Copyright protected. Use is for Single Users only via a ... · strategische onderdelen van BiSL...

Copyright protected. Use is for Single Users only via a VHP Approved License. For information and printed versions please see www.vanharen.net

BiSL® Next in uitvoering


Andere uitgaven bij Van Haren Publishing

Van Haren Publishing (VHP) is gespecialiseerd in uitgaven over Best Practices, methodes en

standaarden op het gebied van de volgende domeinen:

- IT en IT-management;

- Enterprise-architectuur;

- Projectmanagement, en

- Businessmanagement.

Deze uitgaven zijn beschikbaar in meerdere talen en maken deel uit van toonaangevende series,

zoals Best Practice, The Open Group series, Project management en PM series.

Op de website van Van Haren Publishing is in de Knowledge Base een groot aanbod te vinden

van whitepapers, templates, gratis e-books, docentenmateriaal etc. Ga naar www.vanharen.net.

Van Haren Publishing is tevens de uitgever voor toonaangevende instellingen en bedrijven,

onder andere: Agile Consortium, ASL BiSL Foundation, CA, Centre Henri Tudor, Gaming

Works, IACCM, IAOP, IPMA-NL, ITSqc, NAF, KNVI, PMI-NL, PON, The Open Group,

The SOX Institute.

Onderwerpen per domein zijn:

Voor een compleet overzicht van alle uitgaven, ga naar onze website: www.vanharen.net

IT and IT ManagementABC of ICT

ASL®

CATS CM®

CMMI®

COBIT®

e-CF

ISO/IEC 20000

ISO/IEC 27001/27002

ISPL

IT4IT®

IT-CMFTM

IT Service CMM

ITIL®

MOF

MSF

SABSA

SAF

SIAMTM

TRIM

VersiSMTM

Enterprise ArchitectureArchiMate®

GEA®

Novius Architectuur Methode

TOGAF®

Business ManagementBABOK ® Guide

BiSL® and BiSL® Next

BRMBOKTM

BTF

EFQM

eSCM

IACCM

ISA-95

ISO 9000/9001

OPBOK

SixSigma

SOX

SqEME®

Project ManagementA4-Projectmanagement

DSDM/Atern

ICB / NCB

ISO 21500

MINCE®

M_o_R®

MSP®

P3O®

PMBOK ® Guide

PRINCE2®


BiSL® Next in uitvoering

Handboek voor uitvoerende

business-informatiemanagement professionals

Yvette Backer

Machteld Meijer


ColofonTitel: BiSL® Next in uitvoeringOndertitel: Handboek voor uitvoerende business-informatiemanagement

professionalsSerie: Best PracticeEen uitgave van: ASL BiSL FoundationAuteurs: Yvette Backer, Machteld MeijerDesign & lay-out: Coco Bookmedia, Amersfoort

Uitgever: Van Haren Publishing ([email protected])Uitgave: Eerste druk, eerste oplage, september 2018

ISBN Hard copy: 978 94 018 0336 6ISBN eBook: 978 94 018 0337 3ISBN ePUB: 978 94 018 0338 0

Voor meer informatie over BiSL, ga naar: ASLBiSLFoundation.org© Van Haren Publishing, ASL BiSL Foundation, 2018

Trademark statementsApplication Services Library ASL® is a registered trademark of ASL BiSL Foundation.BiSL® is a registered trademark of ASL BiSL Foundation.COBIT® is a registered trademark of ISACA and the IT Governance Institute.DAMA-DMBOK is a trademark of DAMA International.ITIL® is a registered trademark of AXELOS limited.TOGAF® is a registered trademark of The Open Group.VeriSM™ is a registered trademark of IFDC

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfi lm, of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.


BiSL® Next

Need

Value

Mission

Capability

Drivers

Business

Data

Service

Technology

Perspectives

Governance

Strategy

Improvement

Operation

Domains


Voorwoord

BiSL is in de afgelopen 13 jaar een zeer populair framework geworden binnen

Nederland voor functioneel beheer en informatiemanagement. Tienduizenden

functioneel beheerders, informatiemanagers, IT managers, key users, enzovoort zijn

er in opgeleid en hebben het framework geïmplementeerd in hun dagelijkse werk-

praktijk.

