PROCEEDINGS BOOK

ISBN: 978-605-66529-0-5

2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

April 20-23, 2017 Istanbul, TURKEY

Edited ByHayrullah KAHYA

ALMANCA EDEBİ ESER İSİMLERİNİN ÇEVİRİSİNDE KÜLTÜREL ETKENLER

Sueda ÖZBENT Assoc. Prof.Dr., Marmara University, TURKEY, (sozbent@marmara.edu.tr)

Abstract

Cultural Factors Relevant to the Translation of the Titles of Literary Works

A peculiar relationship exists between a work of literature and its title. Titles are chosen for a variety of reasons: originality, acceptability, noticeability and marketing. While translating the titles of works of literature similar considerations are pertinent. Titles provide information about the content of the work and its origin. Translations of titles are criticized because they differ too greatly from the original. Research needs to be undertaken into what translational decision was take for what reasons. Furthermore, the question of what interplay there is between the translation and domestic titles must be addressed. Just like with other books, the translation of the title is an important factor for its existence in the market. This is because the reader’s first contact with the translation is through the title and on this basis he decides to buy the book or not. How can this state of affairs be explained using the functional method of translating? To whom does the translator owe loyalty while making his decisions? He has responsibilities towards his client, the target audience and the author. According to Nord, the translator should never knowingly mislead the reader.In this specific field there are very few studies. In 1993, Nord (1993) has worked on this topic for the first time. She put her focus on the different functions of titles. Structurally she differentiates between a “Single Title”, a “Double Title” and a “Series of Titles”. Even though past works provides examples from various language pairs, there are only two studies that look at the translation of titles from German into Turkish. No such work exists about titles that were translated from Turkish into German. The present work endeavors to examine the translation of titles from Turkish into German with regard to the methods used, the aims, the reasons why and how the translation was undertaken and what role cultural factors played. Since no sources in Turkish exist about this topic, it is the purpose of this inquiry to fill that gap. KEYWORDS: Translation of titles of literary works, functional translation, translation from Turkish into German

GİRİŞ Eser isimlerinin üstlendikleri işlevler nedeniyle, anadilde dahi seçimi çok zor ve itina

isterken, çevirisinin de benzer zorluklarla dolu olduğu açıktır. Edebi eserlerin ismi ve edebi eserin metni arasında çok özel bir bağ vardır. Yazar eserine isim seçerken metnin içeriğine veya anlatılanların özelliğine göre işlevsel olabilecek tercihlerde bulunur. Eser ismi okur ile eser arasında kurulan ilk iletişimdir. Bu aşamada okurun metnin içeriği hakkında hiçbir fikri yoktur; kitabı alıp almaması; yazarın meşhur olup olmamasını bir kenara bırakırsak, tamamen eserin ismine bağlıdır. Yazarın ve özellikle yayınevinin öncelikli hedefi eserin çok satması olduğundan işin içine pazarlama teknikleri de girmektedir. Bu nedenle eser isimlerinin seçimine yayımcılar da müdahale edebilmektedir. Eser ismi ilk bakışta bıraktığı izlenim nedeniyle orijinallik, kabul görme, çekici olma gibi çeşitli özellikler göz önünde bulundurularak seçilir. Benzer kaygılarla da çevirisi yapılır, eser ismi eserin konusu ve menşei ile ilgili bazı ipuçları verir. Eser isimleri bazen bambaşka bir şekilde çevrildiği için eleştirilmektedir. Burada önemli olan bu şekilde bir çevirinin motivasyonunun ne olduğu ve çevirmen kararlarını etkileyen özel sebeplerin neler olduğudur? Even-Zohar’ın öncülüğünü ettiği çoğuldizge kuramına göre çeviriler de ayrı bir metin türü olarak piyasada yer alır. Bu nedenle çevirilerin satışa sunulan diğer romanların isimleri ile nasıl bir etkileşim içinde olduğu kadar kültürel farklılık gösteren edebi uzlaşımlar da önemlidir. Diğer kitaplar gibi çeviri eserlerinin de piyasada var olma savaşının baş aktörü eserin ismidir. İşlevsel çeviri yöntemine göre bu durum nasıl açıklanabilir? Çevirmen çeviri kararlarını alırken kime veya neye sadık kalmalıdır? Hem işverene, hem erek kitleye, hem de yazara karşı sorumlulukları vardır. Nord’a göre çevirmen okuru kasıtlı olarak asla yanıltmamalıdır. Bu özel alanda yapılmış çok az çalışma mevcuttur. Kurultay’ın (2004) Türkçeden Almancaya yapılan çevirilerin genel olarak değerlendirmesi hakkında bir çalışması vardır. Eser isimlerini ele alan ilk kapsamlı çalışma 1993’de Nord tarafından yapılmıştır. Almanca, İngilizce, Fransızca ve

