INSTITUT ZA MEDICINSKA IEKSPERIMENTALNA FIZIOLOGIJA SO

ANTROPOLOGIJA

MEDICINSKI FAKULTET S K O P J E

UNIVERZITET "SV. KIRIL I METODIJ "

SKOPJE, REPUBLIKA MAKEDONIJA

UNIVERZITET "SV. KIRIL I METODIJ "

SKOPJE, REPUBLIKA MAKEDONIJA

1. Gradba i funkcija na nerven sistem 2. Senzitiven i motoren nerven sistem 3. Refleksi 4. Osnovni bolesti na nervniot sistem Prof. D-r Lidija Todorovska

Nervnata kletka (nevron, Nervnata kletka (nevron, nevrocit) nevrocit) e osnovna kletka na nervnoto e osnovna kletka na nervnoto tkivo. tkivo.

Sostavni delovi na nevronot Sostavni delovi na nevronot se:se:A. A. Kleto~no telo (soma)Kleto~no telo (soma)B. B. Prodol`etoci:Prodol`etoci: -kratki prodol`etoci -kratki prodol`etoci -- dendritidendriti -dolg prodol`etok -dolg prodol`etok –– akson akson (nevrit)(nevrit)

Nervnata kletka (nevron, Nervnata kletka (nevron, nevrocit) nevrocit) e osnovna kletka na nervnoto e osnovna kletka na nervnoto tkivo. tkivo.

Sostavni delovi na nevronot Sostavni delovi na nevronot se:se:A. A. Kleto~no telo (soma)Kleto~no telo (soma)B. B. Prodol`etoci:Prodol`etoci: -kratki prodol`etoci -kratki prodol`etoci -- dendritidendriti -dolg prodol`etok -dolg prodol`etok –– akson akson (nevrit)(nevrit)

Dendriti

Akson

N E V R O N

Kleto~no telo(soma)

1. GRADBA NA NERVNIOT 1. GRADBA NA NERVNIOT SISTEMSISTEM

NERVNA KLETKA NERVNA KLETKA -- NEVRON NEVRON

1. GRADBA NA NERVNIOT 1. GRADBA NA NERVNIOT SISTEMSISTEM

NERVNA KLETKA NERVNA KLETKA -- NEVRON NEVRON

NERVEN SISTEM: 12 MILIJARDI NEVRONI

Kleto~no telo (soma)Kleto~no telo (soma) -- e e centralniot centralniot del na nevronot, koj sodr`i del na nevronot, koj sodr`i citoplazma, citoplazma, jadro i organeli. jadro i organeli.

DendritiDendriti –– se kratki prodol`etoci i se kratki prodol`etoci i zaedno so somata primaat impulsi zaedno so somata primaat impulsi od okolinata, odnosno od drugi od okolinata, odnosno od drugi nevroni. nevroni.

AksonAkson (breg + telo + zavr{no (breg + telo + zavr{no aksonsko aksonsko razgranuvawe) razgranuvawe) –– e dolg prodol`etok e dolg prodol`etok vo koj vo koj se sozdava i se sproveduva nervniot se sozdava i se sproveduva nervniot impuls, impuls, a potoa se predava na nareden a potoa se predava na nareden nevron.nevron.

Vrskata pome|u dva nevrona se Vrskata pome|u dva nevrona se vika vika sinapsa.sinapsa.

Kleto~no telo (soma)Kleto~no telo (soma) -- e e centralniot centralniot del na nevronot, koj sodr`i del na nevronot, koj sodr`i citoplazma, citoplazma, jadro i organeli. jadro i organeli.

DendritiDendriti –– se kratki prodol`etoci i se kratki prodol`etoci i zaedno so somata primaat impulsi zaedno so somata primaat impulsi od okolinata, odnosno od drugi od okolinata, odnosno od drugi nevroni. nevroni.

AksonAkson (breg + telo + zavr{no (breg + telo + zavr{no aksonsko aksonsko razgranuvawe) razgranuvawe) –– e dolg prodol`etok e dolg prodol`etok vo koj vo koj se sozdava i se sproveduva nervniot se sozdava i se sproveduva nervniot impuls, impuls, a potoa se predava na nareden a potoa se predava na nareden nevron.nevron.

Vrskata pome|u dva nevrona se Vrskata pome|u dva nevrona se vika vika sinapsa.sinapsa.

N E V R O N

Dendriti Kleto~no telo

Aksonski breg

Aksonsko telo

A k s o nA k s o n

Zavr{no aksonskorazgranuvawe

(aksonski zavr{etoci)

Akson

Sinapsa

NERVEN IMPULS

Dendritite i somata Primaat nervni signali od okolni nevroni.

Osnovna karakteristika na nevronot e sposobnosta da sozdava nervni impulsi pod dejstvo na drazba (elektri~na, mehani~ka, hemiska). Do nevronot pristignuvaat nervni impulsi (elektri~ni drazbi) od okolni nevroni, koi nervni impulsi mo`at da bidat ekscitatorni ili inhibitorni.

Ako vo eden moment brojot na inhibitornite impulsi, koi pristignuvaat na eden nevron e pogolem, toga{ vo toj moment, vo nevronot nema da nastane nerven impuls.Sproveduvaweto na nervni impulsi, vo toj moment, }e prestane, no vo naredniot moment ne mora da e taka.