In 2015 is de ASL BiSL Foundation begonnen met een serieuze upgrade van het

framework vanuit verschillende behoeften, zoals aansluiting bij internationale

ontwikkelingen, onderkenning van andere werkwijzen waaronder agile werken,

andere manieren om IT te leveren (Cloud, Apps, . . .), een groter belang van security

en data, en dergelijke. Eén van de grote drijfveren was ook het versterken van de

strategische onderdelen van BiSL waarbij gedacht moet worden aan onderwerpen

als governance, strategie, architectuur en beleid.

In februari 2017 zag het nieuwe Engelstalige BiSL Next het daglicht. Een framework

dat vanuit vier domeinen (Governance, Strategy, Improvement en Operation) de

business-waarde van digitale diensten, data en technologie voor de business helpt

vorm te geven. Er was slim hergebruik gemaakt van BiSL en tegelijk was er een

bewuste keuze gemaakt om niet zo zeer in de eerste plaats een ‘hoe’-boek te zijn

maar veel meer een ‘inzicht’-boek. Inmiddels (in 2018) is BiSL Next al toe aan zijn

tweede druk en kunnen er opleidingen en examens in gevolgd worden.

Wel bleef er met name onder de Nederlandse gebruikers iets knagen: niet voor

iedereen is het prettig om enkel een Engelstalige versie te hebben en de mate van

‘hoe’ werd gemist, met name in het Improvement domein en het Operation domein

(de operationele kant van functioneel beheer). Yvette Backer en Machteld Meijer

voelden dit gemis in de Nederlandse markt prima aan en zijn in het voorjaar 2017 bij

de ASL BiSL Foundation gekomen met een voorstel om een Nederlandstalig opera-

tioneel handboek te ontwikkelen op basis van BiSL Next.


VIII

En nu is het dan zo ver! Machteld en Yvette hebben een bewonderings waardige

hoeveelheid werk gestopt in vertalen, in herformuleren, in verdiepen en in het

verwerken van reviewcommentaren om uiteindelijk dit handboek ‘BiSL Next

in uitvoering’ gerealiseerd te krijgen. De eerste vier hoofstukken geven een

heldere introductie van BiSL Next waarna de hoofdstukken 5 tot en met 8 ingaan

op elk domein. De hoofdstukken 7 en 8 bieden een stevige verdieping aan het

Improvement en Operation domein. De hoofdstukken erna plaatsen BiSL Next meer

in context, bijvoorbeeld ten aanzien van agile werken en cloud-ontwikkelingen.

Met dit boek is weer een serieuze bijdrage geleverd aan de doorontwikkeling van

het Business Informatiemanagement-domein en kan zondermeer gesteld worden

dat BiSL Next een volwaardige en complete opvolger is geworden van het eerdere

BiSL.

Ik wens eenieder een praktisch gebruik van dit handboek toe, hopelijk leidend tot

een optimalere inzet en een groter business belang van informatie, technologie en

data.

Gerard Wijers, voorzitter Architectuur Board ASL BiSL Foundation


Reviewers

De auteurs danken de reviewboard:

Jeroen Geurts Zest Academy

Lucille van der Hagen ASL BiSL Foundation

Jasper Maas Capgemini Academy

Jan Ploeg I-Interim Rijk

Gerard Wijers Anderson MacGyver

en de overige reviewers:

Tom Bosch IV-experts

Martijn van Boxtel CZ

Jan de Buck Gemeente Amsterdam

Coenraad Doeser Het Waterschapshuis

Bert Franken IV-experts

Jettie van Gool-van den Bovenkamp Shell

Dolf van der Haven Verizon

Danielle Hennephof ING

Ton van Lieshout Capgemini Academy

Ronald Maas CZ

Marcel Penners HAN Hogeschool

Hans Peter Roersma Haagse Hogeschool

Lex Scholten BiSLSmart

Mark Smalley Smalley.IT

Frank Snels Universiteit Twente

Jeroen Venneman EnterAgile

Rene Visser Hogeschool Rotterdam

Jan de Vries Naboek

Wilbert Wijers Maturia


Inhoudsopgave

1 INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

1.1 Inhoud en context ............................................................................................... 1

1.2 Doelstelling van dit boek ................................................................................... 3

1.3 Leeswijzer .............................................................................................................. 4

