Popovii, Srda, Dejan Janda & Tanja Petovar 1990. Kosovski dvor. Dre5itiili se6i? Izve5taj nezavisne komisije. Beograd: Chronos.

Poulton, Hugh 1991. The Balkans. Minorities and states in conflict. London:Minority Rights Publications.1993. 'The Roma in Macedonia. A Balkan success story?', in:RFE/RL Research Report 2 (19): 42-45.

Prokii, Milutin 1992. 'Socijalno-ekonomske karakteristike Roma u Jugo-slaviji. In: Milo5 Macura (ed.), Razvitak Roma u Jugoslaviji. Prob-lemi i tendencl1e,97 -I14. Beograd: Srpska akademija nauka i umet-nosti (SANU).

Risteski, Stdan 1991. Narodni prikazni, predanija i obidai kaj Egipkjanite/ Egjupcite vo Makedonija. Ohrid. Nikola Kosteski (Nezavisniizdanija 8).

Soulis, G.C. 1961. 'The Gypsies in the Byzantine empire and the Balkansin the late Middle Ages', Dumbarton. Oaks Papers 15: 142-165.

Vukanovid, Tatomir 1983. Romi (Cigani) u Jugoslaviji. Vranje: Stamparija'Nova Jugoslavija'.

Willems, Wim 1995. Op zoek naar de ware zigeuner. Zigeuners als stud-ieobject tijdens de Verlichting, de Romantiek en het Nazisme.Utrecht: Van Arkel.

Winstedt, Eric Otto 1909-10. 'The Gypsies of Modon and the ,,Wyne ofRomeney"' , Journal of the Gypsy Lore Society 3: 57 -69.

Aleksandar NikitovrcInstitut za f-ilozofiju i druStvenu teorijuBeograd

UDK329.73:-i16.2Pregledni ilanak

S.AVR.EMENA ODREDENJAPOJMA NACIONALNOG IDENTITETA*

Apstrakt: Odredenie po.jma nacionalnag identiteta neposredno.je usktvlienonaiinom interpretirania srodnih po.;jmova nacije i nacionalizma. Posto.janie viientzliiitih modelu naci.je povlaii da i7 ovih modela proizilaze njima adekvutni tQtovinacionalnog iclentiteta. Pitanie razum.jevunju naci.ie u n.jenom etniikom ili polititkonsmislu predstavlia srediinii problem istraiivanja. Ova dva oNnvna tipa interpreti-ranja po.imu nuci.ie na suitinski ruttin odreduju prirodu. nacionalnoEi identiteta.Ispitivanie osnovnih ohil.jelia nacionalnog identitetu koji nastaju iz dominantnopol.ititkog ili etniikog koncepta naciie, predstavlitt.jeclan od najvalni.jih zadatakaistraiivania" Osnovni cili istralivanja sasto.ji se u ipodenju analize naivainijih, iposebno za Balkan releventanih modela naci.ie i tilsova nacionalizama, ito omo-guta,-a lakie raz.umjevanje kako se u zevisnosti od konkretne duhovne situacije,istori.iskih i polititkih okolnosti, pojat,l.ju.je, razvi.ia i u nekom modelu tlovriavaodredenje .jedne naci.je. Tek poito se izvede na4naiena analiz.a relevuntnih modelanaciie, postaje mogute ralumjeti ko.ii principi odluiujute dieluju nu fttrmiran.ieodre de no g t ipa nttc io rulno g ide ntit e t u.

Kijudnc rcdi: nacionalni klentitet, naci.ia, nacionaliz.am, nacija kao polititka

zaj ednic a, etnii ka zaj e dnic a

I

Nastojanje da se teorijski odredi pojam nacionalnog iden-titeta u smislu dolaZenja do jedinstvene i logiiki univerzalne defi-nicije, sadrZi te5koie koje su imanentne ovom pojmu. Najveiimdijelom ovi problemi proizllaze iz dinjenice da je pojam nacional-nog identiteta neposredno zavisan od nadina interpretiranja srod-nih pojmova, kao 5to su to nacija i nacionalizam. Po uvidu E. Smi-ta (Antony D. Smith), postoji vi5e vaZnih konstitutivnih elemenatapojma nacije koji na bitan nadin utidu na formiranje nacionalnog

* Ovaj dlanak jc dco rada u okviru pro.jekta ,,Individualni i kolcktivniidentitet u postkomunizmu" Instituta za filozofi.ju i druitvcnu tcori.ju ko.ji finansiraMinistarstvo za nauku i tchnologiju Rcpublike Srbijc.

zN?

o(luJ

X

F{J)f(r

:-TLoN

=|r

t 4 6 | 4'l

xn

Faltt

:-l!

N

=I

=Yz(I

ozoYulJ

identiteta: ,,1. istorijska teritorija, odnosno domovina, 2. zajednl(kimitovi i istorijska sedanja, 3. zajednidka masovna, javna kultura,4. zajednr(ka zakonska prava i duZnosti svih pripadnika nacije, 5.zajednidka ekonomija, s teritorijalnom mobilno5iu pripadnika naci-je"t. Medutim, pokazaie se da postoje raztilti modeli odredenjanacije, u kojima naznaieni konstutitivni elementi nacije ne udest-vuju u podjednakoj mjeri i nemaju isto znadenje.Zbog toga razliditimodeli nacije povlade za sobom njima adekvatne tipove nacional-nog identiteta. Imajuii ovo u vidu jasno je da bi se u pristup razum-jevanja nacionalnog identiteta moglo unijeti vi5e reda, ukoliko bipojmovi nacije i naconalizma bili razloZeni u veiem stepenu.

Postojanje vi5e sasvim raznorodnih odredenja nacije, u os-novi suspenduje moguinost da se postigne op5teprihvatljiva i uni-verzalna definicija ovog pojma. Ova razliditost i raznorodnost mo-dela nacije uslovljena je, izmedu ostalog, i jednostavnom dinjeni-com da p-ojam nacije nije ,,deo slobodnog lebdeieg filosofskogdiskursa"'. Naprotiv, radi se o pojmu koji defini5e istorijsku po-javu, koja se u konkretnim primjerima razlidito konstituisala, u za-visnosti od istorijskih, kulturnih i politidkih uslova koji su odredilinjeno nastajanje. Po5to su nacije nastajale u razliditim vremenimai nejednakim sklopovima istorijskih, kulturnih i dru5tvenih okol-nosti, neminovno je slijedilo da su se one formirale na razliditenadine. Ovaj empirijski karakter nacije nadelno ongmoguiava is-traZivadki pristup koji bi polazio od postojanja neke'apriorne teorijenacije. Iz istog razloga ne moZe se usvojiti teza daje odredeniteorijski koncept nacije prethodio istorijskom procesu njenog nas-tanka. Ali, to Sto nacija kao istorijska pojava nosi emirijski karakter,naravno ne zna(i da njeno konstituisanje predstavlja neki mehanidkii slijepi slijed dogadaja. Naprotiv, ovaj proces je nerazdvojan odnjegovog vlastitog teorijskog refl ektovanja. Odnosno, nastanakodredene nacije je nuZno posredovan nekim teorijskim modelom,pomodu koga se oblikuje onaj pojam nacije koji omoguiavaformiranje nacionalne samosvijesti, tj. nacionalnog identiteta. Ima-juii u vidu da su najop5tiji istorijski uslovi nastanka nacija sasvimrazliditi, onda ie samim tim i teorijska uoblidavanja pojmova nacijepodivati na razliditim pretpostavkama. S druge strane, to ne znadida nije moguie tragati za onim zajednidkim imeniteljima koji su

