DERSLİK 9-AZ NEW · HEYDƏR ƏLİYEV AZƏRBAYCAN XALQININ ÜMUMMİLLİ LİDERİ Elmi redaktor:...
Transcript of DERSLİK 9-AZ NEW · HEYDƏR ƏLİYEV AZƏRBAYCAN XALQININ ÜMUMMİLLİ LİDERİ Elmi redaktor:...
999999999TƏSVİRİ İNCƏSƏNƏT
KƏMALƏCƏFƏRZADƏ
Ümumtəhsilməktəblərinin9-cusinfiüçün“Təsviriincəsənət”fənniüzrə
DƏRSLİK
AzərbaycanRespublikasıTəhsilNazirliyinin03.06.2016-cıiltarixli369№-liəmriilətəsdiqolunmuşdur.
© Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi – 2016
Müəlliflikhüquqlarıqorunur.Xüsusiicazəolmadanbunəşrivəyaxudonunhərhansıhissəsiniyenidənçapetdirmək,surətiniçıxarmaq,
elektroninformasiyavasitələriiləyaymaqqanunaziddir.
“Yaz nəşriyyatı” MMC
Dərslikləbağlırəy,iradvətəkliflə[email protected]ə[email protected]ünvanlaragöndərilməsixahişolunur.
Əməkdaşlığınızüçünəvvəlcədəntəşəkküredirik!
HEYDƏR ƏLİYEVAZƏRBAYCAN XALQININ ÜMUMMİLLİ LİDERİ
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ DÖVLƏT HİMNİ
Üzeyir Hacıbəylinin,
Əhməd Cavadındır.
Azərbaycan! Azərbaycan!Ey qəhrəman övladın şanlı Vətəni!Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız!Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz!Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa!Minlərlə can qurban oldu!Sinən hərbə meydan oldu!Hüququndan keçən əsgərHərə bir qəhrəman oldu!
Sən olasan gülüstan,Sənə hər an can qurban!Sənə min bir məhəbbətSinəmdə tutmuş məkan!
Namusunu hifz etməyə,Bayrağını yüksəltməyəCümlə gənclər müştaqdır!Şanlı Vətən! Şanlı Vətən!Azərbaycan! Azərbaycan!
Musiqisi
sözləri
HEYDƏR ƏLİYEVAZƏRBAYCAN XALQININ ÜMUMMİLLİ LİDERİ
Elmi redaktor: R.Әliquliyev, АМЕА-nın həqiqi üzvü, t.е.d., professor
Bədii redaktor: T.MəlikovTexniki redaktor: Z.İsayevKompüter tərtibatçısı: T.Məlikov
Ofset kağızı. Qarnituru: məktəb və arial. Ofset çapı.
İnformatika – 7. Ümumtəhsil məktəbləri üçün dərslik.
R.Mahmudzadə, İ.Sadıqov, N.İsayeva. Bakı. “Yaznəşr”, 2016, 96 səh.
Müəlliflik hüquqları qorunur. Xüsusi icazə olmadan bu nəşri və yaxud onun hər
hansı hissəsini yenidən çap etdirmək, surətini çıxarmaq, elektron informasiya
vasitələri ilə yaymaq qanuna ziddir.
© Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi – 2016
Dərsliklə bağlı rəy, irad və təkliflərin və [email protected] e-mail ünvanlarına göndərilməsi xahiş olunur. Öncədən təşəkkür edirik!
Dil redaktoru: S.Hüseynov
Korrektor: Rəssamlar: M.Hüseynov, E.Məmmədov
1Kağız formatı 70ґ100 /1 . 6
Fiziki çap vərəqi 6. Tiraj 49 500. Pulsuz.
A.Məsimov
İÇİNDƏKİLƏR
1. XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
1-2. PolSezann:kompozisiya,formavərəng 8
3-4. PabloPikasso:fərqliüslublardaişləyənrəssam 13
5. VasiliKandinski:abstraktsənətdəaxtarışlar 21
6. HenriSpenserMur:heykəltəraşlıqdatəbiətfəlsəfəsi 27
7. PolKli:rəngkarlıqdaxətlərinhərəkəti 31
8. NaumQabo:heykəltəraşlıqdaxətlərinhəndəsəsi 35
9-10. SalvadorDali:dahininsürrealistkainatı 39
11. XuanMiro:realizmdənrəmzlərə 44
12. AlbertoCakometti:heykəlinzərifsilueti 49
2. AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ
13. MikayılUseynov:memarlıqdakonstruktivizminprinsipləri 58
14. MircavadMircavadov:miqyas,rəngvəforma 63
15. ÖmərEldarov:gözəllikvəharmoniya 67
16. TahirSalahov:neftmövzusu 71
17. FazilNəcəfov:insantəsvirindəformaaxtarışları 75
18. ArifHüseynov:Azərbaycannağılı 79
19. FərhadXəlilov:Abşeronmotivləri 83
20. SakitMəmmədov:klassikvəmüasirüslubunsintezi 86
3. ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI
21. Rəssamvəteatrsənəti 94
22. Rəsməsərindənfotoşəkləqədər 100
23. Fotoqrafiyavəkompüter 106
24. Rəssamvəkinosənəti 110
25. Animasiyasənəti 116
26. Karikaturavəşarj:şəkilliəhvalatlar 122
27. Televiziya:rəssamvəekran 129
D Ə R S L İ K L Ə T A N I Ş L I Q
Dərslikdəkimövzularüzrətəlimmateriallarıaşağıdakıardıcıl-lıqlaverilmişdir:
1. “İncəsənət haqqında dialoq”və“Xatırlayın” –mövzuyama-raqoyadansual,şəkil,anlayışlarınçıxarılmasıəvvəllərqaza-nılmışbiliklərəəsaslanırvəaktivfəaliyyətəcəlbedir.
2. “Tanış olun” –tədrismaterialıüzərindəmüstəqilişvəmüza-kirəüçünverilənməzmun.Buradatəsvirisənətintarixi,onuncəmiyyətdəroluhaqqındaməlumatlar,müxtəlifsxemvəcəd-vəllərəksolunur.
3. “Görkəmli sənətkarlar” –Azərbaycanınvədünyanıngörkəmlitəsvirisənətxadimlərininhəyatvəyaradıcılığıilətanışlıq.
4. “Təsviri sənət qalereyası” –estetikmünasibətbildirməküçünAzərbaycanvədünyarəssamlarınınqrafika,rəngkarlıq,hey-kəltəraşlıqvədekorativ-tətbiqisənətəsərlərindənnümunələr.
5. “Düşünün və izah edin” –məzmununmənimsənilməsinəxid-mətgöstərənvətəfəkkürüfəallaşdırmaqüçündüşünməyəvəizahetməyəvadaredənzərurimüzakirəsualları,fikirlər.
6. “Bu maraqlıdır” və “Bilirsinizmi?” –mövzuiləbağlı,habelədünyagörüşünügenişləndirməyəxidmətedənmaraqlıfaktlarvəhadisələrözəksinitapır.
7. “Sənətkar məsləhəti” –yeniüsulvəvasitələrə,təcrübivəya-radıcıtapşırıqlardaəməledilməsivacibsayılanqaydalaradairtövsiyələr.
8. “Sərbəst iş üçün tapşırıqlar” –mövzuiləbağlınəzərivətəc-rübitapşırıqlar;yeniqazanılmışbacarıqlarıntətbiqi,onlarınizahıvərəsminçəkilməsinəyardımedəntəsvirardıcıllığı.
9. “Müəyyən edin”və“Yaradıcı fəaliyyət” –maraqvəbacarığagörəseçimimkanıverəntapşırıqlar.
10. “Özünüzü yoxlayın”və“Ümumiləşdirici tapşırıqlar” –özü-nüqiymətləndirmə və qazanılmış nəticələri ümumiləşdirməkməqsədiləverilənsualvətapşırıqlar.
XX əsrin təsviri sənəti bir sıra cərəyan və üslublar əsasında inkişaf etmişdir: fovizm, kubizm, abstraksionizm, sürrealizm…
Lakin heç bir cərəyan bir-birindən yaranmamış, heç biri yenisinin formalaşmasına səbəb olmamış, heç biri təsviri
sənəti bütövlükdə əhatə etməmişdir. Hər bir cərəyanın taleyi müxtəlif olsa da, onlar yalnız bir-birinə qarşılıqlı təsir
göstərməklə XX əsr təsviri sənətinin tarixini yaratmışdır.
XX ƏSRİNTƏSVİRİ SƏNƏTİ 111
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 8
Təsviri sənət qalereyası
POL SEZANN: KOMPOZİSİYA, FORMA və RƏNG
Tanış olunXXəsr təsviri sənətininəsassəciyyəvixüsusiyyətləri rəssamaxta-
rışlarının çoxşaxəli və ziddiyyətli olması idi.Yeni forma və obraz ax-tarışları ilə seçilən fransız rəssamı Pol Sezann postimpressionizmingörkəmlinümayəndələrindənbiridir.O,impressionistlərinsərgilərindəiştiraketmiş,onlarıntəsvirüslububdançoxşeyöyrənmişdir.Lakinim-pressionistlərdənfərqliolaraqSezanntəsvirlərəümumiləşdiricixarak-terverməyəsəygöstərirdi.
“Şaftalılar və armudlar”. 1880-ci illərin sonu.A.S.Puşkin adına Dövlət Təsviri Sənət Muzeyi. Moskva, Rusiya
“Marna sahili”. 1888. Ermitaj. Sankt-Peterburq, Rusiya
1Təmiz rəng–rəngdairəsindəkibütünəsasrənglərvəonlarınçalarları.
Sezannmənzərələr,portretlər,müxtəlifhəyatsəhnələriçəkirdi.Lakinonunyaradıcılıqprinsiplərinatürmortlardadahadolğunəksolunmuşdur.Rəssamsabitkompozisiyadakıtəmiz rəng1 ardıcıllığınınköməyiilətəbiə-tin əzəmətini və onun formalarının üzvi bütövlüyünü aydınlaşdırmağaçalışırdı.
Postimpressionistlərinyaradıcılığındafərqlixüsusiyyətlərhansılaridi?Postimpressionizmcərəyanınahansıməşhurrəssamlarıaidedirlər?
Pol Sezannın əsərlərində rəngin təravəti, formaların ümumiliyi
Nəyəgörəpostimpressionistrəssamlarözəsərlərindəhərbirdetalıre-allıqdakıkimideyil,ümumiləşdirərəkverməyiüstüntuturdular?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
1-2
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 9
POL SEZANN: KOMPOZİSİYA, FORMA və RƏNG
ROMANTİK DÖVR (1860–1872)Sezannın erkən yaradıcılığında tünd,
dolğunqararənglərüstünlüktəşkiledirdi.Rəssamözduyğu,hissvəbədbinfikirləriniifadəetməyəcəhdgöstərirdi. İlkzaman-larSezannrəng,işıq,formavəyaxmalarlamükəmməlişləyəbilmədiyiüçünfikirlərinisonaqədərifadəetməkdəçətinlikçəkir-di.Onunhəminvaxtlaryaratdığıəsərlər-dədeformasiyayauğramışfiqurlarqeyri-sabittarazlığıiləfərqlənirdi.
“Piano çalan qız”. 1868. Rəssamın bacısı Mari və anasının portreti. Ermitaj. Sankt-Peterburq, Rusiya
PolSezannyaradıcılığınıbirneçəmərhələyəbölməkolar.
İMPRESSİONİST DÖVR(1872–1879)BudövrdəSezannimpressionistlərin
yaradıcılığıilətanışolur,onunəsərlərin-dərəngintəravəti,keçidlərinyumşaqlığıhissolunur.Budövrüçünişıq-havamü-hitinin zərif keçidi və daha işıqlı rəngqammasıxarakterikdir.Onunyaradıcı-lığındamənzərəvəçiçəklinatürmortlarəsasjanraçevrilir.Əşyalarınyerləşməsibaxımındanəsərlərdəhələqəlizdeyil.Onlardarəssamınözbənzərsizrəngça-larlarını – tünd göyümtül-mavi və sa-rımtıl-narıncınınuyğunluğunugörməkmümkündür.
KONSTRUKTİV DÖVR(1879–1888)Sezannyaradıcılığınınkamilliyi ilə
seçilənbudövrsənətkarlıqzirvəsiolubiri formaların və ciddi kompozisiyala-rın harmonik uyğunluğu ilə fərqlənir.Bu onun rəngkarlığın dahi qurucula-rından biri olmasını şərtləndirmişdir.Sezannözəsərlərindəhəndəsiformalar-dandahaçoxistifadəedirvəharmoni-yanınməğzinivurğulayırdı.
“Alma, şaftalı, armud və üzüm”. 1879–1880. Ermitaj. Sankt-Peterburq, Rusiya
“Vazada gül dəs tə si”. 1873–1875. Ermi-taj. Sankt- Peterburq, Rusiya
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 10
POL SEZANN: KOMPOZİSİYA, FORMA və RƏNG
“Parça və bardaq ilə natürmort”. Təxminən 1899-cu il. Ermitaj.
Sankt-Peterburq, Rusiya
SİNTETİK DÖVR(1888–1899)Bu dövrdə mənzərə və natür-
mortonuuydurmasüjetlərdəndahaçox cəlb edirdi. Sezannın natür-mortları qəlizliyi, müxtəlifölçülüləvazimatvəmeyvələrləyüklənmə-siilədiqqətçəkir.
“Mavi mənzərə”. 1900.Ermitaj, Sankt-Peterburq, Rusiya
ÖZ-ÖZÜNƏ ƏMƏLƏ GƏLƏNRƏNGKARLIQ DÖVRÜ(1900-cü illər)Bu dövrdə rəssamın əsərləri-
nin kompozisiyası əvvəlcədən dü-şünülmür,bilavasitə işprosesindəöz-özünəpeydaolur.Rəssamıncə-sarətlisərtpalitrasındalirikçalar-largörünməyəbaşlayır.
Rəssamınöznatürmortlarındaistifadəetdiyiəşyalarnəqeyri-adi,nədətəmtə-raqlıidi.Zinət,bəzəkəşyaları,zərifipəkonucəlbetmirdi.Odahaçoxmeyvə,tərəvəz,qab-qacaqçəkirdi.PolSezannnatürmortjanrındatəxminən200əsəryaratmışdır.
FransatəsvirisənətininXIXəsrinəsasjanrıolanmənzərədəntədricənimtinaedərəknatürmortakeçməsində,heçşübhəsiz,Sezannınböyükroluolmuşdur.
Bilirsinizmi?
Sezanndünyanıyeniləşdirməyi arzulayırdı.Rəssamı ətrafmühitindinamikası,atmosferdərəngindəyişkənliyi,məkanplanlarımaraqlan-dırmırdı. Əsərlərində dəqiq düzxətlərə az rast gəlinir: onlar gah qat-lanır,gahdaəyilir.Sezannınboyalarıüçrəngin–yaşıl,mavi,noxudu(oxra)vəeləcədəbəyazrənglərinuyarlığıdır.
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 11
POL SEZANN: KOMPOZİSİYA, FORMA və RƏNG
Pol Sezann(fr. Paul Cézanne)Həyat xronologiyası
Yaşadığı illər
Doğulduğu yer
Təhsili
Üslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
Müdrik fikirləri
19.01.1839–22.10.1906
Eks-an-Provans,CənubiFransa
Eks-an-Provansdabələdiyyərəssamlıqməktəbi(1858–1860),ParisdəSüisAkademiyası(1861)
postimpressionizm;rəngkarlıq
mənzərə,natürmort,portret
“ViktorŞokeninportreti”(1875),“Küçəboyuncaev-lər”(1881),“Estakkörfəzi” (1886),“Qırmızı jiletlioğlan”(təxminən1890),“Kartoynayanlar” (1890–1892), “İri şamağacı” (1892–1896), “Sent-Viktuardağı”(1902–1904)vəs.Nə xətlər, nə də formalar mövcuddur, yalnız ziddiyyətlər var. Bu ziddiyyətlər qara və ağ deyil, rəng duyumu ilə əmələ gəlir. Forma çalarların dəqiq nisbəti ilə yaranır. Çalarlar harmonik və ardıcıl düzüldükdə əsər öz-özünə yaranır.
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
PolSezannınyaradıcılığıhaqqındasayt:http://paulcezanne.tumblr.com/
Sezannözününoxşardüzbucaqlıyaxmasiste-miniicadetmişdi:yaxmalövhənindiaqonalıüzrəyuxarısağküncdənaşağısolküncəenirvəbütünkətanıbürüyürdü.Zamankeçdikcəo,yaxmanınistiqamətinitəkcəmüxtəlifəsərlərdədeyil,həmdə eyni əsərin müxtəlif hissələrində dəyişirdi.Ammahərsahəniniçindəyaxmanıneyniformanısaxlamasınavəeyniparalelistiqamətdəyayılma-sınaciddidiqqətyetirirdi.Yaxmanınbucürya-yılmasıSezannrəngkarlığınaparça,həttaxalçasəthiiləoxşarlıq,“Medanqəsri”kimiəsərlərəisəritmikhərəkəthissibəxşedir.
Bu maraqlıdır
“Medan qəsri”. 1881.Kunsthauz muzeyi. Sürix, İsveçrə
Pol Sezanndan fərqli olaraq postimpressionist üslubunda fəaliyyət göstərən hansı rəssam özünəməxsus yaxma sistemi yaratmışdı? O öz əsərlərində bunu necə əks etdirirdi?
Düşünün və izah edin
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 12
POL SEZANN: KOMPOZİSİYA, FORMA və RƏNG
3. P.Sezannınyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdimedin.
1. Karandaşla eskiz 2. Rəngləmə
Müəyyən edin1. P.Sezannınmüxtəlifyaradıcılıqdövrlərininəsasxüsusiyyətlərihan-
sılardır?
Yaradıcı fəaliyyət2. P.Sezannınnatürmortlarındanbirinitəkrarlamağaçalışın.
Sənətkar məsləhətiSezannınəsərinitəkrarlayarkənəvvəlcəonunsadəkarandaşlaeskiziniçəkin.Masa,stulvəqatlanmışparçanınyerlərinimüəyyənedin.Meyvəvəbardağırəngləyərkəntəmizrənglərdənistifadəedin.
Təchizat: pastel təbaşirlər, quaş, akvarel
3 P.Sezannınəsərləriimpressionistlərinəsərlərindənnəiləfərqlənir?3 TəsvirisənətininkişafındaP.Sezannınrolunədənibarətdir?
Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
Özünüzü yoxlayın
2Kubizm(fr. cubisme,cube–kub)–XXəsrinəvvəllərindəilknəhəngformalistcərəyan.Klassikincəsənətinböhrankeçirməsikubizminyaranmasınışərtləndirmişdi.Rəssamlarnaturanınəsasınısadəhəndəsiformalarıntəşkiletdiyiniəsasgötürürdülər.
Rəngkarlığa özünəməxsus baxış Sezannı müasirlərindən fərqlən-dirdi.O,XIXəsrinsonunaxasolanimpressionizmüslubuiləXXəsrinəvvəllərininyenibədiiistiqaməti–kubizm2arasındakörpüsaldı.Təsvi-risənətdəyeniliyinəsasınıqoyanSezannınrolugələcəknəsillərtərəfin-dənlayiqincəqiymətləndirildi.
PolSezanntəkcədahikompozisiyadeyil,həmdəböyükkoloritustasıidi.KlassisizmvəromantizmənənələriniəsasgötürənSezannonlarıtamqovuşdurmaqlabütövbirdövrübaşavurdu.Sonrakınəsillərbuhəqiqətietirafetdilərki,Sezannsənətaləmindəyeniyolaçmışdır.
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 13
“Yelpikli xanım”. 1907. Dövlət Ermitaj Muzeyi. Sankt-Peterburq, Rusiya
“Masada çörək və meyvə qabı”. 1909. Bazel Təsviri Sənət Muze-yinin kolleksiyası. İsveçrə
“Kraliça İzabo”. 1909. A.S.Puş-kin adına Dövlət Təsviri Sənət Muzeyi. Moskva, Rusiya
Təsviri sənət qalereyası
Tanış olunDünyanıhəndəsifiqurformalarıvasitəsilədərkedənprimitivizm,əs-
lində,eləkubizmdir.BucərəyanınmənbəyiözəksiniyalnızPolSezannınrəngkarlıqəsərlərindətapmamışdır.Kubizminənməşhurnümayəndələ-rindənbiridünyaşöhrətliPabloPikassodur.O,müxtəlifhəndəsiforma-larınbirləşməsindəntamamiləyenivəqeyri-adisənətəsərləriyaradırdı.
PabloPikassonunyaradıcılığıçoxzəngindir.O,dünyatəsvirisənəttarixinəkubizminyaradıcısıkimidaxilolsada,kubizmonunyaradıcılı-ğındakıdövrlərdənbirini(onilini)təşkiledir.
Primitivizmüslubundayaradılanəsərlərhaqqındanədeməkolar?Bucərəyanınəsasideyasınədənibarətidi?
Pikassonun əsərlərində sadə həndəsi formalar
İncəsənətə dair dialoq
Əşyalarınformalarınındəyişdirilməsi,onlarınsadələşdirilməsi,müx-təlifhəndəsifiqurlardantəşkilolunmasıhansıüslubaişarədir?
Xatırlayın
PABLO PİKASSO: FƏRQLİ ÜSLUBLARDA İŞLƏYƏN RƏSSAM3-4
Təsvirisənətineləbirjanrıyoxdurki,Pikassooradaözünüsınamasın.Onunəsərlərininrəngkarlıqjanrlarınabölünməsitamamiləşərtidir.Rəs-samınəsərlərijanragörədeyil,onunyaradıcılığınınbuvəyadigərmər-hələsinimüəyyənedənüslubvərənglərinüstünlüyünəgörəfərqlənir.
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 14
PABLO PİKASSO: FƏRQLİ ÜSLUBLARDA İŞLƏYƏN RƏSSAM
ERKƏN İLLƏR (1889–1901)Balaca Pablo artıq üç yaşından
rəsmçəkməyəhəvəsgöstərməyəbaş-layır. “Sarı pikador” Pikassonunöküz döyüşünün təəssüratı altındayağlıboya ilə çəkdiyi ilk rəsmlərin-dənbirihesabedilir.
MAVİ DÖVR (1901–1904)1901-ci ilin payızındaPikasso öz
fərdi üslubuna doğru sıçrayış edir.Həminvaxtadəko,impressionistlərinistedadlışagirdivətəqlidçisiolmuş-dur.1901-ciildənmavidövrbaşlayır.
“Ana və uşaq”. 1901 (20 ya şında). Foqqa Mu ze yi, Harvard İncəsənət Mu zeyi. ABŞ
“Sarı pikador”. 1889 (8 yaşında). Rəssa-mın oğlu Klod Pikasso nun şəxsi kolleksi-yası
“Şar üzərində qızcığaz”. 1905 (24 yaşında). A.S. Puşkin adına Dövlət Təsviri Sənət
Muzeyi. Moskva, Rusiya
ÇƏHRAYI DÖVR (1905–1906)Çəhrayıdövrüçoxzamanhəmdə sirk
dövrüadlandırırlar.Pikassonunyenirəng-karlığının sevimli motivlərindən biri sirkmövzusudur.O,sonsuzsaydaarlekin-təlxəkvəakrobatlarınşəkilləriniçəkmişdir.
ƏnənəviolaraqPikassonunyaradıcılığını11dövrəayırmaqolar:
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 15
PABLO PİKASSO: FƏRQLİ ÜSLUBLARDA İŞLƏYƏN RƏSSAM
AFRİKA DÖVRÜ (1907–1909)BudövrdəPikasso özüüçün arxaik (köh-
nə)Afrikaincəsənətinikəşfedirvəonuözya-radıcılıq üslubuna uyğunlaşdırmaq zərurətinihiss edir. O, təsvir etdiyi əşyaların formasınısadələşdirməyə, onlarımonumental və ifadəlietməyəbaşlayır.Buqısadövrübəzən“sezann-sayağı”adlandırırlar,çünkihəminvaxtlarPi-kasso təsvirdə Sezann metodunu – formalarışar,silindr,konusformasınadəksadələşdirmə-yisınayır.Afrikadövrükubizmin“ixtirasına”gətirib çıxardı. “Avinyon qızları”Pikassonunkubizmüslubundayaradılmışilkəsərisayılır. “Avinyon qızları”. 1907 (26 yaşın-
da). Müasir İncə sənət Muzeyi. Nyu-York, ABŞ
ANALİTİK KUBİZM (1909–1912)Analitik kubizm dövrü rəngkarlığının
fərqli xüsusiyyətlərindən biri – monoxrom-luqdur1. İkincisi,hərbirdetalındəqiq ifadə-sindən imtina etməkdir. Digər fərqləndiricixüsusiyyət – kubizmdə perspektiv və onunqanunlarıyoxa çıxır.Nəyin təsvir edildiyi-niyalnıztək-təkdetallarınəlamətinəəsasənanlamaq olar. Pikasso onları “atribut” ad-landırırdı.Rəssamlardünyanınnecəgörün-düyünüdeyil, necə qurulduğunu öyrənməkvəanaliz–“təhlil”etməkistəyirdilər.
“Mandolinalı qız”. 1910 (29 yaşında). Müasir İncəsənət Muzeyi. Nyu-York, ABŞ
1Monoxrom(yun. – birrəngli)–birrəngləişlənilmiş;birrəngdaşıyan.2Kollaj(fr. collage)–təsvirisənətdəüsulvətexnika.Rəngvəfakturayagörəfərqlənənhərhansıbirsəthüzərinəyapışdırılmışmüxtəlifmateriallar.
SİNTETİK KUBİZM (1912–1917)Kubizmin bu dövrü təsadüfən sintetik
adlandırılmayıb.Pikassoözdekorativkollaj-larını2 yaradaraq onları sanki “sintez edir”.Kompozisiyalarrəngliolurvədekorativləşir.Həmin dövrdə onun tablolarında şriftlər vətək-təkhərflərgörünür.
“Masada meyvələrlə natürmort”. 1915 (34 yaşın-da). Kolumbus İncəsənət Muzeyi. ABŞ
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 16
PABLO PİKASSO: FƏRQLİ ÜSLUBLARDA İŞLƏYƏN RƏSSAM
3Sürrealizm (fr. surrealisme–realizmdənüstün)–XXəsrinbirinciyarısındadünyain-cəsənətindəkibədiiistiqamət.Sürrealizmqəribəliyi,ağılaziddiliyi,ümumiqəbulolun-muş standartlarauğunsuzluğu ilə xarakterizə edilir.Hərəkatın özümüxtəlif olsa da,ümumiməqsəd– şüuraltı yaradıcı qüvvənin azadlığı və ağıl üzərindəüstünlüyündənibarətidi.
“Olqanın kresloda portreti”. 1917 (36 yaşında). Pikasso Muzeyi. Paris, Fransa
KLASSİSİZM DÖVRÜ (1917–1925)Klassisizm Pikassonun həyat və yaradıcılı-
ğındaçoxparlaqvəzəngindövrdür.O,onilər-zində altı rus balet quruluşunun bədii tərtiba-tındaiştirakedib.Əhatəsindəkimühit–klassikbalet,həmdəRomavəbütünlükdəantikmemar-lıqklassikasının təsirionunəsərlərininüslubu-nu müəyyənləşdirmişdir. Pikasso klassikanındərhaltanınan,lakinözünəməxsusvəbənzərsizvariantınıyaratmışdır.
SÜRREALİZM3 DÖVRÜ (1925–1937)HəminillərdəsürrealizmcərəyanıPikassoya
təsir göstərməyə başlayır. O, qadınların təsvirolunduğubirneçətabloçəkirvəoradakıforma-larıyaradarkənkubizminhəndəsitərziiləhəyatielementləri birləşdirir. O,Afrika heykəltəraşlı-ğından aldığı təəssüratlarını kubizm və sürre-alizm üsulları vasitəsilə uyğunlaşdıraraq hey-kəltəraşlıqlaaktivməşğulolmağadavamedir.
“Qiraət”. 1932 (51 yaşında).Pikasso Muzeyi. Paris, Fransa
“Ağlayan qadın”. 1937 (56 yaşında).Teyt qalereyası. London, Böyük Britaniya
30-cu İLLƏRİN SONU və MÜHARİBƏDÖVRÜ (1937–1945)O, 1930-cu illərin sonunda, II Dünyamüha-
ribəsiərəfəsində,eləcədəonunvətəniİspaniyanıbürümüş müharibə zamanı xeyli ağlayan qadınportretiçəkir.
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 17
PABLO PİKASSO: FƏRQLİ ÜSLUBLARDA İŞLƏYƏN RƏSSAM
Pikassonun əsərləri böyük ictimai əhəmiyyət daşıyırdı. 1937-ci ilin apre-lindəalmanaviasiyasıtərəfindənİspaniyanınşimalındakıdincGernikaşəhəridağıdılmış,neçəmininsanzərərçəkmiş,təxminənikiminnəfərhəlakolmuş-
MÜHARİBƏDƏN SONRAKI DÖVR(1945–1954)Həyatsevərlik dolu bu
rəsminçəkildiyiilIIDün-yamüharibəsininbaşaçat-dığı zamana təsadüf edir.Parisin uzunmüddətli iş-ğalındansonraPikassoye-nidən coşqun yaradıcılıqdövrüyaşayır.
SON DÖVR (1954–1973)Pikassogələcəkkubizmintəmə-
liniaraşdırır.Formalarartıqbölü-nür–səthəyayılır.PikassoqismənSezannın, qismən də Luvrda öy-rəndiyiqədimAfrikavəİberiyain-cəsənətinintəsirialtındaçalışır.
“Həyatın sevinci”. 1946 (65 yaşında). Pikasso Muzeyi. Antib, Fransa.
“Qəlyan çəkən zadəgan”(fraqment).1968 (87 yaşında). Şəxsi kolleksiya
Bilirsinizmi?
“Gernika”. 1937. Ölçüsü: 4x8 m. Kraliça Sofi ya Muzeyi. Madrid, İspaniya
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 18
PABLO PİKASSO: FƏRQLİ ÜSLUBLARDA İŞLƏYƏN RƏSSAM
Bədii əsərin yaranmasına təkan verən səbəb nədir? Rəssamların şahidi olduq-ları hadisələri əsərlərində əks etdirmələri nədən xəbər verir?
Düşünün və izah edin
PabloPikassonunyaradıcılığıhaqqındasaytlar:http://www.picasso.fr/;http://www.picasso-pablo.ru/
du.Rəssamınbuvəhşiliyiəksetdirən“Gernika”sıXXyüzilliyinəngüclübədii-siyasiəsərihesabolunur.İstərPikassodanəvvəl,istərsədəondansonraheçkimmüharibəəleyhinəbuqədərqüdrətlibədiifikirbildirməmişdir.
1949-cu ildəParisdəSülh tərəfdarlarınınDünya Konqresinin plakatında Pikassonunçəkdiyi məşhur “Sülh göyərçini” təsvir olu-nur. Bu göyərçin bütünYer kürəsini “dövrəvurmuş”vəbəşəriyyətüçünsülhrəmzinəçev-rilmişdir.
Yaşadığı illər
Doğulduğu yer
Təhsili
Ad və mükafatları
Üslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
Müdrik fikirləri
25.10.1881–08.04.1973
Malaqa,İspaniya
San-FernandoZərifSənətlərKralAkademiyası
BeynəlxalqSülhmükafatı(1950);BeynəlxalqLeninmükafatı(1962)postimpressionizm,kubizm,sürrealizm;rəngkar,hey-kəltəraş,qrafik,teatrrəssamı,keramikaçıvədizayner
portret,natürmort,süjetliəsərlər,mənzərə
“Qatır” (1898), “Qəlyan tutmuş oğlan” (1905),“Hörmə stul ilə natürmort” (1912), “Üçmusiqiçi”(1921), “Çimərlikdə qaçan iki qadın” (1922), “Çıl-paq qadın, yaşıl yarpaqlar və büst” (1932), “DoraMaarın portreti” (1937), “Bağda əyləşmiş qadın”(1938),“Aralıqdənizimənzərəsi”(1952)vəs.Uşaq vaxtı mən Rafael kimi çəkirdim, lakin uşaqlar kimi çəkməyi öyrənmək üçün mənə bir ömür gərək oldu.
Pablo Pikasso(Pablo Picasso)Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 19
PABLO PİKASSO: FƏRQLİ ÜSLUBLARDA İŞLƏYƏN RƏSSAM
Müəyyən edin1. P.Pikassonunyaradıcılıqdövrlərinəiləfərqlənir?
Yaradıcı fəaliyyət2. Ətrafınızdaolanlarıkubizmüslubundaçəkin;məsələn:natürmort,
portret,mənzərəvəs.
Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, quaş Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
Kubizmözinkişafındaüçmərhələdənkeçmişdir:sezannsayağıkubizm(PolSezannın 1909-cu ilədək olan yaradıcılıq dövrü), analitik və sintetik kubizm(PabloPikassonunyaradıcılığı).
Sezanndövrüüçüniri,birqədərkobudformalarxarakterikdir.İkincidövr(1909–1912)təsvirolunanəşyanındahaçoxxırdadetallarlaverilməsiiləfərqlə-nir.Sintetikdövrün(1913–1914)əsasüsulunuisəkollajtəşkiledir.
Bu maraqlıdır
Kubizmcərəyanınamənsubrəssamlarbilərəkdənrəngpalitrasındanistifadəni məhdudlaşdırırdılar. Kubizm üslubundakı tablolarda sankirəngazlığımüşahidəolunur.Çünkiəsərlərintonçalarlarını,əsasən,boz,qaravəhəttaqəhvəyirənglərtəşkiledir.
