Annual Report RSPCB 10 11

122

description

Pollution Control

Transcript of Annual Report RSPCB 10 11

  • amOWmZ am` XyfU {Z`U _S>b

    4, gWm{ZH$ jo, PmbmZm Sy>Jar

    O`nwa-302004

    Website : http:www.rpcb.nic.in

  • 2S>m. Xrn Zmam`U nmSo>`, gX` g{Md

    AmZX cmc _mWwa, _w` n`mdaU A{^`Vm

    \$moQ>mo Q>r.Eg. amUmdV

    d[a> n`mdaU A{^`Vm

    H$`yQ>a Q>H$U

    {dZ` Hw$_ma e_m, am.n.{Z._., O`nwa

    4, gWm{ZH$ jo, PmcmZm Sy>Jar, O`nwa- 302004

    \$moZ (B.nr.~r.Eg.) 0141- 5159600, 5159699,

    \$g 0141- 5159697

    amOWmZ am` nXyfU {Z`U _S>c

    Website : http:www.rpcb.nic.in

  • 3AZwH$_{UH$mAZwH$_{UH$m

    A`m` {df` n.g.

    1 _w` A{Y{Z`_, {Z`_ Ed A{YgyMZmE 5

    2 am` _S>c H$m JR>Z 6

    3 am` _S>c H$s gaMZm Ed {H$`m-H$cmn 8

    4 am` _S>c H$s J{V{d{Y`m 16

    5 {d{YH$ H$m`dmhr 20

    6 OZ ggmYZ {dH$mg 21

    7 g` w$ CnMma g` 24

    8 n`mdaUr` {Z`_m| d A{YgyMZmAm| H$s AZwnmcZm 29

    9 n`mdaUr` JwUdmm _y`mH$Z 42

    10 am` _| XfU g_`m : {ZdmaU Ed {Z`U H$m`dmhr 106

    11 OZ MoVZm Ed {d{dY 117

    12 am` _S>c Ho$ {dm Ed coIo 120

  • 5_w` A{Y{Z`_, {Z`_ Ed A{YgyMZmE1Ho$ gaH$ma mam A{Ygy{MV Oc (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) A{Y{Z`_, 1974 Ho$ AVJV gdW_ \$adar, 1975 _| J{R>V amOWmZ

    am` XfU {Z`U _S>c (AmJo go am` _S>c) H$mo H$mcmVa _| dm`w (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) A{Y{Z`_,1981 VWm n`mdaU (gajU)

    A{Y{Z`_, 1986 Ho$ {d{^Z mdYmZm| VWm C$ A{Y{Z`_m| Ho$ AVJV H$m{eV {d{^Z A{YgyMZmAm| Ed {Z`_m| Ho$ {ZdhZ H$m Xm{`d ^ r am`

    _S>c H$mo gmnm J`m& dV_mZ _| am` _S>c _w`V: {ZZ{cpIV A{Y{Z`_m|, {Z`_m| Ed Omar A{YgyMZmAm| VWm Zr{V-{ZX}em| H$s AZwnmcZm H$amZo

    Ho$ {cE CmaXm`r h :-

    1. Oc (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) A{Y{Z`_, 1974

    2. amOWmZ Oc (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) {Z`_, 1975

    3. Oc (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) CnH$a A{Y{Z`_, 1977

    4. amOWmZ Oc (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) CnH$a {Z`_, 1978

    5. dm`w (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) A{Y{Z`_, 1981

    6. amOWmZ dm`w (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) {Z`_, 1983

    7. n`mdaU (gajU) A{Y{Z`_, 1986 Ed VXmVJV n`mdaU (gajU) {Z`_, 1986

    8. n[agH$Q>_` agm`Z ({d{Z_mU, ^ S>maU Ed Am`mV) {Z`_, 1989

    9. n[agH$Q>_` gy_Ord {d{Z_mU, Cn`moJ, Am`mV, {Z`mV Ed ^ S>maU g~Yr {Z`_, 1989

    10. cmoH$Xm{`d ~r_m A{Y{Z`_, 1991

    11. Aamdcr A{YgyMZm, 1992

    12. amgm`{ZH$ XKQ>Zm (AmnmV ~YZ, V` mar Ama aognmog) {Z`_, 1996

    13. Od {M{H$gm An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 1998

    14. cmB Ee A{YgyMZm, 1999

    15. ZJar` R>mog An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 2000

    16. d{Z XfU ({d{Z`_Z Ed {Z`U) {Z`_, 2000

    17. AmoOmoZ jaU nXmW ({Z`_Z) {Z`_, 2000

    18. ~Q>arO (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 2001

    19. VmO Q>ono{O`_ XfU ({ZdmaU Ed {Z`U) m{YH$aU A{YgyMZm, 2003

    20. n`mdaU g_mKmV {ZYmaU A{YgyMZm, {XZmH$ 14.09.2006

    21. n[agH$Q>_` An{eQ> (~YZ, hWmcZ Ed gr_mnma gMmcZ) {Z`_, 2008

    22. bmpQ>H$ An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 2011

  • 2.1 am` _S>c Ho$ gX`

    am` _S>c H$m JR>Z am` gaH$ma mam A{YgyMZm g`m n. 27 (31) n`m./78 nmQ> {XZmH$ 30.06.2006 Oc (XfU {ZdmaU Ed

    {Z`U) A{Y{Z`_, 1974 (1974 H$m Ho$r` A{Y{Z`_ g. 6) H$s Ymam 4 H$s Cn Ymam (1) mam Xm e{$`m| H$m `moJ H$aVo hE am` _| XfU

    {ZdmaU Ed {Z`U Ho$ {cE A{Ygy{MV {H$`m J`m Wm, {OgHo$ AZwgma am` _S>c _| nyUH$m{cH$ A`j Ed gX`-g{Md Ho$ A{V[a$ 15

    AeH$m{cH$ gX` _ZmoZrV {H$`o J`o& BZ 15 _ZmoZrV gX`m| _| go 5 gaH$mar, 5 WmZr` {ZH$m`, 3 Ja gaH$mar Ed 2 ~moS> ` m {ZJ_ Ho$ gX` Wo& My{H$

    am` _S>c Ho$ JR>Z H$s A{YgyMZm Ho$ 3 df ~mX ^ r Bg A{YgyMZm H$m ZdrZrH$aU Zht {H$`m J`m, AV: _ZmoZrV 15 gX`m| _| go 5 WmZr` {ZH$m`, 3

    Ja gaH$mar gX`m| H$m H$m`H$mc dV: hr g_m hmo J`m& Amcmo` df 2010-2011 _| C$ A{YgyMZm {XZmH$ 30.6.2006 mam _ZmoZrV 15 gX`m|

    H$m {ddaU {ZZmZwgma h:-

    1 S>m. dr. Eg. qgh A`j

    2 S>m. S>r. EZ. nmS>o` gX`-g{Md

    3 {deofm{YH$mar Ed A{V[a$ emgZ g{Md, n`mdaU {d^mJ gX` (gaH$mar)

    4 emgZ Cn g{Md, {dm (``.1 ) {d^mJ gX` (gaH$mar)

    5 Am`w$, CmoJ {d^mJ ` m CZHo$ {V{Z[Y Omo A{V[a$ {ZXoeH$ Va go ZrMo H$m Z hmo gX` (gaH$mar)

    6 {ZXoeH$, {M{H$gm Ed dm` godmE gX` (gaH$mar)

    7 _w` A{^`Vm (_w`mc`) OZ dm` A{^`m{H$s {d^mJ gX` (gaH$mar)

    8 _hmnma, ZJa {ZJ_, O`nwa * gX` (WmZr` {ZH$m`)

    9 A`j, ZJa n[afX, CX`nwa * gX` (WmZr` {ZH$m`)

    10 A`j, ZJa n[afX, H$moQ>m * gX` (WmZr` {ZH$m`)

    11 lr_Vr Hw$gw_ gmoZr, gX` Ed nyd A`j, ZJa n[afX, nmcr * gX` (WmZr` {ZH$m`)

    12 A`j, ZJa nm{cH$m, ~J$ * gX` (WmZr` {ZH$m`)

    13 lr cmc MX _oKdmc, _mZZr` {dYm`H$, am`qgh ZJa * gX` (Ja gaH$mar)

    14 lr Mnmcmc gmcoMm, ^ yVnyd A`j, ZJa {dH$mg `mg,OmoYnwa * gX` (Ja gaH$mar)

    15 lr nwIamO nQ>oc, gX`, ZJa n[afX, nmcr * gX` (Ja gaH$mar)

    16 ~Y {ZXoeH$, arH$mo, O`nwa gX` (~moS> ` m {ZJ_)

    17 ~Y {ZXoeH$, O`nwa {S>H$mo_ gX` (~moS> ` m {ZJ_)

    A{YgyMZm {XZmH$ 30.6.2006 Ho$ AZwgma am` _S>c Ho$ gX`

    * {XZmH$ 30.9.2009 VH$

    6

    am` _S>b H$m JR>Z2

  • 7 2.2

    2.2.1 am` _S>c H$s ~R>H|$

    2.2.2 am` _S>c H$s ~R>H$m| _| {c`o J`o _hdnyU {ZU`

    am` _S>c H$s ~R>H|$ Ed ~R>H$m| _| {cE JE _hdnyU {ZU`

    Amcmo` df _| am` _S>c H$s Xmo ~R>H$m| H$m Am`moOZ {XZmH$ H$_e: 7.5.2010 Ed 9.11.2010 H$mo {H$`m J`m&

    {XZmH$ 07.05.2010 Ed 09.11.2010 H$mo ~R>H$m| _| {c`o J`o _hdnyU {ZU` {ZZ H$ma h:-

    1. am` _S>c Ho$ A{YH$m[a`m|/H$_Mm[a`m| hoVw WmZmVaU Zr{V H$m {H$`md`Z&

    2. d[a> n`mdaU A{^`Vm Ho$ nX na {d^mJr` nXmZ{V g{_{V H$m nwZamdcmoH$Z&

    3. am` _S>c H$m{_H$m| H$mo ` y{Z\$m_ Ho$ {cE ZH$X ^ wJVmZ&

    4. lr JOqgh Jmo`c H$mo {d{Y A{YH$mar JoS> {Vr` Ho$ nX na {Z`w{$&

    5. Od {M{H$gm An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 1998 Ho$ {H$`md`Z hoVw EM. gr. E\$. H$mo {dmr` ghm`Vm Ho$ {cE

    ""dm` Ed n`mdaU'' Ho$ {cE H$mof g{OV {H$`o OmZo H$s drH${V&

    6. df 2007-08 Ho$ {cE dm{fH$ coIm| H$m AZw_moXZ&

    7. amOWmZ MoQ>a Am\$ BQ>rQ>`yQ> npcH$ Am{S>Q>g Am\$ BpS>`m (AmB.nr.E.AmB.) O`nwa H$mo am` _S>c Ho$ AmV[aH$

    AHo$jU hoVw {O_oXmar gmnr JB&

    8. am` _S>c Ho$ A{YH$m[a`m| Ed H$_Mm[a`m| Ho$ ^ mo/doVZ Ho$ AeXmZ Ho$ ^ wJVmZ Ho$ {cE C V_ gr_m {ZYm[aV {H$`o OmZo

    ~m~V&

    9. am` _S>c Ho$ gX` g{Md H$mo Or.E\$. ES> E.Ama. Ho$ VhV {d^mJm`j H$s e{$`m| H$m `m`moOZ&

    10. df 2009-10 Ho$ {cE am` _S>c H$m{_H$m| H$mo VXW ~moZg Ed `mhma Cnhma {X`o OmZo H$s drH$[V&

    11. amOWmZ Oc (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) {Z`_, 1975 Ed amOWmZ dm`w (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) {Z`_, 1983 Ho$

    AVJV g_{V ewH$ _| gemoYZ&

  • 8am` _S>b H$s gaMZm Ed {H$`m-H$bmn3 3.1 am` _S>c H$s gaMZm

    A`m` 2 Ho$ {~X g`m 2.1 Ho$ AZwgma am` _S>c _| 15 AeH$m{cH$ gX`m| Ho$ A{V[a$ EH$-EH$ nyUH$m{cH$ A`j Ed gX`-

    g{Md _ZmoZrV {H$`o J`o& BZ nyUH$m{cH$ gX`m| Ho$ {ZX}eZ _| hr am` _S>c H$m {XZ-{V{XZ H$m H$m` gMm{cV hmoVm h& am` _S>c H$m _w`

    H$m`mc` 4, gWm{ZH$ jo, PmcmZm Sy>Jar, O`nwa _| pWV h VWm Bgr n[aga _| EH$ Ho$r` `moJemcm H$m`aV h& _w`mc` Ho$ Acmdm am` Ho$ 13

    _wI ZJam| _| am` _S>c Ho$ jor` H$m`mc` pWV h Ed O`nwa jor` H$m`mc` H$mo N>moS>H$a 12 jor` H$m`mc`m| Ho$ n[aga _| hr jor` `moJemcmE

    ^r H$m`aV h& am` _S>c H$m gJR>Zm_H$ d$n {ZZ Vm{cH$m _| Xem` m J`m h&

  • 9 3.2 am` _S>b _w` H$m`mb` H$s gaMZm Ed H$m`jo

    am` _S>c _w` H$m`mc` H$m _wI H$m` n`mdaU go g~pYV {d{^ A{Y{Z`_m|, {Z`_m| Ed A{YgyMZmAm| H$s am` _| {H$`mpd{V H$aZm

    h Vm{H$ {dH$mg H$s {H$`m _| n`mdaU gajU H$mo gw{ZpMV {H$`m Om gHo$& gmW hr am` gaH$ma H$mo n`mdaU gajU Ed XfU {Z`U hoVw {df`mZwgma

    gcmh Ed {dMma go AdJV H$amVm h& n`mdaU gajU hoVw cmJy A{Y{Z`_m|, {Z`_m| Ed A{YgyMZmAm| Ho$ C KZH$Vm CmoJm|, n[a`moOZmAm| Ed

    BH$mB`m| Ho$ {d {Z`_mZwgma H$mZyZr H$m`dmhr H$s drH${V, Oc CnH$a A{Y{Z`_ Ho$ AVJV {MphV dhX CmoJm| Ed n[a`moOZmAm| Ho$ Oc Cn^moJ

    Ho$ AmYma na Oc CnH$a {ZYmaU d dgycr, cmc loUr _| dJuH$V Ed A`{YH$ XfUH$mar 17 H$ma Ho$ CmoJm|/n[a`moOZmAm|, cmc loUr H$s IZZ

    BH$mB`m| Ho$ g_{V ~YZ H$m H$m` _w` H$m`mc` mam gnm{XV {H$`m OmVm h& BgHo$ A{V[a$ Od {M{H$gm An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_,

    1998 Ho$ AVJV 50 e`m go A{YH$ Ho$ (cmc loUr) {M{H$gm gWmZm|, ZJar` R>mog An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 2000 Ho$ AVJV

    dm`memfr {ZH$m`m|, n[agH$Q>_` An{eQ> (~YZ, hWmcZ Ed gr_mnma gMmcZ) {Z`_, 2008 Ho$ AVJV {MphV CmoJm| H$mo m{YH$ma n Omar

    H$aZo VWm n`mdaU gajU Ed XfU {Z`U Ho$ {V OZMoVZm OmJV H$aZo g~Yr H$m`dmhr ^ r _w` H$m`mc` Va na gnm{XV H$s OmVr h& am`

    _S>c amQ>r` H$m`H$_ Ho$ AVJV Ho$r` XfU {Z`U _S>c Ho$ gh`moJ go am` Ho$ {d{^ {Ocm| Ho$ AmM{cH$ _mZ{M (OmoqZJ EQ>cg) V` ma H$a

    ahm h& ^ maV gaH$ma Ho$ {dmr` gh`moJ go n`mdaU gyMZm Umcr Ho$ ^ r am` _S>c _| H$m`aV h, {OgHo$ AVJV n`mdaU Ho$ g~Y _| {d{^

    gyMZmE EH${V H$s OmVr h& Bg H$m`H$_ Ho$ AVJV am` _S>c Zo EH$ do~gmBQ> http:www.rpcb.nic.in ^r V` ma H$a aIr h, {Og_| am` go g~pYV AZoH$ n`mdaUr` gyMZmE gH${cV H$a X{eV H$s JB h&

    am` _S>c H$s Ho$r` `moJemcm _w` H$m`mc` n[aga _| pWV h& `moJemcm _| Oc, dm`w Ed _Xm _| {d{^ XfH$ Vdm|/nXmWm} H$m

    {dcofU H$aZo Ed d{Z XfU H$s OmM hoVw ZdrZV_ CnH$aU Wm{nV h {OZgo XfUH$mar nXmWm} H$s A{V gy_ _mm H$mo ^ r {dco{fV H$a BZH$s

    gmVm kmV H$aZm g^d h& Ho$r` `moJemcm mam am` _| pWV cmc loUr Ho$ CmoJm| go {Zm{dV CpN>Q> Ed Cg{OV Jg Z_yZm| Ho$ {dcofU H$m`

    Ho$ gmW Ho$r` XfU {Z`U _S>c Ho$ gh`moJ go gMm{cV amQ>r` Oc JwUdmm ~moYZ H$m`H$_ (EZ.S>`y.E_.nr.) Ed amQ>r` dm`w JwUdmm

