Landelijke Stoffendag04 oktober 2011

Stoffenmanager NanoKoen Verbist – Arbo UnieKoen.verbist@arbounie.nl

Algemene introductie nanotechnologie

Nanotechnologie

The application of scientific knowledge to control and utilize matter in the nanoscale (approximately 1 nm – 100 nm), where properties and phenomena related to size or structure can emerge [ISO/DTS 80004-1, 2010]

Algemene introductie nanotechnologie

Algemene introductie nanotechnologie

1 nanometer = 1 miljardste meter

Materialen met één, twee of drie externe dimensies op de nanoschaal

Nanoplaatjes NanovezelsNanodeeltjes

Algemene introductie nanotechnologie

Nanotechnologie Toepassingen

Nanodeeltjes – Voorkomen (bronnen)

Stoffenmanager Nano 1.0 - Inleiding

Gratis beschikbare nano-specifieke IT-tool voor het prioriteren van nano-specifieke risico’s (sinds 2011)

Ontwikkeld voor MKB in opdracht van Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Ontwikkeld door consortium TNO, BECO en Arbo Unie Gratis beschikbaar via www.stoffenmanager.nl Beschikbaar in Nederlands en Engels

Stoffenmanager Nano 1.0 - Inleiding

Helpt producenten en gebruikers met het prioriteren van de gezondheidsrisico’s door het werken met nanodeeltjes

• Uitvoeren risicobeoordeling• Selecteren van beheersmaatregelen• Plan van Aanpak• Rapportage

Invulling voorzorgsprincipe En toch voldoende onderscheidend vermogen

Stoffenmanager Nano 1.0: GeldigheidsdomeinDomein Voorbeeld

Vrijkomende nanodeeltjes tijdens synthese

van nanodeeltjes Incidenteel vrijkomen vrijkomen van synthetische nanodeeltjes door lekkage aan leidingen, sluitingen en koppelingen tijdens de productie

Vrijkomende nanodeeltjes bij vervoer/handeling van nano poeders

Storten uit zakkenVullen containers(Af-)Wegen

verspuiten/verspreiden van nanodeeltjes master batch / granules in producten (vloeistoffen en poeders)

Pouring/ injection mouldingGieten, roeren & mengen (formuleren)Gebruik nanofilm sprayNano coatings aanbrengen

Bewerking van objecten die nanodeeltjes bevatten of objecten met een coating met nanodeeltjes

Verspanen met weinig energie Verspanen met veel energie (schuren/ zagen)

Stoffenmanager Nano 1.0 - Voorlichting

Goede praktijken – Factsheets• Gesloten systeem• Glovebox

Stoffenmanager Nano 1.0 - Voorlichting

Voorlichting: PIMEX

Stoffenmanager Nano 1.0 – Onder de loep

Risicoprioritering

RISICO = GEVAAR X BLOOTSTELLING

‘Geen gevaar voor de volksgezondheid’ ?????

‘Geen gevaar voor de volksgezondheid’ ?????

Stoffenmanager Nano 1.0 – Onder de loep

Gevaar

Onzekerheid over gevaareigenschappen, Nederlands standpunt: ‘Alle nanomaterialen beschouwd als potentieel (zeer) toxisch en

daarom overeenkomstig behandelen’ – (voorzorgsprincipe)

Het vrijkomen van nanomaterialen op de werkvloer of in het milieu beperken tot een zo laag mogelijk niveau

Stoffenmanager Nano 1.0 – Onder de loep

Gevaar

In generieke Stoffenmanager 4.5 gevaarclassificatie op basis van R- of H-zinnen

Dergelijke classificatie nog niet beschikbaar voor nanodeeltjes, daarom classificatie op basis van

• Deeltjesgrootte < 100 nm;• Wateroplosbaarheid (deeltjes niet wateroplosbaar);• Structuur (persistente vezels / andere deeltjes);• Bekende gevaarseigenschappen nanodeeltje of moedermateriaal

StoffenmanagerPersistent

Fibers

Other

Non-Nano

Nano

Hazard band

E

C

D

B

A

Soluble

Insoluble

Unknown

Classificationbased on data MNO or their

parentmaterials

Indication forC (-M); R; T+

Indication forM (+C); S

Harmful / irritant

Low-hazardous

profile

T / causesburns / resp.

irritation

A.Gevaarclassificatie Stoffenmanager Nano

Gevaarclassificatie Stoffenmanager Nano

E

C

D

Hazardouspropertiesunknown

MNO included in the list of most

widely usedMNO’s?