NERVEN IMPULS

Dokolku brojot na ekscitatorni impulsi, koi pristignuvaat na eden nevron (a pristignuvaat na somata i dendritite) e pogolem, toga{ i vo toj nevron }e nastane nerven impuls, {to pretstavuva elektri~na pojava.

Nervniot impuls se sozdava prvo vo po~etniot del na aksonot (aksonski breg), a potoa se sproveduva po celata dol`ina na aksonot se do aksonskite terminali.

Koga nervniot impuls }e stigne do aksonskite terminali, toj mo`e da se prenese na nareden nevron, preku vrskata nare~ena SINAPSA.

NERVEN IMPULS – ELEKTRI^NA POJAVA

Nervniot impul e elektri~na pojava, koja se sostoi od kratkotrajna promena vo rasporedot na jonite (~esti~ki so elektri~en polne`), od dvete strani na kleto~nata membrana na nevronot, so brzo vra}awe na rasporedot na jonite na normala.

MIRUVAWE: vnatre{nata strana na nevronot e (-), a nadvore{nata strana e (+), zaradi pogolema koncentracija na pozitivni Na+ joni nadvor od nevronot, vo sporedba so pozitivni K+ joni, vnatre vo nevronot. Zapomni: Na e NADVOR, toj e ekstracelularen (ekstrakleto~en) jon.

Vnatre

Nadvor

NADRAZNUVAWE: ako se nadrazni nevronot, jonite na Na+ navleguvaat vo nevronot i vnatre{nosta na nevronot stanuva (+). Posle ova, jonite na K+ vedna{ izleguvaat nadvor. Ovaa elektri~na promena pretstavuva NERVEN IMPULS.

Nadvor

VnatreNa+Na+

K+ K+

VRA]AWE VO MIRUVAWE: Nervniot impuls ne trae dolgo. Nabrzo po negovoto sozdavawe spontano nastanuva normalizacija na jonite i toa: Na+ jonite se vra}aat nadvor od kletkata, kade {to normalno treba da bidat, a K+ joni se vra}aat vnatre vo kletkata. Na ovoj na~in nevronot povtorno e vo miruvawe, spremen nova drazba povtorno da predizvika nerven impuls.

Nadvor

Vnatre

Na+ Na+ Na+

K+

K+

Nadvor: ECP Vnatre: ICP

Na+ K+

Na+

K+

Na+ K+

+ -

- +

+ -

+ -

142 mmol/l 140 mmol/l

SINAPSA 1. Nervniot impuls se sproveduva po celata dol`ina na aksonot se do aksonskite zavr{etoci.

2. Vo aksonskite zavr{etoci ima meur~iwa-sinapti~ki vezikuli, ispolneti so molekuli na hemiska materija-nevrotransmiter.

DELOVI NA SINAPSA:

1.Presinapti~ki nevron 2.Sinapti~ka puknatina3.Postsinapti~ki nevron

3. Koga nervniot signal }e dojde do aksonskiot zavr{etok predizvikuva osloboduvawe na nevrotransmiter od meur~iwata, vo sinapti~kata puknatina.

4. Dokolku nevrotransmiterot e ekscitatorengo nadraznuva postsinapti~kiot nevron,no dokolku e inhibitoren nevrotransmiterot postsinapti~kiot nevron nema da se nadrazni.

Sinapsa pretstavuva vrskapome|u dve nervni kletki.Kako se prenesuva nervniotimpuls od edna na druga nervnakletka preku sinapsata opi{ano e po redosled od 1-4.

Najpoznati nevrotransmiteri se: -acetil-holin-adrenalin-noradrenalin-serotonin

TIPOVI NA NERVNI KLETKITIPOVI NA NERVNI KLETKITIPOVI NA NERVNI KLETKITIPOVI NA NERVNI KLETKI

CNS-najniski delovi

Senzitivni nevroni: sproveduvaat nervni impulsi od periferni organi, preku senzitivnite nevroni koi vleguvaatvo sostav na periferniot nerven sistem, se do centralniot nerven sistem (CNS); ipotoa od najniskite delovi na CNS kon najvisokite delovi na CNS. Od najniskite kon najvisokite delovi na CNS nervniteimpulsi se sproveduvaat preku senzitivni nevroni, koi vleguvaat vo sostav na senzitivni nervni pati{ta (vo sostav na CNS nema nervi tuku nervni pati{ta).Poradi ova mo`e da se ka`e deka niz senzitivni nevroni nervnite imupli se sproveduvaat vo nagoren pravec. Periferija

Preku senzitivni nevroni, koi vleguvaat vo sostav na perifernite nervi

Preku senzitivni nevroni, koi vleguvaat vo sostav na senzitivni nervni pati{ta na CNS.

CNS: najvisoki delovi

CNS-najniski delovi

Motorni nevroni: sproveduvaat nervni impulsi od najvisokite delovi na CNS do najniskite delovi na CNS. Ovie nervni impulsi se sproveduvaat preku motorni nevroni koi vleguvaat vo sostav na motorni nervni pati{ta na CNS. Potoa, od najniskite delovi na CNS nervnite impulsi se sproveduvaat preku motorni nevroni, koi vleguvaat vo sostav na perifrni nervi, se do periferijata, odnosno do perifernite tkiva i organi. Poradi ova mo`e da se ka`e deka niz Motorni nevroni nervnite imupli se sproveduvaat vo nadolen pravec.