' Smit, A., Nacionalni identitet, Bcograd, 1998. str. 29-30.2 Hobsbaum, E ., Naci/a i naconali?.am od I781,Beograd, 1996. str. 16

sadrZani u brojnim suprotstavljenim pojmovima nacije, ali se zbogvelikih medusobnih razltka eventualna zajednidka i jedinstvenadefinicija svodi na besadrZajne, najop5tije i apstraktne odrednice.Zbog toga je moZda plodonosnije istaZivanje usmjeriti na pro-nalaZenje najvaZnijih istorijskih i kulturnih modela koji su posluZiliza formiranje razliditih tipova nacije. I potom, ukoliko je moguienapraviti takvu analizu, ispitati u kakvom odnosu spram uodenihnajznadajnih modela nacije, stoji balkansko iskustvo razumjevanjanacije i nacionalizma, te na osnovu toga koja je vrsta nacionalnogidentiteta dominantna na ovom prostoru.

Potrebno je istadi da poku5aj da se odrede i razumiju pojmovinacionalnog identiteta ,naciie i nat:ionalizma , nema samo teorijsko-akademski karakter, nego se moZe uzeti da se ovdje, prije svega,radi o sasvim konkretnom praktidnom interesu razumjevanja onogSto nam se de5ava. Jer, posebno za nas u kontekstu raspada prethodneJugoslavije i krize u sada5njoj, ovi problemi imaju naroditu teZinu.Pokazalo se, naime, da je nacionalno pitanje na dominantan nadinodredilo postkomunizam na prostoru biv5e Jugoslavije. Sama ovadinjenica upuiuje na obavezu da se pomenuti pojmovi teorijski Stoje moguie bolje osvijetle.

II

Razmatranje osnovnih modela nacije moZe se koncipiratioko nadelnih problema koji su nezaobilazne referentne tadake spramkojih se mora odrediti svaka interpretacija pojma nacije. Zapreci-zvanle ovih referentnih tadaka ovdje moZe posluZiti Andersonova(Benedict Anderson) definicija nacije kao zami5ljene zajednice,koja j9 u savremenoj literaturi veoma uticajna i desto komenta-risana'. Osnovna zamisao ove definicije je da naciju odredi kon-struktivistidki, kao posebnu kulturnu tvorevinu". Drugim rijedima,radi se o namjeri da se pokaZe da nacija nije neki prirodni entitet,vei da se radi pojmovnoj konstrukciji. Dakle, u osnovi ove definicijenalazi se razlikovanje nacije kao etnidke zajednice od nacije kao

t ,,To je zamiiljcna politiika zajcdnica, i to zamiil.jena kao istovrcmeno

inherentno ograniicna i suvcrena", Andcrson, 8., Naci.ia: Tpmiiliena z,iednica'Zagtcb, l 990, str. 1 7.

'And"rr, ,n,8., op. ci t . str. 1-5.

1 4 8 149

xn

Faltt

:-l!

N

=I

=Yz(I

ozoYulJ

identiteta: ,,1. istorijska teritorija, odnosno domovina, 2. zajednl(kimitovi i istorijska sedanja, 3. zajednidka masovna, javna kultura,4. zajednr(ka zakonska prava i duZnosti svih pripadnika nacije, 5.zajednidka ekonomija, s teritorijalnom mobilno5iu pripadnika naci-je"t. Medutim, pokazaie se da postoje raztilti modeli odredenjanacije, u kojima naznaieni konstutitivni elementi nacije ne udest-vuju u podjednakoj mjeri i nemaju isto znadenje.Zbog toga razliditimodeli nacije povlade za sobom njima adekvatne tipove nacional-nog identiteta. Imajuii ovo u vidu jasno je da bi se u pristup razum-jevanja nacionalnog identiteta moglo unijeti vi5e reda, ukoliko bipojmovi nacije i naconalizma bili razloZeni u veiem stepenu.

Postojanje vi5e sasvim raznorodnih odredenja nacije, u os-novi suspenduje moguinost da se postigne op5teprihvatljiva i uni-verzalna definicija ovog pojma. Ova razliditost i raznorodnost mo-dela nacije uslovljena je, izmedu ostalog, i jednostavnom dinjeni-com da p-ojam nacije nije ,,deo slobodnog lebdeieg filosofskogdiskursa"'. Naprotiv, radi se o pojmu koji defini5e istorijsku po-javu, koja se u konkretnim primjerima razlidito konstituisala, u za-visnosti od istorijskih, kulturnih i politidkih uslova koji su odredilinjeno nastajanje. Po5to su nacije nastajale u razliditim vremenimai nejednakim sklopovima istorijskih, kulturnih i dru5tvenih okol-nosti, neminovno je slijedilo da su se one formirale na razliditenadine. Ovaj empirijski karakter nacije nadelno ongmoguiava is-traZivadki pristup koji bi polazio od postojanja neke'apriorne teorijenacije. Iz istog razloga ne moZe se usvojiti teza daje odredeniteorijski koncept nacije prethodio istorijskom procesu njenog nas-tanka. Ali, to Sto nacija kao istorijska pojava nosi emirijski karakter,naravno ne zna(i da njeno konstituisanje predstavlja neki mehanidkii slijepi slijed dogadaja. Naprotiv, ovaj proces je nerazdvojan odnjegovog vlastitog teorijskog refl ektovanja. Odnosno, nastanakodredene nacije je nuZno posredovan nekim teorijskim modelom,pomodu koga se oblikuje onaj pojam nacije koji omoguiavaformiranje nacionalne samosvijesti, tj. nacionalnog identiteta. Ima-juii u vidu da su najop5tiji istorijski uslovi nastanka nacija sasvimrazliditi, onda ie samim tim i teorijska uoblidavanja pojmova nacijepodivati na razliditim pretpostavkama. S druge strane, to ne znadida nije moguie tragati za onim zajednidkim imeniteljima koji su