Expert judgment, based on data

available and primaryparticle size

E

D

Parent materialclassified for CMRS?

yes

no

no

yes

B.

< 50 nm?

Gevaarclassificatie - OverzichtOmschrijving Gevaar

klasse

Laag gevaarsprofiel (in de meeste gevallen niet vastgesteld) A

Schadelijk / Irriterend (in de meeste gevallen niet vastgesteld) B

•Nanomaterialen afgeleid van niet-geclassificeerd moedermateriaal, deeltjesgrootte > 50 nm•Toxisch, veroorzaakt brandwonden en luchtwegirritatie

C

•Nanomaterialen met uitgesproken toxicologisch profiel – gelijk aan T (toxisch) of T+ (zeer toxisch) of geassocieerd met reprotoxische eigenschappen•Nanomaterialen afgeleid van niet-geclassificeerd moedermateriaal, deeltjesgrootte > 50 nm•Moedermateriaal niet geclassificeerd voor CMRS

D

•Nanomateriaal geassocieerd met carcinogeniteit en mutageniteit / sensibilisatie•Classificatie moedermateriaal onbekend of CMRS•Nanovezels

E

Blootstelling

Blootstellingbeoordeling Traditioneel

• Meten van aerosol massa concentratie (bijv. mg/m3)

Meer relevante indicatoren voor nanomaterialen• Deeltjesaantal• Oppervlak en massa concentratie• Grootte en vorm gerelateerde criteria

Stoffenmanager Nano 1.0 – Onder de loep

Blootstellingsbeoordeling - Opmerkingen

Instrumenten geven informatie over een enkele parameter• Verdere ontwikkeling om verschillende meettechnieken te combineren

Meetdata beïnvloed / verstoord door ‘achtergrond deeltjes’• Door natuurlijk bronnen door erosie en dampcondensatie• Menselijke bronnen (verbrandingsprocessen / verkeer)• Gebruik van elektrische apparatuur

Vereist duidelijke definitie van oorsprong van deeltjes en emissie bronnen

• Wat zijn de blootstellingsbronnen• Wanneer (gedurende welke activiteiten) kan blootstelling optreden

Nog geen gezondheidskundig onderbouwde grenswaarden

Blootstellingsbeoordeling

Blootstellingsmodel gebaseeerd op bron-receptor model STM 4.5 (Cherrie & Schneider, 1999)

Enkele nanospecifieke aanpassingen• O.a. specifieke beheersmaatregelen (glove box/bag)

Source Receptor

Emissie

- Product (E)- Taak (H)

Transmissie

- Beheersmaatregelen (ηlc)- Ventilatie (ηgv)

Immissie

- Afscherming (ηimm)- PBM (ηpbm)

Stoffenmanager Nano 1.0 – Onder de loep

Risicoprioritering

RISICO = GEVAAR X BLOOTSTELLING

Homepage http://nano.stoffenmanager.nl Direct uitvoeren van nieuwe risicobeoordeling, óf Eerst invoeren van basisgegevens

Voorbeeld – Procesdomein 1 Chemische damp condensatie van Baytubes

Voorbeeld – Procesdomein 1 Keuze procesdomein

Voorbeeld – Procesdomein 1 Productgegevens

Voorbeeld – Procesdomein 1 Handeling / Proces

Voorbeeld – Procesdomein 1 Werkruimte

Voorbeeld – Procesdomein 1 Bronmaatregelen

Voorbeeld – Procesdomein 1 Risicobeoordeling – taakgewogen & tijdgewogen

Overzicht risicobeoordelingen

Selecteren van beheersmaatregelen Selecteer beheersmaatregelen om blootstelling te verlagen

Selecteren van beheersmaatregelen Overzicht beheersing

Rapport Inademing

Vragen / Discussie

Aan de slag met Stoffenmanager Nano!?

Nanomaterialen in de organisatie?

Aandacht voor nano in de RI&E?

Waar loop je tegenaan?