Culture of Thai Football Fan

“เปนแฟนบอลมนมอะไรมากกวาดบอล”: ปฏบตการสรางวฒนธรรมของการมสวนรวม

ของแฟนสโมสรฟตบอลไทย*

อาจนต ทองอยคง

มหาบณฑตสาขามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยามหาวทยาลยธรรมศาสตร

* บทความนปรบปรงจากเนอหาหลกในวทยานพนธของผเขยนเรอง “แฟนบอล”: ปฏบตการทาง

วฒนธรรมของแฟนสโมสรฟตบอลไทย วทยานพนธปรญญาโท สาขามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและ

มานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร (อาจนต ทองอยคง 2555)

วารสารสงคมวทยามานษยวทยา 31 (1) มกราคม-มถนายน 2555

บทความนศกษากจกรรมตางๆ ของแฟนสโมสรฟตบอลไทย 3 สโมสร

คอ เอสซจ เมองทอง ยไนเตด, ชลบร เอฟซ, และการทาเรอไทย เอฟ

ซ โดยใชแนวคดแบบแฟนศกษาซงมงพจารณา “ชมชนแฟน” และ

“การผลตขนทสอง” ทเกดขนในกระบวนการบรโภคของแฟน ขอเสนอ

หลกของงานนคอแฟนบอลไทยไมไดชมการแขงขนฟตบอลเพยงอยาง

เดยวเทานน แตพวกเขาเปนผบรโภคทแสดงบทบาทในการผลตดวย

ผลผลตของแฟน ไดแก สอ อปกรณเชยร และกจกรรมทพวกเขาทำ

รวมกน แฟนบอลผลตสงเหลานขนมาและบรโภคควบคไปกบการชม

การแขงขนฟตบอล ปฏบตการดงกลาวทำใหวฒนธรรมแฟนบอลม

ลกษณะเปนวฒนธรรมของการมสวนรวม ซงทงหมดนแสดงใหเหนวา

แฟนบอลมสวนรวมในการเตบโตขนมาของความนยมตอฟตบอล

สโมสรไทย

The article aims to investigate a wide range of activities

created and performed by fans of Thailand s’ 3 most

prominent football clubs: SCG Muangthong United, Chonburi

FC, and Thai Port FC. The study employs a concept of fan

studies that emphasize emergence of “fan community” and

“the secondary production” in the process of consumption.

The Thai football fans are not only the passive audiences, but

also the active consumers and producers of the football

spectacles. Football fans, in this regard, play pivotal roles in

producing the cheering materials, creating off-the-pitch-

activities, as well as consuming and enjoying them along with

the sport event. These activities and practices construct fan

culture as the participatory one. The fan culture, therefore, is

interactionary and participatory allowing both the sport and

the fans to interact and grow together as indispensable part

of this athletic event.

บทคดย

อab

stra

ct

71“เปนแฟนบอลมนมอะไรมากกวาดบอล”

“เปนแฟนบอลมนมอะไรมากกวาดบอล” คอคำกลาวทแฟนบอลจำนวนมากบอกกบผเขยน

ระหวางเกบขอมลภาคสนาม (แนนอนวาพวกเขาไมไดใชถอยคำทตรงกนทงหมดแตกสอความหมาย

ไปในทางเดยวกน) ผเขยนเลอกคำกลาวนมาเปนชอบทความ ดวยเหนวามนสามารถสรปรวบ

ใจความหลกของบทความนไดอยางครบถวน

บทความนเกบขอมลจากกจกรรมตางๆ ของแฟนบอลไทย โดยเฉพาะสโมสร เอสซจ

เมองทอง ยไนเตด, ชลบร เอฟซ, และการทาเรอไทย เอฟซ1 ตงแตเรมฤดกาลแขงขน 2553 ถง

ชวงตนฤดกาลแขงขน 2555 เพอทจะเสนอวา ความนยมในการแขงขนฟตบอลสโมสรไทยท

เตบโตขนมาอยางรวดเรวนนไมไดเกดมาจากฝายจดการแขงขนเพยงดานเดยว แตแฟนบอลม

สวนสำคญในการเตบโตของความนยมนน ดวยปฏบตการในลกษณะตางๆ ซงทำใหพวกเขาม

สวนรวมในการกอใหเกด “วฒนธรรมแฟนบอลไทย” ขนมา

ปรากฏการณแฟนบอลไทย

นบตงแตสถานโทรทศนในประเทศไทยเรมมการถายทอดการแขงขนฟตบอลโลกเปน

ครงแรกเมอ พ.ศ. 2509 ความสนใจในฟตบอลตางประเทศกไดกลายมาเปนกระแสความนยม

หลกในสงคมไทยเรอยมา โดยเฉพาะผานการรบชมทางโทรทศน (เนตรนภา ประกอบกจ 2545)

แตในชวงไมกปมาน โดยเฉพาะครงหลงของป พ.ศ. 2552 การแขงขนฟตบอลสโมสรไทยเรมได

รบความนยมมากขนอยางรวดเรว จากฤดกาลแขงขน 2551 ซงมเพยงบางสโมสรอยางเชน

ชลบรฯ หรอการไฟฟาสวนภมภาค (ไฟฟา-อยธยา) เทานนทมผชมจำนวนอยในหลกพนคน

ความเปลยนแปลงอยางกาวกระโดดเกดขนระหวางฤดกาล 2552 ทในชวงตนฤดกาล (มนาคม -

มถนายน) การแขงขนระดบไทยพรเมยรลกยงมผชมเพยงเฉลยนดละ 1,936 คน ขณะทปลาย

ฤดกาล (กนยายน - ตลาคม) ยอดผชมพงสงขนเปนเฉลยนดละ 4,904 คน2 คดเปนจำนวน

ผเขาชมตลอดทงฤดกาลประมาณ 984,000 คน (สมคด เอนกทวผล 2552, 70-79)

1 ปจจบนเปลยนชอมาเปน “สงหทาเรอ เอฟซ”

2 ในชวงนมถงสามสนามทมคนดเฉลยมากกวา 10,000 คน คอ เมองทองฯ 14,500 คน (จากชวงตน

ฤดกาลท 2,891 คน) ชลบรฯ 12,000 คน (จาก 4,200 คน) และราชนาว ระยอง 11,800 คน (จาก 3,534 คน)

72 อาจนต ทองอยคง

สถตทนาสนใจของไทยพรเมยรลกฤดกาล 2552-2555 3

ผชมรวมทงฤดกาล (คน) (ประมาณ) 984,000 1,132,057 1,399,094 1,475,769

ผชมเฉลยตอนด (คน) (ประมาณ) 4,100 4,717 4,572 4,823

คาบตรโดยเฉลย (บาท) 50 60-100 80-100 100-120

รายไดจากคาบตรรวมทกสโมสร (บาท)

ประมาณ 50 ลาน 63,682,858 100,625,503 119,025,040

รายไดจากสนคารวมทกสโมสร (บาท)

ประมาณ 24 ลาน 35,125,173 56,774,962 52,702,135

“ประมาณการณงบประมาณทำทม

รวมทกสโมสร (บาท)” ประมาณ 250 ลาน 500 ลาน 1,000 ลาน > 1,000 ลาน

2552 2553 2554 2555

ตงแตฤดกาล 2552 เปนตนมา ความนยมในฟตบอลสโมสรไทยเพมมากขนอยางตอเนอง

เฉพาะการแขงขนระดบไทยพรเมยรลกซงเปนลกระดบสงสด4 มจำนวนผชมเพมขนจนเปนมากกวา

หนงลานคนตอป คดเปนเฉลยเกอบหาพนคนตอการแขงขนแตละครง และยอดเงนลงทนอยใน

ระดบพนลานบาทตอป

อยางไรกด สำหรบผเขยนแลวภาวะ “บม” ของไทยลกทมกจะกลาวอางกนอยทวไปนน

คอนขางทจะมลกษณะเกนจรงอยพอสมควร เพราะเมอพจารณาตามสถตแลวพบวาการกาวกระโดด

ทสำคญในดานจำนวนผชมเกดขนในฤดกาล 2552 เพยงชวงเดยวเทานน หลงจากนนกยงไมม

การเพมขนอยางสำคญอกมากนก แตในอกดานหนง สงทสถตนแสดงออกมาอยางนาสนใจคอ

ความตอเนองของจำนวนผชม ทแมจะไมมการกาวกระโดดอกหลงจากฤดกาล 2552 แตการ

ขยายตวอยางคอยเปนคอยไปนกแสดงถงการลงหลกปกฐานของฟตบอลสโมสรไทยไดอยาง

3 เรยบเรยงขอมลจาก บรษทไทยพรเมยรลกจำกด (มปป.ก; มปป.ข) สมคด เอนกทวผล (2552,

70-79) และรายงานขาวจากหนงสอพมพ ประชาชาตธรกจ มตชน สยามกฬา ตามรายการอางองทายบทความ

4 นอกจาก “ไทยพรเมยรลก” แลว ยงมการแขงขน “ดวชน 1” และ “ลกภมภาคดวชน 2” ถดไป

ตามลำดบอก ปจจบนทง 3 ลกนมสโมสรรวมทงหมด 120 สโมสร


5 “สนามแตก” คอคำทแฟนบอลไทยใชอยบอยๆ เพอกลาวถงความนยมของฟตบอลไทยในอดต โดย

มกจะอางถงการแขงขนฟตบอลคงสคพรอบรองชนะเลศทสนามศภชลาศย เมอวนท 14 กมภาพนธ พ.ศ. 2536

ระหวางคแรก ทมชาตไทยเอชนะเกาหลใต 1-0 คทสองทมชาตไทยบแพจน 1-2 ซงมผชมจำนวนมากจนลนลงมา

ยนเบยดกนทลวง

ชดเจน โดยเฉพาะเมอพจารณาจากคาบตรเขาชมการแขงขนทราคาสงขนมาโดยตลอด กระทง

ในฤดกาล 2555 นนคาบตรโดยเฉลยสงกวาฤดกาล 2552 มากกวาเทาตว แตผชมกยงคงตดตาม

อยอยางตอเนอง จำนวนผชมโดยเฉลยเกอบหาพนคนทตดตามการแขงขนในแตละสปดาหเปน

เวลาหลายปนเปนหลกฐานทชใหเหนวามการเกดขนมาของ “แฟนบอล” จำนวนหนงทตดตาม

การแขงขนอยางตอเนองยาวนาน ซงตางออกไปจากการตดตามชมการแขงขนฟตบอลไทยในชวง

กอนหนา ทแมจะมการกลาวถงปรากฏการณ “สนามแตก”5 ของฟตบอลไทยในอดตอยบอยๆ

แตถงทสดแลวปรากฏการณสนามแตกเหลานนกเปนเพยงกระแสความนยมทเกดขนมาเพยง

เฉพาะครงคราว ไมไดดำรงความเขมขนอยอยางตอเนองยาวนานเหมอนปจจบน

ถงกระนนกตาม การมผชมจำนวนมากทตดตามอยางตอเนองกยงไมสามารถเปน

เครองยนยนวาแฟนบอลมสวนรวมในการกำเนดขนมาของวฒนธรรมแฟนบอลไทยได ผเขยน

มองวาประเดนดงกลาวเกยวของอยกบการพจารณาวฒนธรรมแฟนบอลไทยในฐานะทเปน

วฒนธรรมมวลชน (mass culture) ซงขอถกเถยงสำคญของการศกษาวฒนธรรมมวลชนอยทวา

วฒนธรรมมวลชนนนเปนวฒนธรรมของมวลชนอยางทพวกเขาตองการจรงๆ หรอวามวลชนนน

เปนเพยงเหยอทถกลอลวงใหเขาใจวามเสรภาพไปเองเทานน (สมสข หนวมาน 2540, 6-14)

การมองวามวลชนตกเปนเหยอนน เปนผลมาจากแนวคดททรงอทธพลของสำนกแฟรงกเฟรต

(Frankfurt school) โดยเฉพาะแนวคด “อตสาหกรรมวฒนธรรม” (culture industry) ของ

Theodor Adorno and Max Horkheimer (1992, 120-167) ทเสนอวาสนคาทผผลตสงมาขาย

ใหมวลชนนน มาจากตรรกะของการผลตแบบอตสาหกรรมเพอควบคมความตองการของมวลชน

การบรโภคสนคาเหลานจงไมใชวฒนธรรมของมวลชนเอง แตเปนวฒนธรรมทถกกำหนดโดย

ผผลต และแนวคดเรอง “มนษยมตเดยว” (one-dimensional man) ของ Herbert Marcuse

(1964) ทเสนอวากระบวนการผลตซำและการสอสารมวลชนทยกยองวฒนธรรมในรปแบบเดม

ซำๆ ซากๆ ทำใหมนษยไมสามารถแยกแยะไดระหวางความตองการทแทจรงกบจตสำนกทผดพลาด

(false consciousness) จนมสนทรยะไดเพยงมตเดยวในแบบทผผลตยดเยยดมา ดงนน เพอท


จะแสดงใหเหนวาแฟนบอลไทยมสวนรวมในการสรางวฒนธรรมแฟนบอลไทยแลว ประเดนหลก

ของบทความนจะชใหเหนวา วฒนธรรมแฟนบอลไทยไมไดถกสรางขนและควบคมจากฝายผลต/

ฝายจดการแขงขนทงหมด แตเกดขนมาโดยการมสวนรวมของแฟนบอลผานปฏบตการใน

ลกษณะตางๆ ของพวกเขา

แฟนกบปฏบตการในกระบวนการบรโภค

ปรากฏการณททำใหผเขยนเหนวาแฟนบอลมสวนรวมในการเกดขนมาของวฒนธรรม

แฟนนนปรากฏชดเจนขนมาในชวงของการเกบขอมลภาคสนาม ในชวงเรมแรกผเขยนเลอก

ศกษาแฟนบอล 3 สโมสร คอ เมองทองฯ ชลบรฯ และทาเรอฯ ซงเปนสโมสรทมแฟนบอล

จำนวนมากและมลกษณะเฉพาะตวของแตละสโมสรทคอนขางชดเจน เพอจะชใหเหนถงลกษณะ

เฉพาะของวฒนธรรมแฟนในแตละสโมสรทตางกนไป แตระหวางเกบขอมลนน ผเขยนพบวาแม

กระทงสโมสรเดยวกนกเรมทจะมแฟนบอลหลายๆ กลมแตกแขนงแยกยอยออกมา อยางเชน

แฟนเมองทองฯ ทเรมจากแฟนกลม “อลตราเมองทอง” แตตอมากมกลม “N-zone” ปรากฏขนมา

แฟนชลบรฯ ทมแฟนบอลหลายกลมเชน กลม “The Sh@rk Power” และกลม “ฉลามกรง”

