D. D.

THEORIA CYPRIANI DE EPISCOPATUDISSERTATIO THEOLOGICA.

<pi få MCUJUS PARTUM SECUNDAM

EX SPECIALI SACR^E REGIME MAJESTATIS GRATIA

ET

CONS. MAX. VERT. FACULT. THEOL. UPS.

P. P.

sag. PETRUS litTBOV. LMUBORUTHEOL. CAND, A SACRIS

ET

AIDREA§ GUIELMUIS LAKCÉKOSTUOGOTHI.

IN AUDIT. GUSTAV. DIE XIV DEC. MDCCCL

n. a. m. s.

UPSALI^EWAHLSTRÖM « C.

HÖGVÄLBORNE FRIHERREN

HER» ESKIL BANER

OCH

HÖGVÄLBORNA FRIHERRINNAN

fru CAROLINE BANERröDD sedhrholm

med djupaste vör

tilleg

WILH« i

9

Prima autem vestigia alienae rationis apud Tertullianum re-periuntur. Qui quum inter duas eeclesiae aetates, multis lo-cis diversissimas, interpositus videtur4), primum apud eumreperitur idem, quod iu Vet. Testamento fuerat, inter xXfjqov(ordinera) et Xaov (plebem) discrirnen. Episcopo, presbyterisdiaconisque clerus continetur, ceterä multitudo Christiana laicivocantur. Episcopus autem quum clero praffectns sit, ab eovocatur siimmus sacerdos. In libro, qui de baptismo inscri-bitur, qmestioni: cui jus datum esset baptizandi, sie respon-detur: "Dandi quidem habet jus summus sacerdos, qui estepiscopus 5 dehinc presbyteri et diaconi, non tarnen sine epi-scopi auetoritate" °). Tarnen ab eodem singulariter expressacommunis sacerdotii idea in medio ponitur, ita ut etiam laicisbaptizandi detur potestas6). Atque a Tertulliano etiam de-finitior laicorum cum clericis comparatio bis verbis fit: "npnneet laici sacerdotes sumus? — Differentiam inter ordinera et

plebem constituit ecclesiae auetoritas et honor per ordinis con-sessum sanctificatus. Adeo ubi ecclesiastici ordinis non est

consessus, et offers et tinguis, et sacerdos es tibi solus. Sedubi tres, ecclesia est licet laici. — Igilur si habes jus sacer-dotis in temet ipso, ubi necesse est, habeas oportet etiamdisciplinam sacerdotis, ubi necesse est, habere jus sacerdotis"7).Dicit etiam, episcoporum inaugurationem ab apostolis pro-fectam esse, quam rem gravissimam is quoque putat hafien-dam, quippe quae non minus ab ipso quam ab Srenaso velutipropugnaculum haereticis objiciatur. Putat enim, episcoposeam ob rem esse conservatores et propagatores incorruptaedoctrinse apostolicae ("seminis apostolici traduces").

Mox licet videre, quantam auetoritatem et quasi pondusCyprianus episcopo tribuerit Romano ut successori Petri apo-stpli. Quod etsi jamjain esset enuntiatum, tarnen ab illomulto magis perspicue et dilucide expressum est. Dum isPetrum existimat solum ecclesiam Romanam fundavisse, Ire-

4) Cfr. Neand. pag. 501.a) De bapt. XVII.

5) De bapt. XVII.De exbort. cast. VII.