' Smit, A., Nacionalni identitet, Bcograd, 1998. str. 29-30.2 Hobsbaum, E ., Naci/a i naconali?.am od I781,Beograd, 1996. str. 16

sadrZani u brojnim suprotstavljenim pojmovima nacije, ali se zbogvelikih medusobnih razltka eventualna zajednidka i jedinstvenadefinicija svodi na besadrZajne, najop5tije i apstraktne odrednice.Zbog toga je moZda plodonosnije istaZivanje usmjeriti na pro-nalaZenje najvaZnijih istorijskih i kulturnih modela koji su posluZiliza formiranje razliditih tipova nacije. I potom, ukoliko je moguienapraviti takvu analizu, ispitati u kakvom odnosu spram uodenihnajznadajnih modela nacije, stoji balkansko iskustvo razumjevanjanacije i nacionalizma, te na osnovu toga koja je vrsta nacionalnogidentiteta dominantna na ovom prostoru.

Potrebno je istadi da poku5aj da se odrede i razumiju pojmovinacionalnog identiteta ,naciie i nat:ionalizma , nema samo teorijsko-akademski karakter, nego se moZe uzeti da se ovdje, prije svega,radi o sasvim konkretnom praktidnom interesu razumjevanja onogSto nam se de5ava. Jer, posebno za nas u kontekstu raspada prethodneJugoslavije i krize u sada5njoj, ovi problemi imaju naroditu teZinu.Pokazalo se, naime, da je nacionalno pitanje na dominantan nadinodredilo postkomunizam na prostoru biv5e Jugoslavije. Sama ovadinjenica upuiuje na obavezu da se pomenuti pojmovi teorijski Stoje moguie bolje osvijetle.

II

Razmatranje osnovnih modela nacije moZe se koncipiratioko nadelnih problema koji su nezaobilazne referentne tadake spramkojih se mora odrediti svaka interpretacija pojma nacije. Zapreci-zvanle ovih referentnih tadaka ovdje moZe posluZiti Andersonova(Benedict Anderson) definicija nacije kao zami5ljene zajednice,koja j9 u savremenoj literaturi veoma uticajna i desto komenta-risana'. Osnovna zamisao ove definicije je da naciju odredi kon-struktivistidki, kao posebnu kulturnu tvorevinu". Drugim rijedima,radi se o namjeri da se pokaZe da nacija nije neki prirodni entitet,vei da se radi pojmovnoj konstrukciji. Dakle, u osnovi ove definicijenalazi se razlikovanje nacije kao etnidke zajednice od nacije kao

t ,,To je zamiiljcna politiika zajcdnica, i to zamiil.jena kao istovrcmeno

inherentno ograniicna i suvcrena", Andcrson, 8., Naci.ia: Tpmiiliena z,iednica'Zagtcb, l 990, str. 1 7.

'And"rr, ,n,8., op. ci t . str. 1-5.

1 4 8 149

rYzE

oza)<ulJ

politidke zajednice. Imajuii u vidu ova.j podtekst, nastojanje da sedokaZe da je nacija zami5ljena' ima dvostruki cilj: najprije da sepokaie da je nacije kulturna tvorevina (politidka zajednica), izdega onda indirektno proizllazi osporavanje ideje da je nacija et-nidka, tj. prirodna zajednica. Pitanje razumjevanja nacije u njenompolitidkom ili etnidkom smislu predstavlja sredidnji problem ovogistraZivanja. MoZe se reii da ova dva osnovna tipa interpretitanjapojma nacije na sudtinski nadin odreduju karakter nacionalnog iden-titeta. Izvjesno je da se radi o sasvim razliiitim oblicima formiranjaprirode nacionalnog identiteta. Ispitivanje osnovnih obiljeZja na-cionalnog identiteta koji proizilaze iz dominantno etnidkog ili poli-

) Da .jc naci.ja zarniSljcna, to .it:st da se radi o pojmovnom konstruktu,treba u prvom rcdu da dokaZc iinjenica da ,,ni pripadnici iak i najrnan.je nacijcnikada ncic upoznati vciinu drugih pripadnika svqih nacija... U stvari svc zaicdniccvcic od prvobitnih scla u kojima se svi mctlusobo liino poznaju (pa moZda iak ionc) zamii l . iene su".Andcrson, B., op.cit . str. 17. Ako imamo u vidu da jc ci l jAndersonovc dcfinicijc da dokaZe da.je nacija zamiiljcna u konstruktivistidkomsmislu kao kulturna tvorcvina, ondaje ncophodno ukazati da sc ta vrstc zamiiljanja(pojmovna konstrukcija) sultinski razlikuje od upotrcbc tcrmina zami5ljanje kaopredstavljanjc svih pripadnika nacije koji sc ncposredno nc poznaju. Andcrson,daklc, nastoji da iz.jcdnc primeLrne vrstc zamiiljanja, ko.ja sc oglcda u iin jcnici dase pripadnici.jedne nacijc medusobno nc poznaju, izvedc dalckoscZan zakljudak onaci.ji kao zamiiljeno.i za.icdnici, pri icmu u ovom zakijuiku tcrmin zarni5ljanjeima bitno drugadi.ju konotaciju (radi se o konccptualno.j konstrukpiji). Postavlja sepitanjc da li jc ovo prclaZenjc sa.jcdnc na drugu vrstu zamiiljanja opravdano itcorijski lcgitimno. U pojmovnoj konstrukci.ji nacijc kao poscbnc kulturnc tvorcvinc,tcnnin ,,zami5ljcna nacija" odnosi sc na svc onc kulturnc, idcololke, politidkc ide.ickoje povczuju tu zajcdnicu u naciju. Nasuprot tome, zamiil.janje kao zamjena zanepostojanjc neposrednog poznavanja, ni iz dalcka ncma tako vaZnu ulogu kao itoje to sludaj sa pojmovnim zamilljanjem. Ovdjc ostajc potpuna ncpoznanica koja tospona izmedu dvi.jc naznadene vrstc zamiil.jania, omogudava Andersonu da druguvrstu zami5ljanja konkluzivno izvedc iz prvc. Poku5aj da sc spccifiina razlikaizmcdu zamiiljcne i prirodne zajcdnicc (akoje ova druga uoplte mogu6a), izvedeprcko dinjenidnog stanja da se u jednoj radi o liinom poznavanju a u drugoj ozami5ljanju tog poznavanja, ne moZc nc samo biti dobro utcmcl.jcn, vei nijc uopitczasflovan. Treba imati u vidu da.jc svaka ljudska zajcdnica zamiSljcna u smislu dane postoii zajednica bcz vlastite samorclleksije koja.jc uvijck neko zamiiljanjc usmislu pojmovnog samorazumjevanja. MoZc sc rcii da.je svaka liudska zajcdnicazami5ljena (porodica, klasa, nacija itd), u znadcniu da to nisu prirodnc po.javc kojese neposrcdno opaZaju, vci zajcdnir:c ima.ju svo.ju unutrainju strukturu koic suprcdmet pojmovnog razumjevan.ja. U tom smislu, nacija kao zajcdnica koja sezamiSlja nilc ni5ta spccifidno, jcr su zapravo svc zajcdnicc zamiSl.jene. Mcdutim,ova problcmatidnost teori jskog utcmeljenja Andcrsonovc dcfinicijc nc bi smjela daprekrije ono Sto.jc za razumjevanje problcma nacijc, izuzctno vaino i plulonosnou tczi o naci.ji kao zamiSljenoj zaicdnici.