CNS: najvisoki delovi

Periferija

Preku motorni nevroni, koi vleguvaat vo sostav na perifernite nervi

Preku senzitivni nevroni, koi vleguvaat vo sostav na motorni nervni pati{ta na CNS.

TIPOVI NA NERVNI KLETKITIPOVI NA NERVNI KLETKITIPOVI NA NERVNI KLETKITIPOVI NA NERVNI KLETKI

CNS

Periferen nerv

Periferen organ

Periferen nerv

Senzitivni nervni pati{ta niz CNS

Periferen nerv

Motorni nervni pati{ta niz CNS

Senzitivni imotorni nevroni

Periferen nerv

CENTRALEN I PERIFEREN NERVEN CENTRALEN I PERIFEREN NERVEN SISTEM SISTEM -- ANATOMSKA PODELBA ANATOMSKA PODELBA

CENTRALEN I PERIFEREN NERVEN CENTRALEN I PERIFEREN NERVEN SISTEM SISTEM -- ANATOMSKA PODELBA ANATOMSKA PODELBA

A. CNS- centralen nerven centralen nerven sistem:sistem:1. ^erepen mozok1. ^erepen mozok2. Rbeten mozok (2. Rbeten mozok (medulla medulla spinalisspinalis))

B. PNS- periferen nerven periferen nerven sistem:sistem: Sostaven od periferni nervi: Sostaven od periferni nervi: 1. Kranijalni periferni nervi1. Kranijalni periferni nervi2. Spinalni periferni nervi 2. Spinalni periferni nervi

A. CNS- centralen nerven centralen nerven sistem:sistem:1. ^erepen mozok1. ^erepen mozok2. Rbeten mozok (2. Rbeten mozok (medulla medulla spinalisspinalis))

B. PNS- periferen nerven periferen nerven sistem:sistem: Sostaven od periferni nervi: Sostaven od periferni nervi: 1. Kranijalni periferni nervi1. Kranijalni periferni nervi2. Spinalni periferni nervi 2. Spinalni periferni nervi

^erepen mozok

^erepniot mozok ja ispolnuva ~erepnatapraznina, a negovisostavni delovi se:1. Golem mozok(telencephalon, cerebrum)2. Me|umozok(diencephalon): -thalamus -hypothalamus3. Mal mozok(cerebellum)4. Mozo~no steblo: -mezencephalon -pons -medulla oblongata

Telencephalon

A. CENTRALEN NERVEN SISTEM A. CENTRALEN NERVEN SISTEM - -

^EREPEN MOZOK ^EREPEN MOZOK A. CENTRALEN NERVEN SISTEM A. CENTRALEN NERVEN SISTEM - -

^EREPEN MOZOK ^EREPEN MOZOK

Rbeten mozok (medulla spinalis, MS)

Rbetniot mozok gi ispolnuva gornite dve tretini od rbetniot kanal. Rbetniot mozok e podelen na 31 segment (horizontalni delovi), od koi:1. 8 se cervikalni (vratni);2. 12 se torakalni (gradni);3. 5 se lumbalni (slabinski);4. 5 se sakralni (trti~ni);5. 1 e kokcigielen.MS zavr{uva vo nivo na L1/2 so conus medularis, od koj izleguva cauda equina.

A. CENTRALEN NERVEN SISTEM A. CENTRALEN NERVEN SISTEM –– 'RBETEN MOZOK ('RBETEN MOZOK (MEDULLA SPINALISMEDULLA SPINALIS))

A. CENTRALEN NERVEN SISTEM A. CENTRALEN NERVEN SISTEM –– 'RBETEN MOZOK ('RBETEN MOZOK (MEDULLA SPINALISMEDULLA SPINALIS))

GRADBA NA RBETEN MOZOKGRADBA NA RBETEN MOZOK

Na transverzalen presek se gledaat dva sloja:Na transverzalen presek se gledaat dva sloja: a) nadvore{en - bela masa ili a) nadvore{en - bela masa ili substantia alba,substantia alba, izgradena od izgradena od

aksoni na aksoni na dolgi nervni pati{ta na CNS; i dolgi nervni pati{ta na CNS; i b) vnatre{en b) vnatre{en -- siva masa ili siva masa ili substantia grisea:substantia grisea:

Siva masaSiva masa

Bela masaBela masa

CanalisCanaliscentraliscentralis

Cornu posteriorCornu posterior((senzitivensenzitiven))

Cornu anteriorCornu anterior((motorenmotoren))

Cornu lateralisCornu lateralis((vegetativenvegetativen))

1. Predni, motorni rogovi:1. Predni, motorni rogovi: od niv izleguvaat motonevroni na od niv izleguvaat motonevroni na periferni periferni

nervi, koi inerviraat skeletni muskulinervi, koi inerviraat skeletni muskuli. . 22.. Lateralni, vegetativni rogovi:Lateralni, vegetativni rogovi: od niv izleguvaat od niv izleguvaat

pregangliskipregangliskivegetativni nervni vlakna, koi inerviraat vnatre{ni organi. vegetativni nervni vlakna, koi inerviraat vnatre{ni organi. 3. Zadni, senzitivni rogovi:3. Zadni, senzitivni rogovi: vo niv zavr{uvaat senzitivni vo niv zavr{uvaat senzitivni

nevroni nanevroni naperifernite nervi.perifernite nervi. 4. Internevroni:4. Internevroni: mali nervni kletki celosno smesteni vo mali nervni kletki celosno smesteni vo

sivata masa,sivata masa,povrzuvaat razni delovi na povrzuvaat razni delovi na MSMS i prenesuvaat signali od eden i prenesuvaat signali od eden

do drug del.do drug del.