1.4 Termen .................................................................................................................. 6

2 BUSINESS-INFORMATIEMANAGEMENT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.1 Inleiding ...............................................................................................................13

2.2 Wat is BIM? ...........................................................................................................16

2.3 Wat is BiSL? .......................................................................................................... 18

3 HET BISL-MODEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

3.1 Introductie .......................................................................................................... 21

3.2 Opbouw BiSL-model ......................................................................................... 22

4 DRIVERS EN PERSPECTIVES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

4.1 Inleiding .............................................................................................................. 29

4.2 Drivers .................................................................................................................. 29

4.3 Perspectives ....................................................................................................... 39

4.4 Sturing ................................................................................................................. 45

4.5 Data en datakwaliteit ....................................................................................... 50

5 HET GOVERNANCE DOMAIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

5.1 Inleiding .............................................................................................................. 59

5.2 Business governance ........................................................................................ 65

5.3 Data governance ............................................................................................. 69


XII

5.4 Service governance ......................................................................................... 73

5.5 Technology governance ................................................................................. 75

6 HET STRATEGY DOMAIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

6.1 Inleiding ...............................................................................................................81

6.2 Business strategy ................................................................................................ 86

6.3 Data strategy ..................................................................................................... 90

6.4 Service strategy ..................................................................................................94

6.5 Technology strategy ......................................................................................... 97

7 HET IMPROVEMENT DOMAIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

7.1 Inleiding .............................................................................................................101

7.2 Business improvement .................................................................................... 105

7.3 Data improvement ...........................................................................................115

7.4 Service improvement ...................................................................................... 120

7.5 Technology improvement .............................................................................. 123

8 HET OPERATION DOMAIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

8.1 Inleiding .............................................................................................................127

8.2 Business operation ........................................................................................... 128

8.3 Data operation .................................................................................................137

8.4 Service operation ............................................................................................ 144

8.5 Technology operation .....................................................................................151

9 BIM EN ONTWIKKELINGEN BINNEN IT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

9.1 Systeemontwikkelaanpak: waterval of Agile? ............................................157

9.2 Scrum .................................................................................................................159

9.3 DevOps ............................................................................................................. 163

9.4 Cloud en SaaS ................................................................................................. 164

9.5 Trends op de werkplek ....................................................................................169

10 ROLLEN BINNEN BIM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

10.1 Inleiding .............................................................................................................173

10.2 Rolbeschrijvingen .............................................................................................174


XIII

11 BIM ORGANISEREN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

11.1 Inleiding ............................................................................................................ 185

11.2 Professionalisering van BIM-activiteiten ........................................................187

11.3 Planning van een veranderingstraject ........................................................ 190

11.4 Eindopmerkingen .............................................................................................191

Bijlage 1 - Gebruikte termen en defi nities................................................................193

Bijlage 2 - Soorten informatie systemen in organisaties ......................................... 200

Bijlage 3 - Cross-reference met BiSL1 ....................................................................... 204

Bijlage 4 - Afkortingen ................................................................................................ 206

Bijlage 5 - Literatuur .................................................................................................... 208

Over de auteurs ...........................................................................................................210

Index ..............................................................................................................................211