tidkog koncepta nacije, predstavlja jedan od najvaZnijih zadatakaistraZivanja.

Uvodenje distinkcije izmedu razumjevanja nacije kao et-nidke i politidke zajednice, koja dakle, kao su5tinska ideja stoji uosnovi Andersonovog tumadenja nacije kao zami5ljene zajednice,razvijana je kao posebno vazna tema kod Hobsbauma (Eric J.Hobsbawm) i u odredenoj formi kod Gelnera (Ernest Gellner).Za-jednidka osnovna crta ovih autora je u tome Sto oni na osnovusvojih analiza nastoie da dokaZu da je nacija, kao moderna tekovina,prvenstveno konstituisana kao politidka zajednica, a da pozivanjena etnidku podlogu nacije predstavlja ideolo5ki pristup ovom pro-blemu. Interpretiranje nacije kao etnidke zajednice prozeto je, poGelnerovoj argumentaciji, ideolo5kom laZnom svije56u:,,Njeni(misli se na nacionalistidku ideologiju A.N.) mitovi preokreiu real-nost: ona tvrdi da brani narodnu kulturu, dok u stvari kuje visokukulturu; ona tvrdi da Stiti staro narodno dru5tvo, dok u stvari pot-pomaze izgradnju anonimnog dru5tva"6. Kod Hobsbauma nalazise preglednija analiza razlikovanja etnidkog od politidkog poimanjanacije. Razmatraju6i odreilenja nacije koja su se pojavila u Fran-cuskoj revoluciji, on navodi da su postojala dva suprotstavljenapojma:,,revolucionarno-demokratski i nacionalistidki. Jednadinadriava = nacija = narod primenjiva je i u jednom i u drugom slu-daju, ali za nacionaliste stvaranje politidkih entiteta koji bi je sa-drZavali proizlazlloje iz prethodnog postojanja neke zajednice ko-ja je sebe razlikovala od stranaca, dok je sa revolucionarno-demokratske tadke gledi5ta centralni pojam bio suvereni gradanin-narod = driava,kojaje, u odnosu na ostatak ljudske rase predstav-ljala naciju"t. Hobsbaum razlikuje Andersonovu zami5ljenu zaied-nicu od nacije kao prirodne, etnidke zajedniceo, koriste6i pri tomza etnidku naciju termin narodni proto-nacionalizam. Posveiuju-ii posebnu paZnju kritidkoj analizi proto-nacionalizma, Hobsba-um problematinje osnovne postavke na kojima podiva ovaj po-jam, poku5avaju6i da pokaZe njegovu neutemeljenost i ideolo5kikarakter. Preduzima se ispitivanje sa ciljem da se istraZi na kojinadin se unutar proto-nacionalizma defini5u znadenje i uloga je-zika, etniciteta, kulture, teritorije, religija, i termina,,istorijska naci-

u Gclncr, E .,Naci.ja i nacionalizam,Novi Sad, 1997 , str. 175.7 Hobsbuu*, E., op.cit . str. 30.8 Hobsbaum,8., op.cit . str. 55.

X

Fal(ro

-ILoN

=I

t 5 0 l 5 l

rYzE

oza)<ulJ

politidke zajednice. Imajuii u vidu ova.j podtekst, nastojanje da sedokaZe da je nacija zami5ljena' ima dvostruki cilj: najprije da sepokaie da je nacije kulturna tvorevina (politidka zajednica), izdega onda indirektno proizllazi osporavanje ideje da je nacija et-nidka, tj. prirodna zajednica. Pitanje razumjevanja nacije u njenompolitidkom ili etnidkom smislu predstavlja sredidnji problem ovogistraZivanja. MoZe se reii da ova dva osnovna tipa interpretitanjapojma nacije na sudtinski nadin odreduju karakter nacionalnog iden-titeta. Izvjesno je da se radi o sasvim razliiitim oblicima formiranjaprirode nacionalnog identiteta. Ispitivanje osnovnih obiljeZja na-cionalnog identiteta koji proizilaze iz dominantno etnidkog ili poli-