    AZwldU H$m`H$_ (EZ.E.E_.nr.) Ho$ AVJV Oc VWm dm`w Ho$ EH${V Z_yZm| H$m {dcofU, {dcofU n[aUm_m| Ho$ gYmaU Ed CZHo$ AmYma na dm`w d

    mH${VH$ Oc H$s JwUdmm _| n[adVZ H$m AmH$cZ {H$`m OmVm h& {XZmH$ 31.3.2011 H$mo am` _S>c _w` H$m`mc` H$m gJR>Zm_H$ d$n AmJm_r

    n> na {X`m J`m h&

  • 10

  • 11

    am` _S>c Ho$ O`nwa pWV _w` H$m`mc` _| 10 VH$ZrH$s, 1 Ho$r` `moJemcm VWm 5 A` H$mo> H$m`aV h {OZHo$ H$m` {d^mOZ go g~{YV

    g{j {ddaU {ZZmZwgma h :-

    Bg H$mo> mam _w` H$m`mc` _| H$m`aV {d{^Z Jwg, jor` H$m`mc` Ed

    am`/Ho$ gaH$ma, Ho$r`/am` XfU {Z`U _S>c Am{X Ho$ gmW g_d`, cmoH$g^m, am`g^m Ed am` {dYmZ g^m go g~{YV

    H$aU, am` _S>c H$s nMdfu` Ed dm{fH$ ` moOZm, am` _S>c H$s Ed jor` A{YH$m[a`m| H$s ~R>H$, VH${ZH$s kmZ gdZ hoVw {ejU

    H$m`H$_, n`mdaU go g~{YV {d{^Z {Xdgm| H$m Am`moOZ, am` _S>c Ho$ dm{fH$ {VdoXZ Ed Oc A{Y{Z`_, 1974 Ed dm`w

    A{Y{Z`_, 1981 Ho$ AVJV {S>Q>rcarO, \$Q>ucmBOg, ~odarO, \$m_m`y{Q>H$c, noQ>rgmBS> VWm gyJa BH$mB`m| Ho$ g_{V ~YZ g~Yr

    H$aUm| H$m {ZnmXZ {H$`m OmVm h&

    Bg H$mo> mam

    am` _S>c Ed jor` H$m`mc`m| Ho$ ^ dZ Ed AmYma^yV gw{dYmAm| go g~{YV H$m` Ed Oc A{Y{Z`_, 1974 Ed dm`w A{Y{Z`_, 1981

    Ho$ AVJV Q>gQ>mBc, Ho${_H$c, S>mB ES> S>mB-BQ>a_r{S>`oQ>, Q>oZarO, AmBc EgbmoaoeZ Ed S>dcn_|Q> moOo Q>g go g~Yr BH$mB`m| Ho$

    g_{V ~YZ H$aUm| H$m {ZnmXZ {H$`m OmVm h&

    Bg H$mo> mam n[agH$Q>_` agm`Z ({d{Z_mU, ^ S>maU Ed Am`mV) {Z`_-

    1989, n[agH$Q>_` gy_Ord {d{Z_mU, Cn`moJ, Am`mV, {Z`mV Ed ^ S>maU g~Yr {Z`_-1989, cmoH$Xm{`d ~r_m A{Y{Z`_-

    1991, agm`{ZH$ XKQ>Zm (AmnmV ~YZ, V` mar Ama aognmog) {Z`_-1996, Od {M{H$gm An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_-

    1998, bmpQ>H$ {d{Z_mU, {dH$` Ed Cn`moJ {Z`_-1999, ZJar` R>mog An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_-2000, ~Q>arO

    (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_-2001, n[agH$Q>_` An{eQ> (~YZ, hWmcZ Ed gr_mnma gMmcZ) {Z`_-2008 Ho$ AVJV m{YH$ma

    ~YZ, Oc A{Y{Z`_, 1974 Ed dm`w A{Y{Z`_, 1981 Ho$ AVJV nQ>mo{c`_ Q>moaoO {S>nmo, nmBn cmBZ moOo Q> \$moa Q>mgnmoQ>}eZ Am\$

    nQ>mo{c`_ moS> Q>g ES> AXa AmBgmocoQ>oS> Ho${_H$c Q>moaoO BH$mB`m| VWm Od {M{H$gm An{eQ>, ZJar` R>mog An{eQ> Ed n[agH$Q>_`

    An{eQ> Ho$ {ZVmaU hoVw gm_y{hH$ gw{dYmAm| Ho$ g_{V ~YZ H$aUm| H$m {ZnmXZ {H$`m OmVm h&

    Bg H$mo> mam bmB_oQ> M|O, brZ S>dcn_|Q>

    _Ho${Z_, H$m~Z Q>oqS>J, brZ S>dcn_|Q> Q>o ZmocmoOr Ed AmoOmoZ jaU nXmW ({Z`_Z) {Z`_, 2000 go g~{YV H$aUm| H$m {ZnmXZ {H$`m

    OmVm h&

    Bg H$mo> mam Oc A{Y{Z`_, 1974 Ed dm`w A{Y{Z`_, 1981 Ho$ AVJV gr_oQ>, nmda,

    _oQ>c mogoqgJ BH$mB`m| H$m g_{V ~YZ, S>mB_|eZc Q>moZ mogoqgJ BH$mB`m Ed CZgo CnZ car d An{eQ> ~YZ go g~{YV H$aU

    Ed cmB Ee A{YgyMZm,1999 go g~{YV H$aUm| H$m {ZnmXZ {H$`m OmVm h&

    Bg H$mo> mam Oc A{Y{Z`_, 1974 Ed dm`w A{Y{Z`_,

    1981 Ho$ AVJV CZ g^r BH$mB`m|, Omo A` H$mo>m| _| g_m{dQ> Zht h, Ho$ g_{V ~YZ, n`mdaUr` {Z`_m| go g~{YV H$aU, Aa~Z

    B\$mQ>oMa S>dcn_|Q> Ed am` _| _mQ>a bmZ go g~{YV H$aUm| H$m {ZnmXZ {H$`m OmVm h&

    Bg H$mo> mam Oc A{Y{Z`_, 1974 Ed dm`w A{Y{Z`_, 1981 Ho$ AVJV hmoQ>c BH$mB`m| Ho$ g_{V ~YZ H$aUm| H$m

    {ZnmXZ {H$`m OmVm h&

    Bg H$mo> mam Oc A{Y{Z`_, 1974 Ed dm`w A{Y{Z`_, 1981 Ho$ AVJV IZZ BH$mB`m| Ho$ g_{V ~YZ Ed Aamdcr

    A{YygMZm, 1992 go g~{YV H$aUm| H$m {ZnmXZ {H$`m OmVm h&

    Bg H$mo> mam Oc A{Y{Z`_, 1974 Ed dm`w A{Y{Z`_, 1981 Ho$ AVJV

    Q>moZ Ho$ea Ed {_Zac JmBqS>J BH$mB`m| Ho$ g_{V ~YZ H$aUm| H$m {ZnmXZ {H$`m OmVm h&

    Bg H$mo> mam Oc (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) CnH$a A{Y{Z`_,1977 go g~{YV H$aUm| H$m {ZnmXZ {H$`m OmVm h&

    1. bmqZJ-{S>Q>rcar-\$Q>ucmBOa (nr.S>r.E\$.) :

    2. Q> gQ>mBc-Ho${_H$c-S>mB ES> S>mB BQ>a_r{S>`oQ> ES> ES>{_{ZQ>oeZ (Q>r.gr.S>r. ES> ES>{_{ZQ>oeZ) :

    3. gmo{cS> doQ> _ZoO_|Q> gc (Eg.S>`y.E_.gr.) :

    4. bmB_oQ> M|O- brZ S>dcn_|Q> _Ho${Z_-H$m~Z Q>oqS>J (gr.gr.gr.) :

    5. gr_|Q>-nmda-_oQ>c (gr.nr.E_.) :

    6. {_gco{Z`g Aa~Z B\$mQ>oMa S>dcn_|Q> (E_.`y.AmB.S>r.) :

    7. hmoQ>g :

    8. _mBg :

    9. Q>moZ Ho$ea-{_Zac JmBqS>J (Eg.gr.E_.Or.) :

    10. dmQ>a gg :

  • 12

    11. gmBpQ>{\$H$ dm{cQ>r H$Q>moc (Eg. `y.gr.) (`moJemcm) :

    12. AH$mCQ>g (E.gr.gr.) :

    13. crJc (Ec.gr.) :

    14. npcH$ Ado`aZog ES> A{gQ>|g gc (nr.E.E.gr.) :

    15. B\$mo_}eZ Q>o ZmocmoOr gnmoQ> (AmB.Q>r.Eg.) :

    16. {d{Oc|g Q>r_ ES> a{OQ>ma (dr.Q>r.Ama.) :

    Bg H$mo> mam am` _S>c H$s Ho$r` Ed jor` `moemcmAm| H$m

    {dH$mg, gwX{T>H$aU, n`dojU, `moJemcmAm| _| Wm{nV ` m|, CnH$aUm| VWm `moJemcm {dcofU go g~{YV A` gm_Jr H$m Cn`moJ Ed

    aI-aImd, {d{^Z eham| _| dm`w JwUdmm gwYma H$m` ` moOZmAm| H$m {H$`md`Z, OmoYnwa Ed O`nwa _| H$Q>r`yAg ar`c Q>mB_ dm`w JwUdmm

    _mo{ZQ>[aJ Q>oeZm| H$s WmnZm, amQ>r` ZXr/Prc gajU ` moOZm, am` _| Od {d{dYVm n[a`moOZm, Ho$r` _moQ>a dmhZ {Z`_, 1999, am`

    _| CpN>Q> Ed n[adoer dm`w _mZH$ go g~{YV {d{^Z ` moOZmAm| Ed H$m`H$_m| H$m {H$`md`Z hoVw ^mdr {ZJamZr go g~pYV H$aUm| H$m

    {ZnmXZ H$aZm&

    Bg H$mo> mam H$m`mc` A`j, AmhaU Ed {dVaU A{YH$mar, amOd, ``, ~OQ> Ed _hm coImH$ma VWm

    AHo$jU go g~pYV H$aUm| H$m {ZnmXZ H$aZm&

    am` Ho$ {d{^Z `m`mc`m| _| n`mdaUr` H$mZyZm| go g~pYV {d{YH$ H$aU, n`mdaUr` {Z`_m| go g~pYV

    H$aU, am` _S>c H$m{_H$m| Ho$ godm {Z`_m| go g~pYV {d{YH$ H$aU VWm n`mdaUr` H$mZyZm| Ho$ {H$`md`Z Ho$ g~Y {d{YH$ gcmh go

    g~pYV H$aUm| H$m {ZnmXZ H$aZm&

    Bg H$mo> mam am` _| n`mdaU gajU Ed XfU {Z`U Ho$ g~Y _| OZ

    {ejm, OmJ$H$Vm Ed ghm`Vm Ho$ g~Y _| CZ`Z gm{h` H$m {dVaU, n m{, n ojU, nwVH$mc`, BQ> Ed MyZm ^ Q>Q>m| Ho$ g~Y _|

    Zr{V {ZYmaU, d{Z XfU ({d{Z`_Z Ed {Z`U) {Z`_, 2000, VmO Q>ono{O`_ XfU ({ZdmaU Ed {Z`U) m{YH$aU A{YgyMZm,

    2003 go g~pYV H$aUm| H$m {ZnmXZ H$aZm&

    Bg H$mo> mam AmZ cmBZ g_{V ~YZ {dH$mg Ed gYmaU, gyMZm VH$ZrH$ Ed

    S>mQ>m ~H$ ~YZ, am` _S>b H$s do~gmBQ> H$m aI-aImd, am` _S>c mam {dH${gV gmoQ>do`a go g~pYV hmS>do`a H$m {dH$mg Ed aI

    aImd go g~pYV H$aUm| H$m {ZnmXZ H$aZm&

    Bg H$mo> mam {d{Oc|g, gyMZm H$m A{YH$ma {Z`_-2005, VH$ZrH$s H$mo>m| H$s

    ghm`Vm go OZ {eH$m`Vm| go g~pYV H$aUm| H$m {ZnmXZ H$aZm&

    3.3 amOWmZ am` XfU {Z`U _S>b Ho$ jor` H$m`mb`

    A` n[a`moOZmAm| H$mo Oc (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) A{Y{Z`_ 1974, dm`w (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) A{Y{Z`_ 1981, n`mdaU gajU

    A{Y{Z`_ 1986, Od {M{H$gm An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_ 1998, ZJar` R>mog An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_ 2000, ~Q>ar

    (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_ 2001 VWm n[agH$Q>_` An{eQ> (~YZ, hWmcZ Ed gr_mnma gMmcZ) {Z`_ 2008 Ho$ mdYmZm| Ho$ AVJV Omar

    g_{V nm| Ed AZwkm nm| _| {d{hV eVm} Ho$ {H$`md`Z hoVw H$m`dmhr H$aZm Ed Oc (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) CnH$a A{Y{Z`_, 1977 Ho$

    AVJV d-{ZYm[aV Oc CnH$a O_m H$admZm h& jor` A{YH$mar n`mdaU gajU hoVw ` Wm g^d OZ-gmYmaU go OwS> H$a OZ MoVZm OmJV H$aVo h&

    g^r jor` A{YH$m[a`m| H$mo ZmaJr Ed A` loUr _| dJuH$V CmoJm| Ed 5 h Q>a go H$_ H$s IZZ BH$mB`m| H$mo, Oc (XfU {ZdmaU Ed {Z`U)

    A{Y{Z`_, 1974 Ed dm`w (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) A{Y{Z`_, 1981 Ho$ AVJV WmnZm Ed gMmcZ hoVw g_{V Omar H$aZo H$s e{$`m Xr JB

    h& Od {M{H$gm An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 1998 Ho$ AVJV jor` A{YH$m[a`m| H$mo 50 {~Va go H$_ dmco {M{H$gm BH$mB`m| H$mo AZwkm

    n Omar H$aZo H$s ^r e{$`m Xr JB h& am` _S>c Ho$ 13 jor` H$m`mc`, CZHo$ H$m`Wc Ed jom{YH$ma go g~{YV {ddaU AmJm_r n> na

    Vm{cH$m-1 _| {X`m J`m h&

    am` _S>c mam jor` H$m`mc`m| H$m _yc H$m` CZHo$ jom{YH$ma _| n`mdaU gajU hoVw Amd`H$ H$m`dmhr H$aZm, Ammo{JH$, IZZ Ed

  • 13

    Vm{cH$m - 1

    am` _S>c Ho$ jor` H$m`mc`m| Ho$ H$m`Wc Ed jom{YH$ma

  • 14

    3.4 am` _S>c H$s `moJemcmE

    gMm{cV n[a`moOZm Ho$ AVJV Or.Q>r.OS> Ho$ gh`moJ go {H$`m J`m h& BZ `moJemcmAm| mam am` _| gMm{cV cmc, ZmaJr d har loUr Ho$ CmoJm|,

    IZZ BH$mB`m| Ed A` n[a`moOZmAm| go {Zm{dV CpN>Q>, Cg{OV dm`w, n[adoer dm`w VWm d{Z Ho$ Z_yZm| H$m EH$rH$aU Ed {dcofU {H$`m OmVm

    h& BZ `moJemcmAm| mam Ho$r` XfU {Z`U _S>c Ho$ gh`moJ go gMm{cV amQ>r` Oc JwUdmm ~moYZ H$m`H$_ (EZ.S>`y.E_.nr.), amQ>r`

    dm`w JwUdmm AZwldU H$m`H$_ (EZ.E.E_.nr.) Ho$ AVJV EH${V Z_yZm| Ho$ {dcofU H$m H$m` ^ r gnm{XV {H$`m OmVm h&

    am` _S>c _| O`nwa _| EH$ Ho$r` `moJemcm Ed jor` H$m`mc`, O`nwa Ho$ Acmdm g^r 12 jor` H$m`mc`m| _| jor` `moJemcmE

    Wm{nV h& ` o jor` `moJemcmE Acda, ^ aVnwa, ^ rcdmS>m, ~rH$mZoa, ~mcmoVam, {MmmoS>JT>, OmoYnwa, grH$a, {H$eZJT>, H$moQ>m, nmcr Ed CX`nwa

    pWV jor` H$m`mc`m| Ho$ n[aga _| hr H$m`aV h&

    am` _S>c H$s Ho$r` Ed Mma jor` `moJemcmAm| (H$moQ>m, Abda, OmoYnwa Ed CX`nwa) H$m {Z_mU {dd ~H$ H$s XfU {Z`U hoVw

    3.4 am` _S>c H$s OZep V

    Hw$c g{OV 362 + 1 (EH$ nX n`mdaU {d^mJ Ho$ {cE drH$V ) nXm| _| go 259 nXm| na {d{^ gdJm} Ho$ A{YH$mar Ed H$_Mmar H$m`aV ahoo VWm 104

    nX [a$ aho& 31 _mM 2011 H$mo drH$V, H$m`aV Ed [a$ nXm| H$m {ddaU AmJm_r n> na Vm{cH$m 2 _| {X`m J`m&

    df 2010-2011 Ho$ XmamZ am` _S>c _| A{^`m{H$s, dkm{ZH$, {d{Y, coIm, _mc{`H$, ghm`H$ Ed gm_m` Am{X {d{^ gdJm} _o|

  • 15

    Vm{cH$m-2 : am

    ` _

    S>c _

    | nXm| H$m {ddaU

    (31.3.2011 H

    $mo)

  • 16

    am` _S>b H$s J{V{d{Y`m4{d{^Z H$ma Ho$ CmoJm|, IZZ BH$mB`m| Ed A` n[a`moOZmAm| H$mo Oc VWm dm`w A{Y{Z`_ Hoo$ AVJV g_{V, ZJar` R>mog An{eQ>,

    n[agH$Q>_` An{eQ> Ed Od {M{H$gm An{eQ> O{ZV H$aZo dmcr BH$mB`m| H$mo m{YH$ma n Ed bmpQ>H$ nwZ: MH$U H$aZo dmcr BH$mB`m| H$m nOr`Z

    H$aZm, CmoJm| go {dg{OV X{fV Oc Ed Cg{OV dm`w H$s OmM, n`mdaU gajU Ho$ {V OZ MoVZm Ed {d{^Z A{Y{Z`_m|, {Z`_m| Ed