ISBN: 978-605-66529-0-5

611

April 20-23, 2017

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

Istanbul-TURKEY

Copyright (c) 2017 by IBAD

İspanyolca kitap isimlerinin çevirisini incelemiştir. Nord eser isimlerinin taşıması gereken bazı temel işlevlere dikkat çekmiştir. Çalışmalarda değişik dillerden örneklemeler olduğu halde, Almancadan Türkçeye olan çeviri isimlerini ele alan sadece iki çalışma (Tanış-Polat 2013, Gülmüş 2016) mevcuttur. O’charoen’in (2013) “Almanca Edebi Eser İsimlerinin Taylandcaya Çevirisi” hakkında bir makale bulunmaktadır. Türkçeden Almancaya yapılan çevirilerin isimleri hakkında herhangi bir çalışma yoktur. Bu çalışma Türkçeden Almancaya çevrilen roman isimlerinin hangi yöntemlerle, ne amaçla, hangi sebeplerle, nasıl çevrildiğini ve bu çevirilerde kültürel boyutun ne kadar etkin olduğunu araştırmayı hedeflemektedir. Çalışmanın bütüncesi 1907- Şubat 2017 yılları arasında yayınlanmış olarak tespit edilebilen 158 adet Türkçeden Almancaya çevrilmiş romanların isimlerinden oluşmaktadır. Çalışmada çocuk edebiyatı, genç edebiyatı ve şiir çevirileri kendi içinde özel alanlar ve erek kitleleri farklı olduğu için kapsam dışı bırakılmıştır. Bütünceyi oluşturan roman çevirilerinin tespiti için Index Translationum (2012 yılına kadar olan çevirileri kapsıyor), Türkisch-Deutsche Literatur gibi sitelerden, yayınevi sitelerinden ve çeşitli yazılı kaynaklardan yararlanılmıştır. Nord’un İşlevsel Çeviri Kuramı Christiane Nord skopos kuramından yola çıkarak işlevsel çeviri kuramını geliştirmiş ve kitap isimleri üzerine yaptığı bir çalışmaya uygulamıştır. Skopos kuramı Alman çeviribilimci Hans Vermeer tarafından 1978de yazdığı makalesinde ilk defa ortaya attığı ve 1984 yılında Katherina Reiss ile birlikte, Reiss’in metin sınıflandırmalarını da göz önünde bulundurarak geliştirdikleri yenilikçi bir kuramdır. Kurama adını veren Yunanca kökenli skopos kavramı amaç, hedef, gaye, sonuç ve işlev anlamlarına gelmektedir. Çevri bir eylemdir ve her eylem gibi amacı vardır. Kaynak metin amaca göre farklı şekillerde çevrilebilir ve farklı amaçlara hizmet edebilir. Önemli olan erek dil, erek kültür, erek okur ve işverenin talebidir. Böylece kaynak metin artık sadık olunması gereken kutsal metin olmaktan çıkmış, çevirmen uzman konumuna gelmiş, sorumlulukları ve özgürlükleri artmıştır. Çevirmen, yaptığı çevirinin amacına uygun olmasını, erek alıcının beklentilerine cevap vermesini ve işlevsel olmasını sağlamalıdır. Nord, Vermeer’in skopos kuramını genel hatlarıyla benimser ve çevirinin işlevine uygun olması gerektiği şartına bağlılık (Loyalität) şartını ekler. Bağlılık çevirmenlerin hem işverene, hem erek alıcısına, hem de yazara karşı sorumlulukları olduğunu ifade eden bir referans noktasıdır. Nord’a (1993: 18) göre çevirmenler çeviri eylemini gerçekleştirirken sorumlu oldukları kişileri kasıtlı olarak yanıltmamalı, geleneksel çeviri anlayışından farklı olan uygulamalarını, nedenleriyle açıklamalıdırlar. Ayrıca Nord “erek alıcısının, çeviri eserini alımlarken onun kaynak metnin bir yansıması olduğuna dair bir beklenti içerisinde olduğunu vurgulamaktadır. Çevirmenin de hem bu beklentiyi taşıyan erek alıcısına hem de kaynak metin yazarına saygı göstererek çevirisini gerçekleştirmesi gerektiğini ifade etmektedir (Vural-Kara 2012: 393). Bağlılık kavramını metinler arası tutarlılık, eşdeğerlilik veya sadakat ile karıştırmamak gerekir. Bağlılık çeviri sürecini yöneten etik bir prensiptir. Nord (1993: 26) erek metin işlevi ile kaynak metin işlevlerinin uyumlu olmasını ve çeviri metninin işlevlerinin erek kültürde gerçekleştirilebilir olmasını şart koşar. Örneğin; kaynak metnin eser isminde örtülü bir anlam (ima) varsa, bu anlamın erek kültürde kastedilen şekilde anlaşılması mümkün değilse, çevirmen bu anlamı daha açık bir biçimde ifade edebilir, anlatımsal yöntemler kullanabilir, alt başlıkla ifade edebilir veya başlıkta ifade etmeyip metnin ilk sayfalarında bir şekilde dile getirebilir. Nord, bağlılık kuralına göre çevirmenin böyle bir durumda erek kitleyi göz önünde bulundurarak, kelimesi kelimesine çevirinin mümkün olduğu durumlarda bile, daha uygun olarak değerlendirilen başka bir ifadeyi tercih etmemesi gerektiğini vurgular (Nord 1993: 26). Bağlılığın ön şartı erek metnin hedeflediği işlevlerin kaynak metnin işlevleri ile bağdaşabilir olmasıdır. Bağdaşma şartları kültüre özgü olduğu için kültür farklılıkları engel teşkil edebilir. Çevrilebilirlik ise erek metnin işlevlerinin kaynak metnin işlevlerini ne kadar gerçekleştirebildiği ile sınırlıdır. Kültürel Etkenler Kitap isimleri yazar ve okur arasındaki iletişimin bir parçasıdır. İletişim açısından bakıldığında alımlama şartları, kültürel etkenler dışında aynı veya çok benzerdir. Bunun için edimsel etkenleri ve erek kitlenin sosyokültürel altyapısını bilerek davranmak gerekir. Nord bu benzerlikler nedeniyle kitap isimlerinin ve başlıkların işlevlerinin, bunların çevirilerinin de aynı