) Da .jc naci.ja zarniSljcna, to .it:st da se radi o pojmovnom konstruktu,treba u prvom rcdu da dokaZc iinjenica da ,,ni pripadnici iak i najrnan.je nacijcnikada ncic upoznati vciinu drugih pripadnika svqih nacija... U stvari svc zaicdniccvcic od prvobitnih scla u kojima se svi mctlusobo liino poznaju (pa moZda iak ionc) zamii l . iene su".Andcrson, B., op.cit . str. 17. Ako imamo u vidu da jc ci l jAndersonovc dcfinicijc da dokaZe da.je nacija zamiiljcna u konstruktivistidkomsmislu kao kulturna tvorcvina, ondaje ncophodno ukazati da sc ta vrstc zamiiljanja(pojmovna konstrukcija) sultinski razlikuje od upotrcbc tcrmina zami5ljanje kaopredstavljanjc svih pripadnika nacije koji sc ncposredno nc poznaju. Andcrson,daklc, nastoji da iz.jcdnc primeLrne vrstc zamiiljanja, ko.ja sc oglcda u iin jcnici dase pripadnici.jedne nacijc medusobno nc poznaju, izvedc dalckoscZan zakljudak onaci.ji kao zamiiljeno.i za.icdnici, pri icmu u ovom zakijuiku tcrmin zarni5ljanjeima bitno drugadi.ju konotaciju (radi se o konccptualno.j konstrukpiji). Postavlja sepitanjc da li jc ovo prclaZenjc sa.jcdnc na drugu vrstu zamiiljanja opravdano itcorijski lcgitimno. U pojmovnoj konstrukci.ji nacijc kao poscbnc kulturnc tvorcvinc,tcnnin ,,zami5ljcna nacija" odnosi sc na svc onc kulturnc, idcololke, politidkc ide.ickoje povczuju tu zajcdnicu u naciju. Nasuprot tome, zamiil.janje kao zamjena zanepostojanjc neposrednog poznavanja, ni iz dalcka ncma tako vaZnu ulogu kao itoje to sludaj sa pojmovnim zamilljanjem. Ovdjc ostajc potpuna ncpoznanica koja tospona izmedu dvi.jc naznadene vrstc zamiil.jania, omogudava Andersonu da druguvrstu zami5ljanja konkluzivno izvedc iz prvc. Poku5aj da sc spccifiina razlikaizmcdu zamiiljcne i prirodne zajcdnicc (akoje ova druga uoplte mogu6a), izvedeprcko dinjenidnog stanja da se u jednoj radi o liinom poznavanju a u drugoj ozami5ljanju tog poznavanja, ne moZc nc samo biti dobro utcmcl.jcn, vei nijc uopitczasflovan. Treba imati u vidu da.jc svaka ljudska zajcdnica zamiSljcna u smislu dane postoii zajednica bcz vlastite samorclleksije koja.jc uvijck neko zamiiljanjc usmislu pojmovnog samorazumjevanja. MoZc sc rcii da.je svaka liudska zajcdnicazami5ljena (porodica, klasa, nacija itd), u znadcniu da to nisu prirodnc po.javc kojese neposrcdno opaZaju, vci zajcdnir:c ima.ju svo.ju unutrainju strukturu koic suprcdmet pojmovnog razumjevan.ja. U tom smislu, nacija kao zajcdnica koja sezamiSlja nilc ni5ta spccifidno, jcr su zapravo svc zajcdnicc zamiSl.jene. Mcdutim,ova problcmatidnost teori jskog utcmeljenja Andcrsonovc dcfinicijc nc bi smjela daprekrije ono Sto.jc za razumjevanje problcma nacijc, izuzctno vaino i plulonosnou tczi o naci.ji kao zamiSljenoj zaicdnici.

tidkog koncepta nacije, predstavlja jedan od najvaZnijih zadatakaistraZivanja.

Uvodenje distinkcije izmedu razumjevanja nacije kao et-nidke i politidke zajednice, koja dakle, kao su5tinska ideja stoji uosnovi Andersonovog tumadenja nacije kao zami5ljene zajednice,razvijana je kao posebno vazna tema kod Hobsbauma (Eric J.Hobsbawm) i u odredenoj formi kod Gelnera (Ernest Gellner).Za-jednidka osnovna crta ovih autora je u tome Sto oni na osnovusvojih analiza nastoie da dokaZu da je nacija, kao moderna tekovina,prvenstveno konstituisana kao politidka zajednica, a da pozivanjena etnidku podlogu nacije predstavlja ideolo5ki pristup ovom pro-blemu. Interpretiranje nacije kao etnidke zajednice prozeto je, poGelnerovoj argumentaciji, ideolo5kom laZnom svije56u:,,Njeni(misli se na nacionalistidku ideologiju A.N.) mitovi preokreiu real-nost: ona tvrdi da brani narodnu kulturu, dok u stvari kuje visokukulturu; ona tvrdi da Stiti staro narodno dru5tvo, dok u stvari pot-pomaze izgradnju anonimnog dru5tva"6. Kod Hobsbauma nalazise preglednija analiza razlikovanja etnidkog od politidkog poimanjanacije. Razmatraju6i odreilenja nacije koja su se pojavila u Fran-cuskoj revoluciji, on navodi da su postojala dva suprotstavljenapojma:,,revolucionarno-demokratski i nacionalistidki. Jednadinadriava = nacija = narod primenjiva je i u jednom i u drugom slu-daju, ali za nacionaliste stvaranje politidkih entiteta koji bi je sa-drZavali proizlazlloje iz prethodnog postojanja neke zajednice ko-ja je sebe razlikovala od stranaca, dok je sa revolucionarno-demokratske tadke gledi5ta centralni pojam bio suvereni gradanin-narod = driava,kojaje, u odnosu na ostatak ljudske rase predstav-ljala naciju"t. Hobsbaum razlikuje Andersonovu zami5ljenu zaied-nicu od nacije kao prirodne, etnidke zajedniceo, koriste6i pri tomza etnidku naciju termin narodni proto-nacionalizam. Posveiuju-ii posebnu paZnju kritidkoj analizi proto-nacionalizma, Hobsba-um problematinje osnovne postavke na kojima podiva ovaj po-jam, poku5avaju6i da pokaZe njegovu neutemeljenost i ideolo5kikarakter. Preduzima se ispitivanje sa ciljem da se istraZi na kojinadin se unutar proto-nacionalizma defini5u znadenje i uloga je-zika, etniciteta, kulture, teritorije, religija, i termina,,istorijska naci-

u Gclncr, E .,Naci.ja i nacionalizam,Novi Sad, 1997 , str. 175.7 Hobsbuu*, E., op.cit . str. 30.8 Hobsbaum,8., op.cit . str. 55.

X

Fal(ro

-ILoN

=I

t 5 0 l 5 l

Y

=t:Yztr

zaYuJ

ja"'. loj;rrevno" tt-.rIko je v jrrov;rtt t ia ir ' 'x'ai.. i .van-ie iako stoi:enii.rpojfi lor/ri rnoie covr:stir. lo o1-ri;te lrnhrzirt l i ivih i irt inozuacnih uvirla,ali je s dlt ige slrane izi ' jc:snri ri ir jer o,,,:r IJobsbail inri ia a:ialtza po-mogla ih se izcritri problemska sirrrar-.i j i i ra:rlrkovan ja etnii i ;og po.iman.ji l nacije ccl poliridkog 7,a razliku nd nav*il inih autona kr-rj ietnii:ko poimanje nacije razurnjeva.lu l.lao rcleolosko, E, Srnil. pris-tl ipa ovoni prrobleniu znatno rlrnjererri. jd. Liva os;rovn;r t ip:r necijcon inteupretira kao iclealnc tipol'e ktr.yi sri u rrtr\,rsi-roriri otl ..rl uiajamerlusobrc izmjesani u odrei,fenoj srazrnjeri . IJ kqrnsrituisan ju jeclnen:icije clorninira<ie jeclan i l i drugi l. ip, i i i r:e moir,la trit i pr.r: it ignutaneka mjera iz.meclu ova dva oblika, itu je ustovljenr,r trrojnirn isttu.ij.skirn i clruit.veuim okolnos{rrna. znail:aj smittrvog r;rda, Llkljuciulucii znaiajne au{o{e slidne oi' jentaciit: kao ito su iJZcin }i lati inson(.Iohn Ilutchinsor)"' i t) ion ,{rmstro'g iJ' l l ' Ar'rstr. 'cg.r", s.sto-j ise ri uno-' lenju izv jesnc iavnoleir:, u orjrir lsr.r uatz,v. i<cnsrrui:[vi:rt ifkugrlipu ({}elner, ArhJerson, [{obstiauni), ir,; icla je Lr pitanjr.i etnicka,odnrlsrlo politicika prir,oda nacije. -D;rkic. distiniccija i;i-urecru etniikogi poiitiikog razum.;t,:vanja nacije, odiglr:rJno oi dje prccistai,lja cen-tralni problem, slto obavezuje da se ol.om probiemu tnkorn is-traZivanja posveti najveia paZn.ja. Vezanr: za o\/a.i problem .jnl,ljase osn()\ 'no pitanje na koji nai:in ch'a osnovna modela_ nacije iz-gl adu j u osjec'l.je nac ionalnritg identiteta.