หรอแฟนทาเรอฯ ทมกลม “โซนด” ทมลกษณะตางออกไปจากแฟนทาเรอฯ กลมอนๆ ปรากฏ

ขนมา แฟนบอลแตละกลมเหลานลวนแตมลกษณะทแตกตางกนไป (ทงตางสโมสรและกระทง

ในสโมสรเดยวกน) ทงในดานการแสดงออกในสนาม ธรรมเนยมปฏบต เพลงเชยรทใช ความ

สมพนธภายในกลม หรอมมมองทมตอสโมสร การปรากฏขนมาของกลมแฟนตางๆ นเปนเครอง

ชใหเหนวา การเปนแฟนบอลนนไมใชกจกรรมทตายตว แตมความหลากหลายของความเปน

แฟนทไมจำเปนจะตองขนอยกบสโมสรเพยงดานเดยว ซงขนอยกบตวแฟนเองดวย จาก

ปรากฏการณดงกลาวทำใหผเขยนเหนวาความหลากหลายของกลมแฟนน เกดขนมาภายใน

“กระบวนการบรโภค” ในลกษณะเดยวกบท Michel de Certeau เสนอใหพจารณากระบวนการ

บรโภค/ใชงานในฐานะทเปน “การผลตขนทสอง” (secondary production) เพราะวถทผบรโภค

ใชงาน (ways of using) สงตางๆ นนมความเปนไปไดในหลายๆ รปแบบ ไมจำเปนตองตายตว

ไปตามสนคาดงเดมเสมอไป (de Certeau1984, xi-xiii)6

6 มมมองดงกลาวของ de Certeau มาจากการมองปฏบตการตางๆ ของมนษยในรปแบบเดยวกบ

การพจารณาการใชภาษาตามแนวทางแบบวจนกรรม (speech act) ทไมไดมงใหความสำคญกบเฉพาะตวภาษา


การศกษามตตางๆ ในการบรโภคของแฟน (fan) นนเรยกกนกวางๆ วาแฟนศกษา

(fan studies) ซงงานศกษาในลกษณะดงกลาวจำนวนหนงมจดมงหมายทจะลบตราบาป (stigma)

ทแตเดมแฟนมกจะถกมองวาเปนพวกคลงไคล-ไรเหตผล เดมคำวา fan นนมาจากคำวา fanatic

ซงมรากมาจากภาษาลาตนวา fanaticus ซงหมายถงการเปนสวนหนงของวด ผอทศตนใหกบวด

(temple servant) หรอสาวก (devotee) ทำใหคำนถกตความไปในแงลบวาเปนผทถกชกจงไป

โดยพธกรรมอนเกยวกบความมวเมาลมหลงและความศรทธาอยางบาคลง และเมอมนออกมา

จากความหมายทางศาสนามนกยงถกตความในแงลบอยางเชนทใชในการอธบายความคดทางการ

เมองในบางแบบวาเปนความงมงายทผดพลาด หรอกระทงเปนการถกลอลวงจากปศาจราย คำวา

fan ถกนำมาใชครงแรกในชวงปลายศตวรรษท 19 จากนกขาวทกลาวถงกลมผคลงไคลในทมกฬา

ตางๆ โดยเฉพาะเบสบอลอาชพ ในชวงทมความเปลยนแปลงจากแฟนทเคยเปนเปนผทมสวนรวม

และมอทธพลกบสโมสรไดกลายมาเปนเพยงแคผชมทถกมองวาไมมสวนรวม (Jenkins 1992, 12)

รากของความหมายเหลานเปนเหตประการหนงททำใหแฟนถกมองในแงลบวาเปนผคลงไคลเกน

กวาเหต ไรเหตผล ไมอาจควบคมตนเองได ความพยายามของผศกษาแฟนโดยมากแลวจงพยายาม

ทจะลบตราบาปเหลานน โดยแสดงแงมมอนๆ ของแฟนทมมากกวาการหลงไหลคลงไคล

Cornel Sandvoss (2005, 2-3) เสนอวาแฟนเปนเครองสองสะทอนการบรโภคและ

วฒนธรรมสมยนยม (popular culture) ลกษณะประการหนงของแฟนทสำคญ คอมตของการ

เปนผบรโภค ในการศกษามตทางการบรโภคของแฟนนน ขอถกเถยงทสำคญประเดนหนงคอ

แฟนเปนผบรโภคทเฉอยชาและถกควบคมโดยผผลต (passive consumer) หรอเปนผบรโภคท

ตนตว (active consumer) ดงทกลาวไปแลววาสำนกแฟรงกเฟรตมอทธพลอยางสงในการเสนอ

ใหสนใจศกษาบทบาทของผผลตในการควบคมกลไกการบรโภค ซงทำใหบทบาทของผบรโภคถก

มองขามไปและโดนมองวาเปนฝายถกกระทำอยเสมอ ภาพดานลบของผบรโภคดงกลาวทำให

(langue) แตใหความสาคญกบการใชภาษา (parole) ดวย หรอหมายถงวาการใชภาษาของมนษยนนไมไดเกด

มาจากการสรางรปประโยคโดยอาศยเฉพาะศพทกบไวยากรณเทานน แตการใชภาษานนขนอยกบบรบทของมน

ดวย ซง de Certeau กไดปรบมาใชวเคราะหปฏบตการของมนษยไววา ภายใต “ยทธศาสตร” (strategy) อน

หมายถงสถานะตงตนของผคนในโครงขายความสมพนธนน มนษยไมไดปฏบตตามสถานะนนๆ ไปเสยทงหมด

แตมนษยมการใช “กลอบาย” (tactic) ในการปฏบตจรงทแปรผนตามสถานการณทเปลยนไป


แนวคดแฟนศกษากลมหนงพยายามชวาการมองในลกษณะนเปนการสรางตราบาปทเกนจรง7

เปาหมายประการหนงของแฟนศกษาจงอยทการยอนกลบไปวพากษงานศกษาของสำนกคด

แฟรงกเฟรต (Hill 2002, 31-32)

กรอบแนวคดในลกษณะดงกลาวปรากฏชดในงาน Textual Poachers: Television

Fans & Participatory Culture ของ Henry Jenkins (1992) ซงพฒนามาจากการศกษามนษย

ในฐานะผปฏบตการตามแนวคดของ de Certeau (1984, 165-176) เรอง “การฉกฉวย”

(poaching) แนวคดนเสนอใหมองความสมพนธเชงอำนาจระหวางผเขยน-ผอาน ทอำนาจของ

ผเขยนไมสามารถควบคมลกษณะและความหมายในการอานของผอานไดทงหมด แตการตความ

และการทำความเขาใจตอตวบทนนไดใหอำนาจสวนหนงแกผอานมาดวย ซง Jenkins พฒนาตอ

ไปอกวา การมองในลกษณะนของ de Certeau ยงไมเพยงพอตอการศกษาแฟนผรบสอ เพราะ

อำนาจในการตความของผอานและอำนาจของผเขยนนน เปนอำนาจในคนละแบบกน และท

สำคญการตความของผอานไมไดสงผลอะไรไปยงตวบทหรอมปฏบตการทางสงคมอะไรอยาง

ชดเจน แตในการศกษาแฟนผรบสอนน เขาเสนอวาใหมองในลกษณะเดยวกนกบความสมพนธ

ระหวางชาวนา (peasant) กบเจาทดน ซงชาวนามเครองมอตอรองสำคญตอเจาทดนคอการรวม

กลมทำใหมอำนาจตอรองมากขนกวาแคการตความ ในแงนแลว มมมองของ Jenkins ในงานนก

คอ การมองถงศกยภาพในการตความของแฟนทมตอตวบท (อนมาจากแนวคดของ de Certeau)

และศกยภาพของแฟนในการรวมกลมกนเปน “ชมชนแฟน” (fan community) ทมอำนาจตอรอง

กบผผลต

ไมเพยงแตเสนอวาแฟนมการตความหรอรวมตวกนเปนชมชนเทานน ในลำดบตอมา

Jenkins (1992) เสนออกมตหนงของแฟนนอกจากการเปนผบรโภค คอการแสดงบทบาทใน

การผลต เขายกตวอยางบทบาทการผลตของแฟนซรยโทรทศน ตงแตการทำ แฟนซน

(fanzine)8 แฟนฟค (fanfic หรอ fan fiction)9 แฟนมวสควดโอ (fan music video) ไปจนถง

7 เชนงานของ Henry Jenkins (1992) และ Sandvoss (2005)

8 แฟนซน คอนตยสารททำขนมาโดยกลมแฟนเอง เนอหาจะเปนเรองเกยวกบสงทพวกเขาชนชอบ

โดยในยคกอนอนเทอรเนตนน แฟนซนเปนหนงในชองทางการสอสารระหวางแฟนทสำคญ

9 แฟนฟค คองานเขยนของแฟน โดยจะเปนการนำเคาโครงเรองเดมทพวกเขาเปนแฟนนนมา

ดดแปลง ตอเตมหรอเนนจดสนใจใหม และเผยแพรกนในกลมแฟน


การรวมตวเรยกรองไมใหตดซรยจบกลางคน ผลผลตของแฟนโดยเฉพาะแฟนฟคนเปนการพลก

บทบาทของแฟนจากผอานไปแสดงบทบาทของผเขยน และในอกแงหนงคอจากผบรโภคไปเปน

ผผลต การผลตนเกดมาไดโดยชมชนแฟนมสวนสำคญ ทงการแบงปนความร ทรพยากร และ

การเปนผรองรบผลผลตเหลาน ดวยการแจกจายหรอขายในราคาทไมคดกำไรใหกนในชมชนแฟน

ซงรายไดทกลบมานนกจะเปนทนในการผลตครงตอๆ ไป ในแงนแลวการรวมตวกนเปนชมชน

แฟนจงเปน “ทน” ใหกบการผลตไดดวย กลาวโดยสรปแลวแนวคดของ Jenkins คอการมองวา

แฟนไมไดมบทบาทเพยงแคผรบสารหรอผบรโภคเทานน แตในอกดานหนงนนแฟนเปน textual

poacher ซงหมายถงผทฉกฉวยการนยามความหมายของตวบท (สงทพวกเขาเปนแฟน) ตความ

มนเสยใหม และสรางผลผลตทเปลยนแปลงความหมายของตวบทนน

ทงหมดทกลาวมานเปนสวนหนงในกระบวนการบรโภคของแฟน ทชใหเหนวา “การ

บรโภคสนคาดงเดม10 นนไมใชจดสนสด แตเปนจดเรมตนในกระบวนการบรโภค” และการใสใจ

พจารณากระบวนการบรโภคนสามารถทจะทำใหเหนบทบาทอนๆ ของแฟนนอกจากการเปน

ผบรโภคเพยงอยางเดยว รวมไปถงรปแบบการบรโภคใหมๆ นอกจากตวสนคาดงเดมได

ทงในและนอกสนาม: ความเปนชมชนของแฟนบอลไทย

“เราไมไดเปน The Sh@rk Power แคในสนาม เราเปนนอกสนามดวย

มนทำใหเรามกจกรรมรวมกน มเจอกนตลอดเปนครอบครวเดยวกน”

สมาชกคนหนงของกลม The Sh@rk Power

เมอพจารณากระบวนการบรโภคของแฟนบอลแลว ผเขยนพบวาพวกเขาไมไดเพยง

รวมตวกนเพอชมการแขงขนเทานน แตพวกเขายงมกจกรรมจำนวนมากททำในนามของแฟนบอล

ทงกจกรรมในวนแขงขนทเกดขนรอบๆ สนามในชวงกอนและหลงการแขงขน กจกรรมนอกวน

10 “สนคาดงเดม” ในทนหมายถงสนคาทผผลตในระบบอตสาหกรรมผลตมาสงจำหนายใหกบผ

บรโภค ซงไมนบรวมผลผลตของแฟนทนำสนคาดงเดมเหลานไปดดแปลง เชนในกรณของการตนญปน (manga)

นน การตนทบรษทตนสงกดผลตและจดจำหนายทางนตยสารการตนรายสปดาห ฉบบรวมเลมหรอชองทางอนๆ

จะเปนสนคาดงเดม สวนทแฟนนำมาดดแปลงอยางเชน dojinshi (การตนจากนกเขยนสมครเลน) ทนำเนอเรอง

ดงเดมมาดดแปลง หรอ scanlation ทแฟนนำการตนมาสแกนเปนขอมลดจตอล แปลเปนภาษาอนแลวเผยแพร

ทางอนเทอรเนตจะนบเปนผลผลตของแฟนซงไมใชสนคาดงเดม


แขงขนทเกดขนในชวตประจำวน รวมถงกจกรรมในโลกออนไลน กจกรรมเหลานมทงทเกยวของ

กบฟตบอลและไมเกยวกบฟตบอลเลย แฟนบอลบางคนบอกกบผเขยนวาเขาไมไดเปนแฟนบอล

เฉพาะในสนาม แตนอกสนามเขากเปนแฟนบอลดวย บางคนบอกกบผเขยนวาเขามกจกรรมรวม

กบแฟนบอลทงเจดวนตอสปดาห หลายครงทผเขยนพบวาการแขงขนในสนามทควรจะเปน “สนคา”

ทพวกเขา “บรโภค” กลบถกใหความสำคญนอยกวากจกรรมทพวกเขา “ผลต” ขนมาเพอทำรวม

กนเสยดวยซำ

ดงทกลาวไปแลววาแฟนบอลของแตละสโมสรนนไมไดมกลมเดยว ปฏบตการทสำคญ

ในกระบวนการบรโภคของแฟนบอลไทยคอการรวมตวกนเปน “แฟนคลบ/กลมแฟน” โดยแฟนบอล

แตละกลมจะมการรวมตวเปนกลมกอนอยางชดเจน แตละกลมจะมสถานทนดหมายประจำ ม

ชองทางการตดตอสอสาร มสญลกษณในการแสดงออก (เชนเสอ เพลงเชยร หรอธง) และ

ธรรมเนยมปฏบตของแตละกลมทตางๆ กนไป รวมถงมการทำกจกรรมรวมกนเปนประจำทงใน

วนทมการแขงขนและนอกวนแขงขน ยงเมอพจารณาความแตกตางของกลมแฟนแตละกลมใน

สโมสรเดยวกนจะยงเหนไดอยางชดเจนวาการเปนแฟนบอลนนไมไดขนอยกบสโมสรเพยงดานเดยว

แตผกอยกบการเปนกลมแฟนดวย แฟนบอลกลมหลกๆ ของเมองทองฯ มอยสองกลมคอ “อลตรา

เมองทอง” และ “N-zone” โดยกลมอลตราเมองทองจะประกอบไปดวยทงเพศหญงและชาย

หลากหลายชวงอาย มการแสดงออกทเปนระบบระเบยบ เนนการรองเพลงเชยรตลอดการแขงขน

อยางทพวกเขาเรยกตวเองวาเปน “อารยชนคนเมองทอง” ซงตางไปจากกลม N-zone ทสมาชก

สวนใหญเปนเพศชาย มการสงเสยงรบกวนฝายตรงขามควบคไปกบการรองเพลงเชยรและม

ลกษณะทดดดนมากกวา สวนสโมสรชลบรฯ มกลมแฟนหลกๆ สองกลมคอ “The Sh@rk Power”