ISBN: 978-605-66529-0-5

612

April 20-23, 2017

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

Istanbul-TURKEY

Copyright (c) 2017 by IBAD

veya benzer olduğunu söyler (Nord 1993: 85). Ancak çevirisi yapılan bir eserin ismi, erek kültürde yabancı bir kültürü temsil etmekte olduğu için ilaveten kültürel görevleri vardır. Bu nedenle çeviri kararları alırken her iki kültür açısından hassas davranmak gerekir. Burada hem kaynak kültürün temsili hem de erek kültürün, kültürel alımlama şartları nedeniyle çevirmene büyük sorumluk düşmektedir. Nord’un Sınıflandırması

Nord kitap isimlerini kendi içinde bütünlüğü olan, görsel olarak da ayırt edici özellikler taşıyan ayrı bir metin türü olarak betimler ve makro düzeyde yapısal açıdan “basit, bileşik, çift ve seri isimler” şeklinde sınıflandırır. Basit isimler; kısa bir kelimelik isimlerden yan cümleler içeren yapılara kadar uzanır (örn. Der Mann, der zuviel wußte -Çok şey bilen adam). Bileşik isimler sentaks açısından birbirine bağlı olmayan, genellikle farklı yazı tipi ile basılan ana başlık ve alt başlıktan oluşur (örn. Aysel Özakın: “Gurbet Yavrum” – Alm. “Der fliegende Teppich. Auf der Spur meines Vaters”). Çift isimler “veya” ile bağlanmış isimlerdir (örn. Aras Ören: “Gündoğdu’ların Yükselişi” – Alm. “Eine verspätete Abrechnung oder Aufstieg der Gündoğdus”). Seri isimler birden fazla basit ismin arka arkaya sıralandığı isimlerdir; Fransızcada ve İspanyolcada yaygın olarak kullanılır (Le contrat de mariage précède d'Une double famille et suivi de L' interdiction veya Le Bonheur du temps. Le bonheur du jour. Les cartes du temps.)(Nord 2004: 573).

