Samenvatting Interculturele pedagogiek

Inhoud1. Migratie..........................................................................................................................................2

1.1. Definities.................................................................................................................................2

1.2. Cijfers......................................................................................................................................3

1.3. Cijfers in België.......................................................................................................................4

1.4. Redenen tot migratie:.............................................................................................................4

1.5. Cijfers......................................................................................................................................7

2. Geschiedenis van Migratie............................................................................................................7

2.1. Wereldwijd en van alle tijden.................................................................................................7

2.2. historiek migratie België.........................................................................................................8

2.3. recente “trends”.....................................................................................................................8

2.4. het migratieproces.................................................................................................................9

2.4.1. de vlucht – migratieroutes..............................................................................................9

2.4.2. land van aankomst – België..........................................................................................10

2.5. PROCEDURES – DOCUMENTEN.............................................................................................10

2.6. SUBSIDIAIRE BESCHERMING.................................................................................................12

2.7. OPVANG...............................................................................................................................12

2.8. definitief verblijf...................................................................................................................14

2.9. verblijf zonder geldige documenten.....................................................................................15

2.10. cijfergegvens.....................................................................................................................15

2.11. OPLOSSINGEN:..................................................................................................................15

2.12. ALGEMEEN........................................................................................................................18

2.13. terugkeer..........................................................................................................................18

2.14. TERMINOLOGIE.................................................................................................................18

2.15. Gedwongen terugkeer......................................................................................................20

3. Vluchtelingen in een pedagogisch perspectief............................................................................22

3.1. Psychosociaal welzijn van vluchtelingen...............................................................................22

3.2. Sociale- Marginalisatie..........................................................................................................22

1

3.3. Gedrags- en emotionele problemen.....................................................................................23

3.4. Continuüm mogelijke reacties (leeftijdsspecifiek)................................................................24

3.5. Psychosociale ondersteuning...............................................................................................24

3.6. Pijlers psychosociale begeleiding..........................................................................................24

3.7. Enkele belangrijke elementen:.............................................................................................26

4. Niet begeleide buitenlandse minderjarigen................................................................................29

4.1. Juridische perspectief:..........................................................................................................29

4.2. Procedure NBM....................................................................................................................29

4.3. 18 jaar war nu?.....................................................................................................................30

4.3.1. Voogdij..........................................................................................................................30

4.3.2. Traject...........................................................................................................................30

4.3.3. Onderwijs:....................................................................................................................30

4.4. PSYCHOSOCIALE BEGELEIDING:............................................................................................32

5. Cultuur.........................................................................................................................................34

5.1. Van Deficiëntie naar Differentiatie.......................................................................................34

5.1.1. Dificiëntiemodel............................................................................................................34

5.1.2. Differentiatiemodel......................................................................................................34

5.2. Van Cultuurdrager naar Cultuurproducent...........................................................................35

5.2.1. Statisch Cultuurbegrip..................................................................................................35

5.2.2. Dynamisch cultuurbegrip..............................................................................................35

5.3. Drie perspectieven op de rol van cultuur.............................................................................36

5.3.1. Cultuur als betekeniswereld.........................................................................................36

5.3.2. Migratie: culturele verandering en cultuurbehoud......................................................37

5.3.3. Maatschappelijke positie..............................................................................................37

5.3.4. Marginalisatie...............................................................................................................37

5.4. Cultuurresponsief Diagnostisch Handelen............................................................................38

5.5. Etnografisch handelen..........................................................................................................38

5.6. Kwantitatieve diagnostiek....................................................................................................38

5.7. Tolken...................................................................................................................................39

5.8. Interculturele praktijk...........................................................................................................39

6. onderwijs en inburgering.............................................................................................................40

6.1 DEFINITIES............................................................................................................................40

6.1.1 Integratie......................................................................................................................40

6.2 Taalgebruik & taalkennis......................................................................................................41

6.3 Sociale participatie in het verenigingsleven..........................................................................41

6.4 Interetnische contacten en vriendschappen........................................................................42

2

6.5 Waardeoriëntaties................................................................................................................42

6.6. Burgerschap..........................................................................................................................42

6.7. BELEID BELGIË.......................................................................................................................43

6.7.1. Een korte geschiedenis.................................................................................................43

6.7.2. Sociale hypochondrie....................................................................................................45

6.8. Inburgering: institutioneel....................................................................................................47

6.9. Onderwijs: institutioneel......................................................................................................47

6.10. ONDERWIJS.......................................................................................................................47