และ “ฉลามกรง” โดยสมาชกของกลม The Sh@rk Power สวนมากจะเปนคนทอาศยอยใน

จงหวดชลบร สวนสมาชกของฉลามกรงจะมาจากจงหวดอนๆ โดยเฉพาะกรงเทพฯ และปรมณฑล

ขณะทสโมสรทาเรอฯ นนแฟนบอลโดยทวไปจะมลกษณะการแสดงออกทดดนจนมกจะถกกลาว

ถงในแงของความรนแรง ขณะทแฟนทาเรอฯ กลม “โซนด” จะมการแสดงออกทไมดดนมากนก

แตจะเนนการรองเพลงเชยรเปนหลกเสยมากกวา ความแตกตางระหวางแฟนแตละกลมในสโมสร

เดยวกนเหลานแสดงใหเหนถงการกอตวขนมาของ “ชมชนแฟน” ทเปนไปตามลกษณะของ

แฟนบอลเองมากกวาจะขนอยกบสโมสรเพยงดานเดยว

จากลกษณะดงกลาว ผเขยนเสนอใหพจารณากลมแฟนกลมตางๆ ในฐานะทเปนชมชน

แฟน ชมชน (community) เปนแนวคดหนงทผานการถกเถยงและเปลยนแปลงมมมองมาโดย

ตลอด นบตงแตชวงตนครสตศตวรรษท 19 ซงมองชมชนในฐานะหนวยแหงการศกษาซงขนอย

กบพนททางกายภาพเปนหลก จนกลางทศวรรษ 1980 ผลของกระแสการหนมาสนใจและ


ตความวฒนธรรมในความหมายใหม (cultural turn) ทำใหมโนทศนชมชนไมถกยดอยกบพนท

ทางกายภาพ แตใหความสำคญในแงของระบบความสมพนธและการประกอบสรางอตลกษณ

เปนหลก โดยเฉพาะ Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of

Nationalism งานศกษาชนสำคญของ Benedict Anderson (1983) ทมองความเปนชาตในฐานะท

เปนชมชนซงเกดขนมาผานการมจนตนาการรวมกนของผคน พนททางกายภาพจงไมไดเปน

ประเดนสำคญในการศกษาชมชนอกตอไป เกดการศกษาชมชนตางๆ ทไมขนอยกบพนททาง

กายภาพจำนวนมาก โดยเฉพาะชมชนของกลมคนทมความสนใจรวมกนอยางเชนศาสนา วถชวต

ในรปแบบตางๆ หรอกระทงกลมชาตพนธทไมไดอยรวมกนในพนททางกายภาพ จากความ

เปลยนแปลงของมมมองทมตอการศกษาชมชนดงทกลาวมา Gerard Delanty เสนอใหทำความ

เขาใจชมชนตางๆ ในสงคมรวมสมยในฐานะระบบของการสอสารปลายเปด (open-ended system

of communication) ททำใหเกดความเปนพวกเดยวกน (belonging) ขนมา (Delanty 2010,

x-xv, 151-152) ดวยมมมองดงกลาว ในสวนนจะพจารณาวาความเปนพวกเดยวกนของชมชน

แฟนบอลไทยแตละกลมนนเกดขนมาผานกจกรรมตางๆ ทพวกเขามรวมกน

กจกรรมในวนแขงขน: พนทกอกำเนดชมชนแฟน

กจกรรมทแฟนบอลไทยทำรวมกนในวนแขงขนนนไมใชแคการเขาชมในสนาม แตพวก

เขามกจกรรมนอกสนามททำรวมกนเปนจำนวนมาก ซงกจกรรมตางๆ ในวนแขงขนนเปนเสมอน

จดเรมตนในการเกดขนมาของชมชนแฟน

โดยทวไปแลวการแขงขนฟตบอลระบบลกจะมการแขงขน 2 แบบคอนดเหยาซงแขงท

สนามประจำของแตละสโมสร และนดเยอนซงเปนการเดนทางไปแขงขนทสนามของฝายตรงขาม

โดยเฉลยแลวในชวงฤดกาลแขงขนปกตจะมนดเหยาประมาณ 2 ครงและนดเยอนอกประมาณ

2 ครงตอเดอน สวนมากจะเปนวนเสารหรออาทตย อยางทมวลอธบายถงความรสกของแฟนบอล

ซงเฝารอใหวนแขงขนมาถงวา “When Saturday comes”

ดวยเหตผลเรองการเดนทางทำใหแฟนบอลสวนใหญเลอกชมการแขงขนนดเหยาเปนหลก

การแขงขนนดเหยาจงเปนกจกรรมหลกทแฟนบอลทำรวมกนในวนแขงขนมากทสดตามความหมาย

ของนดเหยาในภาษาองกฤษทใชคำวา home ซงหมายถงบาน

แมวาการแขงขนฟตบอลแตละครงกนเวลาตงแตเรมจนจบประมาณ 2 ชวโมง แต

สำหรบแฟนบอลสวนใหญแลวพวกเขาใชเวลาในการทำกจกรรมในฐานะแฟนบอลมากกวานน

แฟนบอลจะมาทสนามกอนเรมการแขงขนประมาณ 1-2 ชวโมงหรอบางคนอาจมากกวา บรเวณ

รอบๆ สนามฟตบอลทกแหงจะมรานคาทงทเปนแผงลอยหรอรานถาวรตงอยจำนวนมาก


ขายอาหารรวมถงเครองดมทงทมและไมมแอลกอฮอล ทำใหพนทรอบๆ สนามถกใชเปนทพบปะ

ของแฟนบอล บางสนามมโตะ-เกาอใหนง บางสนามกจะใชการนงกบพนหรอปเสอ แฟนบอล

แตละกลมจะมาทสนามกอนเรมการแขงขนเพอรวมสงสรรคดมกน รวมถงตระเตรยมอปกรณ

สำหรบใชประกอบการเชยรในสนาม เนองจากพวกเขาตองมาทสนามเหยาอยางเปนกจวตร

แฟนบอลแตละกลมจงจะมทประจำเปนของตนเอง

ปจจบนสนามเหยาของเมองทองฯ ใชชอวา “เอสซจ สเตเดยม” ตงอยในบรเวณ

เมองทองธาน จ.นนทบร แฟนเมองทองฯ จะมาทสนามกอนการแขงขนหลายชวโมง นอกจาก

การรวมตวกนเปนกลมยอยๆ ทกระจายอยรอบสนามแลว พวกเขาจะมแหลงรวมตวหลกๆ อย

2 จด ทรานขายอาหารบรเวณหวมมระหวางอฒจรรยฝง W และ S เปนทรวมตวของกลม

“อลตราเมองทอง” และทลานโลงใตอาคารธนเดอรโดมขางๆ สนามบรเวณหวมมระหวางอฒจนทร

ฝง E และ N เปนแหลงรวมตวของกลม “N Zone”

ทสนามชลบร สเตเดยม ในสวนหลวง ร.9 จ.ชลบร แฟนชลบรฯ จะกระจายตวอยตาม

จดตางๆ รอบสนาม ทงในบรเวณของสวนหลวง ร.9 ทมสนามหญาและมมทนงคอนขางจะ

กวางขวางและรมถนนดานนอกสนาม ทเรยงรายไปดวยรานคาแผงลอยจำนวนมาก อาทตย

แฟนชลบรฯ คนหนงจะมาทสนามกอนการแขงขนประมาณ 1-2 ชวโมงเสมอ อาทตยกบเพอนม

รานคาประจำอยรานหนง แตรานคาแผงลอยเหลานอาจมทตงไมแนนอน ขนอยกบวาแตละวนนน

รานไหนมาตงรานกอน-หลง ทประจำของเขาจงจะยายไปตามทตงของราน รานคาสวนใหญจะตง

รานอยางงายๆ มโตะหนงตวสำหรบวางขายขนมขบเคยวและถงนำแขงสำหรบแชเครองดม ท

หลงรานจะมเสอปไวสำหรบใหลกคาประจำนง อาทตยกบเพอนจะรกนวาตองมาพบกนทเสอหลง

รานคานกอนการแขงขนประมาณ 1-2 ชวโมง พวกเขาจะดมเบยรหรอเครองดมอนๆ รวมกน

กอนการแขงขน และจะเวยนกบมาพบกนอกในชวงพกครง หลงจบการแขงขนพวกเขามกจะมา

นงดมทรานนสกพกแลวไปสงสรรคทอนตอหรอไมกแยกยายกนกลบ

สวนสนามเหยาของทาเรอฯ ชอวาแพทสเตเดยม ตงอยทบรเวณทาเรอคลองเตย สนาม

แหงนอยบนพนทของการทาเรอแหงประเทศไทย ซงไมไดมเพยงแคสนามฟตบอลเทานนแต

ประกอบไปดวยทงสนามกฬาชนดอนๆ เชนสนามเปตอง เทนนส รวมไปถงอาคารจดเลยงของ

การทาเรอแหงประเทศไทย ทำใหโดยรอบสนามมพนทวางอยเปนจำนวนมาก บรเวณทางเดนใต

อฒจนทรโซน C จะมรานคาแผงลอยเรยงอยตลอดทาง แฟนทาเรอฯ สวนใหญจะรวมตวกนอย

ทหวมมระหวางอฒจนทรโซน B และ C พนทบรเวณนนสวนหนงเปนสนามเปตอง มโตะ-เกาอ

หลายชดอยรอบๆ เยองเขาไปทางดานในจะมสนามหญา แฟนแตละกลมจะมทประจำอยทโตะตวใด


ตวหนง อกสวนจะปเสอประจำอยทสนามหญา พวกเขาจะมาทสนามตงแตกอนการแขงขนประมาณ

2-3 ชวโมงและหลงจบการแขงขนกยงมแฟนบอลจำนวนมากอยตอทรอบๆ สนามอกประมาณ

1-2 ชวโมง

อกกจกรรมหนงในการชมการแขงขนคอการไปชมการแขงขนในนดเยอน การไปนดเยอน

นเปรยบเหมอนการเปลยนบรรยากาศในการตดตามอยางหนง แฟนบอลจะมการเตรยมตวลวงหนา

กอนเปนเวลานาน โดยปกตแลวจะมแฟนบอลไปชมการแขงขนนดเยอนประมาณ 10-20% ของ

แฟนทมาชมในนดเหยา การเดนทางไปนดเยอนจะมอยสองรปแบบหลกๆ คอเดนทางไปกบรถ

บรการของสโมสรและเดนทางไปรวมกนโดยกลมแฟนบอลเอง ปกตแลวในการแขงขนนดเยอนนน

แตละสโมสรจะมรถบรการทเรยกวา “ทรปสโมสร” สวนใหญจะเปนการเดนทางโดยรถบส โดย

มากแลวจะมการเกบคาบรการในระดบทตำกวาการเดนทางดวยตวเอง บางสโมสรจะมการ

“ชวยเหลอ” คาเดนทางบางสวน โดยรวมแลวการเดนทางดวยทรปสโมสรจะเปนการประหยดคา

ใชจายมากกวาเดนทางดวยตนเอง แฟนบอลสวนใหญทเดนทางไปนดเยอนจะไปกบรถของ

สโมสรเพราะเสยคาเดนทางนอยกวา สะดวกกวาในการไปชมการแขงขน และมโอกาสไดพบกบ

แฟนบอลคนอนๆ มากกวา แตอาจจะไมเปนอสระในการทำกจกรรมอนเทากบการเดนทางไปเอง

ระหวางเกบขอมลภาคสนามผเขยนไดเดนทางไปชมการแขงขนนดเยอนกบแฟนบอล

หลายกลม ทงในลกษณะของทรปสโมสรและการเดนทางกนเอง ความพเศษของการเดนทางไป

ชมนดเยอนคอทำใหแฟนบอลไดมโอกาสทองเทยวและใชเวลาจำนวนมากรวมกนระหวางเดนทาง

การเดนทางไปนดเยอนบางครงกนเวลามากถง 2-3 วน แฟนบอลจะแวะทองเทยวระหวางทาง

โดยเฉพาะทจงหวดปลายทาง รวมถงอาจมการคางคน เมอเปรยบเทยบกนแลวนดเหยาเปน

เสมอนกจวตรทแฟนบอลสวนมากจะไดมาทำกจกรรมกนทสนามทก 2 สปดาห สวนนดเยอนนนจะ

จำกดกลมเขามา และชวยกระชบความสมพนธไดมากขนผานการทองเทยวและเวลายาวนานท

เดนทางรวมกน

แมวาแกนกลางของกจกรรมจะอยทชมการแขงขนฟตบอล แตเอาเขาจรงแลวพนท

ในการสานสมพนธระหวางแฟนบอลนนไมไดอยทบนอฒจนทร บนอฒจนทรนนพวกเขาแทบจะ

ไมไดพดคยกน กจกรรมททำจะไปตกอยกบการรองเพลงเชยรและลนไปกบการแขงขนเสยเปนหลก

กจกรรมตางๆ นอกสนาม เชน การสงสรรคกอนและหลงการแขงขน รวมถงการเดนทางรวมกน

เปนพนทสอสารทสำคญททำใหเกดความเปนชมชนแฟนขน แมไมสามารถปฏเสธไดวาความเปน

ชมชนแฟนเรมตนมาจากความสนใจในการแขงขนฟตบอล แตพนทสำคญซงกอใหเกดชมชน

แฟนไดนนกคอกจกรรมตางๆ ทแฟนบอลทำรวมกน ซงกไมใชแคในวนแขงขน แตยงรวมไปถง

กจกรรมนอกวนแขงขนและกจกรรมในโลกออนไลนดวย


กจกรรมนอกวนแขงขน: การเปนแฟนบอลในชวตประจำวน

“วนอาทตยเชยรบอล วนเสารเตะบอลแฟนคลบ ศกรตแบดฯ พฤหสฯ แทงสนกฯ

วนพธวนเกดใครซกคนกไปกนเหลา วนองคารมบอลนดเยอน ถาไปไมไดกมาดดวยกน

วนจนทรหาเรองกนเหลา มนมกจกรรมททำดวยกนทกวน”