Nord kitap isimlerinin ve başlıkların yerine getirmesi gereken altı işlevden bahseder. Bunlardan ayırt edici (distinktiv), üstmetinsel (metatextuell) ve ilişki işlevi (phatisch) temel işlevler olarak her isim ve başlıkta bulunur. Göndergesel (referentiell), anlatımsal (expressiv) ve çağrı işlevi (appellativ) bazı isim ve başlıkta bulunur. Ayırt edici işlev seçilen ismin o kültürde başka eserlerden farklı olmasını şart koşar. Eser isimleri usulsüz kullanım ve kötüye kullanıma karşı kanunen de koruma altındadırlar.1 Üstmetinsel işlev ise erek kültürdeki sentaks uzlaşıma, tipografiye ve metin tasarımına uygun olma durumudur. Çalışmanın bütüncesi içerisinde yer alan Yusuf Atılgan’a ait “Aylak Adam” (1959) isimli roman Almancaya “Der Müßiggänger” (2007) olarak kelimesi kelimesine çevrilmiştir. Almancada bu isim daha önceden dört farklı yazar tarafından kullanılmıştır (Christian Günther, Akos Doma, Michel Ragon, Richard Schiemer); bileşik isim olarak (örn. Asensio Saurí, Agusti/Raón, Elisa: “Beppo, der Müssiggänger. Nach der Aesop-Fabel 'Die Grille und die Ameise'” 1990, Hedwig Courths-Mahler: “Der Müßiggänger. Da zog ein Wanderbursch vorbei.” 1910) şeklinde kullanımları mevcuttur. Burada ayırt edici işlevin zaman zaman piyasada maalesef göz ardı edildiği, fakat genelde uyulduğu görülmektedir. İlişki işlevinin de potansiyel alıcılara hitap ederek, eserin hemen satılmama durumuna karşı, erek kültüre has özellikleri taşıyan, akılda kalacak isimler olmasını öngörür. Erek kültür alıcısının varsayılan genel bilgisinden yola çıkarak metnin konusu hakkında ipucu veren göndergesel işlev, yazarın düşünce, duygu ve değerlendirmelerinin ifadesi olan anlatımsal işlev ve okurun kültürel hassasiyetini, beklentilerini göz önünde bulundurarak kitabı okumaya, yorumları yönlendirmeye ve hatta kitabı almaya teşvik eden çağrı işlevi her kitap isminde olmayabilir. Son üç işlevin kullanılması erek kültürde geçerli olan kültürel normlara ve uzlaşımlara bağlıdır. Nord yapılan isim çevirisinin yukarıda belirtilen üç temel olmazsa olmaz işlevleri içermesi için iki çeviri stratejisi öngörür. İlk olarak çeviri, işlevine uygun yapılmalı yani; yapı, sentaks ve işlevsel işaretlemeler bakımından erek kültürün normlarına ve uzlaşımlarına göre şekillendirilmelidir. Erek kültürde kabul görmeyen işaretler işlevsel olamazlar. İkinci olarak yazarın eserine isim verirken güttüğü özel amaçlar da göz önünde bulundurulmalıdır. Bu nedenle Nord’a göre işlevsel stratejilerin bağlılık prensibine göre yapılarak hem yazarın amaçları hem de erek kitlenin beklentileri ile uyumlu olmalıdır (Nord 2011: 56). Çevirinin skoposu yazarın amacıyla ters düşmemelidir. Eser İsimlerinin Çevirisi

Nord incelediği bütünceden yola çıkarak bu alanda karşılaşılan çeviri zorluklarının üstesinden gelebilmek için yedi çeviri yöntemi tespit etmiştir (Nord 2004: 910):

1 Türkiye’de §83, 5846 Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu tarafından düzenlenir. Almanya’da §5 ve §15 Markaları Koruma Kanunu (Börsenverein des Deutschen Buchhandels e.V. 2015) tarafından düzenlenir.