A. PNS- periferen nerven sistem:1. Spinalni nervi2. Kranijalni nervi

A. PNS- periferen nerven sistem:1. Spinalni nervi2. Kranijalni nervi

Perifernite nervi mo`at da bidat izgradeni od tri vida na nevroni:1. Somatski motorni nevroni, za motorna inervacija na skeletni muskuli;2. Somatski senzitivni nevroni, za senzitivna inervacija na del od teloto (ko`a-dermatom) ili na vnatre{en organ;3. Vegetativni nevroni (predgangliski i postgangliski nevroni) za inervacijana vnatre{ni organi, koi go so~inuvaatvegetativniot nerven sistem.

B. PNS- periferen nerven periferen nerven sistem:sistem: Sostaven od periferni nervi: Sostaven od periferni nervi: 1. Kranijalni periferni nervi1. Kranijalni periferni nervi2. Spinalni periferni nervi 2. Spinalni periferni nervi

B. PNS- periferen nerven periferen nerven sistem:sistem: Sostaven od periferni nervi: Sostaven od periferni nervi: 1. Kranijalni periferni nervi1. Kranijalni periferni nervi2. Spinalni periferni nervi 2. Spinalni periferni nervi

CENTRALEN I PERIFEREN NERVEN SISTEMCENTRALEN I PERIFEREN NERVEN SISTEMCENTRALEN I PERIFEREN NERVEN SISTEMCENTRALEN I PERIFEREN NERVEN SISTEM

A. PNS- periferen nerven sistem:1. Spinalni nervi2. Kranijalni nervi

A. PNS- periferen nerven sistem:1. Spinalni nervi2. Kranijalni nervi

CENTRALEN I PERIFEREN NERVEN SISTEMCENTRALEN I PERIFEREN NERVEN SISTEMCENTRALEN I PERIFEREN NERVEN SISTEMCENTRALEN I PERIFEREN NERVEN SISTEM

Spinalni nervi

SPINALNI NERVI:: Od 31 spinalen segment izleguvaat 31 Od 31 spinalen segment izleguvaat 31 par na par na spinalni nervi (8 cervikalni, 12 spinalni nervi (8 cervikalni, 12 torakalni, torakalni, po 5 lumbalni i sakralni, i 1 po 5 lumbalni i sakralni, i 1 kokcigealen).kokcigealen).

Spinalnite nervi se del od periferniot Spinalnite nervi se del od periferniot nerven sistem, a obezbeduvaat:nerven sistem, a obezbeduvaat:

-motorna inervacija na skeletnite -motorna inervacija na skeletnite muskuli na muskuli na trupot i ekstremitetite;trupot i ekstremitetite;

-senzitivna inervacija na trupot i -senzitivna inervacija na trupot i ekstremitetite; iekstremitetite; i

-vegetativna inervacija na onie -vegetativna inervacija na onie vnatre{ni vnatre{ni organi koi se smesteni vo gradnata, organi koi se smesteni vo gradnata, stoma~nata i karli~nata praznina. stoma~nata i karli~nata praznina.

SPINALNI NERVI:: Od 31 spinalen segment izleguvaat 31 Od 31 spinalen segment izleguvaat 31 par na par na spinalni nervi (8 cervikalni, 12 spinalni nervi (8 cervikalni, 12 torakalni, torakalni, po 5 lumbalni i sakralni, i 1 po 5 lumbalni i sakralni, i 1 kokcigealen).kokcigealen).

Spinalnite nervi se del od periferniot Spinalnite nervi se del od periferniot nerven sistem, a obezbeduvaat:nerven sistem, a obezbeduvaat:

-motorna inervacija na skeletnite -motorna inervacija na skeletnite muskuli na muskuli na trupot i ekstremitetite;trupot i ekstremitetite;

-senzitivna inervacija na trupot i -senzitivna inervacija na trupot i ekstremitetite; iekstremitetite; i

-vegetativna inervacija na onie -vegetativna inervacija na onie vnatre{ni vnatre{ni organi koi se smesteni vo gradnata, organi koi se smesteni vo gradnata, stoma~nata i karli~nata praznina. stoma~nata i karli~nata praznina.

