CHAN DUNG NHA XA HOI HOC

HO HAI THUY

Con dUdng nghé nghiép cùa mot nhà xà hpi hpc-nhu Idi day cùa nhiéu bàc thày-là phài trai qua ha giai doan:hiéu xà hpi hpc (giai doan ò trUÒng dai hpe hoàe tu hpc), làm xà hpi hoc (sau kbi dà hiéu) va là nhà xà bòi hpc. Giai doan thù ba này khó nhà't: co kbi làm suót dòi ma kbóng là nhà xà bòi hpe.

Là nhà xà bòi hpc nói chung dà khó, là nhà xà bòi hpc Viét Nam lai càng khó hdn nhiéu. Hày nhìn lai qua khù: xà hpi hpc dUde day nhu mot món phu cho nhùng nguòi hpc luàt d TrUÒng Dai hpc Dóng DUdng trUóe Càch mang Tbàng Tàm. Càc luàt già xuàt thàn tu dò nhieu ngUdi dà tham già Càch mang Tbàng Tàm va làm càc cóng tàc ehinh trj, ngoai giao, kinh tè (kinh té cùng là mot món hpc phu trong chudng trinh dào tao luàt già) va phàp luàt (trong càc co quan tu pbàp, toà àn dàn sii, quàn sii). Khòng mot ai làm xà bòi hpc, vi ngành này khòng co màt trong bò mày tò chùc cùa che dò mói: ngay sau Càch mang, bò mày to chùc cùa chùng ta ebù yèu phue vu cupe kbàng chièn cbòng Phàp thàng Idi. Sau ngày hoà binb làp lai nàm 1954, mot màt chùng ta tién bànb cupe dàu t ranh thong nhà't dàt nude, mot màt xày diing chù nghla xà bòi ó mién Bàc. Lue này chùng ta co dièu kién trién khai gàn

123

nhu toàn bò càc ngành kboa hpe co bàn cùng nhU ùng dung. Nhiéu ngành kboa hpc xà bòi va nhàn vàn dà dat dUdc nhùng tbành tUu dàng tu hào nhU dàn toc hpc. khào co hpc. ngón ngù hpc.Xà bòi hpc vàn vAng màt. Néu truy nguyèn xa hdn nùa thi co thè thày ràng nhùng ndi chùng ta co diéu kién gùi ngUÒi di dào tao. thi ò dò xà bòi hpc cùng dang ò tình trang nùa vAng nùa co.

Trung Quóc chi con lai mot nhà xà bòi hpc (òng Phi Hiéu Tbòng) vón dUde dào tao tai Anh, lue dò dUdc dua ve làm vièe tai Hpe vién càc dàn toc tbiéu so. Lién Xò co vién xà hpi hpc, nhUng phài deo thèm cài tinh tu "thiic nghiém". Bungari, Ba Lan, DUc co tu do hdn, tuy tèn Vién khòng phài khoàe thèm cài nhàn tbiic nghiém, nhUng cùng chUa djnh binb dUde ed càu ngành khoa hpc va chUa eó to chùc Vién. Trong kbi Lién Xó vàn bi dinh chat vói mò bình chù nghìa duy vàt Ijeh su ehinh là xà bòi hoc dai cUdng, tbì càc nhà xà bòi hoc Dóng Due mém mòng hdn, bièt tìm nhùng càch dién giài kbón kbéo de co thè tbao tàc boa nhùng khài niém con rat trùu tupng ly tbuyét cùa chù nghìa duy vàt licb su nbàm giài thich càc sii tbiic xà bòi cu the. Bungari tbì muòn bUt phà (kiéu Parsons) bAng khài niém khà trùu tUdng va it co tàc dung tbiic té: "ed càu xà bòi hoc". Con Balan thi ngoài nhùng lòi le \à bòi chù nghìa. nói dung bau nbu toàn bò là thù xà bòi hpc ma lue dò nhiéu ngUòi thuòng gpi là xà bòi hpc tu san, bay là cài ma bay giò ngUÒi ta thuòng gpi là xà bòi hpc kbi ma kbóng con ranb giòi giùa xà bòi hoc màc xit va xà bòi hoc tu san nùa.