Rəngkarlıqdakubizm–sadəcəəşyanıntəsvirideyil.Bu,əşyanındü-şünərəkdağıdılmışvərəssamınşüurundayenidənyaradılmıştəsviridir.
Kubizmüsluburəngkarlığıninkişafınaçoxböyüktəsirgöstərdi,mə-kanda faktura və həcmin verilməsi üsulları barədə rəssamların təsəv-vürünüdəyişdi.Məhzkubizmdigərcərəyanlarayolaçdı,tamaşaçılarakubizmüslubundatəsviredilmişrəmzləriözlərininistədiklərikimiyoz-masınaimkanverdi.
Beləliklə,kubizmözqarşısınatəsvirideyil,fəlsəfivəzifəniqoymuşdu.Aydındırki,konkretəşyanırealtəsviretməkəşyaanlayışınıntəsvirin-dənasandır.
Pikasso uzun yaradıcılıq fəaliyyəti illərində təxminən 80min əsəryaratmışdır.Hələ1970-ciildə,PikassohəyatdaolarkənBarselonadaPi-kassoMuzeyiaçılmışdı.1985-ci ildə isərəssamınvarisləriParisdəPi-kassoMuzeyiniyaratdılar.
XXəsrtəsvirisənətindəPikassoənməşhursənətkarkimibütünöl-kələrinrəssamlarınagüclütəsirgöstərmişdir.
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 20
PABLO PİKASSO: FƏRQLİ ÜSLUBLARDA İŞLƏYƏN RƏSSAM
Sənətkar məsləhətiƏvvəlcəvərəqdəçəkəcəyinizirealformadatəsviredin.Sonraçəkdiyiniztəs-virimüxtəlifhəndəsiformalarvasitəsiləhissələrəayırın.
Butapşırığıkompüterdə“Microsoft Paint”proqramıvasitəsilədəyerinəyetir-məkolar.
3. P.Pikassonunyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəq-dimedin.
3 Postimpressionizmkubizmdənnəiləfərqlənir?3 SezannvəPikassonunkubizmüslubluəsərlərindəhansıümumivəfərqli cəhətlərvar?
Özünüzü yoxlayın
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 21
VASİLİ KANDİNSKİ: ABSTRAKT SƏNƏTDƏ AXTARIŞLAR
Tanış olunİnsanlar hələ qədim zamanlardan ətraf aləmin gözəlliyini vəmöh-
təşəmliyinitəsviretməyəcəhdgöstəriblər.İncəsənətdəhərbircərəyanbuvəyadigərdövrlərdəyaşayaninsanlarındünyanındərkedilməsiiləbağlımüəyyənməqsədlərəçatmasınasəygöstərir.
Lakinrəngkarlıqdavəheykəltəraşlıqdaeləüslublarvarki,onlarkon-kretobrazıdeyil,təsviredilənləriformasızçatdırmağasəygöstərir.Beləincəsənətinməqsədi – təxəyyülü inkişaf etdirməkdir. Belə yaradıcılıqnümunələriniizləyənhərkəsözüüçünoradabaşadüşülənitapır.
1910–1913-cü illərdəeynivaxtdaAvropanınbirneçəölkəsindəmücər-rəd,formasızincəsənət–abstraksionizm1yarandı.Ohəmindövrədəktəsvirisənətdətətbiqolunangörünməmişsınaqvətəcrübələrnəticəsindəmeydanagəldi.Birsırarəssamlarilhamalmaqüçüngerçəkhəyatdaheçbirsəbəbtapabilmirdi,realəşyalaronlarıdahamaraqlandırmırdı.Hərhansıbirmodelinbütünincəliklərinirəssamdandahayaxşıçatdırmağaqabilolanfotosənəti-nincoşquninkişafınınbumeyildəroluazolmadı.Beləliklə,fırçaustalarıfo-toşəklinməharətləöhdəsindəngəldiyibirsıravəzifələrdənazadoldular.
Rəssamtablosundakıxət-lərvəboyaləkələrişagirdrəsmindən nə ilə fərqlə-nir?Bumüəmmalı,çox-larınındərketmədiyivəonları daim düşünməyəməcburedənrəsmlərnəyibildirir?
Ortaəsrlərdənbaşlayaraqmüasirdövrümüzədəktəsvirisənətinmüx-təlifjanrlarındaüslubvətexnikalarnecədəyişmişdir?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
5
Şagird rəsmiV.Kandinski. “Dağ”. 1909. Lenbahhauz qa lereyası. Münhen, Almaniya
1Abstraksionizm (abstrakt incəsənət), mücərrəd incəsənət (lat. abstractio) – XXəsrtəsvirisənətindəformalist(rəsmiyyətçi)cərəyan.Rəssamlartəsvirisənətinnövlərindəreallığıntəsviriəlamətlərindənimtinaetmişlər.Bədiiyaradıcılıqdantamamiləuzaqlaşanrəssaməsərlərininkompozisiyasımüxtəlifsəthlərdən,rənglihissələrdən,xətlərdənibarətidi.
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
VASİLİ KANDİNSKİ: ABSTRAKT SƏNƏTDƏ AXTARIŞLAR
Təsviri sənət qalereyasıRəng parçalarının və sınıq xətlərin birləşməsindən yaranan kompozisiyalar
Abstraksionizmkubizminəsasındayarandığındanonunməntiqida-vamı sayılırdı. Kubizm yaradıcı prosesi əşyavi aləmdən mücərrədliyədoğruapardı.Mücərrədincəsənətdünyanın,həyatınvəinsanşüurununsirləriniaşkaraçıxarırdı.Abstraktüslubdafəaliyyətgöstərənrəssamlarözkompozisiyalarınıformalelementlərin–xətt,rəngparçası,formanınyayınanxaricigörünüşüəsasındaqururdular.
Pikassokubizmprinsiplərinitəkmilləşdirərək,zəifdəolsa,təsvirləgerçək obyektlər arasındakı əlaqəni saxlamış, tammücərrədliyə gedibçatmamışdır.Pikassonunyeniliklərinidigərrəssamlarbaşaçatdırdılar.
Rəngkarlığındili rus rəssamıvəqrafiki, abstrakt sənətinbanisivənəzəriyyəçilərindən biri olan Vasili Kandinskinin əsərlərində tədricənmücərrədləşir,obrazlılığınıvəformasınıitirir.
“Qarışıqlıq”. 1917. Dövlət Tretyakov Qalereyası. Moskva, Rusiya
22
“Kəsişən xətt”. 1923. Düsseldorf. Şimali Reyn vilayətinin rəssamlıq toplusu. Vestfaliya, Al-maniya
Kandinskibirçoxtablolarınyaradıcısı,rəssamlıqbarədəbirneçəki-tabınmüəllifivətədqiqatçı-etnoqrafdır.BirzamanlarMikelancelohey-kəltəraşlığamünasibətidəyişdiyikimi,Kandinskidərəngkarlıqbarədətəsəvvürləri alt-üst etdi.Kandinski abstrakt sənətə impressionizmdənkeçərəkgəlmiş,onunilkəsərləribuüslubdaçəkilmişdir.1910-cuildənbaşlayaraqKandinski,əsasən,sırfabstrakttablolarçəkirdi.Kandinski-ninsözlərinəgörə,onunbütünabstraktəsərləriüçqrupabölünür:imp-ressiya,improvizəvəkompozisiyalar.
Əgərimpressiyaxaricialəmintəəssüratıkimiyaranırsa,improvizəisə,əksinə,şüurdanasılıolmayaraqdaxilitəəssüratıifadəedir.Nəhayət,kom-pozisiya–abstrakt rəngkarlığınalivə ənardıcıl formasıdır.Buradager-çəklikləbirbaşaheçbirəlaqəyoxdur,onlarınyaradılmasındaşüuriştirakedir.VasiliKandinskiüçünkompozisiyabiranlayışolaraqistənilənyaradıcıfəaliyyətintəməlidir.Rəngparçalarıvəxətlərhərəkətqüvvəsinincəlbedi-
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 23
VASİLİ KANDİNSKİ: ABSTRAKT SƏNƏTDƏ AXTARIŞLAR
“Moskva 1”. 1916. Döv-lət Tretyakov Qalereyası. Moskva, Rusiya
“İmprovizə 30” (“Toplar”). 1913
“Kompozisiya VIII”. 1923. R.Quq gen-haym Muzeyi. Nyu-York, ABŞ
ciruhunuyaradır.Kandinskibirçoxkompozisiyalarınaadvermir,sadəcənömrələyirdi(onbeləəsərdənyeddisibugünədəkqorunubsaxlanılmışdır).
VasiliKandinskininyaradıcılığıhaqqındasaytlar:http://www.wassilykandinsky.ru/;http://v-kandinsky.ru/;http://www.kandinsky-art.ru/
Yaşadığı illər
Doğulduğu yer
Təhsili
Ad və mükafatları
Üslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
Müdrik fikirləri
16.12.1866–13.12.1944
Moskva,Rusiya
Moskva Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsi(1885–1893), Anton Aşbenin özəl studiyası (Mün-hen),MünhenRəssamlıqAkademiyası(1900)
Moskva Dövlət Universitetinin professoru, RusiyaRəssamlıqAkademiyasınınvitse-prezidenti.Merku-ridəbirkraterKandinskininşərəfinəadlandırılıbabstraksionizm;rəngkar,qrafikvətəsvirisənətnəzəriyyəçisi
mənzərə,süjetliəsərlər
“QədimşəhərII”(1902),“Göyatlı”(1903),“Münhendəevlər”(1908),“Oxatanlarəsm”(1909),“İkiqovaqağacıiləmənzərə”(1912),“KompozisiyaVII”(1913),“Kön-dələnxətt”(1923),“Qırmızıgeyimlikiçikarzu”(1925),“Zərifyüksəliş”(1934),“Fərqlihadisələr”(1941)vəs.
İncəsənət daxili gözəlliyi üzə çıxarmaq üçün zahiri gözəl-likdən də imtina etməlidir. Lakin bu gözəllik buna hazır olmayan tamaşaçıya eybəcərlik kimi görünə bilər.
Vasili Vasilyeviç Kandinski(Васи́лий Васи́льевич Канди́нский)Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
VASİLİ KANDİNSKİ: ABSTRAKT SƏNƏTDƏ AXTARIŞLAR
24
Verilmiş abstrakt əsərlərin adları yuxarıda haqqında danışılan üç qrupa uy-ğun gəlirmi? Öz cavabınızı əsaslandırın.
Düşünün və izah edin
“Kazaklar” əsəri detallarda1910. Dövlət Tretyakov Qalereyası. Moskva, Rusiya
VasiliKandinskinin“Kazaklar”tablosurəssamınənmaraqlıəsərlə-rindənsayılır.Təpələringörüntüsü,üfüqxətti,atçapankazaklarınsilu-etləritablonunümumidinamikası,ayrı-ayrıforma,xəttvərəngparça-larıiləvəhdəttəşkiledir.
Kandinski rənginməxsusi simvolizmini həmişə incəliklə duyurdu.Onunbütünəsərlərindərənglərxüsusirəmziməna(ağrəng–dirçəliş,yenibaşlanğıc;qara–ölüm,həyatınsönməsi;qırmızı–cəsurluqvəözü-nüqurbanvermək)daşıyır.Onunəsərlərindəsadəcərənglərdeyil,xətlərdəxüsusirəmzlərəçevrilir.
1. 2.
4.
5.
6.
3.
1. Atəş açan silahlar və ya maneələr.Sol tərəfdəkiparalelxətlərqırmızıtüstüyəbürünmüşatəşsaçansilahlarda,maneələrdəolabilər.
2. Döyüşən süvarilər.Ağatlarınbelindədöyüşənkazaklarıqırmızıpapaq-larından,sarıəlcəklərindənvəuzun,itiqılınclarındantanımaqmümkündür.
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 25
VASİLİ KANDİNSKİ: ABSTRAKT SƏNƏTDƏ AXTARIŞLAR
Kandinski“Amazonka”və“Amazon-kadağlarda”adlışüşəüzərindədekora-tivkompozisiyalardayaradıb.Bukom-pozisiyalardan biri Azərbaycan MilliİncəsənətMuzeyindəsaxlanılır.
Bilirsinizmi?
“Amazonka”. 1911. Şüşə üzərində təsvir, 16x13 sm. Milli İncəsənət Muzeyi.
Bakı, Azərbaycan
Kandinskivədigərabstraktsənə-tinrəssamlarıözzəmanələrinin–dəyi-şikliklər,inqilablar,elmdəkəşflər,eks-perimentlərdövrününövladlarıidilər.İncəsənətdədünyadabaşverənlərdənkənardaqalabilməzdi.
Kandinskiaydınxətlərin,ala-bə-zək rəng parçalarının dili ilə insanşüurunatoxunmadanbirbaşaonunqəlbinətəsirgöstərməkistəyirdi.O,təsvirisənətidahaçoxabstraktolanmusiqiyəyaxınlaşdırmaqistəyirdi.Bu incəsənət insanınfikirləriniparçalamır, əksinə,onuqeyri-standartfəlsəfidüşüncəobrazınaalışdırırdı.
Abstrakt sənət hər kəs tərəfindən qavranıla bilməz. Bunun üçünmüəyyən hazırlıq olmalıdır. Lakin bunu incəsənətin inkişafının artıqbaşaçatmışaxtarışlar, təcrübələrdövrütəkqəbuletməkvəqiymətlən-dirmək lazımdır. Bədii cərəyan kimi abstraksionizmmüasirmemarlıqüslubunun,dizaynın,sənaye,tətbiqivədekorativ-tətbiqisənətintəşək-külünəvəinkişafınaböyüktəsirgöstərmişdir.
Tarix milyonlarla insan yaradır, amma tarixin axarını dəyişməyətək-təkinsanlarınkifayətqədərgücüvəistedadıçatır.VasiliKandinskidəincəsənətininkişaftarixindəaparıcışəxsiyyətlərdənbiriolmaqüçünkifayətedəcəkkeyfiyyətlərəmalikinsanidi.
İllərsonra,artıqdahisənətkarkimitanınandarəssamçoxsaylısəya-hətlərəçıxır,sənətadamlarıvətənqidçilərtərəfindənyüksəkqiymətlən-dirilənsərgilərnümayişetdirir.IIDünyamüharibəsibaşlayanzamanabs-traksionizmfaşistlərtərəfindənümidsizliksənətikimielanedilir.
3. Göyqurşağı-körpü.Göyqurşağıəsərinsoltərəfininarxaplanındakıməkanısarayınucaldığımavitəpəiləbirləşdirir.Göyqurşağıburadakörpününrəmzidir.
4. Quşlar.ZiqzaqlarvəV-şəkillixətləruçanquşdəstəsinitəsviredir.5. Kazaklar və şiş təpələr.Qırmızıpapaqlıüçkazakmavitəpəninfonunda
təsviredilib.6. Təpədəki saray.Alçaqqalanıxatırladanqəsrincizgiləribirneçəxəttva-
sitəsiləgöstərilib.
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
VASİLİ KANDİNSKİ: ABSTRAKT SƏNƏTDƏ AXTARIŞLAR
26
Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, quaş, tuş Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
Müəyyən edin1. Kandinskininrənginpsixolojitəsirihaqqındafikrininecəbaşadü-
şürsünüz? “Rəng–insanruhunabilavasitətəsiredəbiləcəkvasitədir.Rəng–
pianonunklavişidir;göz–kiçikçəkicdir;qəlb–çoxsimliroyaldır.Rəssamınəliməqsədyönlüşəkildəbuvəyadigərklavişvasitəsiləin-sanqəlbinititrədir”.
Yaradıcı fəaliyyət2. “Bizim küçə (park, bulvar)”mövzusunda abstraktmənzərə çəkin.
Xətt,formavərənglərvasitəsiləabstraktüslubunəsasxüsusiyyət-lərinigöstərməyəçalışın.
Sənətkar məsləhətiAbstrakt sənətdə fırçadan əlavə, barmaqlar və süngər də rəsmə maraqlı ef-fekt verir. Abstraksionistlər arasında əllə çəkmək ona görə məqbul hesab olu-nurdu ki, rəssam fırça ilə yox, qəlbiylə işləyir. Bu üslubda işləyərkən karan-daşla ilkin qaralamalar etmək məqbul sayılmır.
Mücərrəd rəsmi necə çəkməliİncəsənətdə abstraksionizm forma və əşyaların dəqiq deyil, təqribi təsviri ilə xarakterizə olunur. Abstrakt rəsm vasitəsilə siz məhz özünüzün görə bildiyi-nizi, ya da, sadəcə, əhvali-ruhiyyənizi nümayiş etdirə bilərsiniz.Abstrakt rəngkarlıq çoxları üçün sadə görünür, lakin o, klassik rəngkarlıq-dan daha çətin ola bilər. Bu, abstrakt sənətin qayda və normalarına riayət etməməkdən irəli gəlir.
2007-ciildənRusiyadarəssamınxatirəsinəehtiraməlamətikimihəriltəqdimedilənKandinskimükafatıtəsisolunub.Yaradıcılığıbuvəyadigərtərzdəmüasir incəsənətin inkişafınatəsirgöstərənrəssamlarbumükafataiddiaçıolabilərlər.
3. V.Kandinskininyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəq-dimedin.
3 V.Kandinskitəsvirisənətininkişafınahansıtöhfəniverib?3 Abstraktincəsənətinmeydanagəlməsinənətəkanverdi?
Özünüzü yoxlayın
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 27
1Modernizm (ital. modernismo–müasircərəyan)–XIXəsrin ikinciyarısı–XXyüz-illiyinortalarındaincəsənətdəmövcudolanbədiicərəyanlarınməcmusu.İmpressionizm,postimpressionizm,kubizm,abstraktincəsənətdahamühümmodernistmeyilləridi.Mo-dernizm–klassikənənələrəyenidənbaxışınbaşlanğıcıhesabolunur.
HENRİ SPENSER MUR: HEYKƏLTƏRAŞLIQDA TƏBİƏT FƏLSƏFƏSİ
Tanış olunBritaniya heykəltəraşıHenriMurXX əsrin elə nəhəng sənət usta-
larındandırki,onunorijinalvətəkrarsızyaradıcılığımüasir insanlarıhəyəcanlandırmaqdadavamedir.
Onunhəmmuzeylərdə sərgilənən,həmdə şəhərmühitindəucalanheykəlləribütündünyadaməşhurdur.HenriMurfəaliyyətəAvropain-cəsənətindəmodernizmin1formalaşdığıbirzamandabaşlamışdır.
Murunəsərlərindəkiheyrətamizbədiibütövlüyünheykəltəraşlıqta-rixindəbənzəriyoxdur.
Monumental heykəltəraşlıq dəzgah heykəltəraşlığı nümunələrindənnəiləfərqlənir?
Qədimzamanlardanmüasirdövrəkimiheykəltəraşlarınyaratdıqlarıheykəllərinmövzusunəyəhəsredilirdi?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
6
“Yarıuzanmış ana körpəsi ilə”. 1983. Texnika: bürünc. Üs lub: ab straksionizm
“Ailə”. 1948–1949. Müasir İn cəsənət Mu ze yi. Nyu-York, ABŞ
Təsviri sənət qalereyasıQadına həsr olunmuş heykəllər, ailə və ana mövzusunda kompozi siyalar
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
HENRİ SPENSER MUR: HEYKƏLTƏRAŞLIQDA TƏBİƏT FƏLSƏFƏSİ
28
Henri Murun heykəlləri orta əsr heykəllərindən nə ilə fərqlənir?Düşünün və izah edin
Formalarbəzəndərinlikvəboşluqyaradaraqrəvanvəayrılmazşəkil-dəbir-biriiləuzlaşır.Murheçvaxtaydınformaproblemləriiləməşğulolmayıb.Onutəbiiformalarıxatırladanobrazlarmaraqlandırırdı:qədimdaşlar,dağmağaraları,insanvücuduvəs.
ÇoxgəncyaşlarındandahiMikelancelonunyaradıcılığıMuruməftunetmişvəo,heykəltəraşolmağıqəraraalmışdır.1920-ci illərinəvvəllə-rindəMuruerkənsivilizasiyalarınincəsənətidahaçoxcəlbedirdi.Mu-runözüslubuisəzamankeçdikcəformalaşmışdır.Oçalışırdıki,heykəl-ləri təbiətinözününyaratdığıkimi– təbiivəəbədiolsun.Sankionlarucaldığıyerdəyüz illərdirdayanıb, təbiətinzərbələri altındadəyişilibvəcilalanıb.Açıqməkanlarüçünnəzərdətutulmuşəsərlərdə landşaft-laəlaqəqorunur.Yarıuzanmışfiqurlartorpağınüstündəeləyerləşibki,sankionlaryerdənçıxıb,abstraktformalarbir-birinəqovuşur.
Murun əsərləri əvvəllər real obyektlərə kifayət qədər bənzəsə də,sonralarabstraktxarakterdaşımağabaşladı.Heykəltəraşözkompozi-siyalarınıağacdan,daşdan,bürüncdən,dəmir-betondanvəterrakotadan(bişmişsarıvəyaqırmızıgil)yaradırdı.Murbirsıraəsərləriniağacvəqurğuşundandüzəltmiş,hissələrinitarımçəkilmişsimvəyamisməftil-ləbərkitmişdir.
Heykəltəraşözəsərləriniaçıqməkanlardayerləşdirərəkonlarıətraf-dakımənzərəiləqovuşdurmağasəygöstərirdi.
Murtamaşaçılarıheykəllərinəinsanınanatomikbənzərikimideyil,təbiilandşaftınbirhissəsikiminəzərsalmağaməcburedirdi.Murunbə-diidiliXXəsrheykəltəraşlığıüçünprinsipialcəhətdənyenitəzahüridi.
“Kral və kraliça”. 1953–1955. Texnika: bürünc. Üslub: abstrak sio nizm. Middelheymdə açıq sə-ma altında heykəltəraşlıq mu zeyi. Şotlandiya
“Dinc qoyunlar”. 1971–1972. Sürix, İsveçrə
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 29
HENRİ SPENSER MUR: HEYKƏLTƏRAŞLIQDA TƏBİƏT FƏLSƏFƏSİ
Yaşadığı illər
Doğulduğu yer
Təhsili
Ad və mükafatları
Üslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
Müdrik fikirləri
30.07.1898–31.08.1986
Kastlford,QərbiYorkşir.BöyükBritaniya
LidsRəssamlıqKolleci,LondonKralRəssamlıqKolleci
“Xidmətəgörə”orden,“Şöhrətkavaleri”ordeni
abstraksionizm;heykəltəraşlıq
portret,süjetliəsərlər
“Quşyuvası”,“Cəhrə”,“Oxatan”,“Nöqtəlioval”,“Yır-ğalanankürsü”,“Tağ”vəs.
Zaman keçdikcə başa düşdüm ki, forma və məkan eyni şeydir. Formanı başa düşmədən məkanı dərk etmək qeyri-mümkündür.
Henri Spenser Mur (Henry Spencer Moore)Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
1984-cü ildə Berlinin 750 illiyi şərəfinə Henri Murun yaratdığı“Kəpənək”abidəsi1987-ciildəozamanhələkonqresmərkəziolanBerlinDünyaXalqlarıMədəniyyətEvininqarşısındaucaldıldı.Onunənməş-hurəsərlərindənbiriolan“Nüvəenerjisi”ÇikaqoUniversitetininqarşı-sındaqoyulub.
“Bölünmüş böyük oval. Kəpənək”. 1985. Texnika: bürünc. Üslub: abstraksionizm. İsrail muzeyi. Qüds
“Nüvə enerjisi”. 1967. Texnika: bü rünc. Üslub: abstraksionizm. Çi kaqo Universitetinin kampu-su. ABŞ
HenriMurtəbiətdəaddımbaşırastgəlinəndaşları,süxurları,sümükvədigərfor-malarıhəvəslətoplayardıvəbuehtirasonunbütünyaradıcılığındaözəksinitapmışdır.
Bu maraqlıdır
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
HENRİ SPENSER MUR: HEYKƏLTƏRAŞLIQDA TƏBİƏT FƏLSƏFƏSİ
30
Murişarələr–rəmzlərheykəltəraşıidi.Heçvaxtobrazlarınportretoxşarlığınavəyapsixolojisəciyyəsinəcanatmazdı.O,yaradıcılığıbo-yuncafiqurluincəsənət(burayainsanvəyaheyvanfiqurlarıdaxildir)vəabstraksiyaarasındasərbəsthərəkətedirdi.
Sənətkarmonumental fiqurativ plastika ənənəsini davam etdirərəkonuyeniyaratdığıformavəbədiimetodlarlazənginləşdirmişdir.
Heykəltəraşhələ sağ olarkən onun şöhrətiBöyükBritaniyanınhü-dudlarınıxeyliaşmışdı:əsərləridünyanın60muzeyindənümayişetdiri-lir,birçoxAvropavəAmerikaşəhərininmeydanlarınıbəzəyirdi.1958-ciildəParisdəYUNESKO-nuniqamətgahınınqarşısındaqoyulmuşməşhur“Uzanmışfiqur”ötənyüzilliyinmədəniyyətininrəmzinəçevrilmişdi.
Müəyyən edin1. Mövzudatəqdimedilmişheykəltəraşlıqəsərləriniforma,məkanvə
məzmunəsasındafərqləndirin.
Yaradıcı fəaliyyət2. Abstraktformadaistənilənmövzudaheykəlyapın.Başlanğıcüçün
yapacağınızheykəlineskiziniçəkin.3. H.Murunyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdimedin.
Təchizat: plastilin və ya gil Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
3 H.Murözyaradıcılığındahansımövzularamüraciətetmişdir?Özünüzü yoxlayın
Murun II Dünya müharibəsi illərindəLondon metrosunda yaratdığı şəkillər sil-siləsionunkaryerasındadönüşnöqtəsioldu.Alman-faşistbombardmanındanyerinaltın-dagizlənənşəhərsakinlərininminlərləeski-ziMilliQalereyadasərgilənərəkölkənisar-sıtdıvəheykəltəraşadünyaşöhrətigətirdi.
Bilirsinizmi?
“Tilberi limanı.Örtülü səngər”. 1941
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 31
POL KLİ: RƏNGKARLIQDA XƏTLƏRİN HƏRƏKƏTİ
Tanış olunSon zamanlar “avanqard”1 sözü çox tez-tez istifadə edilir. Lakin
onunnədeməkolduğunuheçdəhamıbilmir.İncəsənətdə avanqard cərəyanı klassik qanunları pozaraq ənənəvi
sosial-mədənidəyərlərəolanmünasibətidəyişir.Bununlabelə,buhərə-katqəbuletdiyiideyaəsasınagörəbir-birindənəsaslısurətdəfərqlənənçoxlusaydamüxtəlifməktəblərdənibarətdir.Təsvirisənətdəbucərəyanmodernizmləçoxsıxbağlıdır.Beləki,onunçiçəklənməsiXXyüzilliyinəvvəlinətəsadüfedir.Kubizm,ekspressionizm2, konstruktivizm,primi-tivizmvəbirçoxbukimibaşqacərəyanlaronaaidedilir.
AvanqardizmFransadayaranıb,sonralarAlmaniya,İtaliyavədigərölkələrə yayılıb.Buhərəkatınnümayəndələri qəbul edilmiş bütünnor-maları,qaydavəideallarıpozmağaçalışırdılar.Avropamədəniyyətiəv-vəllərheç zamanbuqədər cərəyan, istiqamət, fərdiüslub rəngarəngli-yigörməmişdi.Avanqardçılarincəsənətindilinixeylizənginləşdirdilər,yeniideyalarıngenişspektrinitəklifetdilər.OnlarınarasındaP.Pikasso,A.Matiss,V.Kandinski,S.Dalivəbukimiböyüksənətkarlarvaridi.Bü-tünfərdiüslubmüxtəlifliyinəbaxmayaraq,onlarbirgəsəylətəbiətitəqlidetməyən,rəssamınyaradıcıözünüifadəsininəsasındayarananyenibədiisistemi araşdırdılar.Avanqardçılar müasir dövr incəsənətinin əsl yol-göstərənlərioldular.
Avropa avanqardının görkəmli simalarından olan Pol Kli abstraktsənətin inkişafınaböyüktəsirgöstərmişdir.PolKlininyaradıcılığınınçiçəklənməsimodernizminmüxtəlifistiqamətlərininyaranmasıvəinti-
Rəngkarlıqəsərlərindəhərəkəti,hislərihansıvasitələrləgöstərməkolar?
Abstrakt(mücərrəd)təsvirlərdəxətlərhansımənadaşıyırdı?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
7
1Avanqard, avanqardízm(fr.avantgarde–irəli,mühafizə)–XIX–XXəsrlərdədünya-da,ənəsası–Avropaincəsənətindəyaranmışcərəyanlarınümumiləşdirilmişadı.“Avan-qard” anlayışı fransızmənşəlidir, tərcümədə “irəli” və “mühafizə”mənasını verən ikisözdənibarətdir.2Ekspressionizm(fr. expressionnisme–ifadə)–XXəsrinəvvəllərindəAvropaincəsənə-tindəbədiicərəyan.IDünyamüharibəsinindəhşətlərindənmənəvisarsıntıkeçirənrəs-samlar əsərlərində bilərəkdən öz hislərini ifadə edirdilər.Müharibəyə etirazın ifadəsikimimeydanagəlmiş,IDünyamüharibəsindənsonraAlmaniyavəAvstriyadaxüsusiləgenişyayılmışdı.Əsərlərinəsasmotivlərivəobrazları–şəhərmənzərəsininfonundada-ğıntılar,ölüm,xəstəlik,faciə,dəhşət,dərinkədəridi.
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
POL KLİ: RƏNGKARLIQDA XƏTLƏRİN HƏRƏKƏTİ
32
Təsviri sənət qalereyasıPol Klinin əsərlərində mücərrədlik və rəng
şarıdövrünətəsadüfedir.Klimüxtəlifistiqamətlərdə(ekspressionizm,sürrealizm,abstraksionizm,kubizm)fəaliyyətgöstərsədə,özəsərlərini,deməkolar,öztərzində,buvəyadigərcərəyanınprinsiplərinəciddiəməletmədənçəkirdi.
Kliçəkdiyirəsmlərdənaturanıklassikrəssamkimixırdalıqlarınadəkoxşadırdı.O,məxsusiolaraquniversitetdəanatomiyaməşğələlərinəge-dirvəbədəninquruluşunuöyrənirdi.Onunüçünrəsmçəkməyiöyrən-mək,sonraisəözbədiiüslubunuaxtarmaqçoxvacibidi.
Rəssamınpərəstişkarıyoxidi–oözyoluiləaddımlamağısevirdi.Klihəmrealist,həmdəabstraktəsərlərçəkirdi.Bunagörədəoheçvaxthərhansıbirbədiicərəyanatamaidedilmirdi.
TunisəsəyahətKliyəgüclütəəssüratbağışlayır.Obuölkədərəngdənbaşqacüristifadəetməyiöyrənir.Ardıcıldüzülmüşkiçikrəngarəngev-lərinişığıvəkompozisiyasıonuheyrətləndirir.1914-cüildənbaşlayaraqrəssaməsərlərindədahaçoxkvadratlarçəkməyəbaşlayır.Onunrəngkar-lıqmanerasındahəminandanetibarəndəyişiklikhissolunur.Mücərrəd-likvərəngrəssamıhərşeydəndahaçoxmaraqlandırırdı.
Klitaxtavəiplərdənkompozisiyalaryaradır,onlarınüzərindəfırçailəişləyirdi.Onunsonişləribirqədəruşaqsayağıgörünür,ammarəssamnəçəkməkistədiyinəçoxəminidi.PolKlihəttaoyuncaqlardadüzəldir.Həminoyuncaqlarınarasındaisəonunavtoportretidəvaridi.
“Cənub (Tunis) bağları”. 1919. Şəxsi kol-leksiya
“Şəhərin qırmızı və yaşıl çalarlarda təsviri”. 1921. Şəxsi kolleksiya
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 33
POL KLİ: RƏNGKARLIQDA XƏTLƏRİN HƏRƏKƏTİ
Pol Klinin ev teatrından kuk-la. Avtoportret
“Kukla (portret)”. 1923. A.S.Puş kin ad. Dövlət Təsviri Sə nət Muzeyinin kolleksiyasın-dan. Moskva, Rusiya
“Adsız”. Təxminən 1940. Pol Kli Mərkəzi. Bern, İsveçrə
Kli mürəkkəb texnikalarda işləyir və geniş material çeşidindən istifadəedirdi: pastel təbaşirlər, akvarel, yağlı boya, tempera,mürəkkəb ilə rəsmçə-kir,həmçininofortlar(metalüzərindəoymaüsuluiləyerinəyetirilənqravür-lər)işləyirdi.Çoxzamanbirəsərdəxeylimüxtəlifmaterialdanistifadəedirdi.O,qravürlərəmaraqgöstərirdivəşüşəüzərindəiynəilətəsviretməninorijinaltexnikasınıicadetmişdi.
Bu maraqlıdır
Yaşadığı illər
Doğulduğu yer
Təhsili
Üslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
18.12.1879–29.06.1940
Münhenbuhzee,Bernyaxınlığı.İsveçrə
MünhendəZərifSənətlərAkademiyası
ekspressionizm,abstraksionizm,kubizm,sürrealizm;qrafik,incəsənətnəzəriyyəçisi,rəngkar
portret,mənzərə,natürmort
“Doğangünəş”(1907),“Fiqurlarınrəngi”(1914),“İdeyauğrundaölüm”(1915),“Kilsələrşəhəri”(1918),“Asiyalıartistlər”(1919),“Göyərçinilənatürmort”(1931),“Qar-daşlarvəbacılar”(1930),“Niləfsanəsi”(1937)vəs.
Pol Kli (Paul Klee)Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
POL KLİ: RƏNGKARLIQDA XƏTLƏRİN HƏRƏKƏTİ
Müəyyən edin1. P.Klininverilmişxətlivəhəndəsiəsərlərindənətəsviredilmişdir?
Yaradıcı fəaliyyət2. Abstraktxəttvəhəndəsifiqurlardanibarətsüjetlirəsmçəkin.
3. P.Klininyaradıcılığıbarədəəlavəməlumattoplayınvətəqdimedin.
Təchizat: rəngli karandaşlar, fl omasterlər, pastel təbaşirlər, quaş, akvarel Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
3 Ekspressionistəsərlərdənətəsviredilir?3 P.Klininyaradıcılığıdigərmüasirlərindənnəiləfərqlənir?
Özünüzü yoxlayın
34
Klinin əsərlərində xətt, mücərrədlik və həndəsə
“Bey Lu parkı” . Lüsern yaxınlığında park. 1938
“Düşüncə”. 1938
DahirəssamPolKliformalrəngkarlıqdabirçox müasir cərəyanlar üzərində qələbə çaldı.Onun əsərlərimüşahidə, fəlsəfi fikir və texnikiicra əsasında yaranmışdır. Bədii ilhammənbə-yindən qaynaqlanan həmin əsərlər müasir in-cəsənətinbaşlanğıcıhesabedildi.
“Cəsur qızılgüllər”. 1938
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 35
NAUM QABO: HEYKƏLTƏRAŞLIQDA XƏTLƏRİN HƏNDƏSƏSİ
Tanış olunXXəsrdəmüasirtəsvirisənətininkişaftarixindəözsənətiilədərin
izqoymuşvəheykəltəraşlığınfəlsəfifikrinimüəyyənedəngörkəmlirəs-samlardanbiridəNaumQabodur.
O,konstruktivizmin1vəkinetik2sənətinəsasınıqoyanlardanbiri-dir.Çoxzamanonunəsərlərininelmiləəlaqəliolduğunudeyirlər.Beləki,Qabonunheykəllərihəmişəelmivəriyazigörünüşəmalikdir.Qabonutəbiətinyaratdığı təbii formalarıngözəlliyi vəharmoniyasımaraqlan-dırırdı.NaumQaborəssamlıqdeyil,mühəndisliktəhsilialmışdı.Mün-henUniversitetində təbabəti, təbiət elmlərini vəmühəndislik sənətiniöyrənmişdi.
NaumPevzner(əslsoyadı)kubizmintəsirialtındarəssamolacağınaqərarverirvəyaratdığıkonstruktivistheykəllərinə“Qabo”təxəllüsüiləimzaatır.O,hələuşaqikənözünürəssamqardaşıAntuanPevznerdənfərqləndirməküçünsoyadınıdəyişmişdi.
Rəssamlarhəndəsifiqurlarınköməyiiləbütövtəsvirinecəçatdırırdılar?
Xatırlayın
8İncəsənətə dair dialoq
1Konstruktivizm (fr. constructivisme, lat. constructio– “tikili” sözündən)–XXəsrin20–30-cuillərindəinkişafetmiş,bədiiobrazınəsasınıkompozisiyanındeyil,konstruksiya-nıntəşkiletdiyiavanqardüslub(metod,istiqamət).Formalarınciddiliyi,həndəsiliyi,lako-nikliyivəzahirigörünüşünəzəmətliliyiiləsəciyyələnir.2Kinetik sənət, yaxud kinetizm(yun. kinetikos–hərəkətəgətirən)–müasirincəsənətdəformanınhərəkətiideyasınaəsaslanan,hərəkətedənobyektləringeniştətbiqiiləəlaqə-licərəyan.Kinetizmişıqvəhərəkətinköməyiiləsənətəsəriyaratmağınmümkünlüyübarədətəsəvvürəəsaslanır.
Verilmişəsərlərinoxşarvəfərqlicəhətlərinədədir?
Pablo Pikasso. “Mandalina çalan qız”. 1910. Kətan, yağlı boya. Müasir
İncəsənət Muzeyi. Nyu-York, ABŞ
Naum Qabo. “Baş №2” (fraqment). 1916. Polad. 175,3x134x122,6 sm.
Teyt Qalereyası. London, Böyük Britaniya
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
NAUM QABO: HEYKƏLTƏRAŞLIQDA XƏTLƏRİN HƏNDƏSƏSİ
36
Qabomüxtəlifüsulvəmateriallardanistifadəedirdi:polad,neylonip,məftil,güzgü,bürünc,alüminiumvəs.O,qapalıvə“möhkəm”deyil,şəffafvə“yüngül”formalara,ətrafmühitləaktivqarşılıqlıtəsirdəolanoyuqvəboşluqlaraüstünlükverirdi.Onunyoğunkəndirdənvəməftil-dəndüzəldilmiş yeni fəzakonstruksiyalarında büküklər küncləri əvəzedir.Qabonunbütünheykəllərihəndəsiformayamalikdir.Həttainsanfiqurununtəsvirindəburun,dodaq,ağızıtəsviredəndaxilihörmələrvəarakəsmələr görünür. Onlar eyni zamanda konstruksiyanın vacib ele-mentlərihesabolunur.
Qabomemarlığı sintetik ola-raq tamamlayan, inkişaf etdi-rən xeyli kompozisiya, relyefvəkonstruksiyayaratmışdır:Be-yenkorf(Rotterdam,1956–1957)univermağı,Rokfellermərkəzi(Nyu-York,1956),İncəsənətMu-zeyi(Baltimor,1950–1951),Mil-liQalereya(Berlin,1973).
“Baş №2”. 1916. Kons truktivizm. Polad. 175,3x134x122,6 sm. Teyt Qalereyası. London, Böyük Brita-niya
“Konstruksiya: yaxalıqlı daş”. 1936–1937. Konstruk-tivizm. Daş, sellüloz, latun, sü xur. 37x72x55 sm. Teyt Qalereyası. London, Böyük Bri ta niya
Təsviri sənət qalereyasıNaum Qabonun heykəllərində fəza konstruksiyaları
“Məkanda xətti konstruksiya №4”.1950. Konstruktivizm. Polad.
İncəsənət Muzeyi. Los-Anceles, ABŞ
“Rotterdamda kinetik heykəl”. 1955–1957. Konstruktivizm. Polad naqillərdən tor.
2600x450x540 sm. Rotterdam, Hollandiya
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 37
NAUM QABO: HEYKƏLTƏRAŞLIQDA XƏTLƏRİN HƏNDƏSƏSİ
NaumQaboincəsənətinözdəyərivəfunksiyasıolduğunuiddiaedirdi.Onunfikrincə,həndəsiprinsiplərheykəlintəməlihesabolunur.Buprin-sipəəsasən,fiqurunfəzadakıhəcmionunkütləsiilədeyil,buhəcmitəsviredənxətlərləmüəyyənedilir.
Sənətkarınbilavasitəxidmətiheykəllərisimlivəspiralvarıtökməüsu-lununkəşfindən,formalarınqeyri-adimaterialdanolmasıvəşəffaflıqef-fektindənibarətdir.
NaumQaboüçünhəcminkütləsideyil,onuntamamiləəksiolanboş-luqplastikvasitəidi.Aydınforma,müasirmateriallar,ciddihəndəsiliyinmüntəzəmliyivətəbiətdənilhamalanmühəndisxəyallarınındəqiqhesab-lamalarıtamamiləyeniestetikanınbədii ifadəvasitələri idi.Çoxzamanmemarlığauyğunlaşdırılmış“Qüllə”,“Monument”vəyaxud“Quyu”kimiadlardaşıyanbuəsərlərdəQabonunkonseptualxəyallarıifadəedilir.Əgəronlarımonumentalölçüdəyaratmaqüçüntexnikiimkanlarolsaydı,bucürfəzakonstruksiyalarıXXyüzilliyinməbədlərisayılabilərdi.
Material əsərin üslubuna necə təsir göstərə bilər?Düşünün və izah edin
Yaşadığı illər
Doğulduğu yer
Təhsili
Ad və mükafatları
Üslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
05.08.1890–23.08.1977
Bryansk,Oryolquberniyası,Rusiya
Kurskdagimnaziya
LondonKralİncəsənətKollecininfəxridoktoru,“İncə-sənətətöhfəsinəgörəLoqanqızılmedalı”(ABŞ),“Bri-taniyaimperiyasıordeni”kavaleri
dünyatəsvirisənətavanqardınınlideri,incəsənətnəzəriyyəçisi;memar,heykəltəraş
portret,süjetliəsərlər
“Yüksələndalğa”(1920),“Fəzadakonstruksiya”(1937),“Havalimanıüçünmonument”(təxminən1932–1948),“1№-lixətlikonstruksiya” (1942–1943),“Bürüncyu-varlaqmövzu” (təxminən1960),“Qırmızıdaş” (1964–1965)vəs.
Naum Qabo (Naum Gabo)Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
NAUM QABO: HEYKƏLTƏRAŞLIQDA XƏTLƏRİN HƏNDƏSƏSİ
Müəyyən edin1. Verilmişheykəltəraşlıqəsərlərininmövzularınədənibarətdir?
Yaradıcı fəaliyyət2. a) Plastilindənabstrakttərzdəkonstruksiyayaradın. b) Ağ,yaxudrənglikağızdanvəkartondanqeyri-adipraktikəşyalar
düzəltməyəçalışın.
Təchizat: rəngli, yaxud ağ kağız, karton, plastilin və ya gil Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
Sənətkar məsləhəti“Çiçək” stulu – eyni cür qatlanmış polad vərəqlər-dən quraşdırılıb. Onlar bir-birinə tərəf əyilib və bir-birinə dayaqdır. San-ki vərəq hissələr əvvəl bükülür, sonra da çiçək kimi açılır. Bu konstruk-siyada vərəqlər stulun ayaqları, oturacağı, söy-kənəcəyi və dirsəkliyi funksiyalarını yerinə ye-tirməklə möhkəm struk-tur yaradaraq bir-birinə dayaqlanır.Bu stulu karton kağız-dan da düzəltmək olar.
3. N.Qabonunyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdimedin.
3 NaumQabovəHenriMurunheykəltəraşlıqüslublarınəiləfərqlənir?Özünüzü yoxlayın
38
Sülh, əmin-amanlıq və harmoniya ideyalarının incəsənət vasitəsilədünyamızadaxilolmasındaheykəltəraşNaumQabonunxidmətimisilsiz-dir.O,dünyaincəsənətiavanqardınınliderlərindənbirikimiincəsənətta-rixindəəbədiolaraqqalacaq.
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 39
SALVADOR DALİ: DAHİNİN SÜRREALİST KAİNATI
Tanış olunÖtənyüzillikdünyayabirsıramüəmmalıdahibəxşedib.SalvadorDali
busiyahıdafəxriyertutur.O,əsrinyaşıdısayılırvəçoxşaxəliistedadıilədünyamədəniyyətivəincəsənətinininkişafınaböyüktöhfələrverib.
İkidahirəssam–DalivəPikassotamamiləbənzərsizbaxışlarıilədün-yanıheyranetdilərvəhəyatınmövcudqanunlarınıdəyişdilər.Dünyahaq-qındatəsəvvürlərhərbirindəfərqliidivəonlarınyaradıcılığıalışdığımızdüşüncədənbirqədərseçilirdi.ƏgərPikassonunyaradıcılığınıazacıqolsadabaşadüşməkolurdusa,Dalinəinkiözyaradıcılığı,həmdəhəyatdakıdavranışıiləyaheyranlıq,yadatəəssüfhissidoğururdu.
SalvadorDalisürrealizmcərəyanınıngörkəmlinümayəndəsivəXXəsrin ən nüfuzlu incəsənət xadimlərindən biri idi.Rəssamın qeyri-adixarakteri,nadiristedadıvəolduqcayaradıcırəngkarlıqüslubuonaşöh-rətqazandırdı.
Daliyaradıcılığındatoxunmadığımövzuqalmamışdı.Bu,atombom-bası,vətəndaşmüharibələri,elm,incəsənətvəhəttayeməkhazırlanma-sınadairəsərləridi.Ohəttasağlamdüşüncətərzinəmalikinsanındərkedəbilmədiyihərbirşeyiağlasığmaztəsvirlərəçevirirdi.
Kubizmcərəyanıabstraksionizmdənnəiləfərqlənir?Kubizminyaran-masınanətəkanoldu?
Xatırlayın
9-10Rəssamlarınyaratdığıəsərlərhansıtəəssüratıdoğurur?Onlarbununlanədeməkistəyiblər?Təsviredilmişrebuslarıaçmaqmümkündürmü?
İncəsənətə dair dialoq
Frida Kalo. “Yuxu” (“Çarpayı”). 1940. Sel-ma və Ne suş Er te qum ların kollek siyası. Nyu-York, ABŞ
Rene Maqritt. “Şəxsi də yərlər”. 1952. Müasir İncəsənət Muzeyi. San-Fransis-ko, ABŞ
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
SALVADOR DALİ: DAHİNİN SÜRREALİST KAİNATI
40
Təsviri sənət qalereyasıAvtoportretlərdə Salvador Dalinin şəxsi üslubunun axtarışları
Sürrealizm üslubunda əsərlər həmişə öz qeyri-adi kompozisiyasıilədiqqəticəlbedirvədigərüslublardanfərqlənir.Rəssamlardahabircərəyanyaratmaqməqsədigüdmür,onlarinsanşüurundainqilabiçev-rilişetmək,bütünyaradıcıfəaliyyətnövlərinəvədüşüncətərzinətəsirgöstərməkistəyirdilər.Uydurmaxəyallar,formalarınqəribəuyğunluğuvəfərqliobrazlar–sürrealizmüslubununümumixüsusiyyətlərisayılır.
MükəmməlçertyojçəkməyibacaranDalihəmdəkoloristidi.O,əv-vəlki dövr sənətkarlarından ilham almışdı. Rəssam tamamilə yeni vəmüasirincəsənətüslubuformalaşdırmaqüçünçoxqəribəformavətəsvir
“Avtoportret. Yuxu”. 1937. Sürrealizm üslu bu. Şəxsi kollek-siya
“Kubizm üslubun da avtoport-ret”. 1923. Dali Teatr Muzeyi. Fiqeras, İspaniya
Salvador Dali yaradıcılığında mövzu rəngarəngliyi
“Yaddaşın daimiliyi”. 1931. Vaxt axınının labüdlüyünü ya-ratmaqda Dali ərimiş pendir tikəsindən ilham alıb. Müasir İncəsənət Muzeyi. Nyu-York, ABŞ
“Qalateya sferalarla”. 1952. Əsər atom nəzəriyyəsinin öyrənildiyi mər hə lədə çəkilib. Da li Teatr Mu-zeyi. Fi qeras, İspaniya
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 41
SALVADOR DALİ: DAHİNİN SÜRREALİST KAİNATI
üsullarından istifadə edirdi. Onun əsərləri ikili obrazlardan, istehzalısəhnələrdən,optikillüziyadan,qeyri-adimənzərəvədərinsimvolizmdənistifadəiləseçilir.
SalvadorDalininyaradıcılığıhaqqındasaytlar:http://www.dali-genius.ru/;http://www.mir-dali.ru/
Dalinin yaradıcılığı za-manıqabaqlayırdı.Onunda-hiliyi hələ sağlığında qəbuledilmişdi. Ustadın toxun-duğuhərbir şeydən– istərfotoşəkil, kinematoqraf,cizgifilmi,ədəbiyyat,yaxudreklam–şahəsəryaranırdı.
Böyükrəssamınyaradı-cılığımüasirreklamtexno-logiyalarınıninkişafınamühümtəsirgöstərmişdi.Maestronunənməşhurəsəri–“Çupa-çups”monpasılarınınloqotipindəkiçiçəkdir.O,1969-cuildənyalnızcüzidəyişikliklərəməruz qalaraq bugünədəkgəlib çatmışdır.Maestronun reklama
Bilirsinizmi?
“Çupa-çups”un loqotipi. 1969 “Avroviziya”nın loqotipi. 1969
Yaşadığı illər
Doğulduğu yer
Təhsili
Ad və mükafatları
Üslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
11.05.1904–23.01.1989
Fiqeras,İspaniya
San-FernandoKralZərifSənətlərAkademiyası,Madrid
“Katolik İzabella” ordeni; İspaniya və Fransa in-cəsənətakademiyalarınınüzvü;MerkuriplanetindəbirkraterəSalvadorDalininadıverilmişdir
kubizm,sürrealizm;rəngkar,qrafik,heykəltəraş,rejissor,dizayner
natürmort,mənzərə,portret,mifologiya,simvolikrəngkarlıq
“Zürafəodiçində”(1936–1937),“Nərgizinçevrilməsi”(1936–1937),“Bədheybətlərinyaradılışı”(1937),“Ato-munparçalanması”(1947),“Məxfiaxşam”(1955),“Can-lınatürmort”(1956),“Döyüşçü”(1982)vəs.
Salvador Dali (Salvador Dalí)Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
SALVADOR DALİ: DAHİNİN SÜRREALİST KAİNATI
42
Dalininyaratdıqlarısırasındaavanqardmodapərəstişkarlarınıhey-rətəsalacaqkolleksiyalardaazdeyildir.SalvadorDalininvalehedicivəqalmaqallıməşhursürrealistgeyim,aksesuarvəzinətəşyalarınümunə-lərionunözeskizləriəsasındayaradılırdı.
Rəssam təxəyyülü müxtəlif yaradıcılıq sahələrində necə əks oluna bilər?Düşünün və izah edin
olantöhfəsimonpasıiləməhdudlaşmır,1969-cuildəo,“Avroviziya”da–Avropamahnımüsabiqəsinintərtibatındadaaktiviştiraketmişdi.
Elza Skiaparel li-nin geyimi
“Zamanın gözü” yaxa sancağı “Rubin dodaqlar” yaxa sancağı
SalvadorDalisənayeəşyasınıcanlıtəbiətobyektiyləbirləşdirərəkaldığınəticəiləin-sanlarıvalehedirvəheyrətləndirirdi.Tele-fonla iri dəniz xərçənginin birləşməsindənalınansürrealistobyektilkbaxışdacəfəngi-yatkimigörünsədə,özdərindaxilimənasıiləinsanımatqoyur.
Salvador Dalinin rəngkarlıqəsərlərindənbaşqa,əliləərsəyəgə-tirilən xeyli sürrealist əşyalar davar.Onlarınarasındaənparlaqvəən məşhuru – dodaq formasındaolan divan 1974-cü ildə yaradılmışsürrealistmebelnümunəsidir.
SalvadorDaliətirləri1982-ciil-dəbilavasitəözününiştirakıiləya-radılmış yeganə parfümeriya məh-suluoldu.
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 43
SALVADOR DALİ: DAHİNİN SÜRREALİST KAİNATI
Müəyyən edin1. S.Dalinindərslikdəverilmişrəngkarlıqvədizaynəsərlərindəoxşar
vəfərqlicəhətlərnədədir?
Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, quaş, rəngli kağız, parça, qəzet və jurnallardan kəsiklər
Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
3 Rəssamüçünonunyaradıcılığınədeməkdir?3 S.Daliyaradıcılığınınəsasxüsusiyyətlərihansılardır?
Özünüzü yoxlayın
Yaradıcı fəaliyyət2. a) Öztəxəyyülünüzdənvəyaradıcıdüşüncənizdənistifadəedərəksürrea-
listrəsmvəyaxudsürrealistobyekt(məişətəşyası,mebel,geyim,aksesu-arvəs.)yaratmağaçalışın.Başlanğıcüçünmövzuseçməkyaxşıolardı.
b) Qəzet,jurnal,rənglikağızvəparçanınkəsilmişhissələrindənsür-realistrəsm-kollajdüzəltməyəçalışın.
3. S.Dalininyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdimedin.
Rəssamındahabirmaraqlıəsəri–sürrea-listikotaqdır.Buradakıçəhrayırənglidivanamerikalı aktrisa Mey Uestin dodaqlarınınformasındahazırlanıb.Saçlarıotağıngirişi-niəhatəedənpərdə,gözləri–şəkil,burunisəüstündəsaatqoyulmuşbuxarıkimiyaradıl-mışdır.
“Mey Uestin üzü”. Sürrealist otaq. 1934–1935.İncəsənət İnstitutu. Çikaqo, ABŞ
Bütünplanetdəənnəhəngsürrealizmeks-ponatlarından biri olan və ən çox ziyarətçıqəbuledənispanmuzeyi–DaliTeatrMuze-yidir.Kataloniyada(İspaniya),Fiqerasşəhə-rindəyerləşənmuzeyrəssamınşəxsilayihəsiüzrə tikilmişdir.Onun əsərlərinin ənböyükvə rəngarəng kolleksiyası dahi sürrealistinşəxsikolleksiyasıəsasındayaradılmışbumu-zeydəsərgilənir.
Yaradıcılığıilədünyanınbirçoxrəssamları-natəsirgöstərmişSalvadorDalinicəsarətləXXəsr sürrealizmininbənzərsizvədahi sənətkarıadlandırmaqolar.
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 44
XUAN MİRO: REALİZMDƏN RƏMZLƏRƏ
Tanış olunHəyatvə yaradıcılığıBarselona ilə ayrılmazbağlı olan, sürrealizm
janrındafəaliyyətgöstərənXXəsrinənparlaqispanavanqardçılarındanbiridəXuanMirodur.
Miroözyaradıcılığındabirkimyagərkimidünyanıuniversalsimvol-laraayırır.O,ilkinrəsmvərənglərinvasitəsiləözqeyri-adiestetikasınıyaradır.XuanMirobütünömrüboyubu istiqamətinəsasprinsipinə–yaradıcılığınməntiqvəidrakıntəsirindənxilasedilməsiprinsipinəsadiqqalır.Bununlabelə,Miroəsərlərininmüxtəlifliyivəhəyatsevərliyiilədi-gərsürrealistlərdənseçilirdi.
MiroAvropaavanqardınınklassiki,modernizminəsl təmsilçisi idi,lakinPabloPikassokimiodamüəyyənbədiiistiqamətlərinçərçivəsiniaşmışdı.Məlumdurki,modernizminəksərnümayəndələrininyaradıcı-
Sürrealistüslubunhansıəsasxüsusiyyətlərivar?
Xatırlayın
11Avanqardçırəssamlaryaradıcılıqdaözüslublarınınecəaxtarırdılar?
İncəsənətə dair dialoq
“Kişi başı”. 1935. Jorj Pom-pidu Milli İncəsənət və Mə-dəniyyət Mərkəzi. Paris, Fransa
“Mavi səmadan odlu çarxa doğru nərdivan”. 1953. Şəxsi kolleksiya
“Mavinin qızılı”. 1967. Xuan Miro Fondu. Barselona, İspani-ya
Təsviri sənət qalereyasıXuan Mironun sürrealist əsərlərində rəng kontrastı
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 45
XUAN MİRO: REALİZMDƏN RƏMZLƏRƏ
Miroperspektivinqaydalarıiləkifayətqədərsərbəstdavranır,yaxınvəuzaqplanlararasındafərqivurğulamır,lokaldolğunrənglərdən,ko-budyaxmalardanistifadəedir.Rəngkarlıqvəqrafikaəsərləriciddisa-dəliyi,lakonikliyivəhəttasxematikliyiiləfərqlənir.Əsərlərdahazərif,poetik,müəmmalıolmağabaşlayır.Buəsərlərdəkisadələşdirilmişhən-
lığıtəkbircərəyanlabitmir.Deməkolarki,bütünrəssamlarmüxtəlifhərəkatlardaiştirakedirdi.Özüslubaxtarışlarındaidilər.Bunagörədəbuvəyadigərsənətkarınözyaradıcılıqpotensialınıhansı istiqamətdədahadolğungöstərdiyinimüəyyənetməkçoxzamançətinolur.
Xuan Mironun üslub axtarışları
“Həyətin daxili görünüşü”. 1914. Üslub: rea lizm. Xuan Miro Fondu. Bar se lo na, İspaniya
“Pradesdə kənd”. 1917. Üslub: fovizm. Solomon R.Quq-gen haym Muzeyi. Nyu-York, ABŞ
“Stol. Dovşan ilə natürmort”. 1920. Üslub: kubizm. Şəxsi kolleksiya
“Arlekin karnavalı”. 1924–1925. Üslub: sürrealizm. Olbrayt-Noks Rəsm Qalereyası. Buffalo. Nyu-York, ABŞ
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
XUAN MİRO: REALİZMDƏN RƏMZLƏRƏ
46
dəsi fiqurlarınməskunlaşdığı qəliz aləm sürrealizmüslubunun inkişa-fındanövbətimərhələsayılır.
Mironun əsərlərindəqrafikadaha çoxdur–nöqtələr, cizgilər, qırıqxətlərmücərrədlikkimiqavranılır.Lakinrəssamözübeləbirizahıinad-larəddedirdi.Yaradıcılığınəsasxüsusiyyətləriarasındasevinc,günişı-ğı,sağlamlıq,rəngvəritmvaridi.
KubizmintəsirialtındaolanMiroParisdəPikassoiləgörüşür.Miro-nunəsərlərindəPolKliyaradıcılığınıntəsirihissedilir.Rəssamkarye-rasıboyuncamüxtəlifrənglərə,formavəmateriallaramaraqgöstərir.O,rəngkarlığavəsürrealizməyenilikvəqeyri-adilikgətirməkistəyir.Odurkiqum,daş,sumbatakağızı,vişvəəlaltındaolandigərmateriallarilətəcrübələrəbaşlayır.SonralarMirokeramikayamaraqgöstərir.
XuanMironunyaradıcılığıhaqqındasayt:http://www.joan-miro.ru/
Mirohəmdəheykəltəraşlıqlamaraqlanırvəbirdahaözünüifadəninyeniüfüqlərinikəşfedir.Həcmvəmateriallarvasitəsiləo,növbətiəsərlərindəye-niliketməkistədiyiçoxlusaydabənzərsizplastikkompozisiyalarkəşfedir.
Müdrik fikirləri Mənim üçün maksimal intensivliyə minimal səylərlə çat-maq vacibdir. Məhz buna görə mənim əsərlərimdə boşluq getdikcə daha böyük rol oynayır.
Yaşadığı illər
Doğulduğu yer
Təhsili
Ad və mükafatlarıÜslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
20.04.1893–25.04.1983
Barselona,İspaniya
LaLonxaZərifSənətlərMəktəbi,ModestoUrgelinsin-fi,BarselonadaFransiskoQaliözəlrəssamlıqməktəbi
Quqgenhaymmükafatı(1959)abstraksionizm,sürrealizm;rəngkarlıq,heykəltə-raşlıq,keramika,qrafika
mənzərə,natürmort,portret
“Fermer”(1913–1914),“Qızılgülilənatürmort”(1916),“Şimal-Cənub” (1917), “Ferma” (1921–1922), “Anamövzusu” (1924), “Holland interyeri” (1928), “Xarak-ter”(1934),“Öküzdöyüşü”(1945),“Rəngkarlıq”(1953),“Köçəriquş”(1970),“Qadın”(1976)vəs.
Xuan Miro (Joan Miro)(Joan Miro i Ferra)Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 47
XUAN MİRO: REALİZMDƏN RƏMZLƏRƏ
Mironun “Qadın və quş”(1983)adlıheykəltəraşlıqəsəriBarselonadaXuanMiroparkın-da ucaldılmışdır. Ustadın 22metrhündürlüyündəolanəsərihəmşlyapalıqadın,həmdəquşobrazı formasındadır. Heykə-linsəthiqırmızı,sarı,yaşılvəgöy(Mironunənsevimlirəng-ləri)keramikailəörtülüb.
MiroHarvardUniversitetinin yeməkxanasını (1960–1961), Sankt-Qallendə Ali İqtisadi Elmlər Məktəbinin binasını (1964), Sen-Pol-de-VansdaMeqFondunundivarını(1968),Barselonadahavalimanını(1970)bəzəyənbirsıramonumentalkeramikpannolarınmüəllifidir.
Mironun rəngkarlıq və heykəltəraşlıq əsərlərini birləşdirən ümumi cəhətlər han-sılardır?
Düşünün və izah edin
1920-ciillərinortalarındaMiroreal,tanınanobrazlarıözününicadetdiyigiz-li,müəmmalıdiləçevirməyiöyrənir.Çəkilmişəsər–artıqsüjetlikompozisiyadandahaçox,sehrlidüsturdur.Yalnız insanıntəxəyyülükətanüzərinəsəpələnmişdetallardan, ayrı-ayrıhəndəsi fiqurlardan,düz, sınıq, qıvrıqxətlərdən, ələkeç-məzalovdillərindənbütövbir tamlıqyaradabilər.Budetallarınhərbiriniaç-maqmümkündür.Sirliişarələrrəssamtərəfindənuydurulmamışdır.Mirobunlarıənənəvivəxalqsənətinindərindənöyrənilməsinəticəsindəkəşfetmişdir.
Bilirsinizmi?
“Şumlanmış tarla”. 1923–1924. S.Quq gen-haym Muzeyi. Nyu-York, ABŞ
“Kataloniya mənzərəsi” (“Ovçu”). 1923–1924. Müa sir İn cə sənət Muzeyi. Nyu-York, ABŞ
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
XUAN MİRO: REALİZMDƏN RƏMZLƏRƏ
48
Mirosürrealizminənparlaqnümayəndələrindənbiriolmuşdur.Yal-nızMironunyaradıcılığındaözünəməxsus,xarakterikolansirrvərəmz-lərlədolufərdiüslubtərzinigörməkmümkündürvəbufərdiüslubunformalaşmasındaməhzsürrealizmhəllediciroloynamışdır.
Sürrealizm tarixdə və incəsənətdə parlaq səhifəyə çevrildi. Bu is-tiqamətin əsərləri öz qeyri-gerçək aləmi ilə tilsimləyirvə özünə çəkir.Onları anlamaq çətindir, elə bu səbəbdən də insanları cəlb edir.XuanMiroözününpoetiksürrealizmvariantınıyaratmağaqadiroldu.
1976-cıildəBarselonadarəssamınmuzeyi–XuanMiroFondu–Müa-sirİncəsənətinTəbliğivəTədrisiMərkəziaçıldı.XuanMirohələ1968-ciildə,nəhəngfərdisərgisindənsonramuzeytəsisetməkfikrinədüşmüş-dü.Oözününvəmüasirincəsənətindigərtəmsilçilərininəsərlərininsər-gilənəcəyiyenibinayaratmaqistəyirdi.Fonduneksponatlarıçoxmüxtə-lifdirvəburahəmrəssamınerkən işləri,həmdəonundaxilialəmininmüxtəliftərəfləriniəksetdirənçoxməşhurəsərləridaxildir.
ƏsərlərinçoxunufondaMiroözübağışlayıb.Kolleksiya300rəngkar-lıqəsəri,10minrəsmvə150heykəldənibarətdir,buradaçoxsaydatoxu-culuqvəkeramikanümunələrisərgilənir.
Bu günXuanMironun adı bəşəriyyətin düşüncəsində kətan və gilüzərindəbütünaləminəksolunduğuqeyri-adirəngarəngfikirləritəcəs-sümedir.
Müəyyən edin1. X.Mironunəsərlərindəmüəmmalırəmzlərəksolunmuşdur.Buişa-
rələrnədeməkdir?Yaradıcı fəaliyyət2. “İlinfəsilləri”mövzusundasürrealistikvəsimvolikrəsmçəkin.Real
obyektlərisirli,həndəsi işarələrvəxətlərinköməyi iləgöstərməyəçalışın.Özrəsminizinarxatərəfindəhərrəmzinhansımənadaşıdığı-nıqeydedin.
3. X.Mironunyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumat toplayınvə təqdi-mathazırlayın.
Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, quaş Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
3 SürrealizmininkişafındaXuanMiroyaradıcılığınınrolunədədir?Özünüzü yoxlayın
Miropoeziya toplularına illüstrasiyalar çəkərkəndəmaraqlı əsərləryara-dıb.1971-ciildəisəözünün“Qızıllələklikərtənkələ”adlıkitabınınəşretdirib.
Bu maraqlıdır
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 49
ALBERTO CAKOMETTİ: HEYKƏLİN ZƏRİF SİLUETİ
Tanış olunİsveçrəliheykəltəraş,rəngustasıvəqrafikrəssamAlbertoCakometti
XXəsrtəsvirisənətininənböyüknümayəndələrindənsayılır.Oözyara-dıcılığındakubizmvəsürrealizmintəsirinihissedirdi.Müəllifözhey-kəllərininəksəriyyətiniböyükfransızheykəltəraşıRodeninyaradıcılı-ğınıntəsirialtındayaratmışdır.
Cakomettininilkinişlərirealisttərzdəişlənilib,lakinsonralaro,ku-bizmintəsirialtınadüşür,Afrikaincəsənəti,Okeaniyanınarxaikplasti-kası,qədimAmerikaincəsənətiiləmaraqlanır.Çoxfərqliistiqamətlərdəfəaliyyətgöstərənrəssamlar–PikassovəMatissrəngkarlıqvəheykəltə-raşlıqəsərlərindəbusayaqmotivlərdənistifadəediblər.
Heykəltəraşlığınnövvəinkişafsahələrihansılardır?
Xatırlayın
12İncəsənəthansıvasitələrləinsanatəsirgöstərir?
İncəsənətə dair dialoq
“Qaşıq-qadın”. 1926 “Fiqur”. 1926 “Cütlük”. 1927
BirqədərsonraCakomettiözheykəllərindəkubizmelementləriniröya-larladoluxəyalvəqəzəbləcəmləşdirir.Sürrealizmdövrününheykəllərindəformalarmücərrədliyəyaxınlaşaraqsadələşir.Ətrafaləm,onunqaydalarıvəməcburənqəbuletdirilənşərtiliklərləbarışmayanCakomettibuhisləridoğuranemosiyalarıözününküləşdirərəktamçəkisizheykəltəraşlıqkom-pozisiyalarıyaradırdı.Bunlarüçölçülüreallıqdandahaçox,kölgəidi.
Onlarınməxsusiliyinidahaçoxvurğulamaqdanötrüsənətkarbirsıraəsər-ləriniqəfəsə–vizualolaraqonunşedevrlərininməhkumolduğuvəəbədidin-cəldiyikiçikməkandatəcridedənzərifkarkaskonstruksiyalarıniçinəsalırdı.
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
ALBERTO CAKOMETTİ: HEYKƏLİN ZƏRİF SİLUETİ
50
“Boğazı kəsilmiş qadın”. 1932“Əl”. 1947
IIDünyamüharibəsiillərindəCenevrədəyaşamışCakomettimühari-bədən sonra heykəltəraşlıqda, portret rəngkarlığında və qrafikada yenitərzdəişləməyəbaşlayır.
Alberto Cakometti öz heykəltəraşlıq təsvirlərinin xüsusi, unikal vətanınantipini–uzadılmış,kövrək,səthidöyünən,özətrafındakıməka-nıovsunlayanfiqurtipləriniformalaşdırmışdı.Cakomettitəsvirisənətinənənəvinövlərininqavranılmasınıtamamilədəyişdi,metalvətəmizsət-hinemalüsullarınıqarışdırdı.Heykəltəraşıntəsvirisənətdəetdiyiinqilab–heykəllərintəməlinindəyişdirilməsihesabolunur.O,həcmisadələşdir-di,fiqurlarıtamamiləincəltdi,seyrəkkonstruksiyalartətbiqetdi.
Təsviri sənət qalereyasıÖlümündəhşətlitənhalığınıəksetdirənCakomettinin“Əl”əsərihey-
kəltəraşınmüharibəzamanıözgözləriiləgördüyüqoparılmışinsanəlininəsasındadüzəldilib.Buəsəristənilənadamısarsılmağaməcburedəbilər.
“Sürrealist masa”. 1933 “Yeriyən adam”. 1947
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 51
ALBERTO CAKOMETTİ: HEYKƏLİN ZƏRİF SİLUETİ
İsveçrənin pul əsginasları üzə-rində rəssam, şair və bəstəkarlarınportretlərini görmək olar. Öz iste-dadıiləbütündünyadaməşhurolan,İsveçrənin dahi sənətkarlarındanbiri Alberto Cakomettinin portre-ti 100 nominallı İsveçrə frankınınüzərindətəsvirolunmuşdur.
Bilirsinizmi?
Cakomettinin yaradıcılığına təsir edən nə olmuşdur?Düşünün və izah edin
SürixdəAlbertoCakomettiFonduyaradılmışdır.Buradaəsashissə-sini fondun təqdim etdiyi, Cakomettinin 60 işindən ibarət kiçik sərgi
Yaşadığı illər
Doğulduğu yer
Təhsili
Üslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
10.10.1901–11.01.1966
Borqonovo,Stampa,İsveçrə
ParisdəQrandŞomyer studiyası,CenevrəZərifSə-nətlərMəktəbi
sürrealizm,ekspressionizm,kubizm,formalizm;heykəltəraşlıq,rəngkarlıq,qrafika
mənzərə,natürmort,portret
“Baş”(1925),“Qıvrılmışadamcığaz”(1926),“Qadın”(1928), “Baxan baş” (1927–1929), “Əyləşmiş qadın”(1946),“İşarəedənadam”(1947),“Yeriyənüçnəfər”(1948),“Yağışadüşmüşadam”(1949),“Tala.Doqquzfiqur ilə kompozisiya” (1950), “Addımlayan adam”(1960)vəs.
Alberto Cakometti(Alberto Giacometti)Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ
ALBERTO CAKOMETTİ: HEYKƏLİN ZƏRİF SİLUETİ
AlbertoCakomettiqardaşı–istedadlırəssam,mebeldi-zaynerivəinteryerlayihəçisiDiyeqoylabirlikdəxeylideko-rativheykəlyaratmışdır.Buheykəllərinəksəriyyətininkon-struksiyasınatəbiətvəheyvanobrazlarıdaxildir.“Dəvəquşuvədəvəquşuyumurtası”belənümunələrdənbiridir.
Bu maraqlıdır
Müəyyən edin1. AlbertoCakomettininəsərlərihansımövzulardadır?
Yaradıcı fəaliyyət2. Cakomettininyaratdığıheykəllərintərzinəuyğun“İdmannövü”və
ya“İdmançı”mövzusuüzrəinsanfiquruyapın.
Təchizat: plastilin və yaxud gil, karton, məftil Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
Sənətkar məsləhətiƏvvəlcə qalın karton və məftildən fiqur üçün karkas düzəldin, sonra karka-sın üzərinə fiqurun hərəkətini göstərəcək şəkildə plastilin və yaxud gil qoyun. Barmaqlarınızla çox zərif silueti düzəldərək digər detalları dəqiqləşdirin.
İdmançı fiqurunun yapılması üçün karkas
52
sənətkarınilkinavtoportretindənbaşlayaraqənson(həyatakeçirilmə-miş) layihəsinədək –Nyu-Yorkda ÇeyzManhetten Bankı qarşısındakımeydanüçünheykəltəraşlıqkompozisiyasınadəkonunbütünyaradıcılıqmərhələləriəksolunur.
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 53
ALBERTO CAKOMETTİ: HEYKƏLİN ZƏRİF SİLUETİ
Təqdim olunmuş siluetlərdə müx təlif idman növlərini müəyyənləşdirərək öz heykəl seçiminizi edin.
Yapmadan əvvəl h ərəkətdə olan idmançıların eskizini çəkmək mümkündür.
İdmançıların hərəkət anlarının eskizləri
3. A.Cakomettivəonunyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdimedin.
3 SürrealizmininkişafındaA.Cakomettininhansıroluolmuşdur?Özünüzü yoxlayın
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 54
Pol Sezann Pablo Pikasso VasiliKandinski
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR
1. Verilmişəsərlərinmüəllifinimüəyyənedin.
Özünüzü yoxlayın
“Şaftalılar və armudlar”. 1880-ci illərin sonu. A.S.Puşkin adına Dövlət Təsviri Sənət Muzeyi. Moskva, Rusiya
“Ağlayan qadın”. 1937. Teyt Qalereya sı. Lon-don, Böyük Britaniya
“Yarıuzanmış ana körpəsi ilə”. 1983. Texnika: bürünc.
“Cənub (Tunis) bağları”. 1919. Şəxsi kollek-siya
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 55
Henri Spenser Mur
Pol Kli
“Kəsişən xətt”. 1923. Düsseldorf. Şimali Reyn vilayətinin rəssamlıq toplusu. Vestfaliya, Almaniya
Naum Qabo
2. Sənətkarlarınyaradıcılığıvəyaratdığıəsərlərhansıüslubvəcərəyanlarıəhatəedir?
“Baş №2”. 1916. Polad. Teyt Qalereyası. London, Böyük Britaniya
“Kral və kraliça”. 1953–1955. Texnika: bürünc. Middelheymdə açıq səma altında heykəltəraşlıq mu zeyi. Şotlandiya
XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 56
“Mavi səmadan odlu çarxa doğru nərdivan”. 1953. Şəxsi kolleksiya
“Sürrealist masa”. 1933
Xuan Miro Alberto Cakometti
Salvador Dali
3. Sənətkarlarınhansınövvəjanrdafəaliyyətgöstərdiklərinisa-dalayın.
“Yaddaşın daimiliyi”. 1931. Müasir İncəsənət Muzeyi. Nyu-York, ABŞ
Sürrealist divan. 1974.
POL SEZAN: KOMPOZİSİYA, FORMA VƏ RƏNG
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 57
XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan təsviri sənətində müasir cərəyanlar bir-birini əvəz edirdi. Onların meydana gəl mə si
ilə rəssamlar tərəfi ndən bir çox təcrübələr sınaqdan keçirildi. Lakin rəssamlar öz əsərlərində hər zaman sadiq qaldıqları
realist və milli üsluba üstünlük verərək vəhdət yaratmağa nail oldular.
AZƏRBAYCANTƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏMÜASİRLİYİNƏKSİ222
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ58
MİKAYIL USEYNOV: MEMARLIQDAKONSTRUKTİVİZMİN PRİNSİPLƏRİ
Tanış olunXXəsrinincəsənətibütünnövləriiləyanaşı,müasirmemarlığıdaəhatə
etmişdir.Memarlıqdaəngenişinkişafetmişistiqamətkonstruktivizmidi.“Qənaət,faydavəgözəllik”–konstruktivizminəsasdeviziidi.
BuüslubunyaranmasınınilkinişartılarıXIXəsrinsonlarındaözü-nügöstərdi.Memarlardaşvəağacdanimtinaedərəkşüşə,dəmir-betonkonstruksiyalardanistifadəsayəsindəirihəcmlitikililəryaratmağanailoldular.
Azərbaycan konstruktivizminin görkəmli nümayəndəsi, sovet me-marlığının yaradıcılarından biri olanmemarMikayılUseynovXX əsrmillimemarlıqtarixindəxüsusiyertutur.MüasirBakışəhərmemarlı-ğınınənyaxşınümunələrininmüəllifiMikayılUseynovdur.Həminnü-munələrinideyasıvəifadəüslubuindidəpaytaxtımızüçünaktuallığı-nı saxlamaqdadır.Bu sənətkarın yaradıcılığında ən vacib olanməqam– dünyamemarlığının qabaqcıl və yenimeyillərindən imtina etmədənAzərbaycanmemarlığınamillikoloritigətirməsidir.
Sizinfikrinizcə,konstruktivizmincəsənətinhansınövlərindəəksolu-nabilər?
Konstruktivizminəsasxüsusiyyətlərihansılardır?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
13
Bakı şəhərində M.Useynovun layihələri əsasında inşa edilən bu binaların ad-larını söyləyin və onların ümumi cəhətləri haqqında danışın.
Düşünün və izah edin
Memarın1929–1934-cüillərdəkifəaliyyətininqısadövrükonstruk-tivizmiəhatəedir.
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 59
MİKAYIL USEYNOV: MEMARLIQDA KONSTRUKTİVİZMİN PRİNSİPLƏRİ
Onun layihələndirdiyi tikililərmillimemarlıqüslubu ilə seçilib.O,sonradanŞərqvəQərbmemarlıqməktəbinin sintezindənyararlanaraqəzəmətli yaşayış və ictimai binaların layihələrinihazırlayıb.OnlardanbugünBakınınyaraşığıolanBakıMusiqiAkademiyasının,M.F.Axun-dovadınaMilliKitabxananın,MilliElmlərAkademiyasınınbinalarınıgöstərməkolar.
M.Useynov hələAzərbaycan Politexnik İnstitutunun (indikiAzər-baycanTexnikiUniversiteti) tələbəsiolarkənonunkonstruktivizmüs-lubunda yaratdığı layihələrin bir qismi reallaşmışdır. Bu layihələrdəhəndəsilakonizm,üfüqivəşaqulixətlərinkəsişməsi,həcmliformalarınvəsəthlərin,bütövkütləninvəşüşəlisəthlərinziddiyyətivurğulanırdı.İşləkdamörtükləri,yüngültalvarlar,qalereyalar,artırmalar,günlük-lər–istiiqlimüçündaxilihəyətkimivacibelementlərbütüntikililərindəyişməz atributu idi.M.Useynov hələ ali təhsil aldığı illərdəAvropaklassikasıonuntəxəyyülünü“zəbtetmişdi”,ohəmdəmemarlıqdarusklassisizmininirsiniətraflıöyrənirdi.
Bakı şəhərində M.Useynovun memarı olduğu və heykəltəraş Fuad Əbdürrəh-manovla birlikdə layihələndirdiyi bu abidələr kimlərin xatirəsinə ucaldılıb?Nəyə əsasən heykəllərin yaradılmasında memarlar iştirak edir? Fikrinizi əsaslandırın.
Düşünün və izah edin
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ60
MİKAYIL USEYNOV: MEMARLIQDA KONSTRUKTİVİZMİN PRİNSİPLƏRİ
M.Useynovun yaradıcılığının ilkin mərhələsi sovet memarlığındakonstruktivizmdövrüiləüst-üstədüşürdü.Bakı1920–1930-cuillərdəCənubiQafqazınənmühümsənayevəintellektualmərkəziidi.OzamanhələçoxgəncolanmemarM.Useynovümumiruhyüksəkliyindənilham-
Yenitərzdəəsərləryaratmaqlayanaşı,M.Useynovyaradıcılıqaxta-rışlarındasırfənənəvi–Azərbaycanmilliüslublarınadatoxunurdu.Beləki,1924-cüildəMikayılUseynovtərəfindənŞirvanşahlarsarayıkomp-leksininölçülərinindəqiqləşdirilməsimütəxəssislərinarasındasensasi-yadoğurmuşdu.ƏnənəviüslubdanümunəvilayihələrindənbiriXIIəsrAzərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin məzarı üzərindəabidəmüsabiqəsindəqalibgələn(1926-cıil)layihəsidir.OnunlayihələriəsasındaBakıda,Gəncədə,Naxçıvanda,Azərbaycanındigərşəhərvəra-yonlarındabinalartikilib.
Yaşadığı illər
Doğulduğu yer
Təhsili
Ad və mükafatları
Üslub və texnika
Məşhur əsərləri
06(19).04.1905–07.10.1992
Bakı,Azərbaycan
AzərbaycanPolitexnikİnstitutu(indikiAzərbaycanTexnikiUniversiteti)(1922–1929)
Azərbaycanınəməkdarincəsənətxadimi(1940),“Le-nin”ordeni(1946,1958),memarlıqdoktoru(1950),AzərbaycanSSRDövlətmükafatılaureatı,SSRİxalqmemarı (1970), Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1985),ŞərqölkələriBeynəlxalqMemarlıqAkademiyasınınprezidenti(1992)vəs.
memarlıq;konstruktivizm
Bayıl qəsəbəsində fabrik-mətbəx (1930, hazırda do-ğum evi), Tibb İnstitutu tələbələri üçün yataqxa-na (1934), Azərbaycanın Moskvadakı ÜmumittifaqKənd Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisində Azərbay-canpavilyonu (1939),AzərbaycanTexnikiUniversi-teti(memar S.Dadaşovla birlikdə),Bakımetrosunun“Nərimanov” stansiyası (1967), “Nizami” stansiyası(1976),“ElmlərAkademiyası”stansiyası(1985)vəs.;BakışəhərindəSəmədVurğununheykəli(heykəltəraş F.Əbdürrəhmanovla birlikdə),Nizamininheykəli(hey-kəltəraş F.Əbdürrəhmanov və memar S.Dadaşovla bir-likdə)vəs.
Mikayıl Ələsgər oğlu Useynov
Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 61
MİKAYIL USEYNOV: MEMARLIQDA KONSTRUKTİVİZMİN PRİNSİPLƏRİ
M.Useynov yaradıcılıq baxımından həqiqətən də tükənməz memaridi.Onunzənginirsinə200-dənartıqlayihəsidaxildirvədeməkolarki,hərbirigerçəkləşdirilib.Yaradıcıirsdəənbaşlıcası–ənənələrəhörmətvəondanbədiitəcəssümlüformalardaistifadədir.
DünyamemarlıqirsininvəənyenimeyillərinbilicisiolanMikayılUsey-novundünyagörüşüözxalqınınmillimədəniyyətindənformalaşmışdı.
OnunyaradıcılığımüasirAzərbaycanmemarlığındayenibirdövraç-mışvəbusənətibeynəlxalqmiqyasdatanıtmışdır.MikayılUseynovmilliAzərbaycanmemarlığını bənzərsiz, nadir dəstxəti ilə önəmli dərəcədəzənginləşdirmişdir.
Memarlıqda konstruktivizmin banisi LeKorbuzye sayılır. O,memarlıqdayenilikedərəkbinanınkonstruktivhissələrindənfasadagözəllikverənelement-lərkimi istifadə etmişdir.LeKorbuzyeyaradıcılığındakonstruktivizmınbeşprinsipindənistifadəedirdi:sütunlarüzərindədayanantikili,fasadınsərbəstkompozisiyası,zolaqvarıpəncərələr,konstruksiyadaxilindəsərbəstplanlaşdır-ma,düzterras-dam.
Bilirsinizmi?
Müəyyən edin1. Müxtəlifmənbələrdənistifadəedərəkmüasirvəkeçmişillərinmemar-
lığınınxüsusiyyətlərihaqqındadanışın.
Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, rəngli qələmlər, akvarel, rəngli kağız, karton
Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
lanaraq memarlığınyenidiliniöyrənməyəcəhdgöstərirdi.
MemarM.Useyno-vun əsl yetkin yara-dıcılıq dövrü müasirAzərbaycanmemarlı-ğının yaranmasındamilliirsinyerivərolu-nun dərk edilməsi iləbaşladı.Memaryarat-dığıbirçoxtikililərdəAzərbaycan milli me-marlıqelementlərindənbaşqa,həmdəŞərqformavəmotivlərinitətbiqetmişdir.ButikililərarasındaMoskvadaÜmumittifaqKəndTəsərrüfatıNailiyyətləriSərgisindəAzərbaycanpavilyonunu,Bakımetrosunun“Ni-zami”stansiyasınıvəNizamiGəncəviadınaMilliAzərbaycanƏdəbiyyatıMuzeyininümunəgöstərməkolar.
Elm işçilərinin yaşayış evi
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ62
Yaradıcı fəaliyyət2. a) Dünyanın hər hansı bir
paytaxtşəhərininkonstruk-tivizm nümunəsi olan ənməşhur, onun “vizit kartı”sayılan tikilisinin siluetiniçəkin və ya qara kağızdankəsibhazırlayın.
Məsələn,FransanınpaytaxtıParisdəucalanEyfelqülləsi.
b) Konstruktivizmüslubunda ictimaivəyayaşayışbinasınıneski-ziniçəkin.Tikiliningörünüşüsütunlarüzərindədayananirişüşəlivədüzsəthliolabilər.Binanıneskizinieləçəkinki,ohəmqarşıdan,həmdəyandangörünsün;məsələn:
3. M.Useynovhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdimathazırlayın.
MİKAYIL USEYNOV: MEMARLIQDA KONSTRUKTİVİZMİN PRİNSİPLƏRİ
3 XXəsrinəvvəllərindəmemarlığıninkişafınınəsasideyavəprinsipləri hansılardır?
Özünüzü yoxlayın
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 63
Rəngkarlıqəsərlərininmiqyasınəyəəsasənseçilir?Əsərlərdərəngvəformabir-biriilənecəəlaqəlidir?
MİRCAVAD MİRCAVADOV: MİQYAS, RƏNG və FORMA
Tanış olunGörkəmlifırçaustasıMircavadMircavadovAzərbaycanrəssamlığın-
damüasiristiqamətinvə“Abşeronməktəbi”ninbanisikimitanınır.Azər-baycanincəsənətinəimprovizasiyavəsərbəstlikgətirənrəssamtamamiləyeniüfüqlərinaçılmasınasəbəboldu.Qiyamçıvəeksperimentator,non-konformist1vənovatorolanM.MircavadovunəsərləriAzərbaycantəsvirisənətinəböyüktəsirgöstərdi.M.Mircavadovunəsərləriniyaqeyd-şərtsizqəbul,yadarəddedirdilər.Lakinonunyaradıcılığızamanbaxımındanbiz-dənuzaqlaşdıqcarəssamınmüasirAzərbaycanincəsənətitarixindətutdu-ğuyerinunikallığıdahaaydıngörünməkdədir.Rəssambumövqeyisovetdönəmindəuzunillərdavamedənsükutvəbiganəlikdənsonraqazanıb.
Müasirrəssamlarınnailolmaqistədiyiyeniliklərnəilənəticələnir?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
14
Təsviri sənət qalereyası
“Yüzilliklərin himni” silsiləsindən. 1986 “Nuhun gəmisi”. 1987
1Nonkonformizm (ing. nonconformism (non–yox (conformis–oxşar)–qeyri-oxşar)–hamıtərəfindənqəbuledilmişqaydaların,dəyərlərin,ənənələrinvəqanunlarıninkaredil-məsi.“Neqativizm”anlayışınınsinonimi.
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ64
MİRCAVAD MİRCAVADOV: MİQYAS, RƏNG və FORMA
Tələbəlikillərindəsənətləbağlıodövrdəqəbulolunmuştədrissistemiistedadlıgənc rəssamıqaneetmirdi.ÇünkikeçmişSovet İttifaqındakıbədiitəhsilinmühümhissəsinitəşkiledənsosializmrealizmininehkam-larıM.Mircavadovayadidi.
RəssamSezannınəsərləriniErmitajdagörməkarzusundaidi.Oillər-dəSovetİttifaqındaimpressionistvəpostimpressionistlərinyaradıcılığıqadağan edilmişdi. LakinM.MircavadovLeninqrada (indiki Sankt-Pe-terburq)gedirvəDövlətErmitajındaonumaraqlandıranbütünkolleksi-yayabaxmağanailolur.SənətəvurğunluğuonuErmitajdaadifəhləiş-ləməyəvadaredir.RəssamElQrekonun,Rembrandtınəsərlərindənçoxşeyöyrənir,surətləriniçıxarır,orijinalınıətraflıtədqiqedir.SezannınvəvanQoqunqadağanedilmişəsərləriMircavadüçünəslməktəbolur.
LeninqradAntropologiya və Etnoqrafiya Muzeyindəki kolleksiyalarlatanışlığırəssamdagüclüyaradıcılıqhəvəsioyadır.O,buradaAfrika,Oke-aniya, İndoneziya,Yaxın Şərq xalqlarının ənənəvi incəsənətini yaxındanöyrənir.
1954-cü ilədəkLeninqraddayaşadıq-dansonrao,Bakıyaqayıdıbyaradıcılıqlaməşğulolurvəbuhəyattərzi10ilçəkir.
Rəssam öz təcrübələrində təsviri sə-nət üçün ənənəvi olmayan materiallar-dan–metal,daş,qum,bitum,qatranvəsementdən istifadə edirdi. Bumaterial-lar nəticəsində yaranan eksperimentaləsərlər özlüyündə heyrətləndirici qüv-vəyəmalikidi.
M.Mircavadovun ən erkən rəngkarlıqəsəri “Yırtıcı”dır. Burada ayaqları bağlı,arxası üstə yıxılmış qoyun, yaxında isəbir canlı, dişini ağardan və torbasayağıgövdəsiolanməxluqtəsvirolunub.Bura-da rəssamın təsvir etdiyi cəmiyyətə, onuəhatə edənmühitə kinayəli yanaşdığı ay-dıngörünür.
Rəssamın qrafik əsərlərinə məxsusqüvvə, enerji, həm də miqyas tamaşaçınıheyrətləndirir. Onların bəziləri tuşla, bə-ziləri karandaşla icra olunub. Qrafik əsər-lərdədigərcəhətdədiqqəticəlbedir:əksərrəsmlərdə insanın bədən hissələrində başverəndəyişikliyimüşahidəetməkolur.
“Kişi rəsmi”. 1950. Kağız, qrafi t
“Yırtıcı”. 1967
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 65
MİRCAVAD MİRCAVADOV: MİQYAS, RƏNG və FORMA
Ətrafmühititəsviredərkənrəssamınmüxtəlifemosionalvəpsixolojiçalarlarınıdivobrazındagörməkmümkündür.Buməfhumənənəvimi-fologiyadaözəlamətinəgörə(divlərxeyirxahvəqəddar,cəsurvəqorxaq
“Ümid işığı”. 1982
XX əsr rəssamlığı-nınikiböyüknümayən-dəsi–PabloPikassovəSalvadorDaliMircavadMircavadovun sevim-li rəssamları və onunüçün şübhə doğurma-yan avtoritetlər idilər.“Ümid işığı” adlı əsə-rini o,SalvadorDaliyəhəsretmişdir.
Bilirsinizmi?
Yaşadığı illər
Doğulduğu yer
Təhsili
Ad və mükafatları
Üslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
19.01.1923–24.06.1992
Bakı,Azərbaycan
Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Rəssamlıq Məktəbi(1941–1949)
AzərbaycanRəssamlarİttifaqınınüzvü(1975),Rəs-samlar İttifaqı İdarəHeyətinin üzvü (1987),Azər-baycanınəməkdarincəsənətxadimi(1988)
avanqard;rəngkarlıq
portret,mifologiya,süjetliəsərlər,mənzərə
“Xırmanda” (1968), “Fayton” (1968), “Öküzün nal-lanması” (1970–1971), “Od gəlini” (1970), “Sirk”(1981),“Yuva”(1982),“Məxfigecə”(1982),“Letargi-ya”(1983),“Humayquşu”(1984),“Hərəkət”(1986),“Odtanrısı”(1987)vəs.
Mircavad Mirhaşım oğlu Mircavadov
Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ66
MİRCAVAD MİRCAVADOV: MİQYAS, RƏNG və FORMA
Azərbaycanın hansı rəssamı üslub, qəhrəmanları və düşüncə tərzinə görə Mir-cavad Mircavadova yaxın idi?
Düşünün və izah edin
Azərbaycan incəsənətinin tarixi üçün və xüsusiləmüasirAzərbay-can rəngkarlıq məktəbinin formalaşmasında Mircavad Mircavadovunxidmətlərinisonaqədərdərketməkçətindir.Azərbaycanrəssamlarınınötənəsrin“yetmişinciillərnəsli”ninçoxu“Mircavadtəsiri”altındafor-malaşmışdır.Onlarınəksəriyyətitədricənincəsənətdəözyolunuvəhərbiri öz fərdi üslubunu tapmışdır. Bir çox rəssamların yaradıcılığındaMircavadınbugündədəstxətihissedilir.
Rəssamınsənətiyalnız1987-ciildətanındı.Onunəsərləridünyanınbirçoxmuzeylərindəvəşəxsikolleksiyalardasaxlanılır.Bakının,Mos-kvanın,birsıraAvropapaytaxtlarının,həmçininYaponiyaşəhərlərininənnüfuzlusərgisalonlarındabirçoxsərgiləritəşkilolunmuşdur.
Müəyyən edin1. M.Mircavadovundərslikdəverilmişəsərlərininəsasmövzusununə
təşkiledir?
Yaradıcı fəaliyyət2. Rəngtəzadınıvəformamüxtəlifliyininəzərəalaraqqeyri-adimifolo-
jicanlınıvəonunətrafınıtəsviredin.
Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, quaş Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
3. M.Mircavadovhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdimathazırlayın.
3 AzərbaycanınmüasirtəsvirisənətindəM.Mircavadovunrolunədən ibarətdir?
Özünüzü yoxlayın
olurlar)birmənalıdeyil.Mircavadınyaradıcılığındabu,insandaolabilə-cəkbütünrəzilcəhətləriözündəbirləşdirənpersonajdır.
M.Mircavadovun əsərlərindəki digər sabit obraz qadındır. O, xe-yirxahvəqəddar,zəhmətkeşvəçoxqəşəng,ağıllıolabilir.
Onunyaratdığıəsərlərarasındabirsıramənzərələrdəvar.Rəssamüçünməhzrəngbaşlıcamənayüküdaşıyır.Rəssamrəngkar-
lıqdasankirəngvəformaarasındakıtəzadıaradanqaldırmağaçalışır.Rəngkarlığın bu iki elementiMircavad kompozisiyasının əsas təkrar-olunmazifadəvasitəsidir.
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 67
Tanış olunÖz zəngin daxili aləmi olan görkəmli
heykəltəraşÖmərEldarov unudulmaz ob-razlaryaratmışdahişəxsiyyətdir.
İradə və zəriflik, improvizasiya və ka-millik,dərinlikvəduymaqbacarığıÖmərEldarovyaradıcılığınımüşayiətedənbaşlı-casəciyyəvixüsusiyyətlərdir.Onunyaradı-cılığınınölkəmizinbədiimühitinətəsiriniqiymətləndirməmək olmaz: heykəltəraşınəsərlərindədaxiliməzmunlaformanınhar-moniyası insanı qeyri-ixtiyari düşünməyəsövqedir.
ÖmərEldarovunyaratdığıheykəllərözdinamikliyiilədaimdiqqəticəlbedir.Onunxarakterinə xas olan cəsurluq, nikbinlik vəmənəviməsuliyyət sənətkarın yaradıcılığın-da,xüsusənobrazlarınbədiiifadəsindətəcəs-sümolunur.
Ö.Eldarov şairə Natəvan şəx-siyyətinə bir neçə dəfə müraciətetmişdir. Zəngin geyinmiş, ampirüslubunda olan kresloda oturmuşzadəgan qadının tunc heykəli har-moniyanınvəincəzövqünənyüksəktəzahürününnümunəsikimibugündəpaytaxtımızınmərkəzimeydanı-nıbəzəyir.
İnsanlarınhəyatındakıromanti-kaya və dinamikaya meyil, qəhrə-manların daxili vəziyyəti, onların
Heykəltəraşlıqdainsangözəlliyininvəhislərinintərənnümürəssam-danhansıbacarıqlarıtələbedir?
ÖMƏR ELDAROV: GÖZƏLLİK və HARMONİYA
Heykəltəraşlıqdaəsasifadəvasitələrinisadalayın.
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
15
“X.B.Natəvan”. 1960. Tunc
“Səadət”. Kompozisiya. 1956. Tunc
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ68
qəhrəmanlıqmübarizəsindən doğan duyğuları – bütün bunlarmüəllifdüşüncəsinindərinliyini,onunhumanististiqamətinixarakterizəedəncəhətlərdir.
ÖMƏR ELDAROV: GÖZƏLLİK və HARMONİYA
Ustad lirikvəvətənpərvərlik ruhundaolanobrazlarınbədiihəllin-dəetikprinsipləriönəçəkir.Bu,HüseynCavidəhəsrolunmuşheykəltə-raşlıq ansamblında qabarıq hiss olunur. Cavidin pyeslərinin ideyasınıönplanaçəkənÖ.Eldarovheykəldədramaturqunəyilməzruhunutəcəs-süm etmişdir. Heykəltəraş şairi yüksək mənəvi, yaradıcı düşüncələrə
daldığı anda təsvir etmişdir. Əsə-rin memarlıq-kompozisiya həlli bugüclü, mürəkkəb və yaradıcı ehti-raslı şəxsiyyətin obrazını açmağayönəlmışdir.
Lirik,qəhrəmanlıqmövzusuonunbütün yaradıcılığını müşayiət edir.Portretlər,büstlər,heykəllər–hərbi-rininpsixolojitəsiriçoxgüclüdür.
ÖmərEldarovböyükrəssamSət-tarBəhlulzadəninportretinədəfəl-səfi-romantikyanaşmışdır.Buobraz
“S.Bəhlulzadənin məzarüstü abidəsi”.1974. Tunc
“Dramaturq Hüseyn Cavid”. 1993. Tunc, qranit
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 69
ÖMƏR ELDAROV: GÖZƏLLİK və HARMONİYA
Sənətkarın xüsusi təsir bağışladığı əsərlərindən biri də “Zamanındördrəngi”dir.Müəllifburadasondərəcəfəlsəfivəetikproblemlərihəlledir.O,müxtəlifçalarlıdördqozağacınıfərqliyaşdaolanqadınlaramü-vafiq pozada yonmuşdur.Qızın, gənc, yaşlı və qoca qadınınhərəkətlə-ri ilin fəsillərinəuyğundur.Fiqurlarınəzərdənkeçirdikdəplastikanıngözəlliyi,həyat fəlsəfəsi onunməkanlavəhdəti təəssüratlarımızıdahadazənginləşdirir.
dahinin yaradıcı ruhunun təcəssümüdür.Heykəltəraş xüsusi qayğı vəməhəbbətlə rəssamın portretinəmüraciət etmiş, onu iki dəfə ağacdanyonmuşvətuncdahəkketdirmişdir.BakınınƏmircanqəsəbəsindəqoyu-lanS.Bəhlulzadəninqəbirüstüheykəlindəməkan,kompozisiya,dinami-ka,obrazbir-biriniçoxgözəltamamlayır.
Ad və mükafatları
Üslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
“Şərəf nişanı” ordeni (1959), Azərbaycan SSR-inəməkdarincəsənətxadimi(1963),SSRİDövlətmüka-fatılaureatı(1980),AzərbaycanSSR-inxalqrəssamı(1982),“QırmızıƏməkBayrağı”ordeni(1986),“İstiq-lal” ordeni (1997),Rusiya Federasiyasının “Dostoy-nomu”medalı(2002),“Şərəf”ordeni(2012)vəs.
heykəltəraşlıq
portret,süjetliəsərlər
“MəhəmmədFüzuli”(T.Məmmədovla birlikdə,1963,Bakı),“İbnSina”(1980,Düşənbə),“İhsanDoğrama-cı” (2001,Ankara), “Heydər Əliyev” (2001, Qars),“ÜzeyirHacıbəyov”(1955,Bakı),“SəttarBəhlulza-də”(1975,Bakı),“VaqifMustafazadə”(1984,Bakı),“FikrətƏmirov”(1988,Bakı),“Niyazi”(1989,Bakı),“ZiyaBünyadov”(2000,Bakı),“Elegiya”xatirəabi-dəsi (1989), “Zərifə Əliyeva” (1995, Bakı), HeydərƏliyevinqəbirüstüabidəsi(2004,Bakı)vəs.
Yaşadığı illər
Doğulduğu yer
Təhsili
21.12.1927
Dağıstan,Dərbəndşəhəri.Rusiya
Ə.ƏzimzadəadınaAzərbaycanRəssamlıqMəktəbininheykəltəraşlıqbölməsi(1941–1944),İ.Y.RepinadınaLeninqrad Rəssamlıq, Heykəltəraşlıq və MemarlıqAkademiyasınınheykəltəraşlıqfakültəsi
Ömər Həsən oğlu Eldarov
Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ70
ÖMƏR ELDAROV: GÖZƏLLİK və HARMONİYA
Müəyyən edin1. Ö.Eldarovunəsərlərininoxşarvəfərqlicəhətlərinədir?
Yaradıcı fəaliyyət2. Plastilinvəyaxudgildənhərəkətdəolanəsgərfiquruyapın.
3. Ö.Eldarovun yaradıcılığı haqqında əlavəməlumat toplayın və təq-dimathazırlayın.
Təchizat: plastilin, yaxud gil, kağız, karton Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
3 Ö.EldarovunAzərbaycanheykəltəraşlığınaverdiyitöhfənədəniba- rətdir?
Özünüzü yoxlayın
“Zamanın dörd rəngi”. 1973. Qoz ağacı
Yaratdığıheykəllərvəabidələrnəinkiölkəmizdə,həttadünyanınbirçoxmuzeylərindəlayiqliyertutmaqdadır.Onunilkişlərindən–diplomqorelyefindəntutmuşaxırıncıheykəlinəqədərbirparlaq,sabityaradıcı-lıqxəttivar.Beləki,buəsərləryaşadılmışaləmingözəlliyiniromantiktutumdagörməkdir,gözəlliyixeyirxahlıqvəməhəbbətdəaxtarmaqdır,etikkeyfiyyətlərəüstünlükverməkdir.Ustadınheykəltəraşlıqirsibütövbirorqanizminhissəsidirki,bununadıbənzərsizÖmərEldarovyaradı-cılığıdır.
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 71
Rəngkarlıqəsərininməzmunudedikdənəbaşadüşülür?
TAHİR SALAHOV: NEFT MÖVZUSU
Tanış olunMövzuüzrərəsməsərlərigenişməzmunluolduğuüçünbukateqoriyaya
tarixi,hərbvəməişətsəhnələri,insanhəyatındagündəlikbaşverənlərvəənaktualhadisələr,insanlaravətəbiətəümumiləşdirilmişfəlsəfibaxışlartəsvirolunmuşəsərləraidedilir.Bəzənbütünbuhadisələrbirəsərdədəcəmləşir.Rəssamınmövzuüzrəəsərlərdəqarşısınaqoyduğuməsələlərmüxtəlifolur.
Təsvirisənətdəsüjetli (tematik1) tablo–ümumimövzuvəyatəsvirobyektlərinibirləşdirənbədiiəsərlərinməcmusudur.
MüasirdövrümüzünməşhurAzərbaycanrəssamlarındanbiri,ənçoxsüjetliəsərlərinyaradıcısıTahirSalahovdur.
TahirSalahovyaradıcılığındaneftmövzusunaxüsusiyerverir.Bakışəhəri–neftçiəməyininromantikməkanıhesabedilir.Şəhərneftlə,nefthasilatı ilə sıx bağlıdır.Bumövzuhər zaman rəssamları cəlb edib.O,dəfələrləkətanüzərindəBakıneftçisininobrazınıyaratmışdır.RəssamınV.İ.SurikovadınaMoskvaDövlətİncəsənətİnstitutundamüdafiəetdiyi“Növbədənqayıdanlar”adlıdiplomişidəbumövzudadır.Sankt-Peter-burqRəssamlıqAkademiyasınınkolleksiyasındasaxlanılansənətəsərin-
Süjetliəsərlərinjanrmüxtəlifliyininhərbirihaqqındadanışın.
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
16
Süjetli əsərlər
Mifolojijanr Bataljanrı Tarixijanr Məişətjanrı Animalistika
Rəsm əsərlərində verilmiş mövzular nədən bəhs edə bilər?Düşünün və izah edin
1Tematik janr (rus. тема –mövzu) – süjetli əsərlərinmüxtəlifliyidir.Buraya tarixi,məişət,batal,animalistik,mifolojivədigərləridaxildir.
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ72
TAHİR SALAHOV: NEFT MÖVZUSU
Təsviri sənət qalereyası
Tahir Salahovun “Təmirçilər”,“Q.Qarayevin portreti” və “Səhəreşelonu”kimiəsərlərihələ1962-ciil Venesiya biennalesində3 böyükmaraq doğurub. Onun ən məşhurəsərləriarasında“Xəzərüzərində”(1961),“Xəzərdəsübhçağı”(1986)və bukimi sənət incilərini xüsusiqeydetməklazımdır.
dəişnövbəsindənqayıdanvəaddımlayangəncfəhlələrtəsvirolunmuş-dur.KompozisiyaT.Salahov tərəfindənəsasıqoyulmuş“sərt”2 üslubdaişlənmişdir.
T.Salahovunəsərləritəkcəsənətbilicilərinindeyil,sadəinsanlarındadiqqətinicəlbedir.Həyatınrealvəsəmimitəsvirolunmasıəslhəqiqət-ləriüzəçıxarır,incəsənətvasitələrinəmaraqyaradır.T.Salahovunneft-çilərimifik–qüvvətliqəhrəmanlar,monolitqayalarkimitəsviredilib.
2Sərt üslub –1950-ciillərinsonu–1960-cıillərinəvvəlindəyaranmışrəngkarlıqüslubu.3Biennale –hərikiildənbirkeçirilənbədiisərgi,festivalvəyayaradıcılıqmüsabiqəsi.
1.“Təmirçilər”. 1960
1 2
“Növbədən qayıdanlar”. 1957
2. “Abşeron qa-dınları”. 1967
“Xəzərdə səhər” (fraqment). 1986
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 73
TAHİR SALAHOV: NEFT MÖVZUSU
Neftmövzusundaəsərləriniyaratmazdanqabaqrəssamuzunmüddətbu sadəneftçilərlə yaşamış, onlarla birlikdə “Neftdaşları”na– buruqplatformasınagetmişdir.Əsərlərindəkiobrazlarrəssamıntanışolduğuvədostlaşdığıneftçilərdir.
T.Salahovun“Abşeronqadınları”əsərianavəbacılarındənizdəolanözyaxınlarınagörəkeçirdiyihəyəcanıifadəedir.
T.Salahovun neftçilərinin sərt görünüşləri əmək adamlarının tale-yini,təbiətlərindəkisadəliyi,mətanəti,xeyirxahlığıifadəedir.Rəssamüçünxırdabirdetalındaböyükmənasıvar.Estakada,platformavəüzüküləyəgedənfəhlələrintəsvirindəbunatez-tezrastgəlməkolar.
RəssamıdoğmatorpaqvəXəzərləbağlıolanhərşeymaraqlandırır.Təsadüfi deyil ki, rəssamın yaradıcılıq emalatxanası kiçik Nardaranqəsəbəsində, natürmort vəmənzərə rəsmlərini çəkdiyi dəniz sahilindəyerləşir:onlarınhamısındaXəzərinenerjisihissolunur.
Yaşadığı illər
Doğulduğu yer
Təhsili
Ad və mükafatları
Üslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
29.11.1928
Bakı,Azərbaycan
Ə.Əzimzadə adına Bakı Rəssamlıq Məktəbi (1945–1950), V.Muxina adına Leninqrad (indiki Sankt-Pe-terburq)AliRəssamlıq-SənayeMəktəbi(1950–1951),V.İ.SurikovadınaMoskvaDövlətİncəsənətİnstitutu(1951–1957)
AzərbaycanSSR-inxalqrəssamı(1963),“Lenin”or-deni,“QırmızıƏməkBayrağı”ordeni(SSRİ)(1971),SSRİxalqrəssamı(1973),“İstiqlal”ordeni,“HeydərƏliyev” ordeni (2008), Sosialist Əməyi Qəhrəmanı,“Fəxrilegion”ordeni(Fransa,2015)
rəngkarlıq,qrafika
portret,natürmort,mənzərə,süjetliəsərlər
“Neft daşlarında” (1955), “Çənlər” (1959), “BəstəkarQara Qarayevin portreti” (1960), “Bəşəriyyət naminə”(1961), “Böyük kanal. Venesiya” (1962), “Şirvanşahlarsarayı”(1966),“RəsulRzanınportreti”(1971),“Narda-rankəndi”(1974–1975),“Günəşlisəhər”(1980),“Roma”(2000),“Qrekoqəhvəxanası.Roma”(2002)vəs.
Tahir Teymur oğlu Salahov
Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ74
TAHİR SALAHOV: NEFT MÖVZUSU
Tahir Salahov dünya mədəniyyətinin tanınmış simasıdır. Təsvirisənətəehtiramlayanaşılanbütünölkələrdəonunbusənətəverdiyitöhfəyüksəkqiymətləndirilir.T.Salahovunistedadıgünəş,sözvəiradəqədərgüclüdür.Onunqəhrəmanızamandır.Onunzamanıkeçmişvəgələcəkdeyil,onlarınarasındaəlaqəyaradanandır,bugündür.OnagörədəT.Sa-lahovunrəsmlərimüasirlik-gənclikenerjisivəyüksəksənətkarlıqlaçə-kilib.Rəssamınəsərlərindəbirmaraqlıcəhətdəvar:onlarinsanaümidvənikbinlikverir.Görkəmlirəssamınmüdrikliyidəməhzbundadır.O,gəncliyəhəsədaparmadan,qocalıqdanqorxmadanhəyatasevgiiləçalış-mağaüstünlükverir.
“Atəşpərəstlərin məbədi”. 2007
“Xəzər bu gün”. 2007 “Qız qalası”. 2007
Müəyyən edin1. T.Salahovunverilmişəsərlərindəhansıkoloritmüşahidəolunur?
Yaradıcı fəaliyyət2. Neftvəneftçilərmövzusundasüjetlirəsmçəkin.
3. T.Salahovunyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdi-mathazırlayın.
Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, akvarel və ya quaş Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
3 T.Salahovözyaradıcılığındadahahansımövzularaüstünlükverir?Özünüzü yoxlayın
TahirSalahovunXəzərəmarağıhəyatıboyusəngimirvə2007-ciildəçəkilmişdahabirnəhəngəsəri–“Ənənələrvəmüasirlik:Odlaryurdu”adlı 6 metrlik triptixi neft mövzusunun kulminasiyası kimi baxılır.BuəsərAzərbaycanınsalnaməsi,memarlığımızınqədimdövrlərdənbugünədəkolantarixidir.
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 75
Heykəltəraşlığınbaşlıcamövzusunəyəhəsredilir?
FAZİL NƏCƏFOV: İNSAN TƏSVİRİNDƏ FORMA AXTARIŞLARI
Tanış olunMüasirAzərbaycanheykəltəraşlığınınənparlaqnümayəndələrindən
biri olan Fazil Nəcəfov görkəmli heykəltəraş Fuad Əbdürrəhmanovunyetirməsidir.Mövzuvəjanrmüxtəlifliyi,plastikformalarınincəduyu-mu,mövzununmahiyyətinəuyğunmüasirformalar,təsirvəözünüifadəvasitələrininaxtarılmasıFazilNəcəfovunyaradıcılığınınilkillərindənetibarənhissolunmağabaşlayır.
1950-ciillərinsonu–1960-cıillərinəvvəllərindəBakıdaözlərinita-mamiləbədiieksperimentlərə,fərdisənətdilinininkişafınahəsretmişhəmfikir rəssamlardan ibarət müəyyən mühit formalaşmışdı. Onlarınyaradıcılığındaməzmunlayanaşı,əsərlərininəsasınımüxtəlifformalartəşkiletməyəbaşlamışdı.
Monumentallıq,yığcamlıq,dəqiqvə inamlıkompozisiyahəlliF.Nə-cəfovunəsərlərininsəciyyəvicəhətlərindəndir.Rəssamhərzamanbədiiyaradıcılıqdasərbəstliyə,cəsarətliformalara,orijinalideyalara,yeniob-razlarınyaranmasınacanatırdı.
Heykəltəraşlıqdamövzu,materialvəformaseçiminədənasılıdır?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
17
Təsviri sənət qalereyası
“Neftçi”. 1963. Gips “Balıqçı”. 1980. Ağ daş“Əks-səda dövrü”. 1979. Bürünc
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ76
FAZİL NƏCƏFOV: İNSAN OBRAZINDA FORMA AXTARIŞLARI
FazilNəcəfovunəsərlərindəmonumentallıq,bütövlük,həcmyığcam-lığı,plastiklik,sərbəstfikrinifadəsiözəksinitapır.Ohəmçininəlarəsmçəkməyibacarır.Bubaxımdanustadınyaradıcılığınınbaşqabirönəmlicəhətionunsondərəcəifadəlirəsmlərində,plastikxətlərindəüzəçıxır.
Rəsmtəsvirisənətinəsasınıtəşkiledir.BumənadaFazilNəcəfovunqrafikrəsmləri,deməkolarki,onunyaradıcılıqaxtarışlarınınbəhrəsidir.
Ustadyaratdığıbüstlərdəmodelinxırdatəfərrüatlarınavarmayaraqinsanhisləriniqabartmağaüstünlükverir.Onunheykəllərindəinsanta-leyivəhəyəcanıözplastikhəllini tapmışdır.O,uzunvəasanolmayantaleyaşamışzəhmətadamlarınınobrazlarınamüraciətedirvəbuobraz-larıyaratmaqlainsansevərliyinivurğulayır.
“Neftçi”əsərindəmöhkəmvücudluvəqüvvətliBakıneftçisininsər-bəstduruşundadaxilibirgərginlikduyulur.Fəhləninhəyateşqiilədoluolansimasıtamaşaçınıcəlbedir.
F.Nəcəfovun 1970–1980-ci illərdə ərsəyə gətirdiyi istənilən əsərdəgizliməna,emosionalcoşqunluqözünübüruzəverirdi.F.Nəcəfovunson-rakıfəaliyyətiüçünolduqcaəhəmiyyətliolanmərhələ–bir-birinəsıxıl-mışinsanmotividir.Bütünbunları“KöhnəBakımotivləri”adlıböyüksilsilədə,habeləözlakonizmiiləheyranedən“Əks-sədadövrü”kompozi-siyasındagörməkmümkündür.Oxşar,bir-birinəbənzəyəninsanfiqurla-rısankikubformalıhəcminiçinəyerləşdirilib.Sərtbaxışlı,dizçökmüşhaldaolanbufiqurlareləbilsusacaqlarınadairsözvermişlər.
Yaşadığı illər
Doğulduğu yer
Təhsili
Ad və mükafatları
Üslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
16.02.1935
Bakı,Azərbaycan
Ə.ƏzimzadəadınaBakıRəssamlıqMəktəbi(1950–1955),V.İ.SurikovadınaMoskvaDövlətİncəsənətİnstitutu(1955–1961)
AzərbaycanRespublikasınınxalqrəssamı(2002)
heykəltəraşlıq,qrafika
portret
“Gəncqız”(1961),“Rayanınportreti”(1961),“İkinəfər”(1973),“Korlar”(1979),“Səhər”(1982),“Yatmışqoca”(1985),“Duaedənqadın”(1985),“Dəvə”(1980),“Həyatdüsturu”(1988),“Minyaşlıadam”(1994)vəs.
Fazil İmamverdi oğlu Nəcəfov
Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 77
FAZİL NƏCƏFOV: İNSAN OBRAZINDA FORMA AXTARIŞLARI
“Həyatın mərtəbələri”. 1988. Bürünc
“Fortuna”. “Zamanın oyunları” əsərindən fraqment. Bürünc
“Üç müdrik”. 2000. Daş
F.Nəcəfovun qrafi k rəsmləri
Müxtəlifmateriallarla – daş,mərmər,bürüncvəqranitləişləyənheykəltəraşdaimonların təsir im-kanlarının əhatəli ifadəsinə canatır.Materialınölçüsü,fakturasıvərəngindənasılıolaraqobrazlarözxarakterinidəyişir.
Bəstəkar Qara Qarayevin abidəsi. 2014. Mərmər, qranit.
Bakı. 28 May küçəsi
Son illər Fazil Nəcəfov özü-nübütünlükləirilayihəyə–XXəsrin böyük bəstəkarı Qara Qa-rayevinabidəsiüzərindəişəhəsretmişdi. Nəhəng qırmızı qranitparçası abidənin əsasını təşkiledir. Abidənin ön hissəsi tama-şaçıyatərəfşaqulişəkildəçevril-miş royalqapağı formasındadır.Onun fonunda qorelyef – bəstə-karın“qanadlanmış”fiquruhəkkolunub.
Bilirsinizmi?
İnsan portretləri çəkərkən bəzən səbirsizcəsinə əsas diqqəti təsvirolunaninsanınzahiribənzərliyinə,xarakterininaçılmasınayönəldir.
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ78
FAZİL NƏCƏFOV: İNSAN OBRAZINDA FORMA AXTARIŞLARI
“Zamanın oyunları”. 2008. Bürünc
F.Nəcəfovunsonillərəaidəsərlərindənbiri“Zama-nın oyunları” adlanır. Bu, plastik rəmzlər, portret vəmüdriksözlərdən ibarətgeniş, əhatəli fəlsəfiproqram-dır.Əsərdəqədiməsgərincəngarabasındayerləşdirilmişmaska-dəbilqəsi göstərilmişdir. Burada konkret tarixiünvanyoxdur.İnsanlarbütündövrlərdəhakimiyyətvəpulhərisiolmuş,bütünbunlarımüharibələr,başqaları-nınqanıvəcanıhesabınaəldəetmişlər.Tarixdəbirçoxböyükinsanınadıqalıbvərəssamgözyuvalarıboşolanbu dəbilqədə onların bəzilərini təcəssüm etdirmişdir –Ramzes,Makedoniyalıİsgəndər,Neron...
Bu maraqlıdır
Müəyyən edin1. F.Nəcəfovundərslikdəverilmişheykəltəraşlıqəsərlərinimövzu,ma-
terialvətexnikabaxımındanşərhedin.Yaradıcı fəaliyyət2. İnsanobrazıyaratmağaçalışın.Buradainsanaxasolanhalları–qəm,
kədər,ağrı,sevinc,təəccübvəs.göstərin.3. F.Nəcəfovunhəyatvəyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayın
vətəqdimatedin.
Təchizat: plastilin və yaxud gil, karton Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
3 F.Nəcəfovunyaradıcılığınıhansımüasirüslubaaidetməkolar?Özünüzü yoxlayın
Heyvanlaraləminidərin-dənmüşahidəsiəsasındahey-kəltəraşhəmdəbacarıqlıani-malistkimiçıxışedir.
“Bayquş”. 1970-ci il lər. Mərmər
“Pişik”. 2010. Bürünc
F.Nəcəfovun əsərlərindəki fəlsəfi baxışlar nədən irəli gəlir?Düşünün və izah edin
Kamilvəfərdiusluba,bənzərsizheykəllərə,özünəməxsusrəsmlərəmalikolanFazilNəcəfovunyaradıcılığıdövlətimizindiqqətmərkəzin-dənkənardaqalmamış,yüksəksəviyyədəqiymətverilmişdir.
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 79
Qrafikanınvərəngkarlığınəsasifadəvasitələrihansılardır?Rəssam-larözəsərlərindəbunlardannəüçünistifadəedirlər?
ARİF HÜSEYNOV: AZƏRBAYCAN NAĞILI
Tanış olunGörkəmliqrafikaustası,xalq rəssamıArifHüseynovdaimaxtarış-
daolan,millifolklora,adət-ənənəyəbağlısənətkarlarımızdandır.Onunillərboyumüxtəlifmiqyaslısərgilərdənümayişetdirilənəsərlərirəssa-mınsənətdünyasındakıimzasınıtəsdiqləyəcəkmühümfaktlardır.
Rəssamın mənəvi dəyərlərimizə göstərdiyi münasibətinin parlaqifadəsiolanəsərlərindəbunudahaaydıngörməkmümkündür.Birçoxrəsmlərindəustadınqədimminiatürüslubuənənələrinəbağlılığıiləya-naşı,vətəndaşlıqyanğısıvəmüasirliyəhəvəsdəqabarıqhissolunur.
Кitablardakımətnlərəçəkiləntəsvirlərnecəadlanır?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
18
Təsviri sənət qalereyası
“Nar çiçəkləri”. 2014“Azərbaycan muğamı”. 2010
Qrafika sənətinin bədii və texniki imkanlarına kifayət qədər bələdolanrəssamsondacəlbediciliyiiləyanaşı,həmdədərinfəlsəfiməzmunluəsərləryaratmağanailolmuşdur.O,ağ-qaracizgilərdəolanişlərəaza-
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ80
ARİF HÜSEYNOV: AZƏRBAYCAN NAĞILI
ArifHüseynovxalqımızınhəyatıvəadət-ənənələriniAzərbaycanna-ğıllarıvəfolklorubaxımındanaydınvəmaraqlı,yumorvəfantaziyailəəks etdirən rəngkarlıqvə qrafika əsərləri yaratmışıdr.Bənzərsiznağılxəzinəsinihərkəsuşaqlıqdansevirvəbilir.Ozamanlarxəyaldacanlananəşyalar,danışanheyvanlarvəquşlar,qəhrəmanlarınigidliklərioxucu-nuzənginsehrəsalırdı.Rəssamınöztəxəyyülücadugərlərin,divlərin,hiyləgərvəzirlərinvəqəddarhökmdarların,olduqcagözəlqəhrəmanla-rıngörünüşünütamamlayır.Nağıllarrəssamlarüçünyalnızillüstrasi-yalardadeyil,həttanəqqaşlıqda,qrafikada,kinematoqrafiyadavədigərincəsənətnövlərindədəhəyatakeçirilənobrazvə ideyalarıntükənməzmənbəyiolaraqqalmaqdadır.1Dəzgah qrafikası –təsvirisənətinqrafikanövününinkişafsahəsi,molbertüzərindəya-radılanqrafik əsərlərdir.Onlarınyaradılmasında tuş, qaraquaş,karandaş,kömürdənistifadəedilir.
cıq rəng ovqatı qatmaqla əsərlərin bədii-psixoloji təsir gücünü artırırvədahatəsirliifadəvasitələriaxtarırdı.ƏdəbiyyatıürəkdənsevənArifHüseynovböyüksözustalarınınyaradıcılığınadəfələrləmüraciətedib.OnunNəsimi,Gəncəvi,Füzuli,Sabir,Cavid,SəmədVurğun,RəsulRzavədigərklassiklərimizləbağlıyaratdığıəsərlərdəzgah qrafikasının1əngözəlnümunəsisayılır.
Yaşadığı illər
Doğulduğu yerTəhsili
Ad və mükafatları
Üslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
30.10.1943
Bakı,AzərbaycanƏ.ƏzimzadəadınaDövlətRəssamlıqMəktəbi(1960–1962),AzərbaycanDövlətİncəsənətİnstitutu(1965–1972)AzərbaycanRespublikasınınəməkdarrəssamı(1992),“Hümay”mükafatılaureatı(1995),AzərbaycanRes-publikasının xalq rəssamı (2006),AzərbaycanRes-publikasıPrezidentininfərditəqaüdçüsü(2008)rəngkarlıq,dəzgahvəkitabqrafikası,miniatürsahəsi
natürmort,portret,mənzərə,süjetliəsərlər
“Azərbaycannağılları”silsiləsindən“Cırtdan”(2006),“Azərbaycannağılları”silsiləsindən“Tapdığınnağılı”(2008),“Narbayramı”(2005),“Nərdoyunu”(2008),“Hophopnamə”(2012)vəs.
Arif Şahbaz oğlu Hüseynov
Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 81
ARİF HÜSEYNOV: AZƏRBAYCAN NAĞILI
“Aşıq”. 2008
Rəsul Rza. “Vaxt var ikən”. II. 2013. Kağız, rə qəm sal çap
“Novruz” silsiləsi – “Kəndirbazlar”. 2008
“Dialoq”. 2010. Kağız, rəqəmsal çap
“Hophopnamə” – “Yaşadıq-ca xərabə Şirvanda...”. 2012
Əsərlərdə əks olunan nağılların koloriti detallarla zəngindir. ArifHüseynovnağıllarıntəsvirinəfərqliyanaşır.
Rəssamın təsvir etdiyi əsərlər çox incəliklə çəkilmiş ornamentlə –nöqtəmirvarilərlə,buruqlarlavəyadigərqrafikelementlərləxırdalanırvəbütövləşir.
XX əsrin 70-ci illərindən başlayaraq Arif Hüseynovun əsərləridəfələrləBakıda,eləcədədünyanınbirçoxmöhtəşəmsərgisalonların-datamaşaçılarındiqqətinəçatdırılıb.Moskva,Praqa,Tokio,Ankaravəİzmirdə sərgilənən əsərlərinə görəA.Hüseynovmüxtəlifmükafatlara,diplomlaralayiqgörülüb.
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ82
ARİF HÜSEYNOV: AZƏRBAYCAN NAĞILI
Müəyyən edin1. A.Hüseynovunverilmiş əsərlərində dəzgah qrafikası və rəngkarlıq
əsərləriarasındaüslubfərqinişərhedin.
Təchizat: flomasterlər, pastel təbaşirlər, rəngli qələmlər, quaş Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
3. A.Hüseynovvəonunyaradıcılığıhaqqındatəqdimathazırlayın.
3 A.Hüseynovtəsvirisənətininkişafınahansıyeniliklərgətirmişdir?3 İllüstrasiyaçəkəndahahansırəssamlarımızıtanıyırsınız?
Özünüzü yoxlayın
Yaradıcı fəaliyyət2. a)BildiyinizvəsevdiyinizAzərbaycannağıllarınaillüstrasiyaçəkin.
Rəsmlərinizdə rəng həlli, şərti dekorativlik üslubunu göstərməyəçalışın.
b)Oxuduğunuzvəsizəmaraqlıgələnhərhansıbirhekayəvədasta-naqrafikillüstrasiyaçəkin.Təsvirelementləriilənümunələrdətanışolabilərsiniz.
BugünA.HüseynovunəsərləriAzərbaycanMilliİncəsənətMuzeyin-də,AzərbaycanDövlətRəsmQalereyasında,MoskvaDövlətŞərqXalqla-rıİncəsənətMuzeyində,həmçininşəxsikolleksiyalardasaxlanılır.
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 83
Mücərrədyaradıcılığınrealizmdənfərqliolancəhətləriniizahedin.
FƏRHAD XƏLİLOV: ABŞERON MOTİVLƏRİ
Tanış olunAzərbaycanmilliincəsənətininmüasirrəngkarlıqistiqamətindəxü-
susiyertutanrəssamlarımızdanbiridəFərhadXəlilovdur.Özfərqliqav-ramatərzi,dünyayaözünəməxsusbaxışı,fərdiifadəüslubuonubaşqala-rındanfərqləndirir.Rəssamınəsərləriyaşadığımühitçərçivəsində,eləcədəQafqazregionundaunikalhesabedilir.
FərhadXəlilov çoxillik axtarışlarının nəticəsi olaraq özünəməxsusbədii üslubunu yaratmışdır. Onun yaratdığı üslub – şərti-fəlsəfi bədiiformalar üslubudur. Rəssam daha cəsarətli və kəskin ümumiləşdirməyoluiləgedir:onunəsərlərindədağelədağdır,tikililərisə–onlardando-ğantəəssürat,obrazdır.Rəssaməşyanınzahiriformasınıhansısagüclü,gərginhissiləəlaqələndirməyibacarıb.Onunsənətindəolansimvolikadüşündürücüformaüslublarındaözəksinitapmışdır.
RəssamadoğmaolanAbşeronunvəAzərbaycanınmüxtəlifyerlərininmənzərələridir.FərhadXəlilovunyaradıcılığındaAbşeronmotivləriəhə-miyyətliyertutur.Abşeronyarımadasınınyaşayışməntəqələri–Narda-ran,Buzovna,Zuğulba,Maştağa,Mərdəkanvəbaşqalarıbunamisalolabilər.
Rəssamlarabstraktmənzərə təsvirlərinin ifadəsindəhansıelement-lərdənistifadəetmişlər?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
19
Təsviri sənət qalereyası
“Goradildə”. 1966 “Çiçəklənən badam ağacı”. 1976
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ84
FƏRHAD XƏLİLOV: ABŞERON MOTİVLƏRİ
FərhadXəlilovunAbşeronahəsrolunmuşəsərlərindəhəyateşqi ilədolu,rəngvəməkanın,ritmvəhərəkətinmüasirümumiləşdirilmişyo-zumunu görməkmümkündür. Onun seçdiyi rənglər dolğun, tutumlu,lakonikbiçimdədir.Təsvirdahaçoxfrontalolmaqladərinliyədoğruaçı-lır.Rəssaməsərlərindəsünidetallardanqaçaraqinandırıcıdolğunluqlaobrazınsəciyyəsiniaçır.
F.Xəlilovun yaradıcılığında rəngin mühüm rolu var: dəniz yaşıl,səmagöy,yetişmişnarqırmızıvəqonur rəngdədir.Rəssamçalışırki,rəngnaturanıtəkrarlamasın,əksinə,psixoloji,dərin,bədiianlamkəsbetsin.Bu,rəssamınqəlbindənkeçənobrazınrəngi,təbiiboyalardır.Əsər-lərininölçüsününböyükolması isəonunAbşeronunçoxcəhətli obrazlıpanoramını yaratmağa səy göstərməsinin nəticəsidir. Rəssam sevdiyimənzərədəəbədiliyi,daimiliyi,sabitliyiaxtarırvətapır.
O,millivədünyaincəsənətiənənələrinidərindəndərkedib.Azərbay-candavədünyanınmüxtəlifguşələrinəsəyahətzamanıgörüböyrəndiyivəsevdiyihərşeyikətanüzərindəəksetdirməyibacarıb.FərhadXəlilovözdəstxətini,özüslubunu,öztərzinitapmışsənətkarlardandır.
FərhadXəlilovun yetkin yaradıcılığı – 1970-ci illərdən başlayaraqhazırkıvaxtadəkrəngkarlıqprinsipləriniözündəəksetdirəninkişafıdır.Lakinşərtiolaraqonuikimərhələyəayırmaqolar.
Yaşadığı illər
Doğulduğu yer
Təhsili
Ad və mükafatları
Üslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
26.11.1946
Bakı,Azərbaycan
Ə.ƏzimzadəadınaAzərbaycanDövlətRəssamıqMək-təbi(1961–1966),S.Q.StroqanovadınaMoskvaDöv-lətİncəsənətvəSənayeAkademiyası(1966),MoskvaPoliqrafiyaİnstitutu(1969–1975)
“Şöhrət”ordeni(2006),AzərbaycanRespublikasınınxalqrəssamı(2002)
abstraksionizm;rəngkarlıq
mənzərə,portret
“Görüş”(1983–2007),“Xatirələr”(2003–2006),“Tor-pağın naxışları” (1999–2006), “1984-cü ilin yazı”(1984),“Axşamlar”(1984)vəs.
Fərhad Qurban oğlu Xəlilov
Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 85
FƏRHAD XƏLİLOV: ABŞERON MOTİVLƏRİ
Birincimərhələ–doğmalandşaftlabağlı,lakinAvropaavanqardınınmüəyyənənənəsinintəsirihissolunanrəngkarlıqnümunələrininyaran-dığıdövrdür.
İkincisiisərəssamınözəvvəlkidünyaduyumunatapınaraqmütərəqqiifadəvasitələrinətamkeçidmərhələsidir.
FərhadXəlilovunyaradıcılığınıntəməli–onunsabiqsovetincəsənə-tinəözmənzərələriilədaxilolmasıdır.Dəniz,torpaq,səmarəssamıntab-lolarındayüksəkəhəmiyyətkəsbedir.Təbiətonunəsərlərindərəssamınqeyri-adipoetikhissiiləvəcdəgəlir,adihəyatınmənasınıaçabilmədiyisirləriözündəqoruyur.
FərhadXəlilovsononillikdəkiözabstraktəsərləri ilə təkcəmüasirincəsənətindünyacərəyanınatamdaxilolmur,ohəmdəözyaradıcılığı-nınözünəməxsusluğununümayişetdirməkdədavamedir.
Müəyyən edin1. F.Xəlilovunəsərlərindəəsasmövzularnədənbəhsedir?
Yaradıcı fəaliyyət2. “Abşeronmotivləri” adlı rəsm çəkin.Bu, fəsillərindəyişdiyimən-
zərə,bolməhsullunatürmort,yaxudmilliadət-ənənələriəksetdirənsüjetliəsərolabilər.
3. F.Xəlilovunyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdi-matedin.
Təchizat: rəngli karandaşlar, pastel təbaşırlər, quaş Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
3 F.Xəlilovunyaradıcılığınınəsasxüsusiyyətlərinədir?Özünüzü yoxlayın
«İşıq». 2004«Görüş 2». 2003
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ86
Rəssaməsərindəbirneçəüslubusintezedəbilərmi?Nümunələrgətirin.
SAKİT MƏMMƏDOV: KLASSİK və MÜASİR ÜSLUBUN SİNTEZİ
Tanış olunAzərbaycan incəsənətinin dünyada təbliğində böyük xidmətləri ol-
muşistedadlırəssamlarımızdanbiridəSakitMəmmədovdur.Ohələməktəbillərindəartıqrəssamolacağınımüəyyənləşdirmişdi.
Rəssam gənc yaşlarından öz dəstxəti və üslubunun yaranmasına canatırdı.Onuntələbəlikişləridəfələrləsərgilərdənümayişetdirilmiş,bö-yükuğurlaqarşılanmışdı.SakitMəmmədovrəngkarlıqəsərlərinionla-rınbütündetalvəincəliklərini–rəng,ton,forma,üslubvəcərəyanlarıöyrənərəkyaradırdı.Zamankeçdikcə o, şuxkolorit və qüsursuzkom-pozisiyanın hakim olduğu öz dəstxətini dəqiqləşdirdi.O, ətrafmühititükənməzrəngzənginliyiiləgörənrəngkardır.
Onunistedadınınformalaşmasınamüxtəlifdövrlərinrəssamlarıtə-sir göstərmişdir. SakitMəmmədov Şərqin dərin fəlsəfi düşüncəsini vətəmtəraqlı şuxboyalarını rəngkarlığagətirdi.Rəssamınuğurununsə-bəblərindənbiridəonunyaradıcılığındamüasirvəklassiküslubunsin-teziniyaradabilməsidir.
Rəssamınhərbirəsərihəmdəmüəmmavəxəfifliyiiləfərqlənir.Sa-kitMəmmədovunistedadıməhzportretlərdədahadolğunifadəolunur.
İmpressionistrəssamlar,adətən,hansımövzularaüstünlükverərdilər?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
20
Təsviri sənət qalereyası
“Aktrisa”. 1996 “Küsmüş mələk”. 1998 “Nərgiz”. 1997
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 87
SAKİT MƏMMƏDOV: KLASSİK və MÜASİR ÜSLUBUN SİNTEZİ
Yaşadığı illər
Doğulduğu yerTəhsili
Ad və mükafatları
Üslub və texnika
Əsərlərin mövzusu
Məşhur əsərləri
05.08.1958
Neftçalarayonu,AzərbaycanƏzim Əzimzadə adınaAzərbaycan Dövlət RəssamlıqMəktəbi(1974–1978),İ.RepinadınaLeninqradRəs-samlıqAkademiyası(1982–1987)Azərbaycanınəməkdarrəssamı,“Vətənövladı”orde-ni, “Böyükcəngavər”qızılulduzu,Rusiya İmpera-torRəssamlıqAkademiyasınınmedalı,“Xidmətlərəgörə imperator IAleksandr” ordeni, “Leonardo daVinçi” medalı, “Mosart” medalı, Dünya RəssamlıqAkademiyasınınmedalı,Avropanın “Şərəf” ordeni,İtaliyanınqızılmedalı,“Dostluq”ordenirəngkarlıq
portret,süjetliəsərlər,mənzərə
“Qızımınportreti”,“Nüşabə”,“İtaliyalıqız”,“Güzgüqar-şısında”,“Yaşasınİstanbul”,“Yorğunşəhər”,“Adgünü”,“Həzin musiqi”, “Suriyalı rəssam”, “Filosof”, “Melodi-ya”,“AdəmvəHəvva”,“Yatmışmələk”,“Türkmotivi”,“Leninqrad xatirələri”, “Rəfiqələr”, “Dədə Qorqud”,“Məhəbbət”,“Bayramaxşamları”,“Arzu”,“ŞahİsmayılXətai”,“Gəncəsimfoniyası”vəs.
Sakit Qulam oğlu Məmmədov
Həyat xronologiyası
GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR
Onunportretlərindəsimalarsankizamanınaxarındanqoparaqəbədiyyətüçünhəkkedilib.
O,portretləriinsanqəlbinədərindənnüfuzedərəkçəkirvəbu,rəs-samınəslistedadınınəsasfərqlixüsusiyyətidir.Lakinrəssamınyaradı-cılığınınanaxəttiniqadınportretləritəşkiledir.S.Məmmədovzərifliyi,saflığı,nəcibləyaqətivəruhungözəlliyiniçatdıranxeylisaydaqadınsi-masınıkətanüzərindəcanlandırıb.
İncəzövqvəölçühissi rəssamınbayağılıqhüdudunukeçməyəqoy-mur,onunhərmənzərəsi, əsasən, təbiətgözəlliyinindoğurduğuovqatkimibaxılır.Rəssamınpalitrasıdahaçoxilıqnoxudurənglədolğunma-vininçalarlarından,zeytunyaşılıvətünd-qəhvəyirənglərdənibarətdir.Məkana bütövlük bəxş etməsi əsərlərinə dərinlik və xüsusi ifadəlilikbəxşedərəktəbiətinəsrarəngizgözəlliyinivəmöhtəşəmliyiniduymağaimkanverir.
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ88
SAKİT MƏMMƏDOV: KLASSİK və MÜASİR ÜSLUBUN SİNTEZİ
İmpressionist rəssamların və Sakit Məmmədovun üslub tərzi arasında fərq nədədir?
Düşünün və izah edin
Müəyyən edin1. S.Məmmədovunəsərlərindəkompozisiya,koloritvəmövzununməz-
mununədənibarətdir?
Yaradıcı fəaliyyət2. Tanınmışsima,məşhurinsanvəyadostunuzunportretiniçəkin.
Təchizat: pastel təbaşırlər, akvarel Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
Sənətkar məsləhəti Akvarel ilə portreti çəkmək üçün əvvəlcə sifətin eskizini qaralama et-
mək lazımdır. Sonra isə akvarel texnikasında verilmiş portreti mər-hələlərdən istifadə edərək çəkə bilərsiniz.
SakitMəmmədov–Azərbaycandailkdəfəəsasınıqoyduğuopalizmməktəbininyaradıcısıdır.Opalizm–əsərintəsvirüslubudur.Opaldaşı–zərgərliksənətindəgenişistifadəedilənmineraldır.SakitMəmmədovunəsərləridəhərbiropaldaşınınrəngarəngliyivəparıltısıkimibir-birinəbənzəmir.
Rəssamın əsərlərindəki parlaq qırmızı, əlvan göy, mavi, sarı kimidolğunrəngləronuntamaşaçısınıvalehedir.Ənmaraqlısıisəodurki,burənglərsankibir-biriiləqarışırvəeyniandaparlayır.
SakitMəmmədovbirçoxjanrlardaeyniuğurlaişləyənmüasirrəssam-lardandır.Rəssamınişlərininəsashissəsionunşəxsiqalereyasındasaxla-nılır.OnunəsərləriRusiya,QərbiAvropavəABŞ-daəksərmuzeyvəşəxsiqalereyalarıbəzəyir.
SakitMəmmədovunyaradıcılığıhaqqındasayt:http://sakitmammedov.com/
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 89
SAKİT MƏMMƏDOV: KLASSİK və MÜASİR ÜSLUBUN SİNTEZİ
3 S.Məmmədovunyaradıcılığınınəsasxüsusiyyətlərinədənibarətdir?Özünüzü yoxlayın
4
1
5
2
6
3
3. S.Məmmədovun yaradıcılığı haqqında əlavə məlumat toplayın vətəqdimathazırlayın.
POL SEZAN: KOMPOZİSİYA, FORMA VƏ RƏNG
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ90
MircavadMircavadov
Ömər Eldarov
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR
Mikayıl Useynov
1. Sənətkarlarınyaradıcılığınıyadınızasalın,verilmişəsərlərinmüəllifinimüəyyənedin.
Özünüzü yoxlayın
“Növbədən qayıdanlar”. 1957
Bakı Musiqi Akademiyası. 1937–1939
“Azad qadın” heykəli. 1960. Tunc
POL SEZAN: KOMPOZİSİYA, FORMA VƏ RƏNG
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 91
Tahir Salahov Fazil Nəcəfov
“Yüzilliklərin himni” silsiləsindən. 1986
“Səadət”. Kompozisiya. 1956. Tunc
2. Sənətkarlarınyaradıcılığıvəyaratdığıəsərlərhansıüslubvəcərəyanıəhatəedir?
“Həyatın mərtəbələri”. 1988. Bürünc
SakitMəmmədov
AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ92
3. Sənətkarlarınhansınövvəjanrdafəaliyyətgöstərdiklərinimü-əyyənedin.
“Goradildə”. 1966
“Novruz” silsiləsi – “Kəndirbazlar”. 2008
“Küsmüş mələk”. 1998
Fərhad XəlilovArif Hüseynov
Kino sənətinin təsvirlərlə yaratdığı fantaziya hər birimizi ma raqlandırır. Səhnənin sehri valeh edir, animasiyalar
şənləndirir. Çəkdiyimiz foto şəkillər həyatımızı maraqlı və rəngarəng edir. Lakin çox vaxt düşünmürük ki, bu sahələrin
yaranma tarixi təsviri sənətdən başlayıb və eynilə onun kimi – təsvir və görüntülü obrazlar di lin də danışır.
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI333333
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI94
Tablodatəsviredilənhərbirşey–rəssamınəlişidir.Tamaşanınmü-əllifinin kimliyi, rəssamın rolununnədənibarətolduğubizəhəmişəaydındırmı?
RƏSSAM və TEATR SƏNƏTİ
Tanış olunMüasirtəsvirisənətçoxcəhətlivəçoxformalıdır.Ənənəvitəsvirfor-
maları–qrafika,rəngkarlıq,heykəltəraşlıqiləyanaşı,texnikanınvasitə-siləyeniformalarmeydanagəlir.Fotoqrafiya,kino,videovəs.bunlaraaiddir.Buyeniliklərinmeydanaçıxmasırəssamıntəsviretməvəyaradı-cılıqimkanlarınıgenişləndirir,çünkionlardarəssamvərəssambaxışı,onunistedadıvar.Axırəssamtəkcərəsmçəkəndeyil,həmdədünyanırealvəözünəməxsustərzdəgörənşəxsdir.
RƏSSAM və SƏHNƏ.Teatrrəssamınınişirəngkarınvəyaqrafikrəs-samınişindənfərqlənir.Teatrrəssamıkətanvəyakağızsəthiiləişləmir.O,tamaşanınyarandığısəhnəməkanındaçalışır.Bu,bədiiyaradıcılığınxüsusinövü–teatr-dekorsənəti,yaxudsəhnəqrafiya1 adlanır.Teatralvasitələrlədünyanınrealobrazlarınınyaradılmasıteatrrəssamınınəsas
Mehriban Əfəndi. “Gecənin sirləri”. 2013
Qara Qarayev. “Yeddi gözəl” baletindən fraq-ment. Azərbaycan Dövlət Akade mik Opera və Balet Teatrının balet truppasının ifası
HansıAzərbaycanrəssamlarıteatrüçündekorasiyavəgeyimeskizlərihazırlayıblar?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
21
1Səhnəqrafiya (teatr-dekorsənəti)–tamaşatərtibatıvəonuntəsviri-plastikobrazınınyaradılmasınınbədiifəaliyyətnövü.
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 95
RƏSSAM və TEATR SƏNƏTİ
vəzifəsidir.Onunyaradıcılığıdizayn,memarlıq,rəngkarlıq,müxtəliftexno-logiya,ənbaşlıcasıisəkompozisiyasahəsindəbilikvəvərdişlərtələbedir.Te-atrrəssamıbirçoxyaradıcıvəpeşəvəzifələrini–geyimvəqrimiyaratmağı,əsərdəbaşverənhadisələrisəhnədətəcəssümetdirməyi,işığınharadandüşə-cəyinivənecətəsirgöstərəcəyinimüəyyənləşdirməyibacarmalıdır.
Teatrda səhnələrin müxtəlif üslublarda tərtibatı
Azərbaycan teatr-dekor sənəti zəngintarixəmalikdir.Teatrla rəssamlıq sənəti-nibirləşdirənbuklassiksənətsahəsimillimədəniyyətimizinmühümqaynaqlarındanbirinitəşkiledir.
Milliteatr-dekorsənətinintəməldaş-larınıƏlibəyHüseynzadə,ƏzimƏzimza-də,BəhruzKəngərli qoymuşlar.RüstəmMustafayev, Qəzənfər Xalıqov, NüsrətFətullayev, Sadıq Şərifzadə, Bədurə Əf-qanlı, İsmayıl Axundov kimi teatr rəs-samlarımız səhnəqrafiyanın inkişafındaxüsusiroloynamışlar.
Milliteatr-dekorsənətimizidahisənətkarlarımızƏyyubFətəliyev,TahirSa-lahov,MikayılAbdullayev,ToğrulNərimanbəyovvəbaşqalarıdainkişafetdir-mişlər.BugünNazimBəykişiyevvəTahirTahirovkimisənətdəözsözünüdemişrəssamlarımızsəhnəqrafiyasahəsindəçalışırlar.
Azərbaycandapeşəkarteatrsənətininyarandığıdövrlərdəsəhnəqrafiyailkaddımlarınıatırdı.Rəssamlarsəhnəsənətininictimaiməzmunununəhəmiyyə-tiniyaxşıbaşadüşürvətamaşalarıntərtibatındamillixüsusiyyətləriəksetdir-məyəçalışırdılar.
Bu maraqlıdır
Yaradıcılığındaözqanunlarınıtətbiqedənrəngkar-rəssamdanfərqliolaraqteatrrəssamı,ilknövbədə,rejissoruntəklifetdiyiideyalarıhəya-takeçirməlidir.
Əsərinsəhnəhəllinəbuvəyadigərəşyalardaxilolabilər,ammaobiziəhatəedəngerçəklikləeyniolmayacaq.Səhnəaləmişərtivəobrazlıdır.
Teatrdamüxtəlifprofillirəssamlarişləyir:quruluşçurəssam,rəssam-texnoloq,işıqüzrərəssam,geyimüzrərəssam.
Tahir Salahovun bəstəkar Fikrət Əmirovun “1001 gecə” baletinə verdiyi dekorasiya eskizi
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI96
RƏSSAM və TEATR SƏNƏTİ
RƏSSAM və GEYİM.Rəssamıngeyimüzərində işi eskizdən başla-yır.Beləki,personajınobrazınınsəciyyəvixüsusiyyətləriartıqeskizdədəqiqləşdirilməlidir.Geyimineskizləritamaşanınsəhnəqrafiyasıiləeyniüslubdacızılır.Hərpersonajıngeyimitamaşanınbütünaktyorlarıüçünvahidbirüslubdanəzərəalınaraqyaradılır.
Rəssamın düşündüyü geyim yalnız aktyorun səhnədə oyunu zama-nımənadaşıyır.Aktyorungeyimdədavranışı,hərəkətetməsi,geyiminzahirivədaxilibaxımdanyaddaqalanobrazınyaradılmasındaonanecəköməketməsi–rəssamınişininuğurlualınmasınasübutdur.
RƏSSAM–AKTYOR–QRİM.Səhnədə dekorasiyalar qurulsada,işıqlarguryansada,musiqisəslənsə də, aktyor yoxdursa,deməli, tamaşa da yoxdur. Ak-tyor teatr sənətinin təməlidir,məhzonunsayəsindəpyesinmət-ni və dekorasiyalar canlanır, re-jissorvərəssamındüşüncələriöztəcəssümünü tapır.Aktyorun özqəhrəmanınaçevrilməsiteatrsənətininmahiyyətivəməğzidir.
Səhnədə baş verənlərin bizdə yaratdığı bədii təəssürat, əsasən, ak-tyorunsayəsindəyaranır.Aktyorluqsənətirəsmdəndahaçox,heykələ–plastikasənətinəyaxındır.Obrazlıdesək,aktyorlarözformavəməğzinihərzamandəyişən“canlıheykəllər”dir.Heykəlinobrazlıifadəsiiləak-tyorunsəhnəhərəkətiinsanvücudununplastikasınıneynidilindədanı-şır.Aktyordarəssamkimidir:özplastikasınıncanlıvədinamikheykəlformasıilətamaşanıngörünənsimasınıyaradır.
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 97
RƏSSAM və TEATR SƏNƏTİ
Aktyorteatrdaözqəhrəmanınınmaskasıarxasındagizlənir.Odahaçoxpersonajıtəmsiledir,onunxaraktervədavranışınıtəsviredir.Oyunmaskasınınyaranmasındazahiriifadəvasitələri–qrimvəplastika,da-nışıqtərzivəgeyiminxüsusiyyətləriböyükroloynayır.Qəhrəmanınza-hirisimasıonundaxilialəmininvəxarakterininəksidir.
Qrimçirəssamqrimidüşünüb-daşınır,uyğunparikvətaxmasaçax-tarır,saçdüzümüyaradır,bığ-saqqalyapışdırır.Rəssamqrimetməkləaktyoramüəyyənqəhrəmanınobrazınıverir.
Jest – heykəltəraşlıqda və səhnədə ifadənin dili
Zakir Əhmədov.“Nəvələr”
Kompüterinköməyiiləqrimnümunələrivəzahirəndəyişilməküçünolandigərvasitələryaratmaqçoxfaydalıvəmaraqlıdır.Rəssamfotonuəsasgötürərəkaktyorlabirlikdəpersonajınsimasınımüxtəlifvariant-lardayaradabilər.
RƏSSAM–TAMAŞAÇI–PLAKAT. Teatrsənətitamaşaçısızmövcuddeyil.Bəs tamaşaçı tamaşabarədəməlumatıharadanalır?Bununüçünöncətamaşanınreklamı,onunyaradıcılarıiləmüsahibələrhazırlanırvəs.Yenədəburadarəssamınartıqafişa,proqram,bukletvəs.yaradandizay-nerkimiiştirakıtələbolunur.
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI98
RƏSSAM və TEATR SƏNƏTİ
Teatrplakatıvəafişasısənətiqrafikdizaynsahəsinəaiddir.Lakinənənə-violaraqbuhəmdətamaşanınistərsəhnədə,istərsədəplakatda–bütünobrazlıhəlliüçünməsuliyyətdaşıyanquruluşçurəssamınfəaliyyətda-irəsinədaxildir.Tamaşanınplakatdaəksolunmuşobrazı,onunqabarıqifadəsitamaşaçınıaktyorlarınadlarındanheçdəazcəlbetmir.
Teatrın cəmiyyətdə və sizin həyatınızda rolu nədən ibarətdir?Düşünün və izah edin
Bizhərşəhərdətamaşasalonu,işıqlıfoyesi,genişsəhnəsiolangözəlteatrbinasınınolmasınaalışmışıq.
Lakinheçdəhəmişəbeləolmayıb.Hələikiyüziləvvəltamaşasalonuelek-trik işığı ilə deyil, şamla işıqlandırılırdı. Ondan daha əvvəllər isə tamaşalargündüz,açıqsəmaaltındaoynanılırdı.Ozamanlartamaşalarda, teatrbinasıda,rəssamınteatrdaroluvəvəzifəsidəbaşqaidi.
Bilirsinizmi?
Hərbirtəsviriheçdəsənətəsəriadlandırmaqolmaz.Onuəsərəçe-virənfırça,yaxudfotoaparatdeyil,rəssamınistedadıdır.
İncəsənəttəkcətəsviretməkbacarığıdeyil,həmdəgözəlliyigörmək,onuhissetməkvəondanzövqalmaqqabiliyyətidir.
Teatrsənətiilətanışolarkənsankiistənilənfəaliyyətdairəsindəya-radıcıinsankimiyetişməyinizəköməkgöstərəcəktəcrübəvəbilikəldəedirsiniz.
Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, rəngli qə-ləm lər, quaş
Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 99
RƏSSAM və TEATR SƏNƏTİ
Müəyyən edin1. “Teatrsənətivərəssam”mövzusundaaraşdırma(fərdivəyaxudkol-
lektiv)aparın.Rəssamvəaktyoryaradıcılığınınqarşılıqlıəlaqəsini,həmçinincəmiyyətdəteatrınrolununnecədəyişdiyiniizahedin.
Yaradıcı fəaliyyət2. Bütünsinifləbirlikdəməktəbdəyaddaqalantamaşagöstərməyəvəöz
dostlarınızıdəvətetməyəçalışın.Bununüçünmövzunuseçməkvəonunəsasında“Teatrvərəssam”layihəsiniaraşdırmaqlazımdır.
Sinifdə“Quruluşçurəssam”,“Qrimüzrərəssam”,“Geyimüzrərəs-sam”və“Aktyorlar”adlıyaradıcıqruplaryaradın.Dərslikdəkimət-ninəsasındahərbirrəssamınfəaliyyətiilətanışolacaqvəmüvafiqolaraqdatəklifediləntapşırıqlarıyerinəyetirəcəksiniz.Hərhansıbədiiəsərdənxoşunuzagələnbirfraqmentiseçinvəonunəsasındaözşəxsissenarinizitərtibedin.
“Quruluşçu rəssam”: üç-dörd əşyadan ibarət tamaşa yeri yaradın – stol, stul, kətil və s. Eyni əşyalardan müxtəlif məkanlar – hazırlanacaq tama-şanın eskizi və maketi yaradıla bilər. Dekorasiya elementləri – dəzgahlar, arakəsmələr, nərdivanlar, yastıqlar və s. məktəb tamaşasında istifadə edilə bilər. Səhnə üçün dekorasiya, afişa, proqram, buklet və s. hazırlayın.
“Qrim üzrə rəssam”: tamaşada iştirak edən hər obraz üçün qrim düşünün. Aktyorların üzünü rəngin, plastik və tüklü yapışqanın, parikin, saç düzü-münün və s.-nin köməyi ilə dəyişin. Qrimin xarakteri tamaşaya yazılmış mətnin bədii xüsusiyyətlərindən, aktyorun fikrindən, rejissor konsepsiya-sından və tamaşanın tərtibat üslubundan asılıdır. Hazırlanan tamaşanın personajlarının qrim və saç düzümü variantlarını (kompüter vasitəsilə də ola bilər) yaradın.
“Geyim üzrə rəssam”: səhnə geyiminin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla personajların geyim eskizlərini hazırlayın. Tamaşanın geyim və səhnəqra-fiyasının vahid üslubuna nail olmaq – işin uğur meyarı sayılır. Geyimləri kağızdan, parçadan, yaxud əl altında olan artıq kostyum materiallarından hazırlamaq olar.
“Aktyorlar”: ssenari və rollar ilə tanış olun, obraza girin və öz “rolunuzu” yerinə yetirin.
3. “Teatr və rəssam” layihəsi çərçivəsində rejissor, aktyorlar və rəs-samlarınişininnəticəsininsərgiformasındatəqdimatınıkeçirin.
3 Teatrdarəssamınəsasvəzifələrinədənibarətdir?3 Səhnəqrafiyanınrəngkarlıqdanəsasfərqinədir?
Özünüzü yoxlayın
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI100
Müasircərəyanlarınmeydanaçıxmasınanəsəbəboldu?
RƏSM ƏSƏRİNDƏN FOTOŞƏKLƏ QƏDƏR
Tanış olunUzunyüzilliklərərzindərəs-
samlaronları əhatəedənger-çəkliyidahadəqiq təsviretməküzərindəçalışıblar.Onlartəsviriuzunvəüzücüzəhməttələbet-mədəngerçəkləşdirməküsulunutapmağasəygöstərirdilər.
Rəssamlar onların ətrafın-dabaşverənhəranısaxlamağınüsullarınıaxtarırdılar.İncəsənə-tintamamiləyeniistiqamətiolanfotoqrafiyanın1kəşfiolub-keçən-ləriəbədiləşdirməyimümkünləş-dirdi.“Fotoqrafiya”anlayışı“işı-ğınköməyi ilə rəsm”deməkdir,çünki əvvəlcə o, rəsmə köməketməküçünicadedilmişdi.
Fotoqrafiyanın tarixini öy-rənərkənonunrəngkarlıqəsər-lərinə oxşarlığından öz ifadədilininaxtarışınadoğrumeyil-ləndiyinigörməkolar.
Həyatdakı konkret hadi-sələrin onların görünən əşya-larıntimsalındacanlandırılmasınaəsaslananyaradıcılıqnövləritəsviri sənətadlanır.Bunövlərqrupunaheykəltəraşlıq,rəngkarlıqvəqrafika
Rəssamlarrealtəsvirdənabstraksionizmənəüçünkeçdilər?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
22
XVIII əsrin əvvəllərində rəngkarlıq
XIX əsrin fotoqrafiyaları
1Fotoqrafiya (yun. phos–işıq+grapho–yazıram)–təsvirisənətinyeninövüdür.Buradaişıq,rəng,format,kompozisiya,plan,çəkilişrakursu–təsviriifadəvasitəsidir.
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 101
RƏSM ƏSƏRİNDƏN FOTOŞƏKLƏ QƏDƏR
aiddir.Fotoqrafiyatəsvirisənətindaxilindəinkişafedirdi.Bizimgünlər-dəbədiifotoqrafiyanıdabunövlərqrupunadaxiletməkməqbulsayılır.
Həmrəngkarlıq,həmdəfotoqrafiyaobrazvəvizualrəmzləryaratma-lıolanvizualincəsənətinformalarıdır.Vizualincəsənətinbütünməlumformaları arasında fotoqrafiyanın rəngkarlığa təsirihamısındangüclüolub.Yalnızçoxazrəssambutəsirdənuzaqlaşabilib.
Görünənoxşarlıq,obrazabənzətməvəgerçəklik–buincəsənətnöv-lərininxarakterikcəhətidir.Bədiifotoqrafiyasənədlitəmələ–konkrethadisəninşəklinəəsaslanır.Fotoqrafiyanınsayəsindətarixintəşəkkülvəinkişafyolunuizləməkolar.
Qədim Bakı. Qız qalası Milli geyimli qızlar Xurşidbanu Natəvan uşaqları ilə
FotoqrafiyanınrəngkarlığatəsiriXIXəsrinikinciyarısındahissedil-məyə başladı. Rəssamların əksəriyyəti təsvirin kətanda əksini almaqüçünobskura2kamerasındanistifadəedirdi.
Obskura kamerasında o zamanlar işin görüntüsü və ötən illərin aparatları
2Obskura kámerası (lat. camera obscūra–qaranlıqotaq)–obyektlərinoptiktəsvirinialmağaimkanverənqurğunun(qutu)ənsadənövü.İşıqşüalarıdəliyiniçindənkeçərkənekrandaçevrilmiştəsviryaradır.
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI102
RƏSMDƏN FOTOŞƏKLƏ QƏDƏR
LeonardodaVinçi,Velaskes,Karavacсovəbirçoxbaşqarəssamlarözəsərləriüzərindəçalışarkənlinzalardan,güzgülərdən,həmçininbirçoxbaşqaoptikcihazlardanistifadəetmişdilər.
Fotoqrafiyayalnıztəsvirisənətüçündeyil,bütüntəsvirimədəniyyət-dəhəyatiəhəmiyyətdaşıyanünsürəçevrildi.1859-cuildəParisdəənənə-vi incəsənətsərgisindəyeni incəsənətnövükimifotoqrafiyaya ilkdəfəyerayrıldı.Artıq1863-cüildəFransafotoqrafiyanırəsmiolaraqyeniin-cəsənətformasıkimitanıdı.
Fotoaparat–karandaşvəyafırçakimibirvasitədir.Heçbirfotoin-sanıniştirakıolmadançəkiləbilməz.İnsanınçəkilişprosesindəiştirakınə qədər çoxyaradıcı xarakterdaşıyırsa, fotoşəkil də incəsənətə bir oqədərçoxyaxınolur.
Rəngkarlıqlafotoqrafiyaarasındaoxşarlıqkifayətqədərçoxdur.Hərşeydənəvvəl,rəngkarlıqvəfotoqrafiyakonkretməqamıqeydəalmağıvəonudüzgünçatdırmağıbacarır.Rəsmdəolduğukimi,fotoşəkildədəəsasrolonunfikriniifadəedəbilənyaradıcısınaməxsusdur.
İmpressionistlərinincəsənətaləminənecəgüclütəsiretdiklərihamı-mızaməlumdur.Beləhesab edilirki, impressionizmözməşhurluğunagörədahaçoxməhzfotoqrafiyayaborcludur.
Adətən, rəssamlar təbiətdə etdikləri qaralama cızgilərdən istifadəedərəkstudiyadaçalışırdılar.İmpressionistlərisəbununəksiniedir,kə-tanı, boyaları götürüb təbiətin qoynuna çıxır və həminməqamdagör-düklərininaturadanbirbaşakətanaköçürürdülər.Onlarişığıntəsiriiləbaş verən incə dəyişiklikləri qeydə alaraq ötəri işıq effektini tutmağacəhdgöstərirdilər.
Müasir fotosərgi
Pyer Ogüst Renuar. “Mulen de la Qalettdə bal”. 1876.
Gəmidə bal. Foto
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 103
RƏSMDƏN FOTOŞƏKLƏ QƏDƏR
Fotoqrafiya –müasir incəsənətin yaranmasına gətirib çıxaran yenitəsvirüsuludur.Fotoqrafiyaimpressionizm,simvolizm,abstraksionizm,kubizm,sürrealizm,konstruktivizmvədigəristiqamətlərkimidövrünqrafikavərəngkarlığıiləyaxınlaşmağacəhdedirdi.Zamankeçdikcəbeləbireffektənailolmaqdanötrüfotoqraflarxüsusiçəkilişvəçaptexnika-sındanistifadəedirdilər.
Abstrakt fotoqrafiyaçəkilən təsvirin hökməntanınmalı olduğunu rəddedir. Abstrakt incəsənətbircərəyankimirəngkar-lıqdan fotoqrafiyayadək,deməkolarki,bütüntəs-viri sənətnövlərini əhatəetmişdi.
Sürrealist üslubda olanfotoqrafiyasankisürrealistrəngkarlıqdır:obyektlərinqəribə yığını ilə doludur.Müəlliflər belə işlərdə re-allıqdanüzdöndərir, fan-taziya və yuxugörmələrəmüraciət edərək onlardangötürdükləri rəmzləri bə-diiobrazlaraköçürürlər.
Portretinfotoçəkilişifotoqrafiyanınyaranmasıiləeynivaxtdamey-danagəlib.Fotosənətininrəngkarlıqvəqrafikanınbirbaşatəsirialtındatəşəkkülüməhzportretjanrındabaşverir.
İstənilənyerdəinsanınfotoşəkliniçəkməkolar:studiyada,parkda…Lakinhər fotoşəkli portrethesab etməkolmaz.Məhzbirnəfərəvəya
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI104
RƏSMDƏN FOTOŞƏKLƏ QƏDƏR
1984-cü ildə əfqan qaçqınları düşərgəsindəki portretfotoçəkilişisayəsindəfotojurnalistStivMak-Karrininfo-tolarından biri “National Geographic” jurnalının üz qa-bığında dərc edildi. Bu fotoşəkil dərhal əfqan xalqınınmüstəqillikuğrundamübarizəsininrəmzinəçevrildi.ABŞMilliCoğrafiyaCəmiyyətininfərziyyəsinəgörə,o,100ənyaxşıfotodanbirihesabolunur.2005-ciildə“AfghanGirl”(“Əfqanqızı”)əksolunmuşüzqabığı“Son40ilinənyaxşıjurnalüzqabığı”onluğunadaxiloldu.BufotonubəzənLe-onardodaVinçininfırçasındançıxmışMonaLizanınport-retiiləmüqayisəedirvə“əfqanMonaLizası”adlandırırlar.
Bu maraqlıdır
Fotoqrafiyanı rəngkarlıqdan ayıran təsvir və obraz xüsusiyyətləri hansılardır?Düşünün və izah edin
birqrupinsanadahaçoxdiqqətyetirildiyifotoportretfotoşəklihesabedilir.Çoxza-manarxafonsadəvəbirrəngliedilirki,ta-maşaçınındiqqətiportretdənyayınmasın.Beləbirşəklifərəhhissiiləçapedibfotoal-bomdayerləşdirmək,yaxudçərçivəyəsal-maqolar.
Yaradıcı və peşəkar fotoqrafın əlindəötərikadrşedevrəçevrilir.Alışdığımızadihəyatda istənilən anı qaçırmamaq üçünuşaq müşahidəçiliyini və tədqiqatçı ma-rağını,psixoloqsəbrinivəfilosofunxəyaldüşüncəsiniqovuşdurmaqlazımdır.
Yaxşıfotoşəkilfotoqrafındərinhis-ləri ilə birgə, gerçəkliyin əlçatmaz vəəvəzolunmaz məqamlarını əks etdirir.Beləkadrxeylihiss,düşüncəvəemosi-yadoğurur.Yaxşıfotoşəkil–açılması-nadəfələrləcəhdgöstərilənkitabdır.
Fotoqrafiya hələ İntibah dövründərəngkarlığınənmühümvəzifələrindənsa-yılanfaktıntəsvirinitəsbitetməkdənxilasetdi. Demək olar ki, fotoqrafiya bununlarəngkarlığın inkişafına köməklik göstər-di, onun təkrarsız xüsusiyyətlərinin tamaşkarlanmasına təkanverdi.Lakin fotoq-
Aclıq çəkən oğlan və missioner
Ümid sonda ölür
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 105
RƏSMDƏN FOTOŞƏKLƏ QƏDƏR
rafiyaözüdə təsviri sənətin çoxəsrlik inkişafındançox şeymənimsədi.Rakursvəperspektivinqurulması,tamaşaçınınfotoşəklihəcmliməka-nınsəthüzərindətəsvirikimi“oxumaq”bacarığı–bütünbunlarfotoq-rafiyayarəngkarlıqdanmirasqalmışmədəniirsdir.
Müasirdövrdəfotosənəticəmiyyətinbədiimədəniyyətinintərkibhis-səsisayılır.O,dünyanınestetiköyrənilməvasitəsiolmaqlayanaşı,həmdəcəmiyyətinmənəvivəictimaihəyatındanəzərəçarpacaqroloynayır.
Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, rəngli qələm-lər, quaş; veb-kamera, fotoaparat, telefon, yaxud planşet
Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
Müəyyən edin1. a) İstənilənmətndənvəyadigərmənbədəntəbiətobrazı(mənzərə),
insanrəsmi(portret)vəfotoşəkilləriseçin.Müqayisəlitəhlilaparın:rəsminvəfotoşəklinhansıümumivəfərqlicəhətlərivar?Tapşırıqreferatformasındavəyaşifahi,seçilmişillüstrativmaterial(jurnalvəqəzetlərdən,yaxudinternetdən)əlavəedilərəkyerinəyetirilir.
b) Həminrəsmvəfotoşəkillərdəbədiiifadəvətəsvirvasitələrinitəhliledin.