XIV


1. INLEIDING

1.1 INHOUD EN CONTEXT

Al decennialang is een veelgehoorde uitspraak dat business en IT beter op elkaar

moeten aansluiten. In de vorige eeuw begon Jerry Luftman al zijn onderzoek hier-

naar en nog steeds komt het naar voren als een van de punten waar managers

zich het meest zorgen over maken1. Om een betere aansluiting te bewerkstelligen

zijn modellen en procesmodellen (als AIM, ASL®, BiSL®, COBIT®, ITIL®) ontworpen of

doorontwikkeld en heeft het belang van menselijk gedrag veel meer aandacht

gekregen (zie bijvoorbeeld: e-CF, ABC van ICT). Daarnaast zijn geheel nieuwe ziens-

wijzen ontstaan op het gebied van samenwerking tijdens de ontwikkeling en het

beheer van informatiesystemen (zoals Agile/Scrum en DevOps). Vandaag de dag

is een goede aansluiting niet eens meer genoeg. Het gaat om een veel verdere

samenwerking tussen business en IT. Informatie, data (gegevens) en IT spelen een

steeds belangrijkere rol in organisaties. De business is in veel gevallen zelfs volle-

dig afhankelijk geworden van IT en data en sommige diensten die bedrijven verle-

nen (business-services) bestaan alleen maar uit digitale systemen. Onvoldoende

aansluiting tussen business en IT is nog steeds een van de grootste problemen die

de hedendaagse managers ondervinden.

Business-informatiemanagement (BIM) heeft een grote rol in de aansluiting tussen

business en IT. In 2001 is voor het eerst een model beschreven voor business-

informatiemanagement: BiSL® (Business information Services Library). Het werd gepo-

sitioneerd en beschreven als procesmodel voor de vraagkant van IT. Activiteiten

binnen het domein business-informatiemanagement, op richtinggevend, sturend

en uitvoerend niveau werden hierin op gestructureerde wijze beschreven. In die tijd

was er veelal sprake van watervalsgewijze systeemontwikkeling, bovendien was de

wereld nog lang niet zo gedigitaliseerd als nu en was het samenwerken tussen busi-

ness en IT met name gebaseerd op een klant-leveranciersrelatie. Samenwerken als

1 Bron: Wilkinson, 2017


2 BiSL® Next in uitvoering

partners en vergaande integratie tussen business-services en IT-oplossingen waren

nog maar weinig aan de orde.

Vanwege de toenemende digitalisering in de wereld om ons heen is een nieuwe

versie van BiSL ontwikkeld: BiSL Next. Bestuurders en managers van organisaties

willen graag weten waarom een goede governance en een goed management

van de informatievoorziening cruciaal zijn voor het effectief kunnen verbeteren

en veranderen van de diensten van een organisatie aan haar klanten. BiSL Next,

zoals beschreven in het boek ‘BiSL® Next – A Framework for Business Information

Management: Improving business performance through better use of information

and technology’, geeft veel aandacht aan het vergroten van het inzicht en begrip

hierin. Het gaat in op het ‘waarom’ en geeft vervolgens een breed overzicht van

het ‘wat’ van business-informatiemanagement. Onderwerpen die in de eerste

versie van BiSL grotendeels buiten beschouwing bleven2 zijn nu ook beschreven,

zoals governance (oftewel bestuur en toezicht) en data.

In dit boek zullen we BiSL Next in het vervolg aanduiden met BiSL. Daar

waar gerefereerd wordt aan de vorige versie van BiSL zullen we BiSL1

hanteren om verwarring te voorkomen.

Niet alleen het management van een organisatie moet op de hoogte zijn van het

belang van business-informatiemanagement en de ondersteunende rol van BiSL

daarin. Het is ook prettig als de medewerkers dit kunnen vertalen naar de daadwer-

kelijke uitvoering: dat ze weten hoe de principes aansluiten op de dagelijkse prak-

tijk. Dit boek biedt een overzicht van BiSL als geheel, gevolgd door een ver dieping

van de activiteiten en producten op het uitvoerende niveau om een bijdrage te

leveren aan de vertaling naar de praktijk.

