje i politika, MATE, Zagreb

Veselica,V.(1995).,Financijski sustav u ekonomiji, Inžinjerski biro dal., Zagreb

Page | 18

seminarski rad javne finansije-s

Documents

Transcript of seminarski rad javne finansije-s