CRAZY_MAN ภารโรงเอ ณ เมองทอง

แฟนบอลแตละกลมไมไดมกจกรรมรวมกนเฉพาะในวนทมการแขงขนเทานน นอกวน

แขงขนพวกเขายงมการพบปะและทำกจกรรมรวมกนเสมอ กจกรรมตางๆ เหลานชวยตอกยำ

อตลกษณความเปนแฟนบอลทพวกเขามรวมกนและขยายขอบเขตของชมชนแฟนเขาไปในชวต

ประจำวน โดยกจกรรมทพวกเขาทำนนมทงทเกยวของกบฟตบอล หรอกระทงทไมเกยวของใดๆ

เลยนอกเสยจากทำรวมกนในนามแฟนบอล

กจกรรมทเกยวของกบสโมสรฟตบอลมากทสดคอกจกรรมเพอพฒนาการเชยร การผลต

และบำรงรกษาอปกรณเชยร ซงจะมการนดหมายกนตามแตชวงเวลา แฟนบอลหลายๆ กลมจะ

มการรวมตวกนเพอทำอปกรณเชยร เชน ธงหรอปายผา ธงหรอปายผาทเหนอยบนอฒจนทรนน

โดยมากแลวไมใชเครองประดบของสโมสร แตเปนเครองมอในการแสดงออกของแฟนบอลทมา

จากการรวมตวกนทำขนมาเองเสยเปนสวนใหญ หลายๆ ครงทพวกเขาทำอปกรณงายๆ อยาง

ปายกระดาษหรอปายผากนทหนาสนาม แตถาเปนอปกรณทตองอาศยเวลาและความประณต

มากกวาแลว แฟนบอลมกจะใชเวลานอกวนแขงขนนดหมายกนมาทำ สถานทโดยมากมกจะเปน

ทบานของคนใดคนหนงในกรณทไมมคนเยอะมาก และทบรเวณสนามของสโมสรในกรณทเปน

งานใหญและมคนมาจำนวนมาก การดแลรกษาอปกรณตางๆ กเปนกจกรรมทพวกเขาทำกนเปน

ประจำ กลอง ธง ปายผา เสอยกษหรอธงยกษ อปกรณเหลานตองการการดแลอยางสมำเสมอ

เชน ธงยกษหรอเสอยกษซงเปนอปกรณประกอบการเชยรทแฟนหลายๆ สโมสรมการทำไวเพอ

ใชในโอกาสตางๆ ธงพวกนจะมขนาดใหญมาก ใชกางบนอฒจนทรไวเหนอหวของแฟนบอล และ

พวกเขาจะคอยๆ สงกนไปทวสนาม ธงนเมอใชงานไปจะมรอยเปอนและกลนเหมน ขนาดทใหญ

ของธงทำใหแฟนบอลคนใดคนหนงไมสามารถทำความสะอาดดวยตวเองได พวกเขาจงนดหมาย

มาทำความสะอาดกนเปนระยะ นอกจากนแลวยงมการซอมรองเพลงเชยรหรอกระทงการบนทก

วดโอตวอยางเพลงเชยรเพอเผยแพรใหแฟนบอลคนอนๆ ไดฝกซอมรอง ซงมกจะทำกนเปน

ประจำในชวงกอนเรมหรอชวงพกครงฤดกาล

แฟนบอลบางกลมเชนแฟนทาเรอฯ จะนยมนดหมายมาชมการฝกซอมของนกฟตบอล

ซงจะมทกๆ เยนทสนามแขงขนของสโมสร สวนกจกรรมสำคญอกประการหนงคอการเลน


ฟตบอลรวมกน แฟนบอลทกกลมจะมการรวมทมฟตบอลของตนเองขนมา มการนดหมายเลน

ฟตบอลรวมกนทสนามฟตบอลใหเชาในชวงหลงเวลางานของแตละวน บางกลมเชนอลตรา

เมองทองมทมฟตบอลหลายทม จดแขงขนกนเองเปนประจำทกๆ ป และบางครงจะมการเลน

ฟตบอลเชอมสมพนธระหวางแฟนบอลตางสโมสร

ไมเฉพาะกจกรรมทเกยวของกบฟตบอลเทานน กจกรรมทไมเกยวของกบฟตบอลเลยก

มจำนวนมากไมแพกน แฟนเกอบทกกลมจะมการจดกจกรรมคางแรมในลกษณะ “คาย” เปน

ประจำปละ 1-2 ครง โดยมกจะเปนการเรยไรเงนและรบบรจาคสงของจากสมาชกและรวมกนนำ

ไปมอบใหโรงเรยนหรอสถานพยาบาลตางๆ ไมเพยงเทานนยงมการทำกจกรรมอนๆ รวมกนของ

แฟนบอลกลมตางๆ ตามความสนใจของตนเอง อยางเชนกลมอลตราเมองทองทจะมการตง

ชมรมยอยภายในกลมแยกยอยไปตามความสนใจ เชนชมรมแบดมนตน สนกเกอร กอลฟ หรอ

กระทงชมรมคนรกพระเครอง ซงสมาชกของชมรมตางๆ กจะใชเวลาหลงเลกงานในแตละวนมาทำ

กจกรรมรวมกน และนอกจากกจกรรมตางๆ ทกลาวมาแลว กจกรรมหนงซงอาจเรยกไดวา

แทรกตวอยในแทบจะทกๆ กจกรรมทแฟนบอลทำรวมกนกคอการดม ผเขยนเคยถามแฟนบอล

คนหนงวา “อะไรทำใหแฟนบอลสนทกนมากทสด” ยงไมทนจะจบคำถามด เขาตอบสวนกลบมา

อยางรวดเรววา “เหลาครบ”

กจกรรมออนไลน: แฟนซนยคดจตอล11

สำหรบแฟนบอลไทยแลววธการสอสารทพวกเขาใชมากทสดคออนเทอรเนต ทงในแง

ของการรบขาวสารและการตดตอสอสารระหวางกน นบตงแตในชวงกอนหนาทฟตบอลสโมสรไทย

จะไดรบความนยมอยางทกวนน ขณะนนยงมแฟนบอลไทยอยนอยมาก ทำใหไมมการรายงาน

ผลการแขงขนทางสออนๆ มากนก ขาวสารตางๆ เกยวกบฟตบอลไทยจะเปนการสอสารกนเอง

ระหวางแฟนบอล ในชวงนนแฟนบอลยคบกเบกจะใชกระดานสนทนา (web forum หรอ

webboard) เปนชองทางสอสารระหวางกน แฟนบอลไทยสวนใหญจะรวมตวกนท “กระดาน

11 กจกรรมออนไลนนบไดวามสวนสำคญอยางมากสำหรบวฒนธรรมแฟนบอลไทย ดประเดนนอยาง

ละเอยดไดท “บทบาทของอนเทอรเนตในวฒนธรรมแฟน: กรณศกษาการเตบโตของวฒนธรรมแฟนบอลไทย”

(อาจนต ทองอยคง 2556, 173-198)


สนทนากลาง” สำหรบแฟนบอลไทยโดยรวมอยางเชน เวบไซต “เชยรไทย” ท www.cheerthai.

com “ไทยแลนดสส” ท www.thailandsusu.com หรอหองยอยฟตบอลไทยของเวบไซตพนทป

หองศภชลาศยท www.pantip.com/forum/supachalasai ปจจบนเมอฟตบอลไทยไดรบความ

นยมและอนเทอรเนตความเรวสงสามารถเขาถงไดงายขน การใชอนเทอรเนต โดยเฉพาะกระดาน

สนทนาและเวบไซตเครอขายสงคมตางๆ จงเปนชองทางสอสารหลกของแฟนบอลไทย

ปจจบนแฟนบอลแทบทกกลมจะมกระดานสนทนาเปนของตวเอง ทงทเปนสวนหนงของ

เวบไซตอยางเปนทางการของสโมสรและทแฟนบอลสรางกนเอง หรออยางนอยทสดกลมแฟนบอลท

ไมมกระดานสนทนากจะมกลม (group) ในเวบไซตเฟซบก (www.facebook.com) พวกเขาจะ

ใชพนทออนไลนนในการสอสาร นดหมาย สรางความสนทสนม และแลกเปลยนความคดเหนใน

ประเดนตางๆ (ซงอาจเกยวหรอไมเกยวกบฟตบอลกได) ในกระดานสนทนาของแฟนบอลนจะ

เปนแหลงขาวสารทสำคญ โดยเฉพาะขาวเลกๆ นอยๆ ทสอมวลชนทวไปอาจไมสนใจรายงาน

เชน ขาวทเปนเรองเฉพาะเจาะจงมากๆ ขาว “วงใน” หรอกระทงเรองซบซบในกลมแฟน ขาวสาร

เลกๆ นอยๆ เหลานไมไดเปนแคการพดคยกนในโลกออนไลนเทานนแตมสวนสำคญในบทสนทนา

ระหวางแฟนบอลดวยกนในวนทมการแขงขนดวย เรยกไดวาการรขาวสารหรอเรองซบซบเลกนอย

เหลานกนบเปนปจจยหนงในการมสวนรวมในชมชนแฟนบอลเชนกน

คณสมบตทสำคญประการหนงของอนเทอรเนตคอการลดขอจำกดเรองเวลาและสถานท

งานศกษาแฟนในยคทอนเทอรเนตยงไมแพรหลายเสนอวาชมชนแฟนเปนชมชนทางเลอกแบบหนง

ซงเปน “โลกเฉพาะวนหยด” (weekend-only world) ทแฟนใชสำหรบหลกหนออกมาจากโลก

ของการทำงานทจำเจ (Jenkins 1992, 280-281) แตสำหรบแฟนบอลไทยทเกดขนมาในยค

อนเทอรเนตแลว พวกเขาไมจำเปนตองมกจกรรมรวมกนในเชงกายภาพแตสามารถทจะม

กจกรรมรวมกนในชมชนแฟนออนไลนอยางเชนการแลกเปลยนความเหนผานกระดานสนทนาได

พวกเขาสามารถทจะมสวนรวมในชมชนแฟนไดแทบจะทกททกเวลาแมกระทงในเวลางาน ดงนน

แลวอนเทอรเนตจงทำหนาทสรางความตอเนองของความเปนแฟนใหคงอยแทบจะตลอดเวลา

เพราะมนชวยลดขอจำกดเรองเวลาและสถานท ทำใหการเปนแฟนบอลไมถกจำกดเปนกจกรรม

เฉพาะในเวลาวางเทานน หากกจกรรมในวนแขงขนคอกจวตรซงแฟนบอลจะไดพบปะกนทกวนเสาร

กจกรรมนอกวนแขงขนคอการขยายตวของชมชนแฟนลงไปในชวตประจำวนของแฟนบอลใน

ระดบ 7 วนตอสปดาห กจกรรมออนไลนกเปนการเตมลงไปในชองวางของเวลาเหลานน ทำให

แฟนบอลสามารถมสวนรวมในชมชนแฟนไดในทกๆ เวลา เพยงแคเปดอปกรณสอสาร


ปกตแลววฒนธรรมแฟนโดยทวไปในยคกอนอนเทอรเนตจะมฐานสำคญอยทการตดตอ

สอสารระหวางกนผานจดหมายเวยน (mailing list) และแฟนซน แตสำหรบวฒนธรรมแฟนบอล

ไทยทกอตวขนมาในชวงทอนเทอรเนตแพรหลายและสามารถเขาถงไดไมยากทำใหแฟนซนในรป

แบบหนงสอเลมไมมททางของตวเองในวฒนธรรมแฟนบอลไทยมากนก เพราะอนเทอรเนตท

เปนการสอสารสองทาง มขอไดเปรยบทสามารถสอสารไดอยางรวดเรว สามารถผลตซำดวยคา

ใชจายทนอยกวา รวมไปถงความยดหยนของการรบ-สงขอมลทมรปแบบหลากหลาย (เชน เสยง

ภาพ หรอภาพเคลอนไหว) ไดเขามาทำหนาทแทนแฟนซนและเหนอกวาในเชงศกยภาพการ

สอสาร หรออาจเรยกไดวาอนเทอรเนตโดยเฉพาะกระดานสนทนาคอแฟนซนในยคดจตอล ซงม

บทบาทสำคญในการเกดขนมาของชมชนแฟนอยางทแฟนซนเคยเปนมากอน

กจกรรมทงในและนอกสนามรวมสรางชมชนแฟน

กจกรรมทแฟนบอลไทยมรวมกนนนไมไดจำกดอยเฉพาะการชมฟตบอลหรอรองเพลง

เชยรในสนามรวมกนเทานน แตพวกเขามกจกรรมรวมกนจำนวนมากทงทเกยวและไมเกยวกบ

ฟตบอลเลย กจกรรมจำนวนมากทแฟนบอลไทยทำรวมกนเหลานเปนปจจยสำคญทำใหเกด

ชมชนแฟนขนมา

ทสนามเหยาของแตละสโมสรเปนจดเรมตนททำใหแฟนบอลไดมาพบกน พนทสำคญ

ทสดนนไมใชบนอฒจนทรแตกลบเปนรอบๆ สนามในชวงกอนและหลงการแขงขนทแฟนบอลจะ

ไดพดคย สงสรรค ทำความรจก การเดนทางไปชมการแขงขนนดเยอนทตองใชเวลานานและม

กจกรรมทองเทยวรวมกนกจะยงสรางความเขมขนของความสมพนธใหมากขนไปอกระดบหนง

กจกรรมจำนวนมากทแฟนบอลทำรวมกนในวนทไมมการแขงขนจะยงชวยกระชบความสมพนธ

และทำใหการเปนแฟนบอลกลายเปนสวนหนงของชวตประจำวน รวมถงอนเทอรเนตททำใหแฟน

สามารถเขาถงชมชนแฟนไดตลอดเวลา

เมอพจารณากจกรรมหลายหลากทแฟนบอลทำรวมกนแลวจะเหนไดวาใน “กระบวนการ

บรโภค” ของแฟนบอลนน การชมการแขงขนฟตบอลไมใชจดสนสด แตเปนเพยงแคจดเรมตน

ของกระบวนการบรโภค “กจกรรมนอกสนาม” อนเปนสวนหนงของกระบวนการบรโภคนนได

กลายมาเปนพนทสำคญทแฟนบอลไดมกจกรรมรวมกนจนกอใหเกดความเปนพวกเดยวกนและ

เกดเปน “ชมชนแฟน” ขนมา โดยกจกรรมนอกวนแขงขนหรอ “การเปนแฟนในชวตประจำวน”