%

10

naeus e contrario et Tertullianus Paulum faciunt hujus Petrigloriae participem. Dicit enim Irenaeus, Petrum simul cumPaulo Romae evangelium praedicasse, ibique ecclesiam insti-tuissc8); Tertullianus autem: "quibus (Romanis) evangeliumet Petrus et Paulus sanguine quoque suo signatum relique-runt"9). Notissima D omini in Petrum v erba, Matth. XVI.xviii, unde Cyprianus sequi credit, ut non Petro soliim, sedetiam successoribus hujus, id est episcopis ecclesise Ronianae,singularis principatus sit tribuendus, Tertullianus ut Monta-nista sie interpretatur, ut ad Petrum solum ut spiritualém ho-minem referenda sint, neque non ad ceteros omnes pertineant,siquidem spirituales sint10). Tarnen jam ante Cyprianum pri¬matum quendam obtinuerat Romana ecclesia, quippe quamIrenaeus appellet: "maximani et antiquissimam et omnibus co-gnitam, a gloriosissimis duobus apostolis Petro et Paulo fun-datam et constitutam ecclesiam." Eidem tribuit "principali-tatem potentiorem", atque haec de ea loquitur: "rd hane ec¬clesiam necesse est omnem convenire ecclesiam, hoc est, eos,qui sunt undique fideles, in qua Semper ab bis, qui suntundique, conservata est ea, quae est ab apostolis traditio"1).Praecipua, cur laudanda esset, caussa jampridem peti coeptaest inde, quod ecclesia esset apostolica. Quae quidem lausetiamsi cum ecclesiis compluribus communicata esset, tarnenmullum valuit, praesertim quum in Occidente alia nulla ejus-modi esset. Neque solum propterea, quod a Petro et Paulofundata esse crederetur, tam clara luce refulsit; multo magisenim illustrata fuit cruciatibus et supplieiis illis, quibus qui

*) Adv. Laer. III. m. 9) Adv. Marc. IV. v.

10) Cfr. Neand. pagg. 537—558. Tarnen Neandrö videtur vesti-giom Cyprianeae horutn Salvatoris verborucn inteiprelationis impressumesse Teilulliani Praescript. baeret. cap. XXII, quem librum, priusquamMonlanismum amplexus est, conscripsit. Verba quaeslionis haec sunt:"Latuit aliquid Petrum aedificandae ecclesiae petrarn dictum, claves re-gni coelorum conseculum et solvendi et alligandi in cuelis et terri«potestatem ?"

*) Adv. hasr. III. in.

il

afficerentur hac in urhe quum illi apostoli tum Johannes di-gni habiti sunt; quare etiam a TertuIIiano felix praedicatur').

Quum ad Iiunc finem liae ideae perductae essent, majoretarnen opus fuit perspicuitate et conslantia, si quid ultra pro-fici posset. Quod Cypriano prae ceteris contigit; is enim ma-"xime, ut episeopatus honoribus atque opibus ornaretur, operamnavavit. llle autem etiamsi studia multorum aequalium se-queretur3), tarnen externem caussam episeopatus augendi de-derunt magnae illae discordiae et schismata ecelesia?, quae me-dio saeculo tertio debellanda fuerunt. Maxime enim illius in-terfuit, ut omnibus bis factionibus perturbationibusque unitasecclesiie externa ejusque organon episeopatus objieeretur4).

Cum sententia, quam de ecelesia habet Cyprianus, formaecclesiae, ut supra commemoravimus, necessario est conjuncta.Idem in forma illa eeclesiae instituenda ex theocratia VeterisTestamenti exemplum sibi sumendum censet, atque adeo theo-eratias Vet. et Novi Testamenti fere in unum quasi coale-scere et confundi debere, jam ille sibi persuasum habet. Quofactum est, ut Cyprianus illam, quam antea indieavimus, aTertuIIiano, qui apud Cyprianum multum auetoritate valebat,jam antea pronuncialam magis evolveret et quasi enuclearetsententiam: in ecelesia Christiana duos illos ordines, cleri-cos dico et laicos, necessarios esse habendos. Solis videlicetclericis, quippe qui ut Levitae Vet. Testamenti Deo prae ce¬teris essent initiati, omnium salutis caussa sacris procurandisgubernandaeque ecelesia? dandam esse operam, et ob eamipsam caussam, quemadmodum Levitis, sie illis victum a ce¬teris praebendtim. Clerum igitur inter Christianos populum aDeo insigniter ornatum et quasi xXijQov quendam tS esse

4) De praescript. ba?r. XXXVI.8) Cfr. Neand. pag. 296.4) Liber ejus de Unitate ecelesia: liac in parte praeeipue observaaJus est.

