~JNlVEft51TY OF HAWAII ll8RAAY · Eschay ghu166gh e ghal faragh leyil walawal, me ileiyal kkanni....

16
OF HAWAII ll8 RAAY rA r r G 1 .JG Ml? CaMo13

Transcript of ~JNlVEft51TY OF HAWAII ll8RAAY · Eschay ghu166gh e ghal faragh leyil walawal, me ileiyal kkanni....

~JNlVEft51TY OF HAWAII ll8RAAY

rA r r G 1 .JG Ml?

CaMo13

Translated by:

Ghuldogh Me Ngelul ...................... by: Anna K. Somol

Li yon Me Gheesch .. . . . .. .. . . .. . . .. .. . . . by: Guada 1 upe T. Eugenio

Ngaanga Me Soghu 1 Oro .. .. .. . . . . . . . . . by: Carmen Tanaka and Rita Castro

Ghulciogh Llol Ghilil Siibwa ....... .. .. by: Vincente Mettao

Taagha Me Leeng ...... .. ....... .. ... .. .... by: Cynthia lginoef

Sowfang Me Pelepel ..................... by: David Omar

Illustrated by: Donald Buchholz Deby Nakamura

NOTICE THESE PILOT TEST MATERIALS ARE FOR EXPERIMENTAL

USE ONLY AND MAY NOT BE REPRODUCED WITHOUT WRITTEN PERMISSION FROM THE PALM DEVELOPMENT CENTER

MAY'BO

Th4".'if' I 1lot 1'11.&t rr1al& w•rP l•fOl111tf'd s-1n.suan\ tll • Gr-a.nt frtlft th•'' s. tjffi cf' of Education , Oep.a.ruart1l o f tte-•1th. Educ::tt 'on • nd We lt • ..... Howeov~r, tr.c op1n1. n• ir•r · r clfi~d ~Pre1n 11·• nnt fl~C'f'lldtlly h·rlr 01 pv~lt h, o r 1x::ll. 1• or t~t- i:.~ 'r. (fH't> nt t-:d,11.;tr.1,.on, and ni.: o tfJ.-ct•l t•nd~a1te•ment L..y ttw ·:.s 011l r,~ .:.1t 1.ducdtLon lhpuld be lnh•1 ft""t.

Thas. ptlll"lll!ltf')af\' puolu-4t1un "'• ' t·toduc~~ v1th hmds pr01o· ltd by the; lhltn•hhL -.::d.1•.ffi.::-u Act. 1'itlr VII of t.hl:' [ JP1t1t"r1t..._l' J- 1t.nd St-•·,.,rntarr· Ld1J•:ott i.on Act ot lCJb~. &1'

Htc>ndpd by Publ H l.•w I) J 380

Produ, ,.4 8'(

l'ACIFI C Akl:A t.A.'lGt;Ar.£5 KA.T£Rl "!.S t·EV£tDP?CDl'T "4 Uft'£fl SOCtAI, [ ILN• -~ kfStAlo'-H lNST1TU1'E 2424 K.id~ W•y, Paf'tflu• ?lJ, l.'ntv,.to.ty o !M•1ot111i •t.,..no. tlonol ul u, HaW•i l 96822

.

Eschay ghu166gh e ghal faragh leyil

walawal, me ileiyal kkanni.

eew tollay ye e scbeeghit.

yeel nge eyoor sascbdgb.

E ngascheey

Faal tollay

Ghul66gb we aa ialetiw 1161

sasch6gh yeel nge aa weri ng~ldl. Aa

mengi bwe bwal eschay ghul66gh miliwe

ngelul. Ghu166gh we 1161 schaal e bwal

ileiyil kkanni, nge e ghil tumw6gh616

me mmwal kkanni we ileiyal. Iwe ghul66gh

yeel aa bwal mwuscheleeti kkanni we 1161

schaal. Bwelle aal tipilap, ghul66gh yeel

aa mengi bwe ebwe bwughi kkanni we llol

saschugh. Aa ghal nguungu ngali ghuloogh

we 1161 schaal . Igha ghul66gh we 1161

schaal ese kke palawali, aa mengi meta ye

ebwe feeri ngali. E ghi mwuscheleeti

kanni we 1161 schaal.

1

2

Ghul66gh yeel aa maldghu~wl6 kkanni

we e kke ileey. Aa sugbiil6 awal bwe

ebwe yerengu ghul66gh we 1161 schaal. Aa

ttorolonb 1161 schaal we, nge ese lo

kkanni we e weriilong. Ngelul schagh

miliwe e urj. Iwe kkanni we mwo uschaal

nge aa bwal ppung singi mell61 sassch~gh

we.

Iwe, sibwe ira, bwPlle rePl yaal tipi­

lap me tottoronngow, aa toowow ese yoorolo

uschaal kkanni.

.---.

Eral nge gheesch yeel f attabweta

w661 paayil eschay liyoon ye e ghal maydr.

Bwughi, liyoon yeel aa schimwita. Aa ghi

soong w661 gheesch we. Aa torofi bwe

ebwelP uscheey.