2 Bron: Van der Pols, 2012


1. INLEIDING 3

1.2 DOELSTELLING VAN DIT BOEK

AlgemeenTen opzichte van BiSL1 zijn er op het eerste gezicht veel wijzigingen in het nieuwe

model doorgevoerd. Natuurlijk moeten in grote lijnen nog steeds dezelfde activi-

teiten worden uitgevoerd om te komen tot een effectieve ondersteuning en trans-

formatie van bedrijfsprocessen door informatie en IT. Deze activiteiten zijn in het

nieuwe model anders gerangschikt, er zijn andere accenten. Ook is de werkwijze

van de gemiddelde functioneel beheerder veranderd in de afgelopen jaren. Denk

maar aan de veranderingen die het overschakelen van watervalsgewijs naar agile

werken met zich meebrengt. In dit boek worden de activiteiten die in relatie staan

met BiSL nader uitgewerkt en worden gerelateerde producten benoemd. Het

accent ligt in dit boek meer op de operatie en minder op strategie en manage-

ment, maar beide worden behandeld.

Om het boek te kunnen begrijpen is kennis van BiSL1 niet noodzakelijk.

DoelgroepDit boek bevat enerzijds een, overigens niet letterlijke, vertaling van de hoofdpunten

van het Engelse BiSL Next boek en anderzijds een uitbreiding van de beschrijving

van de meer operationele activiteiten binnen business-informatiemanagement.

Daardoor is de doelgroep vrij breed: het is bedoeld voor een ieder die mede verant-

woordelijk is voor de kwaliteit (beschikbaarheid, betrouwbaarheid, relevantie, etc.)

van de informatie die een organisatie tot haar beschikking heeft. Zij kunnen een rol

hebben ten aanzien van het bestuur, de strategie, de verbetering of de operatie

van de informatievoorziening van een organisatie.

De algemene beschrijvingen van BiSL Next zijn gericht op een ieder die een rol

speelt binnen business-informatiemanagement, van business-informatiemanager

tot organisatieadviseur tot key-user (kerngebruiker). De uitbreidingen zijn met name

gericht op functioneel beheerders, key-users en consultants die werkzaam zijn in dit

vakgebied en dienen mede als basis voor BiSL Next-examens.

DoelstellingenDe doelstellingen van dit boek zijn:

■ Informeren over de noodzaak en belang van business-informatiemanagement;

■ Een beschrijving geven van de nieuwe versie van BiSL, het framework voor busi-

ness-informatiemanagement;

■ Een gedetailleerde uitwerking geven van de domeinen, perspectieven en drivers

binnen business-informatiemanagement;

■ Een overzicht geven van de voornaamste onderwerpen, activiteiten en produc-

ten binnen de vier domeinen vanuit de vier perspectieven;


4 BiSL® Next in uitvoering

■ Het bieden van een naslagwerk voor iedereen die op enige wijze is betrokken bij

business-informatiemanagement of de inrichting ervan, met een nadruk op de

hiervoor benoemde doelgroep.

1.3 LEESWIJZER

In het boek treft u teksten aan die zijn gemarkeerd met een grijze

verticale lijn in de kantlijn. Dit zijn nieuwe teksten (en fi guren), vaak

praktijkgericht, of gebaseerd op publicaties rond BiSL1 en dus niet een

vertaling uit het Engelse BiSL Next boek. De overige teksten zijn voor

het grootste gedeelte rechtstreeks gebaseerd op het Engelse BiSL Next

boek, hoewel het meestal geen letterlijke vertaling is.

Na de inleidende paragrafen in dit hoofdstuk gaan we in paragraaf 1.4 in op een

aantal basisbegrippen die worden gebruikt in dit boek.

In hoofdstuk 2 wordt uitgelegd wat het belang is van business-informatiemanage-

ment en wat het in grote lijnen inhoudt. Daarna wordt het BiSL-model geïntrodu-

ceerd.

In hoofdstuk 3 worden alle elementen van het model kort behandeld. Hoofdstuk 4

gaat in op de Drivers en Perspectives. De drivers worden nader uitgewerkt en er

wordt aangegeven welke activiteiten gekoppeld zijn aan de drivers. Ook krijgt het

Data perspective speciale aandacht om als basis te dienen voor de volgende

hoofdstukken.