Mién Nam dUdc giài phóng, Nhà nUòc ta phài quàn ly mot nùa lànb tbò do mot kiéu che dò kbàc de lai: mot xà bòi co màm mòng cùa cóng nghiép boa va dò thj hoà (màc dàu là thù dò thj hoà co phàn già tao: dàn cu tran ve dò thi kbóng phài chi do cóng nghiép bòa, ma con do chién tranh). Nhiéu

124

vàn de xà bòi dUde dàt ra va dòi hòi phài dUde giài quyé't. Xà bòi hpc vò'n là con de cùa cóng nghiép hoà va dò thj hoà. Cho nèn vièe ra dòi mot Ban xà hpi hpc (dàt trong Vién khoa hpc xà bòi Thành phò' Ho Chi Minh) nàm 1977 là vièe làm dùng dàn va càn thié't. Duói ehinh quyén Sài Gòn trUòc 1975, xà bòi hpc cùng dà tùng dUde day d mot so' trUòng, ké cà nhU mòn phu, tu chpn. Con ò lai song va làm vièe duói che dò mói, cùng chi co mot so' nhà xà bòi hpc (ké cà mot so' nhà ehuyèn mòn ve cóng tàc xà hpi) it òi, dé'm trén dàu ngón tay. NhU vày, co the nói ràng Ban Xà bòi hpe ò Thành phò' Ho Chi Minh bàt dàu eòng vièe cùa mình theo phUdng phàp Lién Xò: càc nhà xà bòi hpc tbòng hiéu chù nghìa duy vàt Ijch su bàt tay vào nghién cùu xà bòi hpc (thiie nghiém?). Chi hai nàm sau kbi thành làp Ban xà hpi hpc d Thành phò' Ho Chi Minh, thi Vién xà bòi hpc dUde thành làp: vàn chUa eó ai tòt nghiép xà hpi hpc d bàt ky nUóe nào ve còng tàc tai Vién. NgUÒi dUde tuyén lue bay giò là tu càc ngành khoa hpc xà bòi va nhàn vàn, vi ò day trièt hpc (trong dò co chù nghìa duy vàt Ijeh su va chù nghìa còng san khoa hpc) dUde day rat ky. Quy nhà't là nhùng ai dà dUde dào tao ehuyèn ngành chù nghìa còng san khoa hpc (lue dò dUde coi nhU mòn xà bòi hpc) ò càc nUóc nhU Lién Xó, Bungari v.v...

Co ành buòng con luu lai dUdc tUdng dòi nhiéu eó le phài ké dèn càc ehuyèn già Bi: ly do dòn giàn là thdi gian hp dén giùp dò cho Vién khà dai va làp di làp lai nhiéu làn. Dàc biét co cà mot còng trinh nghién cùu xà bòi hpc cu thè thàt sii tai mot xà (Hai Vàn) dUde thè bién thành sàch (dà dUde xuàt bàn bang càc thù tièng Phàp, Anh, Tày Ban Nha va gàn day là tièng Viét). Co the nói là ehinh tu nhùng bài giàng kém theo màu diéu tra nghién cùu cu thè này ma sau này, nhiéu nhà xà bòi hpc Viét Nam ban dàu dà bàt tay vào cóng vièe cùa mình.

125

Kbi he tbòng xà bòi chù nghìa d Lién Xò va càc nUòc Dóng Au sup dò, eó ngUdi tuòng xà bòi hpe màc xit sé chét theo. NbUng mot diéu ma ehinh xà bòi hpc phàt bién ra là "tàc dóng ngUdc trd lai" (reverse effect) tbì xà bòi hpc lai khòng thày cho ehinh bàn thàn mình: kbi thày sii de doa cùa chién tranh lanh (tu phia Lién Xò) bau nhU khòng con nùa, con màt thù nghjeh cùa nhà càm quyén kbóng con xoi mói vào sii tii do nghién cùu cùa càc nhà xà bòi hpc nUà, tbì con so càc nhà xà bòi hpe d My cùng nhU ò càc nUóc pbUdng Tày kbàc quay lai tìm hiéu sàu thèm ve chù nghìa Màc ngày càng dóng. Ly do: trén con duòng bé tàc, nhiéu ngUÒi muòn di tìm lòi thoàt cho mot sii phàt trién day dù cùa xà hpi hpe. Càc nhà xà bòi hpc thuòng ngoài nhìn sang bai phia làng giéng: mot ben là ngón ngù hpc dà eó Ferdinand de Saussure, mot ben là tàm ly hpc vói Zigmund Freud, vdi by vpng tìm dUde mot Saussure bay mot Freud cho ngành mình. Xà bòi hpe eù sinh trUdng boài ma chUa phàt due, chUa chin, chUa djnh binb. Cho nén eó le cùng kbóng qua dàng néu nói ràng bién nay chUa eó mot ngành xà bòi hoc tbiic sii, màc dàu so' khoa, Vién xà bòi hpc bau nhu khòng ò dàu trén trai dàt này là kbóng eó. Va mot diéu ky la kém theo dò là: cài màc xà bòi hpc di dén dàu trén thè giòi này cùng rat "oai", nhùng kbi bòi càc nhà aà bòi hpc dà làm dUde gì cho xà. bòi thì...có thè nhìn nbau tbò dai. Nhùng vàn de xà bòi con day rày, lai ngày mot nhiéu thèm, d ngay nhùng nUóc co nén xà bòi hpc dUdc coi là phàt trién.