12

existimandum R). Discrimen igitur clericorum ac Iaicorum jamnon in munere solum, sed etiam in ipsa vi et natura situmesse putabatnr. Sacerdotalis muneris ad exemplum Vet. Te-stamenti conformatam, quamquam ex parte Chrisliana mentetemperatam, ideam bis verbis inter alia exprimit Cyprianus:"Quae nunc ratio et forma [levitica] in clero tenetur, ut quiin ecclesia Domini ordinatione clerica promoventur, in nulloab administratione Divina avocentur, nec molestiis et negotiissaecularibus alligentur, sed in lionore sportulantium fratrum ,

tanquam decimas ex fructibus accipientes, ab altari et sacri-ficiis non recedant, sed die ac nocte coelestibus rebus etspiritualibus serviant" 6).

Episcopum suum cuique ecclesiae cleroque ejusdem prae-fectum, yult Cyprianus. Qua de re sententiam ejus princi¬palem his fere verbis comprehendere possumus : ecclesiam essepopulum cum sacerdote suo et gregem cum pastore conjun-ctum. In ecclesia esse episcopum et ecclesiam in episcopo,a quo si quis sejunctus sit? baud amplius in ecclesia versetur.Ecclesiam, utpote quae una sit et universalis, non separatam,sed conjunctam, et per sacerdotes inter se connexos conju-gatam esse.

Summis igitur adttiinistrationibus rerum ecclesiasticarim»praepositus est episcopus: — "et ofnnis actus per eosdem prae-positos gubernetur"7). QuamobreiU episcopos saepe appellatecclesiae "praepositos" seu "praesidentes", quorum decretis at-que institutis presbyteris diaconisque sit parendum. Ne ab-sente quidem episcopo presbyteris illis diaconisque, ut arbi-trio suo ecclesiam administrarent, eoncedendum, sed admini-strationis suae rationem iis reddendam esse, putavit. Itaquede presbyteris quibusdam, qui pUcem lapsis dedissent, non-dum sedata persecutione, et citra conscientiam episcoporum,in secessu eorum scripsit: "Quod enim non periculum me-tuere debemus de offensa Domini, quando aliqui de pres-

5) Cfr. Neand. pagg. 291). 500.•) Epist. LXVI. ') Epist. XXVIL

15

Lyteris, nec evangelii, nec loci sui memores, sed neque fu~turum Domini Judicium, neque nunc sibi prcepositum episcopumcogitantes, quod nunquam omnino sub antecessoribus factumest, cum contumelia et contemtu präepositi totum sibi vindi-cent" 8). Quibus ex rebus suspicari velis, eundem totam reli-quam ecclesiam episcopo subjectam judicare. Attamen liberiorissolutiorisque veteris ecclesiae formae cognitionem prae se fert at-que intelligentiam. Quare communi ex consensu ecclesiae epi¬scopum eligendum censet. Dicit enim: "Plebs ipsa maximeLabet protestatem vel eligendi dignos sacerdotes, vel indignosrecusandi. Quod et ipsum videmus de divina auctoritate de-scendere cet."9). "Episcopus factus de Dei et Christi ejusjudicio, de clericorum testimonio, de plebis suffragis" 10). Idemde clericis ceteris eligendis eandem pronuntiat sententiam: "Inordinationibus clericis, fratres carissimi, solemus vos anteconsulere et mores ac merita singulorum communi consilioponderare"'). Eundem in officiis muneribusque suis exse-quendis presbyteros et quibusdam de rebus ecclesiam totamconsuluisse, invenimus, quare apud eum verba illa: "consu¬lere presbyterium", "contrahere presbyterium", saepe occur-runtj "quando", inquit, "a primordio episcopatus mei statue-rim, nihil sine consensu plebis mea privatim sententia gerere"2).