6.10.1. Schoolse functioneren van vluchtelingenkinderen.......................................................47

6.10.2. Signaalfunctie, vroegdetectie & collaboratieve zorgnetwerken...................................48

6.10.3. Opvolgen schoolse trajecten en doorstroming vanuit OKAN........................................49

6.10.4. Actief partnerschap met gevluchte ouders...................................................................49

6.10.5. Herstel van sociale verbondenheid op school..............................................................49

6.11. MULTICULTURELE SAMENLEVING....................................................................................50

6.12. PEDAGOGIEK EN INTER-/TRANSCULTURALISERING..........................................................50

7. Les 7: Rascisme en Discriminatie............................................................................................51

8. Les 8:Onderzoek bij moeilijk bereikbare groepen...................................................................51

8.1. Methodologische aspect:.....................................................................................................52

8.2. VOORBEELD VAN ANALYSE VAN EEN PROBLEEMSTELLING:.................................................52

8.3. Rekrutering participanten.....................................................................................................52

8.4. Algemene aspecten:.............................................................................................................53

8.5. Emic en Etic:.........................................................................................................................54

8.6. Instrumentarium..................................................................................................................54

8.7. Ethische aspecten van een onderzoek..................................................................................55

8.8. Data analyse.........................................................................................................................56

8.9. Rapportage...........................................................................................................................57

8.10. CONCLUSIE.......................................................................................................................57

9. Naar diversiteit en inclusie..........................................................................................................57

9.1. Historisch..............................................................................................................................57

9.2. Uitgangspunt........................................................................................................................57

9.3. Van pre-modernisme over (post)modernisme naar een informatietijdperk.......................57

9.4. Informatietijdperk................................................................................................................60

9.5. Gelijkenis en verschil............................................................................................................60

9.6. Interculturalisering...............................................................................................................62

9.7. Reflecties van de les.............................................................................................................63

3

1. Migratie1.1. Definities

Vluchteling

Juridisch: iemand die erkent wordt door de conventie van Genève Volksmond: iemand die op de vlucht is uit zijn land voor de één of andere reden. Een

‘’Refugee’’ (UNHCR), het is een veel bredere definitie en omvat meerdere facetten dan deze van Genève. Het gaat om alle mensen dien gedwongen moeten verhuizen

Conventie van Genève

Ontstaan na WO II n.a.v. de grote migratiestromingen uit die periode. Het omvat de status van vluchteling waarmee het verkrijgen van dezelfde rechten van een staatsburger gepaard gaat. Men moet individueel vervolgd worden in eigen land

Elke persoon die uit gegronde vrees voor vervolging wegens zijn ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale groep of zijn politieke overtuiging, zich bevindt buiten het land waarvan hij de nationaliteit bezit, en die de bescherming van dat land niet kan of, uit hoofde van bovenbedoelde vrees, niet wil inroepen, of die, indien hij geen nationaliteit bezit en ten gevolge van bovenbedoelde gebeurtenissen verblijft buiten het land waar hij vroeger zijn gewone verblijfplaats had, daarheen niet kan of, uit hoofde van bovenbedoelde vrees, niet wil terugkeren

Asielaanvrager

Iemand die het statuut van vluchteling aanvraagt in een land. Op het moment dat dit aanvaard wordt is men ‘vluchteling’

IDP

Internally Displaced Person: iemand die binnen eigen land vlucht. Deze mensen zijn volgens de internationale wetten niet beschermd. Het gaat hier om een gedwongen situatie, zeker niet vrijwillig. Men heeft niet de keuze om niet te vluchten

Resettlement (Hervestiging)

Belgische Contexto Rijkere, westerse landen beslissen om vluchtelingen toe te laten die op voorhand

(voor ze het land binnenkwamen) geselecteerd werden. Ze verkrijgen het statuut van vluchteling reeds voor ze aankomen in het land.

Europese Contexto De verdeling van vluchtelingen over de lidstaten heen

Migrant

Persoon die buiten eigen land verblijft voor minstens een jaar lang, voor welke reden dan ook

Bij migratie kan dit dus ook gaan om economische redenen. In ons land gaan we een onderscheid gaan maken via de ‘reden’ waarom mensen hun land gaan ontvluchten. Dit doen we omdat men maar een beperkt aantal vluchtelingen wil/kan opvangen.

4

1.2. Cijfers

20

38

2

60 miljoen vluchtelingen

Vluchteling (UNHCR)

IDP's

Asielaanvragers

Het aantal internally Displaces Persons nam de laatste jaren sterk toe. Maar ook de gowene refugees namen toe. Deze vluchtelingen verblijven vooral in

1. Turkije2. Pakistan3. Libanon4. Iran 5. Ethiopië

Deze vluchtelingen zijn voornamelijk afkomstig uit

1. Syrië2. Afghanistan3. Somalië4. Sudan5. Zuid-Sudan

Asielaanvragers komen vooral terecht in Europa, USA, Turkije,… de laatste jaren krijgt ook rusland steeds meer aanvragen.