IiI

Po zanri5ljenom pianu istraZivan-ja prvo ir: se izloZit.i naj-vaZniji koncepti uaci.je. U sledr:iern koraku trebi,r ispitati njihovuunutra5nju koherenrnost, i saglcdati ograniienla koja su slaba nrje:;taanliziranih modeia. Posebno je zanirnljivrr ispitati teorije itietinicijekoje pretenduju na opite vaZcnje. Na irrirrjer, tematizova(e s;e Ciel-nerova op5ta definicija nacionalazma i njen ocJnos prcrna Gelnerovojanali zi nastanka nac ionalizmr . I zglecla cla poritoj i neotklonj iva na -petost rzmedu Gelrrerovog subjektivistidkog odredenja naciouali-

' Hobsbaum, 8. , t1r .c i t . s t r . 5-5-9Ci.

'(J tJp. Hutr:hinson, John., hftsdcrrr Ntr,irtrurlism,Lontlon, I g94.

" Up. A.nlst r ,urg, . [ohn. , Nut iot ts Be. f r t rc Nur ianulrr ;n, Ltn ivcr : i ty o1 l !or lCarolrna. 19, !3.

ztrrrit'''. i njegove analize nastanka nacionalizma koji stvara naciju.Osnovna Clelnerova definicija nacionaljzma kao sentimenta, upu-iuje da se ovaj fenornen razumjeva na jedan subjektivistidki nadin,u smislu zanemarivan-ja objektivnih istorijskih i dru5tvenih uslovakoji generilu nastanak nacionalizma. Dakle, s jedne strane, imamojednu opitu definiciju koja govori da se u osnovi nacionalizmanalaze pojednostavljena osjeianja kao Sto su gnijev i zadovoljstvo,a s dn;ge strane, u Gelnerovoj preciznoj analizi pokazuje se kolikoje snaZno nastanak nacionalizma preduslo^vljen unutra5njim pret-postavkama rnzvqja industrijskog druStva". Razlika koja moZe dase opazr izmedu podetne de{inicije i onog Sto slijedi iz preduzeteanalize, na.jbolje govori o velikim teikodama sa kojima se, zbogprirode sarnof{ predmeta, suodava nastojanje da se pronade zadovo-ljr'vajuia opita definici.la. Takode i kod Andersona pnstoji pretenzijada se nacija odrecli preko univerzalne definicije'0, 5to otvara prostorpieispitivanja utemeljenosti ovog odredenja. Na isti nadin prilikomizlaganja ostalih relevantnih autora problematizovaie se teorijskautemeijnost njihovih opStih stavova, definicija i nadin na koji seodredujuju prema osnovnotrn problemu definisanja nacije kao et-nidke i l i polit idke zajednice.

I-I narednom koraku istraZivanja ternatizovaie se odnos iz-medu analiziranih teorija, sa ciljem pravljenja komparativne analize,na osnovu koje bi trebalo da se pokaZu njihove medusobne razlikei doclirne tadke. [I kontekstu ove komparativne anlize prati(e se ina koji naiin poimanje nacije kao etniike i l i polit idke zajednice,5to predstnvlja sre<ii5nji problem, utiie na formiranje bitnih razlikaizrnerlu razmatranih modela nacije. Na osnovu r:vih razlika generiSuse i posebni tipovi nacionalizanta i nacionalnog identiteta,-ier svakimoclel nacije prati njcmu svojstvena vrsta nacionalnog identiteta.IJ zavr5nom dijelu istraZivanja trebalo bi rezultate prethodnog ispi-tivanja uporediti sa primjcrima vladajuiih interpretacija nacije inacionalnog identiteta na prostoru biv5e Jugoslavije. Osnovni cilj

l2 , ,Nacional izam kao scnt imcnt, i l i kao pokrct , mo7c se naibolc dcf in isat i

posrctistvom ovog princripa. Nacionalistiiki scntimcnt .jc oscianic gncva koji .icilar.van nanriavan jcm tog principa ili osc6an jc zadovol.istva kojc jc izazvano nic-

govim ispunjcn. jcrn. Nacional i : ; t i ik i pokrct . jc pokrct koj i jc poslcdica scnt imcnta

ovc vrstc" . Gclncr , E. , op.c i t . s t r . I l .

l3 Vi , l i , G" l t t " r ,8. , op.r : i t . s t r . 34- iJ5.

to v ic l i , And"ts,rn, B , op.c i t . s t r . 17.

)<

Fal(lo

-t!

N

;

1 5 2 1 5 3

Y

=t:Yztr

zaYuJ

ja"'. loj;rrevno" tt-.rIko je v jrrov;rtt t ia ir ' 'x'ai.. i .van-ie iako stoi:enii.rpojfi lor/ri rnoie covr:stir. lo o1-ri;te lrnhrzirt l i ivih i irt inozuacnih uvirla,ali je s dlt ige slrane izi ' jc:snri ri ir jer o,,,:r IJobsbail inri ia a:ialtza po-mogla ih se izcritri problemska sirrrar-.i j i i ra:rlrkovan ja etnii i ;og po.iman.ji l nacije ccl poliridkog 7,a razliku nd nav*il inih autona kr-rj ietnii:ko poimanje nacije razurnjeva.lu l.lao rcleolosko, E, Srnil. pris-tl ipa ovoni prrobleniu znatno rlrnjererri. jd. Liva os;rovn;r t ip:r necijcon inteupretira kao iclealnc tipol'e ktr.yi sri u rrtr\,rsi-roriri otl ..rl uiajamerlusobrc izmjesani u odrei,fenoj srazrnjeri . IJ kqrnsrituisan ju jeclnen:icije clorninira<ie jeclan i l i drugi l. ip, i i i r:e moir,la trit i pr.r: it ignutaneka mjera iz.meclu ova dva oblika, itu je ustovljenr,r trrojnirn isttu.ij.skirn i clruit.veuim okolnos{rrna. znail:aj smittrvog r;rda, Llkljuciulucii znaiajne au{o{e slidne oi' jentaciit: kao ito su iJZcin }i lati inson(.Iohn Ilutchinsor)"' i t) ion ,{rmstro'g iJ' l l ' Ar'rstr. 'cg.r", s.sto-j ise ri uno-' lenju izv jesnc iavnoleir:, u orjrir lsr.r uatz,v. i<cnsrrui:[vi:rt ifkugrlipu ({}elner, ArhJerson, [{obstiauni), ir,; icla je Lr pitanjr.i etnicka,odnrlsrlo politicika prir,oda nacije. -D;rkic. distiniccija i;i-urecru etniikogi poiitiikog razum.;t,:vanja nacije, odiglr:rJno oi dje prccistai,lja cen-tralni problem, slto obavezuje da se ol.om probiemu tnkorn is-traZivanja posveti najveia paZn.ja. Vezanr: za o\/a.i problem .jnl,ljase osn()\ 'no pitanje na koji nai:in ch'a osnovna modela_ nacije iz-gl adu j u osjec'l.je nac ionalnritg identiteta.