Yaradıcı fəaliyyət2. a) Sinifləbirlikdəyaradıcıçəkilişedəbiləcəkaparatlalayihəniyerinə
yetirin.Sizişiçəkilişaparatıvəyafotoçəkilişlənümayişetdirməli-siniz.
Bugün,deməkolarki,istənilənrəqəmsalqurğulardakameraquraşdırılır.Bizdədostlarımızladahaçoxtelefon,həttaplanşetvasitəsiləşəkilçəkdiri-rik.Bütünbunlarfotoçəkilişprosesiniyüngülləşdirir,buişlə,deməkolarki,istənilənvaxtməşğulolmaqmümkündür.Unutmayınki,ötərikadrsi-zinəlinizdəşedevrəçevriləvəgerçəkliyintəkrarolunmazməqamlarınıəksetdirəbilər.
Qruplarabölünün.Fotoçəkilişsinifdə,məktəbdə,məktəbinhəyətindəvəyaekskursiyada (əşyalar, obyektlər, ağaclar, binalar, adamlar) aparılabilər.Obyektvəçəkilişnöqtəsinişüurluolaraqseçməkqabiliyyətinizigöstərin.Özsinifyoldaşlarınızlafikirmübadiləsiedin.
b) Dərslikdənportretfotoçəkilişi,yaxudfotoalbomdanbütünailəninbirlikdəolduğufotolarıseçin.Şəklinkompozisiyasındamüxtəlifbədiiçəkilişvasitələrivəüsullarını(rakurs,planıniriliyivəs.)şərhedin.
3. Fotoqrafiyadakı təcrübənizvəçəkilişinməqsədləribarədə (konkretnümunəüzərində)söhbətaçın.
3 FotoqrafiyaXXəsrdətəsvirisənətintaleyinənecətəsirgöstərmişdir?Özünüzü yoxlayın
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI106
Kompütertexnologiyalarınıntətbiqinəticəsindəfotorəssamınqarşısın-dahansıyaradıcıüfüqləraçılır?
FOTOQRAFİYA və KOMPÜTER
Tanış olunKompüterin, elektron-rəqəmsal texnologiyaların meydana gəlməsi
çəkilişvəfotoşəkillərinemalıimkanlarınıgenişləndirdi.Lakinişzamanıkompüterproqramlarınıntətbiqinəinkitexnolojibacarıq,həmdəonunbədiiimkanlarınındərkolunmasınıtələbedir.Yenitexnologiyatəsvirinalınmasınıyüngülləşdirir,onunkeyfiyyətiniyüksəldir.O,eynizamandafotoqrafiyasənətininməğzinəincəsənətvəinformasiyanövüolaraqyenitərzdəbaxmağavadaredir.
Kompüter fotoqrafiyanın sonsuz sayda emal imkanlarına meydanaçır.Korrektə-redaktədüzəlişlərindənbaşqa,şəklinüslubudadəyişdi-riləbilər.
Qrafikailəişləməküçünəngenişyayılmışproqramtiplərindənbiriqrafik redaktorlardır1.Birsıraqrafikredaktorlarfotorealisttəsvirləri-ninredaktəsindəixtisaslaşdığıhalda,digərlərirəsmlərinyaranmasındavəredaktəsindədahagüclüdür.
Kompüterinqilabınındahabirmühümnəticəsiinternetdənfotoşəkliyükləməkimkanıdır.Obyektiçəkmədən,çəkilişyerindəolmadanhəmin
Hansıkompüterproqramlarıvasitəsilə fotoşəkilləriemaletmək,də-yişməkvəkollajlaryaratmaqolar?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
23
1Qrafik redaktor –istifadəçiyəkompüterinekranındatəsviryaratmaqvəonuredaktəetməküçünproqram.TəsvirləriJPEG,PNG,GIFvəbukimimüxtəlifformatlardasaxlamaqolar.
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 107
FOTOQRAFİYA və KOMPÜTER
təsvirlərikompüterinmonitorundagörməkolar.Beləliklə,müasirinfor-masiyatexnologiyalarıfotorəssamdanfotoarxivlərinyaradılmasıvəon-larlaişləməkkimiyenibacarıqlarınəldəolunmasınıtələbedir.
Rəqəmsalfotonunmeydanaçıxmasıiləonlarınsonradanemalınazə-rurətyaranır.Heçbir fotoqrafemaldan imtinaetmir,çünkiqrafikre-daktorvasitəsiləfotoportretdədəridəolanqüsurlararadangötürülürvəişıqeffektləriəlavəedilir.Hazırkıproqramlarınqeyri-məhdudimkan-laramalikolmasıportretitanınmayacaqqədərdəyişməyəimkanverir.Portret-fotonunemalıçoxzaman“AdobePhotoshop”proqramındavəyaonunsadələşdirilmiş“PhotoshopLightroom”proqramındaaparılır.
Proqramınköməyiiləistənilənşəklidəyişdirməkolar.Fototəsvirdərəng,işıqlanmadəyişdirilə,təsvirinişıq-kölgəziddiyyətiartırıla,fonutəzələnə,müxtəlifşəkillərəköçürülə,geyimidəyişdiriləbilərvəs.Bü-tünbunlarşəklinməzmununutamdəyişməyəimkanverir.
Kompüter foto işinə yeni bədii yaradıcılıq cəhətləri bəxş edə bilər.Kollajjanrındaişbunanümunəolabilər.Kollajdamüxtəliftəsvirlərin–fotoşəkillərin, rəsmlərin,mətnlərinkompozisiyaquruluşuvəməzmunbaxımındanbirləşməsinəticəsindəbədiiobrazınyaranmasıbaşverir.
İstənilənşəkildəolduğukimi,kollajdadamənamərkəziayırdedilirvə onunkompozisiya tarazlığı ikinci,üçüncüplan elementləri ilə əldəolunur.
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI108
FOTOQRAFİYA və KOMPÜTER
Fotoqrafiyanın ya-ranışırəssamlaraəvvəl-lər mümkün olmayanbədii vəzifələri fotokol-lajda həll etməyə im-kan verdi. Fotoqrafiya-nın əsasında müxtəlifproqramların köməyiilə istənilənmövzudadolğunbədiiəsəryaradılabilər.Onunkompüterformasıənmüxtəlif–kollajvəinstalyasiyadanslayd-filmədəkolabilər.Kompüterqrafik-dizaynerolmaq,fototəbriklərvəbayramüçünorijinalaçıqcalarvəs.yaratmaqimkanıverir.Onlardafotoşəkillərdən,rəsmlər-dən,qeydvəmətnlərdənistifadəediləbilər.
Dünya daim dəyişir. Texnologiyaların hazırkı sürətli inkişafı ilənəhəngİKTşirkətlərininmütəxəssislərihəttaadigözlükləridərəqəmlifotokamerailətəchizedəbilirlər.Bu,cəlbedicigörünənhərbirşeyiçək-məyəimkanverir.
Müasirdünyadafotoqrafiyamühümyertutur.Heçbirçapvəelektronnəşrşəkilsizkeçinmir.Fotoqrafiyasızsaytdayaratmaqmümkündeyil.Fotoşəkliçəkənaparatdır,ammaonusənətəsərinəçevirəninsanınbədiiistedadıdır.
Müəyyən edin1. Smartfonvəplanşetləringenişyayılmasımüasirrəqəmsalfotoqrafiyanı
əsaslısürətdədəyişdi.Onlarınvasitəsiləçoxasanlıqlakeyfiyyətlişəkil-lərçəkməkmümkündür.Sonradanbuşəkilləriemaletməkdəçoxrahat-dır.Rəqəmsalfotolarçəkənqurğularbarədədahanələrbilirsiniz?
Yaradıcı fəaliyyət2. Yaradıcıçəkilişlayihəsiniyerinəyetirin. a) Sərbəst mövzuda (məsələn: “Ölkənin qəhrəman müdafiəçiləri”,
“Mənimdostlarım”, “Mənim ailəm”, “Mənim şəhərim”, “Sevdiyimrəssam”,“Təsvirisənətdəmüasirüslublar”)5–7təsvirelementindən(fotoşəkil,rəsm,mətnvəs.)ibarətkollajkompozisiyasıtərtibedin.
b) Müxtəliftəsvirelementləriiləbirlikdəözfotoşəklinizdənibarəttəbrikaçıqcasıdüzəldin.
c) Kompüteremalıvasitəsiləşəklinfotoqrafikasınıyaradın.Sənətkar məsləhəti1. İnterneti açın və axtarış vasitələrindən birini (məsələn: “Google”) tapın.2. Görməli yerlərin – müasir memarlıq nümunələrinin fotolarını tapın və on-ları bir qovluqda saxlayın.
Təchizat: veb-kamera, “Microsoft Paint” və “Adobe Photoshop” proqram-ları, internet
Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 109
FOTOQRAFİYA və KOMPÜTER
3. Adobe Photoshop proqramının işarəsinə cıqqıldadaraq onu açın.
Öz fotoşəklinizin Surətini köçürün və onu görməli məkanın fotosuna da xil edin.
6. Öz fotoşəklinizi görməli məkanın fo-toşəklinə yerləşdirdikdən sonra Yerini dəyiş __(Move tool) alətinin köməyi ilə onu lazım olan yerə aparın.
7. Pozan_ _ (Eraser tool) alətinin kö-mə yi ilə şəklin fonunu silin.
Fonu silməyə başlamazdan əvvəl Po-zan (Eraser tool) alətinin üzərinə vur-duqda pozan menyusunda Soft Cloner işarəsini (ekranın yuxarı hissəsində) cıqqıldadın.
Fayl (File) və Faylın təsvir ilə eksportu komandalarının köməyi ilə hazır-ladığınız işi qovluğunuzda saxlayın. Siz bütün foto növlərində dünyanı necə gördüyünüzü və yaradıcılıq qabiliyyətinizi göstərə bilərsiniz.
3. Kompüter proqramları – kollaj, videotəqdimat (slayd-film) sayə-sindəfotoyaradıcılığınınbədii-ifadəimkanlarınıtəhliledin.Bunuməxsusiseçilmiş(jurnalvəqəzetlərdən,açıqcalardan,internetdən),mövzunun məzmununu açan illüstrasiya materialı cəlb edilməklətədqiqatreferatıvəyaşifahiməlumatformasındayerinəyetirməkolar.
4. Fayl (File) sözünün üstündən vurun və Açmaq (Open) əməliyyatını seçin ki, internetdən yüklədiyiniz iki fotoşəkil ek-randa açılsın.
5. Formanın seçimi alətinin köməyi ilə şəklin surətini çı-xar maq istədiyiniz hissəsini ni şanlayın.
3 Kompüterşəklinhansıtexnolojiimkanlarınıyaradır?3 Kompütertexnologiyalarınıntətbiqisayəsindəfotorəssamınqarşısındahansıimkanlaraçılır?
Özünüzü yoxlayın
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI110
Sizcə,fotoaparatvəfotoqrafiyaicadedildikdənsonrarəssamlardahanəyikəşfetməkistəmişdilər?
RƏSSAM və KİNO SƏNƏTİ
Tanış olunƏsrlərboyuyaradıcıinsanlartəsviricanlandırmağı,onuhərəkətəgə-
tirməyiarzulayırdılar.Fotoqrafiyameydanaçıxdıqdansonrayalnızki-çikbiraddımatmaqqalırdı:kinolentini,çəkilişvəproyeksiyaüçünkinoaparatlarını yaratmaqvə ekranı əvəz edən ağparça asmaq.Buda başverdi.ParisdəLümyerqardaşları“Qatarıngəlişi”adlıilkqısakinolentinümayişetdirdiklərigün–22mart1895-ci ilkinonunyaranmagünühesabolundu.
Əvvəlcəkinoağ-qara,səssizidi,filmdəisəəsasifadəvasitəsitəsvirinözü,onunhərəkətmöcüzəsioldu.Kinematoqrafınbu inkişafmərhələ-si“Böyüklal”adınıalmışdı.SəssizkinodövrünəşöhrətiəfsanəviÇarliÇaplingətirmişdi.
Fotoqrafiyakimi,kinodatədricənözdilinivəbədiixüsusiyyətləriniaxtarırdı. Fotoqrafiya kimi, incəsənətdə öz əhəmiyyətini sübuta yetir-məküçünkinodarəngkarlığıtəqlidedirdi.
İlkfotoşəkillərnəyixatırladırdı?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
24
Lümyer qardaşları (solda – Ogüst, sağda – Lui) və “Qatarın La Syotavağzalına da xil olması” filmindən kadr
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 111
RƏSSAM və KİNO SƏNƏTİ
Əvvəlcəfilmlərihəryerdə–musiqi salonla-rında,klublardavəhəttamağazalardagöstərir-dilər.1908-ciildəisəkinonümayişiüçünilkte-atrlartikməyəbaşladılar.
Filmayrı-ayrıfraqmentlərlə–planlarlaçəki-lir. Planların ardıcıl birləşdirilməsimontaj ad-lanır.Planlarınardıcıllıqqaydasıbizimekrandagördüklərimizəmənaverir.Filmyaradıcılarınıngörməkistədiklərivədüşündükləriməhzseçim-dəvəmontajdaözəksinitapır.Montaj–kinema-toqrafın1bədii-obrazlıtəkrarsızlığınınəsasıdır.
Səsinyaranmasıkinoda“inqilab”yaratdı.Kinodasözvəmusiqininol-masıbugünküfilmlərintəsvirdəndahaçox,süjetininkişafıvəaktyoroyu-nununxırdalıqlarıüzərindəqurulmasınasəbəboldu.
Rənginkinoekranlarınagəlişikinotarixindəmühümaddımidi,lakinrəngkinoüçünsəsqədərinqilabihadisəolmadı.Çünkirəng–kinotəsvi-rininyalnızyeni,“rəngli”tərəfiidi.Rəngkarlıqdavəfilmdərənginbədiimahiyyətifərqlidir.Rəngkarlıqdarəng–rəssamınicadı,obrazınyaradıl-masındaisəənmühümvasitədir.Kinodaisərəngmüəllifinistəyindənasılıolmayaraqekranaçıxır.O,təbiigerçəkliyinoxşarı,surətidir.
1Kinematoqraf (yun. hərəkət,təsviretmək)–insanınhərəkətedəntəsvirlərinyaradıl-masındanibarətfəaliyyətsahəsi.Bəzənhəmdəsinematoqrafvəkinematoqráfiyadaad-landırılır.
“Cazda yalnız qızlardır” fi lmindən kadr “Roma tətilləri” fi lmindən kadr
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI112
RƏSSAM və KİNO SƏNƏTİ
“Matrisa” filmindən kadr “Avatar” filmindən kadr
“Titanik” filmindən kadr
Ekrandabaşverənhadisəzamaniçindəinkişafedir.Təsvir,nitqvəmu-siqinivahidbirobrazdabirləşdirməkbacarığıkinokompozisiyasənətinitəşkiledir.Teatrrəssamındanfərqliolaraqkinorəssamırealobyektlərdənvəhəyatdamövcudolanəsləşyalardanibarətrealdünyanınobrazınıyaradır.Teatrdaol-duğukimi,kinodadageyimvəqriminyaranmasındarəssamınroluəvəzsizdir.Ekrandagördüklərimizbədiikollektivinyaradıcılığıdırvətəkcərəssamınişiiləməhdudlaşmır.Buprosesə,ilknövbədə,rejissorvəoperatorqoşulur.
Kinomühitininyaranmasıeskizvəçertyojlardanbaşlayır.Buyaradıcıişinnəticəsindəmeydanaçıxanmühitfilminənmühümobrazınaçevrilir.
Texnologiyanınsonrakıinkişafı–dairəvipanoramdanstereotəsvirə-dək–kinosənətini,ümumiyyətlə,dəyişmədi.
Sonrayenimərhələ–kompüterinxüsusieffektləri,stereotəsvir(3Deffekti)meydanaçıxdı.
“Küləklə sovrulanlar” filmin dən kadr
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 113
RƏSSAM və KİNO SƏNƏTİ
“Alisa möcüzələr ölkəsində” filmindən kadr
“Balaxanıda neft fontanı“. 1898-ci ildə çə-kilmiş qısametrajlı sənədli filmdən kadr
“Yura dövrünün parkı” filmindən kadr
Üzeyir Hacıbəylinin “Arşın mal alan” ope-ret tası əsasında ilk Azərbaycan kinokomedi-
yası çəkildi
Azərbaycandaəvvəlcəsəssizvəağ-qara,sonradanisəsəslivərənglikinoyaranmışdır.1924-cüildəilkikiseriyalı“Qızqalasıəfsanəsi”bədiifilmiekranlaraçıxmışdır.1935-ciildə“Mavidənizinsahilində”bədiifil-miiləAzərbaycandasəslikinonunistehsalınabaşlanılmışdır.
Azərbaycandakinosənətidünyakinosundancəmiüçilsonra,1898-ciildəyaranıb.
Kino insanlara nə üçün və niyə lazımdır? Kino onların həyatında nəyi dəyişdi?Düşünün və izah edin
KinoXXəsrdəənvacibincəsənətnövünəçevrildi.Busahədəeynizaman-dayüksəksənətnümunələrivəsadəsüjetlifilmlərmövcudidi.Seanszamanıtamaşaçıözünüfilminqəhrəmanıkimihissedirdi.Kinotamaşaçılaraböyüktəsəllioldu:onlarıgündəlikqayğıvəkədərdənuzaqlaşdıraraqekrandakıxoş-bəxtlik,zənginlikvəsevgidoluxəyalvəarzularaləminəqaytardı.
Kinoəslhəyatxülyasıdır,ammabəzənfilmyaşadığımızhəyatıhəqi-qətdəgördüyümüzdəndədərinvəgerçəkolaraqgöstərir.Beləkinoeləhəqiqiincəsənətdir.Həyathaqqındaəslhəqiqətiəksetdirənbirçoxfilm-lərçəkilib.Onlarinsanındaxilialəminigöstərənməşhursənətkarlarınhəqiqətəndəböyukəsərləridir.
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI114
RƏSSAM və KİNO SƏNƏTİ
Yarandığıgündəninsanlarındünyagörüşünüformalaşdıran,hərbirxalqıntarixini,milliadət-ənənəsiniyaşadan,həyatınbütünsahələrinənüfuzedənkinosənətibəşəriyyətinənböyükkəşflərindənbiridir.Kinoyeganəsənətnövüdürki,özündəmədəniyyətinbirneçəsahəsinibirləş-dirir.Kinonunbirüstünlüyüdəəyaniliyində,inandırmagücünəmalikolmasındadır.
Azərbaycankinosənətibütövlükdətamaşaçılarınestetikzövqününvədünyagörüşününformalaşdırılmasındamühümroloynamış,xalqımı-zınmilliruhununqorunubsaxlanmasıişinəxidmətetmişdir.
“Nəsimi” filmindən kadr
“Qaçaq Nəbi” filmindən kadr
“Ögey ana” filmindən kadr
“Axırıncı aşırım” filmindən kadr
“Bizim Cəbiş müəllim” filmindən kadr
“Uzaq sahillərdə” filmindən kadr
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 115
RƏSSAM və KİNO SƏNƏTİ
“Amfibiya adam” filmindən kadr “Brilyant əl” filmindən kadr
Kinosənətinəölkəmizdəmaraqbugündəböyükdür, çünkihərbirfilm, yaradılan hər bir ekran əsəri xalqımızın tarixini, mədəniyyətiniözündəyaşadaraqgələcəknəsillərəmilli ruhuçatdırır.Filmqədərheçnəbelətezköhnəlmir,ammadüşüncələrimizivədünyamızıheçnəkinoqədərqorumur.
Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, rəngli qələmlər Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
3 Filmdərəssamınrolunədənibarətdir?3 Hansırejissorvəaktyorlarlabirgəişləməkistərdiniz?Onlarlahansı mövzudafilmçəkərdiniz?
Özünüzü yoxlayın
Müəyyən edin1. FİLMsözüiləkrossvordtərtibedin.
Yaradıcı fəaliyyət2. a) Özsinfinizhaqqındafilmhazırlayın.Filminssenariqəhrəmanları
sinifyoldaşlarınız,müəllimləriniz,məşğələləriniz,sinfinizvəasudəvaxtınızdaxilediləbilər.
b) “Kinematoqrafiya”mövzu-sundarəsmçəkinvəyaemb-lemeskiziyaradın.
3. “Kinodassenarinəüçünlazım-dır və ailə videosunun çəkili-şindəonunrolu”mövzusundaanalitikişiyerinəyetirin.
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI116
Necəfikirləşirsiniz,kompüterinekranındahansıtəkrarlananha-disəəksolunub?
ANİMASİYA SƏNƏTİ
Tanış olunKinohərzamanbizimüçünmaraqlıvəəyləndiricihəmsöhbətolmağa
çalışıb.Uşaqdanböyüyədəkbütüntamaşaçılarınənsevimlihəmsöhbəti–animasiyadır1.
Rəsmlərdə hərəkətin təsviri-nədair ilk cəhdlərPaleolit döv-rünün mağara rəsmlərinə aidedilir. Mağara divar rəsmlərin-də heyvanları bir-birinə dolaşançoxluayaqlatəsviredərdilər.
Filminyaradılmasındassenarininhansıroluvar?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
25
1Animasiya (fr. animation–canlandırma,diriltmə)–cizgifilmininQərbdəkiadı;kinosənətinövüvəonunəsəri(cizgifilmi),həmçinincansız,hərəkətsizobyektlərinköməyiiləhərəkətillüziyasıyaratmaqimkanıverənmüvafiqtexnologiya.Animasiyavəyacizgifilmininyaradılmasıiləməşğulolanrəssamaanimatordeyilir.
Fransız Emil Reyno ilk və əsl animator hesab edilir. O, hərəkətlirəsmlərinnümayişiüçünfırlananbarabandan,güzgüsistemivəfənər-dənibarətolanoptikcihaz–praksinoskopaparatıicadetdi.1892-ciildəReynoözünəməxsusattraksion–optikteatryaradır.Buradao,tamaşaçı-lara15–20dəqiqədavamedənkomiksüjetlərnümayişetdirir.Buhadisə
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 117
Lümyer qardaşlarınınməşhur premyerasındanbirneçə iləvvəlbaşver-mişdi,yənianimasiyalarfransızlara kinofilmlər-dən bir qədər əvvəl mə-lumidi.
2Pantomim–sözlərdənistifadəetmədənbədiiobrazınyaradılmasındainsanbədənininhərəkətləri(plastikası)əsasvasitəsayılansəhnəincəsənəti.
ANİMASİYA SƏNƏTİ
İlkanimasiyalarəliləçəkilibrənglənmiş,onbeşdəqiqəyədəkdavamedənpantomimlər2idi.Reynorəsmlərləyanaşı,fotoşəkillərindəistifa-də olunduğufilmləryaradırdı. Sonralarmüxtəlif janrvə texnikalardaişləyəndigərsənətkarlardabeləkinofilmlərinininkişafınaöztöhfələ-rini verdilər. Zaman keçdikcə animasiya kinematoqrafın bir hissəsinəçevrilərəkkino janrlarındanbirikimiözyerini tutdu.Animasiyalarınhazırlanmasıüçünkinoçəkənaparatlardanistifadəedilirdi.
XX əsrin əvvəlində animasiya sürətlə inkişaf etdi. Təxminən eynivaxtda bir neçə adambir-birindən asılı olmadan animasiya filmlərininyaradılmasıüzərindəişləməyəbaşladı.
Emil Reynonun praksinoskopu
Felikspişik–səssizkinodövründəmeydanaçıxmışcizgifilmiqəhrəmanıdır.Qarabədəni,iriağgözləri,ge-niştəbəssümüvəsüjetəgörədüşdüyüvəziyyətlərFelik-sianimasiyatarixindəəntanınanpersonajlardanbirinəçevirdi.Felikspişikuşaqdanböyüyədəkbütüntamaşa-çılarıcəlbetməyəqabilolanvəməşhurluqqazanmışilkanimasiyapersonajıdır.
Animasiyanın inkişaf yo-lunda xeyli şərəfli ad tarixəməlumdur. İlk animasiya fil-miniamerikalıkarikaturaçıvəanimatorUinzorMak-key1906-cıildəyaradıb.Amerikalırejissor,rəssamvəprodüserUoltDisneyanimasiyaaləmindəəslçevrilişyaratdı.O,ilkdəfəanimasiyadasəsvərəngdənistifa-dəetdi.Onunfilmlərivəqəhrəmanları,xüsusiləMik-kiMausnəinkiənmüxtəlifyaşlıtamaşaçınınqəlbinifəthetdi,həmdəonunfilmlərinintəsvirüslubutəqlidedilməyəbaşlandı.“Disney”studiyasıözfəaliyyətinə
görə12“Oskar”mükafatınalayiqgörülüb.
Bilirsinizmi?
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI118
ANİMASİYA SƏNƏTİ
Animasiyafilmindəpersonajıbeləhərəkətəgətirməkolar:dəftərçədəat şəkli çəkilir.Hərvərəqdəatınayağınınhərəkətidəyişir.Dəftərçənisürətləvərəqlədikdəelətəəssüratyaranırki,sankiathərəkətedir.
Bilirsinizmi?
Atın qaçışında hərəkətin dövriyyəsi. 8 kadrlıq animasiya
“Pişik Leopoldun macəraları”
“Hələ bir dayan!” “Vinni Pux və başqaları”
Uşaqvəböyüklərüçünxeyligözəlcizgifilmiyaratmışsovetcizgifil-miməktəbianimasiyanınbədiiinkişafınaböyüktöhfəvermişdir.
Animasiya–xüsusitexnologiyalarvasitəsiləhərbirkadrınayrı-ay-rılıqda çəkilməsi ilə yaradılan kino sənətidir.Animasiyanın müxtəlifnövlərimövcuddur.
1. 2. 3. 4.
5. 6. 7. 8.
Animasiyanın növləri
Qrafik animasiya
Animasiyanınklassiknö-vüdür,obyektlərəliləçə-kilir,adətən,kompüterəköçürülür.
Həcmli animasiya
Müxtəlif materiallarınistifadəsi ilə yaradılanhəcmliobyektlər(gəlin-ciklər, plastilin, barel-yeflər,maketlərvəs.)
Kompüter animasiyası
Obyektlər kompüter va-sitəsilə yaradılır. 3D və2Danimasiyalarvar(fləş-animasiyalardadaxilol-maqla).
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 119
ANİMASİYA SƏNƏTİ
AzərbaycandaanimasiyanınyaranmasıXXəsrin30-cuillərinətəsadüfedir.
“Tıq-tıqxanım”,“Cırtdan”,“Tülkühəccəgedir”,“Təpəğöz”vədi-gərləribirçoxtamaşaçınınhəyatınadaxilolmuş,uşaqlıqtəbəssümünüqorumuşvəürəklərifəthetmişdir.
“Tülkü həccə gedir” “Tıq-tıq xanım” “Cırtdan”
Animasiya filmlərinin çəkilməsi çox mürəkkəbdir. Şəkillər çəkilir,nömrələnirvəbunlarbir-birkamerayaalınır.10dəqiqəlikfilmüçüntəx-minən30–40minşəkillazımolur.Şəkillərindəyişdirilməsiyoluiləani-masiyafilmləriəmələgəlir.
Azərbaycanın görkəmli animatoru Elçin Hami Axundov
Fotoqrafiyasənətindəolduğukimi,kompüterinkinoprosesinətətbiqidəçoxcəhətlidir.Bugünanimasiyaustalarımızözfəaliyyətlərindəhəmənənəvi,həmdəkompütertexnologiyalarındanistifadəedirlər.
“Buz dövrü” “Şrek”“Arabalar”
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI120
ANİMASİYA SƏNƏTİ
Kompüterpeşəkarkinoistehsalındatəsvirinçəkilməvəçoxaltmapro-sesinisadələşdirdi.Animasiyasənətkarlarıbugünözişlərindəhəmənənə-vi,həmdəkompütertexnologiyalarındanistifadəedirlər.
Sonzamanlar(xüsusilədəinternetşəbəkəsində)fləş-animasiyaböyükməşhurluqqazanıbvəsürətləyayılmaqdadır.
Animasiyada rəssamın rolu nə üçün bu qədər böyükdür?
Düşünün və izah edin
Cizgifilmininyaradılması–uzunsürənvəçoxzəhməttələbedənprosesdir.Prodüserümumiməzmunumüəyyənedir,ssenarimüəllifləriisəsüjetvəssena-riniişləyibhazırlayırlar.Sonrabütünbunlarrejissor-animatoraötürülür,odasəhnələrirəssamlararasındabölüşdürür.Onlarınhərbirisəhnədəkipersonajla-rınəsasvəziyyətinəcavabdehdir.Aralıqepizodlarınıisəkiçikmultiplikatorlarişləyibtamamlayırlar.Digərrəssamlarhadisələrincərəyanedəcəyifonuhazır-layırlar.Sonraoperatorxüsusikamerailəşəkillərinfotosuəsasındahərbirkad-rıayrı-ayrılıqdaçəkir.Nəhayət,təsvirləsəssinxronlaşdırılır.
Bu maraqlıdır
Bugünanimasiyaxüsusilədəxariciölkələrdə(eləkinokimi)mədəniy-yətvəantimədəniyyətinrəqabətməkanınaçevrilib.Bunagörədəxeyirvənursaçanpersonajlarınəvəzinəçoxzamanekranlardahərcürbədheybətvəəcaibməxluqlargörürük.Sizdoğmatariximizi,onunmənəviənənələri-niöyrəninvəonlarıçəkin,xoşagəlməzanimenin3alternativləriniaxtarın.SamuraylibasıəvəzinəmilliAzərbaycangeyimini,bədheybətlərəvəzinəmilliqəhrəmanlarıtəsviredəbilərsiniz…
3Anime (yap. anime) –yaponcizgifilmivəyaanimasiyası.Animebütünyaşdövrləriüçünhazırlanır.
Müəyyən edin1. DərslikdəverilmişxaricivəAzərbaycananimasiyalarınıntəsvirləri
nəiləfərqlənir?
Yaradıcı fəaliyyət2. “Ssenaridənanimasiyayadoğru”adlıyaradıcılayihəniişləyin.Gələ-
cəkcizgifilmininətraflıssenarisinidüşünün.İstənilənhərşey–uçanpayızyarpağı,ikipersonajındialoqu,yadaxeylisəhnəninsıralandı-ğımaraqlı bir əhvalat süjet ola bilər.Aydındır ki, əsas personajın
Təchizat: plastilin və ya gil, rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təba-şirlər, rəngli qələmlər, quaş, akvarel, rəngli kağız, karton
Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 121
ANİMASİYA SƏNƏTİ
3 Animasiyapersonajlarınınədənyaratmaqvəanimasiyadakompüterdənnecəistifadəetməkolar?
3 Animasiyakinematoqrafdanəyidəyişdi?
Özünüzü yoxlayın
3. “Animasiyasənəti”mövzusundaanalitiktapşırığıyerinəyetirin.Özişinizdəmüxtəlifölkələrinanimasiyafilmlərinin timsalındafilmlə-rinyaranmatexnikasınıvəonlarınbədiidəyəriniaçıqlayın.Bu işiməxsusi seçilmiş illüstrativ materialı (jurnallardan, qəzetlərdən,açıqcalardan,internetdən)cəlbetməkləreferatvəyaşifahiməlumatformasındayerinəyetirin.
(ohərhansıəşyadaolabilər)başınagələnhərhansıadiəhvalatdanbəhsedənsadəssenaridənbaşlamaqlazımdır.
Cizgifilmindəpersonajınhərəkətiniçatdırmağaçalışın:dəftərçəninhərvərəqində,məsələn,at,yadaitşəklinieləçəkinki,ohərsəhifədəayaqlarınınvəziyyətiniazacıqdəyişsin.Dəftərçənisürətləvərəqlə-dikdəelətəsəvvüryaranacaqki,sizinpersonajhərəkətedir.
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI122
KARİKATURA və ŞARJ: ŞƏKİLLİ ƏHVALATLAR
Tanış olunKino,xüsusəndəanimasiyafilmləriiləsıxbağlıolanhərhansıəhva-
latınbəhsedildiyitəsvirsilsiləsinəkomiks1deyilir.Buşəkilliəhvalatlar,rəsmlərlətəqdimedilənhekayələrözündəədəbiy-
yatvətəsvirisənətkimiincəsənətnövlərininxüsusiyyətlərinibirləşdirir.İlkkomikslərXXəsrinəvvəllərindəAvropavəAmerikaqəzetlərində
görünməyəbaşlayıb,sonralarisəonlarınənməşhurlarıayrıcakiçikjur-nalkiminəşredilib.
Komikslərdəənazı2şəkilolmalıdır.Odurkiyalnız1təsvirdənibarətillüstrasiya,rəsmkomiksadlanabilməz.Komikslərbəzənhərhansıbirsüjetdənbəhsedənardıcılmətnləmüşayiətolunur.Komisklərdəçəkil-
Filmüçünssenarinecətərtibedilir?
Xatırlayın
26
1Komiks(ing. comic –gülməli)–vahidhekayənitəşkiledənqısamətnlişəkilsilsiləsidir.Yumoristik,macəra,fantastik,tarixivədigərkomikslərolur.
KomikslərintarixiqədimdənbaşlayıbvəbujanrABŞ-da yaranıb. 1892-ci ildəAmerikanın “The SanFrancisco Examiner” jurnalında “Ayı balası və pə-ləng”adlı ilkAmerikakomiksidərcedilir.SonralarisəkomiksyaradıcısıkimiməşhurlaşanvəözkomiksseriyalarınıtəqdimedənRiçardAutkoltoldu.Janrıninkişafına öz töhfəsini həmdəRudolfDerks verib.Personajların nitqinin yerləşdirildiyi bulud formalı“qovuq”çərçivələriməhzoicadetmişdir.