น นอกจากจะทำใหความเปนแฟนบอลไดเขาไปเปนสวนหนงในชวตประจำวนของพวกเขาแลว


ในอกดานหนงกเปนการดงเอาชวตประจำวนหรอตวตนของพวกเขาเขาไปเปนสวนหนงของความ

เปนแฟนบอลดวย อตลกษณรวมของแฟนกลมตางๆ จงไมใชแคการแสดงออกในสนามฟตบอลท

พวกเขามรวมกนเทานน แตยงรวมไปถงตวตน วถชวต และรสนยมทพวกเขาคอยๆ ปรบเขาหา

กนและสรางมนขนมาในกจกรรมจำนวนมากทพวกเขาทำรวมกนดวย ซงจะยงเปนการตอกยำ

ความเปนพวกเดยวกนในชมชนแฟนใหมากขน

การสามารถรวมตวกนไดเปนชมชนแฟนแสดงใหเหนอยางชดเจนผานการเกดขนมา

ของแฟนบอลกลมตางๆ เชน อลตราเมองทอง N-zone ฉลามกรง The Sh@rk Power หรอ

กลมโซนด และชมชนแฟนกไมไดเปนเพยงแคพนทสำหรบการทำกจกรรมรวมกนเทานน บทบาทท

สำคญประการหนงของชมชนแฟนคอการชวยเปน “ทน” ใหแฟนบอลสามารถแสดงบทบาทใน

การผลตไดงายขน อนจะกลาวถงในสวนตอไป

ผบรโภคทแสดงบทบาทการผลต

ความสำคญของการรวมตวกนไดเปนชมชนแฟนนนคอการชวยเปน “ทน”12 ททำให

แฟนบอลไทยสามารถแสดงออกซงบทบาทตางๆ ได นอกเหนอจากการเปนผชมหรอผบรโภค

เพยงดานเดยว ปฏบตการสำคญของแฟนบอลไทยซงจะกลาวถงในสวนนคอการเปนผบรโภคท

แสดงบทบาทในการผลต อนเปนกระบวนการสำคญททำใหเกดการพราเลอนเสนแบงระหวาง

ผผลต-ผบรโภคและทำใหเกดวฒนธรรมการบรโภคทผบรโภคมสวนรวมอยดวย

การรวมตวกนไดเปนชมชนแฟนเปนเสมอนการระดมทนททำใหพวกเขาสามารถทำ

กจกรรมตางๆ ไดมากขน หากพจารณาตามแนวคดเรองทนของ Pierre Bourdieu (1986, 241-

258) แลวจะพบไดวา การรวมตวกนไดเปนชมชนแฟนนนเปนทงทนในตวมนเอง เปนแหลงรวม

ของทนหลายๆ ประเภท และชวยใหมการเปลยนรปขามประเภทไปมาของทนเหลานนไดดวย

สถานะการเปนทนของชมชนแฟนนสามารถแสดงตวออกมาใน 3 รปแบบและสามารถโยกยาย

ถายเทไปมาไดคอทนทางเศรษฐกจ (economic capital) ทนทางวฒนธรรม (cultural capital)

12 ดรายละเอยดเกยวกบการรวมตวกนไดเปนกลมแฟนคลบทชวยเปนทนใหกบทงแฟนบอลและ

สโมสรไดในวทยานพนธของสายชล ปญญชต (2553) เรอง “ฟตบอลแฟนคลบในสงคมไทยสมยใหม : ศกษา

กรณสโมสรเมองทองหนองจอกยไนเตด”


และทนทางสงคม (social capital) คอเปนทงทนทางเศรษฐกจทเปนตวเงนผานการระดมทนใน

กลมแฟนในหลายๆ รปแบบทงการเรยไรเงนหรอทำสนคาขายกนเองในกลมเพอเปนเงนทนใน

การทำกจกรรม ทนทางวฒนธรรมทเปนความรผานทกษะของแฟนแตละคนทเขามาสวนรวมใน

ชมชนแฟนททำใหพวกเขามศกยภาพในการผลตไดกวางขนรวมไปถงการแลกเปลยนความร

ระหวางกน อยางเชนการแตงเพลงเชยร การนำเชยร การถายรปหรอการผลตสอตางๆ รวมไป

ถงทนทางสงคมททำใหพวกเขามเสยงทถกรบฟงมากขนทงจากสโมสรและสงคมในวงกวาง ซง

ทนทง 3 รปแบบนกสามารถทจะโยกยายไปมาระหวางกน ทำใหกลมแฟนสามารถทจะดำเนน

กจกรรมตอไปและขยายขอบเขตของกจกรรมและปฏบตการทพวกเขาสามารถทำไดใหมากขนไป

ดวย

สถานะผบรโภค

ฟตบอลไมไดเปนเพยงการแขงขนบนสนามหญาทรงสเหลยมผนผาของผเลน 22 คน

เทานน โดยเฉพาะปจจบนทฟตบอลสโมสรไทยกำลงดำเนนการในรปแบบของธรกจอยางเตมตว

ในแตละฤดกาลแขงขนนนสโมสรในระดบไทยพรเมยรลกใชงบประมาณรวมกนมากกวาหนงพน

ลานบาท ในฐานะทเปนธรกจแลว การหารายไดจากผบรโภคจงเปนเปาหมายสำคญของธรกจ

สโมสรฟตบอล ในแงหนงธรกจสโมสรฟตบอลจงเปนอตสาหกรรมทมการผลตสนคาจำนวนมาก

เพอจำหนายใหกบมวลชนผบรโภค รายไดทสโมสรไดจากแฟนบอลโดยตรงมาจากสองทางคอคา

บตรเขาชมการแขงขน (ซงสนคาทสโมสรเสนอขายคอเกมการแขงขนในสนาม) และสนคาสโมสร

(ซงไดแก เสอ ผาพนคอ รวมทงสนคาอนๆ ทสโมสรผลตขนมาจำหนาย) นอกจากบรโภคสนคา

จากสโมสรแลวแฟนบอลยงเปนผบรโภคสอ ทงขาวหรอการถายทอดการแขงขนทางโทรทศน (ท

ในทายทสดกเปนรายไดยอนกลบไปทสโมสรผานคาลขสทธถายทอด) ดงนนแลว สถานะของ

แฟนบอลในโครงสรางความสมพนธธรกจฟตบอลจงอยทการเปนผบรโภค

อยางไรกด สงทผเขยนตองการเสนอกคอ บทบาทของแฟนบอลไมไดเปนไปตาม

โครงสรางความสมพนธแบบผผลต-ผบรโภคไปเสยทงหมด เพราะปรากฏการณจรงทเกดขนนน

แฟนบอลไมไดเปนผบรโภคทแสดงเฉพาะบทบาทในการบรโภคเพยงดานเดยว แตพวกเขาแสดง

บทบาทในการผลตดวย ทงในมตของสอ สนคาสโมสร และเกมการแขงขน ซงจะชใหเหนในสวน

ตอไป

บทบาทในการผลต

เมอพจารณากจกรรมตางๆ ทแฟนบอลทำโดยเทยบเคยงไปกบสถานะผบรโภคทง 3 มต

ดงกลาว จะพบวาถงทสดแลวพวกเขาไมไดแสดงเฉพาะบทบาทในการบรโภคเทานน แตมการ


ผลตสนคาในลกษณะเดยวกนออกมาเพอบรโภคกนเองดวย ซงตรงจดนเองทเปน “การผลตขนท

สอง” ทซอนอยในกระบวนการบรโภคตามแนวคดของ de Certeau (1984, xiii)

การผลตสวนหนงของแฟนจะออกมาในรปของการผลตสอทใชในการสอสารนอกสนาม

แขงขน สอทแฟนผลตออกมามหลากหลายชนดนบตงแตขอเขยนบทวเคราะหการแขงขน ภาพถาย

ไปจนถงรายการโทรทศนออนไลน สอทแฟนผลตนโดยมากแลวจะใชสอสารทางอนเทอรเนต

เปนหลก

การผลตสอของแฟนบอลทสำคญและสงผลมากทสดคอภาพถายจากสนามฟตบอล ไม

กชวโมงหลงการแขงขน จะมภาพถายการแขงขนและบรรยากาศรอบๆ สนามหลายรอยภาพเผย

แพรอยตามเวบไซตเกยวกบฟตบอลไทยตางๆ13 มากกวาครงเปนภาพถายจากแฟนบอล โดย

ปกตแลวมแฟนบอลจำนวนมากทนำกลองถายรป (รวมไปถงโทรศพทมอถอทถายรปไดอกจำนวน

มากกวานน) ไปทสนาม บางสวนถายไวเปนทระลกและมแฟนบอลบางสวนเปน “ชางภาพ

ขาประจำ” ทจะนำภาพมาเผยแพรทางอนเทอรเนตอยางสมำเสมอ ซงกระดานสนทนาเกยวกบ

ฟตบอลไทยสวนใหญจะมหองยอยสำหรบภาพถายโดยเฉพาะ หนาทของภาพถายเหลานคอการ

สอสารไปยงแฟนบอลกนเองและรวมถงชวยกระตนใหคนทวไปหนมาสนใจฟตบอลไทยไดดวย

เชนท “ต Blueshark” แฟนบอลกลมฉลามกรงบอกกบผเขยนวาเขาเรมสนใจฟตบอลไทยอยาง

จรงจงจากภาพถายของแฟนบอลคนหนง

นอกจากภาพถายแลวแฟนบอลหลายกลมยงมการผลตรายการโทรทศนและวทยออนไลน

ดวย เชน แฟนทาเรอฯ มการทำรายการโทรทศนออนไลน KlongtoeyTV กลมอลตราเมองทอง

ทำ Ultra TV และ Ultra radio ซงทงหมดเปนการดำเนนการโดยแฟนบอลเอง โดยอาศย

อปกรณไมกชนเพยงแคกลองทสามารถถายวดโอได คอมพวเตอรและโปรแกรมสำหรบตดตอซง

ไมใชตนทนทสงมากนก รายการออนไลนเหลานจะมลกษณะไมเปนทางการ ไมไดเนนไปทขาว

ความเคลอนไหวของสโมสรแตจะใหความสำคญกบกจกรรมทแฟนบอลทำเปนหลก

ในอกดานหนงกระดานสนทนาเกยวกบฟตบอลไทยนบวาเปนสอทแฟนผลตอนหนงได

และมสวนสำคญอยมาก ดงทเคยกลาวไปแลววาวฒนธรรมแฟนบอลไทยกำเนดขนมาโดยม

กระดานสนทนาเปนตวกลางสำคญ ขอความและการแลกเปลยนความเหนทางกระดานสนทนา

นนทำหนาทเสมอนแฟนซนในยคกอนหนา ซงทำใหแฟนซนทเปนสงพมพไมไดรบความสนใจจาก

13 อนทจรงระหวางการแขงขนกจะมภาพมาเผยแพรบางแลว จากแฟนบอลทเชอมตออนเทอรเนตผาน

อปกรณเคลอนท


ภาพ 1: แฟนบอลทาเรอฯ ทลงไปถายรปในสนาม (จากการถายของแฟนบอลอกคนหนง)

แฟนบอลไทยมากนก สอสงพมพทมกมกจะเปนการผลตจากสโมสร14 เหตผลสำคญสวนหนง

เพราะกระดานสนทนาซงเขาถงงายและมตนทนทตำกวาเขามาทำหนาทแทนไดแทบจะทงหมด

บทบาทสำคญประการหนงของการผลตสอโดยแฟนบอลคอการเผยแพรวฒนธรรมแฟน

บอลจากมมมองของพวกเขาเองสคนภายนอก ในรปแบบเดยวกบ “นกขาวพลเมอง” (citizen

journalist) ทเปนการรายงานขาวสารขอมลโดยบคคลทวไป หรอในอกแงหนงกคอการเปลยน

บทบาทของพลเมองในฐานะผบรโภคมาเปนผผลตขาวสารนนดวยตนเอง การผลตสอโดยแฟนบอล

จงหมายถงการเปลยนบทบาทจากผบรโภคมาเปนผผลต ซงอาจเรยกในทำนองเดยวกนไดวาเปน

“นกขาวพลแฟน”15

14 แฟนซนของแฟนบอลไทยมอยไมมาก เทาทมสวนใหญจะทำออกมาในลกษณะของ e-zine คอจด

รปเลมแบบสงพมพแตเผยแพรทางอนเทอรเนต แฟนซนซงจดพมพออกมาเปนหนงสอเลมทพอจะมอยบางเชน

Ultra magazine ของกลมอลตราเมองทอง แตกจดทำออกมาเพยง 2-3 ฉบบเทานนและไมมกำหนดเวลาท

ชดเจน

15 ในความหมายเดยวกบทพลเมองคอผทเปนกำลงใหแกเมอง พลแฟนกคอผทเปนกำลงใหแฟนเชนกน


ในสวนทสนคาสโมสรมบทบาทสำหรบการแสดงออกซงอตลกษณความเปนแฟนนน

แฟนบอลไทยเองกมการผลต “สนคา” ของตนเองเพอแสดงอตลกษณอนซบซอนกวานน การผลต

อปกรณสวนหนงเปนการดดแปลง-แตงเตมจากสนคาสโมสรอยางเสอแขงและผาพนคอทแฟน

แทบทกคนม แลวเพมเครองประดบลงไปบนรางกายของพวกเขาเอง

ในแงหนงแลวการแตงกายของแฟนจากเสอผาทพวกเขาทำมากนนนแสดงออกถงภาพ

ลกษณของสโมสรในสายตาของพวกเขาและสงทพวกเขาเลอกจะแสดงออก เชน แฟนทาเรอฯ

ชาวยโรปกลมทเรยกตวเองวา “Thaiport Importz” มเอกลกษณประการหนงคอพวกเขาจะใส

“เสอวน” หรอเสอกกของมอเตอรไซครบจางสแสด ดานหลงมชอของแตละคนและตดหมายเลข 12

มาชมการแขงขนทกครง Frosty แฟนทาเรอฯ ชาวองกฤษซงเปนคนทำเสอกกนมาบอกกบผเขยน

วา วนหนงเขานงมอเตอรไซครบจางแลวเหนคนขบใสเสอสนำเงนดานในซงตดกบเสอกกสแสด

เปนสแสด-นำเงน สประจำสโมสรทาเรอฯ เขาคดวามอเตอรไซครบจางซงเหนไดทวไปในกรงเทพฯ

สามารถเปนเอกลกษณทแสดงออกถงประเทศไทยและกรงเทพฯ ไดด และเหนวาแฟนทาเรอฯ

เองกมคนทขบมอเตอรไซครบจางอยเยอะ เขาจงเสนอความคดกบเพอนในกลมและสงตดเสอกก

ในราคาประมาณตวละ 280 บาท

ภาพ 2: “เสอวน” ของ Thaiport Importz


นอกจากเครองประดบบนรางกายแลว แฟนยงผลตธง ปายและอปกรณอนๆ เพอใชใน

การเชยรของพวกเขาดวย ธงและปายโดยสวนใหญจะมอยสองกลมใหญๆ คอแบบททำขนมาเพอ

ใชงานเปนประจำและปายททำขนมาเพอสถานการณเฉพาะ แบบแรกโดยสวนใหญแลวจะเปนธง

หรอปายทเนนการแสดงออกซงตวตนผานสประจำสโมสร สญลกษณของสโมสรหรอกลม ธง

และปายในลกษณะนสวนใหญจะทำขนมาอยางพถพถน ใชเงนทนคอนขางมาก แฟนจะออกแบบ

และสงทำจากผผลตสนคาประเภทนโดยตรง ในอกแบบหนงคอทำเพอสถานการณเฉพาะ ปาย

ลกษณะนจะเปนการทำขนมาอยางงายๆ สวนใหญแฟนบอลจะทำกนมาเองหรอไมกซออปกรณ

อยางกระดาษแขง ฟวเจอรบอรด ส และปากกาเมจกมาเขยนกนเองทหนาสนามกอนหนาเวลา

แขงขน พวกเขาจะเขยนขอความตางๆ ลงไปบนปาย เปนขอความใหกำลงใจสโมสร แสดงความ

ภาพ 3: ปาย “ข” ของแฟนเมองทองฯ 16

16 ภาพถายโดย “ไกยางไมมะดนกอรอย” จากกระท “ภาพเกอบสดจากยามาฮาสเตเดยม :

