~JNlVEft51TY OF HAWAII ll8RAAY · Eschay ghu166gh e ghal faragh leyil walawal, me ileiyal kkanni....
Transcript of ~JNlVEft51TY OF HAWAII ll8RAAY · Eschay ghu166gh e ghal faragh leyil walawal, me ileiyal kkanni....
Translated by:
Ghuldogh Me Ngelul ...................... by: Anna K. Somol
Li yon Me Gheesch .. . . . .. .. . . .. . . .. .. . . . by: Guada 1 upe T. Eugenio
Ngaanga Me Soghu 1 Oro .. .. .. . . . . . . . . . by: Carmen Tanaka and Rita Castro
Ghulciogh Llol Ghilil Siibwa ....... .. .. by: Vincente Mettao
Taagha Me Leeng ...... .. ....... .. ... .. .... by: Cynthia lginoef
Sowfang Me Pelepel ..................... by: David Omar
Illustrated by: Donald Buchholz Deby Nakamura
NOTICE THESE PILOT TEST MATERIALS ARE FOR EXPERIMENTAL
USE ONLY AND MAY NOT BE REPRODUCED WITHOUT WRITTEN PERMISSION FROM THE PALM DEVELOPMENT CENTER
MAY'BO
Th4".'if' I 1lot 1'11.&t rr1al& w•rP l•fOl111tf'd s-1n.suan\ tll • Gr-a.nt frtlft th•'' s. tjffi cf' of Education , Oep.a.ruart1l o f tte-•1th. Educ::tt 'on • nd We lt • ..... Howeov~r, tr.c op1n1. n• ir•r · r clfi~d ~Pre1n 11·• nnt fl~C'f'lldtlly h·rlr 01 pv~lt h, o r 1x::ll. 1• or t~t- i:.~ 'r. (fH't> nt t-:d,11.;tr.1,.on, and ni.: o tfJ.-ct•l t•nd~a1te•ment L..y ttw ·:.s 011l r,~ .:.1t 1.ducdtLon lhpuld be lnh•1 ft""t.
Thas. ptlll"lll!ltf')af\' puolu-4t1un "'• ' t·toduc~~ v1th hmds pr01o· ltd by the; lhltn•hhL -.::d.1•.ffi.::-u Act. 1'itlr VII of t.hl:' [ JP1t1t"r1t..._l' J- 1t.nd St-•·,.,rntarr· Ld1J•:ott i.on Act ot lCJb~. &1'
Htc>ndpd by Publ H l.•w I) J 380
Produ, ,.4 8'(
l'ACIFI C Akl:A t.A.'lGt;Ar.£5 KA.T£Rl "!.S t·EV£tDP?CDl'T "4 Uft'£fl SOCtAI, [ ILN• -~ kfStAlo'-H lNST1TU1'E 2424 K.id~ W•y, Paf'tflu• ?lJ, l.'ntv,.to.ty o !M•1ot111i •t.,..no. tlonol ul u, HaW•i l 96822
.
Eschay ghu166gh e ghal faragh leyil
walawal, me ileiyal kkanni.
eew tollay ye e scbeeghit.
yeel nge eyoor sascbdgb.
E ngascheey
Faal tollay
Ghul66gb we aa ialetiw 1161
sasch6gh yeel nge aa weri ng~ldl. Aa
mengi bwe bwal eschay ghul66gh miliwe
ngelul. Ghu166gh we 1161 schaal e bwal
ileiyil kkanni, nge e ghil tumw6gh616
me mmwal kkanni we ileiyal. Iwe ghul66gh
yeel aa bwal mwuscheleeti kkanni we 1161
schaal. Bwelle aal tipilap, ghul66gh yeel
aa mengi bwe ebwe bwughi kkanni we llol
saschugh. Aa ghal nguungu ngali ghuloogh
we 1161 schaal . Igha ghul66gh we 1161
schaal ese kke palawali, aa mengi meta ye
ebwe feeri ngali. E ghi mwuscheleeti
kanni we 1161 schaal.
1
2
Ghul66gh yeel aa maldghu~wl6 kkanni
we e kke ileey. Aa sugbiil6 awal bwe
ebwe yerengu ghul66gh we 1161 schaal. Aa
ttorolonb 1161 schaal we, nge ese lo
kkanni we e weriilong. Ngelul schagh
miliwe e urj. Iwe kkanni we mwo uschaal
nge aa bwal ppung singi mell61 sassch~gh
we.
Iwe, sibwe ira, bwPlle rePl yaal tipi
lap me tottoronngow, aa toowow ese yoorolo
uschaal kkanni.
.---.
Eral nge gheesch yeel f attabweta
w661 paayil eschay liyoon ye e ghal maydr.
Bwughi, liyoon yeel aa schimwita. Aa ghi
soong w661 gheesch we. Aa torofi bwe
ebwelP uscheey.
IwE>, gheesch we aa akkabwasata, "Olo
muul, ese bwa1 nng6w mille i f~~ri! Lig
hitayayl6! Ibwe kke memmengugh schagh!