IwE>, gheesch we aa akkabwasata, "Olo

muul, ese bwa1 nng6w mille i f~~ri! Lig­

hitayayl6! Ibwe kke memmengugh schagh!

Faal eew nge ibwe abw6suuwl6!"

Aal kkepas gheesch we nge e ghi

affas mereel liyoon we. E mengi bwe,

''MP gha 1 ghi tighi ti 1 eschay gheesch nge

emmwel ngali bwe, ebwe feeri ngaliyay

milleel?" Iwe, liyoon we aa lighitaal6

gheesch we.

Eew raalil, nge liyoon we aa yo 1161

eew loosu. Bwughi, liyoon we aa ghi

akkabwas. Gheesch we aa rongorong yaal

akkabwas. Gheesch we aa fattabwel6 piipiiy

liyoon we. Aa scbuungiilo bwe aa yo 1161

loosuul sussubwul maal.

3

4

Iwe, gheesch we aa menngeli miliwe e

pwol ngeli liyoon we. Bwughi, aa ghuuw

me ghuuw loosu we. Bwughiischagh,

aa ghopelo saal we . Liyoon we a llussuwow.

Iwe, liyoon we aa menngeli miliwe

mwaliyal ngeli gheesch we. Aa ghi

ghilissow ngeli gheesch we. Bwughi raa

ghi abwiibwi fengel.

Iwe liyoon we aa ghuleey bwe maleg­

hikki t emmwel rebwe feeri mille malet6tt6-

mwogh ese mmwel ngeliir.

-\ '\ E lollo eschal mwail me lay~l

ngaanga. Ngaan~a ye layGl nge e kke

s6ghul oro alongal raal. Bwughiischagh

aa ghi ghatch yaal lollo mwi'l we reel

ngaanga we layul. Aramasal faluw we raa

pungul ira fengelliiy bwe mwaal yeel nge

e ghi welebwu.

Eral nge aa mengii bwe cbwele liil6

ngaanga we. Aa toowow mell61 iimw we

imwal nge aa mwetel6 reel leliyel ngaanga

we. Aa subwuriita ngaanga we lay61, nge

a.a piipiiy mwo. Aa ira bwe, "Taamwo i

liil6 ngaanga yeel, ngc ellet bwe alongal

llol ubwal nge soghul oro. Ila, nge ibwe

toowow bwe eschay aramas rikku e imweimw

palaszo!"

Iwe aa gbi raara mengimengil ngare

ebw~ liil6 ngare ess6bw liil6. Nge e ghi

maamaaw schagb bwe ebwe ljil6 bwelle yaal

tipilap.

Igha ebwele liilo, nge aa ghommwal

sang mwo bwe e ghi faiyeew ngaanga we

layul. Nge meta sibwe ira? 11 Bwelle ¥aa.l

tipilap mille e ataraal6 yaal faiy,~w bwe

e afaraata tipilapal!"

5

6

Iwe, aa liilo ngaanga we. Aa

tilingiilo ubwal. Nge 1161 yaal tatta­

rabwaghooli ngaanga we, nge aa ghi

meseigh igha ebwele ghi ssogh schoowaral

mewel faluw. Nge u ghuleey meta e

schuungi mellol ubwal ngaanga we? Esoor

bwe soghul kka schagb alongeer ngaanga

re kke assowaali.

Mwaal we aa mw66te16 bwe aa sem­

waaylo mwirimwiril igha es66r s6ghul oro.

Ll61 yaal mw6mmw66t nge aa ira, "Aramas

kka re tipilap nge rese kke scbuungi meta

ghatchuur."

~

·~

~ ~ ·-

Eschay ghul66gh e kke petchaay

schagh alongal rHalil. Aa ghal mengiy

ebwe faisil yaal ebwe kke schuuschuul6

mmwal alal. Aa weriir tchoor siibwa me

schnol leghelegh. Ghuloogh we aa ira, 11 Aak, raa ghi bwutey siibwa kkelaal'.

Rebwele ghi mwatiigha reel usch66sch .

Ibwe faisil yiiy lli uschiiy nge sch661

leghelegh laal ess6bw weriyey?" Gbul66gh

we aa ghal mwootol mangamang,

Bwughi aa manngali ghilil siibwa we

e maal6 meleyil walawal. Aa 16 bwughi

ghilil we, nge aa uti bwe ebwe bwongol6.

Roschotiw nge ghuloogh we aa bwaluwta

miliwe ghilil siibwa w661. Ghul66gh we

aa 16 fitilong leyir sibwa kkewe.

Siibwa kkewe raa mangi1 bwe ghuloogh we

nge bwal eschay siibwa .

Alongal raalil nge ghuloogh we aa

ghal 111 uschaal siibwa. School leghelegh

we ese bwal kke maafi miliwe ghul66gh we

e ghal feeri.