ISBN: 978-605-66529-0-5

613

April 20-23, 2017

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

Istanbul-TURKEY

Copyright (c) 2017 by IBAD

a) Ödünçleme; aynı şekilde veya sadece fonetik açıdan, morfolojik açıdan ve yazımı uyarlanarak yabancı dilden alınan eser isimleri, örn. Fr. Armanca – Alm. Armance – İsp. Armancia) Murathan Mungan: “Çador” – Alm. “Tschador” Halide Edip Adıvar: “Handan” (1912) – Alm. “Handan” (1917) b) Kelimesi kelimesine çeviri; örn. Duygu Asena: “Kadının Adı Yok” – Alm. “Die Frau hat keinen Namen”; Yaşar Kemal “Binboğalar Efsanesi” (1971) – Alm. “Das Lied der Tausend Stiere” (1979) c) Yayılım (Expansionen); Orhan Kemal: “Murtaza” (1952) - Alm. “Murtaza oder das Pflichtbewußtsein des kleinen Mannes” (1979) veya Antolojilerde görülen ….und andere Erzählungen - …ve diğer hikayeleri gibi ilaveler. Örn. Fakir Baykurt: “Gece Vardiyası” (1984) – Alm. “Nachtschicht: und andere Erzählungen aus Deutschland” (1992) d) Daraltma (Reduktion); Örn. Yaşar Kemal: “Höyükteki Nar Ağacı” (1982) - Alm. “Der Granatapfelbaum” (2002) Sabahattin Ali: “Kuyucaklı Yusuf” (1937) - Alm. “Yusuf” (2014) e) Anlamsal modülasyon; sözlerin yer değiştirmesi, sentaks transpozisyonu ve kelime türü değiştirme yöntemidir. Örn. Adalet Ağaoğlu: “Ölmeye Yatmak” (1973) – Alm. “Sich hinlegen und sterben” (2008) Ahmet Ümit: “Sis ve Gece” (1996) – Alm. “Nacht und Nebel” (2005) f) Anahtar kelimeleri ve asıl anlamı koruyan açımlama; örn. Adalet Ağaoğlu: “Fikrimin İnce Gülü” (1976) – Alm. “Die zarte Rose meiner Sehnsucht” (1979) Güney Dal: “E 5” (1979) - Alm. “Europastraße 5” (1981) g) Yeniden adlandırma; Sema Kaygusuz: “Yere düşen dualar” (2006) - Alm. “Wein und Gold” (2008) Yaşar, Kemal: “Teneke” (1955) - “Anatolischer Reis” (1979) Türkçeden Almancaya Yapılan Çevirilerin Değerlendirmesi Bütünce 1907- Şubat 2017 yılları arasında yayınlanmış olarak tespit edilebilen 158 adet Türkçeden Almancaya yapılmış çevirinin eser isimlerinden oluşmaktadır. Çalışmada çocuk edebiyatı, genç edebiyatı ve şiir çevirileri kendi içinde özel alanlar ve erek kitleleri farklı olduğu için kapsam dışı bırakılmıştır. Türkçeden Almancaya yapılan çeviri, Almancadan Türkçeye yapılan çevirilerden daha azdır. Buradaki en önemli etken Türk Edebiyatına Almanya’da gösterilen ilginin azlığıdır. 2008 senesinde Türkiye’nin Frankfurt Kitap Fuarı’na konuk ülke olarak katılmasından sonra Almancaya yapılan çevirilerde hareketlenme başlamış, 2012 sonrası Binooki Yayınevi ve “Türkische Bibliothek” projesi ile ancak ivme kazanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığınca yürütülen “TEDA” projesinin bu çevirilerde önemli ölçüde katkısı bulunmaktadır. Binooki’nin yanı sıra Dağyeli, Ararat, Hanser, Unionsverlag, Ortadoğu, Anadolu ve Literaturca bu çevirileri yayınlayan başlıca yayınevleridir. Az sayıda da olsa Fischer, Suhrkamp, Rowohlt gibi saygın yayınevleri de Türkçeden Almancaya çeviriler yayınlamışlardır. Kurultay (2004: 243-244) Türkçeden Almancaya yapılan çevirilerin, ağırlıklı olarak günümüzde yaşayan yazarların eserleri olduğuna ve Almancadan Türkçeye yapılan çevirilerin ise daha ziyade J. W. Goethe, F. Kafka, H. Hesse, B. Brecht, T. Mann, H. Böll gibi yazarlara ait daha ziyade eski eserlerden oluştuğuna dikkat çekmektedir.