    A{YgyMZmAm| _| C opIV H$m`m} H$m gnmXZ Am{X am` _S>c H$s _wI J{V{d{Y`m h& Amcmo` df _| am` _S>c mam Bg g~Y _| H$s JB

    H$m`dmhr H$m g{j {ddaU {ZZmZwgma h:-

    4.1 g_{V ~YZ

    1981 H$s Ymam 21 (4) Ho$ AVJV cmc, ZmaJr Ed A` loUr Ho$ Ammo{JH$ BH$mB`m| Ed A` n[a`moOZmAm| Ho$ g_{V AmdoXZ nm| Ho$ {ZnmXZ go

    g~pYV {ddaU n> g`m 18 na Vm{cH$m 3 _| {X`m J`m h VWm IZZ BH$mB`m| Ho$ g_{V AmdoXZ nm| Ho$ {ZnmXZ go g~pYV {ddaU n> g`m 19

    na Vm{cH$m 4 _| {X`m J`m h&

    am` _S>c mam Oc (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) A{Y{Z`_, 1974 H$s Ymam 25/26 Ed dm`w (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) A{Y{Z`_,

    4.2 m{YH$ma ~YZ

    hWmcZ) {Z`_, 1998 Ed ZJar` R>mog An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 2000 Ho$ AVJV m{YH$ma AmdoXZ n {ZnmXZ g~Yr {ddaU

    {ZZmZwgma h:

    am` _S>c mam n[agH$Q>_` An{eQ> (~YZ, hWmcZ Ed gr_mnma gMmcZ) {Z`_, 2008, Od {M{H$gm An{eQ> (~YZ Ed

    4.3 Z_yZm {dcofU

    n[adoer dm`w Ed d{Z Z_yZm| Ho$ {dcofU H$m {ddaU {ZZmZwgma h:-

    am` _S>c mam df 2010-11 Ho$ XmamZ Ho$r` `moJemcm Ed jor` `moJemcmAm| mam Oc, {Zm{dV CpN>Q, dm`w, Cg{OV Jg|

  • 17

    4.4 Ob CnH$a {ZYmaU Ed dgybr

    am` _S>c mam df 2010-11 Ho$ XmamZ Oc (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) CnH$a A{Y{Z`_, 1977 Ho$ AVJV CnH$a {ZYmaU, dgycr,

    Ho$r` gaH$ma H$mo o{fV am{e Ed Ho$r` gaH$ma go nwZ:^aU am{e H$m {ddaU {ZZmZwgma h :

    4.5 {eH$m`V {ZVmaU

    n`mdaU gajU Ho$ {V OZ MoVZm OmJV H$aZo Ed XfU g~Yr {eH$m`Vm| Ho$ {ZamH$aU hoVw am` _S>c _| OZ OmJH$Vm Ed ghm`Vm Ho$

    H$m`aV h& Bg Ho$ mam {eH$m`V {ZVmaU g~Yr {ddaU {ZZmZwgma h :

    4.6 gyMZm H$m A{YH$ma A{Y{Z`_, 2005

    am` _S>c mam gyMZm H$m A{YH$ma A{Y{Z`_, 2005 Ho$ AVJV am` cmoH$ gyMZm A{YH$mar H$m Xm{`d _w` H$m`mc` Va na n`mdaU

    A{^`Vm Ed jor` H$m`mc` Va na jor` A{YH$mar H$mo gmnm J`m h& am` cmoH$ gyMZm A{YH$m[a`m| mam Bg A{Y{Z`_ Ho$ AVJV m AmdoXZm| H|$

    mam _mJH$Vm mam Mmhr JB gyMZm {ZYm[aV g_`md{Y _| XmZ H$s OmVr h&

    Amcmo` df _| gyMZm H$m A{YH$ma A{Y{Z`_, 2005 Ho$ AVJV am` cmoH$gyMZm A{YH$m[a`m| H$mo Hw$c 150 AmdoXZ n m hE& BZ g^r

    H$aUm| _| _mJH$Vm mam Mmhr JB gyMZm H$s Amny{V H$a Xr JB&

    Amcmo` df _| gyMZm H$m A{YH$ma A{Y{Z`_, 2005 Ho$ AVJV Anrc A{YH$mar Ho$ g_j 13 Anrc| Xm`a H$s JB BZ g^r H$m {ZVmaU

    H$a {X`m J`m&

  • 18

    Vm{cH$m - 3 am` _S>b mam Ammo{JH$ BH$mB`m| Ed A` n[a`moOZmAm| Ho$ g_{V AmdoXZ n {ZnmXZ

  • 19

    Vm{cH$m - 4 am` _S>b mam IZZ BH$mB`m| Ed A` n[a`moOZmAm| Ho$ g_{V AmdoXZ n {ZnmXZ

  • 20

    {d{YH$ H$m`dmhr5 5.1 Xm`a A{^`moOZ

    Oc (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) A{Y{Z`_ 1974 H$s Ymam 43 Ed 44 Ho$ AVJV Amnam{YH$ n[admX _gg EJr~m`moQ>oH$ BS>Q>rO

    {c{_Q>oS>, AOrVJT>, {Ocm grH$a Ed C$ CmoJ Ho$ {XZ-{V{XZ Ho$ H$m`H$cmnm| Ed `dgm` Ho$ {cE CmXm`r `{$`m| Ho$ {d$ `m`mc`

    `m{`H$ _{OQ>oQ>, lr_mYmonwa, {Ocm grH$a _| {XZmH$ 05.08.2010 H$mo Xm`a {H$`m J`m&

    dm`w (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) A{Y{Z`_, 1981 Ho$ AVJV H$moB A{^`moOZ Xm`a Zht {H$`m J`m&

    n`mdaU (gajU) A{Y{Z`_ 1986 H$s Ymam 15 Ho$ AVJV Amnam{YH$ n[admX _gg EJr~m`moQ>oH$ BS>Q>rO {c{_Q>oS>, AOrVJT>, {Ocm

    grH$a Ed C$ CmoJ Ho$ {XZ-{V{XZ Ho$ H$m`H$cmnm| Ed `dgm` Ho$ {cE CmXm`r `{$`m| Ho$ {d$ `m`mc` `m{`H$ _{OQ>oQ>,

    lr_mYmonwa, {Ocm grH$a _| {XZmH$ 05.08.2010 H$mo Xm`a {H$`m J`m&

    Bg Ho$ A{V[a$ Oc (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) A{Y{Z`_, 1974 Ed dm`w (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) A{Y{Z`_, 1981 Ho$ mdYmZm|

    H$m EH$ ~ma C KZ H$aZo dmco CmoJm| H$mo H$maU ~VmAmo Zmo{Q>g Omar {H$`m OmVm h VWm C$ A{Y{Z`_m| Ho$ mdYmZm| H$m ~ma-~ma C KZ H$aZo

    dmco CmoJm| H$mo {d am` _S>c mam {Z`_mZwgma XS>m_H$ H$m`dmhr H$s OmVr ahr h, {OgHo$ AVJV Oc A{Y{Z`_ H$s Ymam 33 E Ed

    dm`w A{Y{Z`_ H$s Ymam 31 E Ho$ AVJV Xmofr CmoJm| Ho$ Oc Ed {dwV Amny{V g~Y {dN>oX Ho$ AmXoe am` _S>c Va na hr gm[aV

    {H$`o OmVo h Vm{H$ XfU {Z`U hoVw ^mdr H$m`dmhr VwaV g^d hmo gHo$&

    Oc (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) A{Y{Z`_, 1974 Ho$ mdYmZm| H$m C KZ H$aZo na A{Y{Z`_ H$s Ymam 33 E Ho$ AVJV 441, dm`w

    (XfU {ZdmaU Ed {Z`U) A{Y{Z`_, 1981 Ho$ mdYmZm| H$m C KZ H$aZo na A{Y{Z`_ H$s Ymam 31 E Ho$ AVJV 109 BH$mB`m| Ho$

    {d {ZX}e Omar {H$`o J`o&

    Amcmo` df _| n`mdaU XfU {Z`U hoVw am` _S>c mam Xm`a A{^`moOZ Ed m Xmof {g[ go g~{YV gyMZm {ZZmZwgma h :-

  • 21

    OZ ggmYZ {dH$mg6 6.1 Zd {Z`wp V`m

    H$_Mmar Ho$ Am{lV H$mo MVwW loUr H$_Mmar Ho$ nX na Ed d. lr gO` nmcrdmc, H${Z> dkm{ZH$ ghm`H$ Ho$ Am{lV H$mo H${Z> {c{nH$ Ho$ nX na

    {Z`w{$ Xr JB&

    Amcmo` df _| am` gaH$ma H$s Zr{V Ho$ AZw$n H$moB ZdrZ {Z`w{$ Zht H$s JB& _VH$ H$m{_H$ d. lrH$U d$n nmarH$, MVwW loUr

    6.2 nXmZ{V`m

    Amcmo` df _| am` _S>c mam 1 d[a> n`mdaU A{^`Vm H$mo _w` n`mdaU A{^`Vm Ho$ nX na, 1 AYrjU dkm{ZH$ A{YH$mar H$mo _w`

    dkm{ZH$ A{YH$mar Ho$ nX na, 1 d[a> {ZOr ghm`H$ H$mo {ZOr g{Md Ho$ nX na, 1 H$m`mc` ghm`H$ H$mo H$m`mc` AYrjH$ Ho$ nX na, 3 d[a> {c{nH$m|

    H$mo H$m`mc` ghm`H$ Ho$ nX na Ed 11 H${Z> {c{nH$m| H$mo d[a> {c{nH$ Ho$ nX na nXmZV {H$`m J`m& Amcmo` df _| Xr JB nXmZ{V`m| H$m {ddaU {ZZ

    (Vm{cH$m 5 _|) {X`m J`m h&

    Vm{cH$m-5 : nXmZ{V`m| H$m {ddaU

    H$.g. Zm_ A{YH$mar/H$_Mmar nXmZ{V nyd nX Zm_ nXmZ{V nMmV nX Zm_ nXmZ{V {XZmH$

    1 lr AmZX cmc _mWwa d[a. n`m. A{^`Vm _w` n`mdaU A{^`Vm 05.05.10

    2 lr amOo Hw$_ma JmS> AYr. dkm. A{YH$mar _w` dkm{ZH$ A{YH$mar 05.05.10

    3 lr gy` H$mV e_m d[a> {ZOr ghm`H$ {ZOr g{Md 04.05.10

    4 lr _ho Hw$_ma _mWwa H$m`mc` ghm`H$ H$m`mc` AYrjH$ 04.05.10

    5 lr AemoH$ ggZm d[a> {c{nH$ H$m`mc` ghm`H$ 04.05.10

    6 lr aVZ cmc _rUm d[a> {c{nH$ H$m`mc` ghm`H$ 04.05.10

    7 lr am_M d_m d[a> {c{nH$ H$m`mc` ghm`H$ 04.05.10

    8 lr Ho$.gr._rUm H${Z> {c{nH$ d[a> {c{nH$ 04.05.10

    9 lr ^ mJraW qgh H${Z> {c{nH$ d[a> {c{nH$ 04.05.10

    10 lr amOo Hw$_ma IQ>rH$ H${Z> {c{nH$ d[a> {c{nH$ 04.05.10

    11 lr dr.Ho$._moXr H${Z> {c{nH$ d[a> {c{nH$ 04.05.10

    12 lr Or.Ho$.{gn[a`m H${Z> {c{nH$ d[a> {c{nH$ 04.05.10

    13 lr Xodo Hw$_ma e_m H${Z> {c{nH$ d[a> {c{nH$ 04.05.10

    14 lr _ho qgh IJmamoV H${Z> {c{nH$ d[a> {c{nH$ 04.05.10

    15 lr ~r.Ec.Cnm`m` H${Z> {c{nH$ d[a> {c{nH$ 04.05.10

    16 lr JJmam_ _rUm H${Z> {c{nH$ d[a> {c{nH$ 04.05.10

    17 lr _mohZ cmc Jmo`c H${Z> {c{nH$ d[a> {c{nH$ 04.05.10

    18 lr JUoe cmc _rUm H${Z> {c{nH$ d[a> {c{nH$ 04.05.10

  • 22

    6.3 VH$ZrH$s kmZ gdYZ {ejU H$m`H$_

    XmamZ {ejU hoVw Zm_m{H$V {H$`o J`o A{YH$m[a`m| H$m {ddaU AmJm_r n> na Vm{cH$m 6 _| {X`m J`m h&

    am` _S>c mam AnZo VH$ZrH$s A{YH$m[a`m| Ed dkm{ZH$m| H$mo kmZdYZ hoVw {d{^ {ejU H$m`H$_m| _| ^ oOm OmVm ahm h& Amcmo` df Ho$

    Vm{cH$m-6 : df 2010-11 Ho$ XmamZ am` _S>b H${_` m| H$m {ejU hoVw Zm_mH$Z

  • 23

  • 24

    g` w V CnMma g` 7 7.1 g` w V CpN>> CnMma g`

    (Pali CETP-5)(Pali CETP-6)

    (Balotra CETP-3)(Balotra CETP-4)

    am` _| cKw loUr Ho$ d CmoJ g_yh _w` $n go nmcr, OmoYnwa, ~mcmoVam, Ogmoc, {~Rw>Om Ed gmJmZoa _| H$m`aV h& BZ cKw CmoJm| Ho$ nmg

    d` Ho$ Va na AnZo X{fV Oc Ho$ CnMma hoVw CpN>Q> CnMma g` cJmZo Ho$ {cE Z Vmo Amd`H$ WmZ h Ama Z hr Amd`H$ YZam{e CncY hmoVr

    h& AV: am` _S>c H$m `mg ahm h {H$ BZ CmoJm| Ho$ X{fV Oc H$mo CnMm[aV H$aZo hoVw g` w$ CpN>Q> CnMma g` Wm{nV H$adm`o Om`|& am`

    _S>c Ho$ BZ `mgm| Ho$ \$cd$n hr df 1983 _| nmcr _| Wm{nV g` w$ CpN>Q> CnMma g` H$mo Xoe Ho$ W_ g` w$ CpN>Q> CnMma g` H$m Jmad

    m hAm h&

    C$ `mgm| Ho$ \$cd$n am` _| Oc XfU H$s amoH$Wm_ hoVw df 2009-10 VH$ `mah g` w$ CpN>Q> CnMma g` m| H$s WmnZm H$s Om MwH$s

    Wr& BZ_| cKw loUr Ho$ d CmoJm| Ho$ {cE nmcr ({Ocm nmcr) _| Mma, ~mcmoVam ({Ocm ~mS>_oa) _| Xmo, Ogmoc Ed {~Rw>Om ({Ocm ~mS>_oa) _| EH$-EH$

    g` H$s WmnZm H$s JB& d Ed Q>rc ar-amoqcJ CmoJm| Ho$ {cE OmoYnwa ({Ocm OmoYnwa) _| EH$ VWm M_ emoYZ CmoJm| Ho$ {cE _mZnwa-_mMoS>r ({Ocm

    O`nwa) _| EH$ g` H$s WmnZm H$s JB& {^dmS>r ({Ocm Acda) _| arH$mo Ammo{JH$ jo _| pWV Oc XfH$ CmoJm| Ed Amdmgr` ~pV`m| go {ZH$cZo

    dmco Kaocy CpN>Q> Ho$ {cE EH$ g` w$ CpN>Q> CnMma g` gp_{cV h&

    C$ Wm{nV g` m| _| go Hw$N> g` m| _| CpN>Q> H$s _mm g` m| H$s j_Vm go A{YH$ hmoZo Ed CnMm[aV CpN>Q> H$s JwUdmm ^ r am` _S>c mam

    {ZYm[aV _mnXS>m| Ho$ AZw$n Zht hmoZo Ho$ H$maU nmcr d ~mcmoVam _| cKw d BH$mB`m| go Oc XfU H$s g_`m ~Zr hB h&

    am` _S>c H$m `mg ` h h {H$ CmoJm| go O{ZV X{fV Oc H$m eV-{VeV ew{H$aU hmo Vm{H$ am` Ho$ {d{^Z jom| _| hmo ahr Oc XfU

    H$s g_`m H$mo H$_ {H$`m Om gHo$& C$ V`m| H$mo XpQ>JV aIVo hE am` _S>c Ho$ `mgm| go nmcr Oc XfU {Z`U, n[aemoYZ Ed AZwgYmZ

    \$mCSo>eZ mam Xmo Z`o A{V[a$ g` w$ CpN>Q> CnMma g` m| H$s WmnZm H$m H$m` J{V na h& BZ _| go EH$ 12 E_.Ec.S>r. j_Vm H$m g` w$ CpN>Q>

    CnMma g` arH$mo Ammo{JH$ jo, _pS>`m amoS> na {Z_mUmYrZ h Ed Xgam 12 E_.Ec.S>r. j_Vm H$m g` w$ CpN>Q> CnMma g`

    arH$mo Ammo{JH$ jo nwZm`Vm amoS> na Wm{nV {H$`m OmZm Vm{dV h& nmcr Ho$ BZ XmoZm| g` m| Ho$ {cE am` _S>c mam WmnZm hoVw

    g_{V Omar H$s Om MwH$s h& Bgr H$ma ~mcmoVam _| Oc XfU H$s g_`m Ho$ {ZdmaUmW ~mcmoVam g` w$ CpN>Q> CnMma g` Q>Q> mam ~mcmoVam _| Xmo

    Z`o A{V[a$ g` w$ CpN>Q> CnMma g` m| H$s WmnZm H$m H$m` J{V na h& BZ _| go EH$ 12 E_.Ec.S>r. (_` Ama.Amo. bmQ>) j_Vm H$m g` w$