Faal eew nge ibwe abw6suuwl6!"
Aal kkepas gheesch we nge e ghi
affas mereel liyoon we. E mengi bwe,
''MP gha 1 ghi tighi ti 1 eschay gheesch nge
emmwel ngali bwe, ebwe feeri ngaliyay
milleel?" Iwe, liyoon we aa lighitaal6
gheesch we.
Eew raalil, nge liyoon we aa yo 1161
eew loosu. Bwughi, liyoon we aa ghi
akkabwas. Gheesch we aa rongorong yaal
akkabwas. Gheesch we aa fattabwel6 piipiiy
liyoon we. Aa scbuungiilo bwe aa yo 1161
loosuul sussubwul maal.
3
4
Iwe, gheesch we aa menngeli miliwe e
pwol ngeli liyoon we. Bwughi, aa ghuuw
me ghuuw loosu we. Bwughiischagh,
aa ghopelo saal we . Liyoon we a llussuwow.
Iwe, liyoon we aa menngeli miliwe
mwaliyal ngeli gheesch we. Aa ghi
ghilissow ngeli gheesch we. Bwughi raa
ghi abwiibwi fengel.
Iwe liyoon we aa ghuleey bwe maleg
hikki t emmwel rebwe feeri mille malet6tt6-
mwogh ese mmwel ngeliir.
-\ '\ E lollo eschal mwail me lay~l
ngaanga. Ngaan~a ye layGl nge e kke
s6ghul oro alongal raal. Bwughiischagh
aa ghi ghatch yaal lollo mwi'l we reel
ngaanga we layul. Aramasal faluw we raa
pungul ira fengelliiy bwe mwaal yeel nge
e ghi welebwu.
Eral nge aa mengii bwe cbwele liil6
ngaanga we. Aa toowow mell61 iimw we
imwal nge aa mwetel6 reel leliyel ngaanga
we. Aa subwuriita ngaanga we lay61, nge
a.a piipiiy mwo. Aa ira bwe, "Taamwo i
liil6 ngaanga yeel, ngc ellet bwe alongal
llol ubwal nge soghul oro. Ila, nge ibwe
toowow bwe eschay aramas rikku e imweimw
palaszo!"
Iwe aa gbi raara mengimengil ngare
ebw~ liil6 ngare ess6bw liil6. Nge e ghi
maamaaw schagb bwe ebwe ljil6 bwelle yaal
tipilap.
Igha ebwele liilo, nge aa ghommwal
sang mwo bwe e ghi faiyeew ngaanga we
layul. Nge meta sibwe ira? 11 Bwelle ¥aa.l
tipilap mille e ataraal6 yaal faiy,~w bwe
e afaraata tipilapal!"
5
6
Iwe, aa liilo ngaanga we. Aa
tilingiilo ubwal. Nge 1161 yaal tatta
rabwaghooli ngaanga we, nge aa ghi
meseigh igha ebwele ghi ssogh schoowaral
mewel faluw. Nge u ghuleey meta e
schuungi mellol ubwal ngaanga we? Esoor
bwe soghul kka schagb alongeer ngaanga
re kke assowaali.
Mwaal we aa mw66te16 bwe aa sem
waaylo mwirimwiril igha es66r s6ghul oro.
Ll61 yaal mw6mmw66t nge aa ira, "Aramas
kka re tipilap nge rese kke scbuungi meta
ghatchuur."
~
·~
~ ~ ·-
Eschay ghul66gh e kke petchaay
schagh alongal rHalil. Aa ghal mengiy
ebwe faisil yaal ebwe kke schuuschuul6
mmwal alal. Aa weriir tchoor siibwa me
schnol leghelegh. Ghuloogh we aa ira, 11 Aak, raa ghi bwutey siibwa kkelaal'.
Rebwele ghi mwatiigha reel usch66sch .
Ibwe faisil yiiy lli uschiiy nge sch661
leghelegh laal ess6bw weriyey?" Gbul66gh
we aa ghal mwootol mangamang,
Bwughi aa manngali ghilil siibwa we
e maal6 meleyil walawal. Aa 16 bwughi
ghilil we, nge aa uti bwe ebwe bwongol6.
Roschotiw nge ghuloogh we aa bwaluwta
miliwe ghilil siibwa w661. Ghul66gh we
aa 16 fitilong leyir sibwa kkewe.
Siibwa kkewe raa mangi1 bwe ghuloogh we
nge bwal eschay siibwa .
Alongal raalil nge ghuloogh we aa
ghal 111 uschaal siibwa. School leghelegh
we ese bwal kke maafi miliwe ghul66gh we
e ghal feeri.