A. PNS- periferen nerven sistem:1. Spinalni nervi2. Kranijalni nervi

A. PNS- periferen nerven sistem:1. Spinalni nervi2. Kranijalni nervi

CENTRALEN I PERIFEREN NERVEN SISTEMCENTRALEN I PERIFEREN NERVEN SISTEMCENTRALEN I PERIFEREN NERVEN SISTEMCENTRALEN I PERIFEREN NERVEN SISTEM

Kranijalni nerviKRANIJALNI NERVI:: Za razlika od spinalnite periferni nervi Za razlika od spinalnite periferni nervi koi koi zapo~nuvaat od rbetniot mozok, zapo~nuvaat od rbetniot mozok, kranijalnite kranijalnite periferni nervi zapo~nuvaat od razni periferni nervi zapo~nuvaat od razni nivoa na nivoa na mozo~noto steblo. mozo~noto steblo. Kranijalnite nervi obezbeduvaat:Kranijalnite nervi obezbeduvaat:

-motorna inervacija na skeletnite -motorna inervacija na skeletnite muskuli na muskuli na glavata i vratot;glavata i vratot;

-senzitivna inervacija na glavata i -senzitivna inervacija na glavata i vratot; ivratot; i

-vegetativna inervacija na onie -vegetativna inervacija na onie vnatre{ni vnatre{ni organi koi se smesteni vo glavata i organi koi se smesteni vo glavata i vratot. vratot.

KRANIJALNI NERVI:: Za razlika od spinalnite periferni nervi Za razlika od spinalnite periferni nervi koi koi zapo~nuvaat od rbetniot mozok, zapo~nuvaat od rbetniot mozok, kranijalnite kranijalnite periferni nervi zapo~nuvaat od razni periferni nervi zapo~nuvaat od razni nivoa na nivoa na mozo~noto steblo. mozo~noto steblo. Kranijalnite nervi obezbeduvaat:Kranijalnite nervi obezbeduvaat:

-motorna inervacija na skeletnite -motorna inervacija na skeletnite muskuli na muskuli na glavata i vratot;glavata i vratot;

-senzitivna inervacija na glavata i -senzitivna inervacija na glavata i vratot; ivratot; i

-vegetativna inervacija na onie -vegetativna inervacija na onie vnatre{ni vnatre{ni organi koi se smesteni vo glavata i organi koi se smesteni vo glavata i vratot. vratot.

2. SENZITIVEN I MOTOREN NERVEN SISTEM 2. SENZITIVEN I MOTOREN NERVEN SISTEM – – FUNKCII NA NERVNIOT SISTEMFUNKCII NA NERVNIOT SISTEM

2. SENZITIVEN I MOTOREN NERVEN SISTEM 2. SENZITIVEN I MOTOREN NERVEN SISTEM – – FUNKCII NA NERVNIOT SISTEMFUNKCII NA NERVNIOT SISTEM

Od aspekt na funkciite na nervniot sistem, toj se deli na Od aspekt na funkciite na nervniot sistem, toj se deli na senzitiven i senzitiven i motoren nerven sistem. motoren nerven sistem.

Senzitivniot nerven sistem go so~inuvaat slednite delovi:Senzitivniot nerven sistem go so~inuvaat slednite delovi:1. Osetni telca-receptori, smesteni vo ko`a i sluznici; yidot 1. Osetni telca-receptori, smesteni vo ko`a i sluznici; yidot na na vnatre{nite organi; muskulite i vo specijalizirani setilni vnatre{nite organi; muskulite i vo specijalizirani setilni organi (za organi (za vid, sluh, vkus, miris i ramnote`a);vid, sluh, vkus, miris i ramnote`a);

2.Senzitivnite nervni vlakna, koi vleguvaat vo sostav na 2.Senzitivnite nervni vlakna, koi vleguvaat vo sostav na perifernite perifernite nervi, a gi prenesuvaat drazbite od receptorite vo CNS;nervi, a gi prenesuvaat drazbite od receptorite vo CNS;

3. Dolgi senzitivni pati{ta na CNS (nagorni, 3. Dolgi senzitivni pati{ta na CNS (nagorni, aferentni), koi ponatamu gi sproveduvaat aferentni), koi ponatamu gi sproveduvaat drazbite do razni nervni centri vo CNS, drazbite do razni nervni centri vo CNS, pri {to najvisokoto nivo kade mo`at da pri {to najvisokoto nivo kade mo`at da zavr{at e senzitivniot del od korata na zavr{at e senzitivniot del od korata na golemiot mozok. golemiot mozok.

Od aspekt na funkciite na nervniot sistem, toj se deli na Od aspekt na funkciite na nervniot sistem, toj se deli na senzitiven i senzitiven i motoren nerven sistem. motoren nerven sistem.

Senzitivniot nerven sistem go so~inuvaat slednite delovi:Senzitivniot nerven sistem go so~inuvaat slednite delovi:1. Osetni telca-receptori, smesteni vo ko`a i sluznici; yidot 1. Osetni telca-receptori, smesteni vo ko`a i sluznici; yidot na na vnatre{nite organi; muskulite i vo specijalizirani setilni vnatre{nite organi; muskulite i vo specijalizirani setilni organi (za organi (za vid, sluh, vkus, miris i ramnote`a);vid, sluh, vkus, miris i ramnote`a);

2.Senzitivnite nervni vlakna, koi vleguvaat vo sostav na 2.Senzitivnite nervni vlakna, koi vleguvaat vo sostav na perifernite perifernite nervi, a gi prenesuvaat drazbite od receptorite vo CNS;nervi, a gi prenesuvaat drazbite od receptorite vo CNS;

3. Dolgi senzitivni pati{ta na CNS (nagorni, 3. Dolgi senzitivni pati{ta na CNS (nagorni, aferentni), koi ponatamu gi sproveduvaat aferentni), koi ponatamu gi sproveduvaat drazbite do razni nervni centri vo CNS, drazbite do razni nervni centri vo CNS, pri {to najvisokoto nivo kade mo`at da pri {to najvisokoto nivo kade mo`at da zavr{at e senzitivniot del od korata na zavr{at e senzitivniot del od korata na golemiot mozok. golemiot mozok.