Tanış Polat (2013:295) ve O’charoen’in (2013: 377) çalışmalarında da tespit ettikleri gibi, genel kanının aksine, eser isimlerinin kelimesi kelimesine çevrilerinin daha yüksek oranda (% 46,73) olduğu sonucu ile bu çalışmada elde edilen veriler örtüşmektedir. Buradan çıkarılacak sonuç, kelimesi kelimesine yapılan çevirilerin sıradan oldukları için, dikkat çekici olmadıkları ve bu nedenle akılda kalıcı olmadıklarıdır. Diğer yöntemler daha düşük oranda kullanıldıkları halde daha etkileyici ve çarpıcıdırlar. Eleştirilmeleri onların sıra dışı olmaları ve dikkat çekmeleri ile doğru orantılıdır. 158 eser isminin değerlendirmesi aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

ISBN: 978-605-66529-0-5

614

April 20-23, 2017

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

Istanbul-TURKEY

Copyright (c) 2017 by IBAD

Yöntem Adet % lik Oran Kelimesi kelimesine çeviri 74 46,83 Yeniden adlandırma 39 24,68 Anahtar kelimeleri koruma, açımlama 21 13,29 Yayılım 8 5,06 Daraltma 5 3,16 Ödünçleme 5 3,16 Ad hoc çeviri 4 2,53 Anlamsal modülasyon 2 1,26

Yapılan çalışmada Nord’un önerdiği yedi çeviri yönteminin dışında göze çarpan bir yöntem daha tespit edilmiştir. “Ad hoc çeviri” olarak adlandırdığım bu yöntem her ne kadar kelimesi kelimesine çeviri yöntemi gibi görünse de işlev farkı nedeniyle ayrı bir incelemeyi gerektirmektedir. Ad hoc kavramı sözcük türetme tekniği olarak yazarların belli bir eserde ve o bağlam içinde ürettikleri ve sözlüklerde hiçbir zaman yer almayan kelimeler için kullanılır. Bütüncede bu şekilde türetilmiş ve özel işlevi olan dört örnek bulunmaktadır:

YAZARIN ADI ESERİN TÜRKÇE İSMİ ESERİN ALMANCA İSMİ ÇEVİRMEN

ADIVAR, Halide Edip Ateşten Gömlek (1922) Das Flammenhemd (1923) Heinrich Donn

CANIGÜZ, Alper Cehennem Çiçeği (2013) Höllenblume (2015) Monika Demirel

KEMAL, Yaşar Ölmez Otu (1969) Das Unsterblichkeitskraut (1986) Cornelius Bischoff

KÜR, Pınar Cinayet Fakültesi (2006) Mordsfakultät (2008) Caner, Beatrix Almancada “Flammenhemd”, “Höllenblume”, “Unsterblichkeitskraut” ve “Mordsfakultät” kelimeleri yoktur. Çevirmen burada okurun dikkatini çekmek, eserin akılda kalmasını, çarpıcı olmasını ve hatta merak edip alıp okumasını sağlamak amacıyla Almancada kullanımda olmayan kelimeler üretmiş olabilir. Özellikle “Mordsfakultät” kelimesinin başındaki Mord(s)- önekimsi yapı, kelime türetiminde pekiştirme amaçlı kullanılır ve bu kullanımda “cinayet” anlamı taşımamaktadır ve “s” ise kaynaştırma harfidir. Örneğin “Mordsstimmung (aşırı eğlenceli), Mordsangst (büyük korku), Mordshunger (aşırı açıklık)” kelimelerinde olduğu gibi, bir şeyin abartılı olduğunu anlatır. Ancak “Mord” kelimesi “cinayet” anlamına da geldiğinden burada aynı zamanda kelime oyunu yapılmıştır. Okurun ilgisini çekmek ve satmak amacıyla bu yöntem izlenmiş olabilir. Çoğu zaman eser isimlerinin seçiminde pazarlama teknikleri nedeniyle editör veya yayınevi etkin olabilmektedir. Erek kültürdeki okurun ilgisini çekebilmek için, o kültürdeki isimlendirme normları içerisinde kalarak farklı seçimde bulunulabilir. Aynı şekilde “Höllenblume” deki “Hölle(n)”; “Mord(s)” kelimesi gibi abartı ifadesi olarak kullanır. “Hölle” cehennem anlamına gelmekle beraber “Höllenlärm (aşırı gürültü)”, “Höllenkrach (şiddetli gürültü)”, “Höllenwut (büyük öfke)” anlamlarında kullanılır. Yaşar Kemal’in “Teneke” adlı eseri Almancaya “Anatolischer Reis” (Anadolu Pirinci) olarak bambaşka bir şekilde çevrilmiştir. Burada da amaç eserin menşei, üretildiği kültür ve konusu hakkında okura ipucu vermek ve ilgisini çekmektir. İsimde geçen “Anadolu” kelimesi kültürel gösterge olarak erek kitle üzerinde etkin olmakta ve göndergesel işlevi üstlenmektedir. Eğer yazar erek kültürde tanınmış birisi değilse o zaman eser isminin seçimi daha da önemli olmaktadır. YAZARIN ADI ESERİN TÜRKÇE İSMİ ESERİN ALMANCA İSMİ ÇEVİRMEN Yöntem KAÇAN, Metin Ağır Roman (1990) Cholera Blues (2003) Hess, Michael Yeniden adlandırma (İngilizce) AYKOL, Esmahan Savrulanlar (2006) Good Bye İstanbul (2008) Baur, Antje Yeniden adlandırma