In de hoofdstukken 5 tot en met 8 worden de Domains en de Perspectives verder

uitgewerkt. Hier wordt systematisch aandacht besteed aan welke activiteiten en

producten gekoppeld zijn aan de vier domeinen vanuit de vier perspectieven

van BiSL. Vooral in de hoofdstukken 7 (Improvement) en 8 (Operation) wordt veel

aandacht gegeven aan de activiteiten binnen BIM, omdat deze domeinen over

het algemeen het werkterrein van functioneel beheerders (of soortgelijke functies)

zijn.

Hoofdstuk 9 gaat in op de veranderingen binnen het domein business-informatie-

management als gevolg van de opkomst van nieuwe ontwikkelaanpakken, als

Agile/Scrum en DevOps en van technologische ontwikkelingen als cloud en SaaS

(Software as a service).

Hoofdstuk 10 geeft een opsomming van een aantal veel voorkomende rollen binnen

business-informatiemanagement. Voor elke rol volgt een opsomming van activitei-

ten die ‘bij de rol horen’. Uiteraard kan de invulling van een rol in elke organisatie


1. INLEIDING 5

anders zijn. Ook rollen en rolbenamingen zijn aan veranderingen onderhevig.

Hanteer de rolbeschrijvingen in dit hoofdstuk dus als voorbeelden.

Hoofdstuk 11 besteedt aandacht aan het implementeren van business-informatie-

management in een organisatie.

Ten slotte zijn er enkele bijlagen:

■ Bijlage 1 Gebruikte termen en defi nities;

■ Bijlage 2 Soorten informatiesystemen in organisaties;■ Bijlage 3 Cross reference met BiSL1;

■ Bijlage 4 Afkortingen;

■ Bijlage 5 Literatuur.

TaalgebruikOver het algemeen worden activiteiten op het gebied van business-informatie-

management uitgevoerd door zowel mannen als vrouwen. Vanwege de leesbaar-

heid gebruiken we in dit boek echter niet hij/zij maar hij.

Business-informatiemanagement is een werkveld, een verzameling van activiteiten.

Business-informatiemanagement is geen concrete afdeling, hoewel je een afde-

ling waar functioneel beheerders en informatiemanagers zijn ondergebracht wel

zo kunt noemen natuurlijk. Toch zullen we omwille van de leesbaarheid regelmatig

zinnen formuleren als: “BIM doet dit” en “BIM doet dat” in plaats van “binnen het

domein BIM wordt dit of dat gedaan”. “BIM doet. . .” zegt dus niets over de plek in de

organisatie waar de activiteit plaats vindt; het geeft alleen aan dat deze activiteit

een verantwoordelijkheid is van het domein business-informatiemanagement. Dit

geldt ook als we schrijven dat iets een activiteit is “voor BIM”. De activiteiten kunnen

worden uitgevoerd door BIM-professionals die zijn ondergebracht in een afdeling

'BIM' of 'functioneel beheer' of verspreid zijn over de organisatie. Ze kunnen ook

worden uitgevoerd door medewerkers van gebruikersafdelingen die naast hun

gewone werk in de bedrijfsprocessen enkele extra taken hebben ten aanzien van

de informatievoorziening. Bijvoorbeeld key-users.

Bij het organiseren van en praten over business-informatiemanagement moet

ook in de praktijk altijd goed het verschil tussen het domein en de organisatori-

sche afdeling in het oog worden gehouden. Ook gebruiken we teksten als “IT doet

dit” en “IT doet dat”. Met IT bedoelen we dan de interne IT-afdelingen en/of de

externe IT-leveranciers. Overal waar in dit boek in algemene zin wordt gesproken

over IT-leveranciers, worden zowel de interne afdelingen als de externe leveranciers

bedoeld. Dit wordt, behalve in de defi nities van termen, verder niet meer specifi ek

aangegeven.


Copyright protected. Use is for Single Users only via a ... · strategische onderdelen van BiSL...

Documents

Transcript of Copyright protected. Use is for Single Users only via a ... · strategische onderdelen van BiSL...