5

1.3. Cijfers in BelgiëNa WO II probeert men zo weinig mogelijk te registreren over vluchtelingen. België noteert enkel het land van afkomst, maar niet tot welke etnische groep op geloof deze persoon behoort.

Belangrijk om weten is dat de asielaanvragen in ons land niet de hoogste is ooit. Er is weldegelijk een stijging maar in 2000 waren er naar aanleiding van de Balkanoorlog veel meer vluchtelingen.

In België is er sprake van 8,3 asielzoekers op de 1000. Dit is 0.83%.Dit zijn de aanvragers, niet de personen die erkent zijn als vluchteling.

1.4. Redenen tot migratie:Push factoren:

Redenen waarom iemand weggaat uit een land en vertrekto Conflicten, oorlog, complexe politieke noodgevallen o Klimaat, milieuramp,..o Armoedeo …

Pull factoren

Redenen waarom iemand naar een land gaat, wat iemand aantrekt tot dat lando Werkgelegenheido Onderwijso Meer kansen

6

o …

Een schema waarbij enkel deze twee factoren zijn opgenomen is echter veel te simplistisch, en doen uitschijnen alsof migratie een rationele keuze is. Dit is niet het geval, er zijn nog andere, vaak onvoorziene factoren die een rol spelen in het proces. (het model van Lee toont dit aan). Er zijn ook nog intermediaire factoren aanwezig in dit schema.

Ook zijn er historische structurele theorieën:

Bv kolonisatieo Congolezen => België o Indiërs => GBo Indonesiërs => Nederland

Bv structurele redeneno Jaren ’50 en ’60 => gastarbeidersmigratieo Structurele redenen en factoren

Alle factoren samen maakt dat de ene Congolees in België blijft en de andere naar GB gaat. Het gaat om factoren die zich op micro, meso en macroniveau afspelen.

7

Bij een toespraak zei Bart de wever dat vluchtelingen naar ons land komen om economische redenen. Dit is omdat wij onze omgang met de vluchtelingen kunnen aanpassen, ook op economisch

8

vlak. We kunnen de pullfactoren aanpassen zodat ons land minder ‘gewenst zou zijn’. Dit getuigd van een sterk Wij-Zij denken. Er is angst dat we onze welvaar zouden verliezen.

Er is sprake van sterke categorisering. Per categorie gelden er andere rechten en plichten.(urban refugees, Hoogopgeleide migranten, gastarbeiders,…)

Vluchteling Alle rechten Migrant geen rechten Gezinshereniging men moet de rechten gaan verwerven

Als pedagoog moet je ook gaan werken in dit kader (met zijn categorisering en juridische wetten) je moet vaak een strategie gaan uitdenken die in dit kader passen en naar een bepaalde categorie gaan toewerken =

Strategic categorisation, dit is zeer subjectief, je moet als hulpverlenerin alle openheid werken.

1.5. Cijfers De meeste migranten emigreren naar ontwikkelde landen, er is daarnaast de laatste jaren

ook een stijgende lijn. In België is 10% van de Belgen migrant, de migratieachtergrond is in sommige steden tot 50%

2. Geschiedenis van Migratie LES 2

2.1. Wereldwijd en van alle tijdenMigratie is niet iets van vandaag. Migratie begint al in de vroegste tijden van de mensheid (mensen zouden geboren zijn in Afrika en later gemigreerd zijn over de wereld).

- Hongersnood in Ierland- Europeanen naar Amerika- China naar Amerika- Gevangenen, Ieren, Britten naar Australië-

“Migration had mattered trough history, and continues to matter today”

“There can be few people in either industrialised or less developed countries today who do not have personal experience of migration and its effects; this universal experience has

become the hallmark of the age of migration” (Castles & Miller, 2003, p. 5)

= belangrijke quote om te illustreren dat wat soms voorgesteld wordt als een nieuw/recent fenomeen. Het is natuurlijk wel zo dat méér mensen migreren dan vroeger, het is makkelijker geworden, de mobiliteit is makkelijker (6 maand boot vs enkele uren vliegen naar Amerika).

Als je als pedagoog met migranten werkt is het belangrijk te bedenken dat je zelf ook van migratielijnen afstamt/zelf migratie in de familie hebt. Als we met mensen met een andere culturele achtergrond werken, moeten we dan nadruk leggen op het verschil of op de gelijkheid?

9

- Erkenning van verschil = erkenning van een essentieel deel van iemands identiteit Belangrijk evenwicht te vinden tussen verschil en gelijkheid.

