;fgf]l7dL, eQmk'/ copy of CTEVT bylaws 6th amendment.pdf · Page 4 of 158-0f_ ælgb]{zsÆ eGgfn]...
Transcript of ;fgf]l7dL, eQmk'/ copy of CTEVT bylaws 6th amendment.pdf · Page 4 of 158-0f_ ælgb]{zsÆ eGgfn]...
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\\
sd{rf/L ;]jf, zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL ljlgodfjnL, @)^(
-5}7f}+ ;+zf]wg ;lxt_
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\\
;fgf]l7dL, eQmk'/ .
Page 2 of 158
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\\
sd{rf/L ;]jf, zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL -5}7f}+
;+zf]wg;lxt_ ljlgodfjnL, @)^(
klxnf] ;+zf]wgM
bf]>f] ;+zf]wgM
t]>f] ;+zf]wgM
rf}yf] ;+zf]wgM
kfFrf} ;+zf]wgM
5}7f}+ ;+zf]wgM @)&^÷)&÷@$
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\, sd{rf/L ;]jf zt{ tyf
;'ljwf ;DaGwL ljlgodfjnL, @)^( nfO{ ;+zf]wg ug{ jfG5gLo ePsf]n],
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\ P]g, @)$% sf] bkmf !^ n]
b]xfosf] ljlgodfjnL agfPsf] 5 M–
kl/R5]b – !
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM -!_ oL ljlgodx¿sf] gfd æk|fljlws lzIff
tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\\ sd{rf/L ;]jf, zt{ tyf ;'ljwf
;DaGwL -5}7f}+ ;+zf]wg ;lxt_ ljlgodfjnL @)^( /x]sf] 5 .
-@_ of] ljlgodfjnL g]kfn ;/sf/, lzIff, lj1fg tyf
k|ljlw dGqfnoaf6 :jLs[t ePsf] ldltb]lv k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiffM ljifo jf k|;+un] csf]{ cy{ gnfu]df o; ljlgodfjnLdf
-s_ æclVtof/ k|fKt clwsf/LÆ eGgfn] ljlgod #$ adf]lhd
lgo'lQm ug{ ;Sg] clwsf/L ;Demg' k5{ .
-v_ æclws[t:t/Æ eGgfn] clws[t t[tLo >]0fL / ;f]eGbf
dflysf] >]0fL jf ;f] ;/xsf] >]0fLsf] kb ;Demg' k5{ .
-u_ æcfly{s jif{Æ eGgfn] >fj0f Ps ut]b]lv csf]{ ;fnsf]
cfiff9 d;fGt;Ddsf] cjlw ;Demg' k5{ .
-3_ æcfly{s ljlgodfjnLÆ eGgfn] k|fljlws lzIff tyf
Jofj;flos tfnLd kl/ifb\ cfly{s k|zf;g ;DaGwL
छैठौं संशोधनमा थप गरिएको। छैठौं संशोधन
Page 3 of 158
ljlgodfjnL, @)^@ ;Demg' k5{ . -g]kfn ;/sf/af6
:jLs[t e} nfu" ldlt @)^$÷!)÷@%_
-ª_ æcfof]uÆ eGgfn] g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f @$@ adf]lhd
ul7t nf]s ;]jf cfof]u ;Demg' k5{ .
-r_ æpk;d"xÆ eGgfn] ;]jf cGtu{t /xg] kbsf] sfdsf]
k|s[ltnfO{ cfwf/ dfgL ljefhg ul/Psf ;]jfsf kbx¿sf]
;d"x cGtu{t /xg] pk;d"x ;Demg' k5{ .
-5_ æpkfWoIfÆ eGgfn] kl/ifb\sf] pkfWoIf ;Demg' k5{ .
-h_ æP]gÆ eGgfn] k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd
kl/ifb\ P]g, @)$% ;Demg' k5{ .
-em_ æsd{rf/L ;+3 ;+u7gÆ eGgfn] k|rlnt 6«]8 o'lgog P]g
adf]lhd dfGotf k|fKt k]zfut sd{rf/L ;+3, ;+u7gx?
;Demg' k5{ .
-`_ æsd{rf/LÆ eGgfn] kl/ifbsf] ;]jfsf] kbdf :yfoL ?kdf
axfn /x]sf] JolQm ;Demg' k5{{ . o; zAbn] c:yfoL,
s/f/ jf Hofnfbf/Ldf sfd ug]{ JolQm hgfpg] 5}g .
-6_ æsfod d'sfodÆ eGgfn] sd{rf/Ln] wf/0f u/]sf] kbeGbf
dflyNnf] kbsf] kbLo lhDd]jf/L lnO{ sfd sfh ug]{
cj:yf ;Demg' k5{ .
-7_ æsfof{noÆ eGgfn] kl/ifb\ cGt{utsf k/LIff lgoGq0f
sfof{no, /fli6«o ;Lk k/LIf0f ;ldlt, k|fljlws k|lzIf0f
k|lti7fg, k|b]z sfof{no, ax' k|fljlws dxfljBfno,
lzIffno, tfnLd s]Gb| jf kl/ifb\åf/f :yfkgf ul/Psf cGo
lgsfo ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] kl/ifb\sf] s]Gb|Lo
sfof{nonfO{ ;d]t hgfpF5 .
-8_ æsfof{no k|d'vÆ eGgfn] sfof{nosf] k|d'vsf] ?kdf sfd
ug]{ clws[t:t/sf] sd{rf/L ;Demg' k5{ .
-9_ ægftfÆ eGgfn] afa', cfdf, klt, kTgL tyf 5f]/f–5f]/L,
bfh'–efO, lbbL–alxgL, efph'–a'xf/L, h]7fh', b]j/, h]7fgL,
b]p/fgL, cfdfh', gGb, sfsf–sfsL, 7"nf]a'af–7"nLcfdf,
;fgf]a'af–;fgLcfdf, elthf–elthL, ef~hf–ef~hL,
legfh'–HjfOF, dfdf–dfOHo", k'mk'–k'mkfh', ;fnf–;fnL /
ltgsf 5f]/f5f]/LnfO{ ;Demg' k5{ .
Page 4 of 158
-0f_ ælgb]{zsÆ eGgfn] kl/ifb\sf] s]Gb|Lo sfof{no cGt{ut
/x]sf dxfzfvfsf] k|d'vsf] ?kdf sfd ug]{ clws[t :t/
k|yd >]0fLsf] sd{rf/L ;Demg' k5{ .
-t_ ælgodÆ eGgfn] k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd
kl/ifb\ lgodfjnL, @)%! ;Demg' k5{ .
-y_ ækbk"lt{ ;ldltÆ eGgfn] ljlgod !) sf] pkljlgod -!_
adf]lhd u7g ePsf] kl/ifb\sf] kbk"lt{ ;ldlt ;Demg'
k5{ .
-b_ ækl/jf/Æ eGgfn] sd{rf/L;Fu a:g] tyf lgh cfkm}F+n]
kfng kf]if0f ug'{kg]{ klt, kTgL, 5f]/f, cljjflxtf 5f]/L,
wd{k'q, cljjflxtf wd{k'qL, afa', cfdf jf ;f}t]gL cfdf
;Demg' k5{ / ;f] zAbn] k'?if / claaflxtf dlxnf
sd{rf/Lsf] xsdf lghsf] afa' tkm{sf afh], aHo} tyf
laaflxtf dlxnf sd{rf/Lsf] xsdf lghsf] ;f;", ;;'/f
;d]t hgfp+F5 .
-w_ ækl/ifb\Æ eGgfn] P]gsf] bkmf # adf]lhdsf] k|fljlws lzIff
tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\\ ;Demg' k5{ .
-g_ ækl/ifb\ sfof{noÆ eGgfn] k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos
tfnLd kl/ifb\ s]Gb|Lo sfof{no ;Demg' k5{ .
-k_ ædGqfnoÆ eGgfn] lzIff, lj1fg tyf k|ljlw dGqfno
;Demg' k5{ .
-km_ ædxfzfvfÆ eGgfn] kl/ifb\sf] s]Gb|Lo sfof{nodf /x]sf
cg';"rL–! df pNn]v ePsf dxfzfvf ;Demg' k5{ .
-a_ æ>]0fLÆ eGgfn] clws[t:t/ / ;xfos:t/df /xg] kbsf]
juL{s/0f ;Demg' k5{ .
-e_ æ;b:oÆ eGgfn] kl/ifb\sf] ;b:o ;Demg' k5{ / ;f] zAbn]
;b:o–;lrj ;d]t hgfpF5 .
-d_ æ;b:o–;lrjÆ eGgfn] kl/ifb\sf] ;b:o–;lrj ;Demg'
k5{ .
-o_ æ;efÆ eGgfn] P]gsf] bkmf @v= adf]lhdsf] k|fljlws
lzIff tyf Jofj;flos tfnLd ;ef ;Demg' k5{ .
Page 5 of 158
-/_ æ;d"xÆ eGgfn] ;]jf cGtu{t /xg] kbsf] sfdsf]
k|s[ltnfO{ cfwf/ dfgL ljefhg ul/Psf] ;]jfsf kbx¿sf]
;d"x ;Demg' k5{ .
-n_ æ;xfos:t/Æ eGgfn] clws[t :t/eGbf d'lg / ;f] ;/xsf]
>]0fLsf] kb ;Demg' k5{ .
-j_ æ;]jfÆ eGgfn] ljlgod % adf]lhd u7g ePsf] k|fljlws
lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\ ;]jf ;Demg' k5{ .
-z_ æ:t/Æ eGgfn] ljlgod & adf]lhd ;]jfdf /xg] kbsf]
ljefhg ;Demg' k5{ .
-if_ æ:yfoL cfjf;Lo cg'dltÆ eGgfn] ljb]zL d'n'sn] s'g}
zt{ tf]sL jf gtf]sL ;f] d'n'sdf :yfoL ¿kn] a;f]af;
ug{ kfpg] u/L g]kfnL gful/snfO{ pknAw u/fPsf]
8fOe/l;6L Oldu|]G6 le;f -l8=le=_, k/dfg]G6 /]lh8]G6
le;f -lk=cf/_ jf u|Lg sf8{ ;Demg' k5{ / ;f] zJbn]
g]kfnL gful/snfO{ ljb]zdf :yfoL ¿kdf a;f]af; ug{
lbOPsf] h'g;'s} gfdsf] :yfoL cfjf;Lo cg'dltnfO{ ;d]t
hgfpF5 .Æ
-;_ æ:yfoL kbÆ eGgfn] pkbfg kfpg] / Dofb gtf]lsPsf]
;]jfsf] kb ;Demg' k5{ .
-x_ æ:jLs[t lrlsT;sÆ eGgfn] kl/ifb\n] ;do ;dodf
tf]lslbPsf] lrlsT;s jf lrlsT;ssf] ;d"x ;Demg'
k5{ .
# ljlgodfjnLsf] JofVof / sfof{Gjog M -!_ o; ljlgodfjnLsf]
JofVof ug]{ clwsf/ kl/ifb\nfO{ x'g]5 .
-@_ o; ljlgodfjnLsf] k|of]u ubf{ s'g} sd{rf/LnfO{ dsf{
kg{ uPdf ;f] sf] sf/0f v'nfO{ k|zf;g dxfzfvf k|d'v dfkm{t
kl/ifb\ ;dIf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-#_ pkljlgod -@_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf ;f]
lgj]bg pk/ kl/ifb\n] cfjZos hfFra'em u/L lg0f{o ug]{5 .
-$_ kl/ifb\n] u/]sf] JofVof clGtd x'g]5 .
छैठौं संशोधनमा थप गरिएको।
Page 6 of 158
-%_ o; ljlgodfjnL ;DaGwdf hfgsf/L k|fKt ug{'
kl/ifb\sf ;a} sd{rf/Lsf] st{Jo x'g]5 / o; ljlgodfjnLnfO{
kl/ifb\sf] j]j;fO{6 / ;"rgf dfkm{t ;fj{hlgs ul/g]5 .
-^_ kl/ifb\n] cfof]usf] k/fdz{ Pj+ dGqfnosf] ;xdlt
lnO{ o; ljlgodfjnLnfO{ cfjZostf cg';f/ ;+zf]wg jf yk36
ug{ ;Sg]5 .
t/ To;/L ljlgodfjnLdf ;+zf]wg ubf{ sd{rf/Lx?n]
vfOkfO{ cfPsf] tnj, eQf, ;]jf / ;'ljwfdf k|lts"n c;/ kg{]
u/L ;+zf]wg ul/g] 5}g .
$= ljlgodfjnLsf] hfgsf/L /fVg'kg]{M -!_ o; ljlgodfjnLdf Joj:yf
ul/Psf ;a} ;]jf zt{x¿sf] hfgsf/L /fVg' k|To]s sd{rf/Lsf]
st{Jo x'g]5 / o;sf] c1fgtf IfDo x'g]5}g .
-@_ k|zf;g dxfzfvfn] o; ljlgodfjnLdf s'g} ;+zf]wg
ePdf sd{rf/Lsf] hfgsf/Lsf] nflu ;Dk"0f{ sfof{nox?df kl/kq
ug'{kg]{5 .
kl/R5]b–@
;]jfsf] u7g / kb Joj:yf
%= ;]jfsf] u7gM -!_ kl/ifb\df axfn /x]sf sd{rf/Lx¿af6 k|fljlws
lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\, kl/ifb\ ;]jf gfdsf] Ps
;]jfsf] u7g ul/Psf] 5 .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd ul7t ;]jfdf k|zf;g ;]jf /
k|fljlws tyf k|lzIf0f ;]jf u/L b'O{ ;]jfx? /xg] 5g\ .
-#_ kl/ifbsf] s]Gb|Lo sfof{nosf] sfo{;+/rgf cg';"rL–!
adf]lhd x'g]5 / s]lGb|o sfof{no, k|b]z sfof{no, k/LIff lgoGq0f
sfof{no, /fli6«o ;Lk k/LIf0f ;ldlt, k|fljlws k|lzIf0f k|lti7fg jf
kl/ifbåf/f :yflkt cGo sfof{no jf lzIffnox?sf] ;+fu7lgs
;+/rgfnfO{ o; ljlgodsf] clwgdf /xL kl/ifb\n] ;dofg's"n
kl/jt{g u/L ;'wf/ ug{ ;Sg]5 .
^= ;]jfsf] ;d"x tyf pk;d"xM -!_ ljlgod % adf]lhd ;]jfsf] u7g
ubf{ ;]jfdf /xg] kbx¿sf] sfdsf] k|s[lt / tL sfdnfO{ ;Dkfbg
ug{ rflxg] Go"gtd z}lIfs of]Uotf tyf sfo{ ljlzi6tfsf] cfwf/df
Page 7 of 158
kl/ifb\n] cfjZos ;d"x pk;d"xx¿sf] ljefhg cfof]usf] k/fdz{
lnO{ ug{ ;Sg]5 .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd kl/ifb\n] ljefhg u/]sf
;]jfleq /xg] ;d"x tyf pk;d"xx¿--- cg';"rL–@ adf]lhd
x'g]5g\ .
&= ;]jfsf] :t/ tyf >]0fL ljefhgM -!_ ;]jfdf clws[t, ;xfos /
>]0fLljxLg u/L tLg :t/ /xg]5g\ .
-@_ ;]jfsf] clws[t:t/ / ;xfos:t/df /xg] >]0fLx¿
cg';"rL–# adf]lhd x'g]5g\ .
*= ;]jfsf kbx¿M -!_ kl/ifb\sf] ;]jfdf /xg] kbx¿ cg';"rL–$
adf]lhd x'g]5g\ .
-@_ kl/ifb\n] ;]jfsf clws[t, ;xfos:t/ / >]0fL ljlxgdf
/x]sf ljleGg >]0fLsf] k|To]s kbsf] sfo{ ljj/0f cg';"rL–%
adf]lhdsf] 9fFrfdf agfpg]5 / To:tf] sfo{ ljj/0fdf ;DalGwt
kbsf] sfd, st{Jo, pQ/bfloTj / clwsf/ pNn]v ul/g]5 .
-#_ k|zf;g ;]jfsf] k|yd >]0fLdf ;d"x jf pk;d"x /xg]
5}g .
(= ;+u7g ;+/rgf / b/aGbLsf] Joj:yf M -!_ kl/ifb\sf] sfo{ ;Dkfbg
ug{ cfjZos kg]{ ;+u7g ;+/rgf / b/aGbL kl/ifb\sf] l;kmfl/;df
g]kfn ;/sf/n] :jLs[t u/] jdf]lhd x'g]5 .
-@_ kl/ifb\sf] gofF sfo{qmd sfof{Gjogsf nflu
sfof{nosf] :yfkgf / b/aGbL yk ug'{kg]{ ePdf ;f] sf] :ki6
ljj/0f / k|lt jif{ yk sd{rf/Lsf nflu g]kfn ;/sf/n] Joxf]g'{ kg]{
cfly{s Jooef/ cy{ dGqfnoaf6 :jLs[t u/fpg' kg]{5 .
-#_ :jLs[t b/aGbLsf] kbdf of] ljlgodfjnLdf tf]lsP
adf]lhd afx]s sd{rf/L egf{ jf \lgo'lQm ug{ kfOg] 5}g .
छैठौं संशोधनमा थप गरिएको। छैठौं संशोधनबाट झिककएको छैठौं संशोधन
Page 8 of 158
t/, ;xfos:t/ låtLo >]0fL b]lv clws[t:t/ t[tLo >]0fL;Ddsf]
kbdf :yfoL sd{rf/L kbk"lt{ geP;Ddsf nflu ;]jf s/f/åf/f
k|lt:kwf{sf] cfwf/df k"lt{ ug{ ;Sg]5 .
-$_ kl/ifb\n] g]kfn ;/sf/sf] jflif{s sfo{qmd cg';f/
:yfkgf x'g] gofF sfof{no jf yk sfo{qmdx?sf] :jLs[t b/aGbLdf
:yfoL sd{rf/L lgo'lQm gx'~h]nsf nflu ;]jf s/f/åf/f kbk"lt{ ug{
;Sg]5 . o;/L kbk"lt{ ubf{ k|lt:kwf{sf cfwf/df ug'{ kg]{5 .
kl/R5]b–#
kbk"lt{ / kbflwsf/
!)= kbk"lt{ ;ldltsf] u7gM -!_ kl/ifb\sf] ;]jfleq l/Qm /xg]
kbk"lt{sf] l;kmfl/; ug{ b]xfo adf]lhdsf] Ps kbk"lt{ ;ldltsf]
u7g x'g]5 M–
-s_ ;b:o–;lrj cWoIf
-v_ k|ltlglw, nf]s ;]jf cfof]u -sDtLdf /fhkqflÍt
låtLo >]0fL_ ;b:o
-u_ k|ltlglw, dGqfno -sDtLdf /fhkqflÍt låtLo >]0fL_ ;b:o
-3_ kbk"lt{ ;ldltn] tf]s]sf] kbk"lt{;Fu ;DalGwt dfgj
;+zfwg lj1 ;b:o
-ª_ lgb]{zs, k|zf;g dxfzfvf ;b:o–;lrj
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd u7g x'g] kbk"lt{ ;ldltdf
k"lt{ x'g] kbeGbf tNnf] txsf] clws[t /xg] 5}g .
-#_ k|:t'tLs/0f k/LIff tyf cGtjf{tf{ lnOg] kb / txsf]
k|s[lt cg';f/ ljz]if1sf] cfjZostf b]lvPdf kbk"lt{ ;ldltn]
kbk"lt{ ;ldltsf] a}7sdf cfjZostf cg';f/ kb;Fu ;DalGwt
;ldlt aflx/sf] ljz]if1nfO{ cfdGq0f ug{ ;Sg]5 .
-$_ kbk"lt{ ;ldltsf] a}7s cfjZostf cg';f/ a:g]5 .
-%_ kbk"lt{ ;ldltsf] ;b:o :Jfo+ jf lghsf] jf lj1sf]
gftfleqsf] ;DefJo pDd]bjf/ ePdf kbk"lt{ ;ldltdf ;+nUg x'g'
छैठौं संशोधनमा थप गरिएको। छैठौं संशोधनमा थप गरिएको। छैठौं संशोधनमा थप गरिएको।
Page 9 of 158
x'Fb}g . kbk"lt{ ;ldltsf] cWoIf jf ;b:on] ;DefJo pDd]bjf/;Fu
cfˆgf] :jfy{ aflemPsf] s'g} s'/f eP kbk"lt{ ;ldltnfO{ clu|d
?kdf hfgsf/L u/fpg' kg{]5 . k|ToIf :jfy{ aflemPsf] JolQm
kbk"lt{ ;ldltdf /xg ;Sg] 5}g . o:tf] cj:yfsf nflu j}slNks
Joj:yf ug{' kg{]5 .
-^_ k|zf;g zfvfn] kbk"lt{ ;ldltsf] ;lrjfnosf] sfd
ug]{5 .
-&_ pkljlgod -!_ sf] v08 -s_ / -v_ adf]lhdsf ;b:o
;lxt rf/ hgf ;b:osf] pkl:yltdf kbk"lt{ ;ldltsf] a}7s a:g
;Sg]5 .
-*_ kbk"lt{ ;ldltsf] ;b:o–;lrjn] kbk"lt{ ;ldltsf]
;lrjfnosf] k|d'v eO{ sfo{ ug]{5 .
-(_ kbk"lt{ ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{l{jlw kbk"lt{
;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
!!= kbk"lt{ ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M -!_ kbk"lt{ ;ldltsf]
sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ kl/ifb\sf] l/Qm kbdf of] ljlgodfjnL adf]lhd
kbk"lt{ ul/g] ;ª\Vof lgwf{/0f ug]{,
-v_ cfof]u;Fu ;dGjo u/L kl/ifb\sf] ;]jfdf l/Qm
/x]sf] kbk"lt{ ug{ lnOg] k/LIffsf] kf7\oqmd
lgwf{/0f ug]{,
-u_ kl/ifb\sf] ;]jfdf l/Qm /x]sf kbsf] ljj/0f
k|zf;g dxfzfvfaf6 k|fKt u/L To:tf kb k"lt{sf]
nflu v'nf k|ltof]lutfTds k/LIff, cfGtl/s
k|ltof]lutfTds k/LIff / sfo{Ifdtfsf]
d"NofÍgåf/f x'g] a9'jfsf] nflu k|ltzt lgwf{/0f
ug]{,
-3_ v08 -u_ adf]lhd k|ltzt lgwf{/0f ePsf] kbsf]
nflu lj1fkg k|sfzg ug{ ;xdltsf nflu
cfof]un] tf]s]sf] jflif{s sfo{tflnsfsf] Dofbleq
छैठौं संशोधनमा थप गरिएको।
Page 10 of 158
cfof]udf cg'/f]w u/L k7fpg], ;xdlt k|fKt
ePkl5 ;f] cg';f/ lj1fkg k|sfzg ug]{,
-ª_ k|sflzt lj1fkgdf kg{ cfPsf b/vf:t ;+sng
u/L of]Uotf k'u]sf pDd]bjf/x?sf] gfdfjnL tyf
cGo ljj/0f ;lxt v'nf tyf cfGtl/s
k|ltof]lutfsf] lnlvt k/LIff ;~rfngsf] nflu
cfof]udf cg'/f]w u/L k7fpg],
-r_ cfof]uaf6 lnlvt k/LIffsf] glthf k|fKt ePkl5
cGtjf{tf{ / k|of]ufTds k/LIff x'g] kbsf] nflu
;f]sf] ldlt ;dfj]z u/L k|sfzg ug]{,
-5_ v'nf / cfGtl/s k|ltof]lutfsf] k|of]ufTds k/LIff
x'g]df k|of]ufTds k/LIff ;+rfng ug{]] / cGtjf{tf{
lng],
-h_ lnlvt k/LIffsf] cÍ, k|of]ufTds k/LIff x'g]df
lnlvt k/LIff / k|of]ufTds k/LIffsf] cÍ /
cGtjf{tf{ ;d]tsf] cÍ hf]8L s"n cÍsf cfwf/df
of]Uotfqmd tof/ ug]{, of]Uotfqmdsf] cfwf/df
lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/; ug]{,
-em_ sfo{Ifdtf d"NofÍg a9'jfåf/f k"lt{ ug'{kg]{ kbsf
nflu kl/ifb\sf] ;DefJo pDd]bjf/sf] d"NofÍg
u/L of]Uotfqmd cg';f/ kbk"lt{{ ug{ l;kmfl/;
ug]{,
-`_ cfkm"n] u/]sf] sfd sf/afxLsf] hfgsf/L ;f] sfd
;lsPsf] Ps dlxgfleq kl/ifb\nfO{ u/fpg] .
-@_ kbk"lt{ ;ldltn] cfkm"nfO{ tf]lsPsf] s'g} sfddf
sd{rf/Lsf] ;xof]u lng ;Sg]5 .
-#_ kbk"lt{ ;ldltn] cfjZos k/]df cfk"mn] ug'{kg]{
sfdx¿dWo] s'g} sfd ;DkGg ugf{sf] lgldQ sfd, st{Jo /
lhDd]jf/L tf]sL pk;ldlt u7g u/L ;xof]u lng ;Sg]5 . o;/L
u7g ul/g] pk;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ kbk"lt{ ;ldltn]
tf]s] adf]lhd x'g]5 . pk;ldltn] u/]sf] sfdsf] pQ/bfloTj /
lhDd]jf/L kbk"lt{ ;ldltdf /xg]5 .
-$_ kbk"lt{ ;ldlt jf pk;ldltsf] a}7s eQf / kbk"lt{
Page 11 of 158
;DaGwL sfdsf] kfl/>lds kbk"lt{ ;ldltn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-%_ nf]s ;]jf cfof]uaf6 hf/L ePsf] ;fdfGo l;4fGt
tyf o; ljlgodfjnLsf] k|lts"n gx'g] u/L kbk"lt{ ;ldltn]
cfjZostf cg';f/ kbk"lt{ ;DaGwL sfo{ljlw agfO{ nfu" ug{
;Sg]5 .
!@= :yfoL sd{rf/L dfu ug]{M -!_ ;]jfsf] s'g} kb cfiff9 d;fGtleq
l/Qm ePdf sfof{non] ;f] kb;Fu ;DalGwt cfjZos ljj/0f ;lxt
;fpg d;fGt;Dd kbk"lt{ ;ldlt ;dIf dfu u/L k7fpg' kg]{5 .
-@_ kl/ifb\df l/Qm x'g] kbsf] nflu lj1fkg ubf{ l/Qm
kbsf cltl/Qm rfn" cfly{s jif{sf] cfiff9 d;fGt;Dd a9'jf tyf
cjsfz eO{ l/Qm x'g cfpg] kbx? ;d]t ;dfj]z u/L kbk"lt{sf]
k|ltzt lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .
!#= kbk"lt{ ;ldltsf] ;lrjfnoM -!_ ;b:o–;lrjsf] k|ToIf lgb]{zg /
lgoGq0fdf k|zf;g dxfzfvfsf] lgb]{zssf] dftxtdf /xg] u/L
kl/ifb\sf sd{rf/Lx?sf] 5gf}6 Pj+ a9'jf ;DaGwL ;Dk"0f{ uf]Ko
sfo{x? ;Dkfbg ug{ kbk"lt{ ;ldltsf] ;lrjfnosf] ?kdf Pp6f
5'§} OsfO{sf] :yfkgf ul/g]5 . o; OsfO{df sfo{/t sd{rf/L Pj+
lghx?n] ;Dkfbg ug'{ kg]{ sfo{x? b]xfo adf]lhd x'g]5g\ M–
-s_ v'Nnf jf cfGtl/s k|ltof]lutf jf a9'jf k|lqmof
cGtu{t 5gf}6 sfo{df tTsfn pDd]bjf/ x'g
g;Sg] JolQmx?af6 dfq cfjZos sd{rf/Lx?sf]
5gf}6 u/L o; OsfO{df /flvg]5 .
-v_ v'nf jf cfGtl/s k|ltof]lutf jf a9'jf k|lqmofdf
;+nUg /xg] ;a} pDd]bjf/x?sf] ljj/0f Pj+ uf]Ko
/fVg' kg]{ ;Dk"0f{ s'/fx? Jojl:yt u/L /fVg'
kg]{5 .
-u_ lj1x?sf] ljj/0f ;"rL tof/ ug]{, cfjZos
sfo{x?sf] nflu cWoIfaf6 lj1x?sf] dgf]gog
ug]{, u/fpg], lj1x?nfO{ tf]lsPsf] sfo{ uf]Ko
छैठौं संशोधनमा थप गरिएको। छैठौं संशोधनमा थप गरिएको।
Page 12 of 158
?kdf ;Dkfbg ug]{, u/fpg] / lj1jf6 k|fKt
ljj/0f lznaGbL u/fO{ uf]Ko ?kdf /fVg] Joj:yf
ldnfpg] .
-3_ lznjGbL e} cfPsf uf]Ko sfuhft tyf
ljj/0fx? tf]lsP adf]lhd 6fOlkË, lk|lG6Ë,
k/LIf0f, 6]a'n]zg, ?h' cflbsf] sfd ug]{,
u/fpg] .
-ª_ kbk"lt{ tyf a9'jf ;DaGwL sfdx? cfof]un]
lgwf{/0f u/]sf k|lqmof k"/f u/L sfo{;Dkfbg ug]{,
u/fpg] . s'g} sfo{;Dkfbgdf tTsfn s'g} ;d:of
cfO k/]df kbk"lt{ ;ldltsf] :jLs[t u/fO{
;d:ofsf] ;dfwfg ug]{ .
!$= kbk"lt{ k|ltztsf] cfwf/df kb ;+Vof lgwf{/0f ug]M -!_ ljlgod !@
adf]lhd :yfoL sd{rf/L dfu ;DaGwL ljj/0f k|fKt ePkl5 kbk"lt{
;ldltn] ljlgod !% sf] cwLgdf /xL Ps dlxgfleq v'Nnf
k|ltof]lutf jf h]i7tf / sfo{;Dkfbg d"NofÍgåf/f a9'jf jf
sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgåf/f x'g] a9'jf jf cfGtl/s k|ltof]lutfTds
k/LIffåf/f k"lt{ ul/g] kb ;+Vofsf]] k|ltzt lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd k|ltzt lgwf{/0f ul/;s]kl5
lj1fkg ug'{k"j{ cfof]usf] ;xdlt lng' kg]{5 / kbk"lt{sf nflu
;xdlt dfu ubf{ cfof]un] tf]s]sf] jflif{s sfo{tflnsfsf] Dofbleq
ug'{ kg]{5 .
!%= ;]jfsf] kbk"lt{M -!_ kl/ifb\sf] ;]jfsf] l/Qm kb b]xfo adf]lhd k"lt{
ug'{ kg]{5 M–
छैठौं संशोधनमा थप गरिएको। छैठौं संशोधनमा थप गरिएको।
Page 13 of 158
-@_ of] ljlgod k|f/De x'Fbfsf avt l/Qm /x]sf / of]
ljlgod k|f/De ePkl5 l/Qm x'g] >]0fLljlxg :yfoL kbx? :yfoL
kbk"lt{ ul/g] 5}g . To:tf kbx?åf/f ul/g] sfo{x? Go"gtd
kfl/>lds tf]sL k|rlnt ;fj{hlgs vl/b ;DaGwL sfg"gsf] /Lt
k'¥ofO{ JolQm jf ;+:yf;Fu s/f/ u/L k|lt:kwf{ u/fO{ ;]jf s/f/åf/f
;Dkfbg u/fpg' kg{]5 .
-#_ kl/ifb\sf] ;]jfnfO{ ;dfj]zL agfpg v'Nnf
k|ltof]lutfåf/f k"lt{ x'g] kbdWo] kF}tfnL; k|ltzt kb 5'6\ofO{ ;f]
k|ltztnfO{ zt k|ltzt dfgL b]xfo adf]lhdsf] pDd]bjf/ aLrdf
dfq 5'§f5'§} k|lt:kwf{ u/fO{ kbk"lt{ ul/g]5 M–
-s_ dlxnf t]QL; k|ltzt
-v_ cflbjf;L hghflt ;QfO{; k|ltzt
-u_ dw]zL afO{; k|ltzt
-3_ blnt gf} k|ltzt
-ª_ ckfË kfFr k|ltzt
-r_ lk5l8Psf] If]q rf/ k|ltzt
:t/ / >]0fL
v'Nnf
k|ltof]lutf
åf/f
a9'jfåf/f
sfo{Ifdtfsf]
d"NofÍgåf/f
cfGtl/s
k|ltof]lutfTds
k/LIffåf/f
h]i7tf /
sfo{;Dkfbg
d"NofÍgåf/f
-s_ >]0fL ljlxg – – – –
-v_ ;xfos:t/
låtLo >]0fL
&) – !) @)
-u_ ;xfos:t/
k|yd >]0fL
$) @) – $)
-3_ clws[t:t/
t[tLo >]0fL
&) – !) @)
-ª_clws[t:t/
låtLo >]0fL
!) #% @) #%
-r_ clws[t:t/
k|yd >]0fL
– ^) @) @)
Page 14 of 158
:ki6Ls/0fM
-c_ o; pkljlgodsf] k|of]hgsf] nflu “lk5l8Psf]
If]q” eGgfn] c5fd, sflnsf]6, hfh/sf]6, h'Dnf,
8f]Nkf, aemfË, afh'/f, d'u' / x'Dnf lhNnf ;Demg'
k5{ .
-cf_ o; pkljlgodsf] v08 -s_, -v_, -u_ / -3_ sf]
k|of]hgsf] nflu “dlxnf, cflbjf;L. hghftL,
dw]zL / blnt” eGgfn] cfly{s / ;fdflhs
?kdf k5fl8 k/]sf dlxnf, cflbjf;L÷hghftL,
dw]zL / blnt ;Demg' k5{ . o;sf] ljj/0f
g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg
u/L tf]s] adf]lhd x'g]5 .
t/, g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L
gtf]s];Ddsf] nflu ;Dk"0f{ dlxnf,
cflbjf;L÷hghftL, dw]zL / blntnfO{ cfly{s
tyf ;fdflhs ?kdf k5fl8 k/]sf] ;d'bfo
dflgg]5 .
-O_ pkljlgod -#_ sf] v08 -ª_ df pNn]v eP
adf]lhd lgwf{l/t k|ltztsf] kb s'g} vf;
k|s[ltsf] sfdsf] nflu tf]lsP adf]lhdsf ckfË
aLr dfq k|lt:kwf{ ug{ kfpg] u/L k|lt:kwf{Tds
k/LIffåf/f k"lt{ ul/g]5 .
t/, kl/ifb\sf] sfdsf] k|s[lt cg';f/ dd{t
;Def/, of]hgf sfof{Gjog, rf}jL;} 306f sfddf
vl6g' kg]{ h:tf ;ldltn] ckfËtf ePsf
JolQmx?sf] nflu cg'ko'Qm egL tf]s]sf kbdf
ckfËtf ePsf JolQmsf nflu kb 5'6\ofOg] 5}g
/ o:tf kbx? v'Nnf k|ltof]lutfåf/f k"lt{ ul/g]
kbdf ;dfj]z ul/g]5 .
-$_ pkljlgod -#_ adf]lhd 5'6\ofOPsf kbdf b/vf:t
lbFbf b]xfosf cfwf/df lbg' kg]{5 M–
Page 15 of 158
-s_ cflbjf;L÷hghftLsf xsdf g]kfn cflbjf;L÷
hghftL pTyfg /fli6«o k|lti7fg P]gdf ;"lrs[t
ePsf] hfltsf] xsdf ;f] P]gsf] ;"rLsf] cwf/df,
t/, g]kfn cflbjf;L÷hghftL pTyfg /fli6«o
k|lti7fg P]gdf ;"lrs[t ePsf] hfltleq Ps
eGbf a9L y/x? ePdf ;DalGwt :yfgLo txsf]
k|d'vsf] l;kmfl/;df k|d'v lhNnf clwsf/Laf6
;"lrs[t ePsf] hfltleqsf] y/ egL k|dfl0ft
u/fO{ b/vf:t;fy k]z ug'{ kg]{5 .
-v_ blntsf xsdf /fli6«o blnt cfof]uaf6 ;"lrs[t
ePsf] hfltsf] xsdf ;f]xL ;"rLsf] cfwf/df,
t/, /fli6«o blnt cfof]uaf6 ;"lrs[t ePsf]
hfltleq Ps eGbf a9L y/x? ePdf ;DalGwt
:yfgLo txsf] k|d'vsf] l;kmfl/;df k|d'v lhNnf
clwsf/Laf6 ;"lrs[t ePsf] hfltleqsf] y/ egL
k|dfl0ft u/fO{ b/vf:t;fy k]z ug'{ kg]{5 .
-u_ ckfËsf xsdf :jLs[t lrlsT;ssf] l;kmfl/;df
;dfh sNof0f kl/ifb\af6 ckfËtf k|dfl0ft u/]sf]
cfwf/df jf k|rlnt sfg"gdf Joj:yf eP
adf]lhd,
-3_ dw]zLsf xsdf g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf
;"rgf k|sfzg u/L tf]s] adf]lhdsf] ;+:yfaf6
dw]zL egL k|dfl0ft u/]sf] cfwf/df,
t/ g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sflzt u/L ;+:yf
gtf]s];Dd ;DalGwt :yfgLo txsf] k|d'vsf]
l;kmfl/;df k|d'v lhNnf clwsf/Laf6 dw]zL
egL k|dfl0ft u/fO{ b/vf:t;fy k]z ug'{ kg]{5 .
-ª_ lk5l8Psf] If]qsf] xsdf pkljlgod -#_ sf]
:ki6Ls/0fsf] v08 -c_ df pNn]v ePsf
lhNnfdf :yfoL a;f]af; pNn]v u/L ;DalGwt
lhNnfaf6 k|fKt ul/Psf] gful/stfsf] k|df0fkq
tyf ;DalGwt ufpFkflnsf jf gu/kflnsfaf6
Page 16 of 158
xfn ;f]xL :yfgdf :yfoL a;f]af; ePsf] egL
k|dfl0ft u/]sf] cfwf/df .
-%_ k|ltzt lgwf{/0f ubf{ PseGbf sd 3tfÍ -k|mofSzg_
cfPdf h'g ;d"xdf 3tfÍ a9L x'g cfpF5 ;f]xL ;d"xsf] nflu kb
sfod ug{' kg]{5 . tt\kZrft klg kb afFsL ePdf To:tf] 3tfÍ
a9L ePsf] ;d"xdf kb qmdzM sfod ub]{ hfg' kg]{5 . ;Dk"0f{ kb
ljefhg eO{;s]kl5 afFsL /xg hfg] 3gfTds 3tfÍnfO{ z]if afFsL
dfgL cfufdL jif{sf] nflu Sof/L cf]e/ ul/g]5 / C0ffTds
3tfÍnfO{ z"Go dflgg]5 .
-^_ pkljlgod -#_ adf]lhd 5'6\ofOPsf] kbdf h'g jif{sf]
nflu lj1fkg ePsf] xf] ;f] jif{ x'g] lj1fkgdf pko'Qm pDd]bjf/
pknAw x'g g;s]df To:tf] kb csf]{ jif{ x'g] lj1fkgdf ;dfj]z
ug'{ kg]{5 / To;/L lj1fkg ubf{ klg pko'Qm pDd]bjf/ pknAw
x'g g;s]df To:tf] kb csf]{ jif{ v'nf k|ltof]lutfåf/f k"lt{ x'g]
kbdf ;dfj]z ug'{ kg]{5 .
-&_ pkljlgod -#_ adf]lhd lgwf{/0f ul/Psf] k|ltztåf/f
kbk"lt{ ug]{ Joj:yf k|To]s bz jif{df k'g/fjnf]sg ug'{ kg]{5 .
To:tf] cjlw o; ljlgod k|f/De x'g' eGbf cufj} sfod /x]sf]
ljlgodfjnLdf ePsf] Joj:yfnfO{ cfwf/ dfgL u0fgf x'g]5 .
-*_ pkljlgod -#_ adf]lhdsf] k|ltzt adf]lhd kb
;+Vof lgwf{/0f ubf{ s'g} ljjfb cfPdf kl/ifb\sf] lg0f{o clGtd
x'g]5 .
-(_ pkljlgod -!_ adf]lhd v'Nnf k|ltof]lutfåf/f k"lt{
ul/g] clws[t:t/ låtLo >]0fLsf] kbsf] nflu rflxg] Go"gtd
z}lIfs of]Uotf ;DalGwt ljifodf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt u/]sf] /
g]kfn ;/sf/sf] lghfdtL ;]jf, ;/sf/L ;]jf jf ljZjljBfno jf
lzIfs ;]jf jf ;+ul7t ;+:yfsf] clws[t:t/sf] kbdf sDtLdf kfFr
jif{ ;]jf u/]sf] cg'ej x'g' kg]{5 .
t/, ljBfjfl/lw pkflw xfl;n u/]sf] pDd]bjf/sf] xsdf
;f] cg'ejdf b'O{ jif{ sd eP klg pDd]bjf/ x'g ;Sg]5 .
Page 17 of 158
!^= kbk"lt{ cjlwsf] aGb]hM -!_ kl/ifb\sf] l/Qm kbdf l/Qm ePsf]
ldltn] lnlvt k/LIff x'g]df Ps jif{leq / lnlvt k/LIff gx'g]df
;fdfGotM 5 dlxgfleq kbk"lt{sf] sfd ul/;Sg' kg{]5 .
-@_ kbk"lt{ ;DaGwL sfd sf/afxL ubf{ cfof]uaf6 lgwf{l/t jflif{s
sfo{ tflnsf canDjg ug'{ kg]{5 .
kl/R5]b $
v'Nnf k|ltof]lutf, l;kmfl/; / lgo'lQm
!&= k|ltof]lutfsf] clgjfo{tfM ;]jfsf] l/Qm kb gofF egf{åf/f :yfoL
lgo'lQm ubf{ k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f dfq ul/g]5 .
!*= k|ltof]lutfsf] lsl;dM -!_ k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f kl/ifb\sf] l/Qm
kbk"lt{sf nflu lnlvt k/LIff ;lxt b]xfosf] tl/sf ckgfpg
;lsg]5 M–
-s_ k|of]ufTds k/LIff -k|of]ufTds k/LIff x'g] egL pNn]v
ePsf kbx¿sf] nflu dfq_
-v_ cGtjf{tf{, /
-u_ kbk"lt{ ;ldltn] tf]s]sf cGo tl/sf .
-@_ v'nf tyf cfGtl/s k|ltof]lutfsf] lnlvt k/LIff
cfof]uaf6 ;~rfng ul/g]5 .
-#_ k|of]ufTds k/LIff lng'kg]{ kbdf cGtjf{tf{ lng'cl3
k|of]ufTds k/LIff lnOg]5 .
-$_ lnlvt jf k|of]ufTds k/LIff pQL0f{ u/L k|fKt u/]sf]
k|fKtfÍ tyf k|:t'tLs/0f x'g]df ;f] / cGtjf{tf{df k|fKt u/]sf]
k|fKtfÍ ;d]tsf] cfwf/df of]Uotfqmd k|sflzt ug{' kg]{5 .
-%_ kl/ifb\df sfo{/t sd{rf/Lx? lnlvt k/LIffdf ;dfg
txaf6 ;dfg txsf] kbdf pDd]bjf/ x'g kfOg] 5}g .
-^_ s'g kbsf] nflu s] s:tf] k|ltof]lutf u/fpg] / s'g
k|sf/sf] k/LIff lng] eGg] ljifosf] lgwf{/0f kbsf] sfo{ k|s[lt tyf
cfjZostfsf] cfwf/df cfof]u;Fu ;dGjo u/L kbk"lt{ ;ldltn]
ug]{5 .
छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन
Page 18 of 158
!(= kf7\oqmdM -!_ l/Qm kbsf] kbk"lt{sf] nflu cfof]un] lng] lnlvt
k/LIffsf] kf7\oqmd, k/LIf0f ljlw / tT;DaGwL cGo Joj:yf kbk"lt{
;ldltn] lgwf{/0f u/L ;fj{hlgs ug'{ kg]{5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd lnlvt k/LIffsf] kf7\oqmd,
cÍef/, pQL0ff{Í / tT;DaGwL cGo Joj:yf lgwf{/0f ubf{
cfof]u;Fu ;dGjo ug'{ kg]{5 .
-#_ pkljlgod -!_ adf]lhd kf7\oqmd lgdf{0f ubf{
cfjZostf cg';f/ ;DalGwt kbsf] sfo{ ljj/0f / z}lIfs of]Uotf
;d]tnfO{ cfwf/ lnO{ kf7\oqmd nfu" x'g] ldlt, k|To]s ljifosf]
k"0ff{Í, pQL0ff{Í, k/LIff k|0ffnL, k/LIffsf] dfWod -efiff_, k|Zgsf]
cÍef/ / k/LIffsf] ;do ;d]tsf ljifox? ;dfj]z ug'{ kg]{5 .
-$_ lnlvt k/LIffsf] k"0ff{Í Ps;o ePdf To;sf]
cGtjf{tf{sf] cÍef/ aL; sfod ug'{ kg]{ / o;kl5 lnlvt
k/LIffsf] k"0ff{Ídf yk x'g] k|To]s Ps;o k"0ff{Íleqsf] cÍef/df
bz cÍsf b/n] yk ug'{ kg]{5 .
-%_ k|of]ufTds k/LIffsf] cÍef/ lnlvt k/LIffsf] aL;
k|ltzt x'g]5 .
@)= lj1fkg k|sfzg -!_ cfof]uaf6 kbk"lt{sf] nflu lj1fkg ug{
;xdlt k|fKt ePkl5 v'nf tyf cfGtl/s k|ltof]lutfåf/f kb
k"lt{sf nflu b/vf:t k]z ug{ PSsfO{; lbgsf] Dofb lbO{
/fli6«o:t/sf] b}lgs klqsfdf lj1fkg k|sfzg ug'{ kg]{5 . o:tf]
lj1fkg tyf ;DalGwt kf7\oqmd kl/ifb\sf] j]a;fO6df ;d]t
k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-@_ kbk"lt{sf] nflu lj1fkg k|sfzg ubf{ b]xfosf
ljj/0fx? v'nfpg' kg]{5M–
-s_ l/Qm kb ;+Vof / tx,
-v_ Go"gtd z}lIfs of]Uotf, tfnLd / cg'ej,
-u_ k/LIff b:t"/,
-3_ kmf/fd a'emfpg] Dofb, :yfg, k/LIffsf] tl/sf /
k/LIffsf] dfWod,
छैठौं संशोधनमा थप गरिएको। छैठौं संशोधन
Page 19 of 158
-8=_ b/vf:t kmf/fd a'emfpg] clGtd Dofbdf
cfjZos kg]{ pd]/sf] xb,
-r_ k|rlnt sfg"g adf]lhd :yfkgf ePsf] ;DalGwt
Jofj;flos kl/ifb\df btf{ jf cBfjlws jf
gjLs/0f cfjZos x'g]df ;f] Joxf]/f,
-5_ kf7\oqmd ;DaGwL hfgsf/L,
-h_ ;dfj]zL ;d"xsf] k|df0fkq,
-em_ a9'jfsf] xsdf a9'jfsf] lsl;d, tl/sf, a9'jf
x'g] kbx?sf] ljj/0f, a9'jf ul/g] kbsf] nflu
cfjZos kg]{ ;]jf cjlw / of]Uotf .
-#_ pDd]bjf/n] eg'{ kg]{ b/vf:t kmf/fdsf] 9fFrf kbk"lt{
;ldltn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-$_ pkljlgod -!_ adf]lhd v'nf k|ltof]lutfsf nflu
lj1fkg ubf{ Dofb ;dfKt ePsf] ;ft lbgleq bf]Aa/ b:t'/ a'emfO{
b/vf:t lbg ;Sg] Joj:yf ug'{ kg]{5 .
-%_ pkljlgod -!_ adf]lhd lbOPsf] PSsfO; lbgsf]
Dofbkl5 k|fKt x'g] z}lIfs of]Uotf, ;dfj]zLsf] k|Dff0fkq, kl/ifb\
btf{ k|df0fkq, tfnLd, cg'ej / ;]jf cjlw dfGo x'g] 5}g\ .
-^_ lj1fkg ubf{ v'nf, cfGtl/s k|ltof]lutf, sfo{Ifdtf
d"NofÍg / h]i7tf tyf sfo{;Dkfbg d"NofÍgåf/f x'g] a9'jfsf] Ps}
k6s ug'{ kg]{5 .
-&_ v'NNff k|ltof]lutfsf] nflu 5'6\ofOPsf] kbdf kl/ifb\n]
sf7df8f}+ pkTosf aflx/sf] s'g} sfof{nosf] nflu dfq kb ;+Vof
tf]sL lj1fkg ug{ ;Sg]5 . To;/L ul/Psf] lj1fkg adf]lhd
l;kmfl/; eO{ lgo'Qm ePsf] sd{rf/Ln] ;fdfGotof sDtLdf kfFr
jif{;Dd h'g sfof{nosf] nflu lgo'Qm ePsf] xf] ;f]xL sfof{no jf
sf7df8f}+ pkTosf aflx/sf] cGo s'g} sfof{nodf sfd ug'{ kg]{5 .
@)s= b/vf:t pk/ 5fglag ug{]
[M -!_ v'nf k|ltof]lutfTds k/LIffsf]
nflu k|sflzt lj1fkg cg';f/ kg{ cfPsf b/vf:tx¿ pk/ b]xfo
adf]lhd 5fglag ug'{ kg]{5 M–
छैठौं संशोधन
Page 20 of 158
-s_ pDd]bjf/n] b/vf:t kmf/fddf lj1fkg gDa/,
kb, ;]jf, ;d"x, pk;d"x, >]0fL jf tx, gfd, y/,
7]ufgf / hGd ldlt v'nfPsf] 5, 5}g,
-v_ lj1fkgdf tf]lsP adf]lhd pDd]bjf/sf] pd]/
k'u]sf] jf gf3]sf] 5, 5}g,
-u_ b/vf:t k]z u/]sf] kbsf] nflu cfjZos kg]{
tf]lsP adf]lhdsf] Go"gtd z}lIfs of]Uotf k'u]sf]
5 5}g,
t/, lj1fkgdf plNnlvt z}lIfs of]Uotf geO{
;f]xL ljifosf] dflyNnf] z}lIfs of]Uotf /x]5 eg]
;f] of]]UotfnfO{ g} Go"gtd z}lIfs of]Uotf k'u]sf]
dflgg]5 .