    CpN>Q> CnMma g` ~mcmoVam _| {Z_mUmYrZ h Ed Xgam 18 E_.Ec.S>r. (_` Ama.Amo. bmQ>) j_Vm H$m g` w$ CpN>Q> CnMma

    g` MVwW MaU, arH$mo Ammo{JH$ jo, ~mcmoVam _| Wm{nV {H$`m OmZm Vm{dV h&

    Ogmoc _| df 2004 _| am{e $n`o 2.89 H$amoS> H$s cmJV go Wm{nV 2.5 E_.Ec.S>r. j_Vm Ho$ g` w$ CpN>Q> CnMma g` H$s j_Vm 4

    E_.Ec.S>r. ~T>mH$a am{e $n`o 7.34 H$amoS> H$s cmJV go 6.5 E_.Ec.S>r. H$aZo Ed CnMma g` go CnMm[aV Oc H$mo nwZ: `moJ _| coZo hoVw 2.5

    E_.Ec.S>r. j_Vm H$m argmBpcJ bmQ> H$s WmnZm H$m H$m` {Z_mUmYrZ h&

    gmJ[a`m, OmoYnwa _| df 2004 _| am{e $n`o 6.65 H$amoS> H$s cmJV go 20 E_.Ec.S>r. j_Vm H$m g` w$ CpN>Q> CnMma g` Wm{nV {H$`m

    J`m& Bg g` _| d BH$mB` m| go cJ^J 15 E_.Ec.S>r. jmar` VWm Q>rc ar-amoqcJ BH$mB` m| go 5 E_.Ec.S>r. Acr` CpN>Q> O{ZV hmoVm Wm& BZ

    XmoZm| H$ma Ho$ CpN>Q> H$m CnMma g` VH$ nhwMZm gw{ZpMV H$aZo hoVw df 2004 _| hr am{e $n`o 3.08 H$amoS> H$s cmJV go Acr` CpN>Q> Ho$

    n[adhZ hoVw ~X nmBn cmBZ S>mcZo VWm am{e $n`o 3.50 H$amoS> H$s cmJV Ho$ A` gemo{YV H$m` gnm{XV {H$`o J`o& am{e $n`o 9.63 H$amoS> H$s cmJV

    go jmar` CpN>Q> Ho$ n[adhZ hoVw ~X nmBn cmBZ S>mcZo H$m H$m` J{V na h&

    d YwcmB _| Oc Cn`moJ H$_ H$aZo Ho$ {cE hmo{X`m| Ho$ WmZ na {OJa H$m `moJ H$aZo hoVw ^ r CmoJm| H$mo o[aV {H$`m Om ahm h& Bg g~Y _|

    {~Rw>Om, {Ocm ~mS>_oa _| d YwcmB {H$`m _| H$m`aV BH$mB`m| mam hmo{X`m| go YwcmB Ho$ WmZ na {OJa H$m `moJ H$aZo hoVw {OJa H$` H$aZo na 50 {VeV

    AZwXmZ XmZ H$aZo Ho$ Vmd H$s drH${V Omar H$s Om MwH$s h&

  • 25

    Acda {Oco Ho$ {^dmS>r, MmnmZH$s, IweIoS>m, Q>nyH$S>m Ed Acda pWV {d{^Z Ammo{JH$ jom| _| g` w$ CpN>Q> CnMma g` m| H$s WmnZm

    Ed gMmcZ hoVw Q>Q> H$m JR>Z H$a H$m`dmhr hoVw o[aV {H$`m J`m h&

    am` Ho$ {d{^Z jom| _| `m Oc XfU H$s g_`m Ho$ g_mYmZ hoVw am` _S>c gXd `mgaV ahVm h& Bgr H$_ _| O`nwa Ho$ gmJmZoa jo _|

    H$nS>m aJmB-N>nmB CmoJm| go Oc XfU H$s g_`m Ho$ g_mYmZ hoVw gmJmZoa H$nS>m aJmB-N>nmB Egmo{g`oeZ mam g` w$ CpN>Q> CnMma g` Wm{nV

    H$aZo g~Yr `mg J{V na h& ~rH$mZoa _| dyc H$md[aJ CmoJm| go CnZ Oc XfU H$s g_`m Ho$ g_mYmZ hoVw dyc H$md[aJ CmoJm| Zo g` w$ CpN>Q>

    CnMma g` Wm{nV H$aZo hoVw ''~rN>dmc H$aUr XfU {ZdmaU Q>Q>"" H$m JR>Z {H$`m h& BgHo$ {cE ^ y{_ H$m M`Z, {dVV n[a`moOZm {VdoXZ, H$mof

    EH${V H$aZm, Am{X H$m` {H$`o OmZo h& hZw_mZJT> _| amBg {_g, Im Voc Ed Ho${_H$c CmoJm| go CnZ Oc XfU H$s g_`m Ho$ g_mYmZ hoVw

    hZw_mZJT> Ammo{JH$ gK mam g` w$ CpN>Q> CnMma g` Wm{nV H$aZo hoVw XfU {ZdmaU Q>Q> Ho$ JR>Z H$m H$m` J{V na h& am` _| H$m`aV,

    {Z_mUmYrZ Ed Vm{dV g` w$ CpN>Q> CnMma g` m| H$m {ddaU Vm{cH$m 7 _| {X`m J`m h&

    Vm{cH$m-7 : am` Ho$ g` w V CpN>> CnMma g`

  • 26

    7.2 _b-Ob CnMma g`

    am` Ho$ eham| Ed H$~m| Ho$ ZmJ[aH$m| H$mo Xm Ocmny{V H$s `dWm OZ dm` A{^`m{H$s {d^mJ mam H$s OmVr h& BZ eham| Ed H$~m| go

    O{ZV _c-Oc Ho$ {ZH$mg d CnMma H$m H$m` g~pYV WmZr` {ZH$m` mam gnm{XV {H$`m OmVm h& dV_mZ _| am` _| 189 WmZr` {ZH$m` h, Omoo

    am` Ho$ ~S>o H$~m| Ed eham| go O{ZV _c-Oc Ho$ {ZH$mg H$s `dWm g~Yr H$m` gnm{XV H$a aho h& {dmr` ggmYZm| Ho$ A^md _| am` Ho$

    H$~m|/eham| go O{ZV _c-Oc Ho$ C{MV ~YZ d CnMma H$s `dWm H$a nmZm g^d Zht hmo nm ahm h& AV: am` _S>c H$m `mg ahm h {H$ am` Ho$

    eham| Ed H$~m| go O{ZV _c-Oc Ho$ {ZH$mg d CnMma hoVw _c-Oc CnMma g` m| H$s WmnZm H$s Omdo&

  • 27

    am` _| df 2009-10 VH$ Hw$c 5 g` ({Ocm O`nwa _| Am_oa amoS> na EH$, So>cmdmg _| Xmo, {Ocm ~rH$mZoa _| ~ ^ JmS>Z _| EH$ VWm {Ocm

    OmoYnwa _| ZmXS>r, ~ZmS> amoS> _| EH$) H$m`aV Wo, Hw$c 7 g` ({Ocm O`nwa _| O`qghnwam Imoa VWm Odmha g{H$c na EH$-EH$, {Ocm AO_oa _|

    ImZnwam _| EH$, {Ocm OmoYnwa _| gmcmdg _| EH$, {Ocm H$moQ>m _| Jm_ YmH$S>IoS>r, S>mT>Xodr amoS> na EH$, {Ocm Acda _| {^dmS>r _| EH$ VWm {Ocm nmcr

    _| _pS>`m amoS> na EH$) {Z_mUmYrZ Wo Ed Hw$c 10 g` ({Ocm AO_oa _| AmZmgmJa d {H$eZJT> _| EH$-EH$, VWm {Ocm PmcmdmS> _| Ho$emoam`nmQ>Z,

    Acda, ~mS>_oa, ~yXr, Ogc_oa, ZmJma, amOg_X, Ed grH$a _| EH$-EH$) Vm{dV Wo&

    Amcmo` df 2010-11 _| C$ 5 H$m`aV g` m| Ho$ A{V[a$ JV df Ho$ {Z_mUmYrZ 7 g` m| _| go O`nwa H$m EH$ g` (Odmha g{H$c)

    H$m`aV hmo MwH$m h& Bg H$ma dV_mZ _| 6 g` H$m`aV h&

    C$ 6 {Z_mUmYrZ Ho$ A{V[a$ JV df Ho$ 10 Vm{dV g` m| _| go 2 g` ({Ocm Acda _| Acda eha, Jm_ Xodnwam, ~yXr) VWm EH$ Z`m

    g` (O`nwa _| goQ>c nmH$ ) {Z_mUmYrZ h& Bg H$ma Amcmo` df _| 9 g` {Z_mUmYrZ h&

    JV df Ho$ Vm{dV 10 g` m| _| go 2 g` {Z_mUmYrZ hmo MwHo$ h VWm eof 8 Vm{dV g` m| Ho$ A{V[a$ 11 g` ({Ocm O`nwa _| EH$-

    am_{Zdmg ~mJ, {Ocm PwPwZy _| EH$- PwPwZy d {Ocm hZw_mZJT> _| Xmo lr JJmZJa A~moha ~mBnmg amoS> VWm JJmJT> amoS> Ho$ nmg, MH$ 3 Ho$.EZ.Oo., {Ocm

    ~rH$mZoa _| EH$- Jm_ gmamB ZW{Z`m Jmd Ho$ nmg, {Ocm {gamohr _| EH$- _mCQ> Am~y, {Ocm {MmmoS>JT> _| EH$- ^ moBIoS>m VWm {Ocm My$ _| EH$- My$

    eha _| VWm Xmo gaXma eha _|o, {Ocm OmoYnwa _| EH$-gmJ[a`m _|) Vm{dV h& Bg H$ma Amcmo` df _| 19 g` Vm{dV h&

    am` _| H$m`aV, {Z_mUmYrZ Ed Vm{dV _c-Oc CnMma g` m| H$m {ddaU Vm{cH$m 8 _| {X`m J`m h&

    Vm{cH$m-8 : am` Ho$ _b-Ob CnMma g`

  • 28

  • 29

    n`mdaUr` {Z`_m| d A{YgyMZmAm| H$s AZwnmbZm8 8.1 Aamdbr A{YgyMZm, 1992

    n`mdaU Ed dZ _mc`, ^ maV gaH$ma mam Omar n`mdaU gajU A{Y{Z`_ 1986 Ed BgHo$ mdYmZm| Ho$ AVJV Aamdcr ndV lIcm _|

    n`mdaU jaU H$aZo dmcr J{V{d{Y`m| na {Z`U hoVw A{YgyMZm g`m Eg.Amo. 319 (B) {XZmH$ 07.05.1992 H$mo Aamdcr A{YgyMZm Omar H$s

    JB& Bg A{YgyMZm Ho$ AZwgma Acda {Oco Ho$ dZ jo, Ama{jV dZ jo, dZ ^ y{_, Ja _w_{H$Z nhmS>, Ja _w_{H$Z amS>m, Ja _w_{H$Z ~rhS>, ~OS> ~rS>

    $Y Ed g[aH$m A`ma` _| ^ maV gaH$ma H$s n`mdaUr` drH${V Ho$ {~Zm Z`o CmoJm| H$s WmnZm, {dVma Ed AmYw{ZH$sH$aU, B`m{X na amoH$ cJmB

    JB h& Ho$ gaH$ma mam {XZmH$ 07.05.1992 H$s A{YgyMZm mam Xm e{$`m| H$mo A{YgyMZm g`m Eg.Amo. 1189 (B) {XZmH$ 29.11.1999

    mam H${Vn` eVm} Ho$ gmW am` gaH$ma H$mo `m`mo{OV H$a {X`m J`m& Bg hoVw _wI emgZ g{Md, n`mdaU H$s A`jVm _| EH$ H$_oQ>r H$m JR>Z {H$`m

    J`m h Omo {H$ Acda {Oco _| C$ A{YgyMZm Ho$ AVJV n`mdaUr` drH${V Omar H$aVr h& Amcmo` df _| Aamdcr A{YgyMZm Ho$ AVJV 230

    IZZ H$aU n`mdaU {d^mJ, amOWmZ gaH$ma H$mo o{fV {H$`o J`o&

    n`mdaU Ed dZ _mc`, ^ maV gaH$ma H$s A{YgyMZm {XZmH$ 29.11.1999 H$s AZwnmcZm _| am` gaH$ma Ho$ {ZX}emZwgma am` XfU

    {Z`U _S>c mam Acda {Oco Ho$ {dH$mg Ed ^ {d` Ho$ ^ y-Cn`moJ hoVw n`mdaU gajU H$s XpQ> go n`mdaUr` _mQ>a bmZ ~ZdmZo H$m H$m` _gg

    goQ>c _mBZ bmqZJ ES> {S>OmBZ BQ>rQ>`yQ> {c{_Q>oS> (gr.E_.nr.S>r.AmB.) amMr H$mo gmnm J`m Wm& Bg gWmZ mam {Oco Ho$ n`mdaUr` _mQ>a bmZ

    H$m m$n am` _S>c _| VwV {H$`m J`m {Ogo am` _S>c Zo am` gaH$ma H$mo AZw_moXZmW o{fV {H$`m J`m h Ama BgH$s drH${V am` gaH$ma Ho$ Va

    na cp~V h&

    8.2 Od {M{H$gm An{e> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 1998

    Od {M{H$gm An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 1998 Ho$ mdYmZm| Ho$ AVJV hW Ho$`a EQ>mpbe_|Q >(AnVmc, {S>nogar,

    ZqgJ hmog, {M{H$gm Ed dm` g~Yr `moJemcmE d OmM Ho$) mam CZgo O{ZV ~m`mo _o{S>H$c An{eQ> (Od {M{H$gm An{eQ>) H$m

    ~YZ, CnMma Ed {ZnmXZ C$ {Z`_m| Ho$ mam {ZYm[aV mdYmZm| Ho$ AZw$n {H$`m OmZm Amd`H$ h& Cnamo$ {Z`_m| Ho$ AVJV {M{H$gm BH$mB`m| go

    O{ZV An{eQ> go g^m{dV gH$_U Ho$ IVao H$mo XpQ>JV aIVo hE Bg An{eQ> H$mo {d{^ lo{U`m| _| {d^m{OV H$a CZH$m AcJ-AcJ H$ma go

    CnMma d {ZnmXZ `dWm H$s Anojm H$s JB h& {Z`_m| Ho$ AVJV {M{H$gm BH$mB`m| H$mo am` _S>c go m{YH$ma m H$aZm Amd`H$ h& {Z`_m| H$s

    AdhocZm H$s pW{V _| XS>m_H$ H$m`dmhr Ho$ mdYmZ g~pYV {Z`_ Ho$ AVJV {X`o J`o h&

    Od {M{H$gm An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 1998 Ho$ mdYmZm| Ho$ AVJV am` _S>c mam 500 Ed A{YH$ ~S> Ho$ 13

    AnVmcm|, 200 go 499 ~S> Ho$ 30 AnVmcm|, 50 go 199 ~S> Ho$ 167 AnVmcm|, 49 ~S> VH$ Ho$ 2046 AnVmcm| Ed 901 S>m`mopQ>H$ goQ>a,

    nam_e Ho$ Am{X H$mo {MphV {H$`m J`m h BZgo AZw_mZV: 12640 {H$cmoJm_ {V{XZ Od {M{H$gm An{eQ> CnZ hmoVm h {OgH$m {ZVmaU

    gm_y{hH$ CnMma, ^ S>maU Ed ``Z gw{dYmAm| _| {H$`m OmVm h&

    Od {M{H$gm An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 1998 Ho$ mdYmZm| H$s ^mdr AZwnmcZm H$s {ZaVaVm _| {M{H$gmc`m| Ed A` hW

    Ho$`a EQ>mpbe_|Q go O{ZV Od {M{H$gm An{eQ> Ho$ g_w{MV ~YZ Ed {ZVmaU hoVw Amcmo` df _| {ZZ H$m`dmhr H$s JB:-

    am` _| Od {M{H$gm An{eQ> Ho$ {ZVmaU hoVw dV_mZ _| H$m`aV 11 gm_y{hH$ CnMma, ^ S>maU Ed ``Z gw{dYmAm| H$m {dH$mg {OZH$m

    {ddaU AmJm_r n> na Vm{cH$m 9 _| {X`m J`m h& BgHo$ A{V[a$ {Ocm Ymcnwa _| OZ{hV Od {M{H$gm An{eQ> H$m {ZVmaU AmJam (Cma

    Xoe) _| pWV gm_y{hH$ CnMma, ^ S>maU Ed ``Z gw{dYm _| {H$`m OmVm h&

    Omcma Ed CX`nwa (A{V[a$) Ed grH$a _| Od {M{H$gm An{eQ> {ZVmaU hoVw gm_y{hH$ CnMma, ^ S>maU Ed ``Z gw{dYm H$m {dH$mg

    WmZr` {ZH$m` {d^mJ, amOWmZ gaH$ma, O`nwa mam Vm{dV h&

    am` _| 50 ~S> VH$ Ho$ AnVmc, dm` CnMma Ho$, S>m`mopQ>H$ goQ>a Ed nam_e Ho$ Am{X H$mo Od {M{H$gm An{eQ> (~YZ Ed

    hWmcZ) {Z`_ 1998 Ho$ AVJV m{YH$ma n Omar H$aZo H$s e{$`m am` _S>c Ho$ jor` A{YH$m[a`m| H$mo Xr JB h&

  • 30

    Vm{cH$m-9 : am` _| Od {M{H$gm An{e> {ZVmaU hoVw gm_y{hH$ CnMma, ^ S>maU Ed ``Z gw{dYmE

    8.3 bmB Ee A{YgyMZm, 1999

    Ho$r` gaH$ma Zo n`mdaU (gajU) A{Y{Z`_ 1986 (1986 H$m 29) Ho$ VhV Vmnr` {dwV g` m| go O{ZV cmB Eoe Ho$ {ZVmaU Ed