(İngilizce) CANIGÜZ, Alper Gizli Ajans (2008) Secret Agency (2013) Monika Demirel Kelimesi kelimesine çeviri (İngilizce) Çalışmada çeviriler Türkçeden Almancaya yapıldığı halde 158 eserin 3 tanesinde İngilizce isimler (%1,93) tercih edilmiştir. Bu durum Almanya’da kitap piyasasında İngilizce isimli kitapların son zamanlarda sıklıkla görülmesi ile açıklanabilir. Çeviriler satışa sunuldukları piyasa şartlarına, o kültürdeki geçerli edebi eser isimleri normlarına uyum sağlamış ve artık ilk

ISBN: 978-605-66529-0-5

615

April 20-23, 2017

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

Istanbul-TURKEY

Copyright (c) 2017 by IBAD

zamanlardaki gibi Türkiye’ye gönderme yapan oryantal ve egzotik izler taşımamaktadırlar. Kitap kapakları da yeni yapılan çevirilerde bu tip izler (camii, hamam, İstanbul silueti, Anadolu köyü, köylü kıyafetli kişiler gibi) taşımamakta ve daha modern tasarlanmaktadırlar. Sonuç Türkçeden Almancaya yapılan edebi eser isimlerinin çevirisinin, genel olarak Nord’un önerdiği yöntem ve kriterler çerçevesinde incelendiği bu çalışmada mevcut sınıflandırmaya “ad hoc çeviri” yönteminin de ayrıca eklenmesi gerekliliği görülmüştür. Bu yöntem en çarpıcı ve etkileyici eser isimleri üretmek için son derece işlevseldir. İngilizce isim tercihi ise çalışmanın dikkat çeken bir başka sonucudur. Araştırma Almancaya yapılan eser isimlerinin çevirilerinin Alman kültürüne ve isim verme geleneklerine uygun seçilmiş olduğunu ortaya koymuştur. Ancak Gülmüş’ün çalışmasında olduğu gibi eserlerin içeriği ile isimleri arasındaki ilintinin araştırılması son derece önemlidir. Zira ilk bakışta orijinale uygun değilmiş gibi görünen isim, eserin konusu ile çok daha uyumlu ve yerinde olabilir (Gülmüş 2016: 88). Bu durum Nord’un bağlılık kavramı ile örtüşmektedir. Bu alanda daha fazla araştırma yapılmasına ihtiyaç vardır.