IiI

Po zanri5ljenom pianu istraZivan-ja prvo ir: se izloZit.i naj-vaZniji koncepti uaci.je. U sledr:iern koraku trebi,r ispitati njihovuunutra5nju koherenrnost, i saglcdati ograniienla koja su slaba nrje:;taanliziranih modeia. Posebno je zanirnljivrr ispitati teorije itietinicijekoje pretenduju na opite vaZcnje. Na irrirrjer, tematizova(e s;e Ciel-nerova op5ta definicija nacionalazma i njen ocJnos prcrna Gelnerovojanali zi nastanka nac ionalizmr . I zglecla cla poritoj i neotklonj iva na -petost rzmedu Gelrrerovog subjektivistidkog odredenja naciouali-

' Hobsbaum, 8. , t1r .c i t . s t r . 5-5-9Ci.

'(J tJp. Hutr:hinson, John., hftsdcrrr Ntr,irtrurlism,Lontlon, I g94.

" Up. A.nlst r ,urg, . [ohn. , Nut iot ts Be. f r t rc Nur ianulrr ;n, Ltn ivcr : i ty o1 l !or lCarolrna. 19, !3.

ztrrrit'''. i njegove analize nastanka nacionalizma koji stvara naciju.Osnovna Clelnerova definicija nacionaljzma kao sentimenta, upu-iuje da se ovaj fenornen razumjeva na jedan subjektivistidki nadin,u smislu zanemarivan-ja objektivnih istorijskih i dru5tvenih uslovakoji generilu nastanak nacionalizma. Dakle, s jedne strane, imamojednu opitu definiciju koja govori da se u osnovi nacionalizmanalaze pojednostavljena osjeianja kao Sto su gnijev i zadovoljstvo,a s dn;ge strane, u Gelnerovoj preciznoj analizi pokazuje se kolikoje snaZno nastanak nacionalizma preduslo^vljen unutra5njim pret-postavkama rnzvqja industrijskog druStva". Razlika koja moZe dase opazr izmedu podetne de{inicije i onog Sto slijedi iz preduzeteanalize, na.jbolje govori o velikim teikodama sa kojima se, zbogprirode sarnof{ predmeta, suodava nastojanje da se pronade zadovo-ljr'vajuia opita definici.la. Takode i kod Andersona pnstoji pretenzijada se nacija odrecli preko univerzalne definicije'0, 5to otvara prostorpieispitivanja utemeljenosti ovog odredenja. Na isti nadin prilikomizlaganja ostalih relevantnih autora problematizovaie se teorijskautemeijnost njihovih opStih stavova, definicija i nadin na koji seodredujuju prema osnovnotrn problemu definisanja nacije kao et-nidke i l i polit idke zajednice.

I-I narednom koraku istraZivanja ternatizovaie se odnos iz-medu analiziranih teorija, sa ciljem pravljenja komparativne analize,na osnovu koje bi trebalo da se pokaZu njihove medusobne razlikei doclirne tadke. [I kontekstu ove komparativne anlize prati(e se ina koji naiin poimanje nacije kao etniike i l i polit idke zajednice,5to predstnvlja sre<ii5nji problem, utiie na formiranje bitnih razlikaizrnerlu razmatranih modela nacije. Na osnovu r:vih razlika generiSuse i posebni tipovi nacionalizanta i nacionalnog identiteta,-ier svakimoclel nacije prati njcmu svojstvena vrsta nacionalnog identiteta.IJ zavr5nom dijelu istraZivanja trebalo bi rezultate prethodnog ispi-tivanja uporediti sa primjcrima vladajuiih interpretacija nacije inacionalnog identiteta na prostoru biv5e Jugoslavije. Osnovni cilj

l2 , ,Nacional izam kao scnt imcnt, i l i kao pokrct , mo7c se naibolc dcf in isat i

posrctistvom ovog princripa. Nacionalistiiki scntimcnt .jc oscianic gncva koji .icilar.van nanriavan jcm tog principa ili osc6an jc zadovol.istva kojc jc izazvano nic-

govim ispunjcn. jcrn. Nacional i : ; t i ik i pokrct . jc pokrct koj i jc poslcdica scnt imcnta

ovc vrstc" . Gclncr , E. , op.c i t . s t r . I l .

l3 Vi , l i , G" l t t " r ,8. , op.r : i t . s t r . 34- iJ5.

to v ic l i , And"ts,rn, B , op.c i t . s t r . 17.

)<

Fal(lo

-t!

N

;

1 5 2 1 5 3

{)

t=z

ozoYul

istraZivanja sastoji se dakle u izvodenju analize najvaZnijih, i pose-bno za Balkan relevantnih modela nacije i tipova nacionalizma,Sto omoguiava lakde razumjevanje kako, u zavisnosti od konkretneduhovne situacije, istorijskih i politidkih okolnosti, nastaje, razvijase i u nekom modelu dovr5ava odredenje jedne nacije. Tek po5tose izvede naznadena anahza relevantnih modela nacije, postajemogu6e razumjeti koji principi odludujude djeluju na formiranjeodredenog tipa nacionalnog identiteta.