    BgHo$ cm^H$mar Cn`moJ Ho$ g~Y _| {XZmH$ 14.5.2004 H$mo EH$ A{YgyMZm Bg Ame` H$s Omar H$s h {H$ H$mo`cm ` m {cmBQ> AmYm[aV Vmnr` {dwV

    g` m| go 100 {H$cmo_rQ>a Ho$ `mg Ho$ ^ rVa ` {X H$moB BQ>m| ` m Q>mBcm| ` m cmH$m| H$m {Z_mU H$aVm h Vmo gH$aU _| Cn`moJ Ho$ {cE _Xm _| ^ ma-Xa-^ma Ho$

    AmYma na H$_ go H$_ 25 {VeV cmB Eoe Ho$ {_lU Ho$ {~Zm BQ>m| ` m Q>mBcm| ` m cmH$m| H$m ^ r {Z_mU Zht H$aoJm& Bg g~Y _| am` _S>c mam C$

    A{YgyMZm H$s nmcZm hoVw am` Ho$ _wI g_mMma nm| _| OZgyMZm ^ r Omar H$s JB&

    Bg A{YgyMZm H$s AZwnmcZm _| am` _S>c mam {Ocm H$c Q>a, lrJJmZJa Ed H$moQ>m H$mo gyaVJT> Ed H$moQ>m pWV W_c nmda bmQ>m| Ho$ 100

    {H$cmo_rQ>a Ho$ `mg _| AmZo dmco BQ> ^ Q>Q>m| H$mo {MphV H$aZo Ed CZ BQ> ^ Q>Q>m| H$mo, Omo {H$ A{YgyMZm H$s AZwnmcZm _| cmB Eoe H$m Cn`moJ Zht H$a aho

    h, H$mo ~X H$admZo hoVw AmJh {H$`m h&

    _mZZr` C `m`mc`, OmoYnwa Ho$ g_j cmB Eoe A{YgyMZm Ho$ {H$`md`Z H$mo MwZmVr XoZo g~Yr H${Vn` [aQ> ` m{MH$mE Xm`a H$s JB h&

    Xm`a ` m{MH$mAm| _| go EH$ ` m{MH$m-Eg.~r.({g{dc) ` m{MH$m H$_mH$: 3820/2004-~mJS>r {~g ~Zm_ ` y{Z`Z Am\$ BpS>`m d A` h& Bg_|

    _mZZr` C `m`mc` Zo AnZo AmXoe {XZmH$ 04.01.2005 Ho$ mam {Ocm H$co Q>a, lrJJmZJa mam cmB Eoe A{YgyMZm H$mo cmJy H$aZo go g~Yr

    CmoJ H$mo Omar Zmo{Q>g na Q>o Omar {H$`m h&

    {d{^Z am`m | `Wm-amOWmZ, nO m~, h[a`mUm, PmaIS >, {h_mMc Xeo , V{_cZmS>y Am{X H$o C `m`mc`m | H$o g_j cmB Eeo A{YgMy Zm

    AWdm BgH$s {H$` mpd{V H$m o MZw mV r XZo o g~ Y r {d{^Z ` m{MH$mAm | H$m,o H$o gaH$ma mam, ^ maVr` g{dYmZ H$o AZw N>Xo 139 (E) H$o AVJV _mZZr`

    gdm} `m`mc` _ | WmZmV[aV {H$` o OmZ,o hVo w Q>mg \$a {n{Q>eZ ({g{dc) H$_mH$: 813-840 Ed 845-H$o gaH$ma ~Zm_ BQ > {Z_mV m gK d A` Xm`a

    H$s JB h& _mZZr` gdm} `m`mc` Z oAnZ oAmXeo {XZmH$ 17.02.2006 g o `h {ZXe} {X` o h {H$ Bg H$aU _ |A{J_ H$m`d mhr H$m o Q> o {H$`m OmVm h&

  • 31

    8.4 ZJar` R>mog An{e> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 2000

    Refused Derive Fuel (RDF)

    ZJar` R>mog An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 2000 H$s AZwnmcZm _| dm`m emgZ {d^mJ mam am` H$s 189

    ZJanm{cH$mAm|/ZJan[afXm| _| go 153 ZJa nm{cH$mAm|/n[afXm| mam O{ZV ZJar` R>mog An{eQ> Ho$ {ZnmXZ hoVw Wc {MphV H$a {c`o h AWdm

    Amd{Q>V H$a {X`o J`o h&

    O`nwa eha Ho$ ZJar` R>mog An{eQ> Ho$ {Z`_mZwgma {ZVmaU gw{dYm H$s WmnZm hoVw Amd`H$ H$m`dmhr H$s Om ahr h& am` Ho$ A` _wI

    eham| AO_oa, CX`nwa Ed ~rH$mZoa Ho$ ZJar` R>mog An{eQ> Ho$ ~YZ d {ZVmaU Ho$ {c`o nr.S>r. H$moa mam {ZVmaU gw{dYm H$m {dH$mg H$aZo H$s

    H$m`` moOZm ~ZmB Om ahr h& BgHo$ A{V[a$ ~mam, ~yXr Ed amOg_X {Oco _| ZJar` R>mog An{eQ> Ho$ {Z`_mZwgma {ZVmaU gw{dYm H$s WmnZm hoVw

    am` _S>c mam g_{V Omar H$a Xr J`r&

    am` Ho$ A` 15 eham|, Acda, `mda, ^aVnwa, ^rcdmS>m, My$, JJmnwa {gQ>r, hZw_mZJT>, PmcmdmS>, PwPZy, {H$eZJT>, nmcr,

    gdmB_mYmonwa, grH$a, lrJJmZJa Ed Q>mH$ go O{ZV ZJar` R>mog An{eQ> Ho$ ~YZ Ed {ZVmaU go g~pYV H$m`dmhr dm`m emgZ {d^mJ mam

    H$s Om ahr h&

    O`nwa eha _| ZJar` R>mog An{eQ> H$mo gr_|Q> CmoJm| Ho$ {c`o Cn`moJr BYZ _| n[ad{VV H$aZo Ho$ {cE EH$

    bmQ> H$s WmnZm H$s JB h, Omo H$m`aV h& BgHo$ A{V[a$ ^ aVnwa, ^ rcdmS>m Ed OmoYnwa _| ZJar` R>mog An{eQ> go ImX ~ZmZo hoVw H$nmoQ> bmQ> H$s

    WmnZm H$s JB h&

    ZJar` R>mog An{eQ> H$m cm^X {ZVmaU

    8.5.1 EH$ n[aM`

    d{Z XfU ({d{Z`_Z Ed {Z`U) {Z`_, 2000 Ho$ AVJV am` _S>c MwqZXm WmZm| na d{Z XfU Va H$m n[adrjU H$aVm ahm h&

    Xrnmdcr Ho$ Adga na nQ>mIm| go hmoZo dmco d{Z XfU H$m AmH$cZ O`nwa, Acda, {^dmS>r, ~rH$mZoa, ^ rcdmS>m, OmoYnwa, H$moQ>m, nmcr Ed CX`nwa _|

    emV, Amdmgr` Ed `mdgm{`H$ jom| _| {XZ Ed amV _| {H$`m J`m& d{Z XfU ({d{Z`_Z Ed {Z`U) {Z`_ 2000 Ho$ AVJV {Ocm _{OQ>oQ> Ed

    nw{cg AYrjH$m| H$mo BZ {Z`_m| Ho$ {H$`md`Z hoVw m{YH$V {H$`m J`m h& am` gaH$ma Zo am` Ho$ g^r CnIS> A{YH$m[a`m| H$mo ^ r CZHo$ jo _| BZ

    {Z`_mo H$s nmcZm H$aZo hoVw m{YH$V H$a aIm h& AmH$S>m| Ho$ AmYma na Bg df ^ r g~pYV {Ocm _{OQ>oQ>m| H$mo d{Z XfU {Z`U Ed {Z`_m| H$s

    nmcZm H$aZo hoVw {Xem-{ZX}e {X`o J`o&

    8.5 d{Z XfU ({d{Z`_Z Ed {Z`U) {Z`_, 2000

    8.5.2 Xrnmdbr (2010) Ho$ Adga na d{Z XfU H$m AmH$cZ

    Amcmo` df _| Xrnmdcr Ho$ Adga na am` Ho$ 9 eham| _| am` _S>c mam {XZmH$ 03.11.2010 go 06.11.2010 VH$ {XZ Ed amV _| 30

    {_ZQ> H$m d{Z XfU H$m n[adrjU {H$`m J`m& `oH$ eha Ho$ Amdmgr`, `mdgm{`H$ Ed emV jom| _| Xrnmdcr Ho$ g_` {XZ _| {H$`o J`o d{Z XfU

    Ho$ AmgV Va H$m {ddaU AmJm_r n> na Vm{cH$m 10 _| {X`m J`m h VWm Xrnmdcr Ho$ g_` amV _| {H$`o J`o d{Z XfU Ho$ AmgV Va H$m {ddaU

    AmJm_r n> na Vm{cH$m 11 _| {X`m J`m h&

  • 32

    Vm{cH$m-10 : Xrnmdbr Ho$ g_` {XZ _| AmgV d{Z XfU Ho$ AmH$S>mo H$m {ddaU df 2010

    Vm{cH$m-11 : Xrnmdbr Ho$ g_` amV _| AmgV d{Z XfU Ho$ AmH$S>mo H$m {ddaU df 2010

    am` _S>c mam df 2010 _| Xrnmdcr Ho$ nhco Ed ~mX _| VWm Xrnmdcr Ho$ {XZ Ed amV _| {H$`o J`o d{Z XfU n[adrjU Ho$ AmH$S>m| go

    nQ> hmoVm h {H$ {XZ Ho$ g_` Xrnmdcr Ho$ nhco Ed ~mX _| VWm Xrnmdcr Ho$ {XZ H$moQ>m eha Ho$ `dgm{`H$ jo H$mo N>moS>H$a A` g^r eham| _| d{Z

    XfU H$m AmgV Va {ZYm[aV _mZH$m| go A{YH$ ahm& amV Ho$ g_` Xrnmdcr Ho$ nhco Ed ~mX _| VWm Xrnmdcr na d{Z XfU H$m AmgV Va g^r

    eham| _| {ZYm[aV _mZH$m| go A{YH$ ahm&

    am` _S>c mam df 2010 _| Xrnmdcr Ho$ Adga na am` Ho$ C$ 9 eham| _| _| H$s JB d{Z XfU Va Ho$ OmM n[aUm_m| go g~{YV Jm{\$g

    Ed VwcZm_H$ {ddaU AmJm_r n>m| na {X`m J`m h&

    ( S>ogr~b Am{S>~b _|)Eb.B. `y.

    ( S>ogr~b Am{S>~b _|)Eb.B. `y.

  • 33

    df 2010 _| _| H$s JB d{Z XfU Va H$s OmM H$m {ZH$f:-{XZ Ho$ g_` Amdmgr` jom| g^r eham| _| Xrnmdcr Ho$ nhco VWm ~mX _| VWm

    Xrnmdcr Ho$ {XZ AmgV d{Z XfU Va {ZYm[aV _mZH$m| go A{YH$ nm`m J`m& Xrnmdcr Ho$ nhco VWm ~mX _| C V_ AmgV d{Z XfU Va OmoYnwa

    eha _| 76.4 S>r.~r.(E) VWm {ZZV_ AmgV d{Z XfU Va H$moQ>m eha _| 57.5 S>r.~r.(E) nm`m J`m& Xrnmdcr Ho$ {XZ C V_ AmgV d{Z

    XfU Va CX`nwa eha _| 83.2 S>r.~r.(E) VWm {ZZV_ AmgV d{Z XfU Va ^ rcdmS>m eha _| 60.4 S>r.~r.(E) nm`m J`m&

    df 2010 _| _| H$s JB d{Z XfU Va H$s OmM H$m {ZH$f:-{XZ Ho$ g_` `mdgm{`H$ jom| H$moQ>m eha H$mo N>moS>H$a g^r eham| _| Xrnmdcr

    Ho$ nhco VWm ~mX _| VWm Xrnmdcr Ho$ {XZ AmgV d{Z XfU Va {ZYm[aV _mZH$m| go A{YH$ nm`m J`m& Xrnmdcr Ho$ nhco VWm ~mX _| C V_ AmgV

    d{Z XfU Va {^dmS>r eha _| 83.5 S>r.~r.(E) VWm {ZZV_ AmgV d{Z XfU Va H$moQ>m eha _| 64.4 S>r.~r.(E) nm`m J`m& Xrnmdcr Ho$ {XZ

    C V_ AmgV d{Z XfU Va {^dmS>r eha _| 87.3 S>r.~r.(E) VWm {ZZV_ AmgV d{Z XfU Va H$moQ>m eha _| 61.3 S>r.~r.(E) nm`m J`m&

    Zm eham| Ho$ `mdgm{`H$ jom| _| {XZ Ho$ g_` Xrnmdbr Ho$ nhbo Ed ~mX

    _| VWm Xrnmdbr Ho$ {XZ AmgV d{Z XfU Va

  • 34

    df 2010 _| _| H$s JB d{Z XfU Va H$s OmM H$m {ZH$f:-{XZ Ho$ g_` emV jom| g^r eham| _| Xrnmdcr Ho$ nhco VWm ~mX _| VWm Xrnmdcr

    Ho$ {XZ AmgV d{Z XfU Va {ZYm[aV _mZH$m| go A{YH$ nm`m J`m& Xrnmdcr Ho$ nhco VWm ~mX _| C V_ AmgV d{Z XfU Va {^dmS>r eha _|

    74.5 S>r.~r.(E) VWm {ZZV_ AmgV d{Z XfU Va H$moQ>m eha _| 52.5 S>r.~r.(E) nm`m J`m& Xrnmdcr Ho$ {XZ C V_ AmgV d{Z XfU Va

    OmoYnwa eha _| 75.9 S>r.~r.(E) VWm {ZZV_ AmgV d{Z XfU Va H$moQ>m eha _| 59.1 S>r.~r.(E) nm`m J`m&

    df 2010 _| _| H$s JB d{Z XfU Va H$s OmM H$m {ZH$f :-amV Ho$ g_` Amdmgr` jom| g^r eham| _| Xrnmdcr Ho$ nhco VWm ~mX _| VWm

    Xrnmdcr Ho$ {XZ amV Ho$ g_` AmgV d{Z XfU Va {ZYm[aV _mZH$m| go A{YH$ nm`m J`m& Xrnmdcr Ho$ nhco VWm ~mX _| amV Ho$ g_` C V_ AmgV

    d{Z XfU Va OmoYnwa eha _| 75.2 S>r.~r.(E) VWm {ZZV_ AmgV d{Z XfU Va ^ rcdmS>m eha _| 54.6 S>r.~r.(E) nm`m J`m& Xrnmdcr Ho$

    {XZ amV Ho$ g_` C V_ AmgV d{Z XfU Va CX`nwa eha _| 88.2 S>r.~r.(E) VWm {ZZV_ AmgV d{Z XfU Va H$moQ>m eha _| 57.7

    S>r.~r.(E) nm`m J`m&

  • 35

    df 2010 _| _| H$s JB d{Z XfU Va H$s OmM H$m {ZH$f :- amV Ho$ g_` `mdgm{`H$ jom| g^r eham | _ | Xrnmdcr H$o nhc o VWm ~mX _ | VWm

    Xrnmdcr H$o {XZ Amg V d{Z Xf U Va {ZYm[aV _mZH$m | g o A{YH$ nm`m J`m& Xrnmdcr H$o nhc o VWm ~mX _ | amV H$o g_` C V_ Amg V d{Z Xf U Va

    {^dmS >r eha _ | 79.9 S>r.~r.(E) VWm {ZZV_ Amg V d{Z Xf U Va H$mQo >m eha _ | 63.0 S>r.~r.(E) nm`m J`m& Xrnmdcr H$o {XZ amV H$o g_` C V_

    Amg V d{Z Xf U Va CX`naw eha _ | 86.5 S>r.~r.(E) VWm {ZZV_ Amg V d{Z Xf U Va ^ rcdmS >m eha _ | 72.4 S>r.~r.(E) nm`m J`m&

    df 2010 _| _| H$s JB d{Z XfU Va H$s OmM H$m {ZH$f :-amV Ho$ g_` emV jo g^r eham| _| Xrnmdcr Ho$ nhco VWm ~mX _| VWm Xrnmdcr

    Ho$ {XZ amV Ho$ g_` AmgV d{Z XfU Va {ZYm[aV _mZH$m| go A{YH$ nm`m J`m& Xrnmdcr Ho$ nhco VWm ~mX _| amV Ho$ g_` C V_ AmgV d{Z

    XfU Va OmoYnwa eha _| 75.5 S>r.~r.(E) VWm {ZZV_ AmgV d{Z XfU Va ^ rcdmS>m eha _| 52.1 S>r.~r.(E) nm`m J`m& Xrnmdcr Ho$ {XZ

    C V_ AmgV d{Z XfU Va OmoYnwa eha _| 85.1 S>r.~r.(E) VWm {ZZV_ AmgV d{Z XfU Va H$moQ>m eha _| 48.9 S>r.~r.(E) nm`m J`m&

    Zm eham| Ho$ `mdgm{`H$ jom| _| amV Ho$ g_` Xrnmdbr Ho$ nhbo Ed ~mX

    _| VWm Xrnmdbr Ho$ {XZ AmgV d{Z XfU Va

  • 36

    8.5.3 JV VrZ dfm] (2008-2010) _| Xrnmdcr Ho$ Adga na d{Z XfU AmH$bZ H$m {dcofU

    d{V go g~{YV VwcZm_H$ {ddaU, Jm{\$g Ed {ZH$f AmJm_r n>m| na {X`m J`m h&

    am` _S>c mam JV VrZ dfm} (2008-2011) _| Xrnmdcr Ho$ g_` am` Ho$ 9 eham| _| H$s JB d{Z XfU Ho$ OmM n[aUm_m| H$s dm{fH$