SENZITIVEN NERVEN SISTEMSENZITIVEN NERVEN SISTEMSENZITIVEN NERVEN SISTEMSENZITIVEN NERVEN SISTEM

Osnovni fiziolo{ki funkcii naOsnovni fiziolo{ki funkcii nasenzitivniot nerven sistem se:senzitivniot nerven sistem se:I.I. Postojano da prima drazbi od Postojano da prima drazbi odnadvore{nata sredina, kako i odnadvore{nata sredina, kako i odvnatre{nata sredina (vnatre{ni vnatre{nata sredina (vnatre{ni

organi) soorgani) so{to CNS se obavestuva za {to CNS se obavestuva za

opasnostite koiopasnostite koini pretat od nadvor, kako i za ni pretat od nadvor, kako i za

sostojbata nasostojbata nafunkciite na site vnatre{ni organi. funkciite na site vnatre{ni organi.

IIII.. Vrz osnova na ovie senzitivni Vrz osnova na ovie senzitivni drazbi vodrazbi vo

odredeni nervni centri vo CNS seodredeni nervni centri vo CNS sesozdavaat senzitivni ~uvstva kako sozdavaat senzitivni ~uvstva kako

{to se:{to se:dopir, pritisok, vibracii, bolka, dopir, pritisok, vibracii, bolka,

toplo / toplo / ladno, miris, vkus, gledame, ladno, miris, vkus, gledame,

slu{ame.slu{ame. III.III. Senzitivnite drazbi, pokraj Senzitivnite drazbi, pokraj

senzitivnisenzitivni~uvstva predizvikuvaat i motorni ~uvstva predizvikuvaat i motorni

reakcii, reakcii, so koi ja odr`uvame ramnote`ata na so koi ja odr`uvame ramnote`ata na

teloto,teloto,dvi`ime del od teloto ili celoto telo.dvi`ime del od teloto ili celoto telo.

Motoren Motoren cortexcortex

MSMS

Efektori:Efektori:Muskuli i drugiMuskuli i drugi

vnatre{ni organivnatre{ni organiOdgovorOdgovor

Senzitiven Senzitiven cortexcortex

Bazalni gangliiBazalni ganglii

Mozo~noMozo~nosteblosteblo

Mal mozokMal mozok

ReceptoriReceptoriSenzorni signaliSenzorni signali

IIIIII

2222

33

44

44MSMS

Mozo~noMozo~nosteblosteblo

PMN

PMNPMN

IIII

II

11

33

PMN

M.tractus

PSN

tractus

S.tractus

PMN: periferni motorni nevroniPMN: periferni motorni nevroniPSN: periferni senzitivni nevroniPSN: periferni senzitivni nevroniM.M.tractustractus: motoren pat na CNS : motoren pat na CNS S.S.tractustractus: senzitiven pat na CNS: senzitiven pat na CNS

Senzitiven i motoren nerven sistem.Senzitiven i motoren nerven sistem.

MOTOREN NERVEN SISTEMMOTOREN NERVEN SISTEMMOTOREN NERVEN SISTEMMOTOREN NERVEN SISTEMOsnovni fiziolo{ki funkcii naOsnovni fiziolo{ki funkcii namotorniot nerven sistem se:motorniot nerven sistem se:I.I. Odr`uvawe na ramnote`ata na Odr`uvawe na ramnote`ata na

teloto. teloto.

IIII.. Kontrola vrz dvi`ewata na teloto Kontrola vrz dvi`ewata na teloto (kontrola vrz kontrakciite na (kontrola vrz kontrakciite na

skeletniteskeletnitemuskuli). muskuli).

III.III. Nervna kontrola vrz rabotata na Nervna kontrola vrz rabotata na sitesite

vnatre{ni organi.vnatre{ni organi.

Ovie fiziolo{ki funkcii astanuvaat Ovie fiziolo{ki funkcii astanuvaat takataka

{to drazbite od senzitivniot nerven{to drazbite od senzitivniot nervensistem predizvikuvaat nadraznuvawe sistem predizvikuvaat nadraznuvawe

nanarazni delovi od motorniot nerven razni delovi od motorniot nerven

sistem, asistem, asekoj del od motorniot nerven sekoj del od motorniot nerven

sistem sisistem siima svoi karakteristi~ni motorni ima svoi karakteristi~ni motorni

funkcii.funkcii.