Attamen episcopis majorem quendam tribuit splendorem,quam quantus iisdem ut gubernatoribus ecclesiae obvenit. Epi-scopos enim eos esse, putat, per quos ceteri omnes in ec-clesia versautes Spiritus Sancti fiant participes. Quibus rebusfit, ut non disciplinam solum, sed internam etiam vitam ec¬clesiae episcopis annexam velit. Appellandos igitur censetnon episcopos tantum, sed, nomine ex Yet. Testamento as-

sumpto, quoque sacerdotes, utpote qui a Deo ipso constitutiquasi internuntii quidam sint inter Deuin atque ecclesiam. Iis¬dem, ut qui Spiritu Sancto instructiores sint, ea munera sa-cerdotalia omnino reservat, quibus Spiritus Sanctus ab alio

«) Ep. X. 9) Ep. LXVHI. »<>) Ep. LIL cfr. ep. XLl.i) Ep. XXXIII. 2) Ep. VI.

14

in alium quasi transferatur. Qnare ex. gr. inquit: "Oportetergo mundari et sanctificari aquam prius a sacerdote, ut pos-sit baptismo suo peccata hominis, qui baptizatur abhiere"3)."Quod nunc quoque apud nos geritur, ut qui in ecclesia ba-ptizantur, prjepositis ecclesia3 offerantur, et per nostram ora¬tionen* ac manus impositionem Spiritum Sanetum consequan-tur, et signaculo dominico consumentur"4). "Quomodo autemmundare et sanctificare aquam potest, qui ipse immundus est,et apud quem Spiritus Sanctus non est"5). — Cyprianus igi-tur, etiamsi episcopum per munus suum Spiritus Saneti com-pofem factum esse putat, huic tarnen sententia? non tantamtribuit vim, quantam postea Romano-catholica, quam dicunt,ecclesia. Quum enim posiero tempore vitam moresque epi-scoporum nihil curarent, ille tarnen, eos solos episcopos Spi¬ritus Saneti aliquem parlicipem facere posse, putabat, quiipsi Spiritu Illo penitus quasi perfusi essent. — "In ordina-tionibus", inquit, "sacerdotum nonnisi immaculatos et inte-gros antistites eligere debemus, qui, sanete et digne sacriliciaDeo olferentes, audiri in preeibus possint, quas faciunt proplebis dominicae incolumitate, cum scriptum sil: Dens pecca-torem non audit, sed si quis Deum coluerit, et voluntatemejus fecerit, illum audit. Propter quod plena diligentia etexploratione sincera oportet eos ad sacerdolium deligi t; quosa Deo constet audiri"0). Unde igitur intelligimus, Cyprianofuisse persuasum, non niunere solum ipso saeerdotali, sedmorum etiam proba honesiaque conditione facultatem SpiritusSaneti aläos parlicipes faciendi episcopo prasberi.

At vero nobis ostendere ac deinonstrare propositum est,Cyprianum episcopo fere soli saeerdotis nomen inditum velle,neque hoc nomen presbyleris quoque et diaconis pariter tri-butum. Cujus rei ut habeas unde haurias documeiita, epi-slolam Cypriani, ad Dogatianum episcopum scriptam, qui apudillum insolentiam ac intemperaniiam cujusdam diaconorum

3) Ej). LXX.•) Ep. LXVIÜ.

4) Ep. LXXHI. *) Ep. LXX.