เมองทอง 0-0 บรรมย เสมอกนไป สดเกรง!!!” เขาถงวนท 21 พฤษภาคม 2556. www.thailandsusu.com/

webboard/index.php/topic,164883.0


เหนคดคานตอสโมสรหรอขอความโตตอบตอสโมสรฝายตรงขาม เชนเมอชวงตนฤดกาล 2554

สโมสรบรรมย พอเอ ขอสลบโปรแกรมการแขงขนกบเมองทองฯ โดยเปลยนจากเตะทจงหวด

บรรมยมาเปนเตะทสนามเหยาของเมองทองฯ กอน แฟนบอลเมองทองฯ จำนวนมากไมพอใจกบ

การ “ขอ” สลบโปรแกรมการแขงขนนเพราะพวกเขาไดเตรยมตวเดนทางและจองทพกสำหรบ

การไปเยอนทจงหวดบรรมยไวลวงหนาแลว ในวนแขงขนจงมแฟนเมองทองฯ หลายคนทำปายท

มตวอกษรตวเดยวคอ “ข” มาชในสนามเพอวพากษตอการขอสลบโปรแกรมการแขงขนอยาง

กระทนหน

ผลผลตทเปนอปกรณเหลานเปนการเลอกทจะแสดงออกของแฟนจากมมมองของเขา

เอง ในแงหนงนนมสนคาทผลตออกมาอยางเปนทางการจากสโมสรหลากหลายชนดเพอจำหนาย

แกแฟนบอล แตถงทสดแลวสนคาพวกนนยงไมเพยงพอสำหรบการแสดงออกของแฟน เสอแขง

ของสโมสรซงเปนอปกรณพนฐานทแฟนบอลแทบจะทกคนม ถกนำมาสวมใสเพอแสดงอตลกษณ

ของแฟน แตพวกเขากยงเลอกทจะตกแตงรางกายดวยอปกรณและเครองประดบทมากกวานน

เสอกก หมวก วก สทาหนา รวมไปถงอปกรณตางๆ ตามแตความสรางสรรคของแฟนแตละคน

ถกนำมาใชประกอบในการดดแปลงตอเตมสนคาดงเดมทสโมสรมให แฟนบางกลมสรางอปกรณ

ของตนเองขนมาใหม เสอกลม ธง ปายเชยรถกนำมาใชแสดงออกในหลายๆ แบบ ทงทเปนการ

แสดงออกพนฐานอยางสญลกษณของสโมสร สญลกษณของกลม รวมไปถงการแสดงออกตาม

สถานการณผานปายขอความทเขยนกนแบบงายๆ ในชวงกอนการแขงขน ทงหมดนเปนการเลอก

ทจะแสดงออก ผานการดดแปลง และผลตใหมของแฟนบอล

ผลผลตทสำคญประการหนงของแฟนบอลคอเพลงเชยร (football chant) ในการแขงขน

แตละครงเพลงเชยรหลายเพลงจะถกรองวนซำไปมา แฟนบางกลมมแนวทางวาจะตองรองเพลง

เชยรตลอด 90 นาทของการแขงขน บางกลมอาจรองเฉพาะบางชวง แตถงทสดแลวกไมมแฟน

กลมไหนทไมรองเพลงเชยรเลย

เพลงเชยรสวนมากทแฟนบอลไทยใชจะเปนการนำทำนองเพลงของแฟนบอลจากตาง

ประเทศมาแปลงเนอเปนภาษาไทย โดยชองทางสำคญทสดทแฟนบอลจะรจกเพลงเหลานไดคอ

อนเทอรเนต อยางเชนท “เพอน” แฟนทาเรอฯ คนหนงแตงเนอภาษาไทยของเพลง “เราคอสงห”

หลงจากทเขาไดฟงเพลงทแฟนบอลในอนโดนเซยรองในเวบไซตยทบ (www.youtube.com)

โดยทเขาไมรภาษาอนโดนเซยเลย นอกจากนยงมเพลงทแฟนบอลไทยแตงกนเองทงเนอรองและ

ทำนองเชนเพลง “แชมปเปยนเมองทอง” ทแฟนเมองทองใชรองในชวงกอนและหลงการแขงขน

ทกครง ซงแตงโดย “CRAZY_MAN ภารโรงเอ ณ เมองทอง”


เครองใหจงหวะทแฟนบอลไทยใชเปนหลกคอกลอง ปกตแลวแฟนแตละกลมจะมฝาย

อปกรณ กอนการแขงขนพวกเขาจะขนยายอปกรณเขาไปในสนาม โดยทวไปจะมกลองใหญ

ประมาณ 1-5 ใบ และกลองสแนรอกประมาณ 1-2 ใบ แลวแตขนาดของกลม “มอกลอง” จะม

หลายคนสลบสบเปลยนกนไป มทงทเคยเลนดนตรมากอนและหลายๆ คนทไมมทกษะมากอนเลย

เบม มอกลองประจำของกลม The Sh@rk Power บอกกบผเขยนวา เขาเองไมมทกษะมากอน

ใชการคอยๆ หดเอาระหวางตไปเรอยๆ ชวงแรกในการตกลองแตละนดเขาเหนอยมากขนาดทวา

“กลบบานไปปวดยงกะโดนคนมาเตะแขน”

ภาพ 4: ผนำเชยรของกลมอลตราเมองทอง

“ผนำเชยร” เปนสวนสำคญอกสวนหนง แฟนบางกลมจะมแทนยนสำหรบผนำเชยร

เปนแทนโครงเหลกยกสงขนมาจากพนประมาณ 1-1.5 เมตร บางกลมจะยนบนอฒจนทรใน

ระนาบเดยวกนกบแฟนบอลไปเลย อปกรณประจำตวของผนำเชยรคอโทรโขง ใชรองเปนตนเสยง

ใหกบแฟนบอลคนอนๆ โดยสวนมากแลวพวกเขาจะตองหนหลงใหกบสนามแทบจะตลอดการ

แขงขน “บอย” ผนำเชยรคนหนงของกลม The Sh@rk Power บอกวา “เขาเลนกนยงไง ยงยงไง

กนกไมคอยไดเหนหรอกครบ หนหลงใหสนามทงเกม” ผเขยนเคยถาม “เลยว” ผนำเชยรคนหนง

ของอลตราเมองทองวา เขาไมรสกเดอดรอนบางหรอทไปสนามแตไมไดเหนการแขงขนเลย เขา

ตอบกลบมาวา “มนผานจดนนไปแลว” ทงบอยและเลยวบอกวาหลงกลบจากสนามแลวกจะตอง

ไปดบนทกการแขงขนอกครงจากอนเทอรเนตหรอโทรทศน


การผลตเพอบรโภคของแฟนบอลไทย

“จรงๆ ผมกไมไดอยากทำเองนะ ผมอยากเหน แตมนไมมคนทำ เลยตองทำเอง”

พนจ งามพรง ผกอตงกลมเชยรไทย17

Adorno and Horkheimer (1992, 120-167) ใชแนวคดอตสาหกรรมวฒนธรรม

วพากษสงคมทนนยมทมการผลตสนคาบนเทงดวยระบบการผลตแบบอตสาหกรรมวามกลไก

สำคญคอการสรางมาตรฐาน (standardization) และการผลตจำนวนมากๆ (mass production)

สนคาบนเทงจากอตสาหกรรมวฒนธรรมนจะเปนไปตามตรรกะของผผลตทจะกำหนดลกษณะ

ของสนคามากกวาทจะผลตไปตามความตองการของผบรโภค และสนคาทคนทวไปผลตจะถกกน

ออกไปวาเปนของ “สมครเลน” (amateur) ซงหมายถงการไมไดมาตรฐาน ในแงนจงหมายความวา

สงทอตสาหกรรมวฒนธรรมทำคอการควบคมความตองการของมวลชน สนคาทอตสาหกรรม

วฒนธรรมผลตออกมาจะถกลดทอนความซบซอน มนไมไดยกระดบ (sublimate) อยางทสนทรยะ

ทางศลปะทแทจรงเปน แตกดทบ (repress) ความตองการของผบรโภคใหเหลอเพยงการบรโภค

ไปตามสงทถกผลตออกมา ซงจะทำใหมวลชนตกอยในภาวะปจเจกเทยม (pseudo individuality)

ทแยกไมออกระหวางความตองการทแทจรงกบความตองการทถกสรางขน ดงนนแลววฒนธรรม

มวลชนจงไมใชวฒนธรรมของมวลชน (หรอผบรโภค) อยางแทจรง แตเปนวฒนธรรมทถกกำหนด

โดยผผลต หากแตเมอพจารณาถงสงทแฟนบอลทำในสถานการณจรงแลว พวกเขาไมไดตกอย

17 “เชยรไทย” คอกลมแฟนบอลของทมชาตไทย โดยเชยรไทยนาจะนบไดวาเปนกลมแฟนบอลไทย

กลมแรก กอตงมาตงแตป พ.ศ.2544 โดยมพนจ งามพรง เปนผมบทบาทสำคญ เรมจากการทำเวบไซต

www.cheerthaipower.com แลวชวนแฟนบอลมารวมกลมกนเชยรทมชาตไทยในสนาม ในชวงแรกๆ ของการ

กอตวขนมาของแฟนบอลไทยนน เชยรไทยมบทบาทสำคญในการเปนศนยรวมของแฟนบอลไทยยคบกเบก กอน

ทตอมาสมาชกของเชยรไทยจะกระจายตวออกไปมบทบาทสำคญในการกอตงกลมแฟนบอลของหลายๆ สโมสร

จนกระทงทกวนนสมาชกเหลานกมบทบาทสำคญในการเชอมความสมพนธระหวางแฟนบอลตางกลมตางสโมสร

และกลบมารวมตวกนเสมอในยามททมชาตไทยลงแขงขน, ปจจบนพนจลาออกจากตำแหนงประธานกลมเชยร

ไทยและเปนหนงในวาทผสมครชงตำแหนงนายกสมาคมฟตบอลแหงประเทศไทยฯ ซงคาดวาจะมการเลอกตงใน

กลางป 2556


ภายใตการควบคมและบรโภคสนคาเฉพาะทนายทนผผลตจำหนายใหไปเสยทงหมด ในแงหนง

พวกเขามความตองการซงผลกดนใหผลตและบรโภคผลผลตของพวกเขาเองดวย ในสวนนจะ

พจารณาบทบาทในการผลตของแฟนบอลไทย เพอทจะเสนอวา แฟนบอลไทยไมไดบรโภค

วฒนธรรมทระบบอตสาหกรรมผลตมาเสยทงหมด แตพวกเขาบรโภคผลผลตอนมาจากวฒนธรรม

ของพวกเขาเองดวย

เมอพจารณาบทบาทของแฟนบอลในฐานะทเปนผบรโภคแลว สนคาของผผลตอยาง

เชน สอ สนคาสโมสร หรอเกมการแขงขนในสนามนนไมเพยงพอตอความตองการของแฟนบอล

สำหรบแฟนบอลไทยแลวพวกเขามความตองการทมากไปกวานน

ในสวนของการบรโภคสอ ในชวงแรกๆ ทฟตบอลสโมสรไทยยงไมถกสนใจมากนก “สอ

อาชพ” ทเสนอขาวเกยวกบฟตบอลไทยมอยนอยมากปรมาณขาวสารจงยงไมเพยงพอตอความ

ตองการและแมวาในชวงหลงจะมการรายงานขาวจากสออาชพทมากขนแลวแตแฟนบอลไทยไมได

ตองการเพยงแคเรองราวของการแขงขนในสนามอยางทสออาชพผลต อนทจรงสออาชพกไมได

ละเลยเรองราวของแฟนบอลเสยเลยทเดยว โดยเฉพาะหลงจากทฟตบอลสโมสรไทยไดรบความ

นยมขนมาแลว มรายการและหวขอขาวเกยวกบแฟนบอลจำนวนหนงอย แตถงทสดแลวสอเหลา

นนกยงมเนอหากวางๆ เพอรองรบกลมผชมทวไปมากกวาจะเปนเรองเฉพาะของกลมแฟน แฟน

หลายๆ กลมจงเลอกทจะนำเสนอเรองราวของพวกเขาออกมาผานมมมองของตนเอง เพอสอสาร

เรองราวอยางทพวกเขาอยากเหนและอยากใหคนภายนอกเหน

สนคาสโมสรมลกษณะเปนสนคาอตสาหกรรมทผลตขนมาจำนวนมาก สามารถครอบ

ครองไดไมยากและมรปแบบคอนขางตายตว (เชนส ชอ สญลกษณสโมสร) แฟนบอลไมปฏเสธ

ทจะซอสนคาสโมสร แตพวกเขากทำการดดแปลง ตอเตมและผลตสนคาของตนเองทแตกตาง

ออกไปขนมาดวย พวกเขาใชอตลกษณสโมสรเปนฐานและตอเตมเขาไปดวยอตลกษณของกลม

หรออตลกษณของตวเขาเองลงไป สรางสนคาใหมๆ เพอใชในการแสดงออก

ทงสอและสนคาทแฟนพลกบทบาทของตนเองจากผบรโภคไปสการเปนผผลตนแสดงให

เหนวาพวกเขาไมไดตกอยภายใตการควบคมของอตสาหกรรมวฒนธรรมไปเสยทงหมด แมวา

สนคาจากสโมสรจะยงเปนสนคาหลกทพวกเขาเสพ แตยงมมตของการบรโภคทแฟนบอลไมได

พอใจเพยงกบสอจาก “สออาชพ” และ “มาตรฐาน” แบบสนคาสโมสร พวกเขาจงเลอกทจะ

สรางผลผลตทมลกษณะเฉพาะตวและ “ไมเปนไปตามมาตรฐาน” ดวยวธการผลตแบบ “สมคร

เลน” การผลตเหลานมาจากความตองการของพวกเขาซงยงคงมสวนทไมถกควบคมจาก

อตสาหกรรมวฒนธรรมอย


ผลรวมของการผลตจะแสดงตวออกมาผานกจกรรมทแฟนทำและบรรยากาศในสนาม

แฟนบอลหนาเดมทใชสอสบทอดความเปนแฟน แฟนบอลหนาใหมทใหความสนใจฟตบอลไทย

จากสอทแฟนผลต และอปกรณทพวกเขาผลตเพอแสดงออก ทงหมดนจะชวยเปนองคประกอบท

สรางบรรยากาศในสนาม ในสนามพวกเขาจะมกจกรรมททำรวมกนผานการรองเพลงเชยร เตน

และแสดงออก นอกสนามพวกเขาจะมการสงสรรคและทำกจกรรมรวมกนในชมชนแฟน

ซงทงหมดนเปนผลผลตของแฟนบอลไทย

หากพจารณาคำกลาวของพนจทวา “จรงๆ ผมกไมไดอยากทำเองนะ ผมอยากเหน แต

มนไมมคนทำ เลยตองทำเอง” แลว จะเหนไดวาแรงผลกดนททำใหแฟนบอลแสดงบทบาทในการ

ผลตมาจากความตองการบรโภคของพวกเขานนเอง ลกษณะดงกลาวแสดงใหเหนวาถงทสดแลว

“มาตรฐาน” ของสนคาดงเดมจากผผลตไมสามารถควบคมความตองการของผบรโภคไดทงหมด

อยางท Adorno and Horkheimer (1992, 120-167) เสนอเอาไว เมอสนคาดงเดมจากผผลต

ไมสามารถตอบสนองความตองการของแฟนบอลไดอยางเพยงพอ พวกเขาจงตองทำการผลตเพอ

บรโภคกนเองดวยวธการแบบ “สมครเลน”