Osnovna CEL na ovie motorni reakcii Osnovna CEL na ovie motorni reakcii e dae da

se odbrani teloto od vlijanie na se odbrani teloto od vlijanie na nekojanekoja

nadvore{na drazba; ili da se vrati nanadvore{na drazba; ili da se vrati nanormala poremetenata funkcija nanormala poremetenata funkcija navnatre{niot organ. vnatre{niot organ.

Motoren Motoren cortexcortex

MSMS

Senzitiven Senzitiven cortexcortex

Bazalni gangliiBazalni ganglii

Mozo~noMozo~nosteblosteblo

Mal mozokMal mozok

ReceptoriReceptoriSenzorni signaliSenzorni signali

IIIIII

2222

33

44

44MSMS

Mozo~noMozo~nosteblosteblo

PMN

PMNPMN

IIII

II

11

33

PMN

M.tractus

PSN

tractus

S.tractus

PMN: periferni motorni nevroniPMN: periferni motorni nevroniPSN: periferni senzitivni nevroniPSN: periferni senzitivni nevroniM.M.tractustractus: motoren pat na CNS : motoren pat na CNS S.S.tractustractus: senzitiven pat na CNS: senzitiven pat na CNS

Senzitiven i motoren nerven sistem.Senzitiven i motoren nerven sistem.

Efektori:Efektori:Muskuli i drugiMuskuli i drugi

vnatre{ni organivnatre{ni organiOdgovorOdgovor

MOTOREN NERVEN SISTEMMOTOREN NERVEN SISTEMMOTOREN NERVEN SISTEMMOTOREN NERVEN SISTEM

1)1) Vegetativen (avtonomen) Vegetativen (avtonomen) motoren sistemmotoren sistem

Sostavni delovi: Sostavni delovi: sympaticus sympaticus ii parasympaticus.parasympaticus.Funkcija:Funkcija: kontrola na funkcijata kontrola na funkcijata

na na vnatre{nite organi preku vnatre{nite organi preku

kontrolakontrolana: kontrakciite na maznite na: kontrakciite na maznite

muskuli muskuli i srceviot muskul i srceviot muskul (nevolevi (nevolevi

muskuli),muskuli), i preku i preku sekrecijata na `lezdite.sekrecijata na `lezdite. Funkcijata se ostvaruva preku Funkcijata se ostvaruva preku vegetativni refleksi.vegetativni refleksi.Efektori: Efektori: mazni muskuli (yidot mazni muskuli (yidot

na na vnatre{nite organi), srcev vnatre{nite organi), srcev

muskul muskul i `lezdi.i `lezdi.Reakcija na efektorot: Reakcija na efektorot: spora.spora.

2)2) Somatski motoren sistem Somatski motoren sistem

Sostavni delovi: Sostavni delovi: motorenmotoren cortex; cortex; motornite, eferentni motornite, eferentni pati{ta napati{ta na

CNS koi site zaedno se ozna~uvaat kako centralen CNS koi site zaedno se ozna~uvaat kako centralen motoren nevronmotoren nevron

(CMN); bazalni ganglii; mal mozok ((CMN); bazalni ganglii; mal mozok (cerebellumcerebellum); mozo~no ); mozo~no steblosteblo

((mezencephalon, pons, medulla oblongatamezencephalon, pons, medulla oblongata), ), rbeten mozokrbeten mozok (medulla (medulla spinalis,spinalis,

MS); MS); i site motorni nervni vlakna koi vleguvaat vo sostav i site motorni nervni vlakna koi vleguvaat vo sostav na na

periferniot nerven sistem, a zaedno se ozna~uvaat kako periferniot nerven sistem, a zaedno se ozna~uvaat kako periferenperiferen

motoren nevron (PMN).motoren nevron (PMN). Funkcija:Funkcija: regulacija na kontrakciite regulacija na kontrakciitena skeletnite muskuli, povrzani so na skeletnite muskuli, povrzani so dvi`ewa dvi`ewa (volevi dvi`ewa)(volevi dvi`ewa) i i odr`uvawe naodr`uvawe naramnote`ata,ramnote`ata, preku kontrakcija na skeleten preku kontrakcija na skeletenmuskul ili promena na negoviot tonus. muskul ili promena na negoviot tonus. Efektori: Efektori: skeletni (volevi) muskuli.skeletni (volevi) muskuli.Reakcija na efektorot: Reakcija na efektorot: brza.brza.

MOTOREN NERVEN SISTEMMOTOREN NERVEN SISTEMMOTOREN NERVEN SISTEMMOTOREN NERVEN SISTEM

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI 3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

Patot po koj se prima drazbata i se odgovara na istata se vika refleksen lak. Toj e sostaven od pet komponenti i toa: receptori niz koi vleguva drazbata vo sistemot, potoa nervnite vlakna koi ja primaat drazbata od receptorot i ja prenesuvaat do soodvetniot centar. Ovie nervni vlakna se senzitivni, odnosno aferentni nervni vlakna. Koga drazbata }e se prenese do centarot koj se nao|a vo centralniot nerven sistem (CNS, kranijalen ili rbeten mozok), nastanuva aktivirawe na motorni nervni kletki t.e. na eferentnite nervni vlakna. Centarot na refleksot se vika refleksen centar, a pretstavuva sinapsa pome|u senzitivnite i motornite nevroni. Motornite nevroni ja prenesuvaat drazbata do efektorite (`lezdite za sekrecija ili do muskulite). Ovie soodvetno reagiraat na drazbata, a nivnata reakcija se vika refleksen odgovor.