    Xrnmdcr Ho$ g_` JV VrZ dfm] (2008-2011) Ho$ AmgV d{Z XfU H$s dm{fH$ d{m

    df 2009 H$s Xrnmdcr na H$s J`r d{Z XfU Va H$s OmM H$s VwcZm df 2008 _| H$s JB d{Z XfU Va H$s OmM go kmV hmoVm h {H$

    Xrnmdcr Ho$ nhco VWm ~mX _| AmgV d{Z XfU H$m Va Acda, {^dmS>r, ~rH$mZoa, O`nwa, H$moQ>m _| 0.6 S>r.~r.(E) go 14.8 S>r.~r.(E) H$s aoO _|

    H$_ nm`m J`m O~{H$ ^ rcdmS>m, OmoYnwa, nmcr, CX`nwa _o 0.8 S>r.~r.(E) go 6.9 S>r.~r.(E) H$s aoO _| A{YH$ nm`m J`m&

  • 37

    df 2010 H$s Xrnmdcr na d{Z XfU Va H$s OmM H$s VwcZm df 2009 _| H$s JB d{Z XfU Va H$s OmM go kmV hmoVm h {H$ Xrnmdcr Ho$

    nhco VWm ~mX _| AmgV d{Z XfU H$m Va Acda, ^ rcdmS>m, H$moQ>m, nmcr _| 2.6 S>r.~r.(E) go 17.0 S>r.~r.(E) H$s aoO _| H$_ nm`m J`m O~{H$

    {^dmS>r, ~rH$mZoa, O`nwa, OmoYnwa VWm CX`nwa _| 0.2 S>r.~r.(E) go 8.9 S>r.~r.(E) H$s aoO _| A{YH$ nm`m J`m&

    df 2009 H$s Xrnmdcr na H$s J`r d{Z XfU Va H$s OmM H$s VwcZm df 2008 _| H$s JB d{Z XfU Va H$s OmM go kmV hmoVm h {H$

    Xrnmdcr Ho$ {XZ AmgV d{Z XfU H$m Va eha Acda, {^dmS>r, ~rH$mZoa, O`nwa, H$moQ>m, CX`nwa _| 1.8 S>r.~r.(E) go 10.3 S>r.~r.(E) H$s aoO go

    H$_ nm`m J`m O~{H$ ^ rcdmS>m, OmoYnwa, nmcr _| 5.5 S>r.~r.(E) go 11.3 S>r.~r.(E) H$s aoO _| A{YH$ nm`m J`m&

    df 2010 H$s Xrnmdcr na d{Z XfU Va H$s OmM H$s VwcZm df 2009 _| H$s JB d{Z XfU Va H$s OmM go kmV hmoVm h {H$ Xrnmdcr Ho$

    {XZ AmgV d{Z XfU H$m Va Acda, ^ rcdmS>m, H$moQ>m, nmcr _| 4.9 S>r.~r.(E) go 14.7 S>r.~r.(E) H$s aZoO _| H$_ nm`m J`m O~{H$ {^dmS>r,

    ~rH$mZoa, O`nwa, OmoYnwa, CX`nwa _| 1.6 S>r.~r.(E) go 12.3 S>r.~r.(E) H$s aoO _| A{YH$ nm`m J`m&

    8.6 AmoOmoZ jaU nXmW ({Z`_Z) {Z`_, 2000

    AmoOmoZ jaU H$aZo dmco nXmWm} Ho$ `mnH$ `moJ go YaVr Ed YaVr na {Zdmg H$aZo dmco `oH$ Vd na BgH$m hm{ZH$maH$ ^md nS>Vm h& BZ X^mdm| go

    ~Mmd hoVw hr ^ maV gaH$ma mam {XZmH$ 19 OwcmB, 2000 H$mo A{YgyMZm H$_mH$: Eg.Amo. 670 (B) mam AmoOmoZ jaU nXmW ({Z`_Z) {Z`_, 2000

    cmJy {H$`o J`o& BZ {Z`_m| H$m _w` CXXo` AmoOmoZ jaU nXmWm} Ho$ CnmXZ Ed Cn^moJ H$mo {Z`{V H$aZm h& BZ {Z`_m| Ho$ AVJV Bg H$ma Ho$ nXmWm} Ho$

    {Z_mU, Cn`moJ, Am`mV Ed {Z`mV H$mo {Z`{V Ed {V~{YV H$aZo H$m mdYmZ h&

    AmoOmoZ dm`w _S>c H$m EH$ _hdnyU KQ>H$ h& ` h gy` go Cg{OV nam~JZr {H$aUm| go YaVr Ho$ dm`w _S>c H$mo ~MmZo H$m H$m` H$aVr h&

    8.7 VmO Q>ono{O`_ XfU ({ZdmaU Ed {Z`U) m{YH$aU A{YgyMZm, 2003

    01.07.2010 Ed 26.11.2010 H$mo ~R>H|$ Am`mo{OV H$s JB& BZ ~R>H$m| _| am` _S>c go g~{YV H$moB {Xem-{ZX}e Omar Zht {H$`o J`o, VXm{n VmO

    Q>ono{O`_ Ho$ g~Y _| _mZZr` gwr_ H$moQ> mam Omar {ZX}e {XZmH$ 10.05.1996 H$m nmcZ {H$`m Om ahm h&

    VmO Q>ono{O`_ XfU ({ZdmaU Ed {Z`U) {YH$aU A{YgyMZm, 2003 H$s AZwnmcZmW m{YH$aU mam {XZmH$ 12.5.2010,

  • 38

    8.8 n`mdaU ^md AmH$cZ A{YgyMZmE

    (n`mdaU g_mKmV {ZYmaU A{YgyMZm, {XZmH$ 14.09.2006)

    dZ Ed n`mdaU _mc`, ^ maV gaH$ma mam {XZmH$ 27.1.94 H$mo Omar A{YgyMZm Ho$ WmZ na dZ Ed n`mdaU _mc`, ^ maV gaH$ma mam

    {XZmH$ 14.9.2006 H$mo EH$ ZdrZ n`mdaU g_mKmV {ZYmaU A{YgyMZm H$_mH$: Eg.Amo. 1533 (B) H$m H$meZ {H$`m J`m {OgHo$ AZwgma ^ maV Ho$

    {H$gr ^ r ^ mJ _| C$ A{YgyMZm H$s AZwgyMr _| gyMr~ n[a`moOZmAm|, {H$`mH$cmnm| H$s WmnZm AWdm BZHo$ {dVma AWdm AmYw{ZH$sH$aU go nyd

    n`mdaUr` AZmn{m coZm Amd`H$ H$a {X`m J`m&

    Bg A{Y{Z`_ Ho$ AVJV gyMr~ g^r n[a`moOZmAm|, {H$`mH$cmnm| H$mo _w`V: Xmo dJm} _| dJuH$V {H$`m J`m h& dJ "H$' Ama dJ "I',

    Omo {H$ gj_ g_mYmZ H$s Wm{ZH$ gr_m Ama _mZd dm` VWm H${V Ed _mZd {Z{_V ggmYZm| na AmYm[aV h& AZwgyMr _| dJ H$ Ho$ $n _|

    gp_{cV g^r n[a`moOZmAm| ` m {H$`mH$cmnm| Ho$ {cE n`mdaUr` AZmn{m Ho$ gaH$ma mam J{R>V {deofk AmH$cZ g{_{V H$s {g\$m[aem| na Xr OmVr

    h& AZwgyMr _| dJ I Ho$ $n _| gp_{cV g^r n[a`moOZmAm| ` m {H$`mH$cmnm| Ho$ {cE n`mdaUr` AZmn{m am` ` m gK am` jo Va J{R>V {deofk

    AmH$cZ g{_{V H$s {g\$m[aem| na Xr OmVr h&

    nyd n`mdaUr` AZmn{m H$s Anojm dmcr n[a`moOZmAm|/{H$`mH$cmnm| H$s gyMr {ZZ H$ma h :-

    1. IZZ, mH${VH$ ggmYZ H$m {ZH$fU Ama {dwV CnmXZ {d{Z{XQ> CnmXZ j_Vm Ho$ {cE&

    2. mW{_H$ gH$aU&

    3. nXmW CnmXZ&

    4. nXmW gH$aU&

    5. CnmXZ/\${~Ho$eZ

    6. godm go Q>a&

    7. n`mdaUr` godmAm| g{hV ^ m{VH$ AdgaMZm&

    8. ^dZ/g{Z_mU n[a`moOZmE/jo {dH$mg n[a`moOZmE Ama eharH$aU&

    ^maV gaH$ma H$s A{YgyMZm {XZmH$ 14.09.2006 Ho$ AVJV am` _S>c mam Amcmo` df _| 24 {d{^Z Ammo{JH$ Ed A`

    n[a`moOZmAm| VWm 36 IZZ n[a`moOZm H$aUm| H$s OZ gwZdmB Am`mo{OV H$s JB&

    Amcmo` df _| am` _S>c mam 12 Ammo{JH$ Ed A` n[a`moOZmAm| VWm 20 IZZ n[a`moOZm Ho$ H$aU dZ Ed n`mdaU _mc`, ^ maV

    gaH$ma H$mo AJo{fV {H$`o J`o&

    Amcmo` df _| am` _S>c mam 02 Ammo{JH$ Ed A` n[a`moOZmAm| VWm 40 IZZ n[a`moOZm H$aU am` Var` n`mdaU ^md {ZYmaU

    m{YH$aU, amOWmZ H$mo AJo{fV {H$`o J`o&

    8.9 n[agH$Q>_` An{e> (~YZ, hWmcZ Ed gr_mnma gMmcZ) {Z`_, 2008

    A{Y{Z`_, 1986 Ho$ AVJV 1989 _| A{Ygy{MV n[agH$Q>_` An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 1989 _| Amd`H$ gemoYZ H$a 2008 _| Z`o

    {Z`_ A{Ygy{MV H$a {X`o& BZ {Z`_m| H$m Z`m Zm_ ""n[agH$Q>_` An{eQ> (~YZ, hWmcZ Ed gr_mnma gMmcZ) {Z`_, 2008'' H$a {X`m J`m h&

    BZ {Z`_m| H$s AZwnmcZm _| n[agH$Q>_` An{eQ> O{ZV H$aZo dmco CmoJm| H$mo n[agH$Q>_` An{eQ> H$m {Z`_mZwgma {ZnmXZ H$aZm Amd`H$ h&

    n[agH$Q>_` An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 1989 H$mo ^mdr $n go cmJy H$aZo Ho$ {cE _mZZr` gdm} `m`mc` _| EH$ OZ{hV

    `m{MH$m ({g{dc) g`m 657/1995-[agM \$mCSo>eZ \$moa gmBg, Q>o ZmocmoOr Ed ZoMwac [agmog nm{cgr {d ^ maV gaH$ma Ed A` cp~V h,

    {Og_| _mZZr` `m`mc` mam {XZmH$ 14.10.2003 H$mo BZ {Z`_m| H$s AdhocZm H$aZo dmco CmoJm| H$mo ~X H$aZo Ho$ {ZX}e {X`o h&

    n[agH$Q>_` An{eQ> (hOmS>g doQ>) Ho$ `dpWV Ed dkm{ZH$ {ZVmaU gw{Z`mo{OV H$aZo Ho$ {cE Ho$ gaH$ma mam n`mdaU (gajU)

  • 39

    n[agH$Q>_` An{eQ> (~YZ, hWmcZ Ed gr_mnma gMmcZ) {Z`_, 2008 Ho$ mdYmZm| Ho$ AVJV am` _| n[agH$Q>_` An{eQ> Cn

    H$aZo dmco 817 CmoJm| H$mo {MphV {H$`m J`m h& BZ {MphV CmoJm| _| go 155 CmoJ dV_mZ _| ~X ` m dV_mZ _| n[agH$Q>_` An{eQ> O{ZV Zht H$aVo

    h, 68 CmoJmo _| n[agH$Q>_` An{eQ> H$s _mm ~hV H$_ h Ed 59 CmoJmo _| n[agH$Q>_` An{eQ> _m CZHo$ S>r. Or. goQ>/ H$oea go {ZH$cZo dmco

    spent / used oil Ho$ $n _| h (Hw$c 282 CmoJ), O~{H$ eof 535 CmoJm| _| n[agH$Q>_` An{eQ> H$s _mm A{YH$ hmoZo go Ch| n[agH$Q>_` An{eQ> O{ZV H$aZo dmco CmoJm| H$s gyMr _| aIm J`m h&

    am` Ho$ BZ 535 CmoJm| go O{ZV n[agH$Q>_` An{eQ> H$s AZw_m{ZV _mm cJ^J 763040 _{Q>H$ Q>Z {Vdf h& Bg An{eQ> H$s

    A{YH$me _mm _gg {hXVmZ qOH$ {c{_Q>oS> (6 BH$mB` m) Ed gm_y{hH$ CpN>Q> CnMma g` m| (6 BH$mB` m) go O{ZV hmoVr h Ed {OZH$s AZw_m{ZV

    _mm H$_e: cJ^J 596590 Ed 6362 _{Q>H$ Q>Z {Vdf (Hw$c 602952 _{Q>H$ Q>Z {Vdf) h, O~{H$ am` Ho$ A` CmoJm| go O{ZV n[agH$Q>_`

    An{eQ> H$s AZw_m{ZV _mm 160088 _{Q>H$ Q>Z {Vdf h&

    am` _S>c Ho$ `mgm| Ho$ \$cd$n am` Ho$ CmoJm| go O{ZV n[agH$Q>_` An{eQ> Ho$ {Z`_mZwgma {ZnmXZ Ho$ {cE am` _| 2 gm_y{hH$

    CnMma, ^ S>maU Ed {ZVmaU H$s gw{dYm H$m {dH$mg {H$`m J`m h& BZ {ZVmaU gw{dYmAm| go g~{YV {ddaU {ZZmZwgma h :

    Bg gm_y{hH$ CnMma, ^ S>maU Ed {ZVmaU gw{dYm H$m {dH$mg CX`nwa M~a Am\$ H$m_g ES> BS>Q>rO mam amOWmZ doQ> _ZoO_|Q>

    moOo Q> Ho$ AVJV _. am_Ho$ Bdm`amo BOr{Z`[aJ {c{_Q>oS>, hXam~mX Ho$ gh`moJ go {H$`m J`m& Bg gm_y{hH$ gw{dYm n[a`moOZm H$m jo cJ^J

    8 h Q>o`a Ed cmJV cJ^J 18 H$amoS> $n`o h& Bg gm_y{hH$ {ZVmaU gw{dYm Ho$ W_ MaU H$s j_Vm cJ^J 1,00,000 Q>Z H$s h Omo 10

    hOma Q>Z n[agH$Q>_` An{eQ> {Vdf H$s Xa go 10 dfm} Ho$ {cE n`m hmoZm AmH$m J`m h& Bg gm_y{hH$ {ZVmaU gw{dYm Ho$ W_ MaU H$m

    ma^ A Qy>~a 2006 _| hmo MwH$m h {Oggo gnyU am` Ho$ CmoJ Bg gw{dYm go cm^mpdV hmo aho h& Amcmo` df _| cJ^J 18430 _{Q>H$ Q>Z

    n[agH$Q>_` An{eQ> H$m {ZVmaU Bg gw{dYm _| {H$`m J`m&

    Bg gm_y{hH$ CnMma, ^ S>maU Ed {ZVmaU gw{dYm H$m {dH$mg ~mcmoVam dmQ>a nmo`yeZ Ed [agM \$mCSo>eZ Q>Q> mam _. am_Ho$ Bdm`amo

    BOr{Z`[aJ {c{_Q>oS>, hXam~mX Ho$ gh`moJ go {H$`m Om ahm h&

    C H$cmoar j_Vm dmco n[agH$Q>_` An{eQ> Ho$ {ZVmaU hoVw ~hamoS>, {Ocm Acda _| _gg H$mQ>rZoQ>c noQ>mo{c`_ m. {c. _| pWV ^ Q>Q>r

    (incinerator) H$mo gm_y{hH$ ^ _rH$aU (incineration) hoVw m{YH$V {H$`m J`m h& BgH$s ^ _rH$aU j_Vm 5000 Q>Z {Vdf h&

    n[agH$Q>_` An{eQ> Ho$ cm^X {ZVmaU hoVw am` Ho$ dhX gr_oQ> CmoJm| Ho$ gr_oQ> {H$Z Ho$ mam ^ r A{YH$ H$cmoar dmco n[agH$Q>_`

    An{eQ> Ho$ {ZVmaU H$mo mogm{hV {H$`m Om ahm h&

    n[agH$Q>_` An{eQ> hoVw gm_w{hH$ CnMma, ^ S>maU Ed {ZVmaU gw{dYm

    n[agH$Q>_` An{eQ> H$m cm^X {ZVmaU

    1. Jm_ JwS>cr, Vhgrc _mdcr, {Ocm CX`nwa

    2. Jm_ IoS>, ~mcmoVam, {Ocm ~mS>_oa

    3. A` gw{dYmE

  • 40

    8.10 cmpQ>H$ H$ar ~J H$m {d{Z_mU, ^ S>maU, Am`mV, {dH$` ` m n[adhZ na amoH$,

    am` gaH$ma H$s A{YgyMZm {XZmH$ 21.7.2010

    {dJV Hw$N> dfm} _| ` h _hgyg {H$`m OmZo cJm {H$ bmpQ>H$ H$m Cn`moJ n`mdaU H$s XpQ> go KmVH$ h `m|{H$ bmpQ>H$ CnmX ~m`mo-{S>JoSo>~c