-3_ tf]lsP adf]lhdsf] Go"gtd z}lIfs of]Uotfsf]
k|df0fkq jf nAwfÍ ljj/0fkq -6«fG;s[K6_ jf
nAwfÍkqsf] k|ltlnlk b/vf:t ;fy ;+nUg 5,
5}g,
-ª_ b/vf:t;fy ;+nUg z}lIfs of]Uotfsf] k|df0fkq
hf/L ug]{ lzIf0f ;+:yf dfGotf k|fKt lzIf0f
;+:yfleq k5{, kb}{g,
-r_ ;dsIftf / ;Da4tf lgwf{/0f ug'{kg]{ z}lIfs
k|df0fkqsf] ;dsIftf / ;Da4tf lgwf{/0f ePsf]
5, 5}g,
-5_ tfnLd jf cg'ej rflxg]df ;f]sf] k|df0fkqsf]
k|ltlnlk ;+nUg 5, 5}g,
-h_ g]kfnL gful/stfsf] k|df0fkqsf] k|ltlnlk ;+nUg
5, 5}g,
-em_ b/vf:t kmf/fddf xfn;fn} lvlrPsf] kmf]6f]
6fFl;Psf] 5, 5}g / pDd]bjf/n] kmf]6f] ;d]tdf
kg]{ u/L b:tvt u/]sf] 5, 5}g,
-`_ b/vf:t;fy lj1fkgdf plNnlvt k/LIff b:t'/
bflvn u/]sf] /l;b jf ef}r/ ;+nUg u/]sf] 5,
5}g,
Page 21 of 158
-6_ b/vf:t;fy ;DalGwt sfuhftx¿sf] Ps Ps
k|lt k|ltlnlk ;+nUg 5, 5}g,
-7_ b/vf:tdf pDd]bjf/n] b:tvt tyf NofKr]
;xL5fk u/]sf] 5, 5}g,
-8_ Jofj;flos kl/ifb\df btf{ x'g'kg]{ kbsf]
pDd]bjf/sf] xsdf ;DalGwt Jofj;flos
kl/ifb\df btf{ ePsf] jf btf{ gjLs/0f ul/Psf]
5, 5}g,
-0f_ ;dfj]zL tkm{sf] b/vf:t a'emfpg] pDd]bjf/n]
tf]lsP adf]lhdsf] k|df0f k]z u/]sf] 5,÷5}g .
-@_ cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIff / sfo{Ifdtfsf
cfwf/df x'g] a9'jfsf] nflu k|sflzt lj1fkg cg';f/ kg{ cfPsf
b/vf:t kmf/fdx¿ pk/ b]xfo adf]lhd ;d]t 5fglag ug'{ kg]{5- -s_ lj1fkg ePsf] kb;Fu ;DalGwt ;]jf, ;d"x tyf
pk;d"xsf] Ps >]0fL jf tx d'lgsf] kbdf tf]lsP
adf]lhd ;]jf cjlw k"/f u/]sf] 5, 5}g / ;f] sf]
k|df0f k]z u/]sf] 5, 5}g,
-v_ b/vf:t kmf/fddf lglb{i6 ul/Psf] :yfgdf
;DalGwt sfof{no k|d'v jf ljefuLo k|d'vaf6
/Ltk"j{s k|dfl0ft ePsf] 5, 5}g,
-#_ b/vf:t 5fglag ubf{ k]z u/]sf] k|df0fkq jf ljj/0f
;DaGwdf låljwf ePdf To:tf] b/vf:t ;DaGwdf låljwf k/]sf]
ljj/0f v'nfO{ låljwf k/]sf] ljifo;Fu ;DalGwt kbk"lt{ ;ldlt
;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-$_ pkljlgod -#_ adf]lhd k]z ePsf] ljifosf
;DaGwdf cfjZostfg';f/ ljz]if1 jf bIfsf] /fo lnO{ kbk"lt{
;ldltn] cfjZos lg0f{o ug{ ;Sg]5 .
@)v= b/vf:t 5fglag ug]{M -!_ b/vf:t 5fgljg ubf{ /Lt k'u]sf] /
;"rgfdf plNnlvt cGo zt{x¿ k"/f ePsf] b]lvPdf clwsf/ k|fKt
clwsf/Ln] To:tf] b/vf:tnfO{ :jLs[t ug{'kg{]5 .
छैठौं संशोधन
Page 22 of 158
-@_ v'nf tyf cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/Liffsf] xsdf
b/vf:t :jLs[t ePkl5 pDd]åf/nfO{ /f]n gDa/ sfod u/L
k/LIffsf] k|j]zkq lbg' kg{]5 .
-#_ pDd]åf/nfO{ lbOg] k/LIff k|j]zkqdf :jLs[t ug{]
sd{rf/Lsf] gfd, y/ / kb v'nfO{ sfof{nosf] 5fk nufpg' kg{]5 .
;fy} pDd]åf/sf] kmf]6f]df pDd]åf/ / :jLs[t ug{] sd{rf/Ln] ;d]t
b:tvt ug'{ kg]{5 .
-$_ pDd]åf/n] k]z u/]sf b/vf:t pk/ 5fgljg ubf{
la1fkg jf ;"rgfdf plNnlvt k|fjwfgx¿ k"/f ePsf] gb]lvPdf
To:tf] b/vf:t c:jLs[t ug{' kg{]5 . o;/L c:jLs[t ePsf]
hfgsf/L pDd]åf/nfO{ lbg' kg{]5 .
-%_ Psk6s c:jLs[t u/L k|j]zkq hf/L ePsf]
b/vf:tdf kl5 s'g} s}lkmot b]lvPdf To:tf] b/vf:t c:jLs[t
u/L k|j]zkq /2 ug{ ;lsg]5 . @)u= :jLs[t gfdfjnL tof/ ug'{kg]{ M -!_ ljlgod @)v= adf]lhd
:jLs[t ePsf b/vf:t kmf/fdx¿ Jojl:yt u/L /fVg'sf ;fy}
qmd;+Vof, pDd]bjf/sf] gfd, y/, cfdfafa'sf] gfd, afh]sf] gfd,
btf{ ldlt, b:t'/ a'emfPsf] /l;b gDa/, b/vf:t e/]sf] ;d"x cflb
v'nfO{ cfof]un] lgwf{/0f u/]sf] 9fFrfdf :jLs[t gfdfjnL tof/ ug'{
kg]{5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd tof/ ePsf] :jLs[t
gfdfjnL k|To]s lj1fkgsf] nflu b/vf:t kmf/fd lbg] Dofb ;dfKt
ePkl5 ;"rgf kf6L tyf j]a;fO6df k|sfzg u/L v'nf tyf
cfGtl/s k|ltof]lutf tkm{sf] lj1fkgsf] k|dfl0ft :jLs[t gfdfjnL
ljB'tLo k|lt ;lxt lnlvt k/LIff ;~rfng ug]{ cfof]usf]
;DalGwt sfof{nodf ;d]t k7fpg' kg]{5 .
-#_ a9'jf tkm{sf] b/vf:t kmf/fd :jLs[t gfdfjnL tof/
u/L kbk"lt{ ;ldltsf] ;lrjfnodf /fVg' kg]{5 .
-$_ o; ljlgodsf] k|of]hgsf] nflu pd]/sf] u0fgf ubf{
h'g kbsf] lgldQ b/vf:t lbg] xf] ;f] b/vf:t lbg] clGtd ldltdf
k'Ug] pd]/sf] cfwf/df u0fgf ul/g]5 .
छैठौं संशोधन
Page 23 of 158
@!= b/vf:t b:t"/M -!_ v'nf k|ltof]lutfTds / cfGtl/s
k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f k"lt{ ul/g] ;]jfsf kbx¿sf] nflu
b/vf:t cfJxfg ubf{ nfUg] b/vf:t b:t'/ kbk"lt{ ;ldltn] tf]s]
adf]lhd x'g]5 .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd a'emfPsf] b/vf:t b:t"/
b]xfosf] cj:yfdf lkmtf{ ul/g]5M–
-s_ b/vf:t :jLs[t gePdf,
-v_ lj1fkg /2 ePdf .
-#_ b/vf:t lbg] Dofb ;dfKt ePsf] ldltn] ;ft lbg
;Dd z'? b:t'/sf] bf]Aa/ b:t'/ lt/L b/vf:t kmf/fd a'emfpg
;lsg]5 .
@@= pDd]bjf/ x'gsf nflu pd]/sf] xb M -!_ gofF lgo'lQmåf/f k"lt{ ubf{
kl/ifb\sf] ;]jfsf] kbdf pDd]bjf/ x'g pd]/sf] xb b]xfo adf]lhd
x'g]5 M–
-s_ ;xfos txsf] kbdf c7f/ jif{ pd]/ k"/f ePsf
/ k+}tL; jif{ ggf3]sf],
-v_ clws[t:t/ t[tLo txsf] kbdf PSsfO; jif{
pd]/ k"/f ePsf / k}tL; jif{ ggf3]sf],
-u_ clws[t:t/ låtLo / k|yd >]0fLsf] kbdf rfnL;
jif{ ggf3]sf],
-3_ e"tk"j{ ;}lgs tyf e"tk"j{ k|x/L lgo'Qm x'g] egL
tf]lsPsf] pDd]bjf/sf] xsdf k}tfnL; jif{
ggf3]sf],
-ª_ dlxnf / ckfË pDd]bjf/sf] xsdf rfnL; jif{
ggf3]sf],
-@_ v'nf tkm{sf] kbdf pDd]bjf/ x'g kl/ifb\df axfnjfnf
:yfoL sd{rf/LnfO{ pkljlgod -!_ sf] v08 -s_, -v_ / -u_
adf]lhdsf] pd]/sf] xb nfUg]5 .
@#= Go"gtd z}lIfs of]UotfM ;]jfsf s'g} kbdf v'Nnf k|ltof]lutfåf/f
kbk"lt{ ubf{ ;]jf k|j]zsf nflu rflxg] Go"gtd z}lIfs of]Uotf
cg';"rL–^ adf]lhd x'g]5 .
छैठौं संशोधनमा थप गरिएको। छैठौं संशोधन
Page 24 of 158
@$= lgo'lQmsf] nflu cof]UotfM -!_ b]xfosf JolQm ;]jfsf s'g} kbdf
lgo'lQm x'g cof]Uo dflgg]5g\M–
-s_ u}/ g]kfnL gful/s,
-v_ ljlgod @@ adf]lhd pd]/sf] xbleq gk/]sf],
-u_ ljlgod @# adf]lhd tf]lsPsf] Go"gtd z}lIfs
of]Uotf gk'u]sf],
-3_ eljiodf ;]jfsf] jf g]kfn ;/sf/ jf g]kfn
;/sf/sf] :jfldTj ePsf] s'g} ;+ul7t ;+:yfsf]
lgldQ cof]Uo 7xl/g] u/L s'g} ;]jfaf6 avf{:t
ePsf], jf
-ª_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf
cbfntaf6 s;"/bf/ 7xl/Psf] .
@%= k|j]zkqM kl/ifb\n] k|ltof]lutfTds k/LIffdf ;lDdlnt x'g]
pDd]bjf/x¿nfO{ cg';"rL–& adf]lhdsf] 9fFrfdf k|j]zkq lbg'
kg]{5 .
@^= glthf k|sfzgM -!_ lnlvt k/LIffsf] glthf cfof]uaf6 k|sflzt
x'g]5 . cfof]uaf6 k|sflzt glthf k|fKt ePsf] ;ft lbgleq
k|of]ufTds jf k|:t'tLs/0f x'g]df ;f] ;d]t ;dfj]z u/L glthf
k|sfzg ePsf] kGw| lbgkl5 / Ps dlxgfleq kg]{ u/L kbk"lt{
;ldltn] glthf ;lxtsf] cGtjf{tf{ sfo{qmd k|sfzg ug]{5 .
-@_ lnlvt k/LIffaf6 cGtjf{tf{sf] nflu pDd]bjf/sf]
5gf}6 ubf{ pknAw eP;Dd l/Qm kb ;+Vof Ps eP tLg, b'Ob]lv
rf/;Dd eP bf]Aj/ / kfFr jf ;f]eGbf dfly hlt;'s} kb;+Vof
eP klg 8]9L ;+Vofdf pDd]bjf/sf] gfd of]Uotf qmdfg';f/
;dfj]z ug'{ kg]{5 . k|of]ufTds k/LIff x'g] kbdf lnlvt
k/LIffaf6 k|of]ufTds k/LIffsf] nflu 5gf}6 ubf{ l/Qm kb ;+Vof
Psb]lv kfFr;Dd eP yk kfFr hgf pDd]bjf/x?sf] gfd ;dfj]z
ug{' kg{]5 . dfu ePsf] l/Qm kb ;+Vof 5 jf ;f]eGbf a9L ePdf
dfu ePsf] kb ;+Vofsf] bf]Aa/ ;+Vofdf pDd]bjf/x?sf] gfd
;dfj]z u/L glthf k|sfzg ug{' kg{]5 . ;+Vof lgwf{/0f ubf{
ck"0ff{ÍnfO{ k"/f Ps dfGg' kg]{5 .
छैठौं संशोधन
Page 25 of 158
-#_ pkljlgod -@_ adf]lhdsf] ;+Vof lgwf{/0f ubf{ v'nf
k|ltof]lutfsf nflu v'nf tyf ;dfj]zL ;d"xdf Pp6}
pDd]bjf/sf] gfd bf]xf]l/g uPsf] cj:yfdf bf]xf]/f] k/] hltsf]
;+Vof yk u/L ;dfj]zL tkm{sf] cGtjf{tf{sf nflu gfdfjnL
k|sflzt ug'{ kg]{5 . o;/L 5gf}6 ubf{ clGtd pDd]bjf/n] k|fKt
u/]sf] s'n k|fKtfÍ a/fa/ cÍ k|fKt ug]{ PseGbf a9L pDd]bjf/
ePdf To:tf] a/fa/ cÍ k|fKt ug]{ ;a} pDd]bjf/nfO{ ;dfj]z
ug'{ kg]{5 .
-$_ pkljlgod -@_ adf]lhd cGtjf{tf{sf nflu
pDd]bjf/ 5gf}6 ubf{ pDd]bjf/n] lnlvt k/LIffsf] k|To]s kqdf
sDtLdf rfnL; k|ltzt cÍ k|fKt u/]sf] x'g' kg]{5 .
-%_ pkljlgod -@_ adf]lhd cGtjf{tf{sf nflu
pDd]bjf/ 5gf}6 ubf{ clGtd pDd]bjf/sf] lnlvt k/LIffsf] s"n
k|fKtfÍ a/fa/ ePdf To:tf a/fa/ k|fKtfÍ x'g] cGo ;a}
pDd]bjf/nfO{ klg cGtjf{tf{sf] nflu 5gf}6 ug'{ kg]{5 .
-^_ lnlvt k/LIffsf] glthf k|sfzg ubf{ s'g} ;dfj]zL
;d"xsf nflu lgwf{/0f ul/Psf kb k"lt{ gx'g] ePdf To:tf] kb
csf]{ jif{ x'g] lj1fkgdf ;dfj]z u'g{ kg]{5 / To;/L lj1fkg ubf{
klg pko'Qm pDd]bjf/ pknAw x'g g;s]df pQm kb csf]{ jif{
v'nf k|ltof]lutfåf/f x'g] kbdf ;dfj]z ug{' kg]{5 .
-&_ v'nf / cfGtl/s k|ltof]lutfsf] lnlvt k/LIffsf]
glthf k|sflzt eP kl5 ;f] glthfdf lrQ ga'emL k'gof]{u
u/fpg rfxg] k/LIffyL{n] kl/ifb\n] glthf k|sflzt u/]sf] ldltn]
;ft lbgleq cfof]un] tf]s]sf] b:t'/ ;lxt kl/ifb\ dfkm{t
cfof]udf lgj]bg lbg' kg]{5 .
@&= k|of]ufTds k/LIff / cGtjf{tf{ ;DaGwL Joj:yf M -!_ lnlvt k/LIff
x'g]df lnlvt k/LIffaf6 5gf}6 ePsf pDd]bjf/nfO{ dfq
cGtjf{tf{df ;dfj]z u/fOg] 5 . lnlvt k/LIff tyf k|of]ufTds
k/LIff jf k|:t'tLs/0f ;d]t x'g]df lnlvt k/LIffaf6 5gf}6 x'g]
pDd]bjf/nfO{ dfq k|of]ufTds k/LIff jf k|:t'tLs/0f k/LIffdf
;dfj]z u/fOg]5 .
छैठौं संशोधन
Page 26 of 158
-@_ k|of]ufTds k/LIffdf cg'kl:yt x'g] jf pQL0f{
gePsf pDd]bjf/nfO{ cGtjf{tf{df ;dfj]z u/fOg] 5}g .
-#_ k"lt{ x'g] kb;Fu k|ToIf ;DalGwt Pshgf lj1 /
kbk"lt{ ;ldltsf afFsL ;b:o /xg] u/L cGtjf{tf{ ;ldlt u7g
x'g]5 . k"lt{ x'g] kbeGbf tNnf] txsf] JolQm cGtjf{tf{ ;ldltdf
/xg] 5}g .
-$_ cGtjf{tf{ k|of]hgsf] nflu cfof]un] cfjZostf
cg';f/ 5'§} k|ltlglw v6fpg ;Sg]5 .
-%_ pkljlgod -#_ adf]lhd lj1 dgf]gog ubf{ kbk"lt{
;ldltsf] cWoIfn] cGtjf{tf{sf] a9Ldf Ps lbg cl3 dfq uf]Ko
?kdf dgf]gog ug'{ kg]{5 .
-^_ cGtjf{tf{sf] cÍef/ lnlvt k/LIffsf] k"0ff{Í Ps ;o
ePdf aL; cÍ / yk k|To]s ;o k"0ff{Ísf] nflu yk bz cÍ
sfod ug'{ kg]{5 . k|of]ufTds k/LIffsf] pQL0ff{Í k"0ff{Ísf] krf;
k|ltzt x'g]5 .
-&_ cGtjf{tf{df efu lng] s'g} pDd]bjf/;Fu cGtjf{tf{
;ldltsf] cWoIf jf ;b:osf] gftf kg]{ ePdf cGtjf{tf{ ;ldltdf
;+nUg x'g] To:tf cWoIf jf ;b:on] pQm lj1fkgsf] cGtjf{tf{df
a:g x'Fb}g . ;f] gftfleq k/]sf] s'/f glthf k|sfzg x'g'eGbf cl3
k|dfl0ft ePdf ;f] cGtjf{tf{stf{n] k|bfg u/]sf] cÍ u0fgf ul/g]
5}g .
-*_ cGtjf{tf{df k"0ff{Ísf] ;Q/L k|ltzteGbf a9L jf
rfnL; k|ltzteGbf 36L cÍ lbg' k/]df ;f]sf] sf/0f v'nfpg'
kg]{5 . o;/L sf/0f gv'nfO{ clwstd eGbf a9L jf Go"gtd
eGbf 36L cÍ lbPsf]df a9Ldf ;Q/L k|ltzt / 36Ldf rfnL;
k|ltzt cÍ lbPsf] dfgL u0fgf ul/g]5 .
-(_ cGtjf{tf{ ;ldltsf] s'g} ;b:on] sf/0f v'nfO{ s'g}
pDd]bjf/nfO{ pkljlgod -*_ adf]lhd ;Q/L k|ltzt eGbf a9L
jf rfnL; k|ltzt eGbf sd cÍ k|bfg u/]sf] cj:yfdf klg
cGtjf{tf{ ;ldltsf krf; k|ltzt eGbf a9L ;b:on] To;/L
sf/0f v'nfO{ cÍ k|bfg u/]sf] cj:yfdf dfq dfGo x'g]5 .
cGoyf a9Ldf ;Q/L k|ltzt / 36Ldf rfnL; k|ltzt g} cÍ
dfgL u0fgf ul/g]5 .
Page 27 of 158
-!)_ cGtjf{tf{sf nflu k|of]u x'g] kmf/d cg';"rL (
adf]lhd x'g]5 . @&s= cGtjf{tf{ lnFbf Wofg lbg'kg]{ s'/fx¿ M -!_ cGtjf{tf{ ;ldltsf
cWoIf, lj1 / ;b:on] cGtjf{tf{sf ;DaGwdf b]xfosf] s'/fdf Wofg
lbg' kg]{5 M–
-s_ k|Zg s;af6 ;'? u/L s;af6 cGTo ug]{,
pDd]bjf/sf] ;do s] slt lng] / d"NofÍg s;/L
ug]{ af/] cGtjf{tf{ ;ldltsf] cWoIfaf6 ;a}
;b:odf k|i6 ug]{,
-v_ cGtjf{tf{ lbg] JolQmsf] pko'Qmtf jf cg'ko'Qmtf
af/] cGtjf{tf{ k"j{, cGtjf{tf{qmd jf cGtjf{tf{
kZrft\ Ps cfk;df rrf{ gug]{,
-u_ pDd]bjf/ cGtjf{tf{ sIfdf k|j]z u/]kl5 lghsf]
eo, tgfj cflbnfO{ ;fdfGo l:yltdf Nofpg
cGtjf{tf{ ;ldltsf cWoIfaf6 lrghfgsf
;fy;fy} ;xh jftfj/0fsf ljifodf k|Zgx¿
s]lGb|t ug]{,
-3_ cGtjf{tf{ ;ldltsf cWoIfn] pDd]bjf/nfO{
k|f/Dedf k|j]zfTds k|Zg ;f]Wg] / To;kl5
kfn}kfnf] cGo ;b:ox¿n] ljifo k|j]z ug]{,
-ª_ cGtjf{tf{ lnOg] kbsf] ;a} pDd]bjf/x¿nfO{
;f]lwg] k|Zgsf] :t/ ;dfg ug]{,
-r_ cGtjf{tf{ ;ldltsf s'g} Ps ;b:on] k|Zg ;f]Wbf
To;sf] hjfkm af/] cGo ;b:on] ;d]t Wofg
lbP/ ;'Gg],
-5_ cGtjf{tf{ ;ldltsf cWoIfn] cGtjf{tf{ sfo{qmdsf]
;du| d"NofÍg u/L cfjZos ePdf k|lqmof
;DaGwdf ;'emfj ug]{,
-h_ cGtjf{tf{df k"0f{tM df}lns j:t'ut k|Zg u/L
k"jf{u|x/lxt tj/n] d"NofÍg ug]{,
छैठौं संशोधन
Page 28 of 158
-em_ cGtjf{tf{ cjlwe/ ;a} ;+nUg ;b:ox¿sf] Wofg
cGtjf{tf{d} s]lGb|t ug]{ / cGtjf{tf{ cjlwe/
cGtjf{tf{stf{n] klqsf jf k':ts k9\g] h:tf s'g}
c;fGble{s sfo{ gug]{,
-`_ cGtjf{tf{df eP u/]sf kIfx¿ af/] cGtjf{tf{
kZrft\ klg rrf{, kl/rrf{ gug]{, /
-6_ cGtjf{tf{ ;ldltsf cWoIfn] cGtjf{tf{ ;ldltsf
cGo ;b:ox¿sf] ;xdltdf pDd]bjf/nfO{
wGojfb lbO{ cGtjf{tf{ ;lsPsf] ;Í]t ug]{ .
@&v= clu|d jf 5'6 cGtjf{tf{ lng ;lsg] M -!_ lnlvt jf k|of]ufTds
k/LIffsf] k|sflzt glthfdf ;dfj]z ePsf] s'g} pDd]bjf/n]
dgfl;j sf/0f hgfO{ cGtjf{tf{sf] nflu tf]lsPsf] ldlteGbf cufl8
g} cGtjf{tf{ lnOlbg ;f]sf] sf/0f pNn]v u/L lgj]bg lbPdf /
lgj]bgsf] Joxf]/f dgfl;j b]lvPdf kbk"lt{ ;ldltn] To:tf]
JolQmsf] nflu clu|d cGtjf{tf{ lng] Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
-@_ s'g} pDd]bjf/n] b]xfosf] cj:yf k/L cGtjf{tf{sf]
nflu kl/ifb\af6 lgwf{/0f ePsf] ldlt / ;dodf pkl:yt x'g
g;s]df ;f]sf] k|df0f ;lxt cGtjf{tf{sf nflu tf]lsPsf] ldltn]
lsl/of a:g' k/]sf] xsdf kGw| lbg / cGo cj:yfsf] xsdf ;ft
lbgleq lgj]bg lbPdf kbk"lTf{ ;ldltn] lgj]bgsf] Joxf]/f dgfl;j
b]v]df 5'6 cGtjf{tf{ lng] Joj:yf ug{ ;Sg]5 M–
-s_ sfa' aflx/sf] kl/l:ylt k/]df,
-v_ kl/ifb\ jf ;/sf/L sfdsf] sf/0faf6 pkl:yt x'g
g;s]df,
-u_ lsl/of a:g' k/]df,
-3_ ;'Ts]/L ePdf,
-ª_ cGtjf{tf{df pkl:yt x'g g;Sg] u/L cfsl:ds
la/fdL ePdf .
-#_ pkljlgod -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg k|of]ufTds k/LIff jf cGtjf{tf{ k"j{sf cGo k/LIffdf
cg'kl:yt /x]sf] pDd]bjf/nfO{ cGtjf{tf{df ;dfj]z u/fOg] 5}g .
छैठौं संशोधन
Page 29 of 158
-$_ clu|d tyf 5'6 cGtjf{tf{df ;dfj]z x'g]
pDd]bjf/n] klbk"lt{ ;ldltn] lgwf{/0f u/] adf]lhdsf] b:t'/
a'emfpg' kg]{5 .
-%_ cGtjf{tf{ x'g] lbg kl/ifb\n] v6fPsf] sd{rf/Ln]
pDd]bjf/af6 k]z ePsf] k|dfl0ft sfuhftsf] ;Ssn k|lt;Fu
le8fpg] / k|j]zkq hfFr u/L xflh/ ;d]t u/fpg' kg]{5 .
-^_ kl/ifb\sf] ;]jfdf k|j]z kfpg] p2]Zon] z}lIfs
of]Uotf, pd]/, gful/stf, cg'ej cflb 9fF6]sf] kfOPdf To:tf]
pDd]bjf/nfO{ cGtjf{tf{df ;dfj]z u/fOg] 5}g / lghsf] b/vf:t
/2 ul/g]5 .
@* ------
@( ------
#)= of]Uotfqmd tyf l;kmfl/; M -!_ k/LIffsf] ;Dk"0f{ k|lqmof ;dfKt
ePsf] ;ft lbgleq / s'g} pDd]bjf/ cGtjf{tf{df cg'kl:yt ePdf
k/LIffsf] ;Dk"0f{ k|lqmof ;dfKt ePsf] kGw| lbg kl5 ;ft lbgleq
b]xfodf plNnlvt cÍ hf]8L kbk"lt{ ;ldltn] clGtd glthf
k|sfzgsf nflu of]Uotfqmd ;"rL tof/ ug'{ kg]{5 M–
-s_ lnlvt k/LIffsf] s"n k|fKtfÍ,
-v_ k|of]ufTds tyf ;f] afx]s cGo k/LIff x'g]df
To:tf k/LIffdf k|fKt u/]sf] cÍ, /
-u_ cGtjf{tf{sf] cf}ift cÍ .
-@_ of]Uotfqmd ;"rL tof/ ug{sf] nflu pDd]bjf/n]
k|fKt u/]sf] cÍ tflnsfsf] l;naGbL vfd vf]Nbf ;f]sf] d'r'Nsf
u/L ldlt / ;do ;d]t pNn]v u/L kbk"lt{ ;ldltsf
;b:ox?sf] /f]xj/df dfq vf]Ng' kg]{5 .
-#_ pkljlgod -!_ adf]lhd of]Uotfqmdsf] ;"rL tof/
ubf{ pDd]bjf/x¿sf] s"n k|fKtfÍ a/fa/ ePdf b]xfosf cfwf/df
of]Uotfqmd sfod ug'{ kg]{5 M–
छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन
Page 30 of 158
-s_ lnlvt k/LIff x'g]df lnlvt k/LIffsf] k|fKtfÍsf
cfwf/df,
-v_ lnlvt k/LIff / k|of]ufTds k/LIff x'g]df v08
-s_ adf]lhd of]Uotfqmd g5'l§Pdf k|of]ufTds
k/LIffsf] k|fKtfÍsf cfwf/df,
-u_ v08 -v_ adf]lhd klg pDd]bjf/x?sf]
of]Uotfqmd g5'l§Pdf cGtjf{tf{sf] k|fKtfÍsf
cfwf/df,
-3_ v08 -u_ adf]lhd klg pDd]bjf/x?sf]
of]Uotfqmd g5'l§Pdf ;DalGwt kbsf] ;]jf
k|j]zsf] nflu tf]lsPsf] Go"gtd z}lIfs
of]Uotfsf] k|fKtfÍsf] k|ltztsf] cfwf/df,
-ª_ v08 -3_ adf]lhd klg pDd]bjf/x¿sf]
of]Uotfqmd g5'l§Pdf lj1fkg ul/Psf] kbeGbf
Ps tx d'lgsf] kbdf axfn /x]sf] Joxf]/f
b/vf:t kmf/fddf pNn]v u/]sf] eP To:tf] kbsf]
h]i7tfsf cfwf/df,
-r_ v08 -ª_ adf]lhd klg pDd]bjf/x¿sf]
of]Uotfqmd g5'l§Pdf pd]/sf] Ho]i7tfsf
cfwf/df .
-$_ of]Uotfqmdsf] ;"rL k|sfzg ubf{ klxnf] lj1fkg /
lj1fkgleqsf] ;dfj]zL ;d"xsf] qmdfg';f/ of]Uotfqmd ;"rL
klxn] k|sfzg ug'{ kg]{5 .
t/ klxn] k|sflzt lj1fkg jf lj1fkg leqsf] ;dfj]zL
;d"xsf] qmdfg';f/sf] cÍ k"/f eO;s]sf] /x]g5 eg] qmdzM ;f]
qmd kl5sf] cÍ k'u]sf lj1fkgx¿ jf lj1fkg leqsf] ;dfj]zL
;d"xsf] qmdfg';f/sf] of]Uotfqmd ;"rL k|sfzg ug{ afwf
kg]{5}g .
-%_ pkljlgod -$_ sf] k|ltaGwfTds jfSof+zdf h'g;'s}
s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} pDd]bjf/ ;dfg txsf Ps eGbf
a9L lj1fkgdf lnlvt k/LIffaf6 pQL0f{ ePsf]df kl5Nnf] qmddf
/x]sf] lj1fkgsf] cÍ k"/f eP tfklg klxn] cGtjf{tf{ ;DkGg
Page 31 of 158
ePsf] lj1fkgsf] of]Uotfqmd k|sflzt geP;Dd To:tf]
lj1fkgsf] of]Uotfqmd k|sfzg ul/g] 5}g .
-^_ pkljlgod -$_ adf]lhd of]Uotfqmdsf] ;"rL
k|sfzg ubf{ Pp6} k/LIffsf] dfWodaf6 l;kmfl/; x'g] v'nf tyf
;dfj]zL ;d"xsf pDd]bjf/n] k|fKt u/]sf] s"n cÍsf] cfwf/df
Psd'i6 of]Uotfqmd ;"rL ;d]t tof/ u/L k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-&_ clGtd glthf k|sfzg ubf{ ;dfg:t/sf] PseGbf
a9L kbsf] k/LIffdf pQL0f{ x'g] pDd]bjf/nfO{ bf]xf]/f] gkg]{ u/L
klxn] glthf k|sfzg x'g] Ps kbdf dfq ;dfj]z ul/g]5 .
-*_ kbk"lt{ ;ldltn] of]Uotfqmd cg';f/ ;kmn
pDd]bjf/x?sf] gfd lgo'lQmsf nflu l;kmfl/z ug{]5 .
#!= k|tLIff ;"rLM -!_ v'nf tyf cfGtl/s k|ltof]lutfaf6 lgo'lQmsf
nflu of]Uotfqmd k|sfzg ubf{ l/Qm kbsf] cg'kftdf oyf;Dej
kRrL; k|ltzt jf sDtLdf b'O{ hgf;Dd pDd]bjf/sf] gfd
of]Uotfqmdfg';f/ j}slNks pDd]bjf/sf] ?kdf k|tLIff ;"rLdf
;dfj]z u/L k|sfzg ug'{ kg]{5 . o:tf] ;"lrsf] Dofb ;"rgf
k|sflzt ePsf] ldltn] Ps jif{;Dd dfq /xg]5 .
t/, kbk"lt{ ;ldltn] cfjZos 7fg]df cGtjf{tf{df ;lDdlnt
ePsf yk s]xL jf ;a} pDd]bjf/nfO{ k|tLIff ;"rLdf /fVg afwf
kg]{ 5}g .
-@_ kbk"lt{ ;ldltn] lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/; u/]sf]
pDd]bjf/ o; ljlgod adf]lhd tf]lsPsf] cjlwleq lgo'lQmkq
lng gcfPdf jf lgo'lQmkq lnO{ ljgf ;"rgf kGw| lbg;Dd xflh/
gePdf jf lgo'lQm lnO{ /fhLgfdf lbPsf] jf cGo s'g} sf/0fn]
Ps jif{leq To:tf] kb l/Qm x'g cfPdf To;/L l/Qm ePsf] kbdf
j}slNks pDd]bjf/sf] ;"rLdf /x]sf] pDd]bjf/af6 of]Uotfqmdsf]
k|fyldstfsf cfwf/df lgo'lQmsf] l;kmfl/z ug'{ kg]{5 .
-#_ pkljlgod -@_ adf]lhd lgo'lQmsf] nflu j}slNks
pDd]bjf/sf] ;"rLdf /x]sf] pDd]bjf/nfO{ ;Dks{ /fVg cfpg tL;
lbgsf] Dofb tf]sL ;"rgf hf/L ug{' kg{]5 . To;/L tf]lsPsf]
cjlw leq j}slNks pDd]bjf/sf] ;"rLdf /x]sf] pDd]bjf/ ;Dks{
छैठौं संशोधन
Page 32 of 158
/fVg gcfPdf lghsf] gfd j}slNks pDd]bjf/sf] ;"rLaf6 x6fO{
To;kl5sf] of]Uotfqmdsf] k|fyldstfdf /x]sf] j}slNks
pDd]bjf/nfO{ qmdzM ;Dks{ /fVg cfpg ;"rgf hf/L ug{' kg{]5 .
#@= lg/f]lutfsf] k|df0f–kq k]z ug'{kg]{M lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/z
ePsf] pDd]bjf/n] :jLs[t lrlsT;saf6 cg';"rL–!) adf]lhdsf]
9fFrfdf lg/f]lutfsf] k|df0f–kq k]z u/]kl5 dfq lghnfO{ :yfoL
lgo'lQm–kq lbOg]]5 .
##= lgo'lQm lbg]M -!_ ;]jfsf] l/Qm kbdf ljlgod #) adf]lhd l;kmfl/;
ePsf] pDd]bjf/nfO{ l;kmfl/;sf] ;"rgf k|sflzt ePsf] ldltn]
;ft lbgleq clVtof/ k|fKt clwsf/Ln] lgo'lQmkq lbg' kg]{5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd lgo'lQmkq lng gcfPdf jf
lgo'lQmkq lnO{ af6f]sf] Dofb afx]s kGw| lbgleq sfof{nodf
xflh/ gePdf lgo'lQm lng cfpg' jf xflh/ x'g hfg' egL ;ft
lbgsf] Dofb lbO{ /fli6«o:t/sf] klqsf / kl/ifb\sf] j]j;fO6 tyf
;"rgf kf6Ldf ;"rgf k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-#_ pkljlgod -@_ adf]lhd lbOPsf] Dofbleq lgo'lQm
lng jf xflh/ x'g gcfPdf jf lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/; ePsf]
ldltn] Ps jif{leq of]Uotfqmddf k/]sf pDd]bjf/n] lgo'lQm
lnPsf] kbaf6 /flhgfdf lbO{ jf lghsf] d[To' eO{ jf lghsf] cGo
kbdf lgo'lQm eO{ jf Ps jif{leq s'g} klg sf/0fn] pQm kb l/Qm
x'g cfPdf To:tf] pDd]bjf/sf] gfd of]Uotfqmdaf6 x6fO{ k|ltIff
;"rLdf /x]sf pDd]bjf/x? dWo] of]Uotfqmdsf] cfwf/df lgo'lQm
lbOg]5 .
-$_ lzIffnosf] b/aGbLdf kbk"lt{ ul/Psf] kbdf z'?
lgo'lQm x'g] sd{rf/LnfO{ ;DalGwt lzIffnodf sDtLdf kfFr
jif{;Dd ;]jf gu/L cGoq ;?jf ul/g] 5}g .
-%_ kl/ifb\sf] lj1fkg adf]lhdsf] k/LIffdf pDd]bjf/
x'g] s'g} JolQmn] k]z u/]sf] s'g} ljj/0f em'7f jf unt k|dfl0ft
ePdf kbk"lt{ ;ldltn] To:tf] pDd]bjf/sf] b/vf:t jf k/LIff jf
cGtjf{tf{ jf lgo'lQmsf] l;kmfl/; jf lgo'lQm kfO;s]sf] eP
छैठौं संशोधन
Page 33 of 158
k|rlnt sfg"g adf]lhd lgo'lQm /2 u/L cfjZos sf/afxL
rnfpg ;Sg]5 .]
#$= clVtof/ k|fKt clwsf/LM o; ljlgodfjnL adf]lhd lgo'lQm ug]{
clwsf/ clws[t :t/sf sd{rf/Lsf] xsdf kl/ifb\sf] :jLs[lt lnO{
;b:o–;lrj / ;xfos :t/sf sd{rf/Lsf] xsdf ;b:o–;lrjsf]
:jLs[lt lnO{ k|zf;g dxfzfvfsf] lgb]{zsnfO{ x'g]5 .
#%= zky u|x0fM ;]jfdf z'? lgo'lQm x'g] sd{rf/Ln] lgo'QmL kq a'em\g'
cufj} cg';"rL–!! sf] 9fFrfdf clws[t:t/sf] sd{rf/Lsf] eP
;b:o–;lrj ;dIf / ;xfos :t/sf] sd{rf/Lsf] eP sd{rf/L
k|zf;g dxfzfvfsf] lgb]{zs ;dIf zky u|x0f ug'{kg]{ 5 .
#%s= kb:yfkgf M -!_ kl/ifb\sf] sd{rf/LnfO{ kb:yfkgf ubf{ lghsf]
z}lIfs of]Uotf, tfnLd / cg'ejsf] cfwf/df ul/g]5 .
-@_ v'nf tyf a9'jfåf/f l;kmfl/; ePsf sd{rf/Lsf] z'?
kb:yfkgf ubf{ To:tf sd{rf/LnfO{ l/Qm kbsf] hfgsf/L u/fO{
lghx?sf] ?lr tyf rfxgfsf] k|fyldstfqmd sfod ug{ nufO{
l;kmfl/; of]Uotfqmd adf]lhd /f]h]sf] :yfgdf kb:yfkgf ug'{
kg]{5 .
#^= k/LIf0fsfnM ;]jfsf] :yfoL kbdf gofF lgo'lQm ubf{ dlxnf
sd{rf/LnfO{ 5 dlxgf / k'?if sd{rf/LnfO{ Ps jif{sf]
k/LIf0fsfndf /flvg]5 . k/LIf0fsfndf lghsf] sfd ;Gtf]ifhgs
gePdf lghsf] lgo'lQm ab/ ug{ ;lsg]5 . o;/L lgo'lQm ab/
gul/Psf sd{rf/Lsf] lgo'lQm k/LIf0fsfn ;dfKt ePkl5 :jtM
;b/ ePsf] dflgg]5 .
t/, ;]jfsf] :yfoL kbdf Psk6s k/LIf0fsfn e'Qmfg
ul/;s]sf] sd{rf/LnfO{ ;f] ;]jfnfO{ cljlR5Gg /fvL lgo'lQm
ePsf]df k'gM k/LIf0fsfndf /flvg] 5}g .
छैठौं संशोधन
Page 34 of 158
kl/R5]b–%
a9'jf ;DaGwL Joj:yf
#&= a9'jfM -!_ a9'jfsf] lgldQ ljlgod !% adf]lhd sfo{Ifdtfsf]
d"NofÍg jf cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f a9'jf ul/g] egL
pNn]v eP cg';f/ 5'6ØfOPsf l/Qm kbx¿ a9'jf k|lqmofaf6
kbk"lt{ ul/g]5 .
-@_ ;]jfdf l/Qm /x]sf kbx¿dWo] a9'jfåf/f k"lt{ ul/g'
kg]{ kbdf a9'jf ubf{ kbk"lt{ tyf a9'jf ;ldltsf] l;kmfl/zdf o;
ljlgodfjnLdf tf]lsPadf]lhd a9'jf ul/g]5 .
-#_ h'g kb / sfof{nosf nflu sd{rf/Lsf] a9'jf ePsf]
xf] ;f]xL kb / sfof{nodf kb:yfkgf eO{ sfo{ ug'{ kg]{5 .
#*= ;DefJo pDd]bjf/M -!_ b]xfo adf]lhdsf] >]0fLdf a9'jfsf] nflu
;DefJo pDd]bjf/ x'g a9'jf x'g] kbeGbf Ps >]0fL d'lgsf] ;]jfsf]
kbdf b]xfo adf]lhdsf] :yfoL ;]jf cjlw k"/f u/]sf] / a9'jf x'g]
kbsf] >]0fL eGbf Ps >]0fLsf] d'lgsf] kbsf nflu tf]lsPsf] z}lIfs
of]Uotf ePsf] x'g' kg]{5 M–
-s ;xfos:t/sf] kbsf] lgldQ tLg jif{,
-v_ ;xfos:t/ k|yd >]0fLaf6 clws[t:t/ t[tLo
>]0fLsf] lgldQ kfFr jif{, /
-u_ clws[t:t/sf] låtLo / k|yd >]0fLsf] kbsf]
lgldQ kfFr jif{ .
t/, k|zf;g ;]jftkm{sf] n]vf ;d"xsf sd{rf/Lx?
sfg"g ;d"xsf l/Qm kbdf / sfg"g ;d"xsf
sd{rf/Lx? n]vf ;d"xsf l/Qm kbdf a9'jfsf
nflu ;DefJo pDd]bjf/ x'g kfpg] 5}g .
-@_ pkljlgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf eP tfklg
b]xfosf cj:yfdf b]xfosf cjlwe/ s'g} klg sd{rf/L a9'jfsf
nflu ;DefJo pDd]bjf/ x'g kfpg] 5}g M–
-s_ gl;xt kfPsf]df gl;xt kfPsf] ldltn] Ps
jif{;Dd,
छैठौं संशोधन
Page 35 of 158
-v_ lgnDag ePsf]df lgnDag cjlwe/,
-u_ a9'jf /f]Ssf ePsf]df /f]Ssf ePsf] cjlwe/,
-3_ tna a[l4 -u|]8_ /f]Ssf ePsf]df ;f] cjlwe/
-ª_ kmf}hbf/L cleof]udf k"k{Ifsf nflu y'gfdf /x]sf]
ePdf ;f] cjlwe/,
-r_ tf]lsPsf] cjlwleq a9'jfsf] nflu cfj]bg kmf/fd
ge/]df,
-5_ kl/ifb\n] ;]jf kl/jt{g u/fPsf]df afx]s
sd{rf/Lsf] cg'/f]wdf ;]jf, ;d"x kl/jt{g u/L
cfPsf] cj:yfdf To;/L ;]jf, ;d"x kl/jt{g
ePsf] ldltn] b'O{ jif{ gk'u];Dd .
-#_ pkljlgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf eP tfklg
dlxnf, cflbjf;L÷hghftL, dw]zL, blnt, ckfË / lk5l8Psf
If]qdf :yfoL a;]faf; ePsf sd{rf/Lx?sf] pNn]lvt ;]jf
cjlwdf Ps jif{ sd ;]jf cjlw ePklg a9'jfsf nflu ;DefJo
pDd]bjf/ x'g kfpg] 5g\ .
-$_ jl/i7 k|lzIfs÷jl/i7 6«]g/ -clws[t:t/ låtLo
>]0fL_ Pj+ k|fljlws clws[t÷6«]g/ -clws[t:t/ t[tLo >]0fL_ kbdf
a9'jfsf nflu pDd]bjf/ x'g a9'jf x'g] kb eGbf Ps tx d'lgsf]
k|fljlws tyf k|lzIf0f ;]jf, ;d"x jf pk;d"xsf] kbdf sfo{/t
eO{ tf]lsPsf] Go"gtd z}lIfs of]Uotf ePsf sd{rf/Lx?
pDd]bjf/ x'g kfpg] 5g\ .
-%_ o; ljlgodfjnLdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg tf]lsPsf] >]0fLdf tf]lsPsf] ;]jf cjlw / z}lIfs of]Uotf
ePsf n]vf ;d"xsf sd{rf/Lx?n] ;fdfGo k|zf;g ;d"xdf /
;fdfGo k|zf;g ;]jf ;d"xsf sd{rf/Ln] n]vf ;d"xdf cfGtl/s
k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f x'g] a9'jfsf nflu ;DefJo pDd]bjf/
x'g kfpg]5g\ .
t/, h]i7tf / sfo{;Dkfbg d"NofÍgåf/f x'g] a9'jf /
sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgåf/f x'g] a9'jfdf ;DalGwt ;]jf, ;d"x /
pk;d"xsf l/Qm kbdf tf]lsP adflhd ;]jf cjlw tyf
;DalGwt ljifosf] z}lIfs of]Uotf x'g' kg]{5 .
Page 36 of 158
#(= a9'jf lgo'lQmsf] /f]Ssf tyf km's'jfM s'g} sd{rf/Lsf] a9'jfsf] nflu
l;kmfl/; eO{;s]kl5 a9'jf lgo'lQm gkfpGh]n lgnDag jf a9'jf
/f]Ssf jf tna a[l4 /f]Ssf ePdf pNn]lvt +cjlwe/ lghsf] a9'jf
lgo'lQm /f]Ssf ul/g]5 / lgnDagaf6 lghn] ;kmfO{ kfPdf jf /f]Ssf
cjlw ;dfKt ePkl5 lgh lgnDag jf /f]Ssf geP ;/x dfgL
lgo'lQm lbO{ h]i7tf dfq sfod ul/g]5 .
$) cfGtl/s k|ltof]lutfsf nflu Go"gtd z}lIfs of]UotfM ljlgod !% n]
cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f kbk"lt{ ug{ 56\ofOPsf] kbdf
pDd]bjf/ x'g ;f] kbsf] nflu tf]lsPsf] Go"gtd z}lIfs of]Uotf x'g'
kg]{5 . clws[t:t/ k|yd / låtLo >]0fLsf nflu clws[t :t/ t[tLo
>]0fLdf ;]jf k|j]zsf nflu tf]lsPsf] of]Uotf g} Go"gtd z}lIfs
of]Uotf dflgg]5 .
$!= sfo{Ifdtfsf] cfwf/df x'g] a9'jfsf] cfwf/M -!_ kbk"lt{ tyf a9'jf
;ldltn] ;]jfsf] sd{rf/LnfO{ sfo{Ifdtf jfkt kfPsf] s"n cÍsf]
cfwf/df a9'jfsf] nflu l;kmfl/z ug]{5 .
-@_ ;]jfdf sfo{/t sd{rf/Lsf] sfo{Ifdtfsf] d"NofÍg ubf{
b]xfo adf]lhd a9Ldf Ps ;o cÍ lbOg]5M
-s_ sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg jfkt– $) cÍ
-v_ h]i7tf jfkt – #) cÍ
-u_ z}lIfs of]Uotf jfkt – !@ cÍ
-3_ ef}uf]lns If]q jfkt – !^ cÍ
-ª_ tfnLd jfkt – @ cÍ
-#_ ;DefJo pDd]bjf/sf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg jfkt
cÍ u0fgf ubf{ cfiff9 d;fGt;Ddsf] lx;fan] / cGo cÍsf] u0fgf
ubf{ a9'jfsf] b/vf:t lbg] clGtd Dofb;Dd xfl;n u/]sf] cÍ
u0fgf ul/g]5 .
$!s= h]i7tf / sfo{ ;Dkfbgåf/f x'g] a9'jfM -!_ o; ljlgodfjnLdf
h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg kbk"lt{ ;ldltn] h]i7tf /
sfo{;Dkfbg d"NofÍgsf] cfwf/df a9'jfsf] nflu l;kmfl/z ubf{
a9'jf x'g] kbeGbf Ps>]0fL d'lgsf] kbdf ;a}eGbf a9L ;]jf cjlw
afktsf] cÍ u0fgf u/L ;a}eGbf a9L cÍ ePsf pDd]bjf/nfO{
b]xfo adf]lhdsf] cfwf/df a9'jfsf] l;kmfl/; ug]{5 M–
छैठौं संशोधन
Page 37 of 158
-s_ a9'jfsf] nflu ;DefJo pDd]bjf/ x'g hlt jif{sf]
;]jf cjlw cfjZos kg]{ xf] kl5Nnf] Tolt jif{sf]
sfo{;Dkfbg d"NofÍgsf] cf}iftdf kGrfgAa]
k|ltzt jf ;f] eGbf a9L cÍ k|fKt u/]sf],
-v_ clws[t:t/ kbsf] nflu b]xfo adf]lhd of]Uotf
ePsf] M–
-!_ clws[t:t/ låtLo >]0fL jf ;f]eGbf
dflysf] kbsf] nflu ;DalGwt ;]jf
;d"x jf pk;d"x;Fu ;DalGwt ljifodf
sDtLdf :gfts tx jf ;f] ;/xsf] tyf
clws[t:t/ t[tLo >]0fLsf] kbsf] nflu
;DalGwt ;]jf ;d"x jf pk;d"x;Fu
;DalGwt ljifodf sDtLdf k|df0fkq tx
jf ;f] ;/xsf] z}lIfs of]Uotf ePsf],
-@_ a9'jf x'g] kb eGbf Ps >]0fL d'lgsf]
kbdf ;DalGwt ;]jf ;d"x jf
pk;d"x;Fu ;DalGwt ljifodf Ps
dlxgf jf ;f] eGbf a9L ;]jfsfnLg
tfnLd lnPsf],
-#_ xfn axfn /x]sf] >]0fLdf ef}uf]lns
If]qdf sfd u/] afkt k"/f cÍ k|fKt
u/]sf] .
t/, ef}uf]lns If]qdf sfd u/] afkt k"/f
cÍ k|fKt u/]sf] ;DefJo pDd]bjf/
gePdf jf 5'6\ofOPsf] l/Qm kbdf
;DefJo pDd]bjf/ gk'u x'g] cj:yf
ePdf To:tf] kbdf ef}uf]lns If]qdf
sfd u/] afkt k"/f cÍ k|fKt gu/]sf]
sd{rf/LnfO{ klg ;DefJo pDd]bjf/
sfod u/L a9'jf ul/g]5 .
-u_ ;xfos:t/ k|yd >]0fLsf] kbsf] nflu sDtLdf
;f] kb;Fu ;DalGwt ljifodf P;= Pn= ;L= jf
;f] ;/xsf] z}lIfs of]Uotf ePsf],
Page 38 of 158
-3_ ;xfos:t/ låtLo >]0fLsf] kbsf] nflu ;DalGwt
;]jf ;d"x jf pk;d"xsf] nflu tf]lsPsf] Go"gQd
z}lIfs of]Uotf k|fKt ePsf] / >]0fL ljxLg kbdf
sfo{/t pDd]bjf/x?dWo] ;f] kbdf u/]sf] ;]jf
cjlw u0fgf u/L sDtLdf s"n ;]jf cjlw aL;
jif{ k"/f ePsf pDd]bjf/x?dWo] ;a}eGbf a9L
;]jf cjlw ePsf],
-ª_ o; ljlgodfjnL adf]lhd a9'jf ubf{ o;
ljlgod adf]lhd ul/g] a9'jfsf] sf/afxL ;DkGg
u/L l;kmfl/; u/]kl5 sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgåf/f
ul/g] a9'jfsf] l;kmfl/; ug'{ kg]{5 .
$!v= h]i7tfqmdsf] lgwf{/0f M -!_ xfnsf] kbsf] >]0fLdf lgo'lQm jf a9'jf
ePsf] ldltsf] cfwf/df h]i7tfqmd agfpFbf ;f] ldlt Pp6} ePdf
b]xfosf] cfwf/df h]i7tfqmd lgwf{/0f ul/g]5 M–
-s_ xfnsf] kbdf :yfoL lgo'lQm jf a9'jf x'Fbf
l;kmfl/; ul/Psf] of]Uotfqmdsf] cfwf/df,
-v_ ;dfg kbsf] a9'jfsf] l;kmfl/; / v'nf
k|ltof]lutfTds k/LIffsf] l;kmfl/; Ps} lbg
ePdf a9'jfsf] l;kmfl/;sf] cfwfdf,
-u_ v08 -s_ / -v_ df pNn]v eP afx]ssf] l:ylt
pTkGg ePdf ljlgod %$ sf] cfwf/df .
pkljlgod -!_ adf]lhd h]i7tfqmd lgwf{/0f ubf{
c;fwf/0f labf jf a]tnaL labf a;]sf] jf uon ePsf] cjlwnfO{
u0fgf ul/g] 5}g .
$@= sfo{ ;Dkfbgsf] d"NofÍgM -!_ kl/ifb\sf sd{rf/Lsf] sfo{;Dkfbgsf]
d"NofÍg kmf/fd ebf{ cg';"rL–!@ df pNn]lvt 9fFrf / lgb]{zgsf
cfwf/df eg'{ kg{]5 .
छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन
Page 39 of 158
-@_ sd{rf/Lsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍgsf] s'n cÍsf]
ljefhg b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ;'k/Lj]Ifsn] lbg ;Sg] clwstd kRrL; cÍ
-v_ k'g/fjnf]sgstf{n] lbg ;Sg] clwstd bz cÍ
-u_ k'g/fjnf]sg ;ldltn] lbg ;Sg] clwstd
kfFr cÍ
-#_ kl/ifb\ jf cGtu{tsf sfof{nox¿df sfo{/t
sd{rf/Lx¿sf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg ubf{ b]xfo adf]lhd
;'k/Lj]Ifs, k'g/fjnf]sstf{ / k'g/fjnf]sg ;ldlt x'g]5 M–
qm
;+ sd{rf/Lsf] kb ;'kl/j]Ifs k'g/fjnf]sgstf{
k'g/fjnf]sg
;ldlt
! s]Gb|Lo sfof{no
afx]s cGo
sfof{nosf ;xfos
:t/sf sd{rf/L
Ps tx
dflysf]
clws[t
sd{rf/L
;'kl/j]IfseGbf
Ps txdflysf]
clws[t sd{rf/L
k'g/fjnf]sgstf{,
sfof{no k|d'v /
k|b]z k|d'v
@ s]Gb|Lo sfof{nosf
;xfos :t/sf
sd{rf/L
Ps tx
dflysf]
clws[t
sd{rf/L
;'kl/j]IfseGbf
Ps txdflysf]
clws[t sd{rf/L
k'g/fjnf]sgstf{,
;DalGwt
dxfzfvf k|d'v
/ ;b:o ;lrj
# s]Gb|Lo sfof{no
afx]s cGo
sfof{nosf clws[t
:t/sf t[tLo /
låtLo >]0fLsf
sd{rf/L
sfof{no
k|d'v
;DalGwt k|b]z
k|d'v
k'g/fjnf]sgstf{,
k|zf;g÷k|fljlws
-dxfzfvf k|d'v_
/
;b:o ;lrj
$ s]Gb|Lo sfof{nosf
clws[t:t/sf
t[tLo / låtLo
>]0fLsf sd{rf/L
;DalGwt
dxfzfvfsf
Ps tx
dflysf]
sd{rf/L
dxfzfvf
lgb]{zs
;'kl/j]Ifs,
k'g/fjnf]sgstf{
/ ;b:o—;lrj
% clws[t:t/ k|yd
>]0fLsf clws[t
jfx]ssf sfof{no
k|d'v
;DalGwt
k|b]z
lgb]{zs
k|zf;g÷k|fljlw
s÷ax'k|fljlws
dxfzfvf k|d'v
;'kl/j]Ifs,
k'g/fjnf]sgstf{
/ ;b:o—;lrj
Page 40 of 158
qm
;+ sd{rf/Lsf] kb ;'kl/j]Ifs k'g/fjnf]sgstf{
k'g/fjnf]sg
;ldlt
^ clws[t:t/ k|yd
>]0fLsf sd{rf/L
;b:o–;lrj ;b:o–;lrj dGqfnosf]
;lrjsf]
cWoIftfdf
kl/ifb\sf] ;b:o–
;lrj
-$_ pkljlgod -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
sfo{;Dkfbg d"NofÍg eg]{ sd{rf/L / ;'kl/j]Ifs jf
k'g/fjnf]sgstf{ ;dfg txsf] ePdf kl/ifb\ sfof{non] Ps
txdflysf] ;'kl/j]Ifs jf k'g/fjnf]sgstf{ tf]Sg]]5 .
-%_ pkljlgod -$_ adf]lhd s'g} sd{rf/Lsf] ;'kl/j]Ifs
/ k'g/fjnf]stf{ Ps tx dflysf] sfof{no k|d'v jf k|b]z
k|d'vdWo] s'g} gePdf kl/ifb\ sfof{non] To:tf] sd{rf/Lsf]
;'kl/j]Ifs jf k'g/fjnf]sgstf{ tf]Sg]5 .
-^_ ;'k/Lj]Ifs, k'g/fjnf]sgstf{ / k'g/fjnf]sg
;ldltn] sd{rf/Lx¿sf] sfo{;Dkfbg jfkt cÍ lb+bf o; ljlgod
/ sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf plNnlvt cfwf/ cg'¿k lbg'
kg]{5 .
-&_ k'g/fjnf]sg ;ldltn] clws[t txsf sd{rf/Lsf]
sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdsf] ;DaGwdf b]xfo adf]lhdsf]
k|s[of ckgfpg ;Sg]5 M–
-s_ s'g} lgsfosf] ;dli6ut pknlAw / To;df
sfo{/t sd{rf/Lsf] sfo{;Dkfbgsf] d"NofÍg
aLrsf] kf/:kl/s ;DaGw dfly ljrf/ ug]{,
-v_ k]z x'g cfPsf sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf
cfjZos b]lvPdf k'g/fjnf]sgstf{ jf
;'kl/j]Ifs;Fu k'i6\ofOF{sf] dfu ug]{ / ul0ftLo
q'6L eP k'g/fjnf]sg ;ldltn] ;RofO{ cÍ k|bfg
ug]{,
-u_ sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf k'i6\ofOF{
cf}lrTok"0f{ gePdf k'g/fjnf]sg ;ldltn] o;
ljifodf l6Kk0fL u/L To:tf] ;'kl/j]Ifs jf
Page 41 of 158
k'g/fjnf]sgstf{sf] clen]v /fVg ;DalGwt
lgsfodf n]vL k7fpg] .
-*_ sd{rf/Lsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg jflif{s ¿kdf
ul/g]5 .
-(_ k|To]s sd{rf/Ln] cfˆgf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg
kmf/fd tLg k|lt e/L ;fpg ;ft ut]leq ;DalGwt sfof{nodf
btf{ ug'{ kg]{5 . To:tf] cjlwleq btf{ ug{ g;sL ;f]sf] dgfl;j
sf/0f ;lxt Dofb yksf] nflu ;DalGwt sd{rf/Ln] lgj]bg
lbPdf / ;'k/Lj]Ifsn] lgj]bgdf pNn]lvt sf/0f dgfl;j b]v]df
tf]lsPsf] ;dofjlw ;dfKt ePsf] ldltn] kGw| lbg;Ddsf] Dofb
yk ug{ ;Sg]5 . To;/L ylkPsf] Dofb kl5 ;f]xL cfly{s jif{leq}
sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd btf{ x'g cfPdf btf{ ePsf]
sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf d"NofÍg afkt s'n k|fKtfÍaf6
k'g/fjnf]sg ;ldltn] Ps cÍ 36fpg]5 . ;f] cfly{s jif{ kl5
sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd btf{ ePdf To:tf] kmf/fdnfO{
dfGotf lbOg] 5}g .
t/, sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd eg]{ ;dofjlwdf s'g}
sd{rf/L j}b]lzs tflnd, uf]i7L jf cWoog e|d0f cflbdf sfhdf
hfg'kg]{ cj:yf k/]df To;/L hfg'eGbf cufj} sfo{;Dkfbg
d"NofÍg kmf/fd e/L ;DalGwt sfof{nodf btf{ u/fpg' kg]{5 .
To;/L btf{ ePsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdnfO{ lgwf{l/t
;dod} btf{ ePsf] dfgL d"NofÍg ug'{ kg]{5 .
-!)_ pkljlgod -(_ adf]lhd btf{ e} cfkm" ;dIf k|fKt
ePsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd ;'k/Lj]Ifsn] >fj0f
d;fGtleq d"NofÍg u/L k'g/fjnf]sgstf{ ;dIf k]z u/L ;Sg'
kg]{5 .
-!!_ k'g/fjnf]sgstf{n] cfkm" ;dIf k|fKt ePsf]
sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd efb| kGw| ut]leq d"NofÍg u/L
k'g/fjnf]sg ;ldlt ;dIf k]z ug{'kg]{ 5 . k'g/fjnf]sg ;ldltn]
cfkm" ;dIf k|fKt x'g cfPsf sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf
efb| d;fGtleq d"NofÍg ul/;Sg' kg{]5 .
-!@_ pkljlgod -!!_ adf]lhd sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg
kmf/fdsf] d"NofÍg ;DkGg eO;s]kl5 k'g/fjnf]sg ;ldltsf
Page 42 of 158
;b:ox¿n] l;naGbL vfdsf] aGb aGbdf b:tvt u/L k|dfl0ft
u/L Ps k|lt k'g/fjnf]sg ;ldltdf, Ps k|lt k|zf;g zfvfdf /
Ps k|lt kbk"lt{ ;ldltdf k7fpg' kg]{5 .
-!#_ pkljlgod -!@_ adf]lhd kbk"lt{ ;ldltdf k|fKt
ePsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd ;]jf, ;d"x jf pk;d"x
cg';f/ cfly{s jif{ pNn]v u/L 5'§f5'§} vfddf /fvL pQm
l;naGbL vfdx?nfO{ Psd'i6 vfdaGbL u/L kbk"lt{ ;ldltsf
;b:ox¿sf] ;d]t aGbdf b:tvt u/L u/fO{ ;'/lIft ;fy uf]Ko
/fVg' kg]{5 . vfdsf] aflx/ leq sfo{;Dkfbg d"NofÍg ePsf]
JolQmsf] ljj/0f ;d]t /fVg' kg{]5 .
-!$_ ;doleq s'g} sd{rf/Lsf] sfo;Dkfbg d"NofÍg
kmf/fd k]z x'g jf bflvn x'g gcfPsf] sf/0fn] kbk"lt{ ;ldltn]
cfˆgf] sfd sf/afxL /f]Sg afWo x'g] 5}g .
-!%_ jflif{s ¿kdf sfo{;Dkfbg d"NofÍg ubf{ ;DalGwt
sfof{no k|d'v tyf ljefuLo k|d'vn] tf]lsPsf] cjlwleq
d"NofÍg u/L, u/fO{ Ps k|lt kbk"lt{ ;ldltsf] ;lrjfnodf, Ps
k|lt ;DalGwt sfof{nodf / Ps k|lt k|zf;g zfvfdf k7fpg'
kg{]5 .
-!^_ sd{rf/Ln] ;dodf g} e/L btf{ u/]sf] sfo{;Dkfbg
d"NofÍg kmf/fd tf]lsPsf] cjlwleq d"NofÍg gug]{
kbflwsf/LnfO{ ljefuLo sf/afxL ul/g]5 .
-!&_ k|To]s jif{ ul/g] jflif{s sfo{;Dkfbg d"NofÍg
k'g/fjnf]sg ;ldltaf6 d"NofÍg eO;s]kl5 ;DalGwt sd{rf/Ln]
To; jif{ k|fKt u/]sf] sfo{;Dkfbg d"NofÍgsf] s'n cÍ lghn]
lgj]bg lbO{ dfu u/]df k'g/fjnf]sg ;ldltsf] ;lrjfnon]
hfgsf/L lbg' kg]{5 .
t/, k'g/fjnf]sg ;ldltn] lbPsf] cÍ hfgsf/L u/fOg] 5}g .
-!*_ pkljlgod -!&_ adf]lhd hfgsf/L lnPkl5
;'k/Lj]Ifs / k'g/fjnf]sgstf{n] u/]sf] d"NofÍg s'g} sd{rf/LnfO{
lrQ ga'em]df ;f]sf] 7f]; cfwf/ / sf/0f;lxt ;ft lbgleq
tf]lsP adf]lhdsf] clwsf/L ;dIf ph'/L ug{ ;Sg]5 . To;/L
ph'/L u/]sf]df To:tf] clwsf/Ln] ph'/L pk/ ;DalGwt
;'k/Lj]Ifs / k'g/fjnf]sgstf{;Fu k/fdz{ u/L cfjZos 5fgljg
Page 43 of 158
ug]{5 / cfjZos b]lvPdf To:tf] d"NofÍg kmf/fddf k|fKt cÍ
tf]lsP adf]lhd ;+zf]wg ug{ ;Sg]5 .
-!(_ jflif{s sfo{;Dkfbg d"NofÍg afkt ;'k/Lj]Ifs jf
k'g/fjnf]sgstf{n] kGrfgAa] k|ltzteGbf a9L krxQ/
k|ltzteGbf sd cÍ k|bfg u/]sf]df ;f]sf] :ki6 sf/0f v'nfpg'
k5{ / krxQ/ k|ltzteGbf sd cÍ lbPsf]df ;DalGwt
sd{rf/LnfO{ hfgsf/L u/fO{ lghn] k|ltlqmof lbPdf ;f] ;d]t
/fvL k'g/fjnf]sg ;ldlt ;dIf k]z ug'{ kg]{5 . sfo{;Dkfbg
d"NofÍgdf k'g/fjnf]sg ;ldltnfO{ ;'k/Lj]Ifs jf
k'g/fjnf]sgstf{ jf b'j}sf] ;f] d"NofÍg lrQ ga'em]df ;f]sf]
:ki6 sf/0f ;d]t v'nfO{ lkmtf{ k7fpg ;Sg]5 . To;/L lkmtf{
k7fPsf]df ;DalGwt d"NofÍgstf{n] k'gM d"NofÍg u/L jf klxn]
u/]sf] d"NofÍgdf ;+zf]wg ug{ cfjZos geP ;f]sf] cf}lrTok"0f{
sf/0f v'nfO{ k7fpg' kg]{5 .
-@)_ sfo{;Dkfbg d"NofÍgsf] k|of]hgsf] lgldQ cÍ
u0fgf ubf{ a9'jfsf] nflu ;DefJo pDd]bjf/ x'g hlt jif{sf] ;]jf
cfjZos kg]{ xf] kl5Nnf] Tolt jif{sf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg
kmf/fdsf] cf};taf6 lx;fj ul/g]5 .
t/,
-s_ cWoog jf tfnLddf uPsf] jf lgnDjgdf /x]sf]
cjlwsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd eg'{kg]{
5}g .
-v_ cWoog jf tflnddf uPsf] jf lgnDag eO{
lgnDag km's'jf ePsf]df lgnDag cjlwsf]
sfo{;Dkfbg d"NofÍg afkt cÍ u0fgf ubf{
To:tf] cWoog jf tflnddf hfg'eGbf jf
lgnDag x'g'eGbf tTsfn cl3sf] sfo{;Dkfbg
d"NofÍg ePdf ;f]xL jif{sf] / To:tf] sfo{;Dkfbg
d"NofÍg gePdf xflh/ ePkl5 e/]sf]
sfo{;Dkfbg d"NofÍgdf hlt cÍ kfPsf] 5 ;f]xL
cg'kftdf g} cÍ u0fgf ul/g]5 .
-u_ c;fwf/0f labfdf a;]sf] cjlwnfO{ s6fP/ dfq}
;DefJo pDd]bjf/Lsf] lx;fa ul/g]5 / To:tf]
Page 44 of 158
labf cjlwsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd el/g]
5}g . c;fwf/0f labfdf a;]sf] sd{rf/Lsf]
sfo{;Dkfbg d"NofÍgsf] k|of]hgsf] lgldQ cÍ
u0fgf ubf{ c;fwf/0f labfdf a;]sf] cjlw s6fO{
;f]eGbf cufl8 jf k5fl8sf jif{x¿sf a9'jfsf]
nflu cfjZos kg]{ cjlwsf] sfo{;Dkfbg
d"NofÍg afktsf] cÍ u0fgf ul/g]5 .
-@!_ s'g} sd{rf/Ln] s'g} jif{sf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg
kmf/fd ge/]df To; cfly{s jif{sf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg afkt
lghnfO{ ;f] cfly{s jif{sf] nflu s"n k"0ff{Ísf] krf; k|ltzt cÍ
lbOg]5 .
-@@_ o; ljlgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg sd{rf/Ln] ;dofjlwleq cfˆgf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg
kmf/fd btf{ u/L ;'k/Lj]Ifs ;dIf k]z u/]sf] t/ ;DalGwt
d"NofÍgstf{af6 tf]lsPsf] ;dofjlwleq d"NofÍg ePsf] /x]g5
eg] ;b:o–;lrjn] plrt / dgfl;j sf/0f v'nfO{ axfnjfnf
d"NofÍgstf{af6 d"NofÍg u/fpg ;Sg]5 .
-@#_ sd{rf/Lsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg ug{sf] nflu
k'g/fjnf]sg ;ldltsf] a}7s /fVg] lhDd]jf/L k'g/fjnf]sg
;ldltsf] cWoIfsf] x'g]5 .
-@$_ sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdsf] cÍ uf]Ko x'g]5 .
-@%_ sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd ebf{ k"0f{ ljj/0f
geg]{, cÍ / cIf/df s"n k|fKtfÍ pNn]v gug]{, tf]lsPsf] 7fpFdf
d"NofÍg cÍ pNn]v gug]{, x:tfIf/ gug]{, l6k]S; k|of]u ug]{ Pj+
cgfjZos s]/d]6 u/L cljZj;gLo Pj+ nfk/jfxLk"0f{ 9+uaf6
sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd eg]{ jf d"NofÍg ug]{ ;DalGwt
sd{rf/L, ;'kl/j]Ifs, k'g/fjnf]sgstf{ jf k'g/fjnf]sg ;ldltsf
kbflwsf/LnfO{ ljefuLo sf/afxL ul/g]5 .
-@^_ sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdsf] cÍ u0fgf ubf{
k"/f Ps jif{sf] cyf{t >fj0f Ps ut]b]lv cfiff9 d;fGtsf]
lx;fjn] u0fgf ug'{ kg]{5 . Ps cfly{s jif{ gk'u]sf sfo{;Dkfbg
d"NofÍgsf] cÍ u0fgf ul/g] 5}g .
Page 45 of 158
t/ km/s km/s sfof{nodf sfd u/]sf] eP klg Ps cfly{s jif{
k"/f ePsf sfo{;Dkfbg d"NofÍg afkt cÍ u0fgf ul/g]5 .
-@&_ cbfntsf] lg0f{oaf6 k'ga{xfnL x'g] sd{rf/LnfO{
cjsfz cjlwsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg afkt cjsfz x'g'
cl3sf] jif{df hlt cÍ kfPsf] 5 Tolt g} cÍ kfPsf] dfgL cÍ
u0fgf ul/g]5 .
$@s= sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg ug]{ cfwf/x? M -!_ kl/ifb\sf sd{rf/Lsf]
sfo{;Dkfbg d"NofÍg ug]{ qmddf ;'kl/j]Ifsn] b]xfosf] cfwf/df
d"NofÍg ug'{ kg]{5 M–
-s_ labf :jLs[t gu/fO{ jf labfsf] cfj]bg glbO{
nuftf/ tL; lbgeGbf a9L cg'kl:yt ePsf]
kl/ifb\sf sd{rf/LnfO{ rf/dWo] pko'Qm Pp6f
kIfdf -nfut, ;do, kl/df0f / u'0f_ cTo'Qd
:t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg],
-v_ gl;xt kfPsf] jf u|]8 /f]Ssf jf a9'jf /f]Ssfsf]
;hfo kfPsf] kl/ifb\sf sd{rf/LnfO{ ;f] ;hfo
kfPsf] jif{df sfdsf] ;du| u'0f:t/ ;DaGwL
cfwf/df cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd
:t/sf] cÍ lbg],
-u_ s'g} kl/ifb\sf sd{rf/Ln] cfk"mn] lnPsf] k]ZsL
/sd sfa'aflx/sf] kl/l:ylt afx]s 5 dlxgfleq
km5\of}{6 gu/fPsf] ePdf sfdsf] ;du| u'0f:t/
;DaGwL cfwf/df cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{
a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg],
-3_ sfof{no k|d'v jf ljefuLo k|d'v jf cfof]hgf
k|d'vsf] kbdf /x]sf] kl/ifb\sf sd{rf/Ln] cfly{s
jif{sf] klxnf] rf}dfl;s cjlwdf /sd lgsf;f /
sfo{qmd :jLs[t e};s]kl5 klg jif{e/L krf;
k|ltzt nIo k"/f ug{ jf glthf k|fKt ug{
g;s]sf] ePdf sfdsf] ;du| kl/df0f ;DaGwL
छैठौं संशोधन
Page 46 of 158
cfwf/df cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd
:t/sf] cÍ lbg],
-ª_ sfof{no k|d'v afx]ssf kbdf sfo{/t kl/ifb\sf
sd{rf/Ln] ug'{ kg]{ sfdsf] lgwf{l/t nIo krf;
k|ltzt k"/f ug{ g;Sg] kl/ifb\sf sd{rf/Lsf]
d"NofÍgdf v08 -3_ adf]lhd sfdsf] ;du|
kl/df0f ;DaGwL cfwf/df cTo'Qd :t/sf] cÍ
glbO{ a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg],
t/, v08 -3_ / -ª_ df tf]lsPsf] nIo ;DalGwt
sd{rf/Lsf] sf/0fn] geO{ cGo sf/0fn] k"/f x'g
g;s]sf]df cÍ 36fOg] 5}g .
-r_ s'g} kl/ifb\sf sd{rf/Ln] cg'zf;glxg sfd
u/]sf] k|df0f ePdf sfdsf] ;du| u'0f:t/
;DaGwL cfwf/df cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{
a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg] .
$#= h]i7tfsf] d"NofÍgM -!_ ;]jfsf] sd{rf/LnfO{ h]i7tf jfktsf] cÍ
k|bfg ubf{ xfn jxfn /x]sf] kbsf] k|To]s aif{sf] ;f9] b'O{ cÍsf
b/n] a9Ldf tL; cÍ k|bfg ul/g]5 .
-@_ h]i7tf jfkt cÍ u0fgf ubf{ Ps aif{eGbf a9L
rfgr'g dlxgf jf lbgsf] bfdf;fxLsf] lx;fan] cÍ lbOg]5 .
-#_ o; ljlgodsf] k|of]hgsf] nflu uon ePsf] jf
c;fwf/0f ljbfdf a;]sf] jf a]tnaL ljbf j;]sf] cjlwsf] cÍ
lbOg]5}g .
$$= z}lIfs of]Uotf / tfnLdsf] d"NofÍg M -!_ sd{rf/LnfO{ z}lIfs
of]Uotfsf] cÍ lbFbf kl/ifb\sf] ;]jfsf] s'g} kbdf k|j]z ug{
cfjZos kg]{ Go"gtd z}lIfs of]Uotf / Go"gtd z}lIfs
of]UotfeGbf dflysf] ;]jf, ;d"x jf pk;d"x;Fu ;DalGwt ljifosf]
Ps cltl/Qm z}lIfs pkflw afkt afx| cÍdf ga9\g] u/L b]xfo
adf]lhd cÍ lbOg]5 . ;]jf k|j]z ug{ cfjZos Go"gtd z}lIfs
of]UotfeGbf dflyNnf] z}lIfs pkflw dfq kfPsf] cj:yfdf klg
;f]xL a/fa/sf] b'j} cÍ lbOg]5 M–
छैठौं संशोधन
Page 47 of 158
z}lIfs of]Uotf -pkflw_ cÍ
-s_ ;]jf k|j]zsf] lgldQ tf]lsPsf] Go"gtd z}lIfs
of]Uotf afkt
gf}
-v_ ;]jf k|j]zsf] lgldQ tf]lsPsf] Go"gtd z}lIfs
of]Uotf eGbf dflysf] ;DalGwt ljifosf] s'g}
Ps cltl/Qm z}lIfs pkflw afkt
tLg
-@_ ;]jfsfnLg tfnLd afkt k|yd >]0fLsf] nflu b'O{ cÍ,
låtLo >]0fLsf] nflu Ps bzdnj ;ft kfFr cÍ / t[tLo >]0fLsf]
nflu Ps bzdnj kfFr cÍ k|bfg ul/g]5 .
-#_ tfnLdsf] cÍ lbFbf k|fljlws k|lzIf0f k|lti7fg jf
dfGotf k|fKt lgsfoåf/f ;~rflnt Pp6} kf7\oqmd jf
ljifoj:t'nfO{ 6'qmf 6'qmf u/L tL; sfo{ lbgeGbf a9L cjlw
gf3]sf] ;]jf;Fu ;DalGwt ljifosf] ;]jfsfnLg tfnLd x'g' kg]{5 .
tfnLdsf] cÍ u0fgf ubf{ h'g >]0fL÷kbdf /xFbf tfnLdsf] nflu
dgf]gog ePsf] xf] ;f] cÍ ;f]xL >]0fLsf] nflu dfq u0fgf ul/g]5 .
-$_ sd{rf/Ln] z}lIfs of]Uotf / ;]jfsfnLg tfnLdsf]
k|df0fkqsf] k|dfl0ft k|ltlnlk k]z ug'{kg]{5 . k|df0fkqsf] k|ltlnlk
k]z gu/]df To; afkt cÍ lbOg] 5}g .
-%_ sd{rf/Ln] a9'jf k|of]hgsf] nflu b/vf:t;Fu k]z
u/]sf] z}lIfs of]Uotf ;f] ;]jf, ;d"x, pk;d"x;Fu ;DalGwt xf] jf
xf]Og eGg] ;DaGwdf z}lIfs of]Uotfsf] ;Da4tf lgwf{/0f a9'jf
;ldltsf] a}7s a:g'eGbf cufl8sf] ldlt;Dd ePdf To:tf] z}lIfs
of]Uotfsf] cÍ a9'jfsf] nflu u0fgf ul/g]5 .
-^_ ljlgod !% sf] pkljlgod -!_ sf] v08 -ª_ / -r_
adf]lhd v'Nnf k|ltof]lutf / cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f
k"lt{ x'g] clws[t:t/ låtLo / k|yd >]0fLsf] kbsf] lglDt lgwf{l/t
Go"gtd z}lIfs of]Uotf afx]s clws[t:t/ låtLo >]0fLeGbf dflysf]
kbdf sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgåf/f a9'jfsf] nflu klg clws[t:t/
t[tLo >]0fLsf] ;]jf k|j]zsf] nflu lgwf{l/t Go"gtd z}lIfs
of]UotfnfO{ Go"gtd z}lIfs of]Uotf dflgg]5 .
-&_ a9'jf k|of]hgsf nflu kl/ifb\sf sd{rf/Ln] k]z u/]sf]
z}lIfs pkflw jf tfnLd ;DaGwL k|df0fkqsf] ;DaGwdf låljwf
Page 48 of 158
pTkGg ePdf b]xfo adf]lhdsf] ;ldltn] To:tf k|df0fkqsf
;DaGwdf hfFra'em ug{ ;Sg]5 M–
-s_ ;b:o–;lr cWoIf
-v_ cfof]usf] kf7\oqmd x]g{] ;x;lrj ;b:o
-u_ dGqfnosf] k|zf;g dxfzfvf x]g]{
;x;lrj ;b:o
-3_ kl/ifb\n] tf]s]sf] ;DalGwt ljifosf]
lj1 ;b:o
-ª_ k|zf;g dxfzfvfsf] k|d'v ;b:o–;lrj
-@_ ;ldltn] cfjZostf cg';f/ ljifo lj1x?nfO{
cfdGq0f ug{ ;Sg]5 .
$%= ----
$^= ef}uf]lns If]qsf] ljefhg M -!_ ;]jfsf sd{rf/LnfO{ ljleGg
ef}uf]lns If]qdf sfd u/]sf] cg'ejsf] cÍ k|bfg ubf{
b]xfoadf]lhd Ps jf PseGbf a9L ju{df sfd u/]sf] cg'ej
jfkt !^ cÍdf ga9\g] u/L b]xfoadf]lhd cÍ lbOg]5 M
-s_ s ju{df sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu c+s $
-v_ v ju{df sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu c+s
#=@%
-u_ u ju{df sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu c+s
@=%)
-3_ 3 ju{df sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu c+s @
-@_ s'g} Ps ef}uf]lns If]qdf sDtLdf @## lbg ?h"
xflh/ geO{ ;f] ef}uf]lns If]qsf] cÍ kfO{g]5}g . @## lbgeGbf a9L
cjlwsf] nflu bfdf;fxLsf] b/n] ;f]xL ef}uf]lns If]qsf] / ;f]eGbf
sd cjlwsf] nflu h'g;'s} ef}uf]lns If]qdf sfd u/]sf] ePtfklg
pk ljlgod -!_ adf]lhd Go"gtd cÍ dfq k|bfg ul/g]5 .
ef}uf]lns If]qdf sfd u/] jfkt kfpg] cÍ h'g >]0fLdf a9'jf x'g]
xf] ;f]eGbf Ps >]0fL d'lgsf] kbdf k|fKt u/]sf] eP dfq u0fgf
ul/g]5 .
-#_ cWoog ljbf tyf j}b]lzs tfnLddf sfhdf hfg]
sd{rf/LnfO{ æ3Æ ju{sf nflu tf]lsPsf] c+ssf] cfwf c+s lbOg]5 .
छैठौं संशोधन
Page 49 of 158
-$_ kl/ifb\ sd{rf/Ln] ljleGg ef}uf]lns If]qdf sfd u/]sf]
cg'ejsf] d"Nof+sg jfktsf] c+s lbg] k|of]hgsf] nflu ef}uf]lns
If]qsf] ljj/0f cg';'rL !# adf]lhd x'g]5 .
$&= ----
$*= >]0fL ljxLg sd{rf/Lsf] :t/j[l4 ;DaGwL Joj:yfM -!_ >]0fL ljxLg
kbx¿sf] :t/ b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ k|yd :t/
-v_ låtLo :t/
-u_ t[tLo :t/
-3_ rt'y{ :t/
-ª_ kfFrf} :t/
-@_ >]0fL ljxLg kbdf z'? lgo'lQm x'g] ;]jfsf] sd{rf/Lsf]
k|yd:t/ sfod x'g]5 . s'g} klg ljefuLo ;hfosf] clen]v
gePsf] >]0fL ljxLg sd{rf/Lsf] sfof{no k|d'vn] b]xfo adf]lhd
:t/j[l4 ug]{5M
-s_ kfFr aif{ jf ;f]eGbf a9L t/ bz aif{eGbf sd
;]jf cjlw ePsf]nfO{ låtLo :t/,
-v_ bz aif{ jf ;f]eGbf a9L t/ kGw| aif{eGbf sd
;]jf cjlw ePsf]nfO{ t[tLo :t/,
-u_ kGw| aif{ jf ;f]eGbf a9L t/ aL; aif{eGbf sd
;]jf cjlw ePsf]nfO{ rt'y{ :t/ .
-3_ aL; aif{ jf ;f]eGbf a9L ;]jf cjlw ePsf]nfO{
kfFrf} :t/ .
-#_ pk–ljlgod -@_ sf] :t/ adf]lhdsf] tnadfg klg
a[l4 x'g]5 .
$(= a9'jfsf] ;"rgf k|sfzgM -!_ kl/ifb\sf] l/Qm kbdf a9'jf ubf{
kbk"lt{ ;ldltn] k|ltzt lgwf{/0f u/L 5'6\ofPsf] kbdf
sfo{Ifdtfsf] d"NofÍgsf cfwf/df a9'jf ug{ jf h]i7tf /
sfo{;Dkfbg d"NofÍgaf6 x'g] a9'jfsf] kbk"lt{ ug{sf nflu
;DalGwt ;DefJo pDd]bjf/x¿sf] hfgsf/Lsf] lgldQ sDtLdf
छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन
Page 50 of 158
tL; lbgsf] ;do lbO{ /fli6«o:t/sf] b}lgs klqsfdf ;"rgf
k|sfzg ug'{ kg]{5 . ;f] lj1fkgdf a9'jf x'g] kbx¿sf] ;+Vof tyf
ljj/0f, cfjZos z}lIfs of]Uotf Pj+ ;]jf cjlw, b/vf:t lbg]
clGtd ldlt / b/vf:t a'emfpg] :yfg ;d]t ;"rgfdf v'nfPsf]
x'g' kg]{5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd k|sflzt ;"rgfsf] Dofbleq
;DalGwt pDd]bjf/n] kbk"lt{ ;ldltn] a9'jfsf] ;"rgfdf pNn]v
u/]sf] kl/ifb\sf] sfof{nodf a9'jfsf nflu tf]s]sf] b/vf:t kmf/fd
e/L cfjZos cfwf/ k"/f u/]sf k|df0fkq Pj+ z}lIfs of]Uotfsf
k|df0fkqx?sf k|ltlnlk ;fy /fvL b/vf:t k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ pkljlgod -@_ adf]lhd kmf/fd ge/]sf] sd{rf/LnfO{
a9'jf k|lqmofdf ;fd]n u/fOg] 5}g / lghn] a9'jfsf] lg0f{o lj?4
ph"/ ug{ kfpg] 5}g .
$(s= a9'jfsf] k|s[of g/f]lsg] M -!_ s'g} klg sd{rf/LnfO{ ljefuLo
sf/afxLsf nflu k|s[of z'? ePsf] sf/0fn] dfq a9'jfsf]
sf/afxLdf ;+nUg x'gaf6 /f]lsg] 5}g .
-@_ a9'jfsf] l;kmfl/;df k/]sf sd{rf/Lx?sf] l;kmfl/;
kl5 ljefuLo sf/afxLsf nflu k|s[of z'? ePsf] /x]5 eg]
ljefuLo sf/afxLsf] clGtd 6'Ëf] nfu]kl5 ljefuLo sf/afxLdf
tnj j[l4 -u|]8_ /f]Ssfsf] ;hfo kfPsf] jf a9'jf /f]Ssfsf] ;hfo
kfPsf]df ;f] ;hfo e'Qmfg ePkl5 / gl;xt kfPsf] cj:yfdf
gl;xt kfPsf] ldltn] Ps jif{ kl5 nfu" x'g] u/L a9'jf ePsf]
kbdf lgo'lQm lbO{g]5 . r]tfjgL lbPsf] cj:yfdf a9'jf lgo'lQm
/f]lsg] 5}g .
$(v= a9'jf lgo'lQmsf] /f]Ssf tyf km's'jf M s'g} sd{rf/Lsf] a9'jfsf]
nflu l;kmfl/; eO{ lgo'lQm eOg;s]sf] cj:yfdf jf a9'jf /f]Ssf
jf tna a[l4 /f]Ssf ePdf ;f] cjlwe/ lghsf] a9'jf lgo'lQm
/f]Ssf ul/g]5 / lgnDagaf6 lghn] ;kmfO{ kfPdf jf /f]Ssf cjlw
;dfKt ePkl5 lgh lgnDag jf /f]Ssf geP ;/x dfgL lgo'lQm
lbO{ h]i7tf sfod ul/g]5 .
छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन
Page 51 of 158
%)= k|fKtfÍsf] hfgsf/L lbg'kg]{M -!_ o; ljlgodfjnL adf]lhd a9'jfsf
cfwf/x¿dWo] sfo{;Dkfbg d"NofÍg afx]s cGo cfwf/ jfkt
kfPsf] cÍ a9'jfsf] nflu ;DefJo pDd]bjf/nfO{ lghn] rfx]df
hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd kfPsf] cÍdf lrQ ga'em]df
hfgsf/L ePsf] ldltn] ;ft lbgleq cfk"mnfO{ lrQ ga'em]sf]
s'/fsf] k|df0f ;lxt k|zf;g dxfzfvfdf lgj]bg k]z ug'{kg]{5 .
-#_ pk–ljlgod -@_ adf]lhd k/]sf] lgj]bgsf] hfgsf/L
t'?Gt kbk"lt{ tyf a9'jf ;ldltnfO{ lbO{ lgj]bg k/]sf] ldltn]
;ft lbgleq 5fgljg u/L kl/0ffdsf] hfgsf/L ;DalGwt
sd{rf/LnfO{ lbg'kg]{5 .
%!= a9'jf gfdfjnLsf] k|sfzgM -!_ a9'jfsf] nflu ;DefJo
pDd]bjf/sf] sfo{Ifdtfsf ;a} cfwf/sf] d"NofÍg ePkl5 a9'jf
l;kmfl/z x'g] pDd]bjf/sf] of]Uotfqmd ;"rL ;DalGwt ;a}sf]
hfgsf/Lsf] nflu k|fKtfÍ ;lxtsf] gfdfjnL /fli6«o:t/sf] b}lgs
klqsf, kl/ifb\sf] ;"rgfkf6L / j]e;fO{6df k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd a9'jf l;kmfl/; gfdfjnL
k|sflzt ePkl5 a9'jfsf] nflu cfj]bg lbg] s'g} pDd]bjf/n]
cfkm"n] kfPsf] cÍ hfgsf/L dfu u/]df lghsf] sfo{ ;Dkfbg
d"NofÍg afktsf] cÍ afx]s cGo cfwf/x? afktsf] cÍsf]
hfgsf/L lbg'kg{]5 .
%@= a9'jfsf] ph"/L / lg0f{o ;DaGwL sfo{ljlwM -!_ ljlgod %!
adf]lhd l;kmfl/z ePsf] a9'jf gfdfjnLsf] ;"rLdf lrQ ga'e\mg]
;DalGwt sd{rf/Ln] To:tf] a9'jf gfdfjnLsf] ;"rgf k|sfzg
ePsf] ldltn] k}tL; lbgleq ;xfos :t/sf] sd{rf/L eP ;b:o–
;lrj ;dIf / clws[t :t/sf] sd{rf/L eP ;b:o ;lrj dfkm{t
kl/ifb\ ;dIf ph"/L lbg ;Sg]5 . o;/L ph"/L lbg] sd{rf/Ln]
cfk"mn] a9'jf kfpg'kg]{ :ki6 cfwf/x¿ ;d]t v'nfpg' kg]{5 .
o;/L k/]sf] ph"/Ldf kl/ifb\n] ph"/L ug]{ Dofb gf3]sf] ldltn] ^)
lbgleq 6'Ëf] nufpg' kg]{5 .
छैठौं संशोधन
Page 52 of 158
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd ph"/L 5fgljg ubf{ hfgL
hfgL q'6Lk"0f{ d"Nof+sg u/]sf] b]lvg cfPdf kl/ifb\n]
d"Nof+sgstf{nfO{ r]tfjgL lbg ;Sg]5 .
-#_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd kg{ cfPsf ph"/L pk/
sf/jfxL ubf{ a9'jfsf] l;kmfl/zsf] ;"rgfdf ;+zf]wg ug'{kg]{ sf/0f
b]v]df kl/ifb\n] 5fglag u/L ;+zf]lwt gfdfjnL tof/ u/L kbk"lt{
tyf a9'jf ;ldltnfO{ k7fpFg]5 . o;/L k|fKt ;+zf]lwt gfdfjnL
kbk"lt{ ;ldltn] ;a}sf] hfgsf/Lsf nflu k|sfzg ug]{5 .
-$_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd kg{ cfPsf ph"/L cfwf/xLg
jf em'6\7f 7xl/Pdf ;f]sf] hfgsf/L ;DalGwt ph"/jfnfnfO{
lbg'kg]{5 / ;f] ph'/L kl5 x'g] a9'jfdf To:tf] ph'/L stf{sf] klxnf]
k6ssf] ph'/L eP b'O{ c+s / bf]>f] k6ssf] ph'/L eP tLg c+s
s§f ul/g]5 .
-%_ kl/ifb\n] o; ljlgodfjnL adf]lhd k/]sf] ph"/L
5fgljg u/L /fo ;lxtsf] k|ltj]bg kl/ifb\ ;dIf k]z ug{
dGqfnosf] ;lrjsf] cWoIftfdf tLg ;b:oLo ;ldlt u7g ug]{5 .
%#= a9'jf ldlt / a9'jf lgo'lQmM -!_ ljlgod %! adf]lhd a9'jf
gfdfjnL k|sfzg ePkl5 a9'jf ph"/Lsf] k|of]hgsf] lgldQ ;f]
gfdfjnL k|sflzt ePsf] ldltaf6 k+}tL; lbg;Dd a9'jfdf
l;kmfl/z x'g] pDd]bjf/nfO{ a9'jf lgo'lQm glbO{ k|tLIff ;"rLdf
/flvg]5 . ;f] a9'jf l;kmfl/z pk/ ph"/L gk/]df ;f] gfdfjnL
k|sflzt ePsf] 5QL;f}+ lbg -ph"/ ug]{ Dofb ;lsPsf] ef]lnkN6_
sf] ldltaf6 a9'jf x'g] kbdf h]i7tf sfod x'g] u/L lgo'lQm lbg'
kg]{5 .
-@_ a9'jf l;kmfl/z pk/ ljlgod %@ adf]lhd ph"/L
k/]df b]xfo cg';f/ h]i7tf ldlt sfod x'g] u/L lgo'lQm lbg'kg]{5M
-s_ ljlgod %@ sf] pk–ljlgod -@_ adf]lhd a9'jf
l;kmfl/z ;+zf]wg ug]{ lg0f{o ePdf ;f] adf]lhd
;+zf]lwt gfdfjnL k|sfzg ePsf] ldltb]lv, /
-v_ ph"/L vf/]h ePdf jf klxnf] a9'jf l;kmfl/z g}
sfod ePdf klxnf] k6s a9'jf l;kmfl/z
k|sflzt ePsf] ldltn] #^ cf}+ lbgb]lv .
छैठौं संशोधन
Page 53 of 158
%$= sfo{Ifdtfsf] cfwf/df a9'jfM -!_ sd{rf/Lsf] sfo{Ifdtfsf]
d"NofÍg ljlgod $! df pNn]v ePadf]lhd u/L ;a}eGbf a9L
cÍ k|fKt ug]{ sd{rf/LnfO{ ;a}eGbf klxn] a9'jf ul/g]5 .
t/, sfo{Ifdtfsf] d"NofÍg ubf{ ;dfg cÍ k|fKt ug]{ sd{rf/Lsf]
xsdf h]i7tfsf] cfwf/df a9'jf ul/g]5 / To:tf sd{rf/Lsf]
h]i7tf lgwf{/0f ubf{ b]xfosf cfwf/df ul/g]5M
-s_ xfn axfn /x]sf] >]0fLsf] kbdf lgo'lQm jf
a9'jfsf] lg0f{o ePsf] ldltsf] cfwf/df,
-v_ v08 -s_ adf]lhd h]i7tf g5'l§Pdf ;f]eGbf Ps
>]0fL d'lgsf] kbdf lgo'lQm jf a9'jf lg0f{o ePsf]
ldltsf] cfwf/df,
-u_ v08 -v_ adf]lhd h]i7tf g5'l6\6Pdf xfnsf]
kbdf lgo'lQm jf a9'jf x'Fbfsf] of]Uotfqmdsf]
cfwf/df,Æ
-3_ v08 -s_, -v_ / -u_ adf]lhd h]i7tf g5'l§Pdf
pd]/sf] h]i7tfsf] cfwf/df .
%%= kbk"lt{ ;ldltn] cfjZos Joj:yf ug{ ;Sg] M -!_ kbk"lt{ ;ldltn]
kbk"lt{;Fu ;DalGwt k|ltzt lgwf{/0f, kf7\oqmd lgwf{/0f, b/vf:t
b:t'/ lgwf{/0f k|of]ufTds k/LIff tyf k/LIf0f Pj+ cGtjf{tf{
;+rfng h:tf sfo{x? ubf{ cfof]un] cjnDag u/]sf] l;4fGt /
sfo{ljlwsf] cjnDag ug'{ kg]{5 .
-@_ a9'jfsf] sf/afxL ubf{ a9'jfsf ;DaGwdf o;
kl/R5]bleq gk/]sf] ljifo jf ;f]leq k/]sf ljifo eP tfklg o;
ljlgodfjnLdf :ki6 gePsf] ljifodf s'g} sl7gfO{ cfOk/]df
kbk"lt{ ;ldltn] kl/ifb\ ;dIf JofVofsf] nflu k]z ug'{ kg]{5 .
kl/ifb\af6 ePsf]] JofVof kbk"lt{ ;ldltsf] nflu dfu{bz{g x'g]5 .
%^= a9'jfsf zt{df kl/jt{gM of] ljlgodfjnLdf Joj:yf ePsf
a9'jfsf] nflu pDd]bjf/ x'g rflxg] Go"gtd ;]jf cjlw / z}lIfs
of]Uotf afkt kfpg] cÍ, sfo{Ifdtfsf] cfwf/df x'g] a9'jfsf
cfwf/x?, sfo{;Dkfbg d"NofÍg ;DaGwL Joj:yfx?, jlu{s[tsf]
छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन
Page 54 of 158
If]qsf ljj/0f / tfnLd afkt kfpg] cÍsf] ;DaGwdf s'g} ;+zf]wg
jf kl/jt{g ePdf To:tf] ;+zf]wg jf kl/jt{g ePsf] ldltn] Ps
jif{ kl5sf] ldltb]lv dfq nfu" x'g]5 .
%&= pd]/sf] xb gnfUg]M a9'jfsf] nflu pDd]bjf/ x'g sd{rf/LnfO{
pd]/sf] xb nfUg]5}g .
%*= kbk"lt{sf] aGb]hM kl/ifb\ ;]jfdf o; ljlgodfjnLdf Joj:yf
ePb]lv afx]s cGo s'g} klg tl/sfaf6 kbk"lt{ ul/g] 5}g .
kl/R5]b–^
sfod d'sfod, lgldQ / sfh ;DaGwL Joj:yf
%(= sfod d"sfodM -!_ sfof{no k|d'vsf] kb l/Qm ePsf]df jf
sfof{no k|d'v Ps dxLgfeGbf a9L cjlwsf] nflu ljbf a;]df jf
sfhdf uPdf jf cGo s'g} sf/0fn] sfof{nodf pkl:yt x'g g;Sg]
ePdf ;f] kbdf tTsfn sfd rnfpgsf] nflu jl/i7td
sd{rf/LnfO{ ;b:o–;lrjn] a9Ldf 5 dlxgf;Ddsf] nflu sfod
d'sfod d's//{ ug{ ;Sg]5 .
-@_ s'g} klg sd{rf/LnfO{ Ps >]0fLeGbf dflyNnf] kbdf
sfod d'sfod d's// ul/g]5}g .
-#_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd sfod d'sfod eO{ sfd
ug]{ sd{rf/Ln] To; sfof{nosf] gubL df}Hbft, 5fk, sfuhkq /
b}lgs sfd rnfpg rflxg] lhG;L ;d]t a'lemlnO{ dflyNnf] kbsf]
sfd ug'{kg]{5 .
-$_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd sfod d'sfod d's//
ePsf] sd{rf/L sfof{nosf] sfddf sfhdf vl6Psf]df lghsf]
sfod d'sfod sfod} /xg]5 .
^)= lgldQ eO{ sfd ug]{M -!_ ;b:o–;lrj jf sfof{no k|d'v Ps
dlxgf jf ;f]eGbf sd cjlwsf] nflu ljbf j;]df jf sfhdf uPdf
jf cGo s'g} sf/0fn] cfˆgf] lhDd]jf/L k"/f ug{ sfof{nodf
pkl:yt x'g g;Sg] cj:yf ePdf To:tf] kbdf tTsfn b}lgs sfd
rnfpgsf] nflu ;f]xL sfof{no cGtu{tsf pkNnf] kbsf] ;a}eGbf
h]i7td\ sd{rf/Ln] ;f] kbdf lgldQ hgfO b}lgs sfo{ ;+rfng ug{'
kg]{5 .
Page 55 of 158
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhdsf] h]i7td\ sd{rf/Ln] ;f]
sfof{nosf] gubL df}Hbft, sfof{nosf] 5fk, sfuhkq / b}lgs
sfd rnfpgsf nflu rflxg] lhG;L;d]t lhDdf lnO{ sfof{no
k|d'vsf] sfd csf]{ Joj:yf geP;Dd lgldQ e} ug'{kg]{5 .
-#_ o; ljlgodadf]lhd lgldQ eO{ sfdsfh ubf{
To;/L sfd u/]sf] Joxf]/f k|zf;g dxfzfvfdf zL3| ;"rgf
ug'{kg]{5 .
-$_ s'g} sd{rf/Ln] s'g} kbdf lgldQ hgfO sfd u/]sf]df
To; kbsf] sfd u/]sf] cjlwe/sf] ;Dk"0f{ sfd sf/jfxLsf]
pQ/bfloTj lghsf] x'g]5 .
-%_ ;b:o ;lrj sf] kbdf kGw|lbg eGbf a9Lsf nflu
lgldQ hgfO sfd ug{'kg]{ ePdf ;f] sf] hfgsf/L dGqfnonfO{
lbg' kg]{5 .
^!= sfof{no k|d'vsf] clwsf/ k|of]u tyf pQ/bfloTjM -!_ s'g}
sd{rf/L sfod d'sfod d's// ePdf lghn] sfod d'sfod d's//
ePsf] kbn] ug'{kg]{ b}lgs sfo{ ;~rfng ubf{ k|of]u ug{ kfpg] ;a}
clwsf/ k|fKt ug]{5 .
-@_ s'g} sd{rf/Ln] s'g} kbdf sfod d'sfod jf lgldQ
eO{ sfd u/]sf]df lghn] To; kbdf sfd u/]sf] cjlwsf] axL -
lx;fa_ a'emfpg] s'/fdf ;d]t lghsf] lhDd]jf/L x'g]5 .
-#_ s'g} sd{rf/Ln] s'g} kbdf sfod d'sfod eO{ sfd
u/]sf]df To; kbsf] sfd u/]sf] cjlwe/sf] ;Dk"0f{ sfd
sf/jfxLsf] pQ/bfloTj lghsf] x'g]5 .
^@= sfod d'sfod jf lgldQ eO{ sfd u/]sf] cjlwsf] tna eQfM
s'g} sd{rf/Ln] s'g} kbdf sfod d'sfod eO{ sfd u/]sf]df jf !%
lbg eGbf a9L lgldQ eO{ sfd u/]sf]df To;/L sfd u/]sf
ldltb]lv h'g kbsf] sfd u/]sf] 5 ;f]xL kbsf] ;'? tna, eQf
tyf ;'ljwf kfpFg]5 .
t/, To;/L sfod d'sfod eO{ sfd ug]{ sd{rf/Ln] kfpg]
tna lghn] vfO{kfO{ cfPsf] tnaeGbf sd x'g]5}g . sd ePdf
u|]8 yk u/L ;'ljwf k|bfg ul/g] 5 .
^#= sfh ;DaGwL Joj:yfM -!_ sfof{no k|d'vn] cfjZostf cg';f/
sd{rf/LnfO{ sfhdf v6fpg ;Sg]5 . o:tf] sfh kl/ifb\
Page 56 of 158
sfof{nosf] xsdf ;b:o–;lrj jf lghn] tf]s]sf] clws[tn] /
cGo sfof{nosf] xsdf ;DalGwt sfof{no k|d'vn] v6fpg]5 .
sfof{no k|d'vnfO{ ;ftlbg eGbf a9L cjlwsf] sfh v6fpg]
clwsf/ ;b:o ;lrjnfO{ dfq x'g]5 .
-@_ pk ljlgod -!_ adf]lhd sfhdf vl6Psf] sd{rf/Ln]
;ft lbg eGbf a9L sfhdf vl6Pdf cf7f}+ lbg b]lv cfwf -!÷@_
b}lgs eQf dfq kfpg] 5 .
t/ sfhdf vl6gkg]{ sfo{sf] k|s[lt cg';f/ h:t}M k/LIff ;+rfng,
cfGtl/s n]vf kl/If0f, lzIffnox?sf] cg'udg tyf d'Nof+sg,
cWoog tyf cg';Gwfg h:tf] sfo{df ;b:o ;lrjn] s}lkmot
hgfO ;ft lbg eGbf a9L ;do sfh v6fPdf lghn] sfh
cjlwe/ k'/} b}lgs eQf kfpg]5 .
-#_ sfhdf vl6g] sd{rf/Ln] sfh cjlw e/ lghfdtL
;]jfsf ;dfg >]0fLsf sd{rf/LnfO{ tf]s]sf] g]kfn ;/sf/sf]
k|rlnt b//]6 cg';f/ b}lgs eQf, e|d0f vr{ / xf]6n af; vr{
kfpg]5 .
-$_ s'g} sd{rf/L cfˆgf] sfh cjlwdf la/fdL eO{ sfh
uPsf] :yfgd} /f]lsg' k/]df a9Ldf ;ft lbg;Ddsf] b}lgs eQf /
xf]6naf; vr{ kfpg]5 . o;/L la/fdL ePsf] hfgsf/L tTsfn
sfof{nonfO{ lbg'kg]{5 . o:tf] la/fdL ePsf] s'/fsf] k|df0f–kq
:jLs[t lrlsT;saf6 k|dfl0ft u/fO{ k]z ug'{kg]{5 .
-%_ ;b:o ;lrjn] s'g} klg sd{rf/LnfO{ kl/ifb\ ;]jfsf]
kb gePsf] lgsfodf, gofF :yfkgf ePsf] sfof{nosf] :jLs[t
c:yfoL b/aGbL, kl/of]hgf / ax'k|fljlws ljBfnodf sfh eQf
gkfpg] u/L sfhdf v6fpg ;Sg]5 . o:tf] sfhsf] cjlw !
k6sdf ! jif{ eGbf a9L x'g] 5}g .
t/, sfof{no k|d'vsf] kbdf sfo{/t sd{rf/LnfO{ ;f]
kbdf kbflwsf/ /fvL cGoq cfof]hgf jf lgsfodf sfhdf v6fOg]
5}g .
-^_ o; ljlgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg
cfkm"v'zL lgj]bg lbO{ sfhdf vl6Psf sd{rf/Ln] o; ljlgod
jdf]lhd sfh eQf kfpFg] 5}g . sfh :jLs[t ug]{ clwsf/Ln] sfh
eQf gkfpg] u/L sfhdf vl6Psf] Joxf]/f e|d0f cfb]zdf v'nfpg'
kg]{5 .
-&_ o; ljlgod adf]lhd e|d0f sfhdf vl6Psf
sd{rf/Ln] e|d0f k|ltj]bg a'emfpg' kg]{ 5 .
Page 57 of 158
kl/R5]b–&
;?jf ;DaGwL Joj:yf
^$= ;?jf ug]{ clwsf/M ;]jfsf] sd{rf/Lsf] ;?jf ug]{ clwsf/ ;b:o–
;lrj jf lghn] tf]s]sf] clws[tnfO{ x'g]5 .
^%= ;?jf ug]{ cfwf/x¿M -!_ kl/ifb\ ;]jfsf sd{rf/LnfO{ kl/ifb\
cGtu{t ljleGg dxfzfvf tyf sfof{nosf] cg'ej ;d]t lbnfpg]
u/L dxfzfvf tyf sfof{nox?df ;?jf ug{ ;lsg]5 .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd ;?jf ubf{ ;fdfGotof @
jif{sf] cjlw tf]sL ;?jf ug'{kg]{5 . t/ ;fdfGotof z}lIfs ;qsf]
ljrdf ;?jf ul/g]5}g .
-#_ pk–ljlgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg
b]xfosf] cj:yfdf sd{rf/LnfO{ ;f] cjlw gk'Ub} ;?jf ug{ klg
;lsg]5M–
-s_ sd{rf/L la/fdL eO{ ;f] :yfgdf lghsf] pkrf/
x'g g;Sg] cj:yf slDtdf # hgf ljz]if1
lrlsT;sx?sf] 6f]nLaf6 k|dfl0ft e} cfPdf,
-v_ s'g} sd{rf/LnfO{ laefuLo sf/jfxL ug'{ k/]sf]
cj:yfdf, jf
-u_ s'g} sd{rf/LnfO{ lgh sfo{/t /x]sf] dxfzfvf÷
sfof{no÷ k|lti7fg÷ dxfljBfno÷ lzIffno÷
s]Gb|df /fVg pko'Qm gePsf] cj:yfdf .
-$_ pk ljlgod -!_ jdf]lhd ;?jf x'g rfxg] sd{rf/Ln]
;DalGwt sfof{no k|d'v ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 . ;DalGwt
sfof{no / If]qLo sfof{nosf] l;kmfl/;df k|zf;g dxfzfvfn]
sd{rf/Lsf] ;?jf ug]{5 .
-%_ pk ljlgod -!_ adf]lhd kb:yfkgf jf ;?jf ul/Psf]
7fpFdf xflh/ x'g guO cfn6fn u/]df To:tf] sd{rf/Lsf] ;f] cfly{s
jif{sf] sfo{;Dkfbg d"Nof+sgdf Go"gtd c+s dfq lbOg]5 .
-^_ pk–ljlgod -#_ sf] v08 -u_ adf]lhd s'g}
sd{rf/LnfO{ s'g} dxfzfvf jf sfof{nodf /fVg pko'Qm gePsf]
eGg] cfwf/df ;?jf ubf{ :ki6 cfwf/ / sf/0f vf]nL lg0f{o ug'{
kg]{5 .
:ki6Ls/0fM o; ljlgodsf] k|of]hgsf] nflu pko'Qm gePsf]
eGgfn] ;fdfGotof b]xfosf s'/fx¿nfO{ cfwf/df lnOg]5M
-s_ ;doleq sfo{ ;Dkfbg ug{ g;Sg],
Page 58 of 158
-v_ afl~5t dfqfdf lhDd]jf/L jxg ug{ g;Sg],
-u_ sfo{k|lt nugzLn gx'g], jf
-3_ lbOPsf] lhDd]jf/Lsf] nflu cfjZos ;Lk bIftf
/ b[li6sf]0f kof{Kt geO{ cGo k|sf/sf]
lhDd]jf/Lsf] nflu pko'Qm x'g] ePdf .
-&_ ;]jfsf sd{rf/LnfO{ ;?jf ubf{ ;se/ kfos kg]{
:yfgdf kb:yfkg ug{ k|fyldstf lbOg]5 .
-*_ klt, kTgL b'a} hgf kl/ifb\ ;]jfdf eP l/Qm kb
ldn];Dd b'a}nfO{ Pp6} lhNnfdf kb:yfkg x'g] u/L ;?jf ug{
;lsg]5 .
-(_ ljz]if k|s[ltsf] sfd ug'{kg]{ jf vf; kl/of]hgfdf sfd
ug]{ sd{rf/LnfO{ To:tf] sfo{÷kl/of]hgf ;DkGg geP;Dd ;?jf
gug{ o; ljlgodn] afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
-!)_ pk ljlgod -@_ adf]lhd s'g} Ps ef}uf]lns If]qdf
sfo{ u/]sf] sd{rf/LnfO{ lghsf] kbLo lhDd]jf/L ldn];Dd
;dfg'kflts lx;fjn] s jf v ju{sf] If]qaf6 ;?jf ubf{ u jf 3
ju{sf] If]qdf kg]{ u/L ;s];Dd ef}uf]lns If]qdf cfh{g ug]{ c+s
;d]tsf] cg'kft ldnfO{ ;?jf ul/g]5 .
^^= ;?jf ;DaGwL ljj/0fM ;?jf ug]{ clVtof/ k|fKt clwsf/Ln]
cg';"rL–!$ adf]lhd sd{rf/L ;?jf ;DaGwL ljj/0f tof/ kf/L
/fVg'kg]{5 .
^&= ;?jf ;DaGwL sfo{ljlwM sd{rf/LnfO{ ;?jf ubf{ ;fdfGotof
b]xfosf] sfo{ljlw ckgfpg'kg]{5M .
-s_ ;?jf ug{ clVtof/ k|fKt clwsf/Ln] cg';"rL–!%
adf]lhdsf] ljj/0f cBfjlws u/L /fVg'kg]{5 .
-v_ o; ljlgod jdf]lhd ;?jf ubf{ ;?jf ug'{
k/]s]f sf/0f lnlvt ¿kdf hgfO{ /fVg'kg]{5 .
^*= ;?jf ePsf] :yfgdf hfg'kg]{M -!_ ;?jf ePsf] :yfgdf ;?jf
kqdf tf]lsPsf] ;doleq xflh/ x'g hfg' ;DalGwt sd{rf/Lsf]
st{Jo x'g]5 .
-@_ ;?jf ePsf] :yfgdf ;doleq xflh/ x'g hfg
;DalGwt sd{rf/LnfO{ clVtof/ k|fKt clwsf/Ln] /dfgf lbg'kg]{5 .
छैठौं संशोधन
Page 59 of 158
/dfgfdf tf]lsPsf] Dofbleq xflh/ gx'g] sd{rf/LnfO{ ljefuLo
sf/jfxL ;d]t x'g]5 .
-#_ sd{rf/LnfO{ ;?jf ul/Psf] :yfgdf jxfnL gul/sg
lghnfO{ csf]{ :yfgdf ;?jf ul/g]5}g .
^(= jxfnL DofbM -!_ ;?jf x'Fbf dxfzfvf÷zfvf dfq abnL ePsf]
tyf pkTosfleqsf] jf Ps} lhNnfsf] Ps sfof{noaf6 csf]{
sfof{nodf ;?jf ePsf] ePdf tof/L Dofb lbOg] 5}g .
-@_ lhNnf kl/jt{g eO{ ;?jf x'g] sd{rf/Ln] af6f]sf] Dofb
jfx]s ;ft lbgsf] tof/L Dofb kfpg]5 . tof/L Dofbdf lghn]
sfof{nodf xflh/ x'g' kg]{ 5}g .
-#_ sd{rf/LnfO{ Ps :yfgaf6 csf]{ :yfgdf ;?jf u/L
k7fpFbf ;?jfsf] /dfgf kq lbg] clwsf/Ln] lgh sd{rf/Ln] vfO{kfO{
cfPsf] tna eQf, lnPsf] k]ZsL /sd / ljbf ;lxtsf] ljj/0f
v'nfO{ cg';"rL–!^ adf]lhdsf] /dfgfkq lbg'kg]{5 .
&)= a/a'emf/yM -!_ s'g} sd{rf/Ln] ;?jf jf lhDd]jf/Ldf x]/km]/ x'Fbf
cfˆgf] lhDdfsf] gubL, lhG;L jf sfuhkqsf] a/a'emf/y ubf{
u/fpFbf @! lbgsf] ;do kfpg]5 .
-@_ a/a'emf/y ubf{ a'em\g] / a'emfpg] b'a}sf] pkl:yltdf
;DalGwt sfof{nodf a/a'emf/y ug'{kg]{5 .
-#_ a/a'emf/ysf] sfd ;lsPkl5 a'e\mg] a'emfpg] b'a}n]
;+o'Qm b:tvt u/L tof/ ul/Psf] cs0f{gfdfdf ;DalGwt sfof{no
k|d'v jf lghn] tf]s]sf] clws[tåf/f k|dfl0ft u/]kl5 a/a'emf/y
ePsf] dflgg]5 .
-$_ s'g} sd{rf/Ln] a/a'emf/y ubf{ cfk"mn] a'emfpg'kg]{
gubL, lhG;L jf sfuhkq / cGo ;Dk"0f{ s'/fx¿ oyfy{ ¿kdf
ga'emfP;Dd k'm;{b kfpg]5}g . o; ljlgod jdf]lhd tf]lsPsf]
;doleq a/a'emf/y gu/] gu/fPdf To:tf] sd{rf/L pk/ ljefuLo
sf/jfxL ul/g]5 .
-%_ a'lemlng] sd{rf/Ln] cfk"mn] a'lemlng'kg]{ ;a} gubL
lhG;L jf sfuhkq / cGo ;Dk"0f{ s'/f ga'emL cn6fn ug{ x'Fb}g,
u/]df ljefuLo sf/jfxL ul/g]5 .
-^_ k|To]s sd{rf/Ln] axfnL ug{ rfx]sf] lbgsf] ;"rgf
;fljsjfnfnfO{ ;s];Dd rfF8f] lbg'kg]{5 / ;fljsjfnfn] klg ToxL
lbg a/a'emf/y ug{ tof/ /xg'kg]{5 .
Page 60 of 158
-&_ a/a'emf/ysf] lgldQ @! lbgeGbf a9L ;do nfUg]
ePdf To;sf] k|i6 sf/0f vf]nL ;b:o ;lrjaf6 a9Ldf !
dlxgf;Dd Dofb yKg ;lsg]5 .
-*_ s'g} sd{rf/Ln] a'emfpg jf lng afFsL /x]s]f cfly{s
lx;fa a/a'emf/ysf] lgldQ cfˆgf efO, 5f]/f jf kTof/sf dflg;
jf/]; v8f u/L a'em\g] jf a'emfpg] Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
kl/R5]b – *
tna eQf / cGo ;'ljwf
&!= tna eQfM -!_ sd{rf/Ln] ;]jfsf] kbdf axfnL u/]sf] ldltb]lvsf]
tna eQf kfpFg]5 .
-@_ sd{rf/Lsf] tna eQf tyf tnadfg g]kfn ;/sf/sf]
lghfdtL ;]jfsf ;dfg >]0fLsf sd{rf/L ;/x x'g]5 .
&@= ksfPsf] tna eQf kfpg]M -!_ o; ljlgodfjnLdf tyf cfly{s
k|zf;g ;DaGwL ljlgodfjnLdf n]lvPsf] jf kl/ifb\n] c;'n pk/
tyf km5\of}{6 ug'{kg]{ egL lg0f{o u/]sf] cj:yfdf afx]s sd{rf/Ln]
sfd u/L ksfPsf] tna eQf s§f ul/g] 5}g .
-@_ s'g} sd{rf/Ln] ksfPsf] tna / eQf eP ;f];d]t
lgh h'g;'s} Joxf]/faf6 ;]jfdf g/x]df klg kfpg]5 .
&#= tnadfgM -!_ lgwf{l/t tnadfg cg';f/ tna kfpg] kbdf gofF
lgo'lQm kfpg] sd{rf/Ln] ;f] tnadfgdf tf]lsPsf] z'? tna :s]n
kfpg]5 . lgo'lQm x'Fbfs} cj:yfdf z'? tnasf cltl/Qm tna j[l4
u/L tna tf]lsPsf] sd{rf/Ln] tnaj[l4 -u|]8_ ;d]t yk ul/Psf]
tna z'? tna dflgg]5 .
-@_ dflyNnf] tnadfgsf] s'g} kbdf a9'jf kfpg]
sd{rf/Ln] pQm tnadfgdf tf]lsPsf] z'? tna kfpg]5 .
t/, lghn] xfn kfO/x]sf] tna pQm dflyNnf] tnadfgsf]
Go"gtd tna a/fa/ jf ;f]eGbf clws ePdf pQm dflyNnf]
tnadfgdf lghsf] tna tf]Sbf b]xfoadf]lhd u/L tf]lsg]5M
-s_ lghn] xfn kfO/x]sf] tna dflyNnf] tnadfgsf]
z'? tna a/fa/ dfq ePdf ;f] tnadf Ps
tnaj[l4 yk u/L tf]lsg]5 .
Page 61 of 158
-v_ ;flas kbdf kfO/x]sf] tna a9'jf ePsf] kbsf]
;'? tnaeGbf a9L ePsf] cj:yfdf dflyNnf]
kbsf] tna tf]Sbf xfn kfO cfPsf] tnadf
gk'u];Ddsf] tnaj[l4 yk u/L dflyNnf] kbsf]
tnaj[l4 ;d]t lbOg]5 .
&$= tnaj[l4M o; ljlgodfjnL adf]lhd tna j[l4 /f]Ssf ul/Psf]df
jf lgnDag ul/Psf]df jfx]s k|To]s sd{rf/Ln] Ps jif{sf] ;]jf
cjlw k"/f u/]kl5 Ps tna j[l4 -u|]8_ kfpg]5 . To:tf] tna
j[l4sf] /sd g]kfn ;/sf/n] lghfdtL ;]jfsf ;dfg >]0fLsf nflu
tf]s] adf]lhd x'g]5 .
&%= lgnDag ePdf kfpg] tna eQf / ;'ljwfM -!_ s'g} sd{rf/L
kl/ifb\sf] sfdsf] ;DaGwdf jf kl/ifb\sf] tkm{af6 ePsf] ljefuLo
sf/jfxLsf] kmn:j¿k lgnDag ePdf ;f] lgnDagsf] cjlwe/
lghn] cfˆgf] tnasf] cfwfdfq tnj kfpg]5 .
t/, nfu]sf] cleof]u k|dfl0ft geO{ lghn] ;kmfO{ kfPdf
lgnDag /x]sf] cjlwdf cfwf tna lnPsf] eP ;f] s§f u/L /
glnPsf] eP k"/} tna -tna j[l4 x'g] ePdf ;f] ;d]t_ kfpg]5 .
s;"/bf/ 7xl/Pdf lgnDag ePsf] ldltb]lvsf] afFsL tna kfpg]
5}g .
-@_ s'g} sd{rf/L pk–ljlgod -!_ df n]lvPsf] sf/0fafx]s
cGo s'g} sf/0faf6 lgnDagdf /xg uPsf] /x]5 eg] lghn] To;/L
lgnDagdf /x]sf] cjlwsf] tna kfpg] 5}g .
&^= ;]jfdf kb:yfkgf ug]{M -!_ o; ljlgodfjnL adf]lhd s'g}}}
sd{rf/LnfO{ kl/ifb\sf] ;]jfaf6 x6fpg] jf avf{:t ug]{ cfb]z /2
ePdf jf cbfntsf] lg0f{oaf6 ;kmfO kfPdf ;f] lg0f{osf] ;"rgf
kfPsf] ldltn] kGw| lbgleq ;DalGwt JolQm kl/ifb\df xflh/ x'g
cfPdf lghnfO{ h'g kbaf6 x6fOPsf] jf avf{:t ul/Psf] xf] ;f]xL
kbdf k'gM kb:yfkg ul/g]5 .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhdsf] Dofbleq xflh/ x'g
gcfpg] sd{rf/LnfO{ ;]jfdf kb:yfkg ul/g]5}g .
-#_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd ;]jfdf k'gM kb:yfkg ePsf
sd{rf/Ln] ;]jfaf6 x6fOPsf] jf avf{:t ul/Psf] ldltb]lv k'gM
Page 62 of 158
kb:yfkg ePsf] ldlt;Ddsf] k"/f tna -tna j[l4 ;d]t_ / eQf
kfpg] eP ;f] ;d]t kfpFg]5 .
&&= k'gj{xfnL ePdf kfpg] ef}uf]lns If]qsf] c+s M ;]jfjf6
cjsfz ePsf] sd{rf/L k'gj{xfnL eO{ cfPdf lghnfO{ cjsfz
kfPsf] jif{sf] ef}uf]lns If]qdf sfd u/] jfktsf] c+s lb+bf h'g
ju{sf] ef}uf]lns If]qaf6 cjsfz kfPsf] xf] ;f]xL ju{sf] ef}uf]lns
If]qsf] c+s lbg' kg]{5 . t/ af+sL cjlwsf] eg] "3" ju{ a/fa/sf]
ef}uf]lns If]qsf] c+s lbg' kg]{5 .
&*= ;'ljwfM -!_ sd{rf/Lx¿nfO{ k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos
tfnLd kl/ifb\ cfly{s k|zf;g ;DaGwL ljlgodfjnL @)^@ -g]kfn
;/sf/af6 :jLs[t e} nfu" ldlt @)^$.!).@% ut]_ jdf]lhdsf]
pkbfg, sd{rf/L ;+ro sf]if, cf}ifwL pkrf/ ;'ljwf, ;fk6L tyf
C0f, ljdf ;d]tsf ;'ljwfx? k|bfg ul/g]5 .
-!_ sdr{f/Lsf] ;]jf cjlwe/df clws[t :t/sf sdr{f/L
!@ dlxgf a/fa/sf,] ;xfos :t/ k|yd >]0fLsf] / ;f] ;/xsf] >]0fL
ljxLg sdr{f/L eP !* dlxgf a/fa/sf] / cGo ;xfos:t/ /
>]0fL ljxLg sdr{f/L eP @! dlxgf a/fa/sf] vfOkfO{ cfPsf]
tnj /sd pkrf/ vr{ /sd pkrf/ vr{ jfkt kfpg]5 .
-@_ s'g} sd{rf/L la/fdL ePdf pk lalgod -!_ adf]lhd
kfpg] /sddf ga9\g] u/L cf}iflw pkrf/sf] nflu bx]fo adf]lhd
ePsf] pkrf/ vr{ kfpg]5 –
-s_ c:ktfn egf{ xFbf / pkrf/ u/fpFbf nfu]sf]
c:ktfnsf] lan adfl]hd vr{ / c:ktfnsf]
lrlsT;ssf] k|]l:sK;g adfl]hd u/s]f cf}iflw
vr{ . t/ lrlsT;ssf] k|]l:sK;gdf /fu]sf] lgbfg
8fOUgfl];; pNn]v ePsf] x'g' kg]{5 .
-v_ c:ktfn gePsf] 7fpFdf jf c:ktfndf egf{ eO{
c:ktfnaf6 lg:s]kl5 klg egf{ x'g g;s]s]f
cj:yfdf /f]usf] ;DaGwdf lrlsT;sn] hfFr ubf{
lnPsf] z'Ns tyf hfFr u/L n]lvPsf] k|]l:sK;g
adf]lhd u/]sf] cfi}flw vr{,
-u_ Knfli6s ;h{/L afx]s ;j} lsl;dsf] lr/kmf/ -
;lh{sn ck/]zg ubf{ nfu]sf] lan adf]lhd vr{,
Page 63 of 158
-3_ cfkm\gf] 3/ jf 8]/f 5fl8 csf]{ lhNnfdf jf
lab]zdf uO{ cf}iflw pkrf/ u/fp+bf To:tf]
:yfg;Dd k'Ubfsf] / kms{+bfsf] la/fdLsf] / s'?jf
rflxg] cj:yfdf eP Ps hgf;Dd s'?jfsf]
oftfoft vr{sf] k'/} /sd tyf vfgf vr{ jfkt
lgh la/fdL sd{rf/Lsf] lgodfg';f/ kfpg] b}lgs
eQfsf] &% k|ltzt /sd,
-#_ pk lalgod -@_ adf]lhd kfpg] pkrf/ vr{s'g}
sd{rf/Ln] k]ZsLsf] ?kdf lng rfx]df sf/0f dgfl;j b]lvPdf
pklalgod -!_ sf] clwgdf /xL kl5 lx;fj a'emfpg] u/L k]ZsL
lbg ;lsg]5 . To;/L k]ZsL lnPsf] /sd kl5 lx;fj ubf{ pkrf/
vr{ afkt kfpg] /sd eGbf a9L x'g cfPdf ;f] /sd ;DjlGwt
sd{rf/Lsf] tnjaf6 ls:tfjGbLdf s6\6f ul/g]5 . t/ sd{rf/Lsf]
d[To ePdf To;/L s6\6f ug{ af+sL /x]sf] /sd ldgfxf x'g]5 .
-$_ sd{rf/Lsf] ;uf]nsf klt jf kTgL, cfdf, afa', jf
gfjfns 5f]/f5f]/L la/fdL ePdf o; lalgod adf]lhd kfpg]
clwstd pkrf/ vr{sf] /sdaf6 s6\6f x'g] u/L ;f] /sdsf]
cfwf/df lan adf]lhd ePsf] pkrf/ vr{sf] gJj] k|ltzt /sd
;DjlGwt sd{rf/Ln] lng kfpg]5 . To:tf] pkrf/ vr{ dfu ubf{
/f]usf] lgbfg -8fOUgf]l;;_ pNn]v ul/Psf] lrlsT;ssf] k|]l:s|K;g
klg k]z ug'{kg]{5 . o; pklalgod adf]lhd kfpg] pkrf/ vr{
Ps k6sdf ;DjlGwt sd{rf/Lsf] Ps dlxgfsf] tnj eGbf a9L
x'g]5}g .
-%_ s'g} sd{rf/Lsf] ;uf]nsf] klt jf kTgL, cfdf, afa' jf
gfafns 5f]/f5f]/L la/fdL eO{ lab]zdf uO{ pkrf/ u/fpg' kbf{ jf
:jb]zd} c:ktfn egf{ eO{ zNolqmof jf pkrf/ u/fpg' kbf{
c:ktfndf nfu]sf] lan adf]lhd vr{ / c:ktfnsf] lrlsT;ssf]
k|]lis|K;g adf]lhd nfu]sf] cf}iflw pkrf/sf] vr{sf] gAa] k|ltzt
/sd pklalgod -!_ adf]lhd sd{rf/Ln] kfpg] /sd dWo]af6
kfpg]5 .
-^_ pklalgod -$_ / -%_ df h'g;'s} s'/f n]lvPtf klg
sd{rf/Lsf] ;uf]nsf] klt jf kTgL, cfdf, afa' s'g} ;/sf/L ;]jfdf
jf ;/sf/L :jfldTjdf ePsf] ;+:yfgsf] ;]jfdf axfnafnf :yfoL
sd{rf/L ePdf To:tf] pkrf/ vr{ kfpg] 5}g .
-&_ eljiodf kl/ifb\sf] ;]jfsf] lgldQ ;fdfGotof cof]Uo
7xl/g] u/L jvf{:t ul/Psf] cj:yfdf afx]s c? h'g;'s}
Page 64 of 158
Joxf]/faf6 sd{rf/L ;]jfaf6 cnu x'+bf pklalgod -!_ adf]lhd
;]jf cjlw e/df kfpg] pkrf/ vr{ dWo] s]xL lnO{ jf glnO{
pkrf/ vr{ af+sL /x]sf] eP To:tf] af+sL eP hlt /sddf aL;
aif{, kRrL; aif{ / ;f] eGbf a9L ;]jf cjlw ePsf] sd{rf/Ln]
s|dzM bz, kGw| / aL; k|ltzt yk u/L x'g cfpg] Psd'i6 /sd
gf]s/Laf6 cnu x'+bf lng kfpg]5 .
-*_ s'g} sd{rf/L eljiodf kl/ifb\sf] ;]jfsf] lgldQ
;fdfGotof cof]Uo 7x/Lg] u/L avf{:t ul/Psf] cj:yfdf afx]s
c? h'g;'s} lsl;daf6 ;]jfaf6 cnu ePdf klg bz aif{sf] ;]jf
cjlw dfgL To;sf] bfdf;fxLn] pklalgod -!_ adf]lhd kfpg]
pkrf/ vr{ kfpg]5 .
-(_ em'6\6f Joxf]/f k]z u/L o; lalgod adf]lhd pkrf/
vr{ dfu ug]{ jf k|fKt ug]{ sd{rf/L pk/ laefuLo sf/jfxL
ul/g]5 . To;/L pkrf/ vr{ lnO;s]sf] eP ;f] /sd ;d]t To:tf]
sd{rf/Laf6 c;"n pk/ ul/g]5 .
-!)_ o; lalgod adf]lhd pkrf/ vr{ dfu ug]{
sd{rf/Ln] sfof{nodf xflh/ x'g g;Sg] u/L la/fdL ePsf]
cj:yfdf la/fdL labf af+sL eP;Dd la/fdL labf g} dfu ug'{
kg]{5 .
-!!_ o; lalgod adf]lhd sd{rf/Ln] kfPsf] pkrf/
vr{sf] ljj/0f n]vfkfn / sd{rf/Lsf] labfsf] clen]v sd{rf/L
k|zf;g zfvfn] /fVg' kg]{5 .
kl/R5]b – (
xflh/L / ljbf
&(= sd{rf/Lsf] ;a} ;do kl/ifb\sf] cwLgdf x'g]M -!_ o;
ljlgodfjnLdf cGoyf n]lvPsf]df afx]s sd{rf/Lsf] ;a} ;do
kl/ifb\sf] cwLgdf x'g]5 / kl/ifb\n] h'g;'s} ;dodf klg lghnfO{
kl/ifb\sf] sfddf nufpg ;Sg]5 .
-@_ o; ljlgodfjnLdf cGoyf n]lvPsf]df afx]s ljbfsf]
lgsf;f glnO{ s'g} klg sd{rf/L cfˆgf] sfof{nodf cg'kl:yt x'g'
x'Fb}g .
*)= sfof{nosf] ;do, ;dokfng / xflh/LM -!_ kl/ifb\sf] sfof{no
;do sfdsf] k|s[ltsf] cfwf/df kl/ifb\n] ;do ;dodf tf]lslbP
Page 65 of 158
adf]lhd x'g]5 . k|To]s sd{rf/Ln] sfof{nodf /x]sf] xflh/L
lstfadf xflh/L hgfpg' k5{ .
-@_ lgwf{l/t ;dodf sfof{no gcfpg] / k6s k6s l9nf]
u/L cfpg], rfF8f] hfg] tyf sfof{nosf] sfddf jfx]s sfof{no
;dodf :jLs[lt glnO{ sfof{no 5f]8\g] sd{rf/LnfO{ sfof{no
k|d'vn] ;r]t ;d]t u/fO{ uon s§L ug{ ;Sg]5 .
t/, dlxgfsf] tLg k6s;Dd lgwf{l/t ;doeGbf kGw|
ldg]6;Dd l9nf u/L cfpg] sd{rf/LnfO{ sfof{no k|d'vn] xflh/
ug{ lbg ;Sg]5 .
*!= sfof{no 5f]8\bf :jLs[lt lng'kg]{M -!_ s'g} klg sd{rf/Ln] k"j{
:jLs[lt glnO{ sfof{no ;doleq sfof{no 5f]8\g kfOg]5}g .
-@_ pk–ljlgod -!_ pNn+3g u/L sfof{no ;doleq
sfof{no 5f]8\g] sd{rf/LnfO{ uon s§L u/L ;f] lbgsf] tna eQf
s§f ul/g]5 .
*@ 58\s] hfFrM -!_ kl/ifb\n] sd{rf/Lx¿ sfof{nodf xflh/
eP÷gePsf] hfFRg 58\s] hfFr ug{ ;Sg]5 . To;/L 58\s] hfFr
ubf{ s'g} sd{rf/L l9nf u/L sfof{nodf cfPsf] jf sfof{nosf]
sfdsf] l;nl;nfdf afx]s sfof{no 5f]8L aflx/ uPsf] km]nf k/]df
/ lghn] dgfl;j sf/0f lbg g;s]df lghnfO{ uon s§L ul/g]5 .
*#= ljbfsf] lsl;d M -!_ kl/ifb\ ;]jfsf sd{rf/Ln] b]xfo adf]lhdsf]
ljbf kfpg ;Sg]5g\M
-s_ e}k/L cfpg] ljbf / kj{ ljbf
-v_ 3/ ljbf
-u_ la/fdL ljbf
-3_ k|;"lt ljbf
-ª_ k|;"lt :ofxf/ ljbf
-r_ lsl/of ljbf
-5_ cWoog ljbf
-h_ c;fwf/0f ljbf
-em_ jif]{÷lxpFb] ljbf
-`_ ;§f ljbf
-@_ ljbfsf] u0fgf ubf{ k|To]s ;fnsf] j}zfv Ps ut]b]lv
r}q d;fGt;Ddsf] cjlwnfO{ Ps jif{ dflgg]5 .
Page 66 of 158
-#_ Ps jif{sf] ;]jf cjlw k"/f gu/]sf] sd{rf/Lsf] pk–
ljlgod -!_ sf] v08 -s_, -v_ / -u_ adf]lhd k|bfg ul/g] ljbfsf]
u0fgf ubf{ bfdf;fxLn] lx;fa ul/g]5 .
-$_ pk–ljlgod -!_ sf] v08 -s_, -v_, -u_, -3_, -ª_ / -
r_ adf]lhdsf] ljbf pkef]u ubf{sf] cjlwsf] aLrdf kg{ cfpg]
;fj{hlgs ljbf pQm ljbfsf] cjlwdf u0fgf ul/g] 5}g .
*$= ;fj{hlgs ljbfM g]kfn ;/sf/af6 lbOPsf] ;fa{hlgs ljbfsf
lbgdf sd{rf/LnfO{ ;fj{hlgs ljbf lbOg]5 .
*%= e}k/L cfpg] ljbf / kj{ ljbfM -!_ kl/ifb\sf sd{rf/Ln] k|To]s jif{
^ lbg e}k/L cfpg] ljbf / ^ lbg kj{ ljbf u/L hDdf jif{df afx|
lbg ljbf kfpg]5 .
-@_ e}k/L cfpg] ljbf / kj{ ljbf cfwf lbg klg lng
kfOg]5 . t/ ;l~rt u/L csf]{ jif{ lng kfOg]5}g .
:ki6Ls/0fM o; pk–ljlgodsf] k|of]hgsf] nflu æcfwf lbgÆ
eGgfn] b}lgs sfof{no ;dosf] cfwf ;do ;Demg' kb{5 .
-#_ e}k/L cfpg] ljbf / kj{ ljbfdf a;]sf] sd{rf/Ln]
vfO{kfO{ cfPsf] k"/} tna eQf kfpg]5 .
-$_ o; ljlgodadf]lhd lnOg] e}k/L cfpg] ljbf / kj{
ljbf df}lvs cg'/f]wsf cfwf/df klg ljbf lbg] clwsf/Ln] :jLsl[t
lbg ;Sg]5 .
*^= 3/ ljbfM -!_ sd{rf/Ln] sfd u/]sf] cjlwsf] afx| lbgsf] Ps
lbgsf b/n] 3/ ljbf kfpg]5 . t/ lxpFb] tyf aif]{ ljbf lng kfpg]
sd{rf/Ln] o; ljlgod adf]lhdsf] 3/ ljbf kfpg] 5}g .
:ki6Ls/0fM o; ljlgodsf] k|of]hgsf] lgldQ æsfd u/]sf] cjlwÆ
eGgfn] sd{rf/Ln] sfof{nodf sfd u/]sf] cjlw / ;f] cjlwleq
lnPsf] e}kl/ cfpg] ljbf, kj{ ljbf, lj/fdL ljbf, k|;"lt ljbf,
k|;"lt :ofxf/ ljbf, lsl/of ljbf / ;fj{hlgs ljbf ;d]tnfO{
;Demg' kb{5 .
-@_ gf]s/Lsf] cjlwe/ 3/ ljbf Ps ;o c;L lbg;Dd
;+lrt u/L /fVg ;lsg]5 .
-#_ 3/ ljbfdf a;]sf sd{rf/Ln] vfOkfO cfPsf] k"/f
tna eQf kfpg]5 .
Page 67 of 158
-$_ sd{rf/L ;]jfaf6 cnu ePdf lghsf] ;l~rt 3/
ljbf jfkt lghnfO{ lghsf] kbflwsf/ /x]sf] kbaf6 vfOkfO
cfPsf] tna a/fa/sf] /sd Psd'i6 lbOg]5 .
-%_ sd{rf/Ln] jif{sf] Ps k6s sDtLdf ;ft lbg 3/
ljbf lnO{ 3/ hfFbf / 3/ ljbf e'Qmfg u/L 3/af6 cfˆgf]
sfof{nodf cfpFbf k}bnsf] af6f]nfO{ cf7 sf]ifsf] lgldQ Ps
lbgsf] b/n] x'g] lbg tyf df]6/, /]n, xjfO{ hxfhsf] af6f]nfO{ hlt
lbg nfUg] xf] Tolt lbg af6f]sf] Dofb kfpg]5 .
-^_ 3/ ljbf, cWoog labf jf c;fwf/0f labfdf a;]sf]
sd{rf/Ln] ;f] cjlwe/sf] 3/ ljbf kfpg] 5}g .
-&_ pkljlgod -@_ adf]lhd Ps ;o c;L lbgeGbf a9L
3/ labf ;l~rt ePdf To:tf ;l~rt labf afkt ;DalGwt
sd{rf/Ln] vfOkfO cfPsf tna a/fa/sf /sd k|To]s jif{sf
cGTodf e'QmfgL lbOg] 5 .
*&= la/fdL ljbfM -!_ sd{rf/Ln] k|To]s jif{ !@ lbg la/fdL ljbf
kfpg]]5 / o:tf] la/fdL ljbf jif{ e'Qmfg gx'Fb} ;f] jif{sf] labf
k]ZsL ;d]t lbg ;lsg]5 .
-@_ o; ljlgodadf]lhd la/fdL ljbfdf a;]sf] sd{rf/Ln]
vfOkfO cfPsf] k"/f tna eQf kfpg]5 .
-#_ sd{rf/Ln] ksfPsf] la/fdL ljbf ;l~rt x'Fb} hfg]5 .
-$_ sd{rf/L ;]jfaf6 cnu ePdf lghsf] ;+lrt la/fdL
ljbf jfkt lghnfO{ lghsf] kbflwsf/ /x]sf] kbaf6 vfO{kfO{
cfPsf] tna a/fa/sf] /sd Psd'i6 lbOg]5 .
-%_ pk–ljlgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg
s'g} 7"nf] jf s8f /f]u nflu pkrf/fy{ ljbf a:bf ;l~rt la/fdL
ljbf tyf 3/ ljbf ;d]taf6 gk'u]df To:tf] sd{rf/LnfO{ a9Ldf
k}+tfnL; lbg;Dd yk la/fdL ljbf k]ZsL lbg ;lsg]5 .
-^_ ;ft lbgeGbf a9L cjlwsf] la/fdL ljbfsf] cg'/f]w
ug]{ sd{rf/Ln] :jLs[t lrlsT;ssf] k|df0f–kq k]z ug'{kg]{5 . t/
To:tf] k|df0f–kq k]z ug{ ;fwf/0ftof ;+ej 5}g eGg] ljbf :jLs[t
ug]{ clwsf/LnfO{ ljZjf; nfu]df lghn] ;f] Joxf]/f hgfO{ k|df0f–
kq k]z gu/] klg ljbf :jLs[t ug{ ;Sg]5 .
-&_ pk–ljlgod -%_ adf]lhdsf] ljbfn] gk'u eO{ yk
ljbf lng' k/]df g]kfn ;/sf/sf] d]l8sn af]8{sf] l;kmfl/zdf
kl/ifb\n] lgwf{/0f u/] adf]lhdsf] ljbf lbg ;lsg]5 .
Page 68 of 158
-*_ pk–ljlgod -%_ adf]lhd k]ZsL lj/fdL ljbf lng]
sd{rf/Lsf] d[To' ePdf To;/L lnPsf] k]ZsL lj/fdL ljbf :jtM
ldgfxf x'g]5 .
-(_ sd{rf/Ln] c;fwf/0f labf afx]ssf cGo labf lnPsf]
cjlwdf ;d]t la/fdL labf kfpg]5 .
-!)_ sfof{nosf sfdsf l;nl;nfdf b"3{6gfdf k/L
rf]6k6s nflu ;/sf/L c:kQfndf cf}iflw pkrf/ ubf{ nfu]sf
vr{ ztk|ltzt z]fwegf{ lbOg]5 / pkrf/sf qmddf a:g' k/]sf]
cjlw lgh sd{rf/Ln] kfpg] s'g} klg labfaf6 s6\6f gx'g] u/L
labf lbOg]5 .
**= k|;"lt labfM -!_ s'g} dlxnf sd{rf/L ue{jtL ePdf ;'Ts]/L x'g'
cufl8 / k5fl8 u/L cG7fgAa] lbg;Dd k|;"lt labf kfpg]5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd k|;"lt labf lnPsf] dlxnf
sd{rf/Ln] rfx]df s'g} klg labfaf6 s§f gx'g] u/L yk 5
dlxgf;Dd a]tnaL k|;"lt labf lng ;Sg]5 .
t/, o;/L lnOg] labf / pkljlgod -!_ adf]lhdsf] labf
nuftf/ ?kdf lng' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd a]tnjL k|;"lt ljbfdf j;]sf]
cjlwdf 3/ labf, la/fdL labf, tnj, eQf / cGo ;'ljwf lbOg]
5}g . t/ ;f] cjlw gf]s/Ldf u0fgf ul/g]5 .
-$_ pkljlgod -!_ adf]lhd k|;"lt labfdf a:bf dlxnf
sd{rf/Ln] k"/f tna eQf kfpg]5 .
-%_ pkljlgod -!_ / -@_ adf]lhd labf lnPsf] clen]v
;DalGwt sfof{non] cBfjlws agfO{ /fVg' kg]{5 / ;f]sf] hfgsf/L
kl/ifb\ sfof{nodf clgjfo{ ?kdf k7fpg' kg]{5 .
*(= k|;'lt :ofxf/ ljbfM -!_ s'g} k'?if sd{rf/Lsf] kTgL ;'Ts]/L x'g]
ePdf To:tf] sd{rf/Ln] kTgL ;'Ts]/L x'g' cl3 jf kl5 u/L a9Ldf
Ps k6sdf kGw| lbgdf ga9\g] u/L ;]jf cjlwe/ b'O{ k6s;Dd
k|;"lt :ofxf/ labf kfpg]5 .
t/, o;/L labf lnFbf To:tf] sd{rf/Lsf] kTgL ;'Ts]/L
ePsf] lbg ;d]t kg]{ u/L nuftf/ ?kdf lng' kg]{5 .
छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन
Page 69 of 158
-@_ k|;"lt :ofxf/ labfdf a;]sf] sd{rf/Ln] To:tf] labf
lnPsf] cjlwsf] k"/f tna eQf kfpg]5 .
-#_ pkljlgod -!_ adf]lhdsf] labf a:g] sd{rf/Ln]
To:tf] labf ;dfKt ePsf] k}+tL; lbgleq cfˆgf] lzz'sf] hGdbtf{
k|df0fkq sfof{nodf k]z ug'{ kg]{5 . cGoyf To:tf] labf lghsf]
cGo labfaf6 s§f ul/g]5 .
-$_ k|;"lt labf tyf k|;"lt :ofxf/ labf kfPsf
sd{rf/LnfO{ aRrfsf] :ofxf/sf] lgldQ a9Ldf b'O{ j6f aRrfsf]
nflu hgxL Psd'i6 kfFr xhf/ ?k}ofF lzz' :ofxf/ eQf lbOg]5 .
t/, klt / kTgL b'j} kl/ifb\df sfo{/t /x]sf] eP Ps
hgf sd{rf/Ln] dfq lzz' :ofxf/ eQf kfpg]5 .
-%_ k|;"lt :ofxf/ labf lnPsf] clen]v ;DalGwt
sfof{non] cBfjlws agfO{ /fVg' kg]{5 / ;f]sf] hfgsf/L k|zf;g
dxfzfvfdf clgjfo{ ?kdf k7fpg' kg]{5 .
()= lsl/of ljbfM -!_ s'g} sd{rf/Ln] cfkm\gf] s"n wd{ cg';f/ cfkm}F
lsl/of a:g' k/]df jf To:tf] sd{rf/Lsf] afj' cfdf, afh] aHo},
5f]/f 5f]/L, ;f;" ;;"/fsf] d[To" ePdf jf k'?if sd{rf/Lsf] xsdf
lghsL kTgLsf] d[To" ePdf kGw| lbg lsl/of ljbf kfpg]5 . dlxnf
sd{rf/Lsf] kltn] lsl/of a:g' k/]df lghn] klg Toltg} lbg
lsl/of ljbf kfpg]5 .
-@_ lsl/of ljbf a;]sf sd{rf/Ln] vfOkfO cfPsf] k"/f
tna eQf kfpg]5 .
-#_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd ljbf lng] sd{rf/Ln] ljbf
kl5 sfof{nodf xflh/ ePsf] kGw| lbgleq d[t JolQmsf] d[To"
btf{sf] k|df0f–kq tyf d[t JolQm;+usf] gftf k|dfl0ft k]z
ug'{kg]{5 .
-$_ pk–ljlgod -#_ adf]lhdsf] cjlwleq To:tf] k|df0f–
kq k]z gug]{ sd{rf/Lsf] To:tf] ljbfsf] cjlw lghn] kfpg]
lj/fdL ljbfaf6 s§f ul/g]5 .
(!= cWoog ljbfM -!_ kl/ifb\ ;]jfnfO{ pkof]uL / cfjZos kg]{ ljifodf
kl/ifb\nfO{ k|fKt ePsf] :jb]zleqsf] jf a}b]lzs 5fqj[lQdf
sd{rf/Lx? aLr k|ltikwf{ u/fO 5gf}6 ePsf pDd]bjf/ dgf]gog
Page 70 of 158
eO{ cWoog ug{ hfg] sd{rf/LnfO{ cWoog cjlwe/ cWoog ljbf
lbg ;lsg]5 .
-@_ kl/ifb\åf/f ;~rflnt of]hgf jf sfo{qmdnfO{ pkof]uL
/ cfjZos kg]{ ljifodf lghL k|of;df :jb]z jf lab]zdf cWoog
ug{ rfxg] sd{rf/LnfO{ kl/ifb\n] aflif{s ?kdf tf]s]sf] sf]6fdf
ga9\g] u/L cWoog labf lbg ;lsg]5 . kl/ifb\n] tf]s]sf] sf]6fleq
gkg]{ sd{rf/Ln] tnaeQf gkfpg] u/L cWoog labf lng ;Sg]5 .
-#_ kl/ifb\ ;]jfdf tLg jif{ :yfoL ;]jf u/]sf sd{rf/LnfO{
dfq cWoog labf lbg ;lsg]5 .
-$_ sd{rf/Ln] ;]jf cjlw e/df Ps} k6s jf k6s k6s
u/L a9Ldf tLg jif{;Dd cWoog labf kfpg ;Sg]5 .
t/ kl/ifb\ sfof{non] cfjZos 7fg]sf] cj:yfdf cWoog
labfsf] cjlw b'O{ jif{;Dd yk ug{ ;Sg]5 .
-%_ cWoog ljbfdf hfg] sd{rf/Ln] h'g ljifodf pkflw
xfl;n ug{ :jLs[lt lnPsf] xf] ;f] ljifosf] pkflw afx]s cGo
ljifodf pkflw k|fKt ug{ cWoog ljbf kfpg] 5}g tyf c;fwf/0f
ljbf klg lbOg] 5}g .
-^_ cWoog ljbfsf] :jLs[lt kfPsf] sd{rf/Ln] vfOkfO
cfPsf] k"/f tna kfpg]5 .
-&_ cWoog ljbfsf] :jLs[lt kfpg] sd{rf/LnfO{ kl/ifb\
sfof{non] o; ljlgodsf] zt{ / cg';"rL–!& adf]lhdsf]
sa"lnot u/fpg]5 / o:tf] sa"lnotsf zt{x¿ kfngf ug'{
;DalGwt sd{rf/Lsf] st{Jo x'g]5 .
-*_ cWoog labf Ps Ps jif{ u/L lbg ;lsg]5 . Ps
jif{] sf]if{sf] nflu b'O{ jif{{, b'O{ jif]{ sf]if{sf] nflu tLg jif{, tLg jif]{
sf]if{sf] nflu rf/ jif{ / rf/ jif]{ sf]if{sf] nflu kfFr jif{leq
cWoog ug{ hfg] sdr{f/Ln] pQm k/LIff pQL0f{ ul/;Sg' kg]{5 .
ljZjljBfno jf ;DalGwt lgsfon] pQm k/LIff pQL0f{ ul/;Sg'
kg]{ egL tf]lsPsf]] ;dofjlwleq pQL0f{ ug{ g;Sg] sd{rf/Lsf]
tnjL cWoog labf afkt kfPsf] ;'ljwf ;/sf/L afFsL ;/x c;'n
pk/ ul/g]5 .
छैठौं संशोधन
Page 71 of 158
-(_ Pp6f z}lIfs ;+:yfdf cWoog ug{sf] nflu cWoog
ljbf lnPsf] sd{rf/Ln] kl/ifb\sf] k"j{ :jLs[lt ljgf ;f] ;+:yf
kl/jt{g ug{ kfpg]5}g . z}lIfs ;+:yf kl/jt{g u/]df jf ;f] z}lIfs
;+:yfdf cWoog gu/]df ;f] cWoog ljbf :jtM /4 ul/g]5 .
-!)_ s'g} of]hgf jf sfo{qmdnfO{ sfof{Gjog ug{sf]
lgldQ cTofjZos ePsf] tfnLd k|fKt ug{sf] nflu kl/ifb\n] s'g}
sd{rf/LnfO{ dgf]gog u/L v6fPdf To:tf] tfnLd cjlwe/
lghnfO{ sfhsf] ?kdf k7fOg]5 / ;f] cjlwe/ lghnfO{ k"/f tna
lbOg]5 .
t/ o; k|sf/sf] sfh tfnLdsf]] lgldQ dfq xg' kg]{5 /
s'g} klg sd{rf/LnfO{ z}lIfs pkflw xfl;n ug{ k7fpFbf tfnLd
sfh lbOg] 5}g .
-!!_ cfˆgf] kb;Fu ;DalGwt ;]jf ;d"x;Fu d]n gvfg]
ljifodf cWoog ug{sf] lgldQ s'g} klg sd{rf/LnfO{ cWoog ljbf
:jLs[t ul/g]5}g .
-!@_ o; ljlgod adf]lhd dgf]gog eO{ cWoog ug{
hfg] sd{rf/Ln] To:tf] cWoog k"/f u/]kl5 b]xfo adf]lhds]f
Go"gtd cjlw;Dd kl/ifb\df clgjfo{ ¿kn] ;]jf ug'{ kg]{5 .
cWoog, tfnLd jf cWoog e|d0fsf] cjlw ;]jf ug'{kg]{
Go"gtd cjlw
-s_ # dlxgf;Dd ! jif{
-v_ #–^ dlxgf;Dd ! jif{ ^ dlxgf
-u_ ^–( dlxgf;Dd @ jif{
-3_ (–!@ dlxgf ;Dd # jif{
-ª_ ! –@ jif{;Dd $ jif{
-r_ @–# jif{;Dd % jif{
-5_ #–$ jif{;Dd & jif{
-h_ $–% jif{;Dd * jif{
-!#_ cWoog ljbfdf a;]sf] s'g} sd{rf/Ln] cWoog k"/f
u/]kl5 pk–ljlgod -!@_ adf]lhdsf] ;]jf cjlw k"/f gu/]df jf
kl/ifb\sf] :jLs[lt glnO{ aLr}df cWoog 5f]8]df To:tf] sd{rf/Ln]
cWoog cjlwe/ kl/ifb\af6 kfPsf] tna eQf tyf cGo ;'ljwf /
cWoog jfkt k|fKt u/]sf ;Dk"0f{ /sdx¿ jflif{s bz k|ltzt
Aofh ;lxt kl/ifb\nfO{ ltg'{ a'emfpg' kg]{5 .
Page 72 of 158
-!$_ cWoog ljbf a;]sf] s'g} sd{rf/Ln] cWoog k"/f
u/]kl5 pk ljlgod -!@_ sf] sj'lnot adf]lhd ;]jf gu/L ;]jf
5f]8]df lghsf] cWoog ljbfsf] cjlw ;]jfdf u0fgf ul/g] 5}g .
(@= c;fwf/0f ljbfM -!_ kl/ifb\sf sd{rf/Ln] c;fwf/0f ljbf lng' kg]{
sf/0f;lxt lgj]bg lbg' kg]{5 / sf/0f dgfl;j b]lvPdf Ps
k6sdf Ps jif{df ga9fO{ ;]jf cjlwe/df tLg jif{df ga9fO{
c;fwf/0f ljbf lbg ;lsg]5 .
-@_ kfFr jif{ kl/ifb\sf] :yfoL ;]jf k"/f gu/]sf sd{rf/Ln]
o:tf] c;fwf/0f ljbf kfpg] 5}g .
-#_ c;fwf/0f ljbfdf a;]sf] cjlwdf sd{rf/Ln] o;
ljlgodfjnL adf]lhdsf cGo ljbf kfpg] 5}g .
-$_ c;fwf/0f ljbfdf a;]sf] sd{rf/Ln] tna eQf kfpg]
5}g .
-%_ lzIf0f k|lzIf0fdf ;+nUg sd{rf/LnfO{ z}lIfs ;qsf]
ljrdf kg]{ u/L c;fwf/0f ljbf :jLs[t ul/g] 5}g .
-^_ kl/ifb\sf sd{rf/Ln] lnPsf] c;fwf/0f ljbfsf] cjlw
lghsf] ;]jf cjlwdf u0fgf ul/g]5}g .
-&_ 3/ ljbf ;+lrt /x'Gh]n c;fwf/0f ljbf :jLs[t x'g]
5}g .
(#= lxpFb]÷jif]{ ljbfM -!_ lzIf0f k|lzIf0f sfo{qmd ;~rfng ug]{ lxpFb
tyf jif{df ljbf x'g] sfof{nodf sfo{/t sd{rf/Ln] Ps cfly{s
jif{df lxpFb] / jif]{ ljbf u/L hDdf $% lbg;Dd ljbf kfpFg
;Sg]5 .
-@_ lxpFb]÷jif]{ ljbf kfpg] sd{rf/Ln] k"/f tna kfpFg]5 .
-#_ lxpFb]÷jif]{ ljbf kfpg] sd{rf/Ln] 3/ ljbf kfpFg] 5}g .
-$_ of] labf ;+lrt u/L csf]{ jif{ lng kfOg] 5}g .
-%_ lzIf0f k|lzIf0f sfo{df ;+nUg sd{rf/LnfO{ lxpFb] /
jif]{ labf glbO{ 3/ labf lbg' kg]{ ePdf kl/ifb\ sfof{nosf] k"j{
:jLs[lt lng' kg]{5 .
छैठौं संशोधन
Page 73 of 158
($= ;§f labfM s'g} sf/0fn] ;fj{hlgs labfsf] lbgdf sfd ug'{ kg]{
ePdf sd{rf/Lx?n] ;fj{hlgs labfsf] lbg sfd u/] afkt ;§f
labf kfpFg]5g\ / To:tf] labf Ps jif{ leqdf kfnf] ldnfO a:g'
kg]{5 .
(%= ljbf dfu / :jLs[t ug]{ ljlwM -!_ ljlgod *% afx]s cGo ljbfsf]
lgsf;fsf] lgldQ sd{rf/Ln] cfk"mnfO{ rflxPsf] ljbfsf] cjlw,
sf/0f jf ljb]z hfg'kg]{ eP ;f] ;d]t vf]nL ljbf lbg] clwsf/L
;dIf cg';"rL–!* sf] 9fFrfdf lgj]bg k]z ug'{kg]{5 / ljbf lbg]
clwsf/Ln] klg ljbf :jLs[t jf c:jLs[t ePsf] ;"rgf ;f]
sd{rf/LnfO{ lbg'kg]{5 .
-@_ ljbf :jLs[t ug]{ clwsf/Ln] sd{rf/LnfO{ ljbf lbFbf
;f] sd{rf/Ln] ug]{ sfd g/f]lsg] k|aGw ldnfP/ dfq ljbf :jLs[t
ug'{kg]{5 .
-#_ b]xfosf] s'/fdf ljbf lbg] clwsf/LnfO{ lrQ a'em]df
lghn] lgj]bgsf] ldlteGbf cufl8b]lvsf] ldltaf6 ljbf klg
:jLs[t ug{ ;Sg]5M
-s_ ljbf lbg] clwsf/Lsf] k"j{ :jLs[lt lng ;Dej
lyPg eg],
-v_ k"j{ :jLs[lt k|flKtsf] nflu lgj]bsn] ;se/
k|of; u/]sf] lyof] eg] .
-$_ cWoog ljbfsf] nflu lgj]bg lbFbf c? s'/fsf]
cltl/Qm d'VotM b]xfosf s'/fx¿ pNn]v ug'{kg]{5M–
-s_ cfk"mn] cWoog ug{ vf]h]sf] ljifosf] ljj/0f,
-v_ cWoog ul/g] ljZjljBfno, ;+:yf jf k|lzIf0f
s]Gb|df k|j]z ug]{ :jLs[lt k|fKt ePsf] ljj/0f /
;dofjlw,
-u_ kl/ifb\nfO{ To:tf] ljbfsf] ;DaGwdf ljrf/ ug{
;xfos x'g] cGo cfjZos ljj/0f .
-%_ sd{rf/Ln] dfu u/]sf] ljbf dWo] b]xfo jdf]lhdsf]
ljbf b]xfo jdf]lhdsf] cjlwdf :jLs[t jf c:jLs[t ug'{kg]{5 M–
-s_ 3/ ljbf / lj/fdL ljbfsf] xsdf ;ft lbgleq .
-v_ c;fwf/0f ljbf / cWoog ljbfsf] xsdf ;f7L
lbgleq .
Page 74 of 158
-^_ pk–ljlgod % jdf]lhdsf] cjlwleq ljbf :jLs[t jf
c:jLs[tsf] lg0f{o ePsf] hfgsf/L glbPdf ;f] ljbf :jLs[t ePsf]
dflgg]5 .
(^= ljbf e'Qmfg gx'Fb} xflh/ x'g ;lsg]M ljbf a;]sf] sd{rf/Ln] ljbf
g;lsb} ljbf lbg] clwsf/Lsf] :jLs[lt lnP/ xflh/ eO{ sfof{nosf]
sfd ug{ ;Sg]5 .
(&= ljbf :jLs[t ug]{ clwsf/LM -!_ sd{rf/Lsf] ljbf :jLs[t ug]{
clwsf/ ;b:o ;lrjnfO{ x'g]5 .
-@_ pk–ljlgod -!_ jdf]lhdsf] clwsf/ ;b:o–;lrjn]
;DalGwt sfof{no k|d'v jf ;b:o ;lrjn] tf]s]sf] clws[t:t/sf]
sd{rf/LnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
(*= ljbf clwsf/sf] s'/f xf]OgM kl/ifb\sf sd{rf/Ln] clwsf/sf] ¿kdf
ljbf bfjL ug{ kfpg]5}g . sfdsf] cg's"ntf x]/L ljbf lbg]
clwsf/Ln] cfˆgf] thlahaf6 ljbf lbg jf glbg ;Sg]5 .
sfof{nosf] sfdsf] cfjZostf k/]sf] cj:yfdf ljbfdf a;]sf]
sd{rf/LnfO{ ljbf /2 u/L sfddf nufpg ;lsg]5 .
((= ljbfsf] clen]vM -!_ sfof{nosf] sd{rf/L k|zf;g dxfzfvf÷
zfvfn] kl/ifb\sf ;a} sd{rf/Lx¿sf] ljbfsf] clen]v cg';"rL–!(
adf]lhd /fVg'kg]{5 .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhdsf] clen]v k|To]s cfly{s
jif{ k|To]s sd{rf/LnfO{ pknAw u/fOg]5 .
!))= ;+lrt ljbfsf] /sd e'QmfgL lbOg]M -!_ s'g} sd{rf/L kl/ifb\sf]
;]jfaf6 h'g;'s} sf/0faf6 cjsfz ePklg ;l~rt /x]sf] 3/ ljbf
/ lj/fdL ljbf jfktsf] /sd lghn] sfof{nodf ltg{ a'emfpg' kg]{
s'g} /sd ePdf ;f] s§f u/L e'QmfgL lbOg]5 .
-@_ pk ljlgod -!_ jdf]lhd ;l~rt /x]sf] ljbf jfktsf]
/sd lgh ;]jfdf 5Fb} d'To' ePdf lghsf] xsjfnfnfO{ lbOg]5 .
!)!= ljbf e'Qmfg kl5 xflh/ geP :jtM cjsfz x'g] M -!_ c;fwf/0f
ljbf, cWoog ljbf, a]tnaL ljbf, cWoog jf sfhdf uPsf]
छैठौं संशोधन
Page 75 of 158
sd{rf/L :jLs[t ljbf cjlw jf sfh ;dfKt ePsf] ldltn] tL;
lbgleq sfof{nodf xflh/ x'g'kg]{5 .
-@_ pk ljlgod -!_ jdf]lhdsf] Dofbleq xflh/ gePdf
To:tf] sd{rf/L ;]jfaf6 :jtM cjsfz ePsf] dflgg]5 .
-#_ pk ljlgod -@_ adf]lhd :jtM cjsfz x'g]
sd{rf/L;Fu kl/ifb\n] lng'kg]{ /sd lghn] kl/ifb\af6 kfpFg] s'g}
klg k|sf/sf] ;l~rt /sdaf6 s§f u/L c;"n pk/ ul/g]5 .
o;/L lnbf gk'u x'g cfPdf ;/sf/L afFsL ;/x c;'n pk/
ul/g]5 .
kl/R5]b–!)
cWoog, tfnLd jf cWoog e|d0fdf dgf]gog ;DaGwL Joj:yf
!)@= cWoog, tfnLd jf cWoog e|d0fsf] lgldQ dgf]gogsf cfwf/x¿M
-!_ cWoog, tfnLd jf cWoog e|d0fsf] lgldQ kl/ifb\ ;]jfsf
sd{rf/Lx¿ dWo]af6 dgf]gog ubf{ d'VotM b]xfosf cfwf/df
ul/g]5 M–
-s_ cWoog, tfnLd jf cWoog e|d0fsf] laifo
;DalGwt ;]jfsf] lgldQ pkof]uL / cfjZos
ePsf] .
-v_ kl/ifb\nfO{ cWoog jf tfnLdsf] nflu k|fKt
5fqj[lQsf] xsdf kl/ifb\sf] cfjZostf /
ljifonfO{ k|fyldstf lbO{ tLg jif{ :yfoL ;]jf
cjlw k"/f ePsf z}lIfs of]Uotf, h]i7tf /
sfo{;Dkfbg d"NofÍg jfkt a9L cÍ kfPsf] .
-u_ pRr z}lIfs pkflwsf] cWoogsf] xsdf krf;
jif{ pd]/ ggf3]sf] .
:ki6Ls/0fM o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] lgldQ–
-!_ æcWoogÆ eGgfn] ;]jf;+u ;DalGwt
ljifodf ul/g] pRr cWoognfO{ ;Demg'
k5{ .
-@_ ætfnLdÆ eGgfn] z}lIfs pkflw k|bfg
ul/g] afx]s s'g} ;+ul7t ;+:yfåf/f
lglZrt kf7\oqmd cg';f/ lglZrt
cjlwdf ;~rfng x'g] k|lzIf0f, tfnLd
tyf sfo{qmdnfO{ ;Demg' k5{ .
Page 76 of 158
-#_ æcWoog e|d0fÆ eGgfn] cWoog /
tfnLd afx]s 5 xKtfdf ga9\g] u/L
cfof]hgf x'g] uf]i7L, ;]ldgf/ jf
cjnf]sg e|d0fnfO{ ;Demg' k5{ .
-3_ 5 xKtfdf ga9\g] u/L ;~rfng x'g] uf]i7L,
;]ldgf/ jf cWoog e|d0fdf k7fpFbf To:tf]
sfo{qmdsf] p2]Zo / sfo{If]qnfO{ ljrf/ u/L
pko'Qm sd{rf/LnfO{ k7fOg]5 .
-@_ o; kl/R5]b !) jdf]lhdsf] cWoog tfnLd jf
cWoog e|d0f / o; ljlgod jdf]lhd cWoog ljbf, c;fwf/0f
ljbf tyf sd{rf/Lsf] j[lQ ljsf; cflbsf] l;kmfl/; ug{sf nflu
b]xfo jdf]lhdsf] Ps ;ldlt x'g]5 .
-s_ k|zf;g dxfzfvfsf] lgb]{zs –;+of]hs
-v_ of]hgf tyf gLlt lgdf{0f dxfzfvfsf]
lgb]{zs –;b:o
-u_ k|fljlws dxfzfvfsf] lgb]{zs –;b:o
-3_ d'Vo sfg"g clws[t –;b:o
-ª_ k|zf;g dxfzfvfsf] pk lgb]{zs ;b:o ;lrj
-#_ pk ljlgod -@_ jdf]lhdsf] ;ldltn] kl/ifb\sf
sd{rf/LnfO{ cWoog, tfnLd jf cWoog e|d0fdf k7fpgsf] nflu
k|To]s jif{ ;f] ;DaGwL ljj/0f tof/ u/L :jLs[ltsf nflu l;kmfl/;
ug]{5 .
-$_ bft[ ;+:yfaf6 ;f]em} k|fKt ePsf] cWoog, tfnLd jf
cWoog e|d0f ;DaGwL cj;/x?sf] hfgsf/L pk ljlgod -@_
jdf]lhdsf] ;ldltnfO{ lbg' kg]{5 . o:tf] hfgsf/L glbO{ dgf]gog
x'g] tyf dgf]gog ug]{ clwsf/ k|fKt clwsf/Laf6 hlt ;dosf]
nflu dgf]gog ul/Psf] xf], Tolt cjlwdf dgf]gog ePsf]
sd{rf/Ln] kfPsf] jf kfpg;Sg] tnaeQf a/fa/sf] /sd c;"n
pk/ ul/g]5 . o:tf] hfgsf/L glbg] tyf dgf]gog ug]{
clwsf/nfO{ ljefuLo sf/jfxLsf] nflu ;DalGwt lgsfodf
l;kmfl/; ul/g]5 .
-%_ pk ljlgod -@_ jdf]lhdsf] ;ldltn] dfgj ;+zf]wg
ljsf; ;lrjfno ;d]tsf] sfo{ ug]{5 . ;f] ;lrjfnon] kl/ifb\
;]jfsf sd{rf/Lx?sf] dfgj >f]t ljsf;sf] kl/l:ylt cfjZos
hgzlQm ljsf; of]hgf, tfnLd, cWoog kfPsf sd{rf/Lx?sf]
oyfy{ ljj/0f cBfjlws ul/ /fVg' kg]{5 .
Page 77 of 158
-^_ o; ljlgoddf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg @
dlxgf eGbf nfdf]] cjlwsf]] tfnLd, ;]ldgf/sf] nflu k|yd >]0fL jf
;f]eGbf dflysf >]0fLsf] sd{rf/LnfO{ dgf]gog ul/g]5}g .
!)#= dgf]gog ubf{ k|fyldstf lbg'kg]{M -!_ ljb]zdf cWoog, tfnLd jf
cWoog e|d0fsf] lgldQ sd{rf/Lsf] dgf]gog ubf{ klxn] j}b]lzs
cWoog, tfnLd jf cWoog e|d0f ug]{ df}sf gkfPsf] sd{rf/LnfO{
ljlgod !)@ sf] cwLgdf /xL k|fyldstf lbOg]5 .
-@_ kl/ifb\n] dgf]gog ug'{kg]{ tfnLd jf cWoog e|d0fdf
efu lng s'g} kl/ifb\ sd{rf/L ljz]ifsf] gfddf cfdGq0f cfPklg
;f] cfdGq0f kl/ifb\nfO{ cfPsf] ;/x dfgL kl/ifb\n] pkljlgod -!_
cg'?k g} dgf]gog ug'{ kg]{5 .
t/, cfof]hgf ljz]if;Fu ;DalGwt l;6sf] nflu ;f]xL
cfof]hgfleqaf6 pkljlgod -!_ jdf]lhd dgf]gog ug{ ;lsg]5 .
!)$= sfo{/t sd{rf/Ln] k|fKt u/]sf] yk z}lIfs of]Uotfsf] k|df0f–kq
k]z ug'{kg]{M ;]jfdf sfo{/t sd{rf/Ln] ;]jf k|j]z ubf{ k]z u/]sf
z}lIfs of]Uotfafx]s cGo s'g} z}lIfs of]Uotf tyf tfnLd k|fKt
ul/;s]sf] eP of] ljlgod nfu" ePsf] ldltn] tLg dlxgfleq jf
To:tf] of]Uotf xfl;n u/]sf] 5 dlxgfleq cfˆgf] z}lIfs of]Uotfsf]
;Dk"0f{ ljj/0f ;DalGwt sfof{no dfkm{t\ kl/ifb\sf] k|zf;g
dxfzfvfdf k]z ug'{ kg]{5 .
!)%= dgf]gog ug]{M o; ljlgod adf]lhd cWoog, tfnLd jf cWoog
e|d0fsf] dgf]gog ug]{ clwsf/ ;b:o–;lrjnfO{ x'g]5 .
!)^ dgf]gogdf aGb]hM o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
ePtfklg ljlgod #* sf] pk–ljlgod -@_ adf]lhd a9'jfsf] nflu
;DefJo pDd]bjf/ x'g gkfpg] cjlwe/ s'g} klg sd{rf/LnfO{
cWoog, tfnLd jf cWoog e|d0fsf] lgldQ dgf]gog ul/g] 5}g .
!)&= tfnLd tyf cWoog e|d0f sfhdf hfg] sd{rf/Ln] kfpg] ;'ljwfM
tfnLd tyf cWoog e|d0fdf sfhdf hfg] sd{rf/LnfO{ eQf /
cGo ;'ljwfx¿ kl/ifb\n] tf]s] adf]lhd k|bfg ul/g]5 .
Page 78 of 158
kl/R5]b–!!
cfr/0f
!)*= ;do kfng / lgoldttfM -!_ sd{rf/Lsf] ;a} ;do kl/ifb\sf]
cwLgdf x'g]5 / sfof{no k|d'vn] h'g;'s} ;dodf klg lghnfO{
sfddf nufpg ;Sg]5 .
-@_ sd{rf/Ln] kl/ifb\af6 lgwf{l/t ;dodf lgoldt¿kn]
cfˆgf] sfof{nodf xflh/ eO{ sfdsfh ug'{kg]{5 / ;s];Dd ljbfsf]
k"j{ :jLs[lt glnO{ cg'kl:yt x'g' x'Fb}g .
!)(= cg'zf;g / cf1fkfngM -!_ sd{rf/Ln] cg'zf;gdf /xL cfˆgf]
st{Josf] kfngf d]xgt / tTk/tfsf] ;fy ug'{ k5{ .
-@_ sd{rf/Ln] sfof{nosf] sfd ;DaGwL ljifodf
cfkm"eGbf dflysf] sd{rf/Ln] lbPsf] cf1f cfb]znfO{ zL3|tfsf
;fy k"/f ug'{kg]{5 .
-#_ sd{rf/Ln] cfkm"eGbf dflysf ;a} sd{rf/Lx¿ k|lt
plrt cfb/ b]vfpg'kg]{5 / cfkm" d'lgsf sd{rf/Lx¿ k|lt
Gofok"0f{, :g]xk"0f{ tyf lzi6 Jojxf/ ug'{kg]{5 .
-$_ sd{rf/Ln] kl/ifb\sf] ;Dks{df cfpg] JolQm;Fu
gd|tfk"0f{ tyf lzi6tfk"0f{ Jojxf/ ug'{kg]{5 .
-%_ sd{rf/Ln] g]kfn /fHoleq jf aflx/ kl/ifb\n] h'g;'s}
:yfgdf v6fPdf jf ;?jf u/]df o; ljlgodfjnLdf tf]lsPsf]
cjlwleq tTk/tfsf ;fy hfg'kg]{5 .
-^_ sd{rf/Ln] kl/ifb\sf] sfo{ ;~rfngsf] lgldQ
;do;dodf nfu" ul/Psf P]g, lgod, ljlgod, kl/kq / Joj:yf
tyf kl/ifb\n] lbPsf cfb]z lgb]{zgsf] kfngf ug'{kg]{5 .
-&_ kl/ifb\sf sd{rf/Ln] cfˆgf] sfof{no tyf kb cg';f/
axg ug{kg]{ lhDd]jf/LnfO{ dof{bfk"j{s jxg u/L lgikIf, :jR5,
OdfGbf/L, ldtJooL tyf l56f] 5l/tf] ¿kdf ;Dkfbg ug'{kg]{5 .
-*_ sd{rf/Ln] sfof{no ;dodf sfof{nosf] xftfleq
dfbs kbfy{ jf nfu" kbfy{ ;]jg ug]{, u/fpg], ug{ k|f]T;fxg ug]{
jf dfbs jf nfu" kbfy{ ;]jg u/L jf gu/L cfk"meGbf dflyNnf] jf
s'g} sd{rf/LnfO{ ufnL unf}h jf ceb| Jojxf/ ug{ kfOg]5}g .
To;f] u/]df To:tf sd{rf/LnfO{ ljefuLo sf/jfxL ul/g]5 .
Page 79 of 158
!!)= OdfGbfl/tfM sd{rf/Ln] cfˆgf] lhDd]jf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg ubf{ ;b}j
kl/ifb\sf] enf] lrtfO{ OdfGbf/L tyf jkmfbf/Lsf ;fy ug'{kg]{5 .
!!!= oftgf lbg gx'g]M -!_ kl/ifb\sf sd{rf/Ln] s;}nfO{ klg dfgl;s
tyf zf/Ll/s oftgf lbg' x'Fb}g .
-@_ kl/ifb\sf sd{rf/Ln] of}ghGo b'Jo{jxf/ ug'{ x'Fb}g /
n}lËs tyf ju{ lje]b x'g] zAbx? k|of]u ug{ kfOg] 5}g .
!!@= ;]jfu|fxL k|ltsf] Jojxf/M -!_ kl/ifb\sf sd{rf/Ln] cfˆgf] sfd;Fu
;DalGwt ;]jfu|fxLk|lt dof{lbt Jojxf/ ug'{kg]{5 .
-@_ ;]jfu|fxLsf] sfd;Fu ;DalGwt ljifo, k|lqmof / sfo{
;Dkfbg ug{ nfUg] ;do ;d]tsf] :ki6 hfgsf/L ;]jfu|fxLnfO{
oyf;dodf u/fpg' kg]{5 .
!!#= /fhg}lts jf cjf~5gLo k|efj kfg{ gx'g]M cfˆgf] ;]jf ;DaGwL
s'/fdf dtna ;fWo ug]{ dg;fon] cGo sd{rf/Ldfly s'g}
/fhg}lts jf cjf~5gLo k|efj kfg{ jf k|efj kfg]{ k|oTg ug'{
x'Fb}g .
!!$= /fhlgltdf efu lng gx'g]M -!_ kl/ifb\sf sd{rf/Ln] s'g} klg
lsl;dsf] /fhlgltdf efu lng x'+b}g .
!!%= uf]klgotfM s'g} sd{rf/Ln] cf]xbfsf] st{Jo kfng ubf{ 1ft x'g
cfPsf] s'g} s'/f jf kl/ifb\ jf cGo dfWodaf6 k|fKt u/]sf] jf
cfk"mn] n]v]sf] jf ;Ílnt u/]sf] s'g} sfuhkq jf ;dfrf/ ;b:o–
;lrjsf] :jLs[lt ljgf k|ToIf jf ck|ToIf ¿kaf6 kl/ifb\sf]
cglws[t sd{rf/L, kl/ifb\ aflx/sf JolQm, k|];, /]l8of] jf
6]lnlehgnfO{ k|ToIf jf ck|ToIf ¿kn] ;Í]t jf k|s6 ug{
kfpg]5}g . of] k|fjwfg kl/ifb\sf] ;]jfdf /x]sf] JolQm kl/ifb\sf]
;]jfdf g/x] klg nfu" x'g]5 .
t/, kl/ifb\sf] k|jQmfsf] x}l;otn] kl/ifb\sf] clxt gx'g]
u/L ;do ;dodf kl/ifb\sf sfd sf/jfxL ;DaGwdf ;To tYo
s'/f k|];, /]l8of] jf 6]lnlehgaf6 ;"rgf, ;dfrf/ jf cGtjf{tf{
lbg eg] o; ljlgodn] afwf k'¥ofPsf] dflgg]5}g .
!!^= g]kfn ;/sf/ tyf kl/ifb\sf] cfnf]rgfM s'g} sd{rf/Ln] s'g} kq
klqsfdf cfˆgf] jf:tljs jf sfNklgs gfdaf6 g]kfn ;/sf/ jf
Page 80 of 158
kl/ifb\nfO{ cf/f]k cfpg] u/L g]kfn ;/sf/ jf kl/ifb\n] ckgfPsf]
jf cjnDag u/]sf] gLltsf] lj?4 n]Vg, k|rf/ ug{ jf s'g}
;~rf/sf] dfWodaf6 k|sfzg jf k|;f/0f ug{ u/fpg kfpg]5}g .
t/, sd{rf/Ln] cfly{s, sfg"gL, ;flxlTos, snfTds,
P]ltxfl;s jf j}1flgs cflb vf]hk"0f{ ljifodf n]v n]Vg jf k|rf/
k|;f/ ug{ u/fpg ;Sg]5 .
!!& bfg, pkxf/, rGbf cflb k|fKt ug{ / ;fk6L lngdf k|ltaGwM -!_
kl/ifb\sf] sfddf s'g} klg k|sf/n] c;/ kg{ ;Sg] u/L sd{rf/Ln]
kl/ifb\sf] :jLs[lt ljgf s;}af6 s'g} k|sf/sf] bfg, bftJo, sf];]nL,
pkxf/ dfUg' jf :jLsf/ ug{' jf cfˆgf] kl/jf/sf] s'g} ;b:oaf6
:jLsf/ u/fpg kfpg]5}g .
-@_ sd{rf/Ln] kl/ifb\sf] k"j{ :jLs[lt j]u/ rGbf dfUg jf
s'g} lsl;dsf] cfly{s ;xfotf lng kfpg]5}g .
-#_ s'g} sd{rf/Ln] cfk"mn] ug'{kg]{ kl/ifb\sf] sfd;Fu
;DaGw ePsf] s'g} klg JolQm jf sd{rf/L;+u ;fk6L lng cyjf
lgh;+u cfly{s sf/f]jf/ ug{ kfpg]5}g .
!!*= sDkgLsf] :yfkgf / ;~rfng jf Jofkf/ Joj;fo ug]{ ;DaGwL
Joj:yf M -!_ k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd ;~rfng
ug]{ p2]Zon] sDkgLsf] :yfkgf, /lhi6]«zg jf ;~rfng ug{ jf
c?sf] gfdaf6 ;+:yf ;+rfng u/fO{ To:tf] ;+:yfsf] ;~rfngdf
k|ToIf jf ck|ToIf ?kdf ;+nUg x'g kfOg] 5}g .
-@_ kl/ifb\sf] :jLs[lt lnO{ kl/ifb\sf] p2]Zo / gLlt
ljkl/t gx'g] u/L k]zfut ;]jf k|bfg ug{, s'g} Jofkf/ jf Joj;fo
ug{ / cGoq s'g} k|sf/sf] gf]s/L :jLsf/ ug{ kfOg]5 . o:tf]
:jLs[lt ;b:o–;lrjn] k|bfg ug]{5 .
-#_ pk–ljlgod -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
ePtfklg ;/sf/L tyf kl/ifb\ gLlt ljk/Lt gx'g] u/L sd{rf/Ln]
;flxlTos, snfTds, P]ltxfl;s jf j}1flgs sfo{ ug{ ;Sg]5 .
!!(= lgjf{rgdf efu lng gx'g]M sd{rf/Ln] s'g} klg /fhg}lts kbsf]
nflu x'g] lgjf{rgdf efu lng jf s;}sf] lgldQ dt dfUg jf s'g}
k|sf/sf] k|efj kfg{ x'Fb}g .
Page 81 of 158
t/ s;}nfO{ dt lbPsf] jf lbg] ljrf/ u/]sf] s'/f k|s6 gu/L
k|rlnt sfg"gadf]lhd cfk"mn] kfPsf] dtbfgsf] clwsf/ k|of]u
ug{ afwf kg]{ 5}g .
!!(s :yfoL cfjf;Lo cg'dlt lng gx'g]M kl/ifb\df sfo{/t sd{rf/Ln]
s'g} ljb]zL d'n'ssf] :yfoL cfjf;Lo cg'dlt lng jf To:tf]
cg'dlt k|fKt ug{sf] nflu lgj]bg lbg' x'Fb}g .
!!(v :jo+ 3f]if0ff u/L ljj/0f k]z ug'{ kg]{M -!_ of] ljlgod k|f/De x'g'
cl3 :yfoL cfjf;Lo cg'dlt lnPsf] jf To:tf] cg'dltsf nflu
cfj]bg lbPsf] k|To]s sd{rf/Ln] of] ljlgod k|f/De ePsf] ldltn]
tL; lbgleq ;f]sf] :jo+ 3f]if0ff u/L b]xfo adf]lhdsf] ljj/0f
cfkm" sfo{/t sfof{nodf k]z ug'{ kg]{5 M–
-s_ cfˆgf] gfd, y/, ;]jf, ;d"x, pk–;d"x / xfnsf]
tx / kb,
-v_ :yfoL cfj;Lo cg'dlt lnPsf] eP ;f] lnPsf] jf
To:tf] cg'dlt k|fKt ug{sf] nflu cfj]bg lbPsf]
eP ;f] sf] ldlt,
-u_ ;DalGwt ljb]zL d'n'ssf] gfd,
-3_ cfkm"n] lnPsf] :yfoL cfj;Lo cg'dlt kl/Tofu
ug{ jf To:tf] cg'dltsf] nflu lbPsf] cfj]bg /2
u/fpg OR5's eP gePsf] .
-@_ s'g} sd{rf/Lsf] ;uf]nsf] klt jf kTgLn] :yfoL
cfjf;Lo cg'dlt lnPsf] ePdf of] ljlgod k|f/De ePsf] ldltn]
tL; lbgleq ;DalGwt sd{rf/Ln] cfk"m sfo{/t sfof{nodf
pkljlgod -!_ adf]lhdsf] ljj/0f k]z ug{' kg{]5 .
-#_ pkljlgod -!_ jf -@_ adf]lhdsf] ljj/0f k|fKt
ePkl5 ;DalGwt sfof{non] ;f] ljj/0f k|fKt ePsf] ldltn] kGw|
lbgleq k|zf;g dxfzfvfdf k7fpg' kg{]5 .
छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन
Page 82 of 158
!!(u= hfgsf/L lbg ;lsg]M -!_ ljlgod !!(s= ljk/Lt s'g} sd{rf/Ln]
:yfoL cfjf;Lo cg'dlt lnPsf] hfgsf/L s;}nfO{ k|fKt ePdf
To:tf] JolQmn] ;f] hfgsf/L ;DalGwt sd{rf/L sfo{/t sfof{no
jf kl/ifb\sf] sfof{nodf lbg ;Sg]5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd hfgsf/L k|fKt x'g cfPdf
;DalGwt sfof{non] To:tf] hfgsf/L k|fKt ePsf] ldltn] ;ft
lbgleq kl/ifb\ sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
-#_ pkljlgod -!_ jf -@_ adf]lhd jf cGo s'g} ;|f]taf6
s'g} sd{rf/Ln] :yfoL cfjf;Lo cg'dlt lnPsf] jf ;f] sf] nflu
cfj]bg lbPsf] hfgsf/L k|fKt x'g cfPdf ljlgod !!(v= sf]
pkljlgod -!_ adf]lhdsf] cjlw Joltt ePkl5 To:tf]
sd{rf/Lsf] ;DaGwdf clVtof/ k|fKt clwsf/Ln] pkljlgod -$_
adf]lhd 5fgljg u/fpg' kg]{5 .
-$_ pkljlgod -#_ adf]lhd clVtof/ k|fKt clwsf/Laf6
5fgljg ug]{ cfb]z k|fKt ePkl5 k|zf;g dxfzfvfn] To:tf]
sd{rf/Lsf] ;DaGwdf tLg lbgleq 5fglag k|f/De ul/;Sg' kg]{5 .
-%_ pkljlgod -$_ adf]lhd 5fglag ubf{ kl/ifb\n]
;/sf/L lgsfo nufotsf cGo lgsfo;Fu hfgsf/L jf ;xof]u
dfu ug{ ;Sg]5 .
-^_ o; ljlgod adf]lhd 5fglag / sf/afxL ubf{ s'g}
sd{rf/Ln] :yfoL cfjf;Lo cg'dlt lnPsf] jf ;f]sf] nflu cfj]bg
lbPsf] b]lvPdf lghnfO{ tLg dlxgf leq of] ljlgodfjnL adf]lhd
ljefuLo sf/afxL ug'{ kg]{5 .
!@)= k|bz{g / x8\tfn ug{ k|ltaGwM kl/ifb\sf sd{rf/Ln] g]kfn/fHosf]
;fj{ef}d;Qf / cv08tfdf cfFr cfpg] u/L, b]zsf] zflGt ;'/Iff,
j}b]lzs ;DaGw / ;fj{hlgs dof{bf tyf cbfntsf] lg0f{osf]
cjx]ngf x'g] u/L, ljleGg hft, hflt, wd{, ju{, If]q / ;Dk|bfox?sf
aLr j}dg:otf pTkGg u/fpg] jf ;fDk|bflos b'ef{jgf km}nfpg] u/L
jf s'g} ck/fwnfO{ k|>o x'g] u/L k|bz{g ug{, x8\tfndf efu lng
jf ;f] sfo{ ug]{ p2]Zon] c?nfO{ pS;fpg ;d]t x'Fb}g .
!@!= x8tfn, y'g5]s tyf 3]/fp ug{df k|ltaGwM kl/ifb\sf sd{rf/Ln]
s'g} klg sfof{no jf sd{rf/LnfO{ sfg"gåf/f lgwf{l/t st{Jo k"/f
छैठौं संशोधन
Page 83 of 158
ug{df afwf lj/f]w x'g] u/L x8tfn jf sndaGb ug{ tyf zf/Ll/s
jf dfgl;s plTk8g x'g] u/L bjfa lbg jf ;f] ug]{ p2]Zon]
c?nfO{ pS;fpg ;d]t x'Fb}g .
t/ k|rlnt 6]«8 o'lgog ;DaGwL sfg"gdf n]lvPsf]df
;f]xL jdf]lhd x'g]5 .
!@@= k|ltlglwTj ug{df k|ltaGwM kl/ifb\sf sd{rf/Ln] cfkm"nfO{ dsf{
k/]sf] ljifodf cfkm}Fn] jf jf/];åf/f ;DalGwt lgsfo jf clwsf/L
;dIf lgj]bg lbg afx]s c? sd{rf/L jf sd{rf/L ;d"xsf]
tkm{af6 k|ltlglwTj ug{ x'Fb}g .
t/ k|rlnt sfg"gåf/f dfGotf k|fKt sd{rf/Lsf] k]zfut
;+3÷;+u7gx? jf cflwsfl/s 6«]8 o'lgogsf] tkm{af6 ul/g]
k|ltlglwTjnfO{ o; ljlgodn] afwf k'¥ofPsf] dflgg]5}g .
!@#= sd{rf/Lsf] ;+:yfsf] ;b:otfM -!_ clws[t:t/ k|yd / låtLo
>]0fL, clws[t sfof{no k|d'v / Joj:yfksLo lhDd]jf/L lbOPsf
clws[t sd{rf/Ln] sd{rf/Lx¿sf] s'g} klg k]zfut ;+3÷;+u7gsf]
;b:o aGg jf To:tf ;+3 ;+u7gsf] tkm{af6 s'g} lsl;dn]
k|ltlglwTj ug{ kfpg] 5}g .
-@_ pk–ljlgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg
sd{rf/Ln] d]l8sn P;f]l;o;g, OlGhlgo;{ P;f]l;o;g, jf/
P;f]l;o;g, rf6{8{ Psfp06]06;\ P;f]l;o;g h:tf k]zfut
;+3÷;+u7g / ;fdflhs tyf wfld{s ;+3÷;+:yfsf] ;b:o aGg
kfpg]5 .
!@$= ;DklQ tyf bfloTjsf] ljj/0fM -!_ ;]jfdf k|j]z u/]sf] tLg
dlxgfleq sd{rf/Ln] cg';"rL–@) adf]lhd cfˆgf] ;DklQ tyf
cfly{s bfloTjsf] ljj/0f v'nfO{ l;naGbL ¿kdf kl/ifb\ ;dIf k]z
ug'{kg]{5 . To;kl5 klg sd{rf/Lsf] ;DklQ yk36 ePsf] jf cfly{s
x}l;otdf pNn]vgLo kl/jt{g cfPsf] eP To;sf] ;"rgf k|To]s
cfly{s jif{leq ljj/0f v'nfO{ l;naGbL ¿kdf kl/ifb\ sfof{nodf
lbg'kg]{5 .
-@_ k|To]s sd{rf/Ln] cfkm\gf] ;DklQ ljj/0f k|rlnt
sfg"gdf tf]lsPsf] Dofbleq tf]lsPsf] sfof{no jf cfkm\gf]
sfof{nodf k]z ug'{ kg]{5 .
छैठौं संशोधन
Page 84 of 158
-#_ pk ljlgod -!_ / -@_ jdf]lhd k|fKt ljj/0f
sfof{non] ;DalGwt lgsfodf k7fpg' kg]{5 .
!@%= ax'ljjfx / afnljjfxdf k|ltaGwM sd{rf/Ln] k|rlnt sfg"gsf]
ljk/Lt x'g] u/L ax'ljjfx / jfnljjfx ug'{ u/fpg' x'Fb}g .
!@^= cfˆgf] kl/jf/sf] Jofkf/ Joj;fo k]zfsf] hfgsf/L lbg'kg]{M -!_
k|To]s sd{rf/Ln] ;]jfdf k|j]z u/]sf] ldltn] tL; lbgleq /
;]jfdf jxfn /xbf;Dd ;do ;dodf cfˆgf] kl/jf/sf
;b:ox¿sf] Jofkf/ Joj;fo / k]zfsf] hfgsf/L cg';"rL–@!
adf]lhdsf] 9fFrfdf kl/ifb\ sfof{no ;dIf lbg'kg]{5 .
-@_ sd{rf/Ln] ;]jfdf k|j]z ug'{ k"j{ k|fljlws lzIff tyf
Jofj;flos tfnLd;Fu ;DalGwt Joj;fo PSn} jf ;fem]bf/Ldf
;~rfng u/]sf] eP ;]jfdf k|j]z u/]kl5 To;sf] :jfldTj s;nfO{
x:tfGt/0f ul/Psf] xf] To;sf] ljj/0f v'nfO{ kl/ifb\ sfof{no ;dIf
k]z ug'{kg]{5 .
!@^s cGo cfr/0f M -!_ sd{rf/Ln] sfof{nosf] ;DklQ xfgL gf]S;fgL
ug'{ x'Fb}g .
-@_ sd{rf/Ln] cfˆgf] kb / sfof{nosf] ;DklQsf] k|of]u
jf pkof]u 3/fo;L sfo{ jf JolQmut nfesf nflu ug'{ x'Fb}g .
-#_ sd{rf/Lsf] cfˆgf] sfof{no;Fu ;DalGwt s'g} sfdsf
;DaGwdf s'g} JolQmut :jfy{ /x]sf] ePdf To:tf] sd{rf/Ln] ;f]
s'/fsf] hfgsf/L cfkm"eGbf dflyNnf] clws[tnfO{ u/fpg' kg]{5 /
cfˆgf] :jfy{ ufFl;Psf] ljifodf lg0f{odf ;+nUg x'g' x'Fb}g .
-$_ kl/ifb\sf] ;]jfaf6 cjsf; ePsf] clws[t:t/sf]
sd{rf/Ln] kl/ifb\sf] :jfy{ aflemPsf cGo ;+:yfdf cjsfz ePsf]
ldltn] b'O{ jif{;Dd lgo'lQm lng kfpg] 5}g .
!@&= v6fOPsf] :yfgdf sfd ug'{kg]{M sd{rf/Ln] cfk"mnfO{ kb:yfkg
ul/Psf] :yfgdf xflh/ eO{ cfkm\gf] kbsf] sfo{ ljj/0f cg';f/
sfdsfh ug'{kg]{5 .
!@*= ;hfoFsf] efuL x'g]M sd{rf/Ln] oL ljlgodx¿df n]lvPsf] s'g} s'/f
pNn+3g u/]df lgh o; ljlgodfjnLsf] kl/R5]b–!$ adf]lhd
;hfoFsf] efuL x'g]5 .
छैठौं संशोधन
Page 85 of 158
!@(= r]tfjgL lbg ;Sg]M s'g} sd{rf/Ln] ;do kfng gu/]df, kl/ifb\sf]
sfd ;DaGwL s'/fdf cfkm"eGbf dflysf] sd{rf/Ln] lbPsf] cf1f
kfng gu/]df jf sfof{no ;DaGwL sfd sf/jfxLdf nfk/jfxL jf
l9nf;':tL u/]df To:tf] sd{rf/LnfO{ ;DalGwt ;'k/Lj]Ifsn] sf/0f
vf]nL r]tfjgL lbg ;Sg]5 / ;f]sf] clen]v ;DalGwt sd{rf/Lsf]
JolQmut ljj/0f kmfOndf /fVg' kg]{5 .
kl/R5]b–!@
cjsfz / pkbfg
!#)= clgjfo{ cjsfzM -!_ cG7fpGg jif{ pd]/ k"/f ePkl5 sd{rf/Ln]
;]jfaf6 clgjfo{ cjsfz kfpg]5 .
-@_ kl/ifb\ sd{rf/L ;]jf zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL
ljlgodfjnLdf clgjfo{ cjsfzsf] pd]/ ^) jif{ ePsf jvt
kl/ifb\ ;]jfdf :yfoL lgo'lQm kfPsf sd{rf/L pkljlgod -!_
adf]lhd :jtM clgjfo{ cjsfz k|fKt ubf{ lghsf] pkbfg tyf
cGo ;]jf ;'ljwfsf] u0fgf ug]{ k|of]hg ;Ddsf nflu lghsf] pd]/
^) jif{ k'/f x'g jfFsL @ jif{ cjlw yk u/L lghsf] hDdf ;]jf
cjlw sfod ul/g]5 .
-#_ clws[t:t/ k|yd >]0fL afx]ssf] s'g} sd{rf/L jxfn
/x]sf] kbdf kGw| jif{;Dd a9'jf gkfO{ ;f]xL kbaf6 cjsfz kfpg]
ePdf To:tf sd{rf/L cjsfz x'g'eGbf Ps dlxgf cufl8 lgh
jxfn /x]sf] kbeGbf Ps >]0fL dflysf] kb ;[hgf u/L a9'jf lbO{
cjsfz lbOg]5 . o;/L cjsfz ePkl5 ;[hgf ul/Psf] pQm kb
:jtM vf/]h x'g]5 .
!#!= cjsfz ;DaGwL ljz]if Joj:yfM zf/Ll/s jf dfgl;s
c:j:ytfsf] sf/0f s'g} sd{rf/L ;]jf ug{ c;dy{ 5 egL g]kfn
;/sf/åf/f ul7t d]l8sn af]8{n] l;kmfl/z u/]df To:tf]
sd{rf/LnfO{ lghsf] clgjfo{ cjsfzsf] pd]/sf] xb ggf3\g] u/L
;]jf cjlwdf a9Ldf kfFr jif{ yk u/L pkbfg k|bfg ug{ ;lsg]5 .
!#@ sd{rf/Lsf] cjsfz ldlt ;DaGwdfM sd{rf/Ln] cfkm" clgjfo{
cjsfz k|fKt ug]{ ldlt jf/] :jod hfgsf/L /fVg' kg]{5 . s'g}
sd{rf/Ln] clgjfo{ cjsfz x'g] ldltkl5 klg sfo{/t /xL e'QmfgL
Page 86 of 158
lnPsf] tna eQf / ;'ljwf eP ;f] ;d]t lghn] kl/ifb\af6 kfpFg]
h'g;'s} /sdaf6 s§f u/L c;"n pk/ ul/g]5 .
!#@s= /flhgfdf ;DaGwL Joj:yfM -!_ kl/ifb\ / kl/ifb\ cGtu{tsf
sfof{nox?df sfo{/t sd{rf/Ln] :j]R5fn] cfˆgf] kbaf6 /flhgfdf
lbg rfx]df cfkm" sfo{/t sfof{nodf lnlvt ?kdf /fhLgfdf k]z
ug'{ kg]{5 .
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd cfˆgf] sfof{nodf k]z x'g
cfPsf] /flhgfdfdf ;DalGwt sd{rf/LnfO{ ;gfvt u/fpg' kg]{5 .
t/ g]kfn aflx/ /x]sf] kl/ifb\sf] sd{rf/Ln] /fhLgfdf
;gfvt u/fpg' kbf{ g]kfnL /fhb"tfjf; ;dIf / g]kfnL
/fhb'tfjf; gePsf] d'n'sdf /x]sf] ePdf ;DalGwt d'n'ssf]
gf]6/L klAns ;dIf ;gfvt u/fO{ k7fpg ;Sg]5 .
-#_ pkljlgod -!_ / -@_ adf]lhd k]z ePsf] /flhgfdf b]xfo
adf]lhdsf kbflwsf/Ln] :jLs[t ug{ ;Sg]5g\ M–
-s_ clws[t:t/ t[tLo >]0fL / ;f]eGbf dfly
clws[t:t/ k|yd >]0fLsf sd{rf/Lsf] xsdf
kl/ifb\sf ;b:o–;lrjn],
-v_ ;xfos:t/ sd{rf/Lsf] xsdf k|zf;g
dxfzfvfsf] lgb]{zsn],
-u_ >]0fLljlxg kbsf sd{rf/Lsf] xsdf ;DalGwt
sfof{nosf] sfof{no k|d'vn],
-$_ pkljlgod -!_ adf]lhd kl/ifb\sf s'g} sd{rf/Ln]
cfˆgf] kbaf6 /flhgfdf lbPdf lghn] kl/ifb\nfO{ ltg'{ a'emfpg' kg]{
bfloTj afFsL g/x]sf], lghsf] /flhgfdf nfu" x'g] ldlt;Ddsf]
gf]s/L cjlw cBfjlws /x]sf] / ljefuLo sf/afxL z'? gePsf]
olsg ePdf lghsf] /flhgfdf :jLs[t ug{ ;lsg]5 .
!#@v= cjsfz kqM kl/ifb\sf sd{rf/LnfO{ cjsfzsf] kq lbg] clwsf/
clVtof/jfnfnfO{ x'g]5 .
छैठौं संशोधन
Page 87 of 158
!##= cjsfz sf]ifM -!_ kl/ifb\n] k|rlnt cfos/ P]g adf]lhd cjsf;
sf]if v8f ug{ kfpg] lgsfo;Fu ;Demf}tf u/L kl/ifb\sf
sd{rf/Lx?n] cjsf; kl5 kfpg] pkbfg /sd hDdf ug]{5 .
-@_ o:tf] pkbfg /sd k|To]s sd{rf/Lsf gfpFdf vftf
vf]nL hDdf ul/g]5 .
-#_ sf]ifsf] ;+rfng ;DaGwL cGo Joj:yf kl/ifb\n]
lgb]{lzsf agfO{ nfu" ug]{5 .
-$_ sf]ifdf kl/ifb\sf] cfly{s k|zf;g ;DaGwL
ljlgodfjnLn] tf]lsP jdf]lhdsf] /sd hDdf x'g]5 .
-%_ kfFr jif{ jf ;f]eGbf a9L ;]jf u/]sf] :yfoL sd{rf/Ln]
cjsfz kfPdf jf /flhgfdf :jLs[t u/fO{ ;]jfaf6 cnu ePdf
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\, cfly{s k|zf;g
;DjlGw ljlgodfjnL, @)^@ -g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t e} nfu"
ldlt @)^$.!).@% ut]_ adf]lhd pkbfg kfpg]5 .
-^_ pk–ljlgod -%_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg
b]xfosf] cj:yfdf sd{rf/Ln] pkbfg kfpFg] 5}g .
-s_ ;]jfdf k|j]z kfpg] jf ;]jfdf axfn /xg]
p2]Zon] gful/stf jf pd]/ jf of]Uotf 9fF6]sf]
jf ljlgod !!*-!_ k|lts"n s;'/ u/]sf] k|dfl0ft
x'g cfPdf .
-v_ eljiodf kl/ifb\ ;]jfsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g]
u/L ;]jfaf6 avf{:t ul/Pdf .
-&_ pkbfg kfpg of]Uo sd{rf/Lsf] ;]jfdf 5Fb} d[To'
ePdf o; ljlgod adf]lhd lghn] kfpg] pkbfgsf] /sd lghn]
s;}nfO{ OR5fPsf] eP ;f] JolQmn] / s;}nfO{ klg OR5fPsf] /x]g5
eg] lghsf] ;a}eGbf glhssf] xsjfnfnfO{ lbOg]5 .
-*_ ;]jf/t sd{rf/Lsf] d[To' ePdf @) aif{ ;]jf cjlw
gj9\g] u/L lghsf] ;]jf cjlwdf clwstd\ kfFr jif{ ;]jf cjlw
yk u/L lghsf] kl/jf/nfO{ pkbfg lbOg]5 .