2.2. historiek migratie BelgiëBeginpunt beleid rond migratie: start ’50, ’60, ’70.

- Arbeidsmigratie ’60 – ’70Vooral voor laaggeschoolde arbeid (mijnindustrie). We hadden werkkrachten te kort dus zijn mensen gaan importeren. We zijn zelf naar de landen getrokken om mensen te ronselenen. In eerste instantie Italianen, daarna Turken en Marrokanen. GASTARBEIDERS, met het idee om enkele maanden hier te werken en daarna terug te keren.

- Migratiestop ’74Oliecrisis, failliet van de mijnen, kapot gaan van de mijnen. Tot op vandaag zitten we nog in die migratiestop.

- Asielaanvragers ’80 – ’90 (Balkanoorlogen!)Andere stroom van migratie

- Hervorming asielprocedure 2000EU-beleid kende enkele belangrijke veranderingen. Het begin van een eengemaakte asielprocedure, meer samenwerking. Het EU-beleid is een belangrijke pijler in onze huidige wetgeving.

- Huidige instroom? - Gezinshereniging is een continue en belangrijke instroom geweest. De hele procedure over

gezinshereniging is vaak onder discussie.

Toekomst: arbeidsmigratie? Waar we het in ’70, ’80 hebben afgezworen, gaan we nu opnieuw actief rekruteren om een aantal knelpuntberoepen (nu vaak hoogopgeleide ICTers, verpleegsters, …) veilig te stellen. We stellen m.a.w. zelf vast wie er binnen komt en wie niet (tijdens de eerste arbeids-migratie laagopgeleiden, nu hoogopgeleiden).Bevoegdheden gemeenschappen – federale overheid (Belgie)

De Federale staat beslist wie hier mag zijn en wie niet, wie documenten krijgt en wie niet. Eens de papieren in orde zijn en de persoon hier mag blijven dan valt het verhaal van inburgering en integratie onder de gemeenschappen.

- “Integratiebeleid” – “inburgeringsbeleid”: gemeenschapsmaterie. Op Vlaams niveau zien we een verschuiving van termen: van integratie –> inburgering.

De huidige solidariteit. Vroeger waren Belgen minder toegankelijk voor vluchtelingen, nu is dit anders. Maar zal dit zo blijven?

2.3. recente “trends”- Diversifiëring! (superdiversiteit?)

Een concept waar de prof moeite mee heeft. Er komen meer en meer verschillen in nationaliteit, maar ook hier bestaan golven in. Het begrip superdiversiteit riskeert dat je mensen eeuwenlang als migrant gaat beschouwen (ook al is het al 2e of 3e generatie). Moeten we vroegere generaties niet als gewoon Belg i.p.v. blijvende migrant zien? Natuurlijk, als je’t puur in cijfers bekijkt is er een grotere superdiversiteit, een grotere diversiteit aan nationaliteiten.

- Aandeel (alleenstaande) vrouwen.

10

- Elk land: oorsprong – transit – bestemming.Elk land is op dit moment veel meer dan vroeger zowel een oorsprong- als transit- als bestemmingsland. Het transitgegeven speelde vroeger een rol maar veel minder dan nu. bv. Polen is een belangrijk land van vertrek én tegelijk een belangrijk land van aankomst (vooral voor mensen uit het Oosten).Transitland betekent niet dat je ergens maar heel kort blijft. Transitland betekent ook dat je soms zelf maanden of een paar jaar in een land blijft zonder dat je de bedoeling hebt daar te blijven. bv. Italië is zowel een land van aankomst als van transit.

Dit heeft een belangrijke impact op de manier van werken met mensen, wanneer ze de bedoeling hebben zich hier te settelen, hier te blijven of wanneer ze hier slechts enkele weken zijn.

- Migratie wordt circulair terugkeer-migratie? (cf. beleid)O.a. te maken met het feit dat we makkelijker reizen en met het beleid, dat veel meer richt op de terugkeermigratie. Mensen zonder papieren of uitgeprocedeerden worden teruggeleid.

2.4. het migratieproces2.4.1.de vlucht – migratieroutes

De migratieroute is een essentieel deel van de vlucht. Onderzoek heeft heel lang de nadruk gelegd op wat mensen meemaken in het land van vertrek, dit verschoof naar wat mensen meemaken in het land van aankomst. Maar weinig onderzoek is gedaan naar de tocht, het vluchtproces, het illegaal oversteken van de grenzen, het verdrinkingsgevaar. Dit is een heel ingrijpend proces, je maakt veel dingen mee (verdrinken, gevaar, …), je afhankelijkheid van je mensensmokkelaar, misbