De sportwedstrijd:

metafoor voor rechtvaardigheid?

Sportmetaforen

That is no cricket! Voetbal is oorlog (zegt ‘mijnheer’ Michels) Teamplayer Dat is geen fair play!

Definitie van een metafoor

“The essence of metaphor is understanding one kind of thing in terms of another.”

(Lakoff and Johnson)

Een metafoor wordt gedefinieerd als de vervanging van een idee of object door een ander met als doel het eerste te verduidelijken.

Metafoor in de alledaagse taal

Cognitief hulpmiddel: het helpt ons de wereld te

conceptualiseren Conceptualiseert abstracties in meer concrete ervaringen Categoriseert concepten in domeinen

De werking van metaforen

“Metaphor is pervasive in everyday life, not just in language but in thought and action. Our ordinary conceptual system, in terms of which we both think and act, is fundamentally metaphorical in nature.” (Lakoff & Johnson)

Metaforen worden meestal tamelijk onbewust gebruikt.

Huizinga’s definitie van spel

“Het spel is een vrijwillige handeling of bezigheid, die binnen

zekere vastgestelde grenzen van tijd en plaats wordt verricht naar vrijwillig aanvaarden doch volstrekt bindenden regel, met haar doel in zich zelf, begeleid door een gevoel van spanning en vreugde, en door een besef van 'anders zijn' dan het 'gewone leven'.” (Huizinga, 1938, p.29).

Kenmerken van een wedstrijd

Vrijwillige deelname

Regels constitueren de wedstrijd

Men speelt om de wedstrijd zelf

De wedstrijd is iets buiten het ‘gewone leven’

Vandaag:

1. Normen van de sport: normen voor het leven?

2. Deelname en deelnemers aan een sportwedstrijd

3. Winnaars en verliezers

Albert Camus:

‘Alles wat ik ooit over ethiek heb geleerd is afkomstig van de sport’

Ernest Hemingway:

‘Sport shows us how to win with honesty and sport shows how to lose with dignity. That means that sport shows us how to

live’

Wat leren we van de sport?

Deugden: competitieve deugden, ‘fair play’, incasseringsvermogen (’Mensch erger je niet’)

Meritocratie: inspanning en talent tellen zwaar Geluk speelt een rol Meritocatie + Geluk = Uitkomst van de wedstrijd

Centraliteit van regels

‘Fair play’ : regels én ‘ethos’ Maar: onderscheid tussen sportregels ‘in-the-

books’ en ‘in-action’ Sportregels ‘in-action’: reductie tot kale, negatieve

(verbods)regels

‘Regels zijn regels’

Sportregels zijn sterk legalistisch; rechtvaardig in de sport = spelen volgens de regels

Weinig ruimte voor context en beginselen De ‘legalistische fase’ komt overeen met een tamelijk

primitieve moraal (Cf.(pre)conventionele moraal van Kohlberg)

Onderzoek zou aantonen dat bij de oplossing van morele dilemma’s in de sport mensen egocentrischer redeneren dan bij soortgelijke dilemma’s buiten de sport. (Shields and Bredemeier)

Vraag: is dat ook niet de bedoeling?

Wedstrijdmoraal: sui generis?

Huizinga gaf al het antwoord: deelname aan spel is een stap uit het ‘echte leven’ in een tijdelijke sfeer van activiteiten ‘met haar doel in zich zelf’.

‘Rechtvaardigheid’ in de sport = ‘Fair Play’, d.w.z. spelen volgens de regels; de uitslag is in wezen niet van belang.

Wat is sportiviteit?

Sportiviteit = Regels + Ethos (‘de pointe van de sportactiviteit tot zijn recht laten komen’, zelfs als dat je een zeker nadeel berokkent)

Kwestie van de bobsleeër Monti Bij voetbal: bal uitschieten als een speler van een

tegenpartij geblesseerd is geraakt. Jan Ulrich en Lance Armstrong

Dus: ook bij de toepassing van sportregels is de context belangrijk; nimmer een ‘blinde’ regeltoepassing (Cf. de bekwame arbiter)

Sport ruwer dan het gewone leven?

Sport-exceptie in het recht Het Natrap-arrest Zaak Niels Kokmeijer In de praktijk veel ‘spelbederf’ door te grote nadruk op het

winnen met veronachtzaming van de ongeacht de regels

Vormt sport karakter?

Waarschijnlijk niet, tenzij er bijzondere maatregelen worden genomen

"... there is all too much evidence that young people learn lessons from sports that most of us would rather they not learn" (Thompson, 1995, p. 109).

