DergiPark · Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Bitlis'teki Eğitim Durumuna Bir Bakış In the Early...

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü DergisiThe Journal Of Social Sciences Institute

ISSN: 1302-6879

VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ

THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE

YIL/YEAR: 2017 SAYI/NUMBER: 36

ULUSLARARASI HAKEMLİ DERGİDİR

TARAFINDAN TARANMAKTADIR

DERGİMİZ

Tübitak DergiPark

DergiParkAKADEMİK

akademik

Hakemli Dergi, Yıl 2017 Sayı:36Peer-Reviewed Journal, Year:2017 Issue: 36

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü DergisiThe Journal Of Social Sciences Institute

VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ

THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE

Sahibi/OwnerVan Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü AdınaDoç. Dr. Bekir KOÇLAR

Editörler/EditorsDoç. Dr. Bekir KOÇLAR

Öğr. Gör. Kemal TEMİZER

Tercüme ve Dil Editörleri/Translation and Language EditorsProf. Dr. M. Şirin ÇIKAR (Arapça)Doç. Dr. Cavid QASIMOV (Rusça)

Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ (İngilizce) Yrd. Doç. Dr. Süleyman ERATALAY (Almanca)

Yrd. Doç. Dr. Mustafa SOLMAZ (Fransızca)

Yayın Kurulu/Editorial BoardProf. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH,

Jadara Üniversitesi, ÜrdünProf. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-Ain Üniversitesi, Birleşik Arap EmirlikleriProf. Dr. Alfina SİBGATULLİNA- Russian Academy of Sciences- Rusya

Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ-Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Bayram KODAMAN-Süleyman Demirel Üniversitesi

Prof. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin.Prof. Dr. Ivan BALTA-University of Osije- HırvatistanProf. Dr. Hasan ÇİÇEK- Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR- Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia.Prof. Dr. Necmettin ALKAN-Karadeniz Teknik Üniversitesi

Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ-Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-KosovaProf. Dr. Öztürk EMİROĞLU-Varşova Yunus Emre Enstitüsü-Polonya

Prof. Dr. Recai KARAHAN, Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Salim CÖHCE İnönü Üniversitesi

Prof. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak Prof. Dr. Serbo RASTODER-University of Montenegro-Karadağ

Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV-Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin Doç. Dr. Bekir KOÇLAR-Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Tamer BALCI - The University of Texas-ABD

Doç. Dr. Vitaliy POZNAHİREV, Russian Academy of Sciences- RusyaYrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Dr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB-Ezher Üniversitesi-Mısır

Danışma Kurulu/Advisory Board Prof. Dr. Alfina SİBGATULLİNA

Prof. Dr. Ali Fuat DOĞUProf. Dr. Azmi SÜSLÜ

Prof. Dr. Bayram KODAMANProf. Dr. S. Cem ŞAKTANLIProf. Dr. Cesur PEVLEVANProf. Dr. Hasan BABACAN

Prof. Dr. Ivan BALTAProf. Dr. Metin AYIŞIĞI

Prof. Dr. Mehmet AYGÜNProf. Dr. Necdet HAYTA

Prof. Dr. Nimetullah HAFIZProf. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU

Prof. Dr. Reha SAYDANProf. Dr. Salim CÖHCE

Prof. Dr. Serbo RASTODERProf. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV

Prof. Dr. Zeki TAŞTANDoç. Dr. A. Menaf TURAN

Doç. Dr. B. Cercis TANRITANIRDoç. Dr. Ferit İZCİ

Doç. Dr. M. Akif ARVASDoç. Dr. Suvat PARİNDoç. Dr. Tamer BALCI Doç. Dr. Tuncay ÖĞÜN

Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU

Sekreterya/Secretary Ahmet KÖKLÜMurat ÇABAZ

Dizgi-Baskı/Print-CompasitionBaranoğlu Ofset Matbaacılık: (0432)215 94 06 VAN

Yazışma Adresi/Correspondence AddressYrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü/VANTel: 0432 225 11 17- 0432 225 10 24 /2002- Fax:0432 225 10 52

İleti Adresi: http://www.yyusbedergisi.com/

Baskı Yılı/Date of Publication

2017

İÇİNDEKİLER / CONTENTS

11

25

33

55

77

89

109

119

133

ARKEOLOJİ/ARCHAEOLOGY

Arş. Gör. Dr. Sabahattin ERDOĞANMinua (Şamram) Kanalı ve Tariria Bahçesi İlişkisi Üzerine Bir DeğerlendirmeAn Evaluation on the Relationship Between Minua (şamram) Canal and Tariria Garden

DİL VE EDEBİYAT/LANGUAGE AND LITERATURE

Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZIris Murdoch'ın Kesik Bir Baş'ında ve Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar'ında YanılsamaIllusion in Iris Murdoch's a Severed Head and Oguz Atay's Tutunamayanlar

Yrd. Doç. Dr. Metin ERENVan Gölü Havzası Masallarının Estetik Biçimlenmesinde Kalıp, Tekrar ve AnlatıcıFormula, Repetition and Narrator In Aesthetics Forming of Van Lake Basin Folk Tales

Yrd. Doç. Dr. Soner İŞİMTEKİNFurûğ Ferruhzâd ve Sylvia Plath'ın Şiirlerinde Kullanılan Esenliksiz Kelimeler ÜzerineOn Dysphoric Words Used by Forugh Farrokhzad and Sylvia Plath in Their Poems

FELSEFE/ PHILOSOPHY

Prof. Dr. Hasan ÇİÇEKMilliyetçilik Karşıtı Söylem: Mevlana ve HabermasDiscourse Against Nationalism: Rumi and Habermas

İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER/ ECONOMIC ANDADMINISTRATIVE SCIENCES

Doç. Dr. M. Akif ARVASArş. Gör. Mustafa TORUSDAĞCausality Relationship Between Imports, Exports and EconomicGrowth: An Evaluation in Terms of Turkey and Five European Countries

Öğr. Üyesi Serpil SEVİMLİ DENİZDoç. Dr. H. Eray ÇELİKTrb2 Bölgesinde Kümelenme Potansiyeli Olan Sektörlerin BelirlenmesiDetermination of Sectors Which Clustered Potential in Trb2 Region

Öğr. Gör. Ayhan CESURÖğr. Gör. Mehmet Sadık ÇOBANGerilla PazarlamaGuerrilla Marketing

İLAHİYAT / TEOLOGIE

Prof. Dr. M. Şirin ÇIKARModern Arap Romanında Türkiye İmajı: Subhi Fehmavi ÖrneğiThe Image of Turkey in Modern Arab Novel: Suphi Fehmavi Example

145

177

195

225

249

279

299

313

329

345

361

393

Yrd. Doç. Dr. Mahmut DÜNDAREyyubi Dönemi Mısır Medreseleri Egyptian Madrasas in Ayyubid EraEgyptian Madrasas in Ayyubid Era

SANAT TARİH/ HISTORY ART

Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞAlanya Atatürk Evi ve Müzesi'nde Sergilenen Bir Grup Madeni TakıA Group of Metal Jewellery Displayed in Alanya Atatürk House and Museum

Yrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAKÖğr. Gör. Ahmet BODAKÇİMardin Mezar Taşlarından Lahit Formunda İki ÖrnekTwo Samples in Sarcophagus Form from Mardin Gravestones

SOSYOLOJİ/ SOCIOLOGY

Yrd. Doç. Dr. Mustafa GÜNERİGÖKGeç Modern Çağda Dinsel Bireycilik ve KimlikReligious Individualism and Identity in the Late Modern Age

TARİH/ HISTORY

Prof. Dr. Serpil SÜRMELİLozan Konferansı Sırasında Türk Gazeteciler ve İzlenimleriTurkish Journalists and Their Impressions During the Lausanne Conference

Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞCumhuriyet'in İlk Yıllarında Bitlis'teki Eğitim Durumuna Bir BakışIn the Early Years of the Republic a Look at the Educational Situation in Bitlis

Yrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİNXVII. Yüzyıldamüslim-Gayrimüslim İlişkileri (İstanbul Örneği)XVII. Müslim-gayrimüslim Relations in the Century (İstanbul Sample)

Yrd. Doç. Dr. Ömer OBUZFikrin Mürekkeple Sınavı: Mahmut Soydan'ın Kaleminden Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile Serbest Cumhuriyet FırkasıExamination With Inkof Idea: From Mahmut Soydan's Pen Progressive Republic Party and Free Republican Party

Yrd. Doç. Dr. Pelin İSKENDER KILIÇSchneider Efendi: Osmanlı Hizmetinde Bir LevantenSchneider Efendi: A Levantine in Ottoman Service

Arş. Gör. Vural ÖNTÜRKGaznelilerde Bir Şehzade Düşmanı: Hâcibü'l-Hüccâb Tuğrul BozanAn Princes Enemy of the Ghaznavids: Hâjibu'l-hujjâb Toghril Bozan

Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİNDr. Öğrencisi Rıdvan SÜSLÜFerit Melen'in Maliye Bakanlığı Günlerine Bir BakışAn Overview of the Office Days of Former Minister Ferit Melen in the Ministry of Finance

Yayın İlkeleri ve Yazım Kuralları

36. SAYI HAKEMLERİ / REVIEWERS OF THE 36 TH ISSUE

Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Mehmet Şirin ÇIKAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Abdullah DUMAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Hatice KALKAN Namık Kemal Üniversitesi

Doç. Dr. M. Akif ARVAS Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Cengiz ATLI Iğdır Üniversitesi

Doç. Dr. Gülsen BAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Selma BAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Abdulhadi TİMURTAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir GÜMÜŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ayşe ERTUŞ Hakkâri Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ahmet OĞUZ Karabük Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÖKÇEN Muş Alparslan Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Bedrettin BASUĞUY Bingöl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Bilcan GÖKÇE Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Bora YILMAZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Emine CİHANGİR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Gülşen TORUSDAĞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Haktan SEVİNÇ Iğdır Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Haluk YERGİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Hamit AKTÜRK Namık Kemal Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mahmut DÜNDAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Metin EREN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Bingöl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ömer TOKUŞ Bingöl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ömer OBUZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Raşit KOÇ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Tahir ZORKUL Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Tahsin KORKUT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Yunus KAPLAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

HAKEMLERİMİZ / REFEREES

Prof. Dr. Ahmet BURAN Fırat ÜniversitesiProf. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH, Jadara Üniversitesi, ÜrdünProf. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-Ain Üniversitesi, Birleşik Arap EmirlikleriProf. Dr. Azmi SÜSLÜ Ankara ÜniversitesiProf. Dr. Ali Fuat DOĞU Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Alfina SİBGATULLİNA Russian Academy of Sciences-RusyaProf. Dr. Bayram KODAMAN Süleyman Demirel ÜniversitesiProf. Dr. Bedri SARICA Pamukkale ÜniversitesiProf. Dr. B. Kemal YEŞİLBURSA Uludağ ÜniversitesiProf. Dr. Cesur PEHLEVAN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Erdal AYDOĞAN Atatürk ÜniversitesiProf. Dr. Faruk ALAEDDİNOĞLU Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin.Prof. Dr. Ivan BALTA University of Osije- HırvatistanProf. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia.Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-KosovaProf. Dr. Salim CÖHCE İnönü ÜniversitesiProf. Dr. S. Esin DAYI Atatürk ÜniversitesiProf. Dr. Gülay ÖĞÜN BEZER Marmara ÜniversitesiProf. Dr. Hasan BABACAN M. Akif Ersoy ÜniversitesiProf. Dr. İbrahim ÖZCOŞAR Mardin Artuklu ÜniversitesiProf. Dr. İsa YÜCEER Bitlis Eren ÜniversitesiProf. Dr. M. Salih ARI Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. M. Şirin ÇIKAR Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Mehmet AYGÜN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Mehmet KUBAT İnönü Üniversitesi Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Necdet HAYTA Gazi ÜniversitesiProf. Dr. Necmettin ALKAN Karadeniz Teknik ÜniversitesiProf. Dr. Nevzat TARTI Akdeniz ÜniversitesiProf. Dr. Öztürk EMİROĞLU Varşova Yunus Emre Enstitüsü-PolonyaProf. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Recai KARAHAN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Reha SAYDAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Resul ÖZTÜRK Atatürk ÜniversitesiProf. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak Prof. Dr. Serbo RASTODER University of Montenegro-KaradağProf. Dr. Serpil SÜRMELİ On Dokuz Mayıs ÜniversitesiProf. Dr. Selahattin SÖNMEZSOY Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin Prof. Dr. Şakir GÖZÜTOK Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Şenol ÇELİK Balıkesir ÜniversitesiProf. Dr. Yakup CİVELEK Bartın ÜniversitesiProf. Dr. Zeki TAŞTAN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Abdullah DUMAN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Abdulmecit CANATAK Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Adnan ÇEVİK Sıtkı Koçman ÜniversitesiDoç. Dr. Bekir KOÇLAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi


Doç. Dr. Cem KAHYA Bayburt ÜniversitesiDoç. Dr. Cengiz ATLI Iğdır Üniversitesi Doç. Dr. Gülsen BAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. İsmail EYYUPOĞLU Atatürk ÜniversitesiDoç. Dr. Menaf TURAN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Mehmet DEMİRTAŞ Bitlis Eren ÜniversitesiDoç. Dr. Mehmet PINAR Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Melih ERZEN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. M. Salih MERCAN Bitlis Eren ÜniversitesiDoç. Dr. M. Akif ARVAS Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Murat ÖZTÜRK Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Mustafa SARICA Pamukkale ÜniversitesiDoç. Dr. Nihat ŞİMŞEK Gaziantep ÜniversitesiDoç. Dr. Özer KÜPELİ Kâtip Çelebi ÜniversitesiDoç. Dr. Sabri AZGÜN Atatürk ÜniversitesiDoç. Dr. Selma BAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Tamer BALCI The University of Texas-ABDDoç. Dr. Tuncay ÖĞÜN Sıtkı Koçman ÜniversitesiDoç. Dr. Vecihi SÖNMEZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Zekeriya NAS Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAK Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdulhadi TİMURTAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdurrahim TUFANTOZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ahmet EYİM Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Aysun YARALI AKKAYA Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Arif GEZER Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Bülent ALAN Mardin Artuklu ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. E. Yaşar DEMİRCİ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ercan ÇAĞLAYAN Muş Alparslan ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Erkan AFŞAR Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Fatih GENCER Bitlis Eren ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ferit İZCİ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Mehmet TOP Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Metin YILDIZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. M. Halil ERZEN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. M. Nuri KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Nilgün BİLİCİ Atatürk ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAK Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Osman AYTEKİN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ömer DEMİRBAĞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi


Yrd. Doç. Dr. Ramazan ÖZMEN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Raşit KOÇ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Sait EBİNÇ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Sevda ERATALAY Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Yalçın KARACA Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Yasin DOĞAN Kafkas ÜniversitesiDr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB Ezher Üniversitesi-Mısır

279Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal of Social Sciences Institute

Kaynakça Ahmed Şükrü, (1922,25 Kasım). Sulh Konferansı’nın Suret-i

Küşadı, Vakit,s.3. Ahmed Şükrü, (1339,1Mart). Lozan Konferansı’nda

Gazetecilik, Yeni Mecmua, IV (5-7), s.83-85. Hüseyin Cahid, (1339,1 Mart). Lozan’da Bir Gün Nasıl Geçti?

Yeni Mecmua, IV (5-7), 81-82. Hüseyin Cahid, (1922,26 Kasım). Konferansın Küşadı, Tanin,

s.3. Hüseyin Cahid, (1922,27 Kasım). Konferans Açıldığı Sırada,

Tanin, s.1. Necmeddin Sadık(1922,21 Kasım). Lozan Mektupları,

Akşam,s.1. Necmeddin Sadık(1922,25 Kasım). Konferansın Küşad

Celsesi, Akşam, s.1. Saraçoğlu, A. Cemaleddin (2009). Gazeteler, Gazeteciler ve

Olaylar Etrafında Mütareke Yıllarında İstanbul. Yay. Haz. İsmail Dervişoğlu, Kitabevi: İstanbul.

Şimşir, B. N. (2006). Atatürk ve Cumhuriyet, İleri Yayınları: İstanbul.

Şimşir, B. N. (2012). Lozan Günlüğü, (2. Baskı), Bilgi Yayınevi: Ankara.

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, The Journal of Social Sciences Institute

Sayı/Issue:36 – Sayfa / Page: ISSN: 1302-6879 VAN/TURKEY

Makale Bilgisi / Article Info

Geliş/Received: 16.08.2017 Kabul/Accepted: 30.09.2017

CUMHURİYET’İN İLK YILLARINDA BİTLİS’TEKİ EĞİTİM

DURUMUNA BİR BAKIŞ1

IN THE EARLY YEARS OF THE REPUBLIC A LOOK AT THE EDUCATIONAL SITUATION IN BİTLİS

Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi,

Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, [email protected]

Öz Osmanlı Devleti’nin son döneminde yaşanan siyasî ve sosyal

gelişmelerin doğurduğu sonuçların olumsuz etkileri en az merkez kadar taşrada da hissedilmişti. Devletin Birinci Dünya Savaşı’nda yaşadığı sıkıntılar ve Anadolu’nun işgale uğramaya başlamasıyla birlikte eğitim-öğretim işleri çok zor koşullar altında devam etmişti. Milli Mücadele’nin kazanılması ve cumhuriyetin ilânıyla yeni bir dönem başlamıştı.

Yeni devletin kuruluş felsefesi çerçevesinde siyasî, sosyal, iktisadî ve eğitim-kültür gibi birçok alanda yenilikler gerçekleştirilmişti. Cumhuriyetle başlatılan eğitim seferberliği ile okullaşma oranı artırılmaya çalışılmış ve bunun yanında yeni nesillerin millî bir eğitimle yetişmelerini sağlayacak sistem arayışlarına girilmiştir. Bu çerçevede birçok vilâyetten memleketlerine okul açılması ile ilgili talepler de merkeze ulaştırılmıştı. Bu taleplerin yoğun bir şekilde dile getirildiği vilâyetlerin başında Bitlis gelmekteydi. Bitlis, Birinci Dünya Savaşı döneminde Ruslarca işgal edilmiş

1 Bu makale; Abdulaziz Kardaş, Cumhuriyet Dönemi’nde Van Gölü Havzası’nda Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımlar (1923-1950), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015, adlı eserden yararlanılarak hazırlanmış olup, özeti 11‐ 14 May 2017’de Denizli’de düzenlenen IV. International Eurasian Educational Research Congress (EJER CONGRESS)’te sözlü olarak sunulmuştur.

280 Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal of Social Sciences Institute

ve büyük bir yıkıma uğramıştı. Bu nedenle burada eğitim faaliyetleri de durma noktasına gelmişti. Aslında bu durum memleketin her tarafında hüküm sürmekteydi. Ülke eğitimindeki bu tabloyu değiştirmek amacıyla hükümet yoğun bir mücadele başlatmıştı. Bundan Bitlis de önemli ölçüde etkilenmişti. Bu çalışmada cumhuriyetin ilk yıllarında ülkenin eğitim sorunları ve bunların taşradaki yansımaları ele alınmıştır. Ayrıca Mustafa Kemal Paşa’nın eğitimle ilgili görüşleri ve onun zamanında eğitim alanında gerçekleşen inkılâp hareketleri, eğitim tarihi bilim dalının ilkeleri göz önünde bulundurularak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: Eğitim, Bitlis, Mustafa Kemal Paşa, İlk ve Orta Öğretim.

Abstract The negative effects of the political and social developments in the

last period of the Ottoman Empire were felt in the backwoods as far as the center. The troubles experienced by the state in the First World War and together Anatolia started to occupy the occupation and the education-training works continued under very difficult conditions. A new era began with the acquisition of the National Struggle and the declaration of the republic.

Within the framework of the founding philosophy of the new state, many innovations in the field such as political, social, economic and educational-culture have been realized. With the education campaign initiated with the Republic, the schooling rate was tried to be increased and besides, the system was searched for a system that would enable the new generation to grow up with a national education. In this framework, requests from many provinces for opening schools to their own provinces were also brought to the center. Bitlis was at the forefront of the provinces where these requests were voiced vigorously. Bitlis was occupied by the Russians during the First World War and has been a major destruction scene. For this reason, educational activities here have come to a halt. In fact, this situation ruled all over the country. In order to change this picture in the country education the government started an intense struggle. Bitlis was also significantly affected in this situation.

In this study, the problems of the education of the country in the early years of the republic and of these reflections in the provinces are discussed. In addition, Mustafa Kemal Pasha's views on education and the revolutionary movements in the field of education at his time will be examined considering the principles of science history of education history. Keywords: Education, Bitlis, Mustafa Kemal Pasha, Primary and Secondary Education.

Giriş Bitlis, bulunduğu stratejik konumu ve doğu-batı ticaret yolları

üzerinde yer alması dolayısıyla tarih boyunca önemini korumuş bir vilâyet olmuştur. Bitlis, bu durumunu Osmanlı ve Cumhuriyet


ve büyük bir yıkıma uğramıştı. Bu nedenle burada eğitim faaliyetleri de durma noktasına gelmişti. Aslında bu durum memleketin her tarafında hüküm sürmekteydi. Ülke eğitimindeki bu tabloyu değiştirmek amacıyla hükümet yoğun bir mücadele başlatmıştı. Bundan Bitlis de önemli ölçüde etkilenmişti. Bu çalışmada cumhuriyetin ilk yıllarında ülkenin eğitim sorunları ve bunların taşradaki yansımaları ele alınmıştır. Ayrıca Mustafa Kemal Paşa’nın eğitimle ilgili görüşleri ve onun zamanında eğitim alanında gerçekleşen inkılâp hareketleri, eğitim tarihi bilim dalının ilkeleri göz önünde bulundurularak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: Eğitim, Bitlis, Mustafa Kemal Paşa, İlk ve Orta Öğretim.

Abstract The negative effects of the political and social developments in the

last period of the Ottoman Empire were felt in the backwoods as far as the center. The troubles experienced by the state in the First World War and together Anatolia started to occupy the occupation and the education-training works continued under very difficult conditions. A new era began with the acquisition of the National Struggle and the declaration of the republic.

Within the framework of the founding philosophy of the new state, many innovations in the field such as political, social, economic and educational-culture have been realized. With the education campaign initiated with the Republic, the schooling rate was tried to be increased and besides, the system was searched for a system that would enable the new generation to grow up with a national education. In this framework, requests from many provinces for opening schools to their own provinces were also brought to the center. Bitlis was at the forefront of the provinces where these requests were voiced vigorously. Bitlis was occupied by the Russians during the First World War and has been a major destruction scene. For this reason, educational activities here have come to a halt. In fact, this situation ruled all over the country. In order to change this picture in the country education the government started an intense struggle. Bitlis was also significantly affected in this situation.

In this study, the problems of the education of the country in the early years of the republic and of these reflections in the provinces are discussed. In addition, Mustafa Kemal Pasha's views on education and the revolutionary movements in the field of education at his time will be examined considering the principles of science history of education history. Keywords: Education, Bitlis, Mustafa Kemal Pasha, Primary and Secondary Education.

Giriş Bitlis, bulunduğu stratejik konumu ve doğu-batı ticaret yolları

üzerinde yer alması dolayısıyla tarih boyunca önemini korumuş bir vilâyet olmuştur. Bitlis, bu durumunu Osmanlı ve Cumhuriyet

dönemlerinde de korumuştur. Osmanlı Devleti’nin son döneminde Bitlis, önemli bir eğitim, ilim ve kültür merkezi konumundaydı.

Osmanlı Devleti’nde eğitim faaliyetleri vakıflar tarafından desteklenen medrese ve tekkeler aracılığıyla yürütülmüştü. Geçmişte bir eğitim ve kültür merkezi konumunda olan Bitlis’te de medreseler önemli bir yer tutmuştu (Kop, 1944:7). Bitlis’te açılan medreseler Doğu Anadolu’daki diğer medreseler gibi, devletin İran ve Ortadoğu ilişkileri başta olmak üzere serhat vilâyetlerindeki halkın İslâm inancı ile Osmanlı’ya bağlılığını sağlamada büyük roller üstlenmişti (Uluçam, 2002:784).

1. Bitlis’te Medrese Kurma Talebi Cumhuriyetin ilanıyla birlikte yeni devletin kuruluş felsefesi

çerçevesinde başlatılan eğitim seferberliği ile okullaşma oranı artırılmaya çalışılmıştı. Bu dönemde birçok vilâyetten memleketlerine okul açılması ile ilgili talepler merkeze gönderilmişti. Bu bağlamda merkeze Bitlis’ten de talepler gitmişti (BCA. 030.10.6.33.14). 1 Aralık 1923’te Bitlis Mebusu Resul Bey, TBMM Riyaseti’ne yazdığı talep mektubunda; Rus istilâsından önce medreselerin ve buradan yetişen çok sayıda talebenin bulunduğu Bitlis’te, şu anda bir tek medresenin faaliyet gösterdiği, bu nedenle yöre halkının ilimden mahrum kaldığını belirtmişti. Resul Bey, ilmin ilerlemesi için 1924 eğitim yılında faaliyete başlayacak şekilde Bitlis’te Şeriye ve Evkaf Vekâleti tarafından bir Dar’ül-Hilâfe Medresesi’nin açılmasını istemişti. Resul Bey’in medrese isteği Başvekâlet’e iletilmiş ve Başvekâlet de Bitlis’te yeni bir medresenin açılmasını kararlaştırmıştı (BCA. 030.10.6.33.14.). Ancak kısa bir süre sonra medreselerin kapatılması nedeniyle söz konusu medrese Bitlis’te faaliyete geçemedi.

2. İlk ve Ortaöğretimdeki Faaliyetler Cumhuriyet’in ilk yılında ülkede, ilk, orta ve lise düzeyinde

ne kadar okul, öğrenci ve öğretmen bulunduğuna ilişkin kesin ve güvenilir sayılar mevcut değildir (Sakaoğlu, 1993:14; İnan, 1983:55). Ayrıca savaş dönemi ve Cumhuriyetin ilk yılında bütçeden eğitime yeter derecede ödenek ayrılamamıştı (TBMM ZC. I/5, İ: 86:109-110.). Bu nedenle gerektiği ölçüde okul yapılamadığı gibi mevcut okullarda çalışan öğretmenlerin maaşları dahi ödenememekteydi.

Maaşlarını alamadıkları için grev yapan Ankara ve çevresindeki okullarda görevli öğretmenlerin durumu TBMM’de görüşülürken Bitlis Mebusu Yusuf Ziya Bey; “İki seneden beri mesdut olan, hiçbir mektebi olmayan mahaller için bir şey


gösterilmiyor. Katiyen mektebi yoktur Vilâyat-ı Şarkiye’nin, Bitlis ve Van vilâyetlerinde bu gün mektep namına bir şey yoktur. Şu takdirde göz önünde görünenler için telaş ediliyor, uzak olanlar hatıra gelmiyor. Rica ederim bunlar hatıra gelsin. Buradakiler iki aydan beri maaş alamadıklarından dolayı grev yapıyor. Rica ederim Bitlis ve Van vilâyetlerinde on bir, on üç aydan beri maaş alamayan memurlar var” (TBMM ZC. I/6, İ: 111:281), diyerek, yaptığı açıklamada aslında Bitlis ve Van vilâyetlerinin eğitim durumunu en açık bir şekilde dile getirmişti. Savaş ve Rus işgaliyle yıkılan bu memleketlerde eğitim faaliyetleri de durma noktasına gelmişti (Şahin, 2015:434). Aslında bu durum memleketin her tarafında hüküm sürmekteydi.

Bu dönemde Bitlis Vilâyeti merkezinde, kaza, bucak ve bazı büyük köylerde devlet tarafından yapılan ilk mekteplerin yanında Askeri İdadî ve Mekteb-i Sultani’nin kurulmasıyla (Bitlis, 1971:105; Şarkın Sesi, 19 Ekim 1950; Bozkır, 1987:41) eğitimdeki kötü tablo giderilmeye çalışılmıştı. Ancak bu faaliyetler savaş sonunda durma noktasında olan buradaki eğitimi kısa vadede canlandırmaya yetmemişti. Ülke eğitimindeki bu tabloyu değiştirmek amacıyla hükümet yoğun bir mücadele başlatmıştı. Mustafa Kemal Paşa, TBMM’yi açış konuşmasında hükümetin bu mücadele ve eğitim politikasını; cehaleti ortadan kaldırmak, köylüyü okutmak, vatanını, milletini, dinini, dünyasını tanıyacak kadar tarih, coğrafya ve ahlak bilgileriyle donatmak (TBMM ZC. I/18, İ: 1: 7-8; ASD I-III, 1997:244-245.), şeklinde açıklamıştı.

Bu dönemde millî, halkçı ve çağdaş eğitime geçilmesi, eğitimde kız-erkek eşitliği, köy ve köylü eğitiminin önemi gibi hususlar mecliste ve meclis dışında çokça irdelenmeye başlanmıştı. Bu çalışmalar sürerken 12 milyon dolayında tahmin edilen ülke nüfusunun 1923-1924 eğitim yılında sahip olduğu eğitim-öğretim olanakları şu şekilde idi (Sakaoğlu, 1993:21):

Okul Kademesi

Okul Öğretmen Öğrenci

Öğrenci Sayısının Genel Nüfusa Oranı %

İlköğretim 4.894 10.238 341.941 2,8 Ortaokul 72 796 5.905 0,05 Lise 23 513 1.241 0,01 Meslek Okulu 64 583 6.547 0,054 Toplam 5.053 12.130 355.634 2,96


gösterilmiyor. Katiyen mektebi yoktur Vilâyat-ı Şarkiye’nin, Bitlis ve Van vilâyetlerinde bu gün mektep namına bir şey yoktur. Şu takdirde göz önünde görünenler için telaş ediliyor, uzak olanlar hatıra gelmiyor. Rica ederim bunlar hatıra gelsin. Buradakiler iki aydan beri maaş alamadıklarından dolayı grev yapıyor. Rica ederim Bitlis ve Van vilâyetlerinde on bir, on üç aydan beri maaş alamayan memurlar var” (TBMM ZC. I/6, İ: 111:281), diyerek, yaptığı açıklamada aslında Bitlis ve Van vilâyetlerinin eğitim durumunu en açık bir şekilde dile getirmişti. Savaş ve Rus işgaliyle yıkılan bu memleketlerde eğitim faaliyetleri de durma noktasına gelmişti (Şahin, 2015:434). Aslında bu durum memleketin her tarafında hüküm sürmekteydi.

Bu dönemde Bitlis Vilâyeti merkezinde, kaza, bucak ve bazı büyük köylerde devlet tarafından yapılan ilk mekteplerin yanında Askeri İdadî ve Mekteb-i Sultani’nin kurulmasıyla (Bitlis, 1971:105; Şarkın Sesi, 19 Ekim 1950; Bozkır, 1987:41) eğitimdeki kötü tablo giderilmeye çalışılmıştı. Ancak bu faaliyetler savaş sonunda durma noktasında olan buradaki eğitimi kısa vadede canlandırmaya yetmemişti. Ülke eğitimindeki bu tabloyu değiştirmek amacıyla hükümet yoğun bir mücadele başlatmıştı. Mustafa Kemal Paşa, TBMM’yi açış konuşmasında hükümetin bu mücadele ve eğitim politikasını; cehaleti ortadan kaldırmak, köylüyü okutmak, vatanını, milletini, dinini, dünyasını tanıyacak kadar tarih, coğrafya ve ahlak bilgileriyle donatmak (TBMM ZC. I/18, İ: 1: 7-8; ASD I-III, 1997:244-245.), şeklinde açıklamıştı.

Bu dönemde millî, halkçı ve çağdaş eğitime geçilmesi, eğitimde kız-erkek eşitliği, köy ve köylü eğitiminin önemi gibi hususlar mecliste ve meclis dışında çokça irdelenmeye başlanmıştı. Bu çalışmalar sürerken 12 milyon dolayında tahmin edilen ülke nüfusunun 1923-1924 eğitim yılında sahip olduğu eğitim-öğretim olanakları şu şekilde idi (Sakaoğlu, 1993:21):

Okul Kademesi

Okul Öğretmen Öğrenci

Öğrenci Sayısının Genel Nüfusa Oranı %

İlköğretim 4.894 10.238 341.941 2,8 Ortaokul 72 796 5.905 0,05 Lise 23 513 1.241 0,01 Meslek Okulu 64 583 6.547 0,054 Toplam 5.053 12.130 355.634 2,96

Tablo incelendiğinde ülkedeki okul, öğretmen ve öğrenci sayılarının çok düşük olduğu ve modern bir devlet olma yolunda ilerlemeye çalışan Türkiye’nin eğitim ihtiyacını karşılamaktan son derece uzak olduğu görülecektir.

Mustafa Kemal Paşa, 1 Mart 1924’te TBMM’nin İkinci Dönem Birinci Toplanma Yılını açarken yaptığı konuşmada; memlekette eğitim nurunun yayılması ve ücra köşelere kadar nüfuz etmesine çalışıldığı ve dört yıl önce eğitime ayrılan ödeneklerin bugün on katına çıkarıldığını açıklamıştı (TBMM ZC. II/7, İ: 1, 1924) :4; ASD I, 1997: 347; Atatürk,1984:49). Mustafa Kemal Paşa, ayrıca 25 Temmuz 1924’te Ankara’da Öğretmenler Birliği Kongresi’nde, Öğretmenler Birliği Kuruluşlarının Van ve Hakkâri gibi uzak yerlerdeki öğretmenleri de kapsamına almasını istemişti (Goloğlu, 2009:64).

Türkiye’deki okulların en önemli sorunlarından birisi de öğretmen yokluğuydu. Hükümet öğretmen ihtiyacını karşılamak için şehir ve kasaba ilkokulları ile köy okullarına öğretmen yetiştirilmesi politikası izlemişti. Bu dönemde yetiştirilecek öğretmenlerin yeterli sayıda ve köyü cehaletten kurtaracak tipte olması üzerinde durulmuştu (Koçer, 1967:86; Koçer, 1983:581). Amerikalı eğitimci John Dewey de öğretmenin köyün birçok problemini halledecek tipte yetiştirilmesini tavsiye etmişti (Dewey, 1989:21; Eski, 1999:162). Bu tavsiye doğrultusunda Maarif Vekili Mustafa Necati Bey’in çalışmalarıyla hazırlanan ve uygulamaya konulan 789 Sayılı Maarif Teşkilâtı Kanunu ile “İlk Muallim Mektebi” ve “Köy Muallim Mektebi” şeklinde şehir ve köy için iki farklı öğretmen tipi yetiştirilmeye başlanmıştı.

28 Şubat 1925’te TBMM’de Maarif Vekâleti bütçesi görüşmeleri yapılırken, Maarif Vekili Saraçoğlu Şükrü Bey, köy mektebi ve köy öğretmenlerinin gerekliliğine dair şu açıklamaları yapmıştı; “İsveç, Norveç gibi halkı dağınık memleketler, eğitim sorununu Seyyar Mualimler halletmişler. Bizim de köylerimiz dağınıktır. Biz de köy mektepleri kurar ve seyyar muallimler tayin edersek bu sorunu halletmiş olacağız. Kıt bütçemiz ancak buna yeter” (TBMM ZC. II/15, İ:66, 1924:15). Köylerin öğretmen ihtiyacının karşılanması ve öğretmenlerin köylerde tutunmalarını sağlayacak tedbirler araştırılmıştı. Bu amaçla 7 Haziran 1925’te çıkarılan 2049 Sayılı “Şark Vilâyetlerine Gidecek Muallimlere İtası Muktezi Maaş Zamları Hakkında Talimatnâmenin Mer’iyete Vazına Dair Kararnâme” ile Artvin, Ardahan, Erzurum, Ergani, Bayazıt, Bitlis, Hakkâri, Siirt, Süleymaniye, Kars, Kerkük, Genç, Muş, Musul, Van, Dersim ve Erzincan vilâyetlerindeki okullara gönderilen ve o bölgenin


yerlisi olmayan öğretmenlere maaş ve fevkalâde tahsisat verilmesi ön görülmüştü (Düstur, 1934/6:709-710; Öztürk, 1996:175). Bu tür uygulamalarla Hükümet, söz konusu vilâyetleri daha cazip hale getirerek buradaki öğretmen ihtiyacını karşılamaya çalışmıştı.

Cumhuriyetin ilânını takip eden yıllarda özellikle Bitlis Valisi Kâzım (Dirik) Paşa (50 Ünlü Vali, 1969:541) Dönemi’nde (15 Ağustos 1924-16 Mart 1926) (Bitlis, 1967:2), Bitlis’in kaza ve köylerinde ilkokul yapımına ağırlık verilmişti. Kâzım Paşa’nın çalışmalarıyla Bitlis’in kültür çehresini değiştirecek mektepler açılmıştı. Bunlardan 6 dershaneli bir Numune Mektebi, bir kız ilkokulu, bunlara ilâve olarak her mahallede tamamen resmi birer ilkokul olmak üzere 6 ilkokul hizmete açılmıştı (Bitlis, 1971: 105-106; Dirik, 2008:172).2 Ayrıca Sultani Mektebi, lisenin bir kısmı olarak 1926’ya kadar eğitime devam etmiş ve bu tarihten sonra kapatılarak ortaokul açılmıştı (Stratejik Plân, 2009:17). Bu dönemde bütün ülkede bulunan tek devreli erkek liselerinin sayısı 31’di. Bunlardan Bitlis’te bir tane bulunmaktaydı (Hâkimiyeti Milliye, 26 Şubat 1340/1924). Açılan okulların en önemli sorunlarından birisi öğretmen okulu mezunu öğretmenlerin bulunmamasıydı. Bu durum Bitlis’te yeni açılan Numune Mektebi Müdürü Şükrü Bey’in, “Bütün Bitlis ve Van mekteplerinde bir tane Darülmuallimin mezununa tesadüf olunmaz”(Ayın Tarihi, 1929: 4914; İkdâm, 15 Ağustos 1925), şeklindeki beyanatından da anlaşılmaktadır.

Cumhuriyetin ilk üç yılında Bitlis ve diğer doğu vilâyetlerindeki okul, öğretmen ve öğrenci sayıları oldukça düşüktü. Bunda savaşlar nedeniyle tahrip olan memleketin yaşadığı ekonomik sıkıntı, yetişmiş öğretmenlerin bulunmayışı ve bölgenin ulaşım imkânlarının kısıtlılığı ile merkezden uzak olması etkili olmuştu. Cumhuriyetin ilk yıllarında buradaki ilkokullardaki yetersiz durum ortaokullarda da devam etmişti. 1925’te Bitlis’te bir ortaokul ve bunun 103 öğrencisi bulunmaktaydı (1926-1927 Devlet Salnâmesi,1927:336). Bitlis Ortaokulu’nda 3 memur ve 10 öğretmen hizmet vermekteydi (1925-1926 Devlet Salnâmesi, 1926:172-173). Cumhuriyet’in üçüncü yılında yani 1925-1926 eğitim döneminde Bitlis’te yine bir ortaokul ve bunun 109 öğrencisi vardı ( 1925-1926 Devlet Salnâmesi, 1926: 120; Yücel, 1994:629,642). Bu dönemde ortaokulu bitiren zeki öğrenciler lise için Erzurum’a

2 Kâzım Paşa’nın ismini taşıyan caddeye (Kâzım Dirik Caddesi) açılan ve 1924’te Kâzım Paşa tarafından yaptırılıp 1925-1926 ders yılında öğretime başlayan “Kâzım Paşa İlkokulu” hala eğitime hizmet vermektedir. (Dirik, 2008:172.)


yerlisi olmayan öğretmenlere maaş ve fevkalâde tahsisat verilmesi ön görülmüştü (Düstur, 1934/6:709-710; Öztürk, 1996:175). Bu tür uygulamalarla Hükümet, söz konusu vilâyetleri daha cazip hale getirerek buradaki öğretmen ihtiyacını karşılamaya çalışmıştı.

Cumhuriyetin ilânını takip eden yıllarda özellikle Bitlis Valisi Kâzım (Dirik) Paşa (50 Ünlü Vali, 1969:541) Dönemi’nde (15 Ağustos 1924-16 Mart 1926) (Bitlis, 1967:2), Bitlis’in kaza ve köylerinde ilkokul yapımına ağırlık verilmişti. Kâzım Paşa’nın çalışmalarıyla Bitlis’in kültür çehresini değiştirecek mektepler açılmıştı. Bunlardan 6 dershaneli bir Numune Mektebi, bir kız ilkokulu, bunlara ilâve olarak her mahallede tamamen resmi birer ilkokul olmak üzere 6 ilkokul hizmete açılmıştı (Bitlis, 1971: 105-106; Dirik, 2008:172).2 Ayrıca Sultani Mektebi, lisenin bir kısmı olarak 1926’ya kadar eğitime devam etmiş ve bu tarihten sonra kapatılarak ortaokul açılmıştı (Stratejik Plân, 2009:17). Bu dönemde bütün ülkede bulunan tek devreli erkek liselerinin sayısı 31’di. Bunlardan Bitlis’te bir tane bulunmaktaydı (Hâkimiyeti Milliye, 26 Şubat 1340/1924). Açılan okulların en önemli sorunlarından birisi öğretmen okulu mezunu öğretmenlerin bulunmamasıydı. Bu durum Bitlis’te yeni açılan Numune Mektebi Müdürü Şükrü Bey’in, “Bütün Bitlis ve Van mekteplerinde bir tane Darülmuallimin mezununa tesadüf olunmaz”(Ayın Tarihi, 1929: 4914; İkdâm, 15 Ağustos 1925), şeklindeki beyanatından da anlaşılmaktadır.

Cumhuriyetin ilk üç yılında Bitlis ve diğer doğu vilâyetlerindeki okul, öğretmen ve öğrenci sayıları oldukça düşüktü. Bunda savaşlar nedeniyle tahrip olan memleketin yaşadığı ekonomik sıkıntı, yetişmiş öğretmenlerin bulunmayışı ve bölgenin ulaşım imkânlarının kısıtlılığı ile merkezden uzak olması etkili olmuştu. Cumhuriyetin ilk yıllarında buradaki ilkokullardaki yetersiz durum ortaokullarda da devam etmişti. 1925’te Bitlis’te bir ortaokul ve bunun 103 öğrencisi bulunmaktaydı (1926-1927 Devlet Salnâmesi,1927:336). Bitlis Ortaokulu’nda 3 memur ve 10 öğretmen hizmet vermekteydi (1925-1926 Devlet Salnâmesi, 1926:172-173). Cumhuriyet’in üçüncü yılında yani 1925-1926 eğitim döneminde Bitlis’te yine bir ortaokul ve bunun 109 öğrencisi vardı ( 1925-1926 Devlet Salnâmesi, 1926: 120; Yücel, 1994:629,642). Bu dönemde ortaokulu bitiren zeki öğrenciler lise için Erzurum’a

2 Kâzım Paşa’nın ismini taşıyan caddeye (Kâzım Dirik Caddesi) açılan ve 1924’te Kâzım Paşa tarafından yaptırılıp 1925-1926 ders yılında öğretime başlayan “Kâzım Paşa İlkokulu” hala eğitime hizmet vermektedir. (Dirik, 2008:172.)

gönderilmekteydi. Öte yandan, aralarında Bitlis’in de bulunduğu 20 vilâyette Darüleytam ve Yatılı İlkokullar açılmıştı. Bu okullardan 14 tanesi savaşlarda harap olan Doğu vilâyetlerinde (Ergani, Artvin, Urfa, Hopa, Siverek, Bitlis, Ardahan, Gaziantep, Sivrihisar, Kars, Besni, Van, Bayburt, Erzurum) bulunmaktaydı (TBMM ZC. II/9, İ: 47, 1924:35). Açılan ilk ve ortaokullarla bölge eğitiminin geliştirilmesi ve okuma-yazma oranının yükseltilmesine çalışılmıştı. Ancak bu dönemdeki bütün çalışmalara rağmen Bitlis’te okuma yazma oranı yüzde 5’in altında kalmıştı (Ayın Tarihi, 1929: 4914).

Bitlis Valiliği, 15 Ekim 1925’te Başvekâlet’ten vilâyetteki vakıf ve ilkokulların ihtiyaçları için 2.000 lira talep etmiş ve Başvekâlet de bu talebi değerlendirerek 20 Ekim’de söz konusu parayı göndermişti (BCA. 030.10.64.431.18.). Cumhuriyet Hükümeti, devletin her alanında olduğu gibi eğitim-öğretimde de bir toparlanma ve çağdaşlaşma hamlesi başlatmış ve bölgesel farklılık göstermeden dönemin imkânları ölçüsünde ülkenin genel eğitim faaliyetlerini düzenlemeye yönelik adımlar atmıştı. Bu adımlar arasında 22 Mart 1926’da Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun uygulanması için kabul edilen “Maarif Teşkilâtı Hakkında Kanun”la Talim ve Terbiye Kurulu ile Maarif Eminlikleri’nin kurulması yer almıştı. Maarif Eminliği uygulamasına göre Türkiye; Ankara, İstanbul, Edirne, İzmir, Antalya, Konya, Adana, Gaziantep, Elazığ, Sivas, Van, Erzurum ve Trabzon’dan oluşan 13 mıntıkaya ayrılmıştı. Maarif Eminlerinin toplantıları Ankara’da ve Maarif Vekili Necati Bey’in başkanlığında yapılmaktaydı (Ayın Tarihi, 1927:2219; Ergün, 1997: 51-80). Bu mıntıkalardaki faaliyetler arasında Doğu Bölgesinde okullaşma oranını arttırma, artan öğrenci sayısı karşısında öğretmen ihtiyacını giderme, eğitimin malzeme ve maddi gereksinimlerinin karşılanmasına başlanmıştı. Cumhuriyetin ilk yıllarında nüfusun ancak yüzde 10’unun okuma-yazma bildiği ülkede eğitimin durumu içler acısıydı. Cumhuriyet Hükümeti bütün olumsuzluklara rağmen eğitim seviyesini istenilen düzeye eriştirmek amacıyla başlattığı mücadeleyi sürdürmüştü. Bu bakımdan ele alınması gereken önemli bir husus millî eğitim bütçesinin arttırılması olmuştu. Cumhuriyet’in ilk on yılında devlet ve eğitim bütçeleri şu şekilde belirlenmişti (Başgöz, 2005: 111):


Yıllar Devlet Bütçesi (TL)

Eğitim Bütçesi (TL)

Eğitime Ayrılan Pay (%)

1923 105.936.911 3.033.030 2,863053 1924 131.628.038 6.178.505 4,693913 1925 - 7.517.999 - 1926 172.186.855 7.054.056 4,096745 1927 198.951.159 7.541.727 3,790743 1928 201.133.019 9.631.033 4,78839 1929 213.367.359 9.923.432 4,650867 1930 210.129.655 9.710.297 4,621098 1931 181.861.013 7.967.092 4,380869 1932 174.054.953 7.195.324 4,133938 1933 - 10.360.103 -

Tablo incelendiğinde 1925 ve 1930 yıllarından sonra bir düşüş olmuştur. 1925’teki düşüşün sebebi Aşar Vergisi’nin kaldırılması, 1930’daki ise 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın Türkiye’yi etkilemesi olmuştu. Bu dönemde Türkiye hammadde ihraç eden ve bunun karşılığında sanayi ürünleri ithal eden bir devlet konumundaydı. 1929 Buhranı hammadde fiyatlarını sanayi fiyatlardan çok daha fazla düşürmüştür (Boratav, 2010:63). Bu nedenle Türkiye ekonomisi olumsuz etkilenmiştir. Bu iki durum dışında Cumhuriyet Hükümetleri, eğitime her yıl bir öncekinden daha fazla pay ayırmıştı. Fakat yeni kurulan ve kalkınmasını eğitimle yapacak bir devlet için bu bütçe yetersiz kalmaktaydı.

Cumhuriyet’in devraldığı eğitim kurumları ve eğitim sistemi açısından işe hemen hemen sıfırdan başlayan devlet, eğitimde birçok sorunla karşılaşmıştı. Bu sorunların başında ödenek sıkıntısı gelmekteydi. Birçok Anadolu vilâyetinde olduğu gibi Bitlis’te de eğitim için vilâyet gelirlerinden ayrılan pay ihtiyacı karşılamaktan hayli uzak kalmıştı. Bu durum Bitlis ve diğer bölge vilâyetlerinin, Vilâyet Hususi İdare Bütçeleri’nin eğitim ödeneklerinin arttırılmasına yönelik taleplere neden olmuştu. Vilâyet Hususi İdareleri eğitim ödeneklerinin yetersizliği sebebiyle çözümü sayım, kazanç, arazi ve müsakkafat vergilerinin arttırılması yönünde kararlar almakta bulmuştu (Demirtaş, 2008:80-81).

Bitlis Vilâyeti Hususi İdaresi’nin, eğitime ayırdığı payın yeterli olmadığı anlaşıldığından; İcra Vekilleri Heyeti, 24 Ekim 1927’de yaptığı toplantıda vilâyetin kazanç ve sayım vergilerinin yüzde 35 ve arazi ile müsakkafat vergilerinin de yüzde 25 oranlarında arttırılmasını kararlaştırmıştı (BCA. 030.18.1.1.26.58.9.).

Bitlis Vilâyeti’nin eğitime ayırdığı pay söz konusu vergilere rağmen yetersiz kalmıştı. Bu nedenle Dâhiliye Vekâleti’nin 8 Temmuz 1928 tarih ve 6503/536 nolu tezkeresi üzerine İcra Vekilleri


Yıllar Devlet Bütçesi (TL)

Eğitim Bütçesi (TL)

Eğitime Ayrılan Pay (%)

1923 105.936.911 3.033.030 2,863053 1924 131.628.038 6.178.505 4,693913 1925 - 7.517.999 - 1926 172.186.855 7.054.056 4,096745 1927 198.951.159 7.541.727 3,790743 1928 201.133.019 9.631.033 4,78839 1929 213.367.359 9.923.432 4,650867 1930 210.129.655 9.710.297 4,621098 1931 181.861.013 7.967.092 4,380869 1932 174.054.953 7.195.324 4,133938 1933 - 10.360.103 -

Tablo incelendiğinde 1925 ve 1930 yıllarından sonra bir düşüş olmuştur. 1925’teki düşüşün sebebi Aşar Vergisi’nin kaldırılması, 1930’daki ise 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın Türkiye’yi etkilemesi olmuştu. Bu dönemde Türkiye hammadde ihraç eden ve bunun karşılığında sanayi ürünleri ithal eden bir devlet konumundaydı. 1929 Buhranı hammadde fiyatlarını sanayi fiyatlardan çok daha fazla düşürmüştür (Boratav, 2010:63). Bu nedenle Türkiye ekonomisi olumsuz etkilenmiştir. Bu iki durum dışında Cumhuriyet Hükümetleri, eğitime her yıl bir öncekinden daha fazla pay ayırmıştı. Fakat yeni kurulan ve kalkınmasını eğitimle yapacak bir devlet için bu bütçe yetersiz kalmaktaydı.

Cumhuriyet’in devraldığı eğitim kurumları ve eğitim sistemi açısından işe hemen hemen sıfırdan başlayan devlet, eğitimde birçok sorunla karşılaşmıştı. Bu sorunların başında ödenek sıkıntısı gelmekteydi. Birçok Anadolu vilâyetinde olduğu gibi Bitlis’te de eğitim için vilâyet gelirlerinden ayrılan pay ihtiyacı karşılamaktan hayli uzak kalmıştı. Bu durum Bitlis ve diğer bölge vilâyetlerinin, Vilâyet Hususi İdare Bütçeleri’nin eğitim ödeneklerinin arttırılmasına yönelik taleplere neden olmuştu. Vilâyet Hususi İdareleri eğitim ödeneklerinin yetersizliği sebebiyle çözümü sayım, kazanç, arazi ve müsakkafat vergilerinin arttırılması yönünde kararlar almakta bulmuştu (Demirtaş, 2008:80-81).

Bitlis Vilâyeti Hususi İdaresi’nin, eğitime ayırdığı payın yeterli olmadığı anlaşıldığından; İcra Vekilleri Heyeti, 24 Ekim 1927’de yaptığı toplantıda vilâyetin kazanç ve sayım vergilerinin yüzde 35 ve arazi ile müsakkafat vergilerinin de yüzde 25 oranlarında arttırılmasını kararlaştırmıştı (BCA. 030.18.1.1.26.58.9.).

Bitlis Vilâyeti’nin eğitime ayırdığı pay söz konusu vergilere rağmen yetersiz kalmıştı. Bu nedenle Dâhiliye Vekâleti’nin 8 Temmuz 1928 tarih ve 6503/536 nolu tezkeresi üzerine İcra Vekilleri

Heyeti, 12 Temmuz 1928’deki toplantısında bu sefer sayım ve kazanç vergilerinin yüzde 45, arazi ve müsakkafat vergilerinin de yüzde 22 oranlarında artırılmasını kararlaştırmıştı (BCA. 030.18.1.1.29.44.1.).

Öğretmen istihdamı ve onların maaşlarıyla ilgili olan eğitim bütçesine yönelik sorunlar okul binalarının ve onların araç-gereçlerinin temini noktasında da kendini göstermişti. Vilâyet bütçeleri arasında yer alan eğitim gelirleri mümkün olduğu kadar tahsil edildikleri bölgelere sarf ediliyordu. Ancak gevşek davranan eğitim müdürleri bu gelirlerin toplatılması hususunda başarılı olamamıştı (BCA. 030.10.69.455.5.).

Doğu Anadolu ile ilgili hükümetin hazırladığı raporlara göre halkın aydınlatılması ve içtimaî hayatın düzenlenmesi için idari ve asayiş tedbirlerinin yanında eğitime önem verilmesi gerektiği vurgulanmıştı. Burada açılacak okullar için bölgenin genel yapısı, halkın ekonomik, sosyal ve kültürel durumları göz önünde bulundurularak iyi bir okul çeşidinin seçilmesi üzerinde durulmuştu (Pehlivanlı, 1996: 557-559). Aksi halde hem memleketin kıt imkânları boşa harcanmış, hem de eğitim-öğretim bakımından arzu edilen sonuçlara varılamamış olacaktı. Bitlis halkının eğitime olan ilgisi ve elindeki kıt eğitim kurumlarını mümkün olduğu kadar muhafazaya çalıştığı arşiv belgelerinden anlaşılmaktadır. Bitlis’in 1929’da kaza haline getirilerek (TBMM Kanunlar Mecmuası, III/7, 1929: 940). Muş’a bağlanmasından sonra buradaki ortaokulun da Muş’a nakledilmesi söz konusu olmuştu. Bunun üzerine Bitlis’in ileri gelenlerinden Eski Mebus Sadullah, Müftü Abdulbaki, Belediye Reisi Arif Beyler tarafından 11 Ekim 1931’de Mustafa Kemal Paşa’ya, “Ankara Büyük Halaskâr Hazretleri’ne” başlıklı bir telgraf gönderilmişti. Telgrafta; “Altmış seneden beri vilâyet merkezi olan ve kaza haline getirilen ve senelerdir muallim mekteplerini barındıran Bitlis’in sahip olduğu orta mektebin kaldırılmaması” (BCA. 030.10.178.226.7; Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Arşiv No: A-IV-9, D. No: 57, F: 38; Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Arşiv No: A-IV-9, D. No: 57, F: 31-1; TBMM Arşivi, D. III, D. No: 1509) talep edilmişti. Bu telgrafın Başvekâlet tarafından Maarif Vekâleti’ne sorulması üzerine, Maarif Vekili, 11 Kasım 1931’de; Bitlis Ortaokulu’nun Muş’a naklinin mümkün olmadığı ancak bir sonraki ders yılında Muş’a ayrıca bir ortaokul açılacağını bildirmişti (BCA. 030.10.178.226.7.). Böylece Bitlis Ortaokulu’nun Muş’a taşınmasından vazgeçilmişti. Başvekil İsmet İnönü’nün Temmuz 1935’te yaptığı tetkiklerden sonra hazırladığı raporunda; Doğu ve Güneydoğu Anadolu vilâyetlerinde eğitim ve kültür meselesine de büyük önem


verilmesi gerektiğini belirtmişti (Öztürk, 2007:62-63.). İsmet İnönü’nün bu raporundan sonra Birinci Umumi Müfettişlik görevinde bulunan Abidin Özmen, 1936’da yapılan Umumi Müfettişler Toplantısına sunduğu raporunda; bölge insanının Türkçe konuşur hale getirilmesi ve köy çocuklarının kurulacak yatılı okullarda eğitim görmesi gerektiği üzerinde durmuştu. Bunun yanında açılacak okulların geniş binalı, hastanesi, eczanesi yerinde müstakil veya tez uğrayan bir doktorun kontrolünde yetişmiş, azimli, çalışkan ve mefkûreci öğretmenlerin idaresinde olması gerektiğini belirtmiş (BCA. 030.10.70.461.1.) ve bu okullarda başta Türkçe konuşmayı sevdirecek, kapsamlı bir programla 3 yıl süreli eğitim-öğretim verilmesini istemişti (BCA. 030.10.70.461.1.). Özmen, raporunda ayrıca şu ifadelere yer vermişti; “Bugün vilâyetlerin bütçeleriyle ancak kazalarda ve bazı nahiyelerde pek mahdut köylerde üç sınıfı okutan muallimli birer ilk mektep idare edilebilmektedir. Büyük Türk köylerinde de beş sınıflı program üzerine müesses mekteplerin varlığı kabul edilebileceğine göre vilâyetlerin zirai, baytari birçok işleri kanuni, idari ve içtimai birçok yardımları bırakmadan leyli (yatılı) mektep meydana getirmelerine maddeten imkân görüyorum. Hükümetçe seneden seneye bir program altında münasip muhitlerden başlayarak böyle müesseseler kurmanın zaruretine kailim (inanıyorum). Böyle müesseseler ilk olarak Van’ın Gevaş, Hakkâri’nin Beytüşşebap, Bitlis’in Hizan, Muş’un Malazgirt, Siirt’in Pervari, Diyarbekir’in Eğil (Şerbeti), Mardin’in Derik, Urfa’nın Viranşehir kazalarında kurulabilir” (Varlık, 2010:108).

Hükümet ve resmi kurumlar bu dönemde ilköğretim meselesi üzerinde önemle durmuştu. Okul çağına gelen çocuklarını okula göndermeyen aileler resmi makamlar tarafından ikaz edilmekteydi. Meselâ Bitlis’te ilkokul çağında olup da okula gitmeyen çocuklar polis tarafından takip edilmekte (Son Posta, 2 Mart 1935) ve onların okula gitmeleri sağlanmaktaydı. Bu dönemde Muş’ta 1934’te 20 ilkokul bulunmaktaydı. Bunların 4 tanesi Bitlis Kazası’nda olup ikisi tam devreliydi. Ayrıca bu kazada 75 mevcutlu bir ortaokul vardı. Bu mekteplerde çalışan 44 muallimin 19’u yeni mezunlardan atanmıştı (Son Posta, 7 Eylül 1934). Bitlis’te açılan ve karma eğitim veren bu ortaokula 1934-1935 eğitim ve öğretim yılında Bitlis, Karaköse, Muş ve Van’dan gelen 120 öğrenci kayıt yaptırmıştı (Son Posta, 12 İkinciteşrin 1934). 1934-1935 eğitim ve öğretim döneminde Bitlis’te bulunan resmi ilkokullarda okul, öğretmen ve öğrenci sayıları şu şekildeydi (50 Yıl, 1974:20,28,31):


verilmesi gerektiğini belirtmişti (Öztürk, 2007:62-63.). İsmet İnönü’nün bu raporundan sonra Birinci Umumi Müfettişlik görevinde bulunan Abidin Özmen, 1936’da yapılan Umumi Müfettişler Toplantısına sunduğu raporunda; bölge insanının Türkçe konuşur hale getirilmesi ve köy çocuklarının kurulacak yatılı okullarda eğitim görmesi gerektiği üzerinde durmuştu. Bunun yanında açılacak okulların geniş binalı, hastanesi, eczanesi yerinde müstakil veya tez uğrayan bir doktorun kontrolünde yetişmiş, azimli, çalışkan ve mefkûreci öğretmenlerin idaresinde olması gerektiğini belirtmiş (BCA. 030.10.70.461.1.) ve bu okullarda başta Türkçe konuşmayı sevdirecek, kapsamlı bir programla 3 yıl süreli eğitim-öğretim verilmesini istemişti (BCA. 030.10.70.461.1.). Özmen, raporunda ayrıca şu ifadelere yer vermişti; “Bugün vilâyetlerin bütçeleriyle ancak kazalarda ve bazı nahiyelerde pek mahdut köylerde üç sınıfı okutan muallimli birer ilk mektep idare edilebilmektedir. Büyük Türk köylerinde de beş sınıflı program üzerine müesses mekteplerin varlığı kabul edilebileceğine göre vilâyetlerin zirai, baytari birçok işleri kanuni, idari ve içtimai birçok yardımları bırakmadan leyli (yatılı) mektep meydana getirmelerine maddeten imkân görüyorum. Hükümetçe seneden seneye bir program altında münasip muhitlerden başlayarak böyle müesseseler kurmanın zaruretine kailim (inanıyorum). Böyle müesseseler ilk olarak Van’ın Gevaş, Hakkâri’nin Beytüşşebap, Bitlis’in Hizan, Muş’un Malazgirt, Siirt’in Pervari, Diyarbekir’in Eğil (Şerbeti), Mardin’in Derik, Urfa’nın Viranşehir kazalarında kurulabilir” (Varlık, 2010:108).

Hükümet ve resmi kurumlar bu dönemde ilköğretim meselesi üzerinde önemle durmuştu. Okul çağına gelen çocuklarını okula göndermeyen aileler resmi makamlar tarafından ikaz edilmekteydi. Meselâ Bitlis’te ilkokul çağında olup da okula gitmeyen çocuklar polis tarafından takip edilmekte (Son Posta, 2 Mart 1935) ve onların okula gitmeleri sağlanmaktaydı. Bu dönemde Muş’ta 1934’te 20 ilkokul bulunmaktaydı. Bunların 4 tanesi Bitlis Kazası’nda olup ikisi tam devreliydi. Ayrıca bu kazada 75 mevcutlu bir ortaokul vardı. Bu mekteplerde çalışan 44 muallimin 19’u yeni mezunlardan atanmıştı (Son Posta, 7 Eylül 1934). Bitlis’te açılan ve karma eğitim veren bu ortaokula 1934-1935 eğitim ve öğretim yılında Bitlis, Karaköse, Muş ve Van’dan gelen 120 öğrenci kayıt yaptırmıştı (Son Posta, 12 İkinciteşrin 1934). 1934-1935 eğitim ve öğretim döneminde Bitlis’te bulunan resmi ilkokullarda okul, öğretmen ve öğrenci sayıları şu şekildeydi (50 Yıl, 1974:20,28,31):

Yıllar İller Okul Öğretmen Öğrenci 1934-1935

Muş (Bitlis Muş’un ilçesidir)

17 37 1.145

Resmi ortaokullarda okul, öğretmen ve öğrenci sayıları şu şekildeydi (50 Yıl, 1974:44,48,51): Yıllar İller Okul Öğretmen Öğrenci 1926-1927

Bitlis 1 8 35

1939-1940

Bitlis 1 8 170

İncelenen dönemde Muş (Bitlis dâhil) ortaokul ve öğretmen sayıları hemen hemen değişmezken, öğrencilerde Muş’taki 1939-1940 eğitim dönemi hariç, sürekli artış gözlenmişti. 1935’te Muş halkı Maarif Vekâleti’ne başvurarak bir ortaokulun açılmasını istemişti. Vekâlet, öğretmen sayısının kadro ihtiyacını karşılayamayacağından bu haklı isteğin yerine getirilmesinin mümkün olmadığını açıklamıştı. Muş halkı bu sefer hiç olmazsa tam devreli ilkokul hocaları ile idare edilmek üzere bir ikmal sınıfının açılması dileğinde bulunmuştu (Son Posta, 11 Mayıs 1935). Bitlis ve Anadolu’nun diğer vilâyetlerinden gelen yoğun talepler doğrultusunda Maarif Vekâleti, lise ve ortaokul bulunmayan vilâyet ve kazalarda gençlere en azından ilkokul seviyesindeki eğitimi verebilmek için “İkmâl Ortamektebi” ismi altında yeni okulların açılması hakkında bir talimatnâme hazırlamıştı. Bu okullara ilkokulu bitiren öğrenciler başvurabilecek ve bu okulların eğitim-öğretim süresi bir yıl olacaktı. İkmal Orta Mektepleri’nden mezun olanlar, arzu ederlerse ortaokullara devam edebileceklerdi. Bu okulların kurulmasıyla daha çok ilkokul eğitimiyle yetinmeye mecbur kalan ve uzak vilâyetlere giderek liseye devam edecek maddi gücü bulamayan öğrencilerin genel bilgi seviyesinin artırılması hedeflenmişti (Son Posta, 2 Ağustos 1934). Bölgede eğitim ve öğretimi aksatan en önemli sorunlardan birisi ise okul sayılarına nazaran öğretmen eksikliğiydi. Döneme ait raporlarda öğretmen istihdam politikası ve öğretmen tayinlerinde görülen eksilikler sık sık yer almaktaydı. Ülkede bulunan öğretmen okullarının verdiği mezun sayısı hedefe ulaşmak için yetersiz kalmaktaydı. Bu dönemde ülkedeki 40 bin civarındaki köyün ancak yüzde 10 kadarında okul ve öğretmen bulunuyordu. Nüfusu 150’yi geçmeyen köylerin her birinde ilkokul açıldığı takdirde öğrenci sayısı çok az olacağından bu köylerin eğitim ve öğretim bakımından kalkınması ve ziraat işlerinin fenni bir şekilde yapılması için köylüye


rehberlik etmek üzere köy eğitmenleri sisteminin kurulması zorunlu görülmüştü (Cumhuriyet, 11 Haziran 1937). Bunun için daha pratik bir çözüm yolu olarak “Köy Eğitmenleri Kanunu” çıkarıldı. 11 Haziran 1937’de kabul edilen 3238 sayılı bu kanuna göre köy eğitmenleri, maarif ve ziraat vekilleri tarafından ziraat işleri yaptırılmaya uygun okul veya çiftliklerde açılan kurslarda yetiştirilecekler ve nüfusları öğretmen gönderilmesine elverişli olmayan köylere gönderileceklerdi (Düstur, 1956: 675). Köy eğitmenleri eğitim ve öğretim işlerinin yanı sıra ziraatın fenni bir şekilde yapılması için köylülere rehberlik edeceklerdi (Yiğit, 2002:447). Bu dönemde devletin önem verdiği konulardan biri de ilköğretim meselesiydi ve bu mesele hükümetlerin programlarındaki en temel konular arasındaki yerini almıştı. Meselâ I. Celâl Bayar Hükümeti (1 Kasım 1937-11 Kasım 1938)’nin programında eğitim işleriyle ilgili kısımda ilköğretim işleri üzerinde ağırlıklı bir şekilde durulmuştu. Hükümet programında, ilköğretim her bakımdan üzerinde en çok durulması gereken bir konu olduğu, en iyi yetişmiş ve en kuvvetli elemanların bu işte ve bu iş için adam yetiştirmekte kullanılacağına ( Ekinci, 1994: 6-7) yer verilmişti.

2. Bitlis’te Açılan Millet Mektepleri ve Faaliyetleri Cumhuriyetin ilk yıllarında ülkede okuma-yazma bilmeyen

büyük kitlenin Cumhuriyet ilkelerine göre nasıl eğitileceği, en azından nasıl okutulacağı tartışılmaya başlanmıştı. O zamandan beri teklif edilen önerilerin başında “Halk Mektepleri” veya “Halk Dershaneleri”nin kurulması geliyordu. Mustafa Necati Bey’in Maarif Vekilliği döneminde John Dewey’nin raporu doğrultusunda Halk Dershanelerini gerçekleştirme çalışmaları başlatılmıştı (Ergün, 1997:125-156).

1 Kasım 1928’de çıkarılan bir kanunla Lâtin temelli yeni bir alfabe kabul edilmişti (Akyüz, 2001:313). Harf İnkılâbı ile Halk Dershaneleri, “Millet Mektepleri” adı altında örgütlenmiş ve halka yeni harfleri öğretmek (Vakit, 9 Kanun-ı evvel 1928)3 amacıyla 1 Ocak 1929’dan itibaren faaliyete geçmişti (Vakit, Kânun-ı evvel 1929).4 Millet Mektepleri, A ve B Dershaneleri olmak üzere iki

3 “En büyük seferberlik başlıyor! Millet Mektepleri Nizamnamesinin tatbiki çok feyyaz semereler verecektir. Yakın bir istikbalde okuma ve yazma öğrenmeyen tek bir kişi kalmayacak!, (Vakit, 9 Kanun-ı evvel/Aralık 1928. 4 “Millet Mektepleri açıldı. 40.000 gişi okumıya başladı.”, Vakit, Kânun-ı evvel/Aralık 1929.


rehberlik etmek üzere köy eğitmenleri sisteminin kurulması zorunlu görülmüştü (Cumhuriyet, 11 Haziran 1937). Bunun için daha pratik bir çözüm yolu olarak “Köy Eğitmenleri Kanunu” çıkarıldı. 11 Haziran 1937’de kabul edilen 3238 sayılı bu kanuna göre köy eğitmenleri, maarif ve ziraat vekilleri tarafından ziraat işleri yaptırılmaya uygun okul veya çiftliklerde açılan kurslarda yetiştirilecekler ve nüfusları öğretmen gönderilmesine elverişli olmayan köylere gönderileceklerdi (Düstur, 1956: 675). Köy eğitmenleri eğitim ve öğretim işlerinin yanı sıra ziraatın fenni bir şekilde yapılması için köylülere rehberlik edeceklerdi (Yiğit, 2002:447). Bu dönemde devletin önem verdiği konulardan biri de ilköğretim meselesiydi ve bu mesele hükümetlerin programlarındaki en temel konular arasındaki yerini almıştı. Meselâ I. Celâl Bayar Hükümeti (1 Kasım 1937-11 Kasım 1938)’nin programında eğitim işleriyle ilgili kısımda ilköğretim işleri üzerinde ağırlıklı bir şekilde durulmuştu. Hükümet programında, ilköğretim her bakımdan üzerinde en çok durulması gereken bir konu olduğu, en iyi yetişmiş ve en kuvvetli elemanların bu işte ve bu iş için adam yetiştirmekte kullanılacağına ( Ekinci, 1994: 6-7) yer verilmişti.

2. Bitlis’te Açılan Millet Mektepleri ve Faaliyetleri Cumhuriyetin ilk yıllarında ülkede okuma-yazma bilmeyen

büyük kitlenin Cumhuriyet ilkelerine göre nasıl eğitileceği, en azından nasıl okutulacağı tartışılmaya başlanmıştı. O zamandan beri teklif edilen önerilerin başında “Halk Mektepleri” veya “Halk Dershaneleri”nin kurulması geliyordu. Mustafa Necati Bey’in Maarif Vekilliği döneminde John Dewey’nin raporu doğrultusunda Halk Dershanelerini gerçekleştirme çalışmaları başlatılmıştı (Ergün, 1997:125-156).

1 Kasım 1928’de çıkarılan bir kanunla Lâtin temelli yeni bir alfabe kabul edilmişti (Akyüz, 2001:313). Harf İnkılâbı ile Halk Dershaneleri, “Millet Mektepleri” adı altında örgütlenmiş ve halka yeni harfleri öğretmek (Vakit, 9 Kanun-ı evvel 1928)3 amacıyla 1 Ocak 1929’dan itibaren faaliyete geçmişti (Vakit, Kânun-ı evvel 1929).4 Millet Mektepleri, A ve B Dershaneleri olmak üzere iki

3 “En büyük seferberlik başlıyor! Millet Mektepleri Nizamnamesinin tatbiki çok feyyaz semereler verecektir. Yakın bir istikbalde okuma ve yazma öğrenmeyen tek bir kişi kalmayacak!, (Vakit, 9 Kanun-ı evvel/Aralık 1928. 4 “Millet Mektepleri açıldı. 40.000 gişi okumıya başladı.”, Vakit, Kânun-ı evvel/Aralık 1929.

kısımdan oluşuyordu. A Dershanesi’nde; sadece okuma-yazma öğretiliyordu. B Dershaneleri’nde okuma yazma öğretiminin yanında hayat için gerekli bazı bilgiler de veriliyordu ( Binbaşıoğlu, 1992:13). Millet Mektepleri ile bütün ülkede eğitim alanında samimi, coşkulu ve verimli bir seferberlik başlatılmıştı. Vilâyetler bu seferberliğe destek olmak amacıyla (Obuz, 2017:207) kendi bütçelerinden Millet Mektepleri’ne ödenek ayırmaya başlamıştı. 28 Ocak 1929’da her yıl Bitlis bütçesinden Halk Dershaneleri’ne bir miktar para aktarılmaktaydı. Bu tarihten itibaren Bitlis’te eğitim için ayrılan bu paraya 5.145 lira zam yapılarak, Halk Dershaneleri yerine Millet Mektepleri’ne verilmeye başlanmıştı (BCA. 030.11.1.45.44.19.). Bitlis bu dönemde Muş’un kazasıydı. Burada Millet Mektepleri’ne olan ilgi 1931’de de devam etmişti. Aynı yılda Bitlis Millet Mektebi’ne düzenli bir şekilde devam edenlerin sayısı 70’in üstündeydi. Halk arasında okuma-yazma isteğinin varlığı buradaki öğrenci sayısını günden güne arttırmaktaydı (Son Posta, 30 Kânun-ı evvel 1931).

Bitlis (Muş)’te açılan Millet Mektepleri ve bunlara devam eden öğrenci sayıları şu şekildeydi (Millet Mektepleri 1928-1935, 1935:55,69):

Vilâyet Dönemler Dershane Sayısı

Öğretmen Sayısı

Devam Eden Sayısı

Muş (Bitlis ilçesi dâhil)

1928-1929 55 55 3.417

1929-1930 18 18 644

1930-1931 9 9 353

1931-1932 13 13 453

1932-1933 13 13 400

1933-1934 6 6 257 Toplam - 114 114 5.524

Millet Mektepleri açıldığı yılın heyecanıyla Bitlis ve Muş’ta büyük bir rağbet görmüştü. Ancak sonraki yıllarda gerek 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın Türkiye’yi etkilemesi ile Millet Mekteplerine yeterince kaynak aktarılamaması ve gerekse okuma-yazma öğrenmek isteyenlerin sayısının azalması yani ilk başta başlatılan coşkulu ve teşvik edici faaliyetlerin yavaşlaması ve Mustafa Necati gibi başarılı bir bakanın bulunmaması, Millet Mekteplerine devam edenlerin sayısının düşmesinde etkili olmuştu.


Bitlis (Muş)’teki Millet Mektepleri’nin bütçesi de şu şekilde olmuştu (Millet Mektepleri 1928-1935, 1935:78-79):

Vilâyet Dönemler Maaş ve Ücret (TL)

Diğer Masraflar(TL)

Toplam (TL)


1928-1929 4661 1985 6646

1929-1930 1805 543 2348

1930-1931 564 560 1124

1931-1932 600 190 790

1932-1933 500 113 613

1933-1934 340 200 540 Tablodan anlaşıldığı üzere, Dünya Ekonomik Buhranı’nın etkisiyle kaynak ayrılamaması bütçenin düşmesine neden olmuştu.

Sonuç Bitlis, bulunduğu stratejik konumu ve doğu-batı ticaret yolları

üzerinde yer alması dolayısıyla tarih boyunca önemini korumuş bir vilâyettir. Osmanlı Devleti’nin son döneminde Bitlis, önemli bir eğitim, ilim ve kültür merkezi konumunu korumuştur.

Osmanlı Devleti’nin son döneminde yaşanan siyasî ve sosyal gelişmelerin doğurduğu sonuçların olumsuz etkileri taşrada yer alan Bitlis’te de hissedilmiştir. Milli Mücadele’nin kazanılması ve cumhuriyetin ilânıyla yeni bir dönem başlamıştır. Bu dönemde yeni devletin kuruluş felsefesi çerçevesinde siyasî, sosyal, iktisadî ve eğitim-kültür gibi birçok alanda yenilikler gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda Bitlis’te eğitim alanında yeni okulların açılması için girişimlerde bulunulmuş, burada medrese ile ilk ve orta öğretim kurumlarının faaliyete geçmesi için çalışmalar yapılmıştır. Harf İnkılâbından sonra da Bitlis’te Millet Mektepleri açılmış ve bütün imkânsızlıklara rağmen buradaki okuma-yazma oranı artırılmaya çalışılmıştır


Bitlis (Muş)’teki Millet Mektepleri’nin bütçesi de şu şekilde olmuştu (Millet Mektepleri 1928-1935, 1935:78-79):

Vilâyet Dönemler Maaş ve Ücret (TL)

Diğer Masraflar(TL)

Toplam (TL)


1928-1929 4661 1985 6646

1929-1930 1805 543 2348

1930-1931 564 560 1124

1931-1932 600 190 790

1932-1933 500 113 613

1933-1934 340 200 540 Tablodan anlaşıldığı üzere, Dünya Ekonomik Buhranı’nın etkisiyle kaynak ayrılamaması bütçenin düşmesine neden olmuştu.