7

8

Ebwong, nge mwaal yeel aa isaliirilong

siibwa kkewe layul 1161 ghollal . Sch66-

limwal aa akkuleew bwe ebwe liiy eschay

bwe uscbaar 1161 bwongil laal. Mwaal we

aa bwughi pekk nge aa mwet ngali ghollal

we. Aa ghal ukku bwe aa kke affil ifa

maal ye e bwutey. Iwe, mwaal we aa

pekkiiy maal we afiliyal. Nge saabw

siibwa miliwe e pekkiil6! Maal we e ghi

bwutey nge ghul66gh we?

Iwe, ghu166gh raa ghuleey bwe ese

ghatch ubwe feerughu16 bwe yeel maal we

saabw yeel. ~ ~ (d ~

Eew 1lingil raal e ghil ttil alet.

Akk~isch~y J&~ng re kke ghirighirilong

milikkila aleer 1161 imweer bwe rcbwe

ammwelaal6. Eschay taagha e ghal ukkur

oroor leeng kkewe. E ghal maal me kkeel. E weriir leeng bwe raa ghil

tarabwaagho nge es66r meLa mereel.

Mmaset~ e e w r''lil nge aa f~r mala­

mal. L66ng kkewe me taagha we raa toolong

6pwol6. Malumal e ghulaar r~wril. E

: _- .~-- lfp~ar.ele._ y alongal mi likka e lo wool faluw ~~~~~~~ ~ -~. Aa clerallil Df~C malamal aa mwetesan-

~~~~~~~~~~i ~;~r ~ g11r. ~~~ ~~ m

L~~ng kkewe me taagha we raa bwal

toowow me leeliyeer. Taagha we aa weriir

l~eng kkewe bwe re schiwel bwutiy scbagh,

nge ij aa iar ghil schuuscbuul6. Aa ghal

falngaljir 166ng kkewe igha re ghal

mwungo. Aa ghil petchaay. Ese bwungi

reel yaal Calngiliir nge aa ira bwe,

"Emmwel owbwe ngotto eghus aley? Yaa ghil

petchaay!"

Bwe meta? Use jsiis mwungo ighiwe

esaal malamal mwo?"

"Ehe," Taagha we aa ira. "Yaa ghil

ti:iulo reel yaay maal me kkeel. If

'' Iwe nge meet ? 11 Leeng kkewe raa ira.

"Ulo lo reel y66mw maal me kkeel bwe

aamfun aybwe malaw reel meta ay feeri.

Eso6r ipital y66mw kke ukkur schagh alon­

gal ri~l. bwe ila nge ubwe feiyebwut.

9

10

Qf)0wfitf{i~@ fh]fg

fPg&gJJg3

Re lollo ruschay maal. Eschay

sowfing me eschay pelepel. Maal kka

ruschay, nge re lollo leeset.

Alangal raalil nge sowfang yeel

e kke 16 ghutfetal mwongo igha ebwe

schuuschu meiye. Ebwe 16 sefaaleto ng£

pelepel we e ghal soghopelepelfetal

schagh.

Eew raalil nge sowfang we aa aiyeg

"~1eta woo? Usu kke mwongo?" Nge peler;

we a a ira, "Bwe fei ta? Awer, ngaang

mal kke mwongo."

11 Nge meta use kke lo ghutfetal

mwongo reel?'' Sowfang we aa bwal

aiyeghiiy. Bwughi pelepel we aa bwal

wali. "Ighal uti schagh fongosch, bwe schagh e ghal itutturapeto mwongo reey

Iwe, sowfang we aa allughul6. Iwe

pelepel we aa ghal lollo schagh bwe

milikka f6ngosch e iturupaato nge aa

ghal angi.

Bwughi fiil cew, nge aa liiwell6

faraghil f6ngosch. Iwe pelepel we aa

gbal mwongo schagh milikka e schuungi

mell61 ppi. Aa ghatch bwungiyal reel

yaal kke iwe schagh alal, bweigha

f6ngosch aa liiwelld yaal f6righ.

Pelcpel we aa ghal sow pctchaay. Ssnghul

schagh igha esc schuuschuulcS mwongo

me ighiwe e kke lollo iye.

Sowf5ng we aa bwal 16 sefialeto me

yaal mat, bweigha e 16 ghal ghutfetal

millE=> ebwe ani. Nge aa i.ra, "Meta?

Ngete eweecy waa semwaay?11 Pelepel we

aa ira, "Meet, nge yaa peppetchaay schagh

bwe ese yoorolo mwongo igaal. 11 Iwe,

sowfang WP aa bwal ira, "Ngete iwe u ira bwe

u ghal mwommwongo schagh mereel iturupa-

aya 1 f ongosch."

Iwe, pelepel we aa manngali kkepas

we e ira, nge aa ghil saiw.

Bwughi, pelepel we aa ghuleeyl6 bwe

saabw alongal raalil, nge mwongo ebwe

kke tooto reel. Ii e pwal ghal 16 ghut­

fetal.

Iwe, weewel tittillap yeel nge sibwe

ira, 11 Ngare sibwe s6gh6pelepelfetal

schagh nge s1bwe maal petchaay. Nge

ngare sibwe sowfangfetal nge sibwe mat."

1 1

-

. ,. J

...

AlNO 3Sfl A'r.i'\.8rll