Bilirsinizmi?
Jurnallarda, qəzetlər-dəqısamətnlərinmü-şayiətiiləməzəlikiçikşəkillər görmüsünüz-mü?Onlarınhaqqındanədeyəbilərsiniz?
İncəsənətə dair dialoq
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 123
KARİKATURA və ŞARJ: ŞƏKİLLİ ƏHVALATLAR
mişpersonajlarözaralarındasöhbətedirlər,busöhbətonlarınağızların-dançıxanbuluduniçindəmətnkimitəsviredilir.Oxunanmətntəsvirləharmoniyayaratmalıdır.Əslkomiksyaratmaqüçüntəkcəmaraqlıəhva-latyox,həmdəmaraqlıqrafikaüslubulazımdır.
Bununardıncadakomiksləringur inkişafıbaşlayır, bugündəya-şayanyeniqəhrəmanlarmeydanaçıxır:Supermen,Betmen,Hörümçəkadam,DonaldDak,MikkiMausvəb.
XXIəsrinəvvəlindəkomiksləryenitəcəssümünütapdı.Bu,komiks-lərinrənglənməsindəistifadəedilənyenikompütertexnologiyalarıhe-sabına,həmçininbirsıraistedadlırəssamlarınbujanramarağısayəsin-dəmümkünoldu.Komiksləriartıqtəkcəkarandaşladeyil,həmdəyağlıboyailəboyamağa,üstəlik,birinciiləikinciniqrafikrəqəmsaltexnologi-yalarlakombinəetməyəbaşladılar.Komikslərkino,xüsusəndəanimasi-yailəsıxbağlıdır.KomikslərinəksəriyyətiHollivuddaekranlaşdırıldı,filmlərisəbütündünyadauğurqazanabildi.
Brüsselin görməliyerlərindən biri artıq25 il boyunca davamedən unikal küçə la-yihəsidir. 1991-ci ildəküçə rəssamları Brüs-selküçələrindəkievlə-rinvəbinalarıngörkə-mini dəyişmək, onlarıdahadaəlvan,yaddaqa-lanetməküçünbutiki-liləriməzəlikomiksəh-valatları ilə boyamağabaşladılar.
KomikslərBelçika-da çox populyardır vəmilli qürurun bir his-
Bu maraqlıdır
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI124
KARİKATURA və ŞARJ: ŞƏKİLLİ ƏHVALATLAR
Tarixənbeləgətiribki,komiksinəngenişyayılmışjanrıkarikatura-dır3.Bujanryumorhissindən,gülməkqabiliyyətindəndoğulub.Məqa-mındaməharətlədeyiləngülməli söz insanıözdavranışıhaqqındadü-şünməyə,özəməllərinəyenitərzdəyanaşmağavadaredir.Ağıllızarafatçoxzamangeniş,düzgün,ammadarıxdırıcınəsihətlərdəndahainandı-rıcıçıxır.Gülüşbirtərəfdəninsanıəyləndirə,başınıqata,həvəsləndirə,özünə inamını artıra bilir, digər tərəfdən isə ictimai həyatdakı mənfitəzahürlərləmübarizəaparmağaköməkedir.Karikaturaçırəssamlarözyaradıcılıqlarındaməhzistehzanınbugüclütərəflərindənistifadəedir-lər.Başqasözlədesək,rəssamlarkonkrettipajlarımüəyyənşəraitdəçək-məklə onları təbii, həqiqətəuyğungörkəmdəgöstərmirlər, onların əsl,gerçəkcizgilərinihəmdəkomikkeyfiyyətlərləartırırlar.
Karikatura bəlkə də gündəlik hadisələrə dərhal, hadisə baş verənandamünasibətbildirməyəqabilolanyeganəjanrdır.Karikaturadaənuyğunsuzgörünənlər–gerçəklikfantastikayla,həqiqətəuyğunluqağla-sığmazlıqlaqarışabilər.
2Qraffíti (təkhalda–graffíto;ital. – graffito,cəmhalda–graffiti)–XXəsrinsonrübün-dəavanqardizmcərəyanı,divardavədigərsəthlərdəboyavəyaxudmürəkkəbləcızılmış,yazılmışvəyaçəkilmiştəsvirlər,rəsmlər,yadayazılar.Adicəsözlərinyazılışındantazərifrəsmlərədəkküçədivarlarınınboyanmasınınistənilənnövünüqraffitiyəaidetməkolar.Birincəsənətnövükimiqraffitinindəözüslubuvəcərəyanlarıvar.3Karikatura(ital. caricatura–yükləmək,şişirtmək)–bilərəkdənkomikeffektinyara-dıldığı,adamları ifşaetmək,yaxudonlaragülməkməqsədiləvücudun,simanın,geyi-min,davranıştərzininxarakterikcəhətlərininşişirdildiyivəqabardıldığıtəsvirləri(çoxzamanqrafikada,satirikformada)birləşdirənxüsusitəsvirisənətjanrıdır.
səsi sayılır.Bəziqraffitilər2 artıq ölkənin əsl qüruruna çevrilibvə özlüyündəküçəincəsənətininşedevrisayılır.
Karikatura cəmiy-yətin siyasi həyatınınmüxtəlif tərəflərinə,sosial problemlərə to-xunur və yumoristikvəziyyətiəksetdirir.
Zəngin ənənələrəmalikkarikaturajan-rıAzərbaycan təsvirisənətininmühüm sa-hələrindən biri kimimüxtəlif inkişaf yolukeçmişdir.
Azərbaycandakarikaturajanrınınyaranması1906-cıilinaprelayın-da“MollaNəsrəddin”adlıhəftəliksatirikjurnalınnəşriiləbağlıdır.CəlilMəmmədquluzadə“MollaNəsrəddin”jurnalınınnaşirivəbaşredaktoruolub.Bujurnalmövcudolduğu25ilərzindəcəmiyyətineybəcərliklərini,
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 125
KARİKATURA və ŞARJ: ŞƏKİLLİ ƏHVALATLAR
qüsurlarınıheçkimdənçəkinmədən,heçnədənqorxmadanaçıbgöstərib,müsəlmanları,birnöv,cahillikyuxusundanoyatmağaçalışıb.
Azərbaycandakarikaturajanrınıninkişafındayeniənənələrinyaran-masına1952-ciildən“Kirpi”satirikjurnalınınnəşrəbaşlamasıdatəkanverib.Nəcəfqulu,H.Əliyev,Z.Kərimbəyli,P.Şandin,Ə.Zeynalov,A.Ələs-gərov,A.Quliyevkimirəssamlarbujurnalınsəhifələrindəcəmiyyətdəkinöqsanvəproblemləri,əsasən,karikaturalarvasitəsiləəksetdiriblər.
Karikatura janrına marağın artması bu sahəyə peşəkar rəngkar-ların axını ilə müşayiət olunub. 1950–1960-cı illərdə Azərbaycanıngörkəmlirəssamları–M.Abdullayev,T.Salahov,O.Sadıqzadə,K.Kazım-zadə,A.Hacıyev,G.Mustafayevavə başqaları bu sahədə layiqli əsərləryaradıblar.
İlkkarikaturaçırəs-samımız isə Azərbay-cansatirikqrafikasınıntəməlini qoymuş, jur-nalınbaşrəssamıƏzimƏzimzadəolmuşdur.
Karikaturaçırəssam-lar S.Şərifzadə, S.Sa-lamzadə,M.Vlasovvəbaşqalarınınxidmətləridanılmazdır.
Mikayıl Abdullayev.– Bu niyə belə sürətlə oxuyur?– Əzbər bilir. Keçən ilin məruzəsidir.
Mikayıl Abdullayev.– Bu niyə belə hıqqanır?– Məruzəsini özgəsi yazıb.
Əzim Əzimzadə.“Xoruz döyüşü”. 1915
1960–1970-ci illərdəR.Qədimov,A.Ələsgərov,E.Abdullayev,F.Əli-yev,M.İsmayılov,E.Avalov,M.Məmmədovvəbaşqarəssamlarınbusahə-dəpeşəkarişlərisonnəticədəAzərbaycankarikaturasənətinizənginləş-dirməyəxidmətedib.
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI126
KARİKATURA və ŞARJ: ŞƏKİLLİ ƏHVALATLAR
Dahakəskinkarikaturalarıbəzənşarj4adlandırırlar.
4Şarj (fr. charger–şişirtmək,artırmaq)–karikaturanınbirnövü, insanınxarakterikcizgilərinindəyişdirildiyivəvurğulandığıyumoristikvəsatiriktəsviridir.Şarjınəsa-sındaportretdururvəo,inkişafedənsüjettələbetmir.Termindənbütünincəsənətnöv-lərindəistifadəedilsədə,təsvirisənətsahəsindəmaksimalistifadəolunur.
Bəzənilkbaxışdaneləgörünürki,şarj–sadəcəadişəkildir,əslindəisəböyükməharətvəzəngintəcrübətələbedir.Şarj–rəssamıngördük-lərininvizualmüşahidəsidir.Şarjıeləçəkməklazımdırki,ondatəsviredilənşəxsəqarşıtəhqirəçevrilməsin.Şarjqəhrəmanaistehzaetməkdəndahaçox,onuxoştəbəssümləişıqlandırır,məşhurinsanısadəadamlarayaxınlaşdırır.
Karikatura–informasiyanınçatdırılmaformasıdır,digərifadəva-sitələri iləmüqayisədəodaha tezqavranılırvəanlaşıqlıdır.Karikatu-ralaraəsasəncəmiyyətinvəziyyətini,onunproblemlərivənöqsanlarınıöyrənməkolar.Satirikjanrictimairəyinformalaşmasınatəsirgöstərir,müəyyəndünyagörüşünəmalikmövqetutmaqdaoxucuyaköməkedir.
Karikaturaçıbaşverənbütündəyişiklikləriizləməlidir.Satirikrəsmləngimişşərhindeyil,hadisələrinbirhissəsiolmalıdır.Karikaturadaay-dınlıqamili,sadəlikvəinsanaçatdırılmaifadəsiçoxvacibdir.
Karikaturatəkcəgüldürməyibacarmır,həmçininpublisistişiniye-rinəyetirir,yənitənqid,ifşa,təşviqedir.
Gündəlik həyatınızda komiks yaradılacaq və ya karikatura çəkiləcək kimi hadisələrə rast gəlmisinizmi?
Düşünün və izah edin
Şarjınyaradılmasındamühümməqamkompozisiyasayılır.Şarjçəkəntəcrübəlirəssamşəkildəyalnızqabarıqməqamıəksetdirmir,ohəmdəinsanınümumipsixolojiovqatını,onundaxilialəminikağızdaifadəet-məlidir.
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 127
KARİKATURA və ŞARJ: ŞƏKİLLİ ƏHVALATLAR
Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, rəngli qə-ləmlər
Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
Müəyyən edin1. Komiks,karikaturavəşarjınhansıümumivəfərqlicəhətlərivar?
Yaradıcı fəaliyyət2. а) Özgündəlikhəyatınızadairkiçikkomikstərtibedin. Seçdiyiniz süjeti ardıcıllıqla açan mətn qurun. Onun personajları
özaralarındasöhbətedirlər,söhbətinmətnidəonlarınağızlarındançıxanbuluduniçindəyazılır.Oxunanmətntəsvirləyaxşıuzlaşmalı-dır.Nəzərəalınki,yaxşıkomiksyaratmaqüçüntəkcəmaraqlıəhva-latyox,həmdəmaraqlıqrafikaüslubuseçməklazımdır.
b) “Müasirtexnologiyalaruşaqlarıngözüilə”mövzusundakarikatu-raçəkin.Özqəhrəmanlarınızüçünxarakterikolancəhətləribilərək-dənqabartmağavəkomikləşdirməyəçalışın.
Unutmayınki,karikatura–insanıngülməligörünməsiüçünvəhərhansıbirxariciəlamətləribilərəkdənşişirdilmişməzəliportretdir.Yaxşıkarikaturainsanınxarakterininxüsusiyyətlərinidəvurğula-yır. İlk əvvəlkarikaturasını çəkmək istədiyinizpersonajı təsəvvü-rünüzəgətirin.Onunhansıcizgilərisizəəngüclütəsirbağışlayır?Karikaturadadaməhzbucizgilərseçilməlivədərhalnəzərəçarpma-lıdır.
c) Sevdiyinizinsanınşarjınıçəkin.Onunovqatını,daxilialəminiəksetdirməyəçalışın.
3. Təsviredəcəyinizsözü(yaxudözadınızı)fikirləşin.Nümunələrüzrəistənilənüslubdavə qraffiti texnikasında yazın. Şrift seçin, ya da
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI128
KARİKATURA və ŞARJ: ŞƏKİLLİ ƏHVALATLAR
3 Komikslərnəyiəksetdirir?3 Karikaturanınəsasfunksiyalarıhansılardır?3 Şarjlarınəüçünçəkirlər?
Özünüzü yoxlayın
onuözünüzdənuydurun.Hərfləriniçinin,konturlarınınhansırəng-dəolacağınımüəyyənedin.İşəkonturlardan,yoxsaboyamadanbaş-layacağınızı düşünün. Nəzərə alın ki, ən sadə üslubdakı işlər ikirəngdənibarətolur.Birrəngləkonturçəkilir,obirisiiləboyanılır.
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 129
Fotolarharanıəksetdirir?Hadisəharadabaşverir?
TELEVİZİYA: RƏSSAM və EKRAN
Tanış olunTeleviziyanınsayəsindətəsvirkinoteatrekranlarındanhərbirevəgəl-
di.İnsanlartelevizordatəkcəfilmlərideyil,həmdəbirbaşateleseyrçiləringözləriqarşısındabaşverən,onlarıhadisələrinrealiştirakçısınavəşahi-dinəçevirənkonsertlərin,futboloyunlarınıncanlıyayımınıgördülər.
Bugünhəyatıtelevizorsuztəsəvvüretməkçətindir.Əgərkinematoq-rafınyaranmasıbütünincəsənətsahələrinətəsirgöstərmişdisə,televizi-yaadamlarınhəyatınınbütünsahələrinidəyişdi.O,adamlarınpsixologi-yasını, dünyanın qavranılmasını və müasir cəmiyyətin mədəniyyətinibaşqalaşdırdı.Televiziyabizidünyanınistənilənyerindərealzamandabaşverənlərinşahidinəçevirdi.
İstənilənrəsmvəyafotoşəkil,əlbəttə,təsvirinihəkketdiyihansısain-formasiyanıdaşıyır.Lakincanlıtəsvirivəcanlısözüözündəbirləşdirən
Hansıkütləviinformasiyavasitələrinitanıyırsınız?
İncəsənətə dair dialoq
Xatırlayın
27
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI130
TELEVİZİYA: RƏSSAM və EKRAN
televiziyagörüntüsümüqayisəolunmayacaqqədərböyüktəəssüratdoğu-rurvəinformasiyaverir.Televiziyanınəsasvəzifəsi–ekrandadünyanınrealmənzərəsiniyaratmaqdır.
Televiziyadarəssamınfəaliyyəti,əsasən,ikiistiqamətdəinkişafedir:ssenoqrafik dizayn–müxtəlifverilişlər(disput,tok-şou,konsert)üçünstudiyanın tərtibatı və kompüter qrafikası (ekran dizaynı, kompüterbaşlıqlarıvəs.).Televiziyaverilişlərininhazırlığındaişıq,geyim,qrimvəs.üzrərəssamlardaiştirakedirlər.
Əgərkinematoqrafekranseyrinəkollektivbaxışvəbir-biriiləşərikmünasibətxarakterivermişdisə,televiziyabiziekranlatəkbətəkqoydu.Obizimhəmsöhbətimizə,qonağımıza,bəzənisəazqalaevimizinsahibinəçevrildi.
Azərbaycan televiziyası radiodan düz 30 il sonra –1956-cıilfevralın14-dəfəaliyyətəbaşladı.Bakıstudiyasıəvvəlcəhəftədəiki,sonraüçdəfə2saatlıqproqramlaefirəçıxırdı.
1957-ci ildənAzərbaycan televiziyası efirəhəftədə5dəfəçıxmağabaşladıvəverilişləringündəlikhəcmi2saat20dəqiqəyəçatdırıldı.
1962-ciildəgündəlikefirəçıxanproqramlarınhəcmi7saatadəkartmışdı.
Azərbaycan televiziyasınıngündəlik veriliş və proq-ramları2005-cı ilinyanvarından24saatlıqfasiləsizya-yımakeçdi.
Televiziya yayımı müxtəlif məqsədlərlə aparılır və fərqli auditoriyalarayönləndirilir. Bu gün televiziyanın məktəb televiziyası forması da mövcud-dur.Yuxarısinifşagirdləriyayımşəbəkəsini,telerubrikalarımüəyyənedir,vi-deodərslər, süjetlər, reportajlar (hadisə yerindənxəbərlər) çəkir vəmüzakirəedərəkməktəbteleviziyasınınbütünsüjetləriniardıcıllıqladüzürlər.
Bilirsinizmi?
Bilirsinizmi?Ssenoqrafik dizayn Kompüter qrafikası
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 131
TELEVİZİYA: RƏSSAM və EKRAN
Rəssamfəaliyyətəbaşlayandabütün işlər sənət əsərinə çevri-lir.Televiziyaverilişidəistisnadeyil.Televiziyadakarandaş,fo-toaparatkimiyalnızvasitədir,onusənətəçevirənsərəssamıniste-dadıvəyaradıcılığıdır.Teleyayımınistənilənnövü(havaproqnozuvə reklamdan ta idman oyunlarının, konsert və bayram parad-larınınyayımınadək)sənətəsəriolabilər.
Müəyyən edin1. Konkretteleviziyaverilişi,telereportajvəyamüsahibədərəssamın
rolunutəhliledin.
Yaradıcı fəaliyyət2. а) Özşəhəriniz(kəndiniz)barədətelesüjethazırlayınvəçəkilişüçün
ənçoxuüçobyekt(görməliyer,memarlıqabidəsivəs.)seçin.Buob-yektlərbarədəəvvəlcədənyazılmışmətnikadrarxasındaoxumaqolar.
b) Hərhansıbirmuzeyhaqqındatelereportajhazırlayın.Bununüçünmuzeyəekskursiyayagetmək,onunfunksiyası,ekspozisiyası,muzeysərgilərininfəaliyyətindəkiyeniliklərlətanışolabilərsiniz.Özaranız-daişbölgüsüaparın.
3. “Televiziyamənimhəyatımda”(“Mənimsevimliteleviziyaverilişim”vəs.)mövzusundaanalitik (fərdivəkollektiv)araşdırmadatelevi-ziyanın informasiya-ekran xüsusiyyətlərinin nə demək olduğunu,onuntamaşaçıyavəşəxsənsizətəsiriniaçın.
Məktəbteleviziyasıyaratmağacəhdedin.Bu,məktəbmövzusundasüjetinhazırlanmaprosesindəözünüzüssenarimüəllifi,rejissor,qu-ruluşçurejissor,rəssam,aparıcı,yaxudaktyorkimisınamaqüçünəla imkandır. Televiziya proqramlarının yaradılması üzərində işözünüzüfərdolaraq,yaxudqrupdagöstərmək,özişinizinnəticəsinihamıiləbölüşməkimkanıverir.Artıqbugünməktəblərinəksəriy-yətindəşagirdlərbeləlayihələrüzərindəçoxaktivçalışırlar.Məktəbteleviziyasındakıverilişlərinbirneçərubrikasıbunlardır:“Sinfimi-zinhəyatından”,“Maraqlıdır”,“Məktəbinhəyatından”,“Əlamətdargünlər”vəs.Bayramtədbirlərinin,açıqdərslərinlentyazısıdamək-təbteleviziyasındanümayişetdiriləbilər.
Təchizat: videokamera, smartfon və ya planşet, internet, kompüter Sərbəst iş üçün tapşırıqlar
3 Kinofilmteleserialdanvəyatok-şoudannəiləfərqlənir?3 Televiziyavəinternetmüasirinsanüçünniyəbeləvacibdir?
Özünüzü yoxlayın
ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI132
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR
Verilmişəsərlərinhansısənətnövünəaidolduğunumüəyyənedin.Özünüzü yoxlayın
ƏZİZ DOST!
Dərsliyinsəhifələrindətəsvirisənətdəkiyenibaxışvəyenianlayışlarlatanışoldunuz.Sizbutükənməzaləmidərketməyədoğruilkaddımlaratdınız.Buaddımlar–sizinbusənətlərigələcəkdədədərketməyinizintəməlidir.
Bütün təsviri sənət tarixindəXIX əsrin sonu –XX əsrin əvvəlləri incəsənəti qav-ramaqüçünənmürəkkəbdövrlərdənbirihesabolunur.Heçbirəsrbuqədərfaciəvisosialsarsıntı,belədəhşətlidünyamüharibələri,buqədərheyrətləndiricielmi-texnikitərəqqi,belə genişmilli-azadlıq hərəkatı görməmişdir.Bütün baş verənlər incəsənətdə dərin vəciddidəyişikliklərəsəbəboldu,onunyenivəorijinalinkişafyollarınımüəyyənləşdirdi.
Həmin vaxtın bədii situasiyasının unikal olması ondan ibarət idi ki, özündənəvvəlki dövrlərdən fərqli olaraq realizmlə, demək olar ki, eyni vaxtda bəzən onunlaziddolanyeniüslub,cərəyanvəistiqamətlərmeydanaçıxırvəformalaşırdı.XXəsrinincəsənətibirtərəfdənköhnəbədiiənənələrdənimtina,keçmişinklassikirsiniyenidən,yaradıcışəkildədərketməkcəhdikimi,digərtərəfdən isəheçbirçərçivəvəşərtilikləməhdudlaşdırılmayancəsarətliyeniliklər,eksperimentlərkimiqavranılır.
XXəsrdəhərbir rəssamözüslubunu,öz tərziniyaratmağa, özdəstxətini təsdiq-ləməyə can atırdı. O, ilk dəfə öz zövqünə və şövqünə yönəlmək üçün real imkan əldəetmişdi.Heçvaxtrəssamözyaradıcılığındabuqədərsərbəstvəazadolmamışdı.
İncəsənətdəsintezideyasıXXəsrdəçoxdoğmagöründü.O,yeninövlərləzənginləşdi:fotoqrafiya, kinematoqraf, televiziya, video, kompüter qrafikası, dizayn – bu dövrünsəciyyəviəlamətlərinəçevrildi.Realistheykəltəraşlıqvərəngkarlığınəvəzinəkollaj,art-obyekt,instalyasiyagəldi.Rəssamlarəsrlərləyalnızfırçavəboyalarlaişləmişdilər,XXəsrdəisəkompütertexnologiyalarındanbəhrələnməyəbaşladılar.Bununlayanaşı,tarixgöstərdiki,təsvirinheçbirnövüözündənəvvəlkiniləğvetmir,əksinə,yalnızrəssamınifadəimkanlarınıgenişləndirir.
Gələcəkdə hansı sahəni seçəcəyinizdən asılı olmayaraq incəsənətin bədii ifadəxüsusiyyətlərini bilmək sizin hər birinizə gərəklidir. Bu biliklər tamaşa və filmyaradıcılarının çatdırmaq istədiklərini daha yaxşı anlamaq üçün tamaşaçı olaraq sizəlazımdır.Bubiliklərözvideo,fotovə internetbildirişlərinmüəllifikimisizlərəgərəkolacaq. Mədəniyyət və incəsənət insan fəaliyyətinin bütün sahələrində yaradıcılığıntəməlidir.
Təsviri sənətin məktəbdə tədrisi başa çatır, amma bu sizin sonsuz İNCƏSƏNƏTyolundairəliləyişinizinyalnızbaşlanğıcıdır.
İncəsənət–sizinəbədiyolyoldaşınızvədostunuzdur!
133
134
LÜĞƏTTəmiz rəng –rəngdairəsindəkibütünəsasrənglərvəonlarınçalarları.
Kubizm –(fr. cubisme,cube–kub)–XXəsrinəvvəllərindəilknəhəngformalistcərəyan. Klassik incəsənətin böhran keçirməsi kubizmin yaranmasınışərtləndirmişdi.Rəssamlarnaturanınəsasındasadəhəndəsiformalarındurduğufikriniəsasgötürürdülər.
Monoxrom –(yun. – birrəngli)–birrəngləişlənilmiş;birrəngdaşıyan.
Kollaj –(fr. collage)–təsvirisənətdəüsulvətexnika.Rəngvəfakturayagörəfərqlənənhərhansıbirsəthüzərinəyapışdırılmışmüxtəlifmateriallar.
Sürrealizm –(fr. surrealisme–realizmdənüstün)–XXəsrinbirinciyarısındadün-yaincəsənətindəkibədiiistiqamət.Sürrealizmqəribəliyi,ağılaziddiliyi,ümumiqəbulolunmuşstandartlarauğunsuzluğuiləxarakterizəolunur.Hərəkatınözümüxtəlifolsada,ümumiməqsəd–şüuraltıyaradıcıqüv-vəninazadlığıvəağılüzərindəüstünlüyündənibarətidi.
Abstraksionizm (abstraktincəsənət), mücərrədincəsənət – (lat. abstractio) – XX əsr təsviri sənətində formalist (rəsmiyyətçi)
cərəyan.Rəssamlartəsvirisənətinnövlərindəreallığıntəsviriəlamətlə-rindənimtinaetmişlər.Bədiiyaradıcılıqdantamamiləuzaqlaşanrəssaməsərlərininkompozisiyasımüxtəlif səthlərdən, rəngli hissələrdən, xət-lərdənibarətidi.
Modernizm –(ital. modernismo–müasircərəyan)–XIXəsrinikinciyarısı–XXyüz-illiyinortalarında incəsənətdəmövcudolanbədii cərəyanlarınməcmu-su.İmpressionizm,postimpressionizm,kubizm,abstraktincəsənətdahamühümmodernistmeyilləridi.Modernizm–klassikənənələrəyenidənbaxışınbaşlanğıcıhesabolunur.
Avanqard (avanqardízm) –(fr.avantgarde–irəli,mühafizə)–XIX–XXəsrlərdədünyada,ənəsa-sı–Avropaincəsənətindəyaranmışcərəyanlarınümumiləşdirilmişadı.“Avanqard”anlayışıfransızmənşəlidir,tərcümədə“irəli”və“mühafizə”mənasınıverənikisözdənibarətdir.
Ekspressionizm –(fr. expressionnisme–ifadə)–XXəsrinəvvəllərindəAvropaincəsənə-tindəbədiicərəyan.IDünyamüharibəsinindəhşətlərindənmənəvisar-sıntıkeçirənrəssamlarəsərlərindəbilərəkdənözhisləriniifadəedirdilər.Müharibəyəetirazınifadəsikimimeydanagəlmiş,IDünyamüharibəsin-dənsonraAlmaniyavəAvstriyadaxüsusiləgenişyayılmışdı.Əsərlərinəsas motivləri və obrazları – şəhər mənzərəsinin fonunda dağıntılar,ölüm,xəstəlik,faciə,dəhşət,dərinkədəridi.
Konstruktivizm –(fr. constructivisme,lat. constructio–tikili)–XXəsrin20–30-cuillə-rində inkişaf etmiş,bədii obrazınəsasınıkompozisiyanındeyil,konst-ruksiyanıntəşkiletdiyiavanqardüslub(metod,istiqamət).Formalarınciddiliyi, həndəsiliyi, lakonikliyi və zahiri görünüşün əzəmətliliyi iləsəciyyələnir.
Kinetik sənət,yaxud kinetizm – (yun. kinetikos – hərəkətə gətirən) – müasir incəsənətdə formanın
hərəkətiideyasınaəsaslanan,hərəkətedənobyektləringeniştətbiqiiləəlaqəlicərəyan.Kinetizmişıqvəhərəkətinköməyiiləsənətəsəriyarat-mağınmümkünlüyübarədətəsəvvürəəsaslanır.
Nonkonformizm – (ing. nonconformism (non–yox+conformis–oxşar)–qeyri-oxşar)–hamıtərəfindənqəbuledilmişqaydaların,dəyərlərin,ənənələrinvəqa-nunlarıninkaredilməsi.“Neqativizm”anlayışınınsinonimi.
135
LÜĞƏT
Tematik janr –(rus. тема–mövzu)–süjetliəsərlərinmüxtəlifliyidir.Burayatarixi,məişət,batal,animalistik,mifolojivədigərləridaxildir.
Sərt üslub –1950-ciillərinsonu–1960-cıillərinəvvəlindəyaranmışrəngkarlıqüs-lubu.
Biennale –hərikiildənbirkeçirilənbədiisərgi,festivalvəyayaradıcılıqmüsa-biqəsi.
Dəzgah qrafikası –təsvirisənətinqrafikanövününinkişafsahəsi,molbertüzərindəyara-dılanqrafikəsərlərdir.Onlarınyaradılmasındatuş,qaraquaş,karandaşvəkömürdənistifadəedilir.
Səhnəqrafiya –(teatr-dekorsənəti)–tamaşatərtibatıvəonuntəsviri-plastikobrazınınyaradılmasınınbədiifəaliyyətnövü.
Fotoqrafiya –(yun. phos–işıq+grapho–yazıram)–təsvirisənətinyeninövüdür.Buradaişıq,rəng,format,kompozisiya,plan,çəkilişrakursu–təsviriifadəvasitəsidir.
Obskura kámerası –(lat. camera obscūra–qaranlıqotaq)–obyektlərinoptiktəsvirinialma-ğaimkanverənqurğunun(qutu)ənsadənövü.İşıqşüalarıdəliyiniçin-dənkeçərkənekrandaçevrilmiştəsviryaradır.
Qrafik redaktor –istifadəçiyəkompüterinekranındatəsviryaratmaqvəonuredaktəet-məküçünproqram.TəsvirləriJPEG,PNG,GIFvəbukimimüxtəliffor-matlardasaxlamaqolar.
Kinematoqraf –(yun. hərəkət,təsviretmək)–insanınhərəkətedəntəsvirlərinyaradıl-masındanibarətfəaliyyətsahəsi.Bəzənhəmdəsinematoqrafvəkinema-toqráfiyadaadlandırılır.
Animasiya –(fr. animation–canlandırma,diriltmə)–cizgifilmininQərbdəkiadı;kinosənətinövüvəonunəsəri(cizgifilmi),həmçinincansız,hərəkətsizobyektlərinköməyiiləhərəkətillüziyasıyaratmaqimkanıverənmüvafiqtexnologiya.Animasiyavəyacizgifilmininyaradılmasıiləməşğulolanrəssamaanimatordeyilir.
Pantomim –sözlərdənistifadəetmədənbədiiobrazınyaradılmasındainsanbədəni-ninhərəkətləri(plastikası)əsasvasitəsayılansəhnəincəsənəti.
Anime –(yap. anime) –yaponcizgifilmivəyaanimasiyası.Animebütünyaşdövrləriüçünhazırlanır.
Komiks –(ing. comic –gülməli)–vahidhekayənitəşkiledənqısamətnlişəkilsil-siləsidir.Yumoristik,macəra,fantastik,tarixivədigərkomikslərolur.
Qraffíti –(təkhalda–graffíto;ital. – graffito,cəmhalda–graffiti)–XXəsrinsonrübündəavanqardizmcərəyanı,divardavədigərsəthlərdəboyavəyaxudmürəkkəbləcızılmış,yazılmışvəyaçəkilmiştəsvirlər,rəsmlər,yadaya-zılar.Adicəsözlərinyazılışındantazərifrəsmlərədəkküçədivarlarınınboyanmasının istənilənnövünüqraffitiyəaidetməkolar.Bir incəsənətnövükimiqraffitinindəözüslubuvəcərəyanlarıvar.
Karikatura – (ital. caricatura –yükləmək, şişirtmək)–bilərəkdənkomikeffektinyaradıldığı,adamlarıifşaetmək,yaxudonlaragülməkməqsədiləvücu-dun,simanın,geyimin,davranıştərzininxarakterikcəhətlərininşişir-dildiyivəqabardıldığıtəsvirləri(çoxzamanqrafikada,satirikformada)birləşdirənxüsusitəsvirisənətjanrıdır.
Şarj – (fr. charger–şişirtmək,artırmaq)–karikaturanınbirnövü, insanınxarakterikcizgilərinindəyişdirildiyivəyaxudvurğulandığıyumoristikvəsatiriktəsviridir.Şarjınəsasındaportretdururvəo,inkişafedənsü-jettələbetmir.Termindənbütünincəsənətnövlərindəistifadəedilsədə,təsvirisənətsahəsindəmaksimalistifadəolunur.
Təsviri incəsənət – 9Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün
“Təsviri incəsənət” fənni üzrə dərslik
Tərtibçi heyət:
Müəllif Kəmalə Əhməd qızı Cəfərzadə
Elmiredaktoru Z.Əliyev,Azərbaycanınəməkdarincəsənətxadimi
Dilredaktoru K.CəfərliBədiiredaktoru N.NovruzovTexnikiredaktoru G.SəfərovaDizaynerləri G.Səfərova, J.MuradovaRəssamları A.Dadaşov, T.MəmmədovKorrektoru A.Məsimov
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin03.06.2016-cı il tarixli 369 №-li
əmri ilə təsdiq olunmuşdur.
© Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi – 2016
Kağızformatı:70x1001/16.Səhifəsayı136.Fizikiçapvərəqi:8,5.Tirajı:112500.Pulsuz.
“Çaşıoğlu”mətbəəsindəçapedilmişdir.