Sonuç Bitlis, bulunduğu stratejik konumu ve doğu-batı ticaret yolları

üzerinde yer alması dolayısıyla tarih boyunca önemini korumuş bir vilâyettir. Osmanlı Devleti’nin son döneminde Bitlis, önemli bir eğitim, ilim ve kültür merkezi konumunu korumuştur.

Osmanlı Devleti’nin son döneminde yaşanan siyasî ve sosyal gelişmelerin doğurduğu sonuçların olumsuz etkileri taşrada yer alan Bitlis’te de hissedilmiştir. Milli Mücadele’nin kazanılması ve cumhuriyetin ilânıyla yeni bir dönem başlamıştır. Bu dönemde yeni devletin kuruluş felsefesi çerçevesinde siyasî, sosyal, iktisadî ve eğitim-kültür gibi birçok alanda yenilikler gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda Bitlis’te eğitim alanında yeni okulların açılması için girişimlerde bulunulmuş, burada medrese ile ilk ve orta öğretim kurumlarının faaliyete geçmesi için çalışmalar yapılmıştır. Harf İnkılâbından sonra da Bitlis’te Millet Mektepleri açılmış ve bütün imkânsızlıklara rağmen buradaki okuma-yazma oranı artırılmaya çalışılmıştır

Kaynakça A) Arşiv Belgeleri

1) Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA. 030.10.6.33.14. BCA. 030.10.64.431.18. BCA. 030.10.178.226.7. BCA. 030.10.69.455.5. BCA. 030.10.70.461.1. BCA. 030.11.1.45.44.19. BCA. 030.18.1.1.26.58.9. BCA. 030.18.1.1.29.44.1.

2) Cumhurbaşkanlığı Arşivi Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Arşiv No: A-IV-9, D. No: 57, F: 31-1. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Arşiv No: A-IV-9, D. No: 57, F: 38.

3) TBMM Arşivi TBMM Arşivi, D. III, D. No: 1509.

B) Resmi Yayınlar 1925-1926 Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnâmesi,

Matbaası Amire İstanbul 1926. 1926-1927 Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnâmesi, Matbuat

Umum Müdüriyeti, İstanbul 1927 1967 Bitlis İl Yıllığı. 1971 Bitlis İl Yıllığı. Ayın Tarihi Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, Millet Mektepleri

Faaliyeti İstatistiği 1928-1935, Hüsnütabiat Matbaası, İstanbul 1935. Düstur, Üçüncü Tertip C: 6, Başvekâlet Matbaası, Ankara

1934. Milli Eğitimde 50 Yıl (1923-1973), Devlet İstatistik

Enstitüsü, Ankara 1974. T.C. Bitlis Valiliği İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Stratejik Plân

2010-2014, Bitlis 2009. TBMM Kanunlar Mecmuası, III/7, TBMM Matbaası,

Ankara 1929. TBMM ZC

C) Yerel ve Ulusal Gazeteler Cumhuriyet Hâkimiyeti Milliye


İkdâm Son Posta Şarkın Sesi Vakit D) Kitap ve Makaleler “Bitlis Notları”, Şarkın Sesi, 19 Ekim 1950. “Türkiye’de Ne Kadar Tali Mektep Var”, Hâkimiyeti Milliye,

26 Şubat 1340/1924. 50 Ünlü Vali, Meşhur Valiler, Hazırlayanlar: Hayri Orhun,

Celal Kasaroğlu vd. İçişleri Bakanlığı Merkez Valileri Bürosu Yayını, Ankara 1969.

AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Alfa Yayınevi, İstanbul 2001.

ATATÜRK’ÜN Söylev ve Demeçleri I-III, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 1997.

BAŞGÖZ, İlhan, Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Pan Yayınları, İstanbul 2005.

BİNBAŞIOĞLU, Cavit, “Türkiye’de Millet Mektepleri Uygulamasının Tarihsel Gelişimi”, Abece Dergisi, S: 67, Şubat 1992.

BORATAV, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi (1908-2007), İmge Kitabevi, Ankara 2010.

BOZKIR, Ahmet Turan, “Bitlis’te Eğitim” Bitlis Eğitim ve Tanıtma Vakfı (BETAV), Ankara 1987.

DEMİRTAŞ, Bahattin, “Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde Eğitim ve Öğretim (1923-1938)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S: 41, Mayıs 2008.

DEWEY, John, Türkiye Maarifi Hakkında Rapor (1924), Milli Eğitim Bakanlığı Yayını, Ankara 1989.

DİRİK, Kâzım Doğan, Vali Paşa Kâzım Dirik, Bandırma Vapuru’ndan Halkın Kalbine, Gürer Yayınları, İstanbul 2008.

EKİNCİ, Yusuf, Hükümet ve Siyasi Parti Programlarında Milli Eğitim (1920-1994), Ankara 1994.

ERGÜN, Mustafa, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ocak Yayınları, Ankara 1997.

ESKİ, Mustafa, Cumhuriyet Döneminde Bir Devlet Adamı Mustafa Necati, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 1999.

GAZİ Mustafa Kemal Atatürk, Eğitim Politikası Üzerine Konuşmalar, Hazırlayan: Kemal Aytaç, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayını, Ankara 1984.


İkdâm Son Posta Şarkın Sesi Vakit D) Kitap ve Makaleler “Bitlis Notları”, Şarkın Sesi, 19 Ekim 1950. “Türkiye’de Ne Kadar Tali Mektep Var”, Hâkimiyeti Milliye,

26 Şubat 1340/1924. 50 Ünlü Vali, Meşhur Valiler, Hazırlayanlar: Hayri Orhun,

Celal Kasaroğlu vd. İçişleri Bakanlığı Merkez Valileri Bürosu Yayını, Ankara 1969.

AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Alfa Yayınevi, İstanbul 2001.

ATATÜRK’ÜN Söylev ve Demeçleri I-III, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 1997.

BAŞGÖZ, İlhan, Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Pan Yayınları, İstanbul 2005.

BİNBAŞIOĞLU, Cavit, “Türkiye’de Millet Mektepleri Uygulamasının Tarihsel Gelişimi”, Abece Dergisi, S: 67, Şubat 1992.

BORATAV, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi (1908-2007), İmge Kitabevi, Ankara 2010.

BOZKIR, Ahmet Turan, “Bitlis’te Eğitim” Bitlis Eğitim ve Tanıtma Vakfı (BETAV), Ankara 1987.

DEMİRTAŞ, Bahattin, “Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde Eğitim ve Öğretim (1923-1938)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S: 41, Mayıs 2008.

DEWEY, John, Türkiye Maarifi Hakkında Rapor (1924), Milli Eğitim Bakanlığı Yayını, Ankara 1989.

DİRİK, Kâzım Doğan, Vali Paşa Kâzım Dirik, Bandırma Vapuru’ndan Halkın Kalbine, Gürer Yayınları, İstanbul 2008.

EKİNCİ, Yusuf, Hükümet ve Siyasi Parti Programlarında Milli Eğitim (1920-1994), Ankara 1994.

ERGÜN, Mustafa, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ocak Yayınları, Ankara 1997.

ESKİ, Mustafa, Cumhuriyet Döneminde Bir Devlet Adamı Mustafa Necati, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 1999.

GAZİ Mustafa Kemal Atatürk, Eğitim Politikası Üzerine Konuşmalar, Hazırlayan: Kemal Aytaç, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayını, Ankara 1984.

GOLOĞLU, Mahmut, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, 1924-1930 Devrimler ve Tepkileri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.

İNAN, M. Rauf, “1920’lerde Türk Milli Eğitimi”, Cumhuriyet Döneminde Eğitim, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983.

KOÇER, Hasan Ali, “İlkokul Öğretmeninin Yetiştirilmesi, 1923-1980”, Cumhuriyet Döneminde Eğitim, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983.

KOÇER, Hasan Ali, Türkiye’de Öğretmen Yetiştirme Problemi, (1848-1967), Yargıçoğlu Matbaası, Ankara 1967.

KOP, Kadri Kemal, “Bitlis”, Ülkü Dergisi, (Yeni Seri), S: 78, Birincikanun/Aralık 1944.

OBUZ, Ömer, Siirt’in Cumhuriyet Serüveni (1923-1950), Gelenek, Modernite, Milli Kimlik, Akıl Fikir Yayınları, İstanbul 2017.

ÖZTÜRK, Cemil, Atatürk Devri Öğretmen Yetiştirme Politikası, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1996.

ÖZTÜRK, Saygı, İsmet Paşa’nın Kürt Raporu, Doğan Kitap, İstanbul 2007.

PEHLİVANLI, Hamit, “Cumhuriyetin İlk Yıllarından Günümüze Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Meseleleri: Örnek Raporlar Işığında Karşılaştırılmalı Bir İnceleme”, Beşinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri I, Genel Kurmay Basımevi, Ankara 1996.

SAKAOĞLU, Necdet, Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul 1993.

ŞAHİN, Güneş, “1926-1927 ve 1928 Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnâmelerinde Van Vilâyeti” Turkish Studies, X/9 Yaz 2015.

ULUÇAM, Abdüsselâm, “Van ve Çevresindeki Osmanlı Medreseleri ile Eğitim Öğretimdeki Yerleri”, XIII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2002.

Umumi Müfettişler Konferansı’nda Görüşülen ve Dâhiliye Vekâleti’ni İlgilendiren İşlere Dair Toplantı Zabıtları ile Rapor ve Hulasası 1936, Yayına Hazırlayan: M. Bülent Varlık, Dipnot Yayınları, Ankara 2010.

YİĞİT, Ali Ata, “İnönü Dönemi’nin Köye Özel Öğretmen Yetiştirme Projesi: Köy Enstitüleri”, Türkler XVII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.

YÜCEL, Hasan Ali, Türkiye’de Orta Öğretim, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1994.


EKLER

Ek. 1) Cumhuriyetin ilk yıllarında Bitlis, (Kadri Kemal Kop, «Bitlis», Belediyeler Dergisi, S:11, Haziran 1936, s.60.)

Ek 2) Bitlis’te 23 Nisan Bayramı Kutlamaları (Son Posta, 7 Mayıs 1937)


EKLER

Ek. 1) Cumhuriyetin ilk yıllarında Bitlis, (Kadri Kemal Kop, «Bitlis», Belediyeler Dergisi, S:11, Haziran 1936, s.60.)

Ek 2) Bitlis’te 23 Nisan Bayramı Kutlamaları (Son Posta, 7 Mayıs 1937)

Ek. 3) 8 Ağustos 1936 Bitlis’in düşman işgalinden kurtuluş yıl dönümü bayramı kutlamaları.(Kadri Kemal Kop, «Bitlis», Belediyeler Dergisi, S:11, Haziran 1936,s.61)

Ek. 4) Adilcevaz İlkokulu binası, (Belediyeler Dergisi, S:52, Aralık 1939, s.32.)


Ek. 5) Millet Mekteplerinin açıldığını haber yapan bir gazete (Vakit, 2 Ocak 1929)

DergiPark · Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Bitlis'teki Eğitim Durumuna Bir Bakış In the Early...

Documents

Transcript of DergiPark · Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Bitlis'teki Eğitim Durumuna Bir Bakış In the Early...