13

suorum conquestus erat, commemorare juvat, ubi liaec verbaleguntur: "Graviter et dolenter commoti sumus ego et col-legae, qui praesenles aderant, fräter carissime, leetis literistuis, quibus de diacono tuo conquestus es, quod immemorsacerdolalis loci tuiv et ojficii ac ministerii sui oblitusy con-turneliis et injuriis suis te exacerbaverit." Locum igitur sa-cerdotalem episcopo soli tribuit, dum eadem in epistola dia-conos appellat ministros episcopatus et ecclesiae: "Meminisseauteni", inquit, "diaeoni debent, quoniam apostolos, i. e. epi-scopos et pra3positos Dominus eligit: diaconos autem postascensum Domini in coelos apostoli sibi constituerunt episco¬patus sui el ecclesiae ministros" 7). Presbylerorum eadem estratio. Vix enim, credo invenics, eum facere bos pariter sa-cerdotii parlicipes, quod sibimet ipsi, ut ecclesise episcopo,potissimum arrogat. Neque tarnen presbyteros diaconosquecum ceteris in ecclesia versantibus eodem loeo et numero ha¬bet, sed ab bis illos certe ae definite distinguit, cleri nomeniilis cum episcopo commune tribuens, quare illis etiam suasunt munera clericalia curanda.

Cujus episcoporum principatus magni caussam bis induabus rebus sitain esse, putat. Alteram in eo esse censet,quod sint episcopi apostolorum successores, quamobrem apudeum talia, qualia ha3C sunt, dicta in venimus: "Hoc", inquit,"enim vel maxime, fräter, et laboramus et laborare debemus,ut unitatem a Domino, et per apostolos nobis sncccssoribustraditam, quantum possumus, obtinere curemus"ö). Alteramcaussam in eo esse dicit, quod apostoli a Domino ipso gu-bernatores ecclesiae sacerdotesque sint constituti. Quam adrem comprobandum haec verba Christi attulit, quum ille Pe-tro diceret: "Et tibi dabo clavcs rcgni coelorum, et quae li¬gaveris super terram, erunt ligata et in coelis, et quaeeunquesolveris super terram, erunt soluta et in coelis"0); — etdeinde post resurrectionem suain ceteris etiam apostolis: "si-cut misit me pater, et ego mitto vos, aceipite Spiritum San-

7) Ep. LXV. ») Ep. XLII. •) De unit. eccles.

16

ctum. Si cui remiserilis peccata, remittentur illi, si cui te-nueritis, tenebuntur" 10). Ut igitur apostolis bis verbis ecele-siam Dominus tradiderit, sie illos putat eandem episcopis, ase constitutis, tradidisse, quibus potestatem detulerint SpiritusSancti alios faciendi participes. Quin etiam episcopos cumapostolis in eodem habet loco et numero: "Meminisse", in-quit, "diaconi debent, quoniam apostolos, i. e. episcopos etpraepositos Dominus elegit" *). Quare et episcopos in eodem,quo apostolos, quin etiam Dominum ipsum, lionore haben-dos censet, et si quis in episcopos, a Deo constitutos, coor-tus sit, eundem contra Dominum ipsum exsurgere, et ab eopoenam Deo dandam esse, sibi persuasum habet. Quam ejusex Vet. Testamento duetam sententiam ut comprobemus, di-eta quaedam ejus allata volumus. "Nam cum", inquit, "scri¬ptum sit: qui dixerit fratri suo, fatue cet. (Mattli. V. xxii)quomodo possunt censuram Domini ultoris evadere, qui taliaingerunt, non solum fratribus, sed et sacerdotibus, quibushonor tantus de Dci dignatione conceditur, ut quisque sacer-doli ejus et ad tempus hic judicanti non obtemperat, statimnecatur?"2) Cujus vero rei nobis praecipua sunt hauriendadocumenta ex epistola quadam Cypriani, ad Florent. Pupia-num scripta, quam quidem animo commotiori scripsisse vide¬tur, sed tamen ita, ut excelsa illa, quam habet de episeo-patu, sententia ex ea luculentissime perluceat. Quae quummagni sit momenti, in verbis ipsis, quae in ea scripta sunt,afferendis diulius juvat commorari. "Porro autem", inquit,"etiam nunc in literis tuis animadverto, eundem te adhuc esse,

qui prius fueras — in mores nostros diligenter inquirere, etpost Deum judicem, qui sacerdotes facit, te velie, non dicamde me (quantus enim ego sum ?) sed de Bei et Christi ju-

10) De unit. eccles. i) Ep. LXV. Ep. LV.