Nói nhu vày kbóng phài là muòn pbù djnh vai trò cùa xà bòi hpc ma ehi de nhàn manh hudng phàn dàu cùa ngành khoa hpc này vUdn tói cbò "djnh binb". Cài khó cùa xà bòi hpc ehinh là ò day: co qua nhiéu buòe dot phà ly tbuyét xuàt phàt tu càc ngà kbàc nbau vói by vpng tim ra mot kiéu Saussure bay Freud. Nhùng mò h-.nb rat dàng càm phuc cùa Parsons,

126

cùa TrUdng phài Frankfurt, va ngay cà cùa Dobriyanov la nhùng eó' gang ly tbuyét muòn djnh hình cho ngành khoa hpc này.

Trén con dUÒng mày mò nhU vày, ngUòi day biét chpn cài gì de truyén thu lai cho thè' he sau, ma vàn dàm bào dUde thè' he sau này vàn vùa làm dUdc xà bòi hpe, vùa càp nhàt dUdc càc ly tbuyét dang phàt trién. Chi là'y mot càu hòi ed bàn nhà fcùng eó thè làm de tài cho vò so' cupe bòi thào: Màc là mot trong 4-5 ngUÒi sàng làp xà bòi hpe (cùng vói A.Comte, Weber, Durkheim, va phàn nào Spencer) bay chi Màc (vói chù nghìa duy vàt Ijeh su) là ngUÒi dàt nén móng cho xà bòi hpc khoa hpe (con thù xà bòi hpc kia là khòng khoa hpc?).

Lieu eó the dàt ra mot già tbuyét ly tbuyét: phài chàng xà bòi hpc mac dàu eó lUe ludng nghién cùu dóng dào, hùng manh, ma ebua djnh hình dUdc, là do bàn chat xà bòi hpc khòng thè khòng diia trén mot giai càp nhà't djnh. Tam lo di quan dièm then chò't này sé dàn dén nhùng lùng tùng kbóng sao giài quyé't noi. Chi xin néu mot so' vi du: ngUÒi ta eó thè bàn luàn rat dai dóng ve càc thù ly tbuyét ve léch lae va tói pham, nhUng de tra lòi càu hòi "Tai sao tròm càp?"-"Vì nghèo dòi."-"Tai sao nghéo dói?"-"\ri bj hòc lót" bay "vi luòi bié'ng" (quan diém giai càp). "Vi sao gié't ngUÒi da tràng thi bj làm rum beng ma gièt ngUòi da den thi xuè xoa cho qua chuyén?"-"Vì eó bàt bình dàng xà bòi giùa ngUòi da tràng va ngUdi da den"-"Vì sao co sii bàt bình dàng ày?" (lai vàn quan diém giai càp). Néu eù theo ly tbuyét xà hpi hpc bién hành thi "thiéu so" (minority) là nhùng thành phàn cU dàn phài ehju diing thiét thòi (khòng nhà't thiét là so it). Vày thi phu nù (xàp xi mot nùa dàn so), ngUòi da màu ò mot so' nUóe (eò kbi qua nùa dàn so), ngUdi eó thu nbàp thàp (70-80% dàn so) lai là thiéu so', trong kbi dò thuàt ngù xà bòi hpc ehinh thùc khòng eó cài

127

thuàt ngù "da so" dó'i làp lai. Thàt là ky quàc. Né'u khòng co quan diém giai càp, làm sao giài thich nói nhùng eh. iung tùng cùa càc ly tbuyét xà bòi hpc này. Va phài i b ir'g lùng vi cbò dò ma mpi co gang mò hình boa xà bòi cùa càc nhà xà bòi hpc déu là cóng dà tràng?

Suy nghì ve quan diém giai càp tror g nghién cùu xà bòi hpe kbóng phài là tbài dò "làm ra ve làp trUÒng", ma là tbài dò tbiic sii kboa hpc. Va eó bay kbóng hai hù xà bòi hpc: màc xit va tu san, nhu mot thòi ngUÒi ta tùng gpi:

Cài khó ma cùng là cài may man cùa nhà xà bòi hpc Viét Nam ehinh là ò cbò này: màc dàu eó the chUa dUde dào tao chu dào (bay là may man khòng bj dào tao qua sàu vào nhùng ly tbuyét xà bòi hpc xa ròi thiic té vò bó^ chùng ta dUde cànb bào bòi mot vàn de then chò't: quan diém giai càp trong nghién cùu xà bòi hpc.

128