    Zht hmoVo h, AWmV bmpQ>H$ CnmX g_` Ho$ gmW dV: hr O{dH$ {dYmAm| go g_m Zht hmo nmVo h A{nVw CZH$m Ad{eQ> ~Mm ahVm h& Bg H$maU

    bmpQ>H$ H$ar ~J Ho$ AnH$m{cH$ Ed XrKH$m{cH$ n`mdaUr` j{V Ed dm` n[agH$Q> H$mo `mZ _| aIVo hE n`mdaU {d^mJ, amOWmZ gaH$ma mam

    n`mdaU (gajU) A{Y{Z`_, 1986 H$s Ymam 5 Ho$ AVJV A{YgyMZm H$_mH$: n.8(1)n`m/99/nmQ> {XZmH$ 21.7.2010 mam am` _| bmpQ>H$

    H$ar ~J H$mo {XZmH$ 1 AJV 2010 go {V~{YV H$aZo hoVw Omar H$s JB&

    Bg A{YgyMZm mam {Xem-{ZX}e Omar {H$`o J`o {H$ {XZmH$ 1 AJV, 2010 go H$moB `{$ ({Og_| H$moB XH$mZXma, \w$Q>H$a {dHo$Vm, WmoH$

    {dHo$Vm, `mnmar, \o$ar cJmZo dmcm ` m aoS>r dmcm gp_{cV h) _mc Ho$ Xm` Ho$ {c`o bmpQ>H$ H$ar ~J H$m Cn`moJ Zht H$aoJm VWm am` _| bmpQ>H$ H$ar

    ~J H$m {d{Z_mU, ^ S>maU, Am`mV, {dH$` ` m n[adhZ Zht H$aoJm&

    Bg A{YgyMZm Ho$ `moOZ Ho$ {cE bmpQ>H$ H$ar ~J H$m dhr AW hmoJm Omo bmpQ>H$ {d{Z_mU, {dH$` Ama Cn`moJ {Z`_, 1999 _|

    n[a^m{fV h& Im gm_Jr, XY Ama Zgar _| CZV nmYm| H$s nHo$qOJ Ho$ {c`o `w$ AmXmZ H$ar ~J Zht h&

    C$ A{YgyMZm Ho$ `moOZ H$s ^mdr AZwnmcZm gw{ZpMV H$aZo Ho$ {c`o `mnH$ Mma-gma Ed OZ OmJ{V hoVw `oH$ {Ocm Va na H$B

    H$ma Ho$ H$m`H$_, ` Wm- acr, {Z~Y {V`mo{JVm, gJmo{>`m Am{X Am`mo{OV H$s JB& gmW hr gKZ {ZarjU Ho$ XmamZ {V~{YV bmpQ>H$ H$ar ~g

    OV {H$`o J`o&

    am` Var` g_mMma nm| _| {dkmnZ Omar {H$`o J`o VWm Bco Q>mo{ZH$ _r{S>`m mam ^ r A{YgyMZm Ho$ CXXo`m| H$m `mnH$ Mma gma {H$`m

    J`m&

    am` _S>c mam Bg A{YgyMZm H$m `mnH$ Mma-gma, {deofV: {dm{W` m| _| OZ-OmJ{V Ho$ CXXo` go am` Ho$ g_V 33 {Ocm| _| {Ocm

    n`mdaU g{_{V`m| Ho$ _m`_ go {Var` {Z~Y {V`mo{JVm Am`mo{OV H$amZo hoVw am{e $n`o 30,000 `oH$ {Ocm n`mdaU g{_{V H$mo Amd{Q>V {H$`o

    J`o& BgHo$ AVJV W_ MaU _| AJV 2010 _| ""bmpQ>H$ H$ar ~g na {V~Y VWm n`mdaU gwajm'' {df` na {Ocm Var` {Z~Y {V`mo{JVm

    Am`mo{OV hB& {Vr` MaU _| {XZmH$ 22.01.2011 H$mo C$ {df` na hr am` Var` {Z~Y {V`mo{JVm Am`mo{OV H$s JB {Og_| _mh AJV 2010 _|

    Bgr {df` na Am`mo{OV {Ocm Var` {Z~Y {V`mo{JVm Ho$ {dOoVmAm| Zo ^ mJ {c`m& am` Var` {Z~Y {V`mo{JVm Ho$ {dOoVmAm| H$mo {dd n`mdaU

    {Xdg, 2011 Ho$ Adga na nwH$V H$aZo H$m {ZU` {c`m J`m&

    am` _S>c mam bmpQ>H$ H$ar ~J H$m Cn`moJ H$aZo dmco `mnm[a`m|, gWmAm|, CmoJm| Am{X H$s ~R>H|$ Am`mo{OV H$a dH$pnH$ gm_{J` m|,

    `Wm H$nSo>, H$mJO, OyQ> Ed go`ycmoO Am{X go {Z{_V H$ar ~J Ho$ Cn`moJ H$mo mogm{hV {H$`m J`m&

    n`mdaU Ed dZ _mc`, ^maV gaH$ma Zo A{YgyMZm {XZmH$ 10 Zd~a, 2010 Ho$ mam CnIS> _{OQ>oQ> H$mo ^r n`mdaU (gajU)

    A{Y{Z`_, 1986 H$s Ymam 19 Ho$ AVJV gj_ `m`mc` _| n[admX VwV H$aZo Ho$ {c`o A{YH$V {H$`m J`m&

    am` _S>c Zo C$ {V~Y Ho$ ^mdr {H$`md`Z hoVw H${f CnO _pS>`m| Ed A` Eogo hr A` g_mZ {ZH$m`m|, am` H$s g^r WmZr`

    {ZH$m`m|, {Ocm H$co Q>am|, H$a {d^mJ, amOWmZ gaH$ma H$mo C$ A{YgyMZm H$s nmcZm gw{ZpMV H$aZo hoVw AmJh {H$`m J`m& gmW hr O`nwa pWV

    Odmha H$cm Ho$ go ^ r AmJh {H$`m {H$ CZHo$ mJU _| Am`mo{OV hmoZo dmco _ocm|/H$m`H$_m| _| ^ r C$ A{YgyMZm H$s nmcZm gw{ZpMV H$aZo hoVw AmJh

    {H$`m J`m&

    OZdar, 2011 _| {V~Y Ho$ {H$`md`Z H$mo A{YH$ ^mdr ~ZmZo hoVw am` _S>c Ho$ jor` A{YH$m[a`m|, _r{S>`m Ed A` moVm| go m

    OmZH$mar Ho$ AmYma na gKZ N>mnm_mar H$s H$m`dmhr H$s JB&

    `mnH$ Mma-gma Ed g_PmBe Ho$ CnamV ^ r C$ A{YgyMZm Ho$ C KZH$VmAm| na n`mdaU (gajU) A{Y{Z`_, 1986 H$s Ymam 15

    ghn{R>V Ymam 19 Ho$ AVJV gj_ `m`mc` _| n[admX VwV {H$`o J`o&

  • 41

    8.11 cmpQ>H$ An{e> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 2011

    {d{Z_mU Ama Cn`moJ {Z`_, 1999 Ho$ WmZ na bmpQ>H$ An{eQ> (~YZ Ed hWmcZ) {Z`_, 2011 {XZmH$ 04.02.2011 go cmJy {H$`o J`o& BZ

    {Z`_m| Ho$ _wI mdYmZ {ZZmZwgma h :-

    1. JwQ>Im, V~mHy$ Ama nmZ _gmco Ho$ ^ S>maU, nqH$J ` m {~H$s hoVw bmpQ>H$ gm_Jr ` w$ geo Ho$ Cn`moJ H$mo ^ r {V~pYV {H$`m J`m h&

    2. ~hVar` bmpQ>H$m| H$m {d{Z_mU H$aZo dmco CmoJm| AWdm bmpQ>H$ An{eQ> H$m nwZ:MH$U H$aZo dmco CmoJm| H$mo am` XfU {Z`U

    _S>c _| nOr`Z H$amZm A{Zdm` h&

    3. g_V ZJa nm{cH$m m{YH$aUm| H$mo bmpQ>H$ An{eQ> ~YZ Umcr H$s WmnZm, CgH$m MmcZ Ama A` gh`mo{OV H$m`m} Ho$

    {ZdhZ H$m Xm{`d gmnm J`m h&

    4. C$ {Z`_m| Ho$ {H$`md`Z H$s _m{ZQ>[aJ Ho$ {cE EH$ am` Var` gcmhH$ma {ZH$m` H$m JR>Z ^ r {H$`m Om`oJm {Og_| am` n`mdaU

    {d^mJ Ed am` XfU {Z`U _S>c Ho$ {deofkm| Ho$ A{V[a$ ehar WmZr` {ZH$m`, Ja gaH$mar gJR>Z, CmoJ Ed {ejm jo go ^ r

    EH$-EH$ {deofk _ZmoZrV {H$`m Om`oJm&

    bmpQ>H$ An{eQ> Ho$ ^mdm| H$mo `mZ _| aIVo hE n`mdaU Ed dZ _mc`, ^maV gaH$ma mam nyd _| A{Ygy{MV bmpQ>H$

  • 42

    n`mdaUr` JwUdmm _y`mH$Z9 9.1 Z_yZm {dcofU

    EH${V Ed {dco{fV Z_yZm| H$m {ddaU Ed Jm{\$H$ Vw{VH$aU {ZZmZwgma h :-

    am` _S>c H$s {d{^Z `moJemcmAm| mam Amcmo` Ad{Y _| dm`w/Cg{OV Jg, n[adoer dm`w, Oc, {Zm{dV CpN>Q> Ed d{Z Ho$

    {dco{fV Z_yZm| H$m {ddaU

    {dco{fV Z_yZm| H$m {ddaU Ed Jm{\$H$ Vw{VH$aU

  • 43

    9.2 am>r` n[adoer dm`w JwUdmm AZwldU H$m`H$_ (EZ.E.E_.nr)

    9.2.1 EH$ n[aM`

    CmoJm| H$s {M_{Z`m| go {ZH$cZo dmcm YwAm, dmhZm| H$m CgOZ, `mdgm{`H$ J{V{d{Y`m, A{Z`mo{OV {Z_mU H$m`, Kaocy BYZ, S>rOc OZaoQ>a goQ>g

    Ed R>mog H$Mao H$mo Iwco _| OcmZm Am{X dm`w XfU Ho$ _w` H$maU h& am` XfU {Z`U _S>c mam Ho$r` XfU {Z`U _S>c Ho$ gh`moJ go

    amQ>r` n[adoer dm`w JwUdmm AZwldU H$m H$m`H$_ df 1985 _| ma^ {H$`m J`m& Bg H$m`H$_ H$m CXXo` n[adoer dm`w H$s JwUdmm H$s pW{V VWm

    H${V H$m nVm cJmZm, ` h gw{ZpMV H$aZm {H$ {ZYm[aV _mZH$m| H$m C KZ hmo ahm h AWdm Zht, {ZdmaUm_H$ Ed gwYmam_H$ Cnm`m| H$mo {dH${gV H$aZo

    Ho$ {c`o Amd`H$ OmZH$mar m H$aZm h&

    {ZaVa A{Z`mo{OV AmmoJrH$aU, ZJarH$aU Ed dmhZm| H$m CgOZ ZJam| _| n[adoer dm`w JwUdmm Ho$ mg H$m _wI H$maU ahm h& eham| _|

    9.2.2 dm`w JwUdmm ~moYZ hoVw _mno J`o XfH$ Vd

    Bg H$m`H$_ Ho$ AVJV Mma _wI dm`w XfH$m| ` Wm g\$a S>mB Am gmBS> (Eg.AmoQy>.-SO ), ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS>, (EZ.Amo.Eg-2NO ), {Zcp~V {d{d$ H$U (gnoSo>S> nmQ>uHw$coQ> _Q>a) Ed dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$U (aog{nao~c gnoSo>S> nmQ>uHw$coQ> _Q>a) H$s _mo{ZQ>[aJ x{Z`{_V $n go {ZYm[aV {ZX}{eH$mAm| Ho$ AZw$n H$s OmVr h& kmV` h {H$ {XZmH$ 16 Zd~a, 2009 go amQ>r` n[adoer dm`w JwUdmm _mZH$m| go

    {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$m _mZH$ hQ>m {X`m J`m h'& AV: g~{YV Jm{\$g _| {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ _mZH$ X{eV Zht {H$`o J`o h& dm`w JwUdmm

    AZwldU Ho$m| go EH${V {H$`o J`o Z_yZm| Ho$ {dcofU H$m H$m` am` XfU {Z`U _S>c H$s O`nwa, Acda, OmoYnwa, H$moQ>m Ed CX`nwa pWV

    `moJemcmAm| _| {H$`m OmVm h&

    9.2.3 am` _| dm`w JwUdmm AZwldU Ho$

    df 2010-2011 Ho$ XmamZ am` _S>c mam Bg AZwldU H$m`H$_ Ho$ AVJV am` Ho$ _wI 5 ZJam| _| Ammo{JH$, Amdmgr` Ed

    `mdgm{`H$ jom| _| 21 WmZm| na n[adoer dm`w JwUdmm H$m AZwldU {H$`m J`m& dm`w JwUdmm AZwldU Ho$ Bg H$m` Ho$ {cE Acda, H$moQ>m Ed CX`nwa

    _| 3-3 WmZm| na VWm O`nwa Ed OmoYnwa _| 6-6 WmZm| na n[adoer dm`w Z_yZm| H$mo EH${V H$aZo hoVw Ho$ Wm{nV {H$`o hE h& am` Ho$ dm`w JwUdmm

    AZwldU hoVw Wm{nV Ho$m| H$m {ddaU Vm{cH$m 12 _| {X`m J`m h&

  • 44

    Vm{cH$m-12 : am` Ho$ M`{ZV 5 ZJam| _| am>r` dm`w JwUdmm AZwldU hoVw Z_yZm EH$rH$aU Ho$

  • 45

    9.2.4 am` Ho$ nmM ZJam| _| n[adoer dm`w JwUdmm

    Amcmo` df (2010-11) Ho$ XmamZ am` Ho$ C$ nmMm| ZJam| Ho$ dm`w JwUdmm Ho$ AmgV _m{gH$ AmH$S>m| Ho$ AmYma na `oH$ ZJa go g~{YV

    {ZH$f Ed Jm{\$g n> g`m 45 go 65 VH$ {X`o J`o h&

    9.2.4 (A) n[adoer dm`w JwUdmm Acda

    Acda eha _| n[adoer dm`w JwUdmm AZwldU Ho$ {cE Xmo Ho$ Ammo{JH$ jo _| (Jmad gmocdog {c{_Q>oS> Ed arH$mo nn hmCg)

    VWm EH$ Ho$ Amdmgr` jo (jor` H$m`mc` ^ dZ, am..{Z._., Xohcr amoS>) _| pWV h&

    df 2010-11 _| Acda eha Ho$ VrZm| n[adoer dm`w JwUdmm AZwldU Ho$m| na g\$a S>mB Am gmBS> (SO ) ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS>, 2(NO ), {Zcp~V {d{d$ H$U (gnoSo>S> nmQ>uHw$coQ> _Q>a-SPM) Ed dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$U (aog{nao~c gnoSo>S> nmQ>uHw$coQ> _Q>a-RSPM) xHo$ {dcofU n[aUm_m| H$m _m{gH$ {ddaU AmJm_r n> na Vm{cH$m 13 _| {X`m J`m h&

  • 46

    Vm{cH$m-13 : A

    bda eha Ho$ n[adoer dm`

    w JwU

    dmm A

    ZwldU H

    o$m| Ho$ {d

    cofU n

    [aUm_

    m| H$s _

    m{gH$ Vm{cH$m

  • 47

    Acda eha _| df 2008-2009 go 2010-2011 _| VrZm| n[adoer dm`w JwUdmm AZwldU Ho$m| na dm`w XfH$m| H$s dm{fH$ AmgV gmVm Ho$

    Jm{\$g Ed Vg~Yr {ddaU {ZZmZwgma h:-

    Jmad gmocdog {c{_Q>oS> (Ammo{JH$ jo) _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na

    nm`m J`m {H$ VrZm| dfm} Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go H$m\$s H$_ h& g\$a S>mB Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2010-2011 _| 10.4

    _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 7.8 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r& df 2008-2009 go 2010-2011 H$s

    Ad{Y _| g\$a S>mB Am gmBS> H$s gmVm _| ~T>Vr d{m nm`r J`r& ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2008-2009 _| 26.3

    _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2009-2010 _| 21.3 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-

    2011 H$s Ad{Y _| ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s gmVm _| {Z`{_V d{m Zht nm`r J`r&

    arH$mo nn hmCg (Ammo{JH$ jo) _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m J`m

    {H$ VrZm| dfm} _| BZH$s gmVm {ZYm[aV _mZH$m| go H$m\$s H$_ h& g\$a S>mB Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2010-2011 _| 8.4 _mBH$moJm_ {V

    KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 7.4 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r& df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| g\$a

    S>mB Am gmBS> H$s gmVm _| ~T>Vr d{m nm`r J`r& ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2008-2009 _| 26.4 _mBH$moJm_ {V

    KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2009-2010 _| 21.1 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _|

    ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s gmVm _| {Z`{_V d{m Zht nm`r J`r&

    jor` H$m`mc` ^ dZ, am..{Z._., Xohcr amoS> (Amdmgr` jo) _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ dm{fH$ AmgV

    AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m J`m {H$ VrZm| dfm} Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go H$m\$s H$_ h& g\$a S>mB Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df

    2009-2010 _| 7.8 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2010-2011 _| 7.4 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r& ZmBQ>moOZ Ho$

    Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2010-2011 _| 27.2 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2009-2010 _| 21.4 _mBH$moJm_