Türk Edebiyatının ve kültürünün yurt dışında daha çok bilinir hale gelmesi, eski olumsuz imajının silinmesi için, Türkçeden Almancaya yapılan çevirilerin TEDA projesi örneğinde görüldüğü gibi daha fazla projelerle ve çalışmalarla desteklenmeye ihtiyacı vardır. KAYNAKÇA DEMİR, Tayfun (1995), Türkische Literatur in deutscher Sprache. Eine Bibliographie mit Erläuterungen. Duisburg: Sekretariat für gemeinsame Kulturarbeit in Nordrhein- Westfalen DİKİCİ, Christine (2015), Die Rezeption der Türkischen Literatur im Deutschen Sprachraum unter besonderer Berücksichtigung aktueller Übersetzungsvorhaben (Türk Edebiyatının Almanya’da Alımlaması), doktora tezi GÜLMÜŞ, Zehra (2016), Übersetzung von literarischen Titeln. Thomas Manns Erzählung Die Betrogene und ihre Übersetzungen ins Türkische. İçinde: Diyalog. Interkulturelle Zeitschrift für Germanistik, sayı 2. 78-91 KURULTAY, Turgay (2004), Literarische Übersetzung zwischen Pflicht und Welterfahrung – Die Situation und der Hintergrund der türkischen Literatur in deutscher Übersetzung. In: Durzak, Manfred/ Kuruyazıcı, Nilüfer (Hrsg.): Interkulturelle Begegnungen. Festschrift für Şara Sayın. Königshausen & Neumann, Würzburg. 235-252 NORD, Christiane (1993), Einführung in das funktionale Übersetzen. Am Beispiel von Titeln und Überschriften, Tübingen: UTB NORD, Christiane (2004a), Die Übersetzung von Titeln und Überschriften aus sprachwissenschaftlicher Sicht. İçinde: Kittel, Harald/ Frank, Armin Paul/ Greiner, Norbert/ Hermans, Theo/ Koller, Werner/ Lambert, Jose/ Paul, Fritz (Hg.): Übersetzung Translation Traduction. Ein internationales Handbuch zur Übersetzungsforschung. Berlin/ New York: de Gruyter. 573-579 NORD, Christiane (2004b), Die Übersetzung von Titeln, Kapiteln und Überschriften in literarischen Texten. İçinde: Kittel, Harald/ Frank, Armin Paul/ Greiner, Norbert/ Hermans, Theo/ Koller, Werner/ Lambert, Jose/ Paul, Fritz (Hg.): Übersetzung Translation Traduction. Ein internationales Handbuch zur Übersetzungsforschung. Berlin/ New York: de Gruyter. 908-914 NORD, Christiane (2011), Textfunktion und Übersetzen am Beispiel von Titeln und Überschriften. İçinde: Nord, Christiane (Hg.): Funktionsgerechtigkeit und Loyalität. Theorie, Methode und Didaktik des funktionalen Übersetzens. Berlin: Frank & Timme. 47-70 O’CHAROEN, Thanomnuan (2013), Die Übersetzung deutscher literarischer Titel ins Thailändische. Aus der Perspektive der Skopostheorie und der Funktionalen Translationstheorie Nords. İçinde: trans-kom Zeitschrift für Translation und Fachkommunikation, trans-kom 6 [2], 371-380 (www.trans-kom.eu) ÖZBENT, Sueda (1996), Die Übersetzungsauffassung von Christiane Nord. Tagungsbeiträge des V. Türkischen Germanistik-Symposiums, Eskişehir TANIŞ POLAT, Nilgin (2013), Zur Übersetzung literarischer Titel. Titelübersetzungen aus sprachwissenschaftlicher Perspektive . İçinde: Uysal Ünalan, Saniye u.a. (Hg.): Von Generation zu

ISBN: 978-605-66529-0-5

616

April 20-23, 2017

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

Istanbul-TURKEY

Copyright (c) 2017 by IBAD

Generation Germanistik. Festschrift für Kasım Eğit zum 65. Geburtstag, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi. 289- 298 VURAL-KAYA, Sergül (2012), Yazınsal Metinler Çevirisinde Eşdeğerlilik Arayışı. BAÜ SBE Dergisi, Cilt 15, Sayı 27, 391-402 İnternet Kaynakları: http://www.unesco.org/xtrans/ erişim: 23.2.2017 YEŞİLADA, Karin (2007). “Türkisch-Deutsche Literatur” http://www.tuerkischdeutsche-literatur.de/ erişim: 15.2.2017

ISBN: 978-605-66529-0-5

617

April 20-23, 2017

Proceedings Book of 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017)

Istanbul-TURKEY

Copyright (c) 2017 by IBAD