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

Drazbata koja gi nadraznuva receptorite (mehani~ka, hemiska, termi~ka i dr.), refleksniot lak (receptorite, aferentnite nervni vlakna, refleksniot centar, eferentnite nervni vlakna i efektorite), kako i refleksniot odgovor na efektorite, zaedno se ozna~uvaat kako REFLEKS. Ako se otstrani eden od komponentite na refleksniot lak (receptorot, centarot ili nervnite vlakna), drazbata nema da predizvika refleksen odgovor.

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

Razlikuvame tri razli~ni grupi na refleksi, pri {to sekoja od ovie grupi ima karakteristi~no fiziolo{ko zna~ewe. Toa se slednite grupi: 1. Dalboki muskulno-tetivni refeleksi. Pretstavuvaat refeksi, kaj koi receptori se muskulni receptori nare~eni proprioreceptori. Pri nadraznuvawe na muskulnite receptori vo eden muskul, se dobiva refleksen odgovor na istiot muskul, odnosno efektor e samiot toj muskul. Refleksniot odgovor se sostoi ili od muskulna kontrakcija, ili od relaksacija na muskulot.

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

Fiziolo{koto zna~ewe na ovie refleksi e odr`uvawe na dol`inata na eden muskul vo fiziolo{ki granici. Dokolku premnogu se skrati muskulot, raste napnatosta vo nego i spontano se aktiviraat receptorite nare~eni golxievi tetivni telca, a kako refleksen odgovor }e nastane relaksacija na muskulot. Dokolku muskulot premnogu se istegne (relaksira), spontano se nadraznuvaat receptorite muskulni vretena i nastanuva skratuvawe na muskulot, odnosno kontrakcija koja go vra}a muskulot na po~etnata dol`ina. Vakvi refleksi mo`e da predizvikame so refleksno ~ekan~e.

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

2. Povr{ni, ko`ni ili sluzoko`ni refleksi. Nastanuvaat ne kako rezultat na draznewe na receptori smesteni vo samite muskuli, tuku kako rezultat na draznewe na receptori vo ko`ata ili vo sluznicite (receptori za dopir, pritisok, termoreceptori, bolka). Ednostavno ka`ano, drazneweto na ko`ata ili sluznicata, predizvikuva kontrakcija (naj~est refleksen odgovor) na skeletni muskuli i toa ne na eden, tuku obi~no na grupa na muskuli. Kaj poslo`enite ko`ni refleksi, kontrakcijata na edna grupa na muskuli agonisti, istovremeno e povrzana so relaksacija na druga grupa na muskuli, antagonisti. Vo ovaa grupa na refleksi spa|aat: refleksot na fleksija-svitkuvawe, refleksor na ekstenzija-ispru`awe; refleksot na ~e{awe; refleksot na ~ekorewe, refleksot na tr~awe i dr.

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

Fiziolo{koto zna~ewe na ovaa grupa na refleksi e fiziolo{ka odbrana na organizmot, pri {to se nastojuva da se otkloni nadraznitelniot faktor, ili da se oddale~i del od teloto ili celoto telo od nadraznitelniot faktor, koj preti da predizvika o{tetuvawe.

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

3. Vegetativni ili visceralni refleksi. Pretstavuvaat refleksi, kaj koi receptorite se visceroreceptori, smesteni vo yidot na vnatre{nite organi. Nadraznuvaweto na ovie receptori predizvikuva refleksna kontrakcija ili relaksacija na yidot na vnatre{niot organ ili zgolemuvawe, odnosno opa|awe na sekrecijata na nekoja `lezda. Efektori na ovie refleksi se maznite muskuli (yidot na vnatre{nite organi), srceto i `lezdite.

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

Fiziolo{koto zna~ewe na ovie refleksi e obezbeduvawe na brza, nevrogena regulacija na rabotata na vnatre{nite organi.

3. REFLEKSI 3. REFLEKSI 3. REFLEKSI 3. REFLEKSI

Nervniot sistem preku refleksni reakcii ja kontrolira funkcijata na vnatre{nite organi. Ovaa kontrola e nesvesna, refleksna kontrola. Od site organi edinstveno skeletnite muskuli mo`at da bidat kontrolirani od strana na mozokot svesno, so u~estvo na na{ata svest-voleva kontrola, no i refleksno bez u~estvo na na{ata svest (dvojna kontrola).

Kora na golemiot mozokSvesna kontrola

Site ostanati delovi na mozokotNesvesna, refleksna kontrola

NEVROLO[KI BOLESTI:1. Povredi na nervniot sistem

2. Vospalenija: meningitis (mozo~ni obvivki), encefalitis (mozo~no tkivo), apces na mozokot nevritisi (periferni nervi) i dr.

3. Tumori

4. Degenerativni bolesti: mnogubrojni, a najpoznata e multipna skleroza.

5. Vaskularni bolesti: tromboza i krvarewa vo mozokot (mozo~en infarkt, t.e. mozo~en udar).

6. Ostanati: demencii, Parkinsonova bolest, epilepsija, razni tipovi na glavobolki i dr.