การผลตเพอบรโภคของแฟนบอลนคอปฏบตการทเปนไปเพอชดเชยชองวางของความ

ตองการทยงไมบรรจบกน ซงแรงผลกดนของปฏบตการดงกลาวมาจากมมมองทแฟนบอลมตอ

การเปนแฟนบอล ในสวนตอไปจะเปนการพจารณาถงสนทรยะในการบรโภคของแฟนบอล

ทกระทงการชมเกมการแขงขนฟตบอลทเปนสนคาหลกของผผลตและดเหมอนจะเปนสงสำคญ

ทสดของการเปนแฟนบอลเองกยงไมเพยงพอตอความตองการในการบรโภคของแฟนบอล

หนหลงเชยร-เชยรนอกสนาม: สนทรยะใหมของแฟนบอลคอการไมดบอล

ในหนงสอ One-Dimensional Man: Studies in the Ideology of Advanced

Industrial Society Herbert Marcuse (1964) เสนอถงปญหาของสงคมอตสาหกรรมขนสง

(advanced industrial society) ทกระบวนการผลตซำแบบอตสาหกรรมและการสอสารมวลชน

ไดมอมเมาใหมนษยไมสามารถแยกแยะไดระหวางความตองการทแทจรงกบจตสำนกทผดพลาด

มนษยตกอยในภาวะ “การใชเหตผลทไรเหตผล” ซงถกสรางขนมาโดยเทคโนโลยการสอสาร

มวลชนทกาวหนาขน ผานการยกยองวฒนธรรมในรปแบบเดมๆ ซำๆ ภาวะเชนนไดทำใหมนษย

สญเสยศกยภาพในการวพากษและตกอยใตการมความคดตอสนทรยภาพทางวฒนธรรมไดเพยง

มตเดยว (one-dimensional thought) ในทายทสด “มนษยมตเดยว” เหลานจงตกเปนทาสของ

การบรโภคและไมสามารถหาสนทรยภาพในแบบอนได


สนคาทธรกจสโมสรฟตบอลผลตเพอจำหนายใหกบผบรโภคมแกนกลางอยทเกมการ

แขงขนในสนาม ในตรรกะนสนทรยะทผบรโภคใหความสำคญจงควรจะอยทเกมการแขงขนใน

สนาม หากแตสำหรบแฟนบอลไทยแลวพวกเขาไมไดใหความสำคญกบการแขงขนในสนามแต

เพยงอยางเดยว ในสวนนจะเปนการกลาวถงปรากฏการณ “เชยรนอกสนาม” และ “หนหลงเชยร”

ของแฟนบอลไทยซงแสดงใหเหนถงการบรโภคสนทรยะในแบบอนไดอยางชดเจน เพอทจะเสนอวา

แฟนบอลไทยไมไดเปนทาสทบรโภคเพยงสนทรยะจากการแขงขนในสนาม แตพวกเขาเลอกทจะ

บรโภคสนทรยะแบบอนๆ ทผเขยนเรยกวาเปน “สนทรยะใหม” ดวย

“หนหลงเชยร” เปนรปแบบการเชยรแบบหนงทแพรหลายอยในแฟนบอลไทยหลายกลม

เมอสโมสรทพวกเขาเปนแฟนทำประตไดพวกเขาจะกอดคอกน หนหลงใหสนาม และกระโดด

ตามจงหวะเพลงทเขารอง การเชยรในลกษณะนเปนทรจกกนในชอ The Poznan หรอ Grecque

โดยเปนการเชยรทแฟนบอลของสโมสร Lech Poznan จากโปแลนดทำกนเปนประจำ The

Poznan กลายมาเปนทรจกในวงกวางเมอแฟนบอลของสโมสร Manchester City นำมาใชใน

การแขงขนฟตบอล FA cup ขององกฤษ นดชงชนะเลศเมอวนท 14 พฤษภาคม พ.ศ.2554

The Poznan กลายมาเปนการเชยรทไดรบความนยมในแฟนบอลไทยเมอกลม “เชยรไทย” ได

นำมาใชในการแขงขนฟตบอลการกศลระหวาง All star TPL (ทมรวมดาราไทยพรเมยรลก) กบ

All star Japan (ทมรวมดารานกฟตบอลญปนและนกฟตบอลชาวญปนทเลนใหกบสโมสรใน

ประเทศไทย) เมอวนท 17 พฤษภาคมปเดยวกน หลงจากนนกพบวาแฟนบอลไทยหลายสโมสร

ไดนำ The Poznan ไปใชอยางแพรหลาย แตวาสำหรบอลตราเมองทองแลวการหนหลงเชยรของ

พวกเขาดจะมาจากตนสายปลายเหตอน และพวกเขาทำเสยตงแตกอนหนาทแฟนบอล Manchester

City จะทำใหแพรหลายไปทวโลกเสยอก พวกเขาหนหลงเชยรกนมาตงแต 1 ปกอนหนานนแลว

เมอวนท 20 มถนายน พ.ศ.2553 ในการแขงขนระหวางสโมสรทหารบกกบเมองทองฯ

ระหวางทการแขงขนดำเนนไป สมาชกกลมอลตราเมองทองกกอดคอกนหนหลงใหสนาม แลว

กระโดดรองเพลง การ “หนหลงเชยร” นเกดขนโดยวางแผนไวกอนลวงหนา CRAZY_MAN

ภารโรงเอ ณ เมองทอง แกนนำของอลตราเมองทองอธบายความหมายของการหนหลงเชยรใน

วนนนไววา

“พวกผมทำตงแตปทแลวทไปเยอนทหารบก True (สถานเคเบลทวซงมชองเกยวกบ

ฟตบอลหลายชอง-ผเขยน) เขาบอกวาเมองทองเลยนแบบแมนฯ ซต แตจรงๆ ไมใช

เราคยกนมาแลววาถงทสดแลวจดทเปนสดยอดของกองเชยรคอการไมสนผลการแขงขน

วนหนงเราจะหนหลงใหสนาม ตอนนนคนทไมเขาใจกจะวาแลวจะมาดบอลทำไม แต


สำหรบเราคดวาถาพดเหมอนคนทบวชทางพทธศาสนากคอนพพาน บรรลโสดาบนแลว

กองเชยรคอคนทมาเชยรบอล จะแพชนะไมสำคญ มารองเพลง ยนเชยร”

แมวาชวงแรกๆ ทอลตราเมองทองนำการเชยรนมาใชจะถกคอนแคะจากแฟนสโมสรอน

ในทำนองวา “ถาไมดบอลแลวจะมาทสนามทำไม” แตในทายทสด แฟนบอลหลายสโมสรกได

นำการเชยรนไปใชในความหมายเดยวกน การหนหลงเชยรเปนเสมอนสญลกษณทแสดงใหเหนวา

ถงทสดแลวการมาทสนามของพวกเขาไมใชแคการมาชมการแขงขนเทานน แตพวกเขามาทสนาม

เพอทจะมาทำกจกรรมรวมกนในกลมแฟนผานการเชยรดวย แมวาพวกเขาจะไมหนหลงใหสนาม

ตลอดเวลา แตการหนหลงเชยรนแสดงถงการเลอกทจะมสนทรยะแบบอนนอกจากการชมการ

แขงขนในสนามเพยงอยางเดยว

ในชวงฤดกาลแขงขน 2553 และ 2554 แฟนทาเรอฯ มปญหาเรองความรนแรง ทำให

พวกเขาโดนลงโทษแบนหามเขาชมการแขงขนในสนามหลายครง อยางไรกดแทบจะทกการแขงขน

ภาพ 5: การ “หนหลงเชยร” ครงแรกของอลตราเมองทอง 18

18 ภาพถายโดย “ไกยางไมมะดนกอรอย” จากกระท “วนน เมองทองกแสดงใหเหน “วาการหนหลง

เชยรบอล” เปนอยางไร” เขาถงวนท 21 พฤษภาคม 2556. www.thailandsusu.com/webboard/index.php/

topic,113240.100


ของไทยพรเมยรลกนนจะมการถายทอดสดทางโทรทศนอยแลว แตถงกระนนทกๆ ครงแฟน

ทาเรอฯ จำนวนหลายรอยคนกไมไดชมการแขงขนอยหนาจอ พวกเขามารวมตวกนอยนอก

อฒจนทร ทงรองเพลงเชยรเพอใหดงเขาไปในสนามและนงดมกนสงสรรค พวกเขาดจะไมเดอดเนอ

รอนใจกบการไมไดเขาไปชมการแขงขนนก ในทางกลบกนหลายๆ ครงผเขยนกลบรสกวาพวกเขาด

สนกกบสถานการณเชนนเสยอก

ครงหนงทแฟนทาเรอโดนแบนหามขนไปบนอฒจนทร ผเขยนไปทสนามแลวพบวา

แทจรงแลวการทแฟนทาเรอฯ จะแอบเขาไปดบนอฒจนทรนนสามารถทำได โดยการแฝงตว

เขาไปเปนแฟนบอลทมเยอนหรอแฟนบอลทวไป (ซงตองไมแสดงออกวาเปนแฟนทาเรอฯ ไมรอง

เพลง ไมใสเสอ ไมแสดงอาการเอาใจชวย) “ม” แฟนทาเรอฯ คนหนงเขามาคยกบผเขยน บอกวา

เธอมตวปของสโมสรและสามารถนำไปแลกตวเขาสนามได มมอบตวใหผเขยนใบหนง ผเขยน

รสกแปลกใจและถามไปวา “แลวพจะไมเขาไปในสนามหรอ” (ตอนนนมแตงกายดวยชดทวไปท

ไมมปญหากบการแฝงตวขนไปบนอฒจนทร) เธอตอบกลบมาวา “ไมเปนไร นองเขาไปดเถอะ พ

อยตรงนสนกกวา”

การ “เชยรนอกสนาม” ของแฟนทาเรอฯ รวมไปถงการเลอกทจะไมเขาไปในสนามทงๆ

ทมตวของมแสดงใหเหนถงความสำคญของการมสวนรวมในชมชนแฟน พวกเขาเลอกทจะสงสรรค

รองเพลงเชยรหรอทำกจกรรมอนๆ รวมกบเพอนแฟนบอลอยขางสนามมากกวาทจะเขาไปชมใน

สนามหรอชมการแขงขนผานการถายทอดสด

ทงการ “หนหลงเชยร” และ “เชยรนอกสนาม” สะทอนถงการใหความสำคญกบการทำ

กจกรรมรวมกนของแฟนบอลในฐานะทเปน “สนทรยะใหม” ทการชมการแขงขนฟตบอลในสนาม

ไมไดเปนสนทรยะเดยวของการเปนแฟนบอลเทานน ซงความตองการบรโภคดวยสนทรยะใหมน

เองทเปนแรงผลกดนใหแฟนบอลตองแสดงบทบาทในการผลต เพอชดเชยในสงทผผลตไมสามารถ

ทำใหไดอยางเพยงพอ วฒนธรรมแฟนบอลไทยทเกดขนมาจงเปนสวนผสมระหวางสนคาดงเดม

จากผผลต และผลผลตจากแฟนทผลตขนมาเพอตอบสนองสนทรยะใหมน

บทสรป: สงทมากกวาดบอลคอการสรางวฒนธรรมของการมสวนรวม

เมอพจารณาการบรโภคของแฟนบอลวามลกษณะเปนกระบวนการแลว จะเหนไดวา

สนคาดงเดมหรอการชมการแขงขนฟตบอลนนไมไดเปนจดสนสดของกระบวนการบรโภค แต

เปนจดเรมตนทนำไปสกจกรรมตางๆ อกมากมายของกลมแฟนบอล ทงในและนอกสนาม ทงใน


วนแขงขนและนอกวนแขงขน รวมไปถงกจกรรมออนไลน กจกรรมทงหมดนเปนพนทสำคญท

ชวยสรางความเปนพวกเดยวกนและคอยๆ จำแนกคนออกเปนกลมๆ เกดเปนกลมแฟนบอล

หลายๆ กลม กระทงในสโมสรเดยวกน ซงการรวมกนไดของแฟนบอลกลมตางๆ นกทำใหเกด

มลกษณะเปนชมชนแฟนขนมา

กจกรรมจำนวนมากทแฟนบอลทำรวมกนนอกจากการชมฟตบอลในสนามนนแสดงให

เหนวาแฟนบอลไทยไมไดเปน “มนษยมตเดยว” ทสามารถมสนทรยะไดเพยงรปเดยวอยางท

ผผลตสรางขนอยางท Marcuse (1964) เสนอ แตพวกเขาเลอกทจะบรโภคสนทรยะแบบอนๆ

หรอทเรยกวา “สนทรยะใหม” ของการเปนแฟนบอลดวย โดยแสดงออกมาอยางชดเจนผาน

ปรากฏการณ “หนหลงเชยร” และ “เชยรนอกสนาม” ซงลกษณะรวมโดยพนฐานของสนทรยะ

ใหมนคอการใสใจทจะบรโภคสนทรยะแบบอนๆ นอกจากการชมการแขงขนเพยงอยางเดยว ดวย

ลกษณะดงกลาวทำใหเกดชองวางระหวางสนทรยะเดมทผผลตสรางกบสนทรยะใหมทเปนความ

ตองการของแฟนบอลขนมา และในทายทสดแลวมนนำไปสปฏบตการทสำคญของแฟนบอลไทย

นนคอการแสดงบทบาทของการผลตเพอทจะเตมลงไปในชองวางนน

เมอสนคาดงเดมของผผลตไมสามารถตอบสนองตอความตองการอนเปนสนทรยะใหม

ของแฟนบอลไดทงหมด จงนำมาสปฏบตการทสำคญของแฟนบอลไทยคอการแสดงบทบาทใน

การผลตเพอบรโภค โดยปจจยสำคญประการหนงททำใหพวกเขาสามารถแสดงบทบาทในการ

ผลตไดกคอการรวมตวกนเปนชมชนแฟน การรวมตวกนไดเปนชมชนแฟนไมเพยงแตเปนพนท

ในการทำกจกรรมรวมกนเทานน บทบาทสำคญของชมชนแฟนคอการเปนแหลงทนททำใหแฟน

สามารถแสดงบทบาทในการผลต แนนอนวาแฟนบอลบรโภคสนคาจำนวนมากจากสโมสร (เชน

เกมการแขงขน สนคาสโมสร รวมไปถงขาวสาร) แตพวกเขากไมพอใจเพยงแคสนคาดงเดมของ

ผผลต พวกเขาจงทดแทนความตองการนนดวยการผลตขนมาเพอบรโภคเอง โดยสออาชพทไม

ไดนำเสนอเรองราวเกยวกบแฟนมากนกถกชดเชยดวยการผลตภาพถาย รายการโทรทศนออนไลน

และวทยออนไลนทมเนอหาเฉพาะกลมทแฟนสนใจ สนคาสโมสรทมรปแบบจำกดไมสามารถ

แสดงออกซงอตลกษณของแฟนทแยกยอยหลากหลายลงไปไดอยางเพยงพอกถกชดเชยดวยการ

ผลตมนขนมาเอง ทงในรปของการนำสนคาสโมสรมาดดแปลง ตอเตม หรอสรางขนมาใหมเปน

เสอกลม ธง หรอปายขอความตางๆ เกมการแขงขนในสนามกยงไมเพยงกบความตองการ

แฟนบอลจงสรางบรรยากาศผานการเชยรและการแสดงออกในสนาม รวมไปถงกจกรรมตางๆ ท

แฟนบอลทำรวมกนภายในชมชนแฟน ทงหมดนแสดงใหเหนวากลไกการผลตแบบอตสาหกรรม

ทมงควบคมการบรโภคของมวลชนผานการสราง “มาตรฐาน” ใหกบสนคาตามแนวคดของ Adorno


and Horkheimer (1992, 120-167) ไมสามารถทำงานไดอยางเบดเสรจ เพราะแฟนบอลเองกม

การผลตสนคาของตนเองดวยวธการแบบ “สมครเลน”

หากพจารณาวฒนธรรมแฟนบอลไทยในฐานะทเปนวฒนธรรมมวลชนแลว การเกดขน

มาของชมชนแฟน สนทรยะใหม รวมถงการแสดงบทบาทในการผลตของแฟนบอลนนแสดงให

เหนวาวฒนธรรมแฟนบอลไทยไมไดเกดขนมาโดยบทบาทของผผลตเพยงฝายเดยว แตเปนไป

โดยทผบรโภคหรอมวลชนมสวนรวมอยดวย กลาวในอกรปแบบหนงกคอ ปฏบตการตางๆ ของ

แฟนบอลไทยไดทำใหเกดลกษณะทเรยกวา “วฒนธรรมของการมสวนรวม” (participatory

culture)

ดงนนแลว หากยอนกลบไปทชอตนของบทความนอกครง คำกลาวของแฟนบอลจำนวน

มากทวา “เปนแฟนบอลมนมอะไรมากกวาดบอล” จงสามารถแสดงภาพของวฒนธรรมแฟนบอล

ไทยและยนยนขอเสนอหลกของบทความนไดเปนอยางด เพราะการทแฟนบอลทำ “สงทมากกวา

ดบอล” นนเองทเปนปฏบตการอนนำไปสการเกดวฒนธรรมของการมสวนรวม ซงหมายความวา

แฟนบอลไทยมสวนในการเตบโตขนมาของความนยมในฟตบอลสโมสรไทยดวย

บทสงทาย: การบรโภคทไมมกลไกใดจะควบคมไดทงหมด

และแฟนผมสำนกในการวพากษ

ใน “Free Time” บทหนงจากหนงสอ The Culture Industry: Selected Essays on

Mass Culture Adorno กลาวถงงานวจยชนหนงซงเขาเคยรวมทำท Frankfurt Institute for

Social Research (แตในทายทสดผลรายงานการวจยฉบบเตมนกไมไดเผยแพร) งานน

เปนการศกษากรณงานแตงงานระหวางเจาหญง Beatrix ของฮอลแลนดกบ Claus von Amsberg

นกการทตชาวเยอรมน โดยมจดประสงคเพอประเมนปฏกรยาของชาวเยอรมนทมตองาน

แตงงานนซงมการเผยแพรทางสอมวลชนเปนอยางมากตดตอกนเปนเวลานาน ผลการวจยพบวา

ผชมไมไดคลอยตามการรายงานของสอมวลชนไปเสยทงหมด แตมผลตอบรบไปในหลายรปแบบ

ขอคนพบดงกลาวชใหเหนวาถงทสดแลวสอไมสามารถทจะหลอมรวมความเขาใจของผชมให

เหมอนกนไปเสยทงหมดได เพราะความสนใจทตางกนไปของผบรโภคยงมผลททำใหพวกเขารบร

ในรปแบบทตางกนออกไป จากขอคนพบดงกลาวทำให Adorno มองวาแนวคดทฤษฎวพากษของ

สำนกแฟรงคเฟรตเองกตองเรยนรและตรวจสอบตนเองผานขอคนพบเชงประจกษดวยเชนกน

และเขากเหนวาถงทสดแลวสงคมอาจซบซอนเกนกวาจะถกหลอมรวมใหเหมอนกนไปเสยหมด

ดวยกลไกแบบใดแบบหนงได (Adorno 1991, 162-170)


ปฏบตการตางๆ ของแฟนบอลทเกดขนในกระบวนการบรโภคนเปนไปในทางเดยวกน

กบท de Certeau เสนอใหพจารณาการบรโภคในฐานะการผลตขนทสอง ซงขอคนพบดงกลาวน

อาจนบไดวาเปนการทาทายตอขอสรปโดยรวมของแนวคดจากสำนกแฟรงกเฟรตทนำไปสการ

มองวาระบบอตสาหกรรมและกลไกแบบทนนยมจะลอลวงใหผบรโภคสญเสยสำนกในการวพากษ

เพราะถงทสดแลวสำหรบวฒนธรรมแฟนนน การมสวนรวมทเกดขนมาเปนเครองบงชวาแฟนเปน

ผบรโภคทตนตว (active consumer) และมสำนกในการวพากษ กรณทชดเจนทสดของแฟนบอล

ไทยคอการเกดการรวมตวประทวงตอสโมสรฟตบอลทพวกเขาเปนแฟนกระทงไปถงประทวง

ตอสมาคมฟตบอลแหงประเทศไทย เชาวนท 19 ธนวาคม พ.ศ.2553 แฟนบอลไทยประมาณ

500 คน รวมตวกนบรเวณหนาททำการสมาคมฟตบอลแหงประเทศไทยเพอประทวงและยน

หนงสอเสนอใหมการเปลยนแปลงผบรหารสมาคมฯ ตอมาวนท 17 พฤษภาคม พ.ศ.2554 ไดม

แฟนบอลอกประมาณ 200 คนมารวมตวกนบรเวณหนาททำการสมาคมฯ อกครงเพอประทวง

ตอการดำเนนการเลอกตงนายกสมาคมฯ ทพวกเขามองวาไมโปรงใส หรอการประทวงทเหนผล

เปลยนแปลงอยางเปนรปธรรมซงเกดขนในระดบสโมสร เมอวนท 31 มนาคม พ.ศ.2555 แฟน

ทาเรอฯ ประมาณ 500 คน รวมตวกนทอฒจนทรหลงจบการแขงขนเพอเรยกรองใหมการแสดง

ความรบผดชอบตอผลการแขงขนทแพตดตอกนหลายนด ทายทสดในวนนนผอำนวยการสโมสร

ทาเรอฯ กประกาศรบผดชอบดวยการลาออกจากตำแหนง

แฟนมกจะถกมองวาเปนผบรโภคทมความตองการอยางลนเกนและไมสามารถควบคม

ตนเองได แตในอกแงหนงนน ความตองการบรโภคจำนวนมากนนเองทเปนแรงผลกดนใหแฟน

ทำกจกรรมตางๆ ซงกอใหเกดวฒนธรรมของการมสวนรวมขนมา

หากพจารณาความสมพนธระหวางผผลตและผบรโภค แมวาในดานหนง ปฏบตการตางๆ

ของแฟนจะสงเสรมใหเกดการ “บรโภคซำ” ทดราวกบวาผบรโภคยงถกกระทำ แตในอกดานหนง

นน บทความนกไดชใหเหนวา มาตรฐานการผลตเชงอตสาหกรรมแบบเดยวไมสามารถควบคม

ผบรโภคไดอยางเบดเสรจ เพราะในวฒนธรรมของการมสวนรวมทเกดขนมานนไมมฝายใดฝาย

เดยวทจะควบคมไดทงหมด


รายการอางอง

เอกสารภาษาไทย

“ไทยลก 2010 กระหมธรกจหนนพนลานตอยอด-ขยายฐาน.” ประชาชาตธรกจ. 18 มนาคม 2553: 1, 13.

เนตรนภา ประกอบกจ. 2545. “พฒนาการของวฒนธรรมฟตบอลตางประเทศในสงคมไทย พ.ศ. 2509-2544.” วทยานพนธสาขาประวตศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

“เปด ‘ไทยลก’ 18 ทมทมพน ล.” มตชน. 24 มกราคม 2554: 1, 16.

“เผยผลวจย ‘ไทยลก’ 16 ทมฟน ‘100 ลาน’ ‘กเลนผยอง’ มากสด.” มตชน. 25 มกราคม 2554: 1, 13.

“เผยทะลพน ล. 18 ทมสไทยลก.” สยามกฬา. 21 มกราคม 2555: 1, 2, 7.

สมคด เอนกทวผล. 2552. “จดเปลยนบอลไทย! กฎเหลกคณภาพ-การตลาดตองแรง.” Positioning 66 (พฤศจกายน): 70-79.

สมสข หนวมาน. 2540. “ทฤษฎวพากษแนวมารกซสตสำนกแฟรงคเฟรตกบการวเคราะหอตสาหกรรม สอมวลชนไทย.” วารสารนเทศศาสตร 15 (พฤศจกายน 2540-มกราคม 2541): 6-14.

สายชล ปญญชต. 2553. “ฟตบอลแฟนคลบในสงคมไทยสมยใหม: ศกษากรณสโมสรเมองทองหนองจอก ยไนเตด.” วทยานพนธสาขาสงคมวทยา คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อาจนต ทองอยคง. 2555. “ ‘แฟนบอล’: ปฏบตการทางวฒนธรรมของแฟนสโมสรฟตบอลไทย.” วทยานพนธสาขามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

อาจนต ทองอยคง. 2556. “บทบาทของอนเทอรเนตในวฒนธรรมแฟน: กรณศกษาการเตบโตของวฒนธรรมแฟนบอลไทย.” วารสารศาสตร 6 (3, กนยายน-ธนวาคม): 173-198.

เอกสารภาษาองกฤษ

Adorno, Theodor. 1991. The Culture Industry: Selected Essay on Mass Culture. Edited by J.M. Bernstein. London: Routledge.

Adorno, Theodor and Max Horkheimer 1992. Dialectic of Enlightenment. Translated by John Cumming. London: Verso.

Anderson, Benedict . 1983. Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of

Nationalism. London: Verso.

Bourdieu, Pierre 1986 “The Form of Capital.” In Handbook of Theory and Research for the

Sociology of Education, edited by John Richardson, 241-258. Westport, CT: Greenwood.

de Certeau, Michel. 1984. The Practice of Everyday Life. Translated by Steven Rendall. Berkeley: University of California Press.

Delanty, Gerard. 2010 [2003]. Community. 2nd ed. London: Routledge.


Hills, Matt. 2002. Fan Cultures. London: Routledge.

Jenkins, Henry. 1992. Textual Poachers: Television Fans & Participatory Culture. London: Routledge.

Marcuse, Herbert. 1964. One-Dimensional Man: Studies in the Ideology of Advanced Industrial Society. London: Routledge.

Sandvoss, Cornel. 2005. Fans: The Mirror of Consumption. Cambridge: Polity Press.

เอกสารออนไลน

ไกยางไมมะดนกอรอย. 2553. “วนน เมองทองกแสดงใหเหน “วาการหนหลงเชยรบอล” เปนอยางไร.” เขาถงวนท 21 พฤษภาคม 2556. www.thailandsusu.com/webboard/index.php/topic,113240.100

ไกยางไมมะดนกอรอย. 2554. “ภาพเกอบสดจากยามาฮาสเตเดยม : เมองทอง 0-0 บรรมย เสมอกนไป สดเกรง!!!.” เขาถงวนท 21 พฤษภาคม 2556. www.thailandsusu.com/webboard/index.php/topic,164883.0

บรษทไทยพรเมยรลกจำกด. มปป.ก. “สรปยอดผชม, ยอดขายบตรผานประต และยอดขายของทระลก SPONSOR THAI PREMIRE LEAGUE 2011.” เขาถงวนท 21 พฤษภาคม 2556. http://www.thaipremierleague.co.th/userfiles/tpl_att_2011.pdf

บรษทไทยพรเมยรลกจำกด. มปป.ข. “สรปยอดผชม, ยอดขายบตรผานประต และยอดขายของทระลก SPONSOR THAI PREMIRE LEAGUE 2012.” เขาถงวนท 21 พฤษภาคม 2556. http://www.thaipremierleague.co.th/Ticket-TPL-2012.pdf

Culture of Thai Football Fan

Documents

Transcript of Culture of Thai Football Fan