!#$= czQm j[lQ / pkrf/ vr{M -!_ s'g} :yfoL sd{rf/L ;]jfdf /x]s]f
cj:yfdf sfof{nosf] sfdsf] l;nl;nfdf b'3{6gfdf k/L nfu]sf]
rf]6 k6ssf] sf/0f ;]jfsf] lgldQ cof]Uo x'g uPdf To:tf
sd{rf/LnfO{ cG7fpGg aif{ pd]/ gk'u];Dd dfl;s tna czQm
j[[lQ jfkt lbOg]5 .
Page 88 of 158
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhdsf] pd]/ k'u]kl5 lghnfO{
o; ljlgodfjnL adf]lhd cG7fpGg jif{ k'u]kl5 ePsf] ;]jf cjlw
jf aL; jif{ ;]jf cjlw dWo] h'g sd x'g cfpF5 ;f] cjlwnfO{
;]jf cjlw sfod u/L af+sL cjlwsf] pkbfg lbOg]5 .
-#_ pkljlgod -!_ ad]lhd rf]6k6s nfUg uO{ pkrf/
u/fpFbf nfUg] pkrf/ vr{sf] ztk|ltzt /sd ;DalGwt
sd{rf/Ln] kfpg]5 . o:tf] pkrf/ vr{ kfPsf sf/0fn] To:tf]
sd{rf/Ln] kl/ifb\sf] cfly{s k|zf;g ;DaGwL ljlgodfjnL, @)^@
-g]kfn ;/sf/åf/f @)^$.!).@% df :jLs[t_ adf]lhd kfpg]
pkrf/ vr{ kfpgdf s'g} afwf kg]{ 5}g .
!#%= sd{rf/Lsf] pd]/sf] lx;faM -!_ kl/ifb\n] sd{rf/Lsf] pd]/ u0fgf
ubf{ b]xfo adf]lhd ul/g]5M
-s_ kl/ifb\sf] ;]jfdf k|j]z ubf{ k]z u/]sf] lzIf0f
;+:yfsf] k|df0f kqdf lsl6Psf] hGd ldltaf6 x'g
cfpg] pd]/,
-v_ v08 -s_ adf]lhdsf] k|df0fkq gePsf
sd{rf/Lsf] xsdf lghn] k]z u/]sf] gful/stfsf]
k|df0fkq jf lghn] kl/ifb\ ;]jfdf k|j]z ubf{
pNn]v u/]sf] hGd ldlt dWo] h'g cl3 x'G5
;f]xL ldltaf6 x'g cfpg] pd]/ .
!#^= a/ a'emf/y gu/]df pkbfg /f]Ssf ug{ ;lsg]M -!_ ;]jfaf6
cjsfz kfPsf sd{rf/Ln] a'emfpg'kg]{ gubL, lhG;L jf sfuhft
ga'emfP;Dd lghn] kfpg] pkbfg /f]Ssf /fVg ;lsg]5 . To:tf]
gubL, lhG;L jf sfuhft a'em\g'kg]{ sd{rf/Ln] klg tf]lsPsf]
;dod} a'lemlng' kg]{5 .
-@_ kl/ifb\ sfof{no hdfgL a;L sd{rf/Ln] C0f lnPsf]
eP To;sf] km/kmf/s geP ;Dd pkbfg /f]Ssf ul/g]5 .
kl/R5]b – !#
;]jfsf] ;'/Iff
!#&= sd{rf/Lsf] ;]jfsf] ;'/IffM b]xfosf cj:yfsf sd{rf/Lafx]s cGo
s'g} klg sd{rf/LnfO{ ;kmfO{sf] ;a"t k]z ug{] dgfl;j dflkmssf]
df}sf glbO{ ;]jfaf6 x6fOg] jf avf{:t ul/g]5}gM–
Page 89 of 158
-!_ g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf
cbfntaf6 s;"/bf/ 7xl/Psf],
-@_ DofbL jf s/f/ cGtu{tsf] s'g} kbdf axfn
/x]sf],
-#_ efuL kQf gnfu]sf] jf ;Dks{ :yflkt ug{ ;Dej
gePsf] s'/fdf kof{Kt cfwf/ ePsf],
-$_ e|i6frf/sf] cf/f]kdf cbfntaf6 s;"/bf/
7xl/Psf] .
!#*= sd{rf/Lsf] arfpmM -!_ kl/ifb\ ;]jfsf sd{rf/Ln] cfˆgf] cf]xbfsf]
st{Jo kfng ;DemL u/]sf] s'g} sfdsf] ;DaGwdf lgh pk/ pk–
ljlgod -@_ adf]lhdsf] /Lt gk'¥ofO{ d'2f rNg ;Sg]5}g .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd s'g} sd{rf/L pk/ d'2f
rnfpgsf] nflu kmf}Hbf/L d'2fsf] xsdf ;b:o–;lrjsf] cg'dlt
k|fKt ePsf] x'g'kg]{5 / b]jfgL d'2fsf] xsdf b]xfoadf]lhd ePsf]
x'g'kg]{5M
-s_ d'2f rnfpg] sf/0f tyf jfbLsf] / lghsf] jf/];
ePdf To:tf] jf/];sf] gfd / 7]ufgf vf]nL
lnlvt ;"rgf ;b:o–;lrjnfO{ jf ;DalGwt
sd{rf/LnfO{ a'emfPsf] jf x'nfsåf/f /lhi6«/L u/L
k7fPsf] / To;sf] Ps k|lt gSsn kl/ifb\
sfof{nodf k]z ePsf] b'O{ dlxgf gf3]sf] .
-v_ d'2f rnfpg] sf/0f ePsf] cf7 dlxgfleq d'2f
bfo/ ul/;s]sf] .
-#_ s'g} sd{rf/L axfndf x'Fbf cfˆgf] cf]xbfsf]
st{Jokfngfsf] l;nl;nfdf u/]sf] sfdsf] ;DaGwdf axfn
6'l6;s]kl5 klg ;b:o–;lrjsf] :jLs[lt geO{ lgh pk/ d'2f
rNg ;Sg]5}g .
-$_ pk–ljlgod -#_ adf]lhd d'2f rnfpg :jLs[lt
lbPdf ;f]sf] dgfl;j dflkmssf] k|lt/Iff / ;f] jfktsf] vr{sf]
Joj:yf kl/ifb\ sfof{non] ug]{5 .
-%_ s'g} sd{rf/Ln] cfˆgf] cf]xbfsf] sfdsf] l;nl;nfdf
cfk"m pk/ s'g} JolQmåf/f nufOPsf] cf/f]ksf] ;kmfOsf] lgldQ
JolQmut ¿kdf jf ;b:o–;lrjsf] :jLs[lt lnO{ cbfntsf] ;xf/f
lng ;Sg]5 . o:tf] ;xf/fsf] lgldQ ;b:o–;lrjn] :jLs[lt lbPsf]
xsdf lghsf] dgfl;j dflkmssf] k|lt/Iff / ;f] jfktsf] vr{sf]
Joj:yf kl/ifb\ sfof{non] ug]{5 .
Page 90 of 158
-^_ s'g} sd{rf/Ln] cfˆgf] cf]xbfsf] sfdsf] l;nl;nfdf
cfk"m pk/ s'g} JolQm jf lgsfoåf/f nufO{Psf] cf/f]ksf] ;kmfO{sf]
lgldQ JolQmut jf ;b:o–;lrjsf] :jLs[lt lnO{ d'2fsf] k|lt/Iff
ubf{ cbfntaf6 clGtd ¿kdf ;kmfO{ kfPsf] cj:yfdf sfg"gL
k|lt/Iff jfkt ePsf] dgfl;a vr{ lghnfO{ kl/ifb\ sfof{non]
;f]wegf{ lbg]5 .
!#(= ;]jf zt{sf] ;'/IffM s'g} klg sd{rf/LnfO{ lghsf] lgo'lQm x'Fbf
tTsfn nfu" /x]sf] tna eQf, pkbfg / cGo ;'ljwf ;DaGwL
;]jfsf zt{x¿df lghsf] :jLs[lt a]u/ lghnfO{ k|lts"n c;/ kg{]
u/L kl/jt{g ul/g]5}g .
kl/R5]b – !$
;hfo / k'g/fj]bg
!$)= ;hfosf] lsl;dM plrt / kof{Kt sf/0f ePdf sd{rf/LnfO{ b]xfo
adf]lhdsf] ;hfo ug{ ;lsg]5M
-s_ ;fdfGo ;hfoM
-!_ gl;xt lbg],
-@_ b'O{ jif{;Dd a9'jf /f]Ssf ug]{ jf a9Ldf b'O{ tna
a[lå -u|]8_ /f]Ssf ug]{,
-#_ b'O{b]lv kfFraif{;Dd a9'jf /f]Ssf ug]{ jf b'O{ b]vL
kfFr tna j[l4;Dd /f]Ssf ug]{,
-v_ ljz]if ;hfoM
-!_ eljiodf kl/ifb\sf] ;]jfsf] lgldQ cof]Uo
g7xl/g] u/L ;]jfaf6 x6fpg],
-@_ eljiodf kl/ifb\sf] ;]jfsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g]
u/L ;]jfaf6 jvf{:t ug]{ .
!$!= gl;xt lbg] jf a9Ldf b'O{ tna j[l4 jf b'O{ jif{;Dd a9'jf /f]Ssf
ug]{ M b]xfosf]] s'g}}} cj:yfdf kl/ifb\sf] sd{rf/LnfO{ gl;xt lbg] jf
a9Ldf b'O{ tna j[l4 jf b'O{ jif{;Dd a9'jf /f]Ssf ug]{ ;hfo ug{
;lsg]5M
-s_ lghn] ;Dkfbg u/]sf] sfd ;Gtf]ifhgs gePdf,
-v_ P]g, lgod tyf ljlgodfjnL adf]lhd a/
j'emf/y gu/]df jf ga'em]df,
Page 91 of 158
-u_ ljlgod !@( adf]lhd Ps jif{df b'O{ k6s;Dd
lnlvt r]tfjgL kfPdf,
-3_ cfˆgf] kbLo bfloTj lhDd]jf/Lk"j{s k"/f gu/]df,
-ª_ ;]jfu|fxLsf] lk/dsf{ / ph'/L k6s k6s j]jf:tf
u/]sf] ;DaGwdf cfkm"eGbf dflyNnf] clwsf/Ln]
lbPsf] lgb]{zg kfngf gu/]df,
-r_ sfo{ ljj/0f nfu" u/fpg] bfloTj ePsf]
kbflwsf/Ln] ;f] sfo{ gu/]df .
!$@= b'O{ jif{b]lv kfFr jif{;Dd a9'jf /f]Ssf ug]{ jf b'O{b]lv kfFr tna
j[l4;Dd /f]Ssf ug]{M b]xfosf] s'g} cj:yfdf sd{rf/LnfO{ b'O{
jif{b]lv kfFr jif{;Dd a9'jf /f]Ssf ug]{ jf b'O{b]lv kfFr tna
j[l4;Dd /f]Ssf ug]{ ;hfo ug{ ;lsg]5M
-s_ cg'zf;glxg sfd u/]df,
-v_ e'm§f sf/0f b]vfO{ ljbf lnO{ ljb]z uPdf,
-u_ sfof{no ;dodf sfof{nosf] xftfleq dfbs jf
nfu" kbfy{ ;]jg u/]df,
-3_ ;?jf ePsf] sfof{nodf Dofbleq xflh/ x'g
guPdf,
-ª_ k"j{ :jLs[tL glnO{ a/fa/ sfof{nodf cg'kl:yt
/x]df,
-r_ kl/ifb\ sfof{non] tf]s]sf] Dofbleq k6s k6s
gubL, lhG;L tyf cGo sfuhft ga'em]df jf
ga'emfPdf,
-5_ cfkm\gf] kb;Fu ;DalGwt sfd st{Jo kfng
gu/]df jf nfk/jfxL u/]df,
-h_ cfr/0f tyf cg'zf;g ;DaGwL ljlgodx¿
pNn+3g u/]df,
-em_ k|rlnt sfg"g adf]lhd k]ZsL km5Øf}{6 gu/]df,
-`_ Joj:yfkg k/LIf0faf6 b]lvPsf clgoldttf
;DaGwdf lbPsf] lgb]{zg kfngf gu/]df,
-6_ hfgLhfgL sfof{nosf] gubL lhG;L xfgL gf]S;fgL
x'g] sfo{ u/]df .
-7_ P]g, lgod, ljlgod / cfb]zsf] kfngf gu/]df .
Page 92 of 158
!$#= ;]jfaf6 x6fpg] jf avf{:t ug]{M -!_ b]xfosf] s'g} cj:yfdf
sd{rf/LnfO{ eljiodf kl/ifb\sf] ;]jfsf] lgldQ cof]Uo g7xl/g]
u/L ;]jfaf6 x6fpg ;lsg]5M–
-s_ sd{rf/Ln] cof]Uotfsf] sf/0fn] cfˆgf] kbsf]
sfd jf lhDd]jf/L k"/f ug{ g;s]df,
-v_ ljlgod !!*-!_ afx]ssf cfr/0f ;DaGwL s'/f
k6s k6s pNn3+g u/]df,
-u_ sfof{nosf] ;dodf k6s k6s nfu" kbfy{ jf
dfbs kbfy{sf] ;]jg u/]df jf ;]jg u/L
cfPdf,
-3_ k6s k6s cg'zf;gxLg sfd u/]df,
-ª_ kbsf] uf]kgLotf eË u/]df,
-r_ /fhgLltdf efu lnPdf,
-5_ cfˆgf] kbsf] lhDd]jf/Lsf] af/Djf/ j]jf:tf u/]df,
-h_ ljbf :jLs[t gu/fO{ nuftf/ tL; lbg;Dd jf
jif{el/df gAa] lbg;Dd uon ePdf,
-em_ --- -`_ s'g} sd{rf/Ln] cfkm\gf] jf kl/jf/sf] lhDdfdf
/x]sf] jf cfkm"n] s'g} tl/sfaf6 k|fKt u/]sf]
;/sf/L uf]Ko sfuhft lnvt jf hfgsf/L s'g}
cglws[t JolQm jf lgsfonfO{ lbPdf jf lbg]
k|of; u/]sf] s'/f k|dfl0ft ePdf
-6_ s'g} sd{rf/Ln] /fli6«o lxt ljkl/t s'g} ljb]zL
/fi6«, ;+:yf jf gful/s;Fu cjfl~5t\ ;Dks{
sfod u/L cfkm\gf] kbsf]] dof{bf ljkl/t u}x|
lhDd]jf/Lk"0f{ Jojxf/ u/]sf] s'/f k|dfl0ft ePdf .
-7_ sd{rf/Ln] zf/Ll/s tyf dfgl;s cof]Uotfsf]
sf/0fn] cfˆgf] kbsf] sfd jf lhDd]jf/L k"/f ug{
g;s]df .
छैठौं संशोधनबाट झिककएको छैठौं संशोधनबाट झिककएको
Page 93 of 158
-@_ b]xfosf] s'g} cj:yfdf sd{rf/LnfO{ eljiodf
kl/ifb\sf] ;]jfsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g] u/L ;]jfaf6 avf{:t ug{
;lsg] 5 M–
-s_ g}lts ktgb]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf cbfntaf6
s;"/bf/ 7xl/Pdf,
-v_ e|i6frf/ u/]sf] 7x/ ePdf,
-u_ ljlglod !!*-!_ df n]lvPsf] cfr/0f ;DaGwL
s'/fsf] pNn+3g u/]sf] k|dfl0ft ePdf,
-3_ :yfoL cfjf;Lo cg'dlt lnPdf jf ;f] sf] nflu
cfj]bg lbPdf,
-ª_ ;]jfdf lgo'Qm x'g] jf axfn /xg] p2]Zon]
gful/stf, pd]/ jf of]Uotf 9fF6]sf] k|dfl0ft
ePdf .
!$$= ljefuLo sf/jfxL / ;hfo ;DaGwL ljz]if Joj:YffM -!_ o;
ljlgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg clVtof/
b'?kof]u cg';Gwfg cfof]u / k|rlnt sfg"g adf]lhd ;DalGwt
lgsfon] sd{rf/LnfO{ ljefuLo sf/jfxL ug{ n]lv cfPdf cfjZos
k|lqmof k'¥ofO{ ;f]xL adf]lhd ljefuLo sf/jfxL ul/g]5 .
-@_ ljbf :jLs[t gu/fO{ nuftf/ #) lbg jf jif{e/Ldf
() lbg eGbf a9L cjlw uon x'g] sd{rf/LnfO{ uon s§L u/L
xflh/ u/fpg ;lsg] 5}g . To:tf sd{rf/LnfO{ xflh/ u/fPdf
To;/L xflh/ u/fpg] kbflwsf/LnfO{ ljlgod !$! -s_ adf]lhd
sf/jfxL x'g]5 / o;/L xflh/ u/fPsf] sd{rf/Ln] vfPsf] tna
eQf ;d]t To;/L xflh/ u/fpg] kbflwsf/Laf6 kl/ifb\sf] afFsL
;/x c;"n pk/ ul/g]5 .
!$%= lgnDag / ;kmfO{sf] df}sfM -!_ sg} sd{rf/Lsf ;DaGwdf ljlgod
!$# df n]lvPsf] s'g}}} cleof]usf] hfFra'em ug'{k/]df hfFra'em
;dfKt gx'~h]n;Dd pQm sd{rf/LnfO{ ;hfo ug{ kfpFg]]
clwsf/Ln] lgnDag ug{ ;Sg]5 . ljefuLo ;hfosf] cfb]z lbg
kfpg] clwsf/Ln] lgnDagsf] kq / ljlgod !$* adf]lhdsf]
छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन
Page 94 of 158
;kmfO k]z ug{ n]lvPsf] kq ;DalGwt sd{rf/LnfO{ a'emfpg'
kg]{5 .
t/ b]xfosf] cj:yf geO{ ;fwf/0ftof lgnDag ul/g]5}g M
-s_ lgnDag gu/L cf]xbfsf] sfd ug{ lbFbf em"¶f
;a"t k|df0f ;Íng ug{ ;Sg] jf cfkm" lj?4sf]
;a"b k|df0f gi6 ug]{ jf ufoa ug{ ;Sg]
;Defjgf b]lvPdf, jf
-v_ lgnDag gu/L cf]xbfsf] sfd ug{ lbFbf
kl/ifb\nfO{ xfgL gf]S;fgL x'g] ;Defjgf b]lvPdf .
-u_ lgnDjg gu/L cf]xfbfsf] sfd ug{ lbFbf To:tf]
sd{rf/Ln] cfˆgf] lxt /Iffsf] nflu dftxt
sd{rf/LnfO{ cg'lrt k|efj kfg{ ;Sg] ;Defjgf
ePdf .
-@_ kmf}Hbf/L cleof]udf lu/ˆtf/ eO{ y'lgPsf] sd{rf/L
To;/L y'lgPsf] cjlwe/ :jtM lgnDag ePsf] dflgg]5 .
-#_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd s'g} sd{rf/LnfO{ lgnDag
ubf{ ;fwf/0ftf b'O{ dlxgfeGbf a9L ug'{ x'Fb}g . ;f] cjlwleq}
sd{rf/L pk/sf] sf/jfO{ lsgf/f nufpg'kg]{5 . s'g} c;fwf/0f
cj:yf k/L pQm cjlwleq sf/jfO{ lsgf/f nufpg g;lsg] eO{
lgnDagsf] cjlw a9fpg' k/]df lgnDjgsf] cfb]z lbg] clwsf/Ln]
plrt / kof{Kt sf/0f b]vfO{ Ps dlxgf;Dd lgnDagsf] cjlw
a9fpg ;Sg]5 .
-$_ s'g} sd{rf/L cfˆgf] kbdf k'gM :yflkt ePdf,
;]jfaf6 x6fOPdf jf avf{:t ul/Pdf jf lghsf] lgnDag cjlw
;dfKt ePdf lghsf] lgnDag ;dfKt x'g]5 .
!$^= hfFra'em ug]{M -!_ ljlgod !$% adf]lhd s'g}}} cleof]usf] hfFra'em
ljefuLo ;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/L :jod\n] jf cGo
s'g} clws[tåf/f u/fpg ;Sg]5 . o:tf] hfFra'em clws[tn] ;Da4
;a't k|df0f cWoog u/L pko'Qm ;hfosf] l;kmfl/z ;lxt
k|ltj]bg k]z ug'{kg]{5 .
छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन
Page 95 of 158
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhdsf] hfFra'em clws[tnfO{
b]xfosf] tl/sf ckgfO hfFra'emsf] sf/jfxL rnfpg] clwsf/
x'g]5M
-s_ aofg u/fpg], lnvt k|df0fx¿ bflvn u/fpg] /
;fIfLsf] gfddf ;dfJxfg hf/L ug]{ cflb ljifodf
cbfntnfO{ eP ;/xsf] clwsf/ k|of]u ug{] .
-v_ cleof]u nfu]sf] sd{rf/Lsf] /f]xa/df ;a't
k|df0f a'em\g] .
-u_ cleof]u nfu]sf] sd{rf/LnfO{ ;fIfL;Fu lh/x ug{
/ cleof]u lj?4 ;a't k|df0f bflvnf ug]{ df}sf
lbg] .
-#_ pk–ljlgod -@_ adf]lhdsf] hfFra'emsf] sfd ;lsPkl5
;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/L ;dIf hfFra'em clws[tn]
k|ltj]bg k]z ug'{kg]{5 . lghn] To:tf] k|ltj]bgdf ;hfo ;DaGwL
sf/0f ;lxtsf] cfˆgf] 7f]; 7x/sf] ;fy} k|fKt ePsf] ;a't k|df0f
klg bflvn ug'{ kg]{5 .
!$&= hfFra'em u/fpg' gkg]{M b]xfosf] cj:yfdf ;hfosf] cfb]z lbg
kfpg] clwsf/Ln] b]xfosf] ljefuLo ;hfo ug]{ ;DaGwdf hfFra'em
u/fO /xg'kg]{ 5}gM
-s_ ljlgod !$) sf] v08 -s_ adf]lhdsf] ;fdfGo
;hfo ug'{ k/]df,
-v_ efuL kQf gnfu]sf] jf c? s'g} sf/0fn] ;Dks{
:yflkt ug{ c;Dej ePsf] sd{rf/LnfO{
ljefuLo ;hfo ug'{ k/]df,
-u_ g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf
cbfntaf6 s;"/bf/ 7xl/Psf] cfwf/df s'g}
sd{rf/LnfO{ ljefuLo ;hfoF lbg' k/]df,
-3_ e|i6frf/sf] cf/f]kdf cbfntaf6 s;'/bf/
7xl/Psf] sd{rf/LnfO{ ljefuLo ;hfoF ug'{
k/]df .
!$*= ;kmfO k]z ug]{ df}sf lbg'kg]{M ljefuLo ;hfosf] cfb]z lbg kfpg]
clwsf/Ln] s'g} sd{rf/LnfO{ ;hfo lbg] cfb]z lbg'eGbf cl3
sf/jfxL ug{ nfluPsf] sf/0f pNn]v u/L ;f] sd{rf/LnfO{ kGw| छैठौं संशोधन
Page 96 of 158
lbgsf] Dofb lbO{ cfˆgf] ;kmfO k]z ug]{ df}sf lbg' kg]{5 . o;/L
df}sf lbFbf lghdfly nufOPsf] cf/f]k :ki6 ¿kn] lsl6Psf] /
k|To]s cf/f]k s'g s'g s'/f / sf/0fdf cfwfl/t 5 ;f] ;d]t
v'nfpg'kg]{5 . To:tf]df ;DalGwt sd{rf/Ln] klg Dofbleq cfˆgf]
;kmfO k]z ug'{kg]{5 / o;/L k]z x'g cfPsf] ;kmfOnfO{ ;DalGwt
clwsf/Ln] uDeL/tfk"j{s dgg ug'{kg]{5 .
!$(= ljz]if ;hfosf] cfb]z lbg'eGbf klxn] ;hfo k|:tfj ug'{kg]{M ljz]if
;hfosf] cfb]z lbg'eGbf klxn] ljefuLo ;hfosf] cfb]z lbg
kfpg] clwsf/Ln] ljlgod !$* adf]lhd ;kmfO k]z ug{ lbOPsf]
Dofbleq ;kmfO{ k]z gu/]df jf k]z x'g cfPsf] ;kmfO{ ;Gtf]ifhgs
gePdf To:tf] sd{rf/LnfO{ lbg nfluPsf] k|:tfljt ;hfo lsg
glbg' egL To; ;DaGwdf tL; lbgsf] Dofb lbO{ :ki6Ls/0f
dfUg'kg]{5 .
!%) ;kmfO ;Gtf]ifhgs gx'gfsf] sf/0f v'nfpg' kg]{M ;hfosf] cfb]z
lbg kfpg] clwsf/Ln] s'g} sd{rf/L;+u ljlgod !$( adf]lhd
:ki6Ls/0f dfu ubf{ To; cl3 ljlgod !$* adf]lhd k]z x'g
cfPsf] ;kmfO{ ;Gtf]ifhgs gePdf To;sf] sf/0f klg
v'nfpg'kg]{5 . To:tf] sd{rf/Lsf] ;DaGwdf ljlgod !$^ adf]lhd
hfFra'em u/fOPsf] eP ;f]sf] glthf ;d]t pNn]v u/L k|:tfljt
;hfosf] cf}lrTo klg v'nfpg'kg]{5 .
!%!= ;hfo lbg] clwsf/L M -!_ ;]jfsf] clws[t:t/sf] sd{rf/LnfO{
ljlgod !$) sf] v08 -s_ / -v_ adf]lhdsf] ;hfosf] cfb]z
lbg] clwsf/ ;b:o;lrjnfO{ x'g]5 . ljlgod !$) sf] v08
-v_ adf]lhdsf] ;hfosf] cfb]z lbg' eGbf klxnf ;b:o–;lrjn]
cfjZos 7fg]df kl/ifb\ sfof{nosf] sd{rf/L eP k|zf;g
dxfzfvfsf lgb]{zs jf cGo s'g} clws[t sd{rf/L / cGo
sfof{nosf] sd{rf/L eP ;DalGwt sfof{no k|d'v jf cGo s'g}
clws[t sd{rf/Låf/f hfFra'em u/fO /fo;lxtsf] k|ltj]bg lng
;Sg]5 .
-@_ ;xfos:t/sf sd{rf/LnfO{ ljlgod !$) sf] v08
-s_ / v08 -v_ adf]lhd ;hfoF lbg] clwsf/ kl/ifb\ sfof{nosf]
छैठौं संशोधन
Page 97 of 158
sd{rf/L eP ;b:o;lrj jf lghn] tf]s]sf] clws[t sd{rf/L /
cGo sfof{nosf] sd{rf/L eP sfof{no k|d'vnfO{ x'g]5 . ljlgod
!$) sf] v08 -v_ adf]lhdsf] ;hfosf] cfb]z lbg' eGbf klxnf
;hfo lbg kfpg] clws[tn] cfjZos 7fg]df hfFra'em ug{
;Sg]5 .
!%@= lg0f{odf c;/ gkg]{M s'g} sd{rf/Lsf] ;DaGwdf o; ljlgod
adf]lhd clVtof/ k|fKt clwsf/Ln] u/]sf] sf/jfxLdf tflTjs c;/
gkg]{ ;fgf]ltgf] q'6Laf6 lg0f{odf s'g} c;/ kg]{ 5}g .
!%#= ;hfosf] cfb]z / gSsn ;DaGwL sfo{ljlwM -!_ o; ljlgodfjnL
adf]lhd ljefuLo ;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/Ln] ;DalGwt
sd{rf/LnfO{ ;kmfO{ jf :ki6Ls/0f k]z ug{ kof{Kt df}sf k|bfg eP,
gePsf] ;d]t ljrf/ u/L lgh sd{rf/Laf6 k]z ePsf] ;kmfO{,
:ki6Ls/0f tyf pknAw ;Dk"0f{ ;a't k|df0fsf] ;d'lrt d"NofÍg u/L
:ki6 sf/0f v'nfO{ lg0f{o ug'{ kg]{5 . o;/L ;hfosf] cfb]z lbg
kfpg] clwsf/Ln] ;hfosf] cfb]zsf] ;DaGwdf cfˆgf] :ki6 /fo ;fy
cg';"rL–@@ adf]lhdsf] 9fFrfdf lg0f{o ug'{kg]{5 .
-@_ s'g} sd{rf/LnfO{ Pp6f ;hfo k|:tfj u/L :ki6Ls/0f
dfu u/]kl5 ;f] eGbf a9L ;hfo lbg] u/L csf]{ lg0f{o ug'{ x'Fb}g .
s'g} sf/0f k/L k|:tfljt ;hfoeGbf a9L ;hfo ug'{kg]{ cj:yf
k/]df o; kl/R5]b jdf]lhdsf] sfo{ljlw k"/f ug'{kg]{5 .
-#_ ;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/Ln] pk–ljlgod
-!_ adf]lhd s'g} klg sd{rf/LnfO{ ljefuLo ;hfo lbg] lg0f{o ubf{
lg0f{o ldlteGbf klxn]b]lv g} nfu" x'g] u/L ug'{ x'Fb}g .
t/, ljlgod !$# sf] pk ljlgod -!_ sf] v08 -h_
adf]lhdsf] s;"/df ;hfo ubf{ pQm adf]lhd tL; lbg jf ()
lbg k'/f ePsf] ef]lnkN6b]lv / ;f]xL ljlgodsf] pk–ljlgod -@_
sf] v08 -s_ / -v_ adf]lhdsf] s;"/df ;hfo ubf{ cbfntaf6
s;"/ 7x/ ePsf] ldltb]lv nfu" x'g] u/L lg0f{o ug{' kg]{5 .
-$_ s'g} klg sd{rf/Lsf] ;DaGwdf pk–ljlgod -!_
adf]lhd ePsf] ljefuLo ;hfosf] cfb]zsf] Ps k|lt gSsn
;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/Ln] ;DalGwt sd{rf/LnfO{ ljgf
b:t'/ lbg'kg]{5 .
!%$= k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/LM -!_ ;hfosf] cfb]z lbg kfpg]
clwsf/Ln] lbPsf] ljefuLo ;hfosf] cfb]z pk/ lrQ ga'em\g]
Page 98 of 158
sd{rf/Ln] To:tf] cfb]z ;'gL kfPsf] ldltn] k}tL; lbgleq lgDg
n]lvP adf]lhd k'g/fj]bg lbg ;Sg]5 M
-s_ ;b:o–;lrjn] u/]sf] ;hfosf] cfb]z lj?4
kl/ifbdf, /
-v_ ;b:o–;lrj afx]s cGo clws[tåf/f ePsf]
cfb]z lj?4 ;b:o–;lrj ;dIf
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd kg{ cfPsf] k'g/fj]bg ;'gL
lg0f{o ug{ kl/ifb\n] kl/ifb\ ;b:o dWo] lzIff ;lrj jf cGo s'g}
;b:onfO{ tf]Sg ;Sg]5 .
!%%= k'g/fj]bgsf] sfo{ljlwM ljlgod !%$ adf]lhd k'g/fj]bg lbg]
sd{rf/Ln] b]xfosf] sfo{ljlw ckgfpg' kg]{5M
-s_ k'g/fj]bg ug]{ sd{rf/Ln] cfkm\g} gfdaf6
k'g/fj]bg lbg'kg]{,
-v_ k'g/fj]bg ug]{ sd{rf/Ln] cfˆgf] ;kmfO{sf] lgldQ
hf] ePsf] ;a"t k|df0f /fvL plrt / cfb/;"rs
efiffdf k'g/fj]bg lbg'kg]{ / k'g/fj]bgsf] ;fydf
h'g cfb]zsf] lj?4 k'g/fj]bg ul/Psf] xf] ;f]
cfb]zsf] gSsn klg ;+nUg ug'{kg]{,
-u_ k'g/fj]bg lbg] sd{rf/Ln] cfˆgf] lhls/
k'g/fj]bgdf :ki6¿kdf ls6fg ug'{ kg]{ .
!%^= k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] ckgfpg'kg]{ sfo{ljlwM k'g/fj]bg ;'Gg]
clwsf/Ln] ljlgod !%( adf]lhd k'g/fj]bgsf] lgj]bg c:jLsf/
ul/Psf]df afx]s btf{ ul/Psf k'g/fj]bgx¿df b]xfosf] s'/f
ljrf/ ug'{{kg]{5 M
-s_ h'g cleof]u nufO{ ;hfo lbPsf] xf] ;f] k|dfl0ft
ePsf] 5 jf 5}g,
-v_ k]z ul/Psf k|df0fx¿ ;hfo ug{sf] lgldQ
kof{Kt 5g\ jf 5|}gg\, /
-u_ ;hfo pko'Qm 5 jf 5}g .
!%&= k'g/fj]bgsf] vf/]hLM -!_ ljlgod !%% adf]lhdsf] /Lt gk'u]sf]
cj:yfdf k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] k'g/fj]bg vf/]h ug{ ;Sg]5 .
Page 99 of 158
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd s'g}}} k'g/fj]bg vf/]h
ul/Pdf vf/]h ug]{ clwsf/Ln] vf/]h ugf{sf] sf/0f k'g/fj]bsnfO{
;"lrt ug'{kg]{5 .
!%*= k'g/fj]bgsf] lg0f{oM -!_ k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] k'g/fj]bg u/]sf]
ldltn] ;fdfGot ;f7L -^)_ lbgleq lg0f{o lbO{ ;Sg'kg]{5 .
-@_ k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] ;hfosf] cfb]z sfod
/fVg jf 36fpg jf ab/ ug{ ;Sg]5 .
-#_ k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] lbPsf] lg0f{o clGtd
x'g]5 .
!%(= k'g/fj]bg c:jLsf/ ug{ ;Sg]M -!_ s'g} sd{rf/Ln] cfkm" pk/sf]
ljefuLo ;hfosf] cfb]z lj?4 lbPsf] k'g/fj]bg ljlgod !%%
adf]lhdsf] /Lt k'u]sf] gePdf k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] To:tf]
k'g/fj]bg lng c:jLsf/ ug{ ;Sg]5 .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd b]xfosf s'/fx¿sf] ljrf/
ug'{kg]{5M
-s_ ;hfosf] cfb]zdf cfwf/ lnOPsf s'/fx¿sf]
oyfy{tf k|dfl0ft ePsf] 5 jf 5}g,
-v_ k|dfl0ft ePsf s'/fx¿ ;hfo ug{sf] lgldQ
kof{Kt 5g\ jf 5}gg\,
-u_ ;hfo u/]sf] 7Ls, kof{Kt, ckof{Kt jf a9L s]
5 <
-#_ pk–ljlgod -@_ adf]lhd ul/;s]kl5 k'g/fj]bg ;'Gg]
clwsf/Ln] k'g/fj]bsnfO{ lbPsf] ;hfo ;b/ jf ab/ ug]{ jf
To:tf] ;hfonfO{ 36fpg] u/L clGtd cfb]z lbg ;Sg]5 .
kl/R5]b – !%
ljljw
!^) = ;]jf ;d"x jf pk;d"x kl/jt{gM -!_ kl/ifb\n] cfof]usf] k/fdz{df
s'g} kbdf sfo{/t sd{rf/LnfO{ kl/ifb\sf] cfjZostf cg';f/ lgh
sfo{/t /x]sf] ;]jf, ;d"x jf pk;d"xsf] kbaf6 ;dfg txsf] csf]{
;]jf jf ;d"xsf] kbdf kl/jt{g ug{ ;Sg]5 .
छैठौं संशोधन
Page 100 of 158
-@_ pkljlgod -!_ adf]lhd s'g} sd{rf/Lsf] ;]jf ;f
;d"x kl/jt{g ubf{ lgh;Fu To:tf] ;]jf jf ;d"x;Fu ;DalGwt
kbsf nflu rflxg] cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf x'g' kg]{5 .
-#_ sd{rf/Ln] ;]jf kl/jt{gsf nflu ;ft jif{, ;d"x
kl/jt{gsf nflu kfFr jif{ / pk;d"x kl/jt{gsf nflu tLg jif{
xfnsf] kbdf ;]jf cjlw k"/f u/]sf] x'g' kg{]5 .
-$_ o; ljlgod adf]lhd ;]jf, ;d"x kl/jt{g ubf{ ;]jf,
;d"x ;DaGwL sDtLdf Ps kqsf] lnlvt k/LIff lnO{ ;kmn
pDd]bjf/nfO{ cGt/jftf{åf/f 5gf}6 u/L l;kmfl/; ePsf
sd{rf/Lsf] ;]jf ;d"x kl/jt{g ug{' kg]{5 . To:tf] lnlvt k/LIffsf]
;~rfng cfof]uaf6 x'g]5 / lnlvt k/LIffsf] pQL0ff{Í krf;
k|ltzt x'g]5 .
-%_ pkljlgod -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
k|ljlwsf] kl/jt{gsf] sf/0fn] s'g} ;]jf, ;d"x vf/]h jf b/jGbL
s6f}tL ePsf] sf/0fn] s'g} sd{rf/Lsf] b/jGbL kmflhndf k/]sf]
cj:yfdf To:tf] sd{rf/Ln] k|fKt u/]sf] z}lIfs of]Uotfsf] cfwf/df
kl/ifb\n] lghsf] axfn /x]sf] kb ;lxt cGo ;]jf, ;d"x tyf kbdf
;dfof]hg ug{ ;Sg]5 .
-^_ pkljlgod -%_ sf] cj:yfdf afx]s o;/L ;]jf jf
;d"x kl/jt{g u/]sf] sd{rf/L Ps jif{;Dd a9'jfsf] nflu ;DefJo
pDd]bjf/ x'g kfpg] 5}g .
-&_ kl/ifb\n] cfjZostf cg';f/ ;]jf, ;d"x kl/jt{g
;DaGwL 5'§} sfo{ljlw agfO{ nfu" ug]{5 .
!^! b/aGbL s6f}tL ePdf ug]{ M= kl/ifb\ ;]jfdf /x]sf s'g] ;]jf, ;d"x,
pk-;d"x jf ;f] leq ;dfj]z /x]sf s'g} kb kl/ifb\åf/f lg0f{oaf6
vf/]h ug]{ lg0f{o e} b/aGbL s6f}tL ePdf s6f}tLdf k/]sf] To:tf]
kbsf] sd{rf/LnfO{ ldn];Dd lghsf] z}lIfs of]Uotfsf] cfwf/df
csf]{ ;]jf, ;d"x, pk-;d"x jf ;f] leqsf] b/aGbLdf ;dfof]hg
ul/g]5 .
!^@= glthfd"ns sfo{tflnsf agfpg'kg]{M -!_ k|To]s sfof{no k|d'vn]
k|To]s kbsf] nflu tf]lsPsf] sfd, st{Jo tyf lhDd]jf/Lsf
cfwf/df cfkm" dftxtsf ;a} sd{rf/Lx¿sf] sfo{ljefhg :ki6
v'Ng] u/L jflif{s sfo{ tflnsf agfO{ /fVg'kg]{5 .
Page 101 of 158
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhd sfo{ tflnsf agfpFbf
;DalGwt sd{rf/Lsf] sfo{ ;DkfbgnfO{ glthfd"ns t'Nofpg]
b[li6sf]0f /fvL sfdsf] lj:t[t ljj/0f ;d]t oyf;Dej v'nfpg'
kg]{5 .
!^#= sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd ;DaGwL Joj:yfM -!_ sd{rf/Lsf]
sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd kbk"lt{ ;ldltsf] ;b:o ;lrjn]]
uf]Ko u/L /fVg'kg]{5 .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhdsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg
kmf/d cfjZos k/]sf] avtdf kbk"lt{ ;ldltsf] ;lrjfnonfO{
pknAw u/fPsf]df afx]s uf]klgotf eË ePdf To:tf] sfuhft
lhDdf lng] ;DalGwt sd{rf/L lhDd]jf/ x'g]5 / o;/L uf]klgotf
e+u u/]df lghn] cfr/0f pNn+3g ;DaGwL k|fjwfgsf] pNn+3g
ePsf] dfgL ljefuLo ;hfoFsf] sf/jfxL ul/g]5 .
!^$ ---
!^%= ;]jf ;DaGwL clen]vM -!_ ;]jfdf lgo'Qm sd{rf/Lx¿sf] lgo'lQm
ldlt, a9'jf ldlt, z}lIfs of]Uotf ljj/0f, tfnLdsf] ljj/0f,
cjsfz kfpg] ldlt, ljefuLo ;hfo kfPsf]df ;f]sf] ljj/0f ;d]t
v'Ng] u/L k|zf;g dxfzfvfn] clen]v /fVg'kg]{5 .
-@_ eljiodf ;]jfsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g] u/L ;]jfaf6
avf{:t ePsf sd{rf/Lsf] ;DaGwdf tLg k':t] v'n]sf] x'lnof
;d]tsf] ljj/0fsf] clen]v k|zf;g dxfzfvfn] /fVg'kg]{5 .
!^^= n'uf eQf M g]kfn ;/sf/sf lghfdtL sd{rf/Ln] vfOkfP ;/xsf]
n'uf eQf kl/ifb\ ;]jfsf sd{rf/LnfO{ k|bfg ul/g]5 .
!^&= rf8kj{ tyf cGo ;'ljwfM kl/ifb\sf sd{rf/LnfO{ cfˆgf] wd{, ;+:s[lt
k/Dk/f cg';f/ dgfOg] rf8kj{sf] nflu lghn] vfOkfO cfPsf] Ps
dlxgfsf] tna a/fa/sf] /sd k|To]s aif{ rf8kj{ vr{sf] ?kdf
lbOg]5 . o:tf] /sd sd{rf/Ln] Ps cfly{s aif{df Ps k6s cfˆgf]
wd{, ;+:s[lt k/Dk/f cg';f/ dgfOg] d'Vo rf8kj{sf] cj;/df dfq
e'QmfgL lng ;Sg]5 .
छैठौं संशोधन
Page 102 of 158
!^*= klxnfsf] ;]jf cjlwsf] u0fgfM ;a} k|sf/sf] ;'ljwf k|of]hgsf]
nflu sd{rf/Lsf] klxnfsf] ;]jf cjlwsf] u0fgf ubf{ b]xfo jdf]lhd
ul/g]5 M–
-s_ kl/ifb\ ;]jfdf Ps jif{ jf ;f] eGbf a9L c:yfoL
;]jf u/L ;f] ;]jfnfO{ cljlR5Gg /fvL :yfoL
lgo'lQm kfPsf sd{rf/Lx?sf] c:yfoL ;]jf dWo]
^^ k|ltzt ;]jf cjlw pkbfg k|of]hgsf nflu
:yfoL ;]jfdf hf]8L u0fgf ul/g]5 .
-v_ kl/ifb\ :yfkgf x'Fbfsf avt lghfdtL ;]jf jf
cGo ;/sf/L ;]jfsf] c:yfoL÷:yfoL ;]jfaf6
kl/ifb\ ;]jfdf sfo{/t /xL ;f] ;]jfnfO{ cljlR5Gg
/fvL kl/ifb\ ;]jfdf :yfoL lgo'lQm ePsf
sd{rf/Ln] ;f] ;]jfdf sfo{ u/]sf] pQm cjlw of]
ljlgod k|f/De x'g' cufj} kl/ifb\sf] :yfoL ;]jfdf
hf]8fO{;s]sf] eP ;f] ;]jf pkbfg k|of]hgsf
nflu u0fgf ul/g]5 .
-u_ kl/ifb\ ;]jfsf]] s'g} kbdf :yfoL lgo'lQm eO{ ;]jf
u/]sf] cjlw u0fgf ubf{ uon ePsf] jf aLrdf
gf]s/L 6'6]sf] jf c;fwf/0f ljbfdf a;]sf] cjlw
s6fO{ u0fgf ul/g]5 .
-3_ o; ljlgod adf]lhd klxnf u/]sf] :yfoL ;]jf
cjlwsf] ;'ljwf lkmtf{ u/L ;]jf hf]8\g rfxg]
sd{rf/Ln] kl/ifb\ ;]jfdf k|j]z u/]sf] Ps aif{
leq ;]jf hf]8\g] k|of]hgsf nflu sf/jfxL
yfln;s]sf] x'g' kg]{5 . o;f/L ;]jf hf]8\g rfxg]
lgh sd{rf/Ln] To:tf] ;]jf afktsf] ;DaGwLt
;]jf ;DaGwL sfg"g cg';f/ s'g} ;'ljwf glnPsf]
k|df0f ;+nUg u/]sf] x'g'kg{]5 .
!^(= kl/ifb\ ;]jf k'/:sf/ M -!_ kl/ifb\n]] kl/ifb\sf] k|lti7f / dof{bf
clej[l4 x'g] u/L ljz]if of]ubfg u/]sf sd{rf/Lx? dWo] Ps hgf
sd{rf/LnfO{ ;jf]{Ts[i6 sd{rf/Lsf] ?kdf / cGo rf/ hgf
sd{rf/LnfO{ pTs[i6 ;]jf k'/:sf/ k|bfg ug]{5 .
-@_ pk ljlgod -!_ jdf]lhdsf] k'/:sf/ kl/ifb\sf]
jflif{sf]T;jsf] lbj; kf/L cg';"rL–@# adf]lhdsf] k|z+;fkq ;lxt
;jf]{Ts[i6 sd{rf/Lsf] ?kdf 5gf}6 ePsf sd{rf/LnfO{ ?=%),))).–
Page 103 of 158
-krf; xhf/_ gub / pTs[i6 sd{rf/Lsf] ?kdf 5gf}6 ePsf
sd{rf/Lx?nfO{ ?=@%,)))÷ -klRr; xhf/_ gub k|bfg ug]{5 .
-#_ pk ljlgod -!_ adf]lhdsf] k'/:sf/ l;kmfl/; ug{
b]xfo adf]lhdsf] ;ldlt /xg]5 M
-s_ pkfWoIf ;+of]hs
-v_ ;b:o–;lrj ;b:o
-u_ dGqfnon] tf]s]sf] /f=k= k|yd
>]0fLsf] k|ltlglw ;b:o
-3_ lgb]{zs, k|fljlws dxfzfvf ;b:o
-ª_ lgb]{zs, k|zf;g dxfzfvf ;b:o–;lrj
-$_ pk–ljlgod -!_ adf]lhdsf] k'/:sf/ k|bfg ug{sf]
nflu pk–ljlgod -#_ adf]lhdsf] ;ldltn] b]xfosf] cfwf/df
sd{rf/Lsf] 5gf}6 u/L l;kmfl/; ug]{5M
-s_ ;DalGwt dxfzfvf÷sfof{nosf] l;kmfl/;,
-v_ =====
-u_ h]i7tf, nugzLntf, st{Jolgi7tf Pj+
Joj;flos bIftf,
-3_ ;ldltn] pko'Qm 7fg]sf cGo cfwf/x¿
-ª_ b'u{d If]qdf sfd u/]sf]
-%_ o; ljlgod adf]lhd Ps k6s k'/:sf/ k|bfg ug{
l;kmfl/z ul/Psf] sd{rf/LnfO{ k'/:sf/ k|fKt u/]sf] ldltn] sDtLdf
tLg aif{;Dd k'gM To:tf] k'/:sf/ k|bfg ul/g]5}g .
-^_ pk–ljlgod -#_ adf]lhdsf] ;ldltsf] ;lrjfnosf]
sfo{ k|zf;g dxfzfvfn] ug]{5 .
-&_ kl/ifb\ :yfkgf ePsf] lbgnfO{ jflif{sf]T;j lbj;sf]
?kdf dgfOg]5 . o:tf] jflif{sf]T;j lbj; dgfOg] lbg kl/ifb\n]
lg0f{o u/] jdf]lhd x'g]5 . jflif{sf]T;j lbj;sf lbg kl/ifb\ /
kl/ifb\ cGtu{tsf sfof{nox?df ljbf lbOg]5 .
!&)= kbflwsf/ sfod /xg]M b]xfosf cj:yfdf sd{rf/Lsf] cfˆgf] kb
dflysf] kbflwsf/ sfod /xg]5M–
छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन
Page 104 of 158
-s_ To; kbdf sfd sfh ul//xbf;Dd,
-v_ csf]{ kbdf ;?jf eO{ sfo{ef/ ;DxfNg hfg
kfOg] Dofb;Dd,
-u_ ljbfdf /x]sf] cjlwe/,
-3_ lgnDag /x]sf] cjlwe/,
-ª_ kl/ifb\åf/f sfof{nosf] jf cGo s'g} sfddf
v6fOPsf] cjlw jf s'g} cGo kbdf sfod
d'sfod eO{ sfd u/]sf] calwe/ .
!&)s= sd{rf/Lsf] kL/dsf{, u'gf;f] / ;'g'jfO{ ;DaGwL Joj:yf M -!_
sd{rf/Ln] o; ljlgodfjnL adf]lhd cGoq ph'/L jf k'g/fj]bg
ug{ kfpg] Joj:yf ePsf]df afx]s o; ljlgodfjnL adf]lhd
k|bfg ul/Psf ;]jf, zt{, ;'ljwf / sd{rf/L;Fu ;/f]sf/ /fVg] s'g}
ljifodf cfkm'nfO{ dsf{ k/]sf] 5 eGg] nfu]df jf ;f] ;DaGwdf
;DalGwt ;'kl/j]Ifs jf sfof{no k|d'vnfO{ hfgsf/L u/fpFbf klg
sf/afxL gePdf cfkm'nfO{ k/]sf] lk/dsf{ / u'gf;f] b]xfosf] u'gf;f]
Joj:yfkg ;ldlt ;dIf /fVg ;Sg]5g\ M–
-s_ ;b:o–;lrj cWoIf
-v_ dGqfnosf] /fhkqflÍt k|yd >]0fLsf]
k|ltlglw ;b:o
-u_ k|zf;g dxfzfvfsf] lgb]{zs ;b:o
-3_ kl/ifb\sf] sfg"g zfvfsf] k|d'v ;b:o
!&!= j}olQms ljj/0f kmf/fdM -!_ clVtof/ k|fKt clwsf/Ln] k|To]s
sd{rf/Lsf] cg';"rL @$ adf]lhdsf] 9fFrfdf j}olQms ljj/0f
tof/ug{ nufO{ k|zf;g dxfzfvf÷zfvfdf /fVg nufpg'kg]{5 .
-@_ sd{rf/Ln] cfˆgf] j}olQms ljj/0fdf s'g} s'/f yk36
ug'{ k/]df k|zf;g dxfzfvfdf n]vL k7fpg'kg]{5 / cfkm\gf]
j}olQms ljj/0f cBfjlws u/fpg' ;DalGwt sd{rf/Lsf] st{Jo
x'g]5 .
!&@= d'2f dfldnf ;DaGwL clwsf/M -!_ kl/ifb\ tyf cGtu{tsf
sfof{nox?sf] xs lxt jf ;/f]sf/ lglxt d'2f dfldnfsf] kIf jf
ljkIfL eO{ s'g} Goflos, cw{Goflos jf k|zf;lgs lgsfodf bfo/
छैठौं संशोधन
Page 105 of 158
jf k]z ul/g] lkm/fb, k|ltpQ/ kq, k'g/fj]bg, l/6 lgj]bg jf cGo
lnlvt sfuhx? kl/ifb\sf] tkm{af6 k]z ug{ jf sfg"g Joj;foL
lgo'lQm ug]{ clwsf/ ;b:o ;lrjnfO{ x'g]5 .