    {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s gmVm _|

    {Z`{_V d{m Zht nm`r J`r&

    (ZmoQ>:- {XZmH$ 16 Zd~a, 2009 go amQ>r` nardoer dm`w JwUdmm _mZH$m| go {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$m _mZH$ hQ>m {X`m J`m AV: C$ Jm{\$g _| {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ _mZH$ X{eV Zht {H$`o J`o h&)

  • 48

    Jmad gmocdog {c{_Q>oS> (Ammo{JH$ jo) _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m J`m {H$

    VrZm| dfm} _| BZH$s gmVm {ZYm[aV _mZH$m| go VrZ go Mma JwUm A{YH$ h& dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s A{YH$V_ gmVm df 2010-2011 _|

    287 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 141 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go

    2010-2011 H$s Ad{Y _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s gmVm _| ~T>Vr d{m nm`r J`r& {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s A{YH$V_ gmVm df

    2010-2011 _| 549 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 261 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-

    2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| BZH$s gmVm _| ~T>Vr d{m nm`r J`r&

    arH$mo nn hmCg (Ammo{JH$ jo) _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s gmVm dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m J`m {H$

    VrZm| dfm} Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go cJ^J Xmo go VrZ JwUm A{YH$ h& dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s A{YH$V_ gmVm df 2010-2011 _|

    190 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 108 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go

    2010-2011 H$s Ad{Y _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s gmVm _| ~T>Vr d{m nm`r J`r& {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s A{YH$V_ gmVm df

    2010-2011 _| 308 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 197 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-

    2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| BZH$s gmVm _| ~T>Vr d{m nm`r J`r&

    jor` H$m`mc` ^ dZ, am..{Z._., Xohcr amoS>, Acda (Amdmgr` jo) _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s gmVm dm{fH$ AmgV

    AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m J`m {H$ VrZm| dfm} Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go VrZ JwUm A{YH$ h& dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s A{YH$V_

    gmVm df 2010-2011 _| 179 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 150 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV

    df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s gmVm _| ~T>Vr d{m nm`r J`r& {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s

    A{YH$V_ gmVm df 2010-2011 _| 373 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 289 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r

    J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| BZH$s gmVm _| ~T>Vr d{m nm`r J`r&

    9.2.4 (~) n[adoer dm`w JwUdmm O`nwa

    O`nwa eha _| n[adoer dm`w JwUdmm AZwldU Ho$ {cE Xmo Ho$ Ammo{JH$ jo _| ({ddH$_m Ammo{JH$ jo Ed _mcdr` Ammo{JH$ jo) VWm

    Mma Ho$ Amdmgr` jo _| (AO_oar JoQ>, MmXnmoc, _w`mc`, am..{Z._., PmcmZm Sy>Jar, jor` H$m`mc` ^ dZ, am..{Z._., grH$a amoS>) pWV h&

    df 2010-11 _| O`nwa eha Ho$ N>: n[adoer dm`w JwUdmm AZwldU Ho$m| na g\$a S>mB Am gmBS> (SO ) ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> 2(NO ), {Zcp~V {d{d$ H$U (gnoSo>S> nmQ>uHw$coQ> _Q>a-SPM) Ed dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$U (aog{nao~c gnoSo>S> nmQ>uHw$coQ> _Q>a-xRSPM) Ho$ {dcofU n[aUm_m| H$s _m{gH$ {ddaU AmJm_r n> na Vm{cH$m 14 _| {X`m J`m h&

  • 49

    Vm{cH$m-14 : O

    `nwa eha Ho$ n[adoer dm`

    w JwU

    dmm A

    ZwldU H

    o$m| Ho$ {d

    cofU n

    [aUm_

    m| H$s _

    m{gH$ Vm{b

    H$m

  • 50

    Vm{cH$m-14 : (H$_

    e)

    O`nwa eha Ho$ n[adoer dm`

    w JwU

    dmm A

    ZwldU H

    o$m| Ho$ {d

    cofU n

    [aUm_

    m| H$s _

    m{gH$ Vm{b

    H$m

  • 51

    O`nwa eha _| df 2008-2009 go 2010-2011 _| N>: n[adoer dm`w JwUdmm AZwldU Ho$m| na dm`w XfH$m| H$s dm{fH$ AmgV gmVm Ho$

    Jm{\$g Ed Vg~Yr {ddaU {ZZmZwgma h:-

    {ddH$_m Ammo{JH$ jo (Ammo{JH$ jo) O`nwa _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm

    H$aZo na nm`m J`m {H$ g\$a S>mB Am gmBS> Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go H$m\$s H$_ h O~{H$ ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go

    A{YH$ h& g\$a S>mB Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2008-2009 _| 6.9 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2010-2011 _|

    6.0 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r& ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2008-2009 _| 42.7 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm

    `yZV_ gmVm df 2010-2011 _| 40.5 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| g\$a S>mB

    Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s gmVm _| KQ>Vr d{m nm`r J`r&

    _mcdr` ZJa Ammo{JH$ jo (Ammo{JH$ jo) O`nwa _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s

    VwcZm H$aZo na nm`m J`m {H$ g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go H$_ h& g\$a S>mB Am gmBS> H$s

    A{YH$V_ gmVm df 2008-2009 _| 5.8 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2009-2010 _| 5.3 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r

    J`r& ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2009-2010 _| 35.1 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _|

    33.7 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS>

    H$s gmVm _| {Z`{_V d{m Zht nm`r J`r&

    AO_oar JoQ> (Amdmgr` jo) O`nwa _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m

    J`m {H$ g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go H$_ h& g\$a S>mB Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df

    2008-2009 Ed 2010-2011 _| 6.0 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2009-2010 _| 5.8 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r&

    ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2009-2010 _| 37.6 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 36.6

    _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s

    gmVm _| {Z`{_V d{m Zht nm`r J`r&

    MmXnmoc (Amdmgr` jo) O`nwa _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m J`m

    {H$ g\$a S>mB Am gmBS> Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go H$_ h O~{H$ df 2008-2009 H$mo N>moS>H$a ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV

    _mZH$m| go A{YH$ h& g\$a S>mB Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2008-2009 _| 6.5 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2010-

  • 52

    2011 _| 6.0 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| g\$a S>mB Am gmBS> H$s KQ>Vr d{m nm`r

    J`r& ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2009-2010 _| 41.4 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _|

    39.4 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s {Z`{_V d{m Zht nm`r

    J`r&

    am` _S>c Ho$ _w` H$m`mc`, PmcmZm Sy>Jar O`nwa (Amdmgr` jo) _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ dm{fH$ AmgV

    AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m J`m {H$ g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go H$_ h& g\$a S>mB Am gmBS>

    H$s A{YH$V_ gmVm df 2010-2011 _| 5.4 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2009-2010 _| 4.8 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a

    nm`r J`r AWmV Amcmo` dfm} _| g\$a S>mB Am gmBS> H$s {Z`{_V d{m Zht nm`r J`r& ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2010-

    2011 _| 31.8 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 25.5 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-

    2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s ~T>Vr d{m nm`r J`r&

    jor` H$m`mc` ^ dZ, am..{Z._., grH$a amoS> (Amdmgr` jo) _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ dm{fH$ AmgV

    AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m J`m {H$ g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go H$_ h& g\$a S>mB Am gmBS>

    H$s A{YH$V_ gmVm df 2008-2009 Ed 2009-2010 _| 5.8 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2010-2011 _| 5.6

    _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| g\$a S>mB Am gmBS> H$s KQ>Vr d{m nm`r J`r&

    ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2009-2010 _| 37.0 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 34.1

    _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s {Z`{_V d{m Zht nm`r J`r&

    (ZmoQ>:- {XZmH$ 16 Zd~a, 2009 go amQ>r` nardoer dm`w JwUdmm _mZH$m| go {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$m _mZH$

    hQ>m {X`m J`m AV: C$ Jm{\$ g _| {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ _mZH$ X{eV Zht {H$`o J`o h&)

    {ddH$_m Ammo{JH$ jo (Ammo{JH$ jo) O`nwa _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m J`m

    {H$ dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ VrZm| dfm} Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go cJ^J Mma JwUm A{YH$ h& dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s

    A{YH$V_ gmVm df 2009-2010 _| 276 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 245 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r

    J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s {Z`{_V d{m Zht nm`r J`r& {Zcp~V {d{d$

    H$Um| H$s A{YH$V_ gmVm df 2010-2011 _| 555 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 433 _mBH$moJm_ {V

    KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s gmVm _| ~T>Vr d{m nm`r J`r&

  • 53

    _mcdr` ZJa Ammo{JH$ jo (Ammo{JH$ jo) O`nwa _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m

    J`m {H$ dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ VrZm| dfm} Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go A{YH$ h& dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s A{YH$V_ gmVm

    df 2010-2011 _| 101 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 70 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df

    2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s ~T>Vr d{m nm`r J`r& {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s A{YH$V_

    gmVm df 2010-2011 _| 244 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 191 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV

    df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s gmVm _| ~T>Vr d{m nm`r J`r&

    AO_oar JoQ> (Amdmgr` jo) O`nwa _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m J`m {H$ dgZr`

    {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ VrZm| dfm} Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go A{YH$ h& dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s A{YH$V_ gmVm df 2010-

    2011 _| 136 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 87 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go

    2010-2011 H$s Ad{Y _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s ~T>Vr d{m nm`r J`r& {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s A{YH$V_ gmVm df 2010-

    2011 _| 359 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2009-2010 _| 263 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009

    go 2010-2011 H$s Ad{Y _| {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s gmVm _| ~T>Vr d{m nm`r J`r&

    MmXnmoc (Amdmgr` jo) O`nwa _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m J`m {H$ dgZr`

    {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ VrZm| dfm} Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go cJ^J Xmo go VrZ JwUm A{YH$ h& dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s A{YH$V_

    gmVm df 2009-2010 _| 227 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 136 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV

    df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s {Z`{_V d{m Zht nm`r J`r& {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s

    A{YH$V_ gmVm df 2009-2010 _| 509 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 379 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r

    J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s gmVm _| ~T>Vr d{m nm`r J`r&

    am` _S>c Ho$ _w` H$m`mc`, PmcmZm Sy>Jar O`nwa (Amdmgr` jo) _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s

    VwcZm H$aZo na nm`m J`m {H$ dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ VrZm| dfm} Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go A{YH$ h& dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s

    A{YH$V_ gmVm df 2010-2011 _| 104 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 75 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r

    J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s ~T>Vr d{m nm`r J`r& {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s

    A{YH$V_ gmVm df 2010-2011 _| 260 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 189 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r

    J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s gmVm _| ~T>Vr d{m nm`r J`r&

    jor` H$m`mc` ^ dZ, am..{Z._., grH$a amoS> (Amdmgr` jo) _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo

    na nm`m J`m {H$ dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ VrZm| dfm} Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go Xmo go VrZ JwUm A{YH$ h& dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um|

    H$s A{YH$V_ gmVm df 2009-2010 _| 185 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 131 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a

    nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s {Z`{_V d{m Zht nm`r J`r& {Zcp~V

    {d{d$ H$Um| H$s A{YH$V_ gmVm df 2009-2010 _| 393 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2008-2009 _| 302 _mBH$moJm_

    {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$s gmVm _| ~T>Vr d{m nm`r J`r&

    9.2.4 (g) n[adoer dm`w JwUdmm OmoYnwa

    OmoYnwa eha _| n[adoer dm`w JwUdmm AZwldU Ho$ {cE Xmo Ho$ Ammo{JH$ jo _| (jor` H$m`mc` ^dZ, am..{Z._., arH$mo

    Ammo{JH$ jo Ed {Ocm CmoJ Ho$, BS>pQ>`c EQ>oQ>) _| VWm Mma Ho$ Amdmgr` jo (_hm_pXa, hmD$qgJ ~moS> H$m`mc`, MmnmgZr, emrZJa

    WmZm, gmoOVr JoQ) _| pWV h&

    df 2010-11 _| OmoYnwa eha Ho$ N>: n[adoer dm`w JwUdmm AZwldU Ho$m| na g\$a S>mB Am gmBS> (SO ) ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS>, (NO ), 2 x{Zcp~V {d{d$ H$U (gnoSo>S> nmQ>uHw$coQ> _Q>a) (SPM) Ed dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$U (aog{nao~c gnoSo>S> nmQ>uHw$coQ> _Q>a) (RSPM) Ho$ {dcofU n[aUm_m| H$s _m{gH$ {ddaU AmJm_r n> na Vm{cH$m 15 _| {X`m J`m h&

  • 54

    Vm{cH$m-15 : O

    moYnwa eha Ho$ n[adoer dm`

    w JwU

    dmm A

    ZwldU H

    o$m| Ho$ {d

    cofU n

    [aUm_

    m| H$s _

    m{gH$ Vm{b

    H$m

    Vm{cH$m -

    15 H

    $_e..

  • 55

    Vm{cH$m-15 :(H$_

    e)

    OmoY

    nwa eha Ho$ n[adoer dm`

    w JwU

    dmm A

    ZwldU H

    o$m| Ho$ {d

    cofU n

    [aUm_

    m| H$s _

    m{gH$ Vm{b

    H$m

  • 56

    OmoYnwa eha _| df 2008-2009 go 2010-2011 _| N>: n[adoer dm`w JwUdmm AZwldU Ho$m| na dm`w XfH$m| H$s dm{fH$ AmgV gmVm Ho$ Jm{\$g

    Ed Vg~Yr {ddaU {ZZmZwgma h:-

    jor` H$m`mc` ^ dZ, am..{Z._. arH$mo Ammo{JH$ jo OmoYnwa (Ammo{JH$ jo) _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$

    dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m J`m {H$ g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go H$_ h& g\$a

    S>mB Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2010-2011 _| 6.7 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2009-2010 _| 5.9 _mBH$moJm_

    {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| g\$a S>mB Am gmBS> H$s gmVm _| {Z`{_V d{m Zht nm`r J`r&

    ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2008-2009 _| 23.7 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2010-2011 _| 22.0

    _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s gmVm _| KQ>Vr d{m nm`r

    J`r&

    {Ocm CmoJ Ho$, BS>pQ>`c EQ>oQ> OmoYnwa (Ammo{JH$ jo) _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m|

    H$s VwcZm H$aZo na nm`m J`m {H$ g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go H$_ h& g\$a S>mB Am gmBS> H$s

    A{YH$V_ gmVm df 2008-2009 _| 6.3 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2010-2011 _| 5.5 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r

    J`r& ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2008-2009 _| 23.9 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2009-2010 Ed

    2010-2011 _| 22.8 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed

    ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s gmVm _| KQ>Vr d{m nm`r J`r&

    _hm_pXa (Amdmgr` jo) OmoYnwa _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m

    J`m {H$ g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go H$_ h& g\$a S>mB Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df

    2008-2009 _| 5.5 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2010-2011 _| 5.0 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-

    2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| g\$a S>mB Am gmBS> H$s gmVm _| KQ>Vr d{m nm`r J`r& ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df

    2008-2009 _| 22.2 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2009-2010 _| 20.7 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df

    2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s gmVm _| {Z`{_V d{m Zht nm`r J`r&

    hmD$qgJ ~moS> H$m`mc`, MmnmgZr OmoYnwa (Amdmgr` jo) _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m|

    H$s VwcZm H$aZo na nm`m J`m {H$ g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go H$_ h& g\$a S>mB Am gmBS> H$s

  • 57

    A{YH$V_ gmVm df 2008-2009 _| 5.3 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2010-2011 _| 5.0 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r

    J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| g\$a S>mB Am gmBS> H$s gmVm _| KQ>Vr d{m nm`r J`r& ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s

    A{YH$V_ gmVm df 2008-2009 _| 21.6 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2009-2010 _| 20.4 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a

    nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s gmVm _| {Z`{_V d{m Zht nm`r J`r&

    emrZJa WmZm, OmoYnwa (Amdmgr` jo) _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na

    nm`m J`m {H$ g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go H$_ h& g\$a S>mB Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df

    2008-2009 _| 6.7 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2010-2011 _| 5.5 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-

    2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| g\$a S>mB Am gmBS> H$s gmVm _| KQ>Vr d{m nm`r J`r& ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df

    2008-2009 _| 24.6 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2009-2010 _| 23.3 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df

    2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s gmVm _| {Z`{_V d{m Zht nm`r J`r&

    gmoOVr JoQ> OmoYnwa (Amdmgr` jo) _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s VwcZm H$aZo na nm`m

    J`m {H$ g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go H$_ h& g\$a S>mB Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df

    2008-2009 _| 7.0 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2010-2011 _| 5.8 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a nm`r J`r& ZmBQ>moOZ Ho$

    Am gmBS> H$s A{YH$V_ gmVm df 2008-2009 _| 25.4 _mBH$moJm_ {V KZ_rQ>a VWm `yZV_ gmVm df 2010-2011 _| 24.1 _mBH$moJm_

    {V KZ_rQ>a nm`r J`r AWmV df 2008-2009 go 2010-2011 H$s Ad{Y _| g\$a S>mB Am gmBS> Ed ZmBQ>moOZ Ho$ Am gmBS> H$s gmVm _| KQ>Vr

    d{m nm`r J`r&

    (ZmoQ>:- {XZmH$ 16 Zd~a, 2009 go amQ>r` nardoer dm`w JwUdmm _mZH$m| go {Zcp~V {d{d$ H$Um| H$m _mZH$ hQ>m

    {X`m J`m AV: C$ Jm{\$ g _| {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ _mZH$ X{eV Zht {H$`o J`o h&)

    jor` H$m`mc` ^ dZ, am..{Z._. arH$mo Ammo{JH$ jo _| (Ammo{JH$ jo) dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ dm{fH$ AmgV AmH$S>m| H$s

    VwcZm H$aZo na nm`m J`m {H$ dgZr` {Zcp~V {d{d$ H$Um| Ho$ VrZm| dfm} Ho$ n[aUm_ {ZYm[aV _mZH$m| go Xmo go VrZ JwUm