Izvod iz bibliogrffie:

Anderson, 8 ., N a c ij a : zam i i lj e na 4i e dn ic a, Zagreb, 1990,Armstrong, J., Ncttions Before Nationalism,University of Nort Carolina,

r983.Akzin,8., State and Nation, London, 1964.Breuilly, J.J., Nationulism and State,Manchester, 1982.Baron, S.W.,Modern Netianalism and Religion, New York, 1960.Bendix, R., Ncttion-building and Citizenship, New York, 1964.Emerson, R., From Empire to Nation, Boston, 1960.Gelner, E.,Nctcija i na<:ionalizam, Novi Sad, 1997.Giddens. A..The Nation-Stute und Violent'e: Volume II of"A Contemporury

Critique of Historical Materialism,Cambridge, I985.Hutchinson, J., Modern Nationalism, London, 1994.Hobsbaum, 8., Nacija i nacionalizam od 1780 , Beograd, 1996.Habermas, J., ,,Nacionalni princip - pravo na otcepljenje'!", Nova srpska

pol it ii kct mi s ao, Beograd, 1991 .Kamenka, E., (ed.), N at ional i sm, London, I 976.Kohn., H.,The ldea o.f Natbnallsrr, New York, 1944.- The Age of Nationallsrn, New York, 1962.- Nationalism, Its Meaninig und History, Princeton, 1955.Minogue, K.R., Nationalisn, London, 1969.Rustow, D.,The World of Nations, Washington, 1967.Seton-Watson, Hugo, N ac ij e i d r iav e, Zagr eb, 1980 .Smith, A., Theories of Nationalism, London, 1971.- Nacionalni identitet, Beograd, i998.- The Ethnic Revival, Cambridge, 1981.- The Ethnic Origins of Nations, Oxford, 1986.Tivey, L., The Nation-Stare, Oxford, 1980.

1 5 4 1 5 5

Aleksandar Nikitovii

CONTEMPORARY ATTEMPTS IN DEFINING NATIONAL IDENTITY

Summary

Defining thc conccpt of national idcntity is dircctly conditioncd by thcintcrpretation ol'the relatcd conccpts of nation and nationalism. Thc cxistencc ofdifl'erent modcls of nation draws an appcarancc of adcquatc typcs of nationaliclentity. The qucstion of undcrstanding nation in its cthic and political scnsc is thcccntral problcm of thc rcsearch. Thcsc two main types of dcfining thc concept ofnation determinc thc naturc of thc national idcntity in thc cssential way. Searchingfor the basic characteristics of national identity which originate eithcr from politicalor moral conccpt of nation is one of the most important aims of thc rcscarch. Themain goal of thc research is thc analysis of the most important and particularly lilrBalkan rclevant modcls of nation and typcs of natitlnalism. This will cnable aneasier understanding of the relationship bctween concrete situation, historical andpolitical circumstanccs and thc bcginning, thc dcveloping and the complction ofdcfining one nation. Only when thc stipulated analyze of thc rclcvant modcls ofnation has bccn deduced it becomcs possiblc to undcrstand the principlcs thatdecisively influence forming of a ccrtain typc of national idcntity.

Key words: national idcntity, nation, nationalism, cthnic community, nationas political community.

X

ttlTEo

=u

NoJ

L

{)

t=z

ozoYul

istraZivanja sastoji se dakle u izvodenju analize najvaZnijih, i pose-bno za Balkan relevantnih modela nacije i tipova nacionalizma,Sto omoguiava lakde razumjevanje kako, u zavisnosti od konkretneduhovne situacije, istorijskih i politidkih okolnosti, nastaje, razvijase i u nekom modelu dovr5ava odredenje jedne nacije. Tek po5tose izvede naznadena anahza relevantnih modela nacije, postajemogu6e razumjeti koji principi odludujude djeluju na formiranjeodredenog tipa nacionalnog identiteta.

Izvod iz bibliogrffie:

Anderson, 8 ., N a c ij a : zam i i lj e na 4i e dn ic a, Zagreb, 1990,Armstrong, J., Ncttions Before Nationalism,University of Nort Carolina,

r983.Akzin,8., State and Nation, London, 1964.Breuilly, J.J., Nationulism and State,Manchester, 1982.Baron, S.W.,Modern Netianalism and Religion, New York, 1960.Bendix, R., Ncttion-building and Citizenship, New York, 1964.Emerson, R., From Empire to Nation, Boston, 1960.Gelner, E.,Nctcija i na<:ionalizam, Novi Sad, 1997.Giddens. A..The Nation-Stute und Violent'e: Volume II of"A Contemporury

Critique of Historical Materialism,Cambridge, I985.Hutchinson, J., Modern Nationalism, London, 1994.Hobsbaum, 8., Nacija i nacionalizam od 1780 , Beograd, 1996.Habermas, J., ,,Nacionalni princip - pravo na otcepljenje'!", Nova srpska

pol it ii kct mi s ao, Beograd, 1991 .Kamenka, E., (ed.), N at ional i sm, London, I 976.Kohn., H.,The ldea o.f Natbnallsrr, New York, 1944.- The Age of Nationallsrn, New York, 1962.- Nationalism, Its Meaninig und History, Princeton, 1955.Minogue, K.R., Nationalisn, London, 1969.Rustow, D.,The World of Nations, Washington, 1967.Seton-Watson, Hugo, N ac ij e i d r iav e, Zagr eb, 1980 .Smith, A., Theories of Nationalism, London, 1971.- Nacionalni identitet, Beograd, i998.- The Ethnic Revival, Cambridge, 1981.- The Ethnic Origins of Nations, Oxford, 1986.Tivey, L., The Nation-Stare, Oxford, 1980.

1 5 4 1 5 5

Aleksandar Nikitovii

CONTEMPORARY ATTEMPTS IN DEFINING NATIONAL IDENTITY

Summary

Defining thc conccpt of national idcntity is dircctly conditioncd by thcintcrpretation ol'the relatcd conccpts of nation and nationalism. Thc cxistencc ofdifl'erent modcls of nation draws an appcarancc of adcquatc typcs of nationaliclentity. The qucstion of undcrstanding nation in its cthic and political scnsc is thcccntral problcm of thc rcsearch. Thcsc two main types of dcfining thc concept ofnation determinc thc naturc of thc national idcntity in thc cssential way. Searchingfor the basic characteristics of national identity which originate eithcr from politicalor moral conccpt of nation is one of the most important aims of thc rcscarch. Themain goal of thc research is thc analysis of the most important and particularly lilrBalkan rclevant modcls of nation and typcs of natitlnalism. This will cnable aneasier understanding of the relationship bctween concrete situation, historical andpolitical circumstanccs and thc bcginning, thc dcveloping and the complction ofdcfining one nation. Only when thc stipulated analyze of thc rclcvant modcls ofnation has bccn deduced it becomcs possiblc to undcrstand the principlcs thatdecisively influence forming of a ccrtain typc of national idcntity.

Key words: national idcntity, nation, nationalism, cthnic community, nationas political community.

X

ttlTEo

=u

NoJ

L