-@_ kl/ifb\ jf cGtu{sf sfof{nosf] tkm{af6 s'g} Goflos,
cw{Goflos jf k|zf;lgs lgsfodf k|:t't ug'{ kg]{ lnlvthjfkm,
lkm/fbkq, k|ltpQ/kq, k'g/fj]bg, l/6 lgj]bgkq h:tf lnvt–
sfuhft tof/ ug]{ tyf jx; k}/jL ug{] sfo{ kl/ifb\sf clwjQmf
pkflw k|fKt sfg"g clws[tn] u/]df To:t} k|s[ltsf d'2f jf
ljjfbdf sfg"g Joj;foLnfO{ kl/ifb\n] k|bfg ug]{ u/]sf]
kfl/>ldssf] aL; k|ltzt;Dd /sd lghnfO{ lbOg]5 .
!&# lgbz{]ssf] kb:yfkgfM -!_ clws[t:t/ k|yd >]0fLsf sd{rf/LnfO{
lgbz{]ssf] kbdf kb:yfkg ug'{ kbf{ ;b:o ;lrjsf] l;kmfl/;df
kl/ifb\n] ug]{5 . o;/L kb:yfkg ubf{ ;f] kbdf /xL k"/f ug'{kg]{
lhDd]jf/L ;d]t v'nfpg' kg]{5 . o:tf] kb:yfkg ;fdfGotofM
rf/ jif{sf nflu x'g]5 .
-@_ pk ljlgod -!_ jdf]lhd lbPsf] lhDd]jf/L k"/f ug{
g;s]df kl/ifb\n] ;b:o ;lrjsf] l;kmfl/;df To:tf sd{rf/LnfO{
;f] kbaf6 cGoq ;?jf ug{ ;Sg]5 .
-#_ ;b:o ;lrjn] o; ljlgodfjnLsf] clwgdf /xL
clws[t:t/ k|yd >]0fLsf] s'g} sd{rf/LnfO{ kl/ifb\ sfof{nosf] s'g}
zfvf tyf OsfO{ k|d'v eO{ sfd ug{ lhDd]jf/L lbg]5 . ;b:o
;lrjn] clws[t :t/ k|yd >]0fLsf] clws[tx? dWo] s'g} klg
;]jfsf] sd{rf/LnfO{ lghsf] jl/i7tf, sfo{Ifdtf / sfo{s'zntfsf
cfwf/df k/LIff lgoGqsdf kb:yfkgf ug]{5 .
-$_ ;DalGwt dxfzfvfnfO{ tf]lsPsf] sfd cfkm\gf]
hjfkmb]xLdf k"/f ug]{ ug{ nufpg] lhDd]jf/L / ;b:o ;lrjn]
tf]s]sf cGo sfdx? ug]{ u/fpg] st{Jo lgb]{zssf] x'g]5 .
!&#s clwsf/ k|Tofof]hgM -!_ kbk"lt{ ;ldltn] o; ljlgodfjnL
adf]lhd cfkm'nfO{ k|fKt clwsf/ ;b:o–;lrjn] k|of]u ug{ kfpg]
u/L k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन
Page 106 of 158
-@_ ;b:o–;lrjn] o; ljlgodfjnL adf]lhd cfkm"nfO{
k|fKt clwsf/ cfˆgf] ;fdfGo /]vb]vdf /xL k|of]u ug]{ u/L cfkm"
d'lgsf] clws[t:t/sf] sd{rf/LnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
-#_ clwsf/ k|Tofof]hg ubf{ Goflos / dxTjk"0f{ cfly{s
clwsf/ k|Tofof]hg ug{ kfOg] 5}g .
!&$= cg';"rLdf x]/km]/ tyf yk36 ug]{ clwsf/M kl/ifb\n] ;do ;dodf
o; ljlgodfjnLdf /x]sf cg';"rL tyf cg';"rLdf /x]sf]
Joj:yfnfO{ cfof]usf] k/fdz{ lnO x]/k]m/ tyf yk36 ug{
;Sg]5 .
æ!&$s= ;xdlt lng' kg]{ M o; ljlgodfjnLdf cGoq h'g;'s}
s'/f n]vlPsf] ePtf klg kl/ifb\nfO{ cfly{s Jooef/ kg]{ ljifodf
g]kfn ;/sf/, cy{ dGqfnosf] ;xdlt lng' kg]{5 .Æ
!&%= k|rlnt sfg"g adf]lhd x'g]M sd{rf/L ;]jf zt{ ;DaGwL ljifodf
o; ljlgodfjnLdf n]lvPhltsf xsdf o;} ljlgodfjnL adf]lhd
/ o; ljlgodfjnLdf gn]lvPsf s'/fsf] xsdf k|rlnt g]kfn
sfg"g adf]lhd x'g]5 .
!&^ vf/]hL / arfpmM -!_ k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd
kl/ifb\, sd{rf/L ;]jf, zt{ ljlgodfjnL –@)$( vf/]h ul/Psf]
5 .
-@_ pk–ljlgod -!_ adf]lhdsf ljlgodfjnLx¿ adf]lhd
eP u/]sf sfd sf/jfxL o;} ljlgodfjnL adf]lhd eP u/]sf]
dflgg]5 .
छैठौं संशोधन छैठौं संशोधन
Page 107 of 158
cg';"rL–!
-ljlgod @ sf] pk ljlgod -g_ / ljlgod % sf] pk ljlgod -#_ ;Fu ;DalGwt_
kl/ifb s]lGb|o sfof{nosf dxfzfvfx¿
-s_ k|zf;g dxfzfvf
-v_ k|fljlws dxfzfvf
-u_ ;"rgf tyf cg';Gwfg dxfzfvf
-3_ kf7oqmd ljsf; tyf ;dsIftf lgwf{/0f dxfzfvf
-ª_ :t/ lgwf{/0f tyf ;DaGwg dxfzfvf
-r_ gLlt lgdf{0f tyf o]fhgf dxfzfvf
-5_ tfnLd ljsf; dxfzfvf
-h_ kf]ln6]lSgs dxfzfvf
-em_ ;fd'bflos ljwfno k|fljlws lzIff dxfzfvf
छैठौं संशोधन
Page 108 of 158
cg';"rL–@
-ljlgod ^ sf] pk–ljlgod -@_ ;Fu ;DalGwt_ kl/ifbdf /xg]
;]jf, ;d"x tyf pk–;d"xx¿
-s_ k|fljlws tyf k|lzIf0f ;]jfM
!= OlGhlgol/Ë k|fljlws k|lzIf0f ;d"x
-c_ l;len OlGhlgol/Ë pk;d"x
-cf_ On]S6«Lsn÷OnS6«f]lgS; P08 6]lnsDo'lgs]zg ÷
OlGhlgol/Ë pk;d"x
-O_ c6f]df]jfOn÷hg/n d]sflgsn pk;d"x
-O{_ :oflg6]zg pk;d"x
-p_ /]k|mLh]/]zg P08 Po/slG8;g pk;d"x
-pm_ ;e{] pk;d"x
-P_ s[lif÷l;+rfO{ Ol~hlgol/Ë pk;d"x
-P_] k|;] Ol~hlgol/Ë
-cf_] ;"rgf k|ljlw pk;d"x
-cf_} sDKo"6/ OlGhlgol/Ë pk;d"x
@= s[lif tyf e6] ]/]g/L k|fljlws k|lzIf0f ;d"x
-c_ s[lif pk ;d"x
-cf_ kz' :jf:Yo pk–;d"x
-O_ kz'kfng pk–;d"x
#= :jf:Yo k|fljlws k|lzIf0f ;d"x
-c_ ;fdfGo lrlsT;f pk–;d"x
-cf_ x]Ny Nofa pk;d"x
-O_ kmfd]{;L pk;d"x
-O{_ gl;{Ë pk;d"x
-p_ /]l8of]u|fkmL pk;d"x
-pm_ cfo'j{b] pk;d"x
-P_ 8]06n pk;d"x
kl/ifb\sf] ldlt @)&!.)@.)! sf] !##cf}+ a}7såf/f yk u/]sf] .
Page 109 of 158
$= ;fdfGo k|lzIf0f ;d"x
-s_ cªu|h] fL pk;d"x
-v_ g]kfnL pk;d"x
-u_ ul0ft pk;d"x
-3_ /;fog zf:q pk;d"x
-ª_ ef}lts zf:q pk;d"x
-r_ clkm; dg]g]hd]06 pk;d"x
-5_ ;fdflhs zf:q pk;d"x
-h_ k|f0fL zf:q pk;d"x
-em_ ag:ktL zf:q pk;d"x
-`_ ;"Id hLj lj1fg
%= ko{6g k|fljlws k|lzIf0f ;d"x
-s_ ko{6g pk;d"x
-v_ xf6] n] / /]i6'/fF Joj:yfkg pk;d"x
-u_ dfpG6]lgol/Ë pk;d"x,
-3_ 6«fen 6]«lsË pk;d"x
^= km/]i6«L k|fljlws k|lzIf0f ;d"x
-v_ k|zf;g ;]jfM
!= ;fdfGo k|zf;g ;d"xM
@= n]vf ;d"x
#= sfg"g ;d"x
Page 110 of 158
cg';"rL–#
-ljlgod & sf] pk–ljlgod -@_ ;Fu
;DalGwt_ clws[t:t/ tyf ;xfos :t/df /xg]
>]0fLx¿ M
!= ;]jfsf] clws[t :t/df /xg] >]0fLx¿ M–
-s_ clws[t k|yd
-v_ clws[t låtLo
-u_ clws[t t[tLo
@= ;]jfsf] ;xfos :t/df /xg >]0fLx¿ M–
-s_ k|yd
-v_ låtLo
-u_ t[tLo
kl/ifb\sf] @)&!÷)&÷!) sf] !$@ cf}+ a}+7såf/f ;+zf]wg .
Page 111 of 158
cg';"rL–$
-ljlgod * sf] pk–ljlgod -@_ ;Fu ;DalGwt_
;]jfdf /xg] kbgfdx? M
qm=;+= >]0fL / kbgfd lhDd]jf/Lsf kbx?
!
clws[t:t/ k|yd >]0fL k|fljlws
d'Vo k|lzIfs
clws[t:t/ k|yd >]0fL k|zf;g
;x k|zf;s
lgb]{zs, k|b]z lgb]{zs,
sfo{sf/L lgb]{zs, lzIffno
k|d'v, sf]cl8{g]6/M Ol~hlgol/Ë,
:jf:Yo, s[lif, ;x–k|fWofks -ljifo
cg';f/_, sG;lN6Ë 6]«g/,
k/LIff lgoGqs,
ljQ lgoGqs,
k|zf;g k|d'v .
b|i6Jo M clws[t:t/ k|yd >]0fLdf k|fljlws / k|zf;g ;d"x dfq /xg]5 .
qm=;+= >]0fL / kbgfd lhDd]jf/Lsf kbx?
@= clws[t:t/ låtLo >]0fL k|fljlws kbdf
/xg] kbgfdM
jl/i7 k|lzIfs,
jl/i7 k|lzIfs s[lif
-afnL lj1fg, kz' lj1fg_,
jl/i7 k|lzIfs :jf:Yo
-gl;{Ë, x]Ny Nofa, ;fdfGo lrlsT;f, klAns x]Ny_,
jl/i7 k|lzIfs
-lgdf{0f, laB't, d]sflgsn, sDKo'6/, On]S6«f]lgS;_,
jl/i7 k|lzIfs
-/]i6'/]06 P08 nh, xf]6n d]g]hd]06, 6«feN; 6]«lsË,
s'lsË a]lsË, km'8 P08 j]e/]h_,
jl/i7 k|f]u|fd sf]cl8{g]6/
-c+u|]hL, lj1fg, ul0ft_,
jl/i7 6«]g/,
jl/i7 k|lzIfs -ljifo cg';f/_,
jl/i7 ;'kl/j]If0f clws[t,
jl/i7 k|fljlws clws[t
jl/i7 :jf:Yo k|lzIfs kbdf M :jf:Yo ;]jftkm{sf
;a} ;d"x jf pk;d"xsf clws[t:t/ t[tLo >]0fLdf
tf]lsPsf] Go"gtd\ z}lIfs of]Uotf ePsf sd{rf/Lx?
jl/i7 :jf:Yo k|lzIfs kbdf a9'jfsf] pDd]bjf/
x'g kfpg] 5g\ .
k|fljlwstkm{ M
pklgb]{zs, pkk|fWofks
-ljifo cg';f/_,
jl/i7 k|fljlws clws[t,
pk lgoGqs,
lzIffno k|d'v,
sfof{no k|d'v,
jl/i7 ;'kl/j]If0f clws[t,
jl/i7 k|f]u|fd sf]cl8{g]6/,
jl/i7 6«]g/,
jl/i7 kf7\oqmd clws[t,
jl/i7 ;Lk k/LIf0f clws[t,
jl/i7 ;"rgf clws[t
Page 112 of 158
qm=;+= >]0fL / kbgfd lhDd]jf/Lsf kbx?
clws[t:t/ låtLo >]0fL k|zf;g kbdf
/xg] kbgfdM
pk k|zf;s,
jl/i7 n]vf clws[t,
jl/i7 sfg"g clws[t
k|zf;gtkm{ M
pk lgb]{zs, pk lgoGqs, n]vf
lgoGqs, jl/i7 sfg"g clws[t, jl/i7
k|zf;sLo clws[t, jl/i7 n]vf
k/LIf0f clws[t, jl/i7 ;DklQ
Joj:yfkg clws[t,
jl/i7 n]vf clws[t,
jl/i7 ;"rgf clws[t
# clws[t:t/ t[tLo >]0fL k|fljlwstkm{ M
-s_ k|fljlws clws[tM -ljifo cg';f/ h:t}M s[lif,
O{l~hlgol/Ëtkm{sf ;a} :jf:Yotkm{sf ;a} ag
la1fg, ko{6g, xf]6n Joj:yfkg cflb_
-v_ ;fdfGo k|lzIfs -ljifo cg';f/ h:t}M ef}lts
zf:q, /;fogzf:q, ul0ft cflb_
k|fljlws clws[t M
k|fljlws clws[t kbdf k|fljlws tyf k|lzIf0f ;]jf ;d"x
tyf pk;d"xsf ;xfos:t/ k|yd >]0fL k|fljlws kbdf
tf]lsPsf] Go"gtd\ z}lIfs of]Uotf ePsf sd{rf/Lx?
k|fljlws clws[t kbdff a9'jfsf] pDd]bjf/ x'g
kfpFg]5g\ .
kl/ifb\ / kl/ifb\ cGtu{tsf sfof{no,
lzIffno, zfvf cg';f/
sd{rf/Lx?nfO{ lhDd]jf/Lsf] kbgfd
lbg s'g} afwf kg]{ 5}g .
clws[t:t/ t[tLo >]0fL k|zf;gtkm{ M
-s_ zfvf clws[t
-v_ n]vf clws[t
-u_ sfg"g clws[t
k|zf;sLo clws[t, k/LIff clws[t,
;DklQ Joj:yfkg clws[t,
;"rgf clws[t
$=
;xfos:t/ k|yd >]0fL k|zf;gtkm{ M
k|zf;sLo ;xfos÷ sDKo'6/ ck/]6/÷ n]vfkfn÷
n]vfk/LIf0f ;xfos ÷:6f]/ lsk/
;xfos:t/ k|yd >]0fL k|fljwstkm{ M
tfnLd ;xfos÷k|fljlws ;xfos÷;xfos
k|lzIfs÷s's÷ 8«fˆ6 Dofg÷ nfOj|]l/og÷
6]lnkmf]g ck/]6/÷ l/;]K;lgi6÷ dd{t
;xfos÷ljB't÷:oflg6/L÷js{zk cl;i6]06
÷:oflg6/L÷ d]sflgsn÷ Nofa–cl;:6]06÷
k|fljlws ;xfos÷?/n d]sflgsn÷ kmfd]{;L
;xfos÷:jf:Yo ;xfos ÷/]km P08 P;L
;xfos k|lzIfs÷ ;]qm]6l/on ;xfos
k|lzIfs÷lgdf{0f ;xfos k|lzIfs÷ s[lif ;xfos
k|lzIfs÷ c6f]df]jfOn ;xfos k|lzIfs÷;Lk
k/LIf0f ;xfos, ;xfos k|lzIfs÷lkmN8
;xfos -s[lif_ / cGo ;xfos k|lzIfsx? .
Page 113 of 158
%=
;xfos:t/ l4tLo >]0fL k|zf;gtkm{ M
sfof{no ;xfos÷ ;xfos sDKo'6/ ck/]6/÷
;x n]vfkfn÷ :6f]/ ;xfos
;xfos:t/ l4tLo >]0fL k|fljwstkm{ M
6fOlki6 ÷s[lif÷ Nofj k|lzIf0f ;xfos÷ ;Lk
k|lzIf0f ;xfos÷ s'lsË a]lsË k|lzIf0f
;xfos÷ xf]6n d]g]hd]06 k|lzIf0f
;xfos÷6«fen 6«]lsË k|lzIf0f ;xfos÷
:jf:Yo k|lzIf0f ;xfos÷ KnlDaË k|lzIf0f
;xfos÷ /]km P08 P;=;L= k|lzIf0f ;xfos ÷
;]qm]6l/on k|lzIf0f ;xfos÷ d]sflgsn ÷c6f]÷
ljB't k|lzIf0f ;xfos nufot ljifo cg';f/sf
cGo k|lzIf0f ;xfosx? .
^= ;xfos:t/ t[tLo >]0fLtkm{ M
s's efG5],
&= >]0fL lalxgtkm{ M
;jf/L rfns, -xn'sf, x]eL_ sfof{no ;xof]uL,
dfnL, s'lrsf/, ;'/Iff uf8{
b|i6Jo M ;fljsdf /x]sf kbgfdx? o; cg';'rLdf pNn]lvt ePsf kbgfdx?df :jtM ;dfof]hg x'g]5g\ .
Page 114 of 158
;DalGwt dxfzfvf÷sfof{noM
sd{rf/Lsf] gfd, y/M
>]0fLM
kbM
sd{rf/L ;Í]t g+M
;]jfM
;d"xM
pk;d"xM
cg';"rL–%
-ljlgod * sf] pk–ljlgod -#_ ;F+u ;DalGwt_
sd{rf/Lsf] kbLo sfo{ ljj/0f
-s_ cfk"m dftxt /xg] sd{rf/Lsf] kb / ;+Vof M
=== === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === ===
=== === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === ===
-v_ sfo{sf] p2]Zo M
=== === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === ===
=== === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === ===
-u_ sfd, st{Jo tyf lhDd]jf/L M
! === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === ===
=== === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === ===
@ === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === ====
# === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === ====
=== === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === ===
$ === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === ===
=== === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === === ===
-3_ clVtof/LM
!= k|zf;lgs M– === === = === === === === === === === === === === === === === === === ===
@= ljQLo M– === === === === === === === === === === === === === === === === === === ===
========================= =================== ==================
;DalGwt sd{rf/L ;'k/Lj]Ifs sfof{no k|d'v
Page 115 of 158
cg';"rL–^
ljlgod @# ;Fu ;DalGwt cg";rL ^ sf] ;DaGwdf
;+zf]wg ePsf] Joj:yf
cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf
k|zf;g ;]jf, ;fdfGo k|zf;g ;d"x M
>]0fL / kbgfd cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf
clws[t:t/ k|yd >]0fL
;x k|zf;s
dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 snf -cf6;_,
;+:s[t, Joj:yfkg, jfl0fHozf:q, Jofk/
k|zf;g, hg k|zf;g, cy{zf:q, ul0ft,
tYof+szf:q, lzIffzf:q, sfg"g jf lj1fgdf
:gftsf]Q/ tx pQL0f{ u/L kl/ifb\sf] sd{rf/L
;]jf zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL ljlgodfjnL,
@)^( sf] ljlgod !%-(_ adf]lhdsf] cg'ej
k|fKt .
clws[t:t/ låtLo >]0fL
pk k|zf;s
dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 snf -cf6{;_
;:s[t, Joj:yfkg, jfl0fHozf:q, Jofkf/
k|zf;g, lzIffzf:q, sfg"g jf lj1fgdf
:gftsf]Q/ tx pQL0f{ u/L kl/ifb\sf] sd{rf/L
;]jf zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL ljlgodfjnL
@)^( sf] ljlgod !%-(_ adf]lhd cg'ej
k|fKt .
clws[t:t/ t[tLo >]0fL
zfvf clws[t / k|zf;sLo
clws[t
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 :gfts tx jf
;f] ;/x pQL0f{ .
;xfos:t/ k|yd >]0fL
k|zf;sLo ;xfos
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 k|lj0ftf
k|df0fkq tx jf bz hf]8 b'O{ jf ;f] ;/x
pQL0f{ .
;xfos:t/ låtLo >]0fL
sfof{no ;xfos
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 k|j]lzsf
k/LIff -P;=Pn=;L=_ jf ;f] ;/x pQL0f{
>]0fL ljlxg -;jf/L rfns_ ;jf/L rfns -x]eL÷xn'sf_ sf] cg'dlt kq
nfO;]G; k|fKt u/L ;fw/0f n]vk9 ug{ ;Sg] .
>]0fL ljlxg÷sfof{no ;xof]uL ;fwf/0f n]vk9 ug{ ;Sg]] .
kl/ifb\sf] ldlt @)&!÷)&÷!) sf] !$@ cf}+ a}+7såf/f ;+zf]wg .
Page 116 of 158
k|zf;g ;]jf, n]vf ;d"x M
>]0fL / kb gfd cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf
clws[t:t/ l4tLo >]0fL
al/i7 n]vf clws[t
dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Joj:yfkg,
jfl0fHo zf:q, Jofkf/ k|zf;g, hgk|zf;g,
cy{zf:q, ul0ft, tYof+s zf:qdf :gftsf]Q/
tx pQL0f { u/L kl/ifb\sf] sd{rf/L ;]jf zt{
tyf ;'ljwf ;DaGwL ljlgodfjnL @)^( sf]
ljlgod !%-(_ adf]lhdsf] cg'ej k|fKt
u/]sf] .
clws[t:t/ t[tLo >]0fL
n]vf clws[t
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Joj:yfkg,
jfl0fHozf:q jf Jofkf/ k|zf;gdf :gfts
tx jf cy{zf:q, ul0ft, tYof+szf:q jf
hgk|zf;g dWo] s'g} Ps d'n ljifo lnO{
:gfts tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
;xfos:t/ k|yd >]0fL
n]vfkfn
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Joj:yfkg,
jfl0fHo zf:qdf k|lj0ftf k|df0fkq jf
cy{zf:q, ul0ft jf tYof+s zf:q jf
hgk|zf;g dWo] s'g} Ps d'n ljifo lnO{
k|lj0ftf k|df0fkq jf ;f] ;/x pQL0f{ .
;xfos:t/ låtLo >]0fL
;x–n]vfkfn
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ul0ft jf
P]g >]:tf jf P]lR5s n]vf ljifo lnO{ k|j]lzsf
k/LIff -P;=Pn=;L=_ jf ;f] ;/x pQL0f{ .
kl/ifb\sf] ldlt @)&!÷)&÷!) sf] !$@ cf}+ a}+7såf/f ;+zf]wg .
Page 117 of 158
k|fljlws tyf k|lzIf0f ;]jftkm{ M
>]0fL / kb gfd cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf
clws[t:t/ k|yd >]0fL
d'Vo k|lzIfs
dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 k|fljlws ljifodf
:gftsf]Q/ tx pQL0f{ u/L kl/ifb\sf] sd{rf/L
;]jf zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL ljlgodfjnL
@)^( sf] ljlgod !%-(_ adf]lhdsf] cg'ej
k|fKt u/]sf] .
clws[t:t/ l4tLo >]0fL
al/i7 k|lzIfs
dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;DalGwt
k|fljlws ljifodf :gftsf]Q/ tx pQL0f{ u/L
kl/ifb\sf] sd{rf/L ;]jf zt tyf ;'ljwf
;DaGwL ljlgodfjnL @)^( sf] ljlgod !%-(_
adf]lhdsf] cg'ej k|fKt u/]sf] .
clws[t:t/ t[tLo >]0fLtkm{ M
l;=g+= kb gfd cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf
!= k|fljlws clws[t dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 k|fljlws ljifodf
:gfts tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
@= sDKo'6/ k|lzIfs dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sDKo'6/ O{lGhlgol/Ë
ljifodf :gfts jf sDKo'6/ lj1fgdf :gfts tx jf
;f] ;/x pQL0f{ .
#= k|fljlws clws[t
-;"rgf k|ljlw_
dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yf jf OGkm/d]zg 6]Sgf]nf]hL
ljifodf :gfts tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
$= s[lif k|lzIfs
-afnL la1fg_
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 s[lif ljifo -afnL lj1fg_
ljifodf :gfts tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
%= s[lif k|lzIfs
-kz'kfng_
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 s[lif -kz' la1fg÷kz'kfng_
ljifodf :gfts tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
^= lgdf{0f÷:oflg6/L÷
KnlDaË k|lzIfs
dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 l;len jf :oflg6/L
jf KnlDaË O{l~hlgol/Ë ljifodf :gfts tx jf ;f]
;/x pQL0f{ .
& ljB't k|lzIfs dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 On]lS6«sn
Ol~hlgol/Ë ljifodf :gfts tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
* /]lk|mh]/]zg P08
Po/ sl08;g
k|lzIfs
dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 /]lk|mh]/]zg P08
Po/ sl08;g ljifo lnO{ :gfts tx jf ;f] ;/x
pQL0f{ jf hg/n d]sflgsn O{l~hlgol/Ëdf On]lS6e
ljifo /]km P08 P;L ljifo lnO{ :gfts jf ;f] ;/x
pQL0f{ .
Page 118 of 158
l;=g+= kb gfd cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf
( On]lS6«f]lgS;
k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 On]lS6«f]lgS;
O{l~hlgol/Ë ljifodf :gfts tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
!) d]sflgsn k|lzIfs dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 d]sflgsn
O{l~hlgol/Ë ljifodf :gfts tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
!! c6f]df]jfOn
k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 d]sflgsn
O{l~hlgol/Ë ljifodf c6f]df]jfOn ljifo lnO{ :gfts tx
jf ;f] ;/x pQL0f{ .
!@ 6«]g/ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;DalGwt k|fljlws
ljifodf :gftsf]Q/ tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
!# kmfd]{;L k|lzIfs dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 kmfd]{;L ljifodf :gfts
tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
!$ :jf:Yo k|lzIfs
-;fwf/0f_÷;xfos
n]Sr//÷klAns x]Ny
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 :jf:Yo ljifodf
Pd= lj=lj=P;=, lj=lk=Pr= jf ;f] ;/x pQL0f{ .
!% d]l8sn Nofa
k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 d]l8sn Nofa 6]Sgf]nf]hL
jf dfOqmf]afOnf]hL ljifodf :gfts tx jf ;f] ;/x
pQL0f{ .
!^ ;]qm]6l/on
k|lzIfs
dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;]qm]6l/on ;fOG;df
:gfts tx jf ;f] ;/x pQL0f{ jf :gfts tx pQL0f{
u/L ;]qm]6l/on ;DaGwL ^ dlxgf tfnLd k|fKt .
!& :jf:Yo k|lzIfs
gl;{Ë÷;xfos
n]Sr// gl;{Ë
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 gl;{Ë ljifodf :gfts
tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
!* ;xfos n]Sr//
g]kfnL
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 g]kfnL ljifodf
:gftsf]Q/ tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
!( c+u|]hL efiff
k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 d"n ljifo c+u|]hL ljifo
lnO{ :gfts tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
@) k|f]u|fd sf]cl8{g]6/
-c+u|]hL, lj1fg,
ul0ft_
dfGotf k|fKt lzI0f ;+:yfaf6 d"n ljifo c+u|]hL jf
lj1fg jf ul0ft ljifo lnO{ :gfts tx jf ;f] ;/x
pQL0f{ .
Page 119 of 158
l;=
g+=
kb gfd cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf
@! ;xfos n]Sr//
lkmlhS;
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ef}lts zf:q ljifodf
:gftsf]Q/ tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
@@ ;xfos n]Sr//
s]d]i6«L
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 /;fog zf:qdf
:gftsf]Q/ tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
@# ;xfos n]Sr//
afOnf]hL
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 dfOqmf]afOnf]hL
ljifodf :gftsf]Q/ tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
@$ xf]6n d]g]hd]06
k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 xf]6n d]g]hd]06
ljifodf :gfts tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
@% km'8 P08 j]e/]h
k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 xf]6n d]g]hd]06
ljifodf km'8 P08 j]e/]h d"n ljifo lnO{ :gfts tx
jf ;f] ;/x pQL0f{ .
@^ 6«fen 6]«lsË
k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 6«fen P08 6'l/hd
ljifodf :gfts tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
@& s'lsË÷a]lsË
k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 xf]6n d]g]hd]06
ljifodf d'n ljifo s'lsË÷a]lsË lnO{ :gfts tx
jf ;f] ;/x pQL0f{ .
@* k|fljlws clws[t
-kf7\oqmd_
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lzIff zf:q ;+sfotkm{
d"n ljifo kf7\oqmd lzIff lnO{ :gfts tx jf ;f] ;/x
pQL0f{
@( ag k|lzIfs dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;DalGwt k|fljlws
ljifodf :gfts tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
#) cGo ljifo cg';f/sf
k|lzIfsx?
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;DalGwt k|fljlws
ljifodf :gfts tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
#! ;'kl/j]If0f clws[t dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;DalGwt k|fljlws
ljifodf :gfts tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
;xfos:t/ k|yd >]0fLtkm{ M
l;=g+= kb gfd cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf
!= :jf:Yo ;xfos
k|lzIfs -gl;{Ë_
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 gl;{Ë ljifodf
k|df0fkqtx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
@ :jf:Yo ;xfos
k|lzIfs -;fwf/0f_
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;fdfGo lrlsT;f
ljifodf k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
# kmfd]{;L ;xfos
k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 kmfd]{;L ljifodf
k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
Page 120 of 158
l;=g+= kb gfd cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf
$ c+u|]hL efiff
;xfos k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 d"n ljifo c+u|]hL
lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
% d]l8sn Nofa
;xfos k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 d]l8sn Nofa
6]Sgf]nf]hL ljifodf k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ .
^ d]sflgsn÷?/n
d]sflgsn ;xfos
k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 hg/nd]sflgsn
Ol~hlgol/Ë ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{
jf ;Lk k/LIf0f tx # pQL0f{ .
& ljB't÷dd{t
;xfos k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 On]lS6«sn
O{l~hlgol/Ë ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x
pQL0f{ jf ;Lk k/LIf0f tx # pQL0f{ .
* On]lS6«f]lgS;
;xfos k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 On]lS6«f]lgS;
O{l~hlgol/Ë ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x
pQL0f{ jf ;Lk k/LIf0f tx # pQL0f{ .
( sDKo'6/ ;xfos
k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sDKo'6/ Ol~hlgol/Ë
ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ jf ;Lk
k/LIf0f tx # pQL0f{ .
!) lgdf{0f÷KnlaË÷
:oflg6/L ;xfos
k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 l;len Ol~hlgol/Ë
jf :oflg6/L jf KnlDaË ljifodf k|df0fkq tx jf ;f]
;/x pQL0f{ jf ;Lk k/LIf0f tx # pQL0f{ .
!! c6f]df]jfOn
;xfos k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 c6f]df]jfOn
Ol~hlgol/Ë ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x
pQL0f{ jf ;Lk k/LIf0f tx # pQL0f{ .
!@ xf]6n d]g]hd]06
;xfos k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 xf]6n d]g]hd]06 ljifo
lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ jf ;Lk
k/LIf0f tx # pQL0f{ .
!# /]lk|mh]/]zg P08
Po/ sl08;g
;xfos k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;:yfaf6 /]lk|mh]/]zg P08
Po/ sl08;g ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x
pQL0f{ jf hg/n d]sflgsn O{l~hlgol/Ëdf On]lS6e
ljifo /]km P08 P;=;L= ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f]
;/x pQL0f{ jf ;Lk k/LIf0f tx # pQL0f{ .
!$ ;]qm]6/Lon ;xfos
k|lzIfs
dfGotf k|fKt ;+:yfaf6 Joj:yfkg ljifodf k|df0f kq tx
jf ;f] ;/x pQL{0f u/L ;]qm]6l/on ;DaGwL ^ dlxgfsf]
tfnLd / sDKo'6/ ljifodf ;Lk k/LIf0f tx Ps pQL{0f .
Page 121 of 158
l;=g+= kb gfd cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf
!% 6]lnkmf]g ck/]6/÷
l/;]K;lgi6 ;xfos
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 k|df0fkq tx jf ;f]
;/x pQL0f{ u/L ;/sf/L sfof{no jf k"0f{ ;/sf/L jf
;/sf/L :jfldTj k|fKt sfof{nodf l/;]K;lgi6 tyf
6]lnkmf]g ck/]6/ eO{ ;f] ;DaGwL ^ dlxgf sfo{ cg'ej
k|fKt jf ;Lk k/LIf0f tx # pQL0f{ .
!^ s[lif ;xfos
k|lzIfs
-z'kfng÷kz'lj1fg_
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 s[lif
-kz'kfng÷kz'lj1fg_ ljifo lnO k|df0fkq tx jf ;f]
;/x pQL0f{ jf ;Lk k/LIf0f tx # pQL0f{ .
!& s[lif ;xfos
k|lzIfs -afnL_
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 s[lif -afnL lj1fg_
ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ jf ;Lk
k/LIf0f tx # pQL0f{ .
!* 6«fen 6]«lsË
;xfos k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;DalGwt ljifodf
k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ jf ;Lk k/LIf0f tx #
pQL0f{ .
!( s'lsË a]lsË
;xfos
k|lzIfs÷x]8 s's
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 xf]6n d]g]hd]06df
s'lsË a]lsË d'n ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x
pQL0f{ jf ;Lk k/LIf0f tx # pQL0f{ .
@) cGo ljifo
cg';f/sf
;xfos k|lzIfsx?
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;DalGwt k|fljlws
ljifodf k|df0fkq jf ;f] ;/x pQL0f{ jf ;Lk k/LIf0f
tx # pQL0f{ .
;xfos:t/ l4tLo >]0fLtkm{ M
l;=g+= kb gfd cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf
!= :jf:Yo k|lzIf0f
;xfos -gl;{Ë
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 gl;{Ë ljifodf
k|fljlws P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x pQL0f{ .
@ :jf:Yo k|lzIf0f
;xfos -;fwf/0f_
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 -l;PdP_ :jf:Yo
ljifodf k|f= P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x pQL0f{ .
# Nofa k|lzIf0f
;xfos
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Nofa ljifodf
k|fljlws P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x pQL0f{ .
$ d]sflgsn k|lzIf0f
;xfos
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 d]sflgsn ljifodf
k|fljlws P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x pQL0f{ jf ;Lk
k/LIf0f tx @ pQL0f{ .
% ljB't÷dd{t
k|lzIf0f ;xfos
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ljB't ljifodf
k|fljlws P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x pQL0f{ jf ;Lk
k/LIf0f tx @ pQL0f{ .
Page 122 of 158
l;=g+
=
kb gfd cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf
^ lgdf{0f÷:oflg6/L÷
KnlDaË dd{t
k|lzIf0f ;xfos
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 l;len O{l~hlgol/Ë
ljifodf k|fljlws P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x pQL0f{ jf
;Lk k/LIf0f tx @ pQL0f{ .
& c6f]df]jfOn
k|lzIf0f
;xfos k|lzIfs
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 c6f]df]jfOn ljifodf
k|fljlws P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x pQL0f{ jf ;Lk
k/LIf0f tx @ pQL0f{ .
* s[lif k|lzIf0f
;xfos
-kz'kfng_
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 s[lif -kz'kfng_
ljifodf k|fljlws P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x pQL0f{ jf
;Lk k/LIf0f tx @ pQL0f{ .
( s[lif k|lzIf0f
;xfos
-afnL lj1fg_
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 s[lif -afnL lj1fg_
ljifodf k|fljlws P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x pQL0f{ jf
;Lk k/LIf0f tx @ pQL0f{ .
!) s'lsË a]lsË÷s's
k|lzIf0f ;xfos
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 kfs lzIffdf
k|fljlws P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x pQL0f{ jf ;Lk
k/LIf0f tx @ pQL0f{ .
!! ;]qm]6l/on k|lzIf0f
;xfos
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;]qm]6l/on ljifodf
k|f= P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x pQL0f{ jf ;Lk k/LIf0f
tx @ pQL0f{ .
!@ 6««fen 6]«lsË
k|lzIf0f ;xfos
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 k|f= Pn=Pn=;L= jf ;f]
;/x pQL0f{ jf ;Lk k/LIf0f tx @ pQL0f{ .
!# xf]6n d]g]hd]06
k|lzIf0f ;xfos
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 k|f=P;=Pn=;L= jf ;f]
;/x pQL0f{ jf ;Lk k/LIf0f tx @ pQL0f{ .
!$ /]km P08 P;L=
k|lzIf0f ;xfos
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 /]km P08 P;L=
ljifodf k|f= P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x pQL0f{ jf ;Lk
k/LIf0f tx @ pQL0f{ .
!% cGo ljifo
cg';f/sf k|lzIf0f
;xfosx?
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;DalGwt ljifodf
k|fljlws P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x pQL0f{ .
cg';"rL ^ sf] b|i6Ao !M / b|i6Ao @M lemlsPsf] 5 .
छैठौं संशोधन
Page 123 of 158
cg';"rL–&
-ljlgod @% ;Fu ;DalGwt_
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\sf]
kbk"lt{ ;ldltn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
Page 124 of 158
cg';"rL—*
-ljlgod @& ;Fu ;DalGwt_
k|of]ufTds k/LIffsf] d"NofÍg kmf/fd
lj1fkg g+ M kb M >]0fL M
;]jf M kb ;+Vof M pDd]bjf/sf] ;+Vof M
k|of]ufTds k/LIff ldltM k"0ff{ÍM
qm=;+= /f]n
g
pDd]bjf/sf]
gfd, y/
k|of]ufTds
k/LIffsf] k|fKtfÍ s}lkmot
cÍdf cIf/df
pk/f]Qm pDd]bjf/x? sf]xL klg d]/f] afa', cfdf, klt,
kTgL tyf 5f]/f–5f]/L, bfh'–efO{, lbbL–alxgL, efph"–a'xf/L,
h]7fh", b]j/, h]7fgL, b]p/fgL, cfdfh", gGb, sfsf–sfsL,
7'nf]a"af–7'nLcfdf, ;fgf]a"af–;fgLcfdf, ;f9' bfO{ efO{, elthf–
elthL, ef~hf–ef~hL, legfh"–HjfO, dfdf–dfOHo', k"mk"–k"mkfh',
;fnf–;fnL / ltgsf 5f]/f5f]/L gftf kb}{g .
k/LIfssf] b:tvt M
gfd, y/ M
bhf{M
ldlt M
Page 125 of 158
cg';"rL—(
-ljlgod @& ;Fu ;DalGwt_
cGtjf{tf{sf] d"NofÍg kmf/fd
lj1fkg g+ M kb M >]0fL M ;]jf M
kb ;+Vof M pDd]bjf/sf] ;+Vof M cGtjf{tf{ ldlt M
qm=;+= /f]n
g pDd]bjf/sf] gfd, y/
;fdfGo 1fg, ljifo;DaGwL
1fg / JolQmTj s}lkmot
k|fKtfÍ
cÍdf cIf/df
pk/f]Qm pDd]bjf/x? sf]xL klg d]/f] afa', cfdf, klt, kTgL tyf 5f]/f–5f]/L,
bfh'–efO{, lbbL–alxgL, efph"–a'xf/L, h]7fh", b]j/, h]7fgL, b]p/fgL, cfdfh", gGb,
sfsf–sfsL, 7'nf]a"af–7'nLcfdf, ;fgf]a"af–;fgLcfdf, ;f9' bfO{ efO{, elthf–elthL,
ef~hf–ef~hL, legfh"–HjfO, dfdf–dfOHo', k"mk"–k"mkfh', ;fnf–;fnL / ltgsf 5f]/f5f]/L
gftf kb}{g .
cGtjf{tf{stf{sf]
b:tvt M
gfd, y/ M
bhf{M
ldltM
›i6JoM != cGtjf{tf{ lnOg nfu]sf] kbsf] lj1fkgdf cGtjf{tf{ ;ldltsf cWoIf tyf
;b:ox?sf dfly plNnlvt s'g} gftf kg]{ ePdf To:tf cGt{jftf{stf{n]
pQm ;d"xsf] ;f] lbgsf] cGtjf{tf{df efu lng' x'Fb}g .
@= d"NofÍgstf{n] rfnL; k|ltzteGbf sd / ;Q/L k|ltzteGbf a9L cÍ
lbg' k/]df sf/0f v'nfpg' kg]{5 . o;/L rfnL; k|ltzteGbf sd / ;Q/L
k|ltzteGbf a9L cÍ lbPsf]df ax'dt ;b:on] lbPdf dfq dfGo x'g]5 .
sf/0f gv'nfO{ rfnL; k|ltzteGbf sd / ;Q/L k|ltzteGbf a9L cÍ
lbPsf]df 3l6df rfnL; k|ltzt / a9Ldf ;Q/L k|ltzt cÍ sfod u/L
u0fgf ul/g]5 .
Page 126 of 158
cg';"rL–!)
-ljlgod #@ ;Fu ;DalGwt_
lg/f]lutfsf] k|df0fkqsf] gd"gf
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tflnd kl/ifbsf]
;]jfsf===========================kbdf pDd]bjf/ x'g ePsf >L====================================nfO{
dn} hfFRbf s'g} ;?jf jf s8f /fu] nfusf] jf s'g} lsl;dsf] zf/Ll/s czQmtf jf
cfGtl/s /fu] ePsf] kfOg . lghdf==================== /f]u eP tfklg lghnfO{ To;n]
pk/f]Qm kbdf sfd ug{ c;dy{ agfpFbg} .
lghsf] x'lnof==========================================5 .
-s_ lghsf] bfofF afofF xftsf] a'9L cfnfsf] 5fkM–
-v_ ;DalGwt JolQmsf] b:tvtM–
-u_ ldltM–
k|dfl0ft ug{] lrlsT;ssf]
-s_ gfdM–
-v_ b:tvtM–
-u_ g]kfn d]l8sn sfplG;n /lhi6«]zg g+=M–
-3_ ldltM–
Page 127 of 158
cg';"rL–!!
-ljlgod #% ;Fu ;DalGwt_
zky u|x0f
d=====================================O{Zj/sf] gfddf÷;To lgi7fk"j{s zky lnG5' ls k|fljlws lzIff
tyf Jofj;flos tflnd kl/ifb\sf] sd{rf/Lsf] x}l;otn] dnfO{ tf]lsPsf] sfd d]/f] 1fg ljj]sn]
hfg]a'em];Dd Odfg, wd{ tyf st{Jo ;DemL b]zk|lt akmfbf/ /xL, eo, kIfkft jf å]if g/fvL nf]e, nfnr,
df]nflxhf gu/L, cg'zf;gdf /xL ;RrfO{ / OdfGbf/L ;fy k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\
ljlgodfjnL, @)^( tyf g]kfn /fHosf] sfg"gsf] Joj:yfsf] cwLgdf /xL cf̂ gf] st{Josf] kfngf ug]{5' .
dnfO{ tf]lsPsf] sfd ;DaGwL 1ft x'g cfPsf] s'g} ;/sf/L uf]Ko s'/f sfd ljz]ifn] clws[t JolQmnfO{
afx]s c? s;}nfO{ d ;]jfdf axfn /x]] jf g/x]sf] h'g;'s} cj:yfdf klg k|ToIf jf ck|ToIf ¿kn] k|s6 ug]{
jf ;Í]t ug]{ 5}g .
zky u|x0f u/fpg] sd{rf/Lsf] zky u|x0f ug{] sd{rf/Lsf]
b:tvtM– b:tvtM–
gfdM– gfdM–
kbM–– kbM–
ldltM– ldltM–
sfof{noM sfof{noM–
Page 128 of 158
cg';"rL !@
-ljlgod $@ -!_ ;Fu ;DalGwt_
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\
sfo{ ;Dkfbg d"NofÍgsf] kmf/fd
ljlgod $@ jdf]lhd cfwf/ dfgL sfo{ ;Dkfbg d"Nof+sg ug'{kg]{5 .
!= sfo{;Dkfbg d"NofÍg jfktsf] k"0ff{Í cÍ $) x'g5] .
@= of] kmf/fd >fj0f ! utb] ]lv cfiff9 d;fGt;Ddsf] d"NofÍg x'gu ] /L k|Tos] jif{df Ps k6s eg'{
kg5{] .
#= k|To]s sd{rf/Ln] cfˆgf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd tLg k|lt e/L ;fpg ;ft ut]leq
;DalGwt sfof{nodf btf{ ug'{ kg]{5 . To:tf] cjlwleq btf{ ug{ g;sL ;f]sf] dgfl;j sf/0f
;lxt Dofb yksf] nflu ;DalGwt sd{rf/Ln] lgj]bg lbPdf / ;'k/Lj]Ifsn] lgj]bgdf pNn]lvt
sf/0f dgfl;j b]v]df tf]lsPsf] ;dofjlw ;dfKt ePsf] ldltn] kGw| lbg;Ddsf] Dofb yk ug{
;Sg]5 . To;/L ylkPsf] Dofb kl5 ;f]xL cfly{s jif{leq} sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd btf{ x'g
cfPdf btf{ ePsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf d"NofÍg afkt s'n k|fKtfÍaf6 k'g/fjnf]sg
;ldltn] Ps cÍ 36fpg]5 . ;f] cfly{s jif{ kl5 sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd btf{ ePdf To:tf]
kmf/fdnfO{ dfGotf lbOg] 5}g .
t/, sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd eg]{ ;dofjlwdf s'g} sd{rf/L j}b]lzs tflnd,
uf]i7L jf cWoog e|d0f cflbdf sfhdf hfg'kg]{ cj:yf k/]df To;/L hfg'eGbf cufj}
sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd e/L ;DalGwt sfof{nodf btf{ u/fpg' kg]{5 . To;/L btf{ ePsf]
sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdnfO{ lgwf{l/t ;dod} btf{ ePsf] dfgL d"NofÍg ug'{ kg]{5 .
$= sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdnO{ lgDgfg';f/ tLg v08df ljefhg ul/Psf] 5 .
-s_ ;Dkflbt sfdsf] ljj/0f / pknAwL
-v_ ;'kl] /jIfs / k'g/fjnf]sgstf{sf] d"Nof+sg
-u_ k'g/fjnfsg ;ldltsf] d"NofÍg
%= v08 -s_ df pNnlvt sfdsf] laj/0f cGt{ut /xsf] ;Dk"0f{ ljifo, nIo / sd{rf/Ln] eg{]
egL t]flsPsf] dxndf pknAwL ;dt] ;DalGwt sd{rf/Ln] eg'{kg5]{ . . o;/L sd{rf/Ln] cfkm"n]
u/]sf] sfd ebf{ sfo{ ljj/0fdf p;n] ug{] egL tf]lsPsf / aflif{s sfo{ of]hgdf k/]sf
sfdx¿af6 eg'{kg{5] . k|Tos] jif{sf >fj0f ;ft utleqdf cfkm"n] u/]sf] ;a} sfdx¿nfO{
;s];Dd ;d]l6g] u/L a9Ldf kfFrj6f sfdx¿ 5f]6s/Ldf pNnv] ug'{kg5]{ . o;/L el/Psf] sfo{
;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf gfd, b:tvt / ldlt ;dt] pNnv] u/L t]flsPsf] ;doleqdf btf{
u/L d"NofÍgsf nflu ;'k/Lj]Ifs ;dIf kz] ug'{kg]{5 jf x'nfsaf6 k7fpg'kg{] eP tf]lsPsf]
;doleqdf x'nfsdf /lhi68{ btf{ ul/ d"NofÍgsf nflu ;'k/Lj]Ifs ;dIf k7fpg'kg5{] .
^= ;'k/Lj]Ifsn] ;DalGwt sd{rf/Laf6 el/Psf] kmf/fd k|fKt ePkl5 ;'k/Lj]Ifsn] eg{] / l6Kk0fL
ug{] elg tf]lsPsf] dxndf sd{rf/Låf/f el/Psf] pknAwL ;d]tnfO{ b[li6ut ul/ cfˆgf] l6Kk0fL
;lxt d"NofÍg ul/ >fj0f !% leq k'g/fjnfsgstf{ ;dIf k]z ug'{kg]{5 .
&= k'g/fjnf]sgstf{n] ;'k/Lj]Ifsaf6 k|fKt x'g cfPsf] kmf/fd d"NofÍg u/L >fj0f d;fGtleq
k'g/fjnf]sg ;ldltn] k|fKt ug{ ;Sg] u/L kz] ug'{kg5{] .
*= k'g/fjnf]sg ;ldltdf kz] x'g cfPsf sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf ;'k/Lj]Ifs /
k'g/fjnf]sgstf{ jf b'a}sf] d"NofÍg lrQ ga'emdf ;DalGwt d"NofÍgstf{;+u k'i6ØfFO{ dfu ug{] jf
k'gd{"NofÍg ug'{kg{] cfwf/;lxt k'g{ljrf/sf] nflu k7fpg ;Sg5] . o;/L k7fOPsf] d"Nof+Íg
kmf/fddf ;DalGwt d"NofÍgstf{n] cfk"msxf k|fKt ePsf] tLg lbgleq k'g{d"NofÍg u/L jf klxn]
ul/Psf] d"NofÍgdf ;+z]fwg ug{ cfjZos geP ;fsf] sf/0f v'nfO{ k'g/fjnfsg ;ldlt ;dIf kz]
ul/;Sg' kg5]{ .
Page 129 of 158
(= k'g/fjnfsg ;ldltn] kz] x'g cfPsf sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdx¿df ;'k/Lj]Ifs /
k'g/fjnfsgstf{n] d"NofÍg u/]sf] ;d]tsf] cfwf/df d"NofÍg u/L k|To]s jif{sf] cflZjg !%
ut]leq kbk"lt{ ;ldltsf] ;lrjfnodf k7fO{ ;Sg' kg5]{ .
!)= Pp6f cjlwleq Ps eGbfa9L ;'k/Lj]Ifssf] ;'k/Lj]If0fdf /xL sfd u/]sf] sd{rf/Lsf]
xsdf of] kmf/fd eg'{kbf{ ;f] cjlwsf] cGTodf hf] ;'k/Lj]Ifs x'G5 p;}n] k"/f cjlwsf] kmf/fd
eg'{kg5]{ .
!!= s'g} sd{rf/Ln] t]flsPsf] ;doleq a'emfpg' kg{] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/d ;dod} e/L btf{
u/]sfdf sfof{nodf eljtJo k/L jf cfunflu jf cGo o:t} b}jL ljkQL jf k|fs[lts k|sfk] k/L
btf{ ul/;ssf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd gi6 x'g uPsf] cj:yfdf To:tf sd{rf/Lsf]
sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd gi6 x''g'sf] sf/0f / k|df0f ;lxt ;b:o ;lrjsf] :jLs[lt lnO{
jxfnjfnf d"NofÍgstf{n] k|df0f ;dt] ;+nUg u/L ;DalGwt sd{rf/LnfO{ sfo{;Dkfbg d"NofÍg
kmf/fd k'gM eg{ nufO{ d"NofÍg ug'{ kb{5 .