7
8
Ebwong, nge mwaal yeel aa isaliirilong
siibwa kkewe layul 1161 ghollal . Sch66-
limwal aa akkuleew bwe ebwe liiy eschay
bwe uscbaar 1161 bwongil laal. Mwaal we
aa bwughi pekk nge aa mwet ngali ghollal
we. Aa ghal ukku bwe aa kke affil ifa
maal ye e bwutey. Iwe, mwaal we aa
pekkiiy maal we afiliyal. Nge saabw
siibwa miliwe e pekkiil6! Maal we e ghi
bwutey nge ghul66gh we?
Iwe, ghu166gh raa ghuleey bwe ese
ghatch ubwe feerughu16 bwe yeel maal we
saabw yeel. ~ ~ (d ~
Eew 1lingil raal e ghil ttil alet.
Akk~isch~y J&~ng re kke ghirighirilong
milikkila aleer 1161 imweer bwe rcbwe
ammwelaal6. Eschay taagha e ghal ukkur
oroor leeng kkewe. E ghal maal me kkeel. E weriir leeng bwe raa ghil
tarabwaagho nge es66r meLa mereel.
Mmaset~ e e w r''lil nge aa f~r mala
mal. L66ng kkewe me taagha we raa toolong
6pwol6. Malumal e ghulaar r~wril. E
: _- .~-- lfp~ar.ele._ y alongal mi likka e lo wool faluw ~~~~~~~ ~ -~. Aa clerallil Df~C malamal aa mwetesan-
~~~~~~~~~~i ~;~r ~ g11r. ~~~ ~~ m
L~~ng kkewe me taagha we raa bwal
toowow me leeliyeer. Taagha we aa weriir
l~eng kkewe bwe re schiwel bwutiy scbagh,
nge ij aa iar ghil schuuscbuul6. Aa ghal
falngaljir 166ng kkewe igha re ghal
mwungo. Aa ghil petchaay. Ese bwungi
reel yaal Calngiliir nge aa ira bwe,
"Emmwel owbwe ngotto eghus aley? Yaa ghil
petchaay!"
Bwe meta? Use jsiis mwungo ighiwe
esaal malamal mwo?"
"Ehe," Taagha we aa ira. "Yaa ghil
ti:iulo reel yaay maal me kkeel. If
'' Iwe nge meet ? 11 Leeng kkewe raa ira.
"Ulo lo reel y66mw maal me kkeel bwe
aamfun aybwe malaw reel meta ay feeri.
Eso6r ipital y66mw kke ukkur schagh alon
gal ri~l. bwe ila nge ubwe feiyebwut.
9
10
Qf)0wfitf{i~@ fh]fg
fPg&gJJg3
Re lollo ruschay maal. Eschay
sowfing me eschay pelepel. Maal kka
ruschay, nge re lollo leeset.
Alangal raalil nge sowfang yeel
e kke 16 ghutfetal mwongo igha ebwe
schuuschu meiye. Ebwe 16 sefaaleto ng£
pelepel we e ghal soghopelepelfetal
schagh.
Eew raalil nge sowfang we aa aiyeg
"~1eta woo? Usu kke mwongo?" Nge peler;
we a a ira, "Bwe fei ta? Awer, ngaang
mal kke mwongo."
11 Nge meta use kke lo ghutfetal
mwongo reel?'' Sowfang we aa bwal
aiyeghiiy. Bwughi pelepel we aa bwal
wali. "Ighal uti schagh fongosch, bwe schagh e ghal itutturapeto mwongo reey
Iwe, sowfang we aa allughul6. Iwe
pelepel we aa ghal lollo schagh bwe
milikka f6ngosch e iturupaato nge aa
ghal angi.
Bwughi fiil cew, nge aa liiwell6
faraghil f6ngosch. Iwe pelepel we aa
gbal mwongo schagh milikka e schuungi
mell61 ppi. Aa ghatch bwungiyal reel
yaal kke iwe schagh alal, bweigha
f6ngosch aa liiwelld yaal f6righ.
Pelcpel we aa ghal sow pctchaay. Ssnghul
schagh igha esc schuuschuulcS mwongo
me ighiwe e kke lollo iye.
Sowf5ng we aa bwal 16 sefialeto me
yaal mat, bweigha e 16 ghal ghutfetal
millE=> ebwe ani. Nge aa i.ra, "Meta?
Ngete eweecy waa semwaay?11 Pelepel we
aa ira, "Meet, nge yaa peppetchaay schagh
bwe ese yoorolo mwongo igaal. 11 Iwe,
sowfang WP aa bwal ira, "Ngete iwe u ira bwe
u ghal mwommwongo schagh mereel iturupa-
aya 1 f ongosch."
Iwe, pelepel we aa manngali kkepas
we e ira, nge aa ghil saiw.
Bwughi, pelepel we aa ghuleeyl6 bwe
saabw alongal raalil, nge mwongo ebwe
kke tooto reel. Ii e pwal ghal 16 ghut
fetal.
Iwe, weewel tittillap yeel nge sibwe
ira, 11 Ngare sibwe s6gh6pelepelfetal
schagh nge s1bwe maal petchaay. Nge
ngare sibwe sowfangfetal nge sibwe mat."
1 1