1. Gelijke gevallen gelijk behandelen

2. Ongelijke gevallen behandelen naar de mate van hun ongelijkheid

Wat betekent dat voor de deelname aan de sport?

Deelname aan de wedstrijd (1)

Deelname aan de wedstrijd (2)

Deelname uitsluitend op basis van talent en kunde.

Gevolg: Mogelijkheid van opwaartse sociale mobiliteit voor groepen die elders in de samenleving worden gediscrimineerd

Gevolg: Andere criteria moeten worden gerechtvaardigd (bijv. nationaliteit)

Classificaties in de sport

Gewichtsklassen (weinig kwestieus) Mannen en vrouwen (soms kwestieus) Lengte van de deelnemers (illegitiem)

Discussie:

Meer classificaties?

Of juist minder of geen classificaties?

Wij winnen allemaal!

Huizinga:

‘De eer en het aanzien van een overwinning is in hoge mate overgankelijk van den enkele op de groep’.

‘Afspiegeling’ of descriptieve representatie

Spelers als representanten

‘Afspiegeling’ = de spelers (moeten?) ‘lijken’ op de bevolking van een land (‘op ons’)

Afspiegelingskwesties

Fifa-regel: niet meer dan 5 buitenlanders per team (6+5 regel)

De cricket-test van Norman Tebbit: loyality test voor migranten?

Le Pen: Dat was geen Frans elftal dat zo belabberd tijdens de laatste WK speelde..

‘Positieve’ afspiegeling

Geeft goed beeld van de diversiteit van een samenleving

Geeft sterke impuls tot verbroedering

De hardloop metafoor van President

Johnson

You do not take a person who, for years, has been hobbled by chains and liberate him, bring him up to the starting line of a race and then say, "you are free to compete with all the others," and still justly believe that you have been completely fair.

President Johnson:

‘Thus it is not enough just to open the gates of opportunity. (…)

We seek (…) not just equality as a right and a theory but equality as a fact and equality as a result.’

Gebruik van de sport-metafoor

Metaforen zijn altijd tweezijdig: overeenkomsten onthullend maar verschillen verhullend

De sport-metafoor kan verhult dat de legitimatie van de ‘spel-exceptie’ vaak afwezig is in de context waar de metafoor wordt gebruikt.

De sport-metafoor verhult dat, i.t.t. de sport, er bijv. in de economie of politiek vrijwel nooit gelijke startposities zijn of een effectieve externe regulering

De eeuwige verliezer in de sport

Jammer, maar niet onrechtvaardig: degradatie is de oplossing

Differentiatie van wedstrijden:

Paralympics

Wedstrijden voor 40+, 50+

Etc.

De eeuwige verliezer in het leven

De metafoor van de sport toegepast leidt tot een strenge, meedogenloze ‘meritocratie’:

1. U had niet de talenten

2. U had niet de ruggengraat

3. U verdiende het kennelijk niet: het is rechtvaardig dat u verloor… (‘To add insult to injury’)

De winnaar heeft altijd gelijk!

Nadruk op verdienste en talent Minimalisering van sociale voorsprong Minimalisering van geluk

‘Topbestuurders van grote bedrijven voelen

zich gekrenkt’

Ad Scheepbouwer (KPN): ‘een beetje gediscrimineerd’ Boersma (Nuon): ‘aandacht voor mijn salaris is ronduit

beschamend’

Winnaars en verliezers in sport en spel

Hoogstaande moraliteit in de sport is te zien in het gedrag en uitlatingen van de verliezers

Er zijn sportieve verliezers; van sportieve winnaars spreekt men niet zo snel. Winnaars kunnen wel grootmoedig zijn.

Winnaars en verliezers in het

maatschappelijke spel

Hoogstaand moreel gedrag is af te lezen niet van de verliezer, maar van de ‘winnaar’: is die genereus of laat hij zich voorstaan op zijn ‘winnen’?

Het probleem voor een rechtvaardige

samenleving

Maatschappelijke verdeling van lusten en lasten zodanig dat ook de ‘verliezers’ er vrede mee kunnen hebben.

John Rawls’ difference principle

Ongelijkheden zijn slechts toegelaten wanneer ze in het voordeel van de minstbedeelden uitvallen. Het ‘difference principle’ legitimeert ongelijkheden in de mate waarin ze in ieders belang zijn. Daaraan is voldaan als ieders positie zou verslechteren indien de ongelijkheid wegviel

Game is over!