!@= sd{rf/Lsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg ug{] qmddf ;'kl/j]Ifsn] b]xfosf] cfwf/df d"NofÍg ug{'kg]{5 .
-s_ ljbf :jLs[t gu/fO{ jf ljbfsf] cfj]bg glbO{ nuftf/ aL; lbgeGbf a9L cg'kl:yt ePsf]
kl/ifbsf sd{rf/LnfO{ rf/dWo] pko'Qm Pp6f kIfdf -nfut, ;do kl/df0f / u'0f_ dWo]
cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg] .
-v_ gl;xt kfPsf] u|8] /f]Ssf jf a9'jf /f]Ssf kfPsf] sd{rf/LnfO{ of] ;hfoF kfPsf] jif{df sfdsf]
;du| u'0f:t/ ;DaGwL cfwf/df cTo"Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg,]
-u_ s'g} sd{rf/Ln] cfk"mn] lnPsf] k]ZsL /sd sfa" aflx/sf] kl/l:ylt k/]sf] egL cfGtl/s
n]vf k/LIf0f ug{] lgsfo jf kbflwsf/Laf6 k|dfl0ft u/fPsf] cj:yfdf afxs] c?
cj:yfdf cfly{s k|zf;g tyf k]ZsL km5\of}{6 ;DaGwL k|rlnt sfg"gsf] clwgdf /xL
cfly{s jif{leq km5Øf6 } gu/fPsf] ePdf sfdsf] ;du| u'0f:t/ ;DaGwL cfwf/df cTo"Qd
:t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg,]
-3_ sfof{no k|d'v jf ljefuLo k|d'v jf cfof]hgf k|d'vsf] kbdf /x]sf] sd{rf/Ln]
cfly{s jif{sf] klxnf] rf}dfl;s cjlwdf /sd lgsf;f / sfo{qmddf :jLs[t
e};skl5 klg jif{e/L krf; k|ltzt nIo k"/f ug{] jf glthf k|fKt ug{ g;ssf] ePdf
sfdsf] ;du| kl/df0f ;DaGwL cfwf/df cTo"Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf]
cÍlbg,]
-ª_ sfof{no k|d'v afx]ssf kbdf sfo{/t sd{rf/Ln] ug'{kg{] sfdsf] nIo k|To]s aif{sf]
klxnf] rf}dfl;s cjlwleq sd{rf/Lsf] ;fd"lxs a}7saf6 lgwf{/0f ul/g5] . To;/L lgwf{/0f
ul/Psf] nIo To:tf] krf; k|ltzt k"/f ug{ g;Sg] sd{rf/Lsf] d"NofÍgdf v08 -3_ adf]lhd
sfdsf] ;du| kl/df0f ;DaGwL cfwf/df cTo"Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf]
cÍ lbg] . t/ v08 -3_ / -ª_ df tf]lsPsf] nIo ;DalGwt sd{rf/Lsf] sf/0fn] geO{
cGo sf/0fn] k"/f x'g g;s]sfdf 36L cÍ lbOg5] g} .
-r_ s'g} sd{rf/Ln] cg'zf;glxg sfd u/]sf] k|df0f ePdf sfdsf] ;du| u'0f:t/ ;DaGwL
cfwf/df cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg,]
!#= qm=;+ !@ adf]lhdsf sf/0f ljBdfg x'Fbf x'Fb} ;f] adf]lhdsf] cÍ g36fPsf] b]lvPdf To:tf]
d"NofÍgstf{sf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍgdf Ps cÍ 36fOg5] .
!$= qm=;+ !@ adf]lhd cÍ 36fpg'kg{] ePdf ;fsf] :ki6 sf/0f;lxtsf] sfuhft ;+nUg ug'{kg5]{ .
!%= sfo{ ;Dkfbg d"NofÍgstf{n] sfo{;Dkfbg d"NofÍg ubf{ sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf cÍ
lbg] k|of]hgsf] nflu lglb{i6 ul/Psf] dxndf :ki6 ?kdf cÍ g} n]vL d"NofÍg ug'{kg5]{ .
Page 130 of 158
sd{rf/Lsf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd
ljj/0f kz] u/]sf] sfof{noM btf{ g+= ldlt M
sd{rf/Lsf] gfdM sd{rf/Lsf] ;Ít] g+M ===
d"NofÍg cjlwM ==========;fn ===============dlxgf b]lv ============;fn ============dlxgf;Dd
!= kbM @= >]0fL=
#= ;]jfM $= ;d"x
%= pk–;d"xM ^= sfof{nosf] gfdM
&= xfnsf] kbdf lgo'lQm ldltM
*= o; d"NofÍg cjlwdf ;?jf ePsf sfof{nox¿ -qmdzM _
-s_
-v_
(= ;'k/Lj]Ifs ;dIf kz] u/]sf] ldltM
v08–s
;Dkflbt sfdsf] ljj/0f / pknJwL
qm=;+ nIo tf]lsPsf /
gtf]lsPsf sfdx¿
sd{rf/Ln] eg]{
ljj/0f
kl/df0f nfut ;do u'0f:t/
s'g} sfd ;Dkfbg x'g g;s]sf] eP To;sf
sf/0fx¿
;'kl/j]Ifssf] l6Kk0fL
qm=;+ sfdx¿ sf/0f ;dfwfgsf
k|of;x¿
-s_ sf/0fsf] c f}lrTo
-s_
7Ls a]7Ls
-v_
Page 131 of 158
-u_
-v_ sf/0f ;dfwfg ug{ ul/Psf]
k|of;
7Ls
a]7Ls
;'kl/j]Ifssf] b:tvtM
ldltM
-3_
sd{rf/Lsf] b:tvtM ldltM
b|i6JoM
! nIo tf]lsPsf] sfdsf] lgldQ lgwf{l/t cfwf/x¿ -kl/df0f, nfut, ;do / u'0f:t/_ ;+ej
eP;Dd eg]{ k|of; x'g'kg]{5 .
@= sd{rf/Ln] nIo gtf]lsPsf] sfdx¿sf] pknAwL ljj/0f eg'{kbf{ ;+ej eP;Dd kl/df0f, nfut /
;donfO{ cf}Nofpg' kg]{5 .
Page 132 of 158
v08–v
;'kl/j]Ifs / k'g/fjnf]sgstf{sf] d"NofÍg
;'kl/j]Ifs ;dIf kz] u/]sf] ldltM
k'g/fjnfsgstf{ ;dIf kz] u/]sf] ldltM
sfo{ ;Dkfbgsf]
:t/
-sfo{ ljj/0fsf]
cfwf/df_
;'kl/j]Ifssf] d"NofÍg k'g/fjnf]sgstf{sf] d"NofÍg
:t/ clt
pQd
pQd ;fdfGo Go"g clt
pQd
pQd ;fdfGo Go"g
cÍ ^=@% %=@% $=@% #=@% ≠@=%) @ !=% !
-!_ ;Dkflbt sfdsf]
;du| kl/df0f
-@_ ;Dkflbt sfdsf]
;du| nfut
-#_ ;Dkflbt sfdsf]
;du| ;do
-$_ ;Dkflbt sfdsf]
;du| u'0f
hDdf k|fKtfÍ -cÍ /
cIf/df_
k"0ff{Í @% k"0ff{Í !)
(% k|ltzt eGbf a9L /
&% k|ltzt eGbf 36L
cÍ lbFbf v'nfpg'kg]{
sf/0f
=================================
=================================
;'kl/j]Ifssf] gfd M
kbM
sd{rf/L ;Í]tM
b:tvt
ldlt
k'g/fjnf]sgstf{sf] gfd M
kbM
sd{rf/L ;Í]tM
b:tvt
ldlt
b|i6JoM (% k|ltzt eGbf a9L / &% k|ltzt eGbf 36L cÍ k|bfg ug'{k/]df ;f] sf] sf/0f :ki6
v'nfpg'kg]{5 . &% k|ltzt eGbf 36L cÍ lbPsf]df ;DalGwt sd{rf/LnfO{ hfgsf/L u/fO{
lghn] k|ltlqmof lbPdf ;f] ;d]t /fvL k'g/fjnf]sg ;ldlt ;dIf k]z ug'{kg]{5 . k|fKtfÍdf
l6k]S; nufPdf l6k]S; nufpg] d"NofÍgstf{nfO{ clVtof/ k|fKt clwsf/Ln] ljefuLo
sf/jfxL ug]{5 .
≠ kl/ifb\sf] !## cf}+ a}7såf/f ldlt @)&!÷)@÷)! af6 ;+zf]lwt
Page 133 of 158
v08–u
k'g/fjnf]sg ;ldltsf] d"NofÍg
sd{rf/Lsf] gfd M kb M >0fLM
k'g/fanf]sg ;ldlt ;dIf k]z u/]sf] ldlt M
JolQmut u'0f Pj+ cfrf/0f :t/ clt
pQd
pQd ;fdfGo Go"g
cÍ ! )=&% )=%) )=@%
-!_ ljifoj:t"sf] 1fg / ;Lk
-@_ uf]klgotf /fVg ;Sg] Ifdtf
-#_ lgb]{zg cg';f/ sfd ug{ ;Sg]
Ifdtf
-$_ pkl:ylt, ;do kfngf / cg'zf;g
-%_ OdfGbfl/tf / g}ltstf
k"0ff{ÍM % s"n k|fKtfÍM cÍdf M
cIf/dfM
k'g/fanf]sg ;ldltsf kbflwsf/Lx?sf]
gfdM
kbM
sd{rf/Lsf] ;+s]tM
sd{rf/L ;Í]tM
b:tvt s"n k|fKtfÍM cÍdfM
!=
@=
#=
ldltM
¥
b|i6JoM k'g/fjnf]sg ;ldltn] (%Ü eGbf a9L / &%Ü eGbf 36L cÍ k|bfg ug'{k/]df ;f]sf]
sf/0f :ki6 v'nfpg'kg]{5 .
¥ kl/ifb\sf] @)&!.)@.)! sf] !## cf}+ a}7såf/f ;+zf]lwt
Page 134 of 158
cg';"rL–!#
-ljlgod $^ ;Fu ;DalGwt_
ef}uf]lns If]qsf] ljj/0f
s ju{
!= d]rL c~rnsf] tfKn]h'Ë
@= sf]zL c~rnsf] g'd ;lxt blIf0f Ifq] afxs] ;Dk"0f{ ;+v'jf;ef
#= ;u/dfyfsf] c~rnsf] ;f]n'v'Da'
$= hgsk'/ c~rn, bf]nvf lhNnfsf] nfdfau/ / /f]NjflnË Ifq]
%= afudtL c~rn, wflbË lhNnfsf] ;]lt{jf; pt/sf] l;+xf/ Ifq]
^= u08sL c~rnsf] dgfª / uf]vf{sf] l;lb{jf; pQ/sf] nfs{] Ifq]
&= wjnflu/L c~rnsf] 6's'r] eGbf blIf0f If]q afx]ssf d':tf'ª / pQ/L afUn'ªsf] 9f]/kf6g Ifq]
*= /fKtL c~rnsf] /f]Nkf / ?s'd
(= s0ff{nL c~rnsf] x'Dnf, h'Dnf, d'u', sflnsf6] / 8f]Nkf
!)= e]/L c+~rnsf] hfh/sf6]
!!= ;]tL c~rnsf] aemfª / afh'/f
!@= dxfsfnL c~rnsf] bfr'{nf .
v ju{
!= d]rL c~rnsf] kf+ry/
@= sf]zL c~rnsf] ef]hk'/, t]x|y'd / ;+v'jf;efsf] g'd ;lxt blIf0fL If]q
#= ;u/dfyf c~rnsf] cf]vn9+'uf / vf]6fË
$= hgsk'/ c~rn, bf]nvf lhNnfsf] nfdfau/ / /f]Njfln+u Ifq] , /fd]5fk
%= afudtL c+rnsf] /;'jf lhNnfsf] /fDr]eGbf pQ/sf] Ifq]
^= u08sL c~rnsf] ndh'Ësf] v'bL / pQ/L Ifq]
&= n'lDagL c~rnsf] c3f{vfFrL / u'NdL
*= wjnflu/L c~rnsf] DofUbL, kj{t / d':tfª lhNnfsf] 6's'r]eGbf blIf0fL Ifq] / pQ/L afUn'ªsf]
9f]/kf6g Ifq] / DofUbL lhNnfsf] lg:sf6] / kxf8af6 blIf0ftkm{ afUn'ª lhNnfsf] tf/f ufp+
ljsf; ;ldltdf kg{] /ftfdf6f ufp+ x'+b} u'NdL lhNnfsf] pQ/ blIf0f cIff+z /]vfsf] k"lj{ efu
jfx]ssf] afUn'Ë
(= /fKtL c+rnsf] ;Nofg / Ko'7fg
!)= ;]tL c~rnsf] 8f6L / c5fd
!!= dxfsfnL c~rnsf] 88nw'/f / a}t8L
!@= e]/L c+rnsf] bn} v]
Page 135 of 158
u ju{
!= d]rL c~rnsf] Onfd
@= sf]zL c~rnsf] wgs[6f
#= ;u/dfyf c~rnsf] pbok'/
$= hgsk'/ c~rnsf] l;Gw'nL
%= afudtL c~rnsf] l;Gw'kfNrfs] / ;tLjf; pQ/sf] l;+xf/ Ifq] afxs] af+sL wflbË lhNnf / /;'jf
lhNnfsf] /fDr] ;lxt blIf0fL Ifq]
^= u08sL c~rnsf] tgx'+, :ofªhf / ;]bL{jf; pQ/sf] nfs{] Ifq] afxs] afFsL uf]/vf / ndh'ª lhNnfsf
v'bL pQ/L afxs] afFsL efu
&= n'lDagL c+rnsf] kfNkf
*= DofUbL] lhNnfsf] lg/sf6] kxf8af6 blIf0ftkm{ afUn'Ë lhNnfsf] tf/f ufpF ljsf; ;ldltdf kg{] /ftfdf6f
ufp+ x'+b} u'NdL lhNnfnfO{ 5'g] pQ/, blIf0f cIf+fz /]vfb]lv k"j{ kg{] afUn'ª lhNnfsf] af+sL efu
(= /fKtL c+~rnsf] bfË
!)= e]/L c~rnsf] alb{of / ;'vt]
!!= ;]tL c~rnsf] s}nfnL
!@= dxfsfnL c~rnsf] s~rgk'/
3 ju{
!= d]rL c~rnsf] emfkf
@= sf]zL c~rnsf] df]/Ë / ;'g;/L
#= ;u/dfyf c~rnsf] ;Kt/L / l;/fxf
$= hgsk'/ c~rnsf] wg'iff / dxft] /L / ;nf{xL
%= afudtL c~rnsf] g'jfsf6] / sfe|]knf~rfs]
^= gf/fo0fL c~rnsf] af/f, k;f{, /ftx6, lrtjg / dsjfgk'/
&= u08sL c~rnsf] sf:sL
*= n'lDagL c~rnsf] ?kGbxL, gjnk/f;L / slknj:t'
(= e]/L c~rnsf] afFs]
!)= afudtL c~rnsf] sf7df8f,} eQmk'/ / nlntk'/
Page 136 of 158
cg';"rL–!$
-ljlgod ^^ ;Fu ;DalGwt_
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\
;?jf ;DaGwL ljj/0fsf] 9fFrf
sfof{no M ljj/0f el/Psf] ldlt M
qm=;+ kbsf]
gfd
>]0fL ;d"x÷pk;d"x s"n
b/jGbL
kbk"lt{
;+Vof
s"n l/Qm
kb ;+Vof
-%–^_
l/Qm kbdf ;?jf
e};s]sf] t/ sd{rf/L xflh/
eO{ g;s]sf] ;+Vof
v"b l/Qm
;+Vof
-&–*_
s}lkmot
)! )@ )# )$ )% )^ )& )* )( !)
gf6 M k|To]s 5 dlxgfdf of] ljj/0f cBfjlws ug'{kg5]{ .
tof/ ugsf] k|dfl0ft ug]{sf]
b:tvtM b:tvtM
gfdM gfdM
kbM kbM
ldltM ldltM
sd{rf/L ;]jf, zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL ljlgodfjnL, @)^(
Page 137 of 158
cg';"rL–!%
-ljlgod ^& sf] v08 -s_ ;Fu ;DalGwt_
;?jf ;DaGwL sfo{ljlw
-!_ sd{rf/Lsf] gfdM -%_ ;d"x÷pk;d"xM
-@_ ;Ít] gDa/M -^_ z}lIfs of]UotfM
-#_ kbM -&_ tfnLdM
-$_ >]0fLM -*_ cGo ljj/0f
-s]xL eP_M
;fljssf]
dxfzfvf÷sfof{no÷
zfvf
)!
;?jf jf
kb:yfkg ePsf]
dxfzfvf
sfof{no÷zfvf
)@
;?jf
ePsf]
ldlt
)#
xflh/
ePsf]
ldlt
)$
;?jfsf]
sf/0f
)%
csf]{
;?jfsf]
nflu
cjlw k'Ug]
ldlt )^
s}lkmot
)&
b|i6JoM o; kmf/fd cg';f/sf] ljj/0f e/L e/fO{ cBfjlws u/fO{ sd{rf/Lsf] JolQmut clen]v kmfOndf
/fVg'kg]{5 .
tof/ ug]{sf] k|dfl0ft ug]{sf]
b:tvtM b:tvtM
gfdM gfdM
kbM kbM
ldltM ldltM
sd{rf/L ;]jf, zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL ljlgodfjnL, @)^(
Page 138 of 158
cg';"rL–!% -s_
£ -ljlgod &) ;Fu ;DalGwt_
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\
a/ a'em/y kmf/fd .
o; sfof{nosf] ========================================== kbdf ;]jf s/f/ ÷ Hofnfbf/L÷ :yfoL kbdf
sfo{/t sd{rf/L >L ========= =======================o; sfof{noaf6 >L ========================================
sfof{nodf ;?jf÷sfh÷lkmtf{÷cjsfz x'g' ePsf]n] lghsf] gfddf s'g} lsl;dsf] gub÷lhG;L
aSof}tf eP gePsf] Joxf]/f tk;Ln adf]lhd k|dfl0ft ul/G5 .
;+s]t gDa/ M
sd{rf/Lsf] gfd y/ M
;]jf ;d"x M
>]0fL kb M
afFsL aSof}tf ljj/0f lng'sf] sf/0f M
/flhgfdf÷clgjfo{ casfz÷;?jf÷ sfh lkmtf{÷ cGo
;?jf÷kb:yfkgf÷sfh lkmtf{ ePsf] sfof{no M
sfof{no÷zfvfsf]
gfd
lhG;L÷gub afFsL
aSof}tfsf] ljj/0f
ldlt k|dfl0ft ug]{ sd{rf/Lsf]
gfd y/
b:tvt s}lkmot
£ kl/ifb\sf] @)&!.)&.!) sf] !$@ cf}+ a}7såf/f l;kmfl/z .
sd{rf/L ;]jf, zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL ljlgodfjnL, @)^(
Page 139 of 158
cg';"rL–!^
-ljlgod ^(-#_ ;Fu ;DalGwt_
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tflnd kl/ifb\
/dfgf kq .
kq;+VofM ldltM
rnfgL g++M
>L ===================================
=======================================
kl/ifb\ s]lGb|o sfof{no, k|zf;g dxfzfvfsf] k=;+= s=k|= ====== r=g+= ===== ldlt ============== sf]
sfdsfh÷ ;?jf kq cg';f/ ======================= sfof{nodf kbflwsf/ /xL sfdsfhdf /xg' ePsf >L
=========================== nfO{ lghsf] ljj/0f ;lxtsf] /dfgf–kq lbO{ To; sfof{nodf xflh/ x'g k7fOPsf]
Joxf]/f lg0f{ofg';f/ cg'/fw] 5 .
!= sd{rf/Lsf] JolQmut ljj/0fM
-s_ sd{rf/Lsf] gfd, y/M -v_ ;Ít] gDa/ M
-u_ gful/stf g+= M -3_ s=;+=sf]if gDa/ M
-ª_ gf=n=sf]if g+= -r_ :yfoL n]vf g+= M
-5_ pkbfg sf]if gDa/ M
@= ;fljsdf /x]sf] M
-s_ kbM v_ >]0fLM
-u_ ;]jfM ;d"x÷pk;d"x -3_ dxfzfvf÷sfof{noM
#= ;?jf÷ a9'jf÷ sfh lkmtf{ ePsf] M
-s_ lg0f{o ldlt M v_ kb÷>]0fL
-u_ ;]jfM ;d"x÷pk;d"x -3_ dxfzfvf÷sfof{noM
$= /dfgf nfu" x'g] ldlt M
%= a/a'emf/y ;DaGwL ljj/0f M =-s_ u/]sf] -v_ gu/]sf]
^= /dfgf kq lnPsf] ldlt;Dd rfn" jif{df ;+lrt÷vr{ ePsf ljbfx? M
-s_ ek} /L cfpg] ljbf / kj{ ljbfM -v_ 3/ ljbf M
-u_ la/fdL ljbf M -3_ k|;"lt labfM
-ª_ k|;'lt :ofxf/ ljbf M -r_ lsl/of ljbf M
-5_ cWoog ljbf M -h_ c;fwf/0f ljbfM
-em_ lxpFb] tyf jif{] labf M -`_ ;§f ljbf M
sd{rf/L ;]jf, zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL ljlgodfjnL, @)^(
Page 140 of 158
&= vfOkfO{ cfPsf]
-s_ z'? dfl;s tna :s]n M =============
-v_ u|]8 j[l4 ?= ===
-u_ u|]8 a[lQ x'g] dlxgf M
*= cfly{s laa/0f M
-s_ tna eQf M
-v_ k]ZsL /sd M
-u_ c7f/ dlxg] C0f ;fk6L M
-3_ ltg{ afFsL cGo /sd
-ª_ sd{rf/L ;+rosf]if s§L ePsf] clGtd ldlt M
-r_ gful/s nufgL sf]if s§L ePsf] clGtd ldlt M
(= e'QmfgL lnPsf] pkrf/ vr{sf] /sd÷ldltM
!)= 3/hUuf÷3/ vl/b lgdf{0f ;fk6L /sd M
!!= 3/hUuf÷3/ dd{t ;fk6L /sd M
!@= df]6/;fO{sn ;fk6L /sd M
!#= b}lgs e|d0f eQf jfkt lnPsf] k]ZsL /sdM
!$= cfos/ s§L /sdM
!%= a/a'emf/y =============================== ;DkGg ePsf] .
x:tfIf/ M
kb M
af]wfy{M
!= k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\
=================== dxfzfvf÷sfof{no .
>L n]vf zfvf, k|f=lz= tyf Jof=tf= kl/ifb\ .
>L ======================== -;?jf x'g] sd{rf/Lsf] gfd_M tflsPsf] ldltdf
;?jf ePsf] sfof{nodf xflh/ x'g hfg' x'g .
>L sd{rf/L ;+ro sf]if, 7d]n, sf7df8f}}+ .
>L gful/s nufgL sf]if, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+ .
sd{rf/L ;]jf, zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL ljlgodfjnL, @)^(
Page 141 of 158
cg';"rL–!&
-ljlgod (! sf] pk–ljlgod -%_,;Fu ;DalGwt_ cWoog
ljbfdf a:g] sd{rf/Ln] ug'{kg]{
sa'lnotgfdf
lnlvtd\ ===================== sf] gflt÷gfltgL ======================= sf] 5f]/f÷5f]/L ==========================
a:g] jif{ ====== sf] k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tflnd kl/ifb\ ===================== ljefu÷sfof{nosf
================================================= -kb, gfd_ -sf8] g+= ========== _ cfu] kl/ifbsf sd{rf/Lx¿nfO{ pRr
lzIff cWoogfy{ k7fpg] gLlt cGtu{t ============================= ljifodf ===================== -l8u|L_ cWoog ug{
============= ========================= -7fpF+÷ljZjljBfno_ df cWoogsf] nflu kl/ifb\ sfof{non] dnfO{ 5gf6} u/L
tkl;nsf zt{sf] cwLgdf /xL cWoog ljbfdf cWoog ug{ hfg tkfO{sf] dGh"/L 5 5g} egL ;f]wgL x'Fbf d]/f]
lrQ a'lem tkl;nsf zt{x¿sf] cwLgdf /xL cWoog ug{ hfg d]/f] d+h"/L ePsfn] d]/f] dgf]dfgL
v';L/fhLn] of] sa"lnotgfdfsf] sfuh n]lv lbPsf] 5' . tk;Lnsf zt{sf] k"0f{ kfngf ug]{5' . tf]lsPsf
zt{sf] kfngf gu/]df jf pNn+3g u/]df ;f]xL zt{x¿df pNnv] eP adf]lhdsf] /sd tyf Aofh ;dt]
kl/ifb\ sfo{nonfO{ ltg'{ a'emfpg'kg{] ;Dk"0f{ /sd dn} kl/ifb\af6 kfpg] ;a} k|sf/sf] ;'ljwf /sdaf6
s6fO{ lnPdf tyf ;f] af6 ;dt] gk'u ePdf d]/f] 3/3/fgf jf cGo hfoh]yfaf6 c;'n pk/ u/L lnPdf
d]/f] d+h'/L 5 . kl5 s'g}}} lsl;dsf] ph'/ afh"/ ug{] 5g, u/] o;} sfuhn] ab/ xf;] egL of]
sa'lnotgfdfsf] sfuh n]vL ;xL5fk u/L k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tflnd kl/ifb,\ s]Gb|Lo
sfof{no, k|zf;g ljefudf r9fPF .
zt{x¿
!= cWoogsf nflu ========== -cjlw_ sf] cWoog ljbf lbOg5] . ;f] cjlw ldlt =================b]lv nfu"
x'g5] / k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tflnd kl/ifb\ sd{rf/L ;]jf zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL
ljlgodfjnL, @)^( sf] ljlgod =====sf] cwLgdf /xL o; sa"lnotgfdf adflhdsf] zt{ pNn+3g
ePdf :jLs[t cjlwnfO{ ab/ ug{ jf lkmtf{ lng ;lsg5] .
@ cWoog ;'? ePkl5 ;f] sf] hfgsf/L tyf k|Tos] k/LIffsf] k|ult ljj/0f clgjfo{ ¿kdf k/LIffkmn
k|sflzt ePsf] ===== lbgleq kl/ifbnfO{ pknAw u/fpg'kg5]{ . ;f] adf]lhd t]flsPsf] ;dodf hfgsf/L
jf ljj/0f pknAw gu/fPdf jf klxnf] ;]ldi6/÷v08sf] k|ult ljj/0f ;Gtf]ifhgs gePdf kl/ifbn\ ]
:jLs[t labf /2 u/L t'?Gt lkmtf{ af]nfpg5] . tf]lsPsf] ;dodf k/LIff pQL0f{ ug{ g;s]df yk
cWoog ljbf lbOg5] g} .
#= cWoog ;dfKt ePkl5 sDtLdf ====== jif{;Dd kl/ifbsf] ;jfdf clgjfo{ ¿kn] ;]jf/t /xg'kg{5] .
sd{rf/L ;]jf, zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL ljlgodfjnL, @)^(
Page 142 of 158
$= kl/ifbsf] :jLs[lt glnO{ aLrdf cWoog 5f8] ]df jf :jLs[t ljifo afxs] cGo ljifo kl/jt{g u/L
cWoog u/]df jf cWoog k"/f u/L kl/ifb\ ;]jfdf gkms]{df jf tf]lsPsf] cjlw;Dd kl/ifb\ ;]jfdf
g/x]df jf bkmf # adflhd ug'{kg{] clgjfo{ ;]jf k"/f gu/L aLrdf kl/ifb\ ;]jf 5f8] df ;dt]
cWoogsf nflu kl/ifbn \n] k|bfg u/]sf] ;Dk"0f{ vr{ / ;f] cWoog cjlwdf kl/ifbaf6 k|fKt u/]sf]
tna, eQf ;d]t ;Dk"0f{ /sdsf] cWoogdf uPsf] ldltblv /sd a'emfpg] lbg;Ddsf] cjlwsf]
!) k|ltztn] x'g] Aofh ;dt] yk u/L x'g cfpg] /sd tLg dxLgfleq kl/ifb\df a'emfpg' kg5]{ .
%= bkmf $ adf]lhd a'emfpg'kg{] 7x/ ePsf] /sd Psd'i6 a'emfpg'kg5{] / ga'emfPdf kl/ifbsf]
afFsL ;/x c;'n pk/ ul/g5] .
^= cWoog ljbfdf uPsf] cjlw e/ tyf ljbfaf6 kmls{;s]kl5 klg tf]lsPsf] ;jf cjlw gk'u'Ghn]
kl/ifbsf] gfddf b[li6aGwsL lbPsf] 3/hUuf km's'jf ul/g5] g} .
&= :jLs[t cWoog ljbfleq cWoog ;dfKt gePdf jf k"/f gu/df yk cWoog ljbf k|bfg ul/g5] g} .
*= cWoog k"/f u/L kl/ifbsf] ;jfdf gkmls{pGh]n;Dd kl/ifb\af6 k|bfg ul/g] cGo s'g} klg
k|sf/sf] ;fk6L pkefu] ug{ kfOg5] g} .
(= h'g ljifodf / ljZjljBfnosf] nflu cWoog ljbf :jLs[t ul/Psf] xf] ;f]xL ljifo /
ljZjljBfnodf g} cWoog ug'{kg5]{ . olb kl/ifbsf] :jLs[lt lagf ljifo / ljZjljBfno kl/jt{g
u/]sf] kfOPdf :jLs[t cWoog ljbf ;dt] :jtM /2 ePsf] dflgg5] / o:tf] ePdf bkmf $ adf]lhd
/sd c;'n pk/ ul/g5] .
!)= cWoog ljbfdf hfg] sd{rf/LnfO{ k|bfg ul/g] cGo ;'ljwf :jLs[t ljlgodfjnLsf] clwgdf /xL kl/ifbn\ ]
;do ;dodf tfs] ] adf]lhd x'g5] .
Olt ;Djt============= ;fn ========== dlxgf ===== ut] /fh]===== z'ed\ ==============================
sd{rf/L ;]jf, zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL ljlgodfjnL, @)^(
Page 143 of 158
cg';"rL–!*
-ljlgod (% sf] pk–ljlgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\
ljbfsf] dfu kmf/d
sd{rf/Lsf] gfdM–
;Í]tg++=
kbM–
zfvfM–
ldltM–
qm;+ ljbfsf] lsl;d cjlw hDdf lbg labf lng'kg]{
sf/0f b]lv ;Dd
! e}k/L / kj{
@ 3/
# la/fdL
$ k|;"lt
% k|;"lt :ofxf/
^ lsl/of
& cWoog
* c;fwf/0f
( ;§f labf
:jLs[t÷c:jLs[t
=== === === === === === === === === === ======= === =================================
dfu ug]{sf] b:tvt l;kmfl/; ug]{sf] b:tvt ljbf :jLs[t jf c:jLs[t ug]{
clwsf/Lsf] b:tvt
;l~rt ljbfsf] ljj/0f
l;=g+ dfu u/]sf]
labf
ut jif{sf]
afFsL
rfn' jif{
;l~rt
hDdf
;l~rt
lbg
xfn dfu
u/]sf] lbg
AffFsL x'g
cfpg] lbg
! e}k/L / kj{
@ 3/
# la/fdL
$ k|;"lt
% lsl/of
^ cWoog
& c;fwf/0f
* ;§f labf
==================================================== === === === ===
ljbfsf] clen]v k|dfl0ft ug]{ clwsf/Lsf] b:tvt
cg';"rL–!(
-ljlgod (( sf] pk–ljlgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\
ljbfsf] clen]v
sd{rf/Lsf] gfd y/, >]0fL M @) ;fn ===== ;Ddsf] xflh/L /]s8{
kb M ;d"xM pk;d"x M
jj/0f
xfn
;Ddsf]
lhDd]jf/L
e}k/L / kj{ 3/ la/fdL k|;"lt lsl/of cWoog ;§f labf c;fwf/0f
vr{ afFsL hDdf vr{ afFsL hDdf vr{ afFsL hDdf vr{ afFsL hDdf vr{ afFsL hDdf vr{ afFsL hDdf vr{ afFsL hDd vr{ afFsL
;fndf
j}zfv
h]i7
c;f/
>fj0f
ebf}
c;f]h
sflQs
d+;L/
k';
Df3
kmfu'g
r}q
clwsf/ k|fKt clws[tn] k|To]s jif{sf] of] kmf/fd k|dfl0ft u/L /fVg' k5{ .
of] kmf/fd ;DalGwt sd{rf/Lsf] JolQmut kmfondf /fvL ;DalGwt sd{rf/LnfO{ x/]s jif{ k|ltlnlk pknAw u/fpg' kg]{5 .
Page 144 of 158
Page 145 of 158
cg';"rL– @)
-ljlgod !@$ sf] pk–ljlgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\
;DklQ ljj/0f kmf/fd
sd{rf/Lsf] gfd, y/M ;Ít]
kbM– >0fLM
gDa/M
;jfM ;d"x÷pk;d"xM
sfo{/t dxfzfvf÷sfof{noM ljj/0f kz]
!= crn ;DklQ -3/ hUuf_
u/]sf] sfof{noM
qm=
;+
3/ hUuf /
cGo crn
;DklQsf] 5f]6s/L
ljj/0f
gfd /
cGo
ljj/0f
3/
hUuf
/x]sf]
7fpF
-ufp,
gu/
lhNnf_
s:sf]
gfddf
/x]sf] /
c?;Fu eP
lgh;Fusf]
;DaGw
s;/L k|fKt
ePsf]
s}lkmot
-3/ eP
tNnf
;d]t
pNn]v
ug]{_-hUuf
eP
/f]kgL jf
rNtLsf]
gfk n]Vg]_
@= gub, haflx/ft, ;'g, rfFbL cflb
qm=;+= ;DklQsf]
5f]6s/L ljj/0f
gfk / tf}n kl/df0f s;/L k|fKt
ePsf]
s}lkmot
#= zo] /, aÍ} JofnG ;sf] ljj/0f
qm=
;+=
;DklQsf]
5f]6s/L
ljj/0f
sDkgL jf
a}Ísf] gfd /
7]ufgf
hDdf
d"No
s:sf] gfddf
/x]sf] lghsf] gfd /
c? eP lgh;+usf]
;DaGw
s;/L
k|fKt
ePsf]
s}lkmot
Page 146 of 158
$= C0f lnPsf]÷lwtf] lbPsf] eP ;f]sf] ljj/0f
qm=;+= C0f÷lwtf]sf]
ljj/0f
lnP÷lbPsf]
gfd / 7]ufgf
sf/0f hDdf
d"No
lkmtf{
ug]{
cjlw
s}lkmot
%= C0f lbPsf] jf c?af6 lwtf] lnPsf] eP ;f] sf] ljj/0f
qm=;+= C0f lwtf]sf]
ljj/0f
C0f lbPsf]
lwtf] lnPsf]
gfd / 7]ufgf
sf/0f hDdf
d"No
lkmtf{ ug]{
cjlw
s}lkmot
;DktL ljj/0f ebf{ 5'§} kfgf yk ug{ ;lsg]5 . ;DktL ljj/0f k|dfl0ft x'g] sfuhft
;+nUg ug'{kg]{5 .
d}n] hfg] a'e]m;Dd dfly n]lvP adf]lhdsf] ljj/0f 7Ls 5 . km/s kg]{ 5}g egL b:tvt ug]{M–
ldltM– gfd / kbM–
Page 147 of 158
cg';"rL–@!
-ljlgod !@^ sf] pk–ljlgod -!_ ;Fu ;DalGwt_ k|fljlws lzIff
tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\ sd{rf/Lsf] kl/jf/sf ;b:osf]
k]zf÷Joj;fosf] ljj/0f
================= dxfzfvf ÷sfof{no
!= sd{rf/Lsf] gfd, y/ M ================================= ;Ít] g+=M ============
kbM >0fLM
;]jfM ;d"x÷pk;d"xM
@= 7ufgfM
:yfoL c:yfoL
c~rnM– lhNnfM– c~rnM– lhNnfM–
ufp÷gu/M– jf8{ gDj/M– ufpF÷gu/M– jf8{ gDj/M–
ufp÷6f]nM– Ans gDj/M– UffpF÷6f]nM– Ans gDj/M–
6]lnkmf]g gDa/M 6]lnkmf]g gDa/M
Od]nM Od]nM
#= klt÷kTgLsf]M
klt kTgL
gfdM pd]/M gfdM pd]/M
k]zfM k]zfM
sfo{/t kbM sfo{/t kbM
lgo'lQm ldltM lgo'lQm ldltM
cjsfz x'g] ldltM cjsfz x'g] ldltM
sfof{nosf] gfdM sfof{nosf] gfdM
$= 5f]/f÷5f]/Lsf]M
5f]/f 5f]/L
gfdM pd]/M gfd M
pd]/ M
k]zfM k]zfM
sfo{/t kbM sfo{/t kbM
lgo'lQm ldltM lgo'lQm ldltM
cjsfz x'g] ldltM cjsfz x'g] ldltM
sfof{nosf] gfdM sfof{nosf] gfdM
%= afa'÷cfdfsf]M
afj' cfdf
gfdM pd]/M gfdM pd]/M
k]zfM k]zfM
sfo{/t kbM sfo{/t kbM
lgo'lQm ldltM lgo'lQm ldltM
cjsfz x'g] ldltM cjsfz x'g] ldltM
sfof{nosf] gfdM sfof{nosf] gfdM
Page 148 of 158
-ljjflxt dlxnf sd{rf/Lsf] xsdf_
^= ;f;"÷;;"/fsfM]
;f;" ;;"/f
gfdM pd]/M gfdM pd]/M
k]zfM k]zfM
sfo{/t kbM sfo{/t kbM
lgo'lQm ldltM lgo'lQm ldltM
cjsfz x'g] ldltM cjsfz x'g] ldltM
sfof{nosf] gfdM sfof{nosf] gfdM
ldltM
=========================
sd{rf/Lsf] b:tvt
gf]6 M 5f]/f5f]/L afa'cfdf ;f;" ;;'/fsf] 5'§5"§} k]zf Joj;fo eP ;f] o; cg';"rLsf] 9fFrf ad]flhd
cnu cnu ljj/0f eg'{ kg5]{ .
Page 149 of 158
cg';"rL–@@
-ljlgod !%# sf] pk–ljlgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\
;hfoFsf] cfb]z jf lg0f{o kmf/fd
>L=======================================================================================================
= sfof{nosf >L=======================================================================================n]
u/]sf] ;hfosf]
lg0f{o÷cfb]z
>L==============================================================================sfof{nosf >L=============
===================n]==================================hfFra'em ubf{÷ u/fpFbf==============
========================b]lvg cfPsfn] ]lgh >L===========================================================;+u
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\ sd{rf/L ;jf zt{ ;'ljwf ;DaGwL
ljlgodfjnL, @)^( sf] ljlgod =======adflhd====================================lbgsf]
Dofb lbO{ ;kmfO{ dfu ul/Psf]df lghn] kz] u/]sf] ;kmfO{sf] Joxf]/f,
;a"b================================================================sf/0faf6 ;Gtf]ifhgs b]lvPg .
t;y{ k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\ sd{rf/L ;]jf zt{ tyf ;'ljwf
;DaGwL ljlgodfjnL, =======sf] ======================= adflhdsf] s;"/df ljlgod ======
sf] v08=========================adf]lhdsf] ;hfoF lghnfO{ lsg gug{] < ;f] ug'{ gkg{] s'g}
;a"b k|df0f jf sf/0f sxL eP================leq :ki6Ls/0f kz] ug'{ egL ljlgod =====
adflhdsf] :ki6Ls/0f dfu ul/Psfdf lghn]======================================================
=============================================== egL :ki6Ls/0f kz] ;Íng ePsf sfuhft
a'lemPsf] ;a"b k|df0f / kz] u/]sf] blvof] . o; ;DaGwdf ePsf] :ki6Ls/0f pk/ ;dt]
ljrf/ ubf{====================================;a"b k|df0faf6 lgh >L============================
=n] ljlgodfjnLsf] ljlgod========================adflhdsf] s;"/ u/]sf] blvPsfn]] ] lgh
>L=======================================pk/ k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\
sd{rf/L ;]jf zt{ ;'ljwf ;DaGwL ljlgodfjnL, =====sf]] ljlgod ====== sf] v08
==========adflhd ;hfo lbg] lg0f{o cfbz] ul/Psf] 5 . of] cfb]zdf lrQ ga'emdf ljlgod
====== sf] v08 -s_ sf] Dofbleq ========== ;dIf k'g/fjbg lbg ;lsg5] .
b:tvtM– ldltM–
Page 150 of 158
cg';"rL–@#
-ljlgod !^( sf] pk–ljlgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\
;jf]{Ts[i6÷pTs[i6 k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd k'/:sf/
>L ========================================
=========================================
==========================================
tkfO{n] k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\sf] ;]jfsf] =============== kbsf
/xL ================================= sfo{ u/]jfkt k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\n] tkfO{nfO{
cfly{s jif{ =======sf] ;jf]{Ts[i6÷pTs[i6 k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tflnd kl/ifb\ ;]jf
k'/:sf/ k|bfg u/]sf] 5 . eljiodf klg tkfO{af6 k|fljlws lzIff tyf Jofj;flos tfnLd kl/ifb\n]
ljlzi6 of]ubfgsf] ck]Iff u/]sf] 5' .
;b:o–;lrj pkfWoIf cWoIf
Page 151 of 158
cg';"rL–@$
kl/lzi6 -s_
-ljlgod !&! sf] pk–ljlgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
sd{rf/Lsf] jo lQms ljj/0f -l;6/]fn _
lgbl]{ zsfM–
-!_ pd]/ v'nsf] zlIfs k|df0fkqdf pNnv] ePsf] hGd ldlt nVg] .
-@_ o; cl3 ;/sf/L ;]jfdf jf gkfn ;/sf/sf] k"0f{ jf cf+lzs :jfldTj ePsf]
;+:yfdf /xL :yfoL kbdf sfd u/]sf] eP ;f] sf] ljj/0f :ki6;Fu pNnv] u/L tt;DaGwL
sfuhftsf] k|dfl0ft k|ltlnlk kz] ug{] .
-#_ z}lIfs of]Uotf / gful/stfsf] k|df0fkqsf k|ltlnlkx¿ kz] ug{] .
sd{rf/Lsf] gfdM–
;Ít] g+= -k|zf;g zfvfn] eg_]
Page 152 of 158
kl/lzi6 -v_
-s_ sd{rf/Lsf] j}olQms ljj/0f
sd{rf/Lsf] ;Í]t g+=M
kmf]6f]
! gfd y/M @ :yfoL 7]ufgfM
# hGdldltM o c:yfoL 7]ufgfM
% of]UotfM ^ afh]sf] gfdM
& cg'ejM * afa'sf] gfdM
( ;'? lgo'lQm ldltM !) cfdfsf] gfdM
!! ;]jf cjlw klRr; jif{ k'Ug] ldltM– !@ cG7fpGg jif{ pd]/ k'Ug] ldltM–
!# lgo'lQm, ;?jf, sfh, a9'jf, tfnLdM !$ ;]jf, >]0fL, ;d"x / kbM
kb sfof{no s}lkmot
!% ljefuLo ;hfo kfPsf] ePM lsl;d ldlt k'ms'jf x'g]÷ePsf] ldlt !^ kbf]Gglt ePsf] ePM kb >]0fL ldlt
Page 153 of 158
kl/lzi6 -u_
-v_ sd{rf/Lsf] kfl/jfl/s ljj/0f
================================================================ ljefu÷sfof{no
!= sd{rf/Lsf] gfd, y/M ============================== ;Ít] g+=M =======================
@= 7ufgf :yfoL M======================================== c:yfoL
c~rnM– c~rnM–
lhNnfM– lhNnfM–
ufpF÷gu/M– ufpF÷gu/M–
jf8{ gDj/M– jf8{ gDj/M–
ufpF÷6fnM– ufpF÷6fnM–
Ans gDj/M–M ======================== Ans gDj/M–M ========================
6]lnkmfg] gDa/M 6]lnkmfg] gDa/M
Od]nM Od]nM
#= klt÷kTgLsf] gfd M ================================== pd]/ M ===================
k]zfM sfof{nosf] gfdM
sfo{/t kbM lgo'lQm ldltM
cjsfz x'g] ldltM
$= 5f]/f÷5f]/Lsf] gfdM -s_ ===================================== pd]/ M===================
kzfM sfof{nosf] gfdM
sfo{/t kbM lgo'lQm ldltM
cjsfz x'g] ldltM
-v_ ==================================== pd]/ M ====================
-u_ ==================================== pd]/ M ====================
-3_ =================================== pd]/ M ====================
%= afa'sf] gfd M ==================================== pd]/ M ===================
kzfM sfof{nosf] gfdM
sfo{/t kbM lgo'lQm ldltM
cjsfz x'g] ldltM
Page 154 of 158
^= cfdfsf] gfdM ========================================= pd]/ M ===================
kzfM sfof{nosf] gfdM
sfo{/t kbM lgo'lQm ldltM
cjsfz x'g] ldltM
-ljjflxt dlxnf sd{rf/Lsf] xsdf_
&= ;;"/fsf] gfd y/ M ===================================== pd]/ M===================
kzfM sfof{nosf] gfdM
sfo{/t kbM lgo'lQm ldltM
cjsfz x'g] ldltM
*= ;f;"sf] gfd y/ ===================================== pd]/ M====================
ldlt M
sd{rf/Lsf] b:tvtM
l;kmfl/; ug{] clwsf/Lsf] b:tvtM ljefu÷sfof{noM
Page 155 of 158
sd{rf/Lsf] ;f+s]lts gDa/
kl/lzi6 -3_
-u_ OR5fOPsf] JolQmsf] ljj/0f
sd{rf/Lsf] kmf]6f] OR5fOPsf] JolQmsf] kmf]6f]
OR5fOPsf] JolQmsf] n]vfTds jf
/]vfTds ;xL5fk ====================
-kmf]6f]df ;d]t kg]{ u/L_
OR5fOPsf] JolQmsf] gfd y/ ======================================= sd{rf/L;+usf] gftf
===================================================
OR5fpg] sd{rf/Lsf] gfd, y/ ====================================== b:tvt ========= kb
====================================== ;Í]t g+= =======
7]ufgf =======================================
OR5fpg] sd{rf/Ln] d]/f] ;fd'Gg] ;xL5fk u/]sf] 7Ls ;fFrf] xf] egL b:tvt ug]{ sfof{no k|d'vsf]
gfd ============================================== b:tvt ======================= kb
================================================
sfof{nosf] 5fk =============================== ldlt =========================
sd{rf/Lsf] cf}+7fsf] 5fk OR5fOPsf] JolQmsf] cf}+7fsf] 5fk
b|i6JoM OR5fOPsf] JolQmsf] kmf]6f]df klg sfof{no k|d'vsf] b:tvt x'g' clgjfo{ 5 .
bf jf bf jf
Page 156 of 158
kl/lzi6 -ª_
#= sd{rf/L ;]jf ;DaGwL k"j{ cg'ej
o; cl3 ;/sf/L ;]jfdf jf gkfn ;/sf/sf] k"0f{ jf cf+l+zs :jfldTj /x]sf] ;+:yfdf /xL :yfoL
kbdf sfd u/]sf] eP ;fsf] ljj/0fM–
sfof{nosf] gfdM–
kbM–
>]0fLM–
lgo'lQm ldltM–
5f8]] ]sf] ldltM–
;fnM dlxgfM utM]
dfly nlvPsf] ljj/0f 7Ls 5 . ;jfsf] lgldQ cofUo x'g] u/L dnfO{ s'g}
;hfo ePsf] 5g} . s'g} s'/f e'm§f] nlvPsf] jf hfgfhfgL ;fFrf] s'/f bjfpg] n'sfpg]
p2Zon] nlvPsf] 7x/] sfg"g adflhd ;hfo :jLsf/ ug5' egL ;xL5fk ug{] M–
sd{rf/Lsf] k|dfl0ft ug{] sfof{no
b:tvtM– k|d'vsf] b:tvtM–
-a'9L cfnfsf] 5fk_ sfof{nosf] 5fk
bfof afofF
Page 157 of 158
;]jfsf] ljj/0f
sd{rf/Lsf] gfdM–
;Í]t g+=M–
qmd ;+Vof
)!
;d"x /
pk–;d"x
)@
kbsf] gfd
)#
>]0fL
)$
sfof{nosf] gfd
)%
gofF lgo'lQm
a9'jf
)^
gofF lgo'lQm
jf kbf]Ggltsf]
lg0f{o ldlt
)&
tna
)*
eQf
)(
lstfj btf{ kfgf g+=-
k|zf;g zfvfn] eg]{_
!)
s}lkmot
!!
kmf/fd g+=M– )#
z}lIfs of]Uotf, tfnLd, ;]ldgf/ ;Dd]ng
-P;=Pn=;L= jf ;f] ;/xblv, :gfts, :gftsfQ] / tyf pRrtd pkflw;Dd_
sd{rf/Lsf] gfdM–
;Í]t g+=M–
qm=;++ z}lIfs pkflw cWoogsf] ljifo cWoog cjlw pQL0f{ >]0fL lzIf0f ;+:yf tfnLd ;]ldgf/ jf ;Dd]ngsf] ljj/0f s}lkmot
b]lv ;Dd gfd 7]ufgf cjlw ;+:yfsf] gfd 7]ufgf
)! )@ )# )$ )% )^ )& )* )( !) !!
k|zf;g zfvfn] k|ofu] ug]{
!= sd{rf/Lsf] ;Í]t g+=M–
@= cG7fpGg jif{ pd]/ k'Ug] ldltM–
#= ;]jf cjlw klRr; jif{ k"/f x'g] ldltM–
k|zf;g ljefu÷zfvf k|d'v
b:tvtM–
sfof{nosf] 5fkM–
kmf/fd g+=M–)@
कममचािी सेवा, शर्म र्था सुझवधा सम्बन्धी
झवझनयमावली, २०६९
Page 158 of 158
kmf/fd g+=M– )$
k|z+;f kq jf kbs ;DaGwL ljj/0f
sd{rf/Lsf] gfdM–
;Í]t g++M–
qmd ;+Vof
)!
lje"if0f÷k|z+;fkq÷kbs
)@
k|fKt ldlt
)#
lje"if0f÷k|z+;fkq÷ kbs
kfPsf] sf/0f
)$
;x'lnot
)%
kmf/fd g+=M– )%
ljefuLo ;hfosf] ljj/0f
sd{rf/Lsf] gfdM–
;Í]t g+=M–
qm=;+=
)!
s;"/÷;hfosf]
k|sf/
)@
;hfosf] cfb]z
ldlt
)#
k'g/fj]bgsf] s}lkmot
)^
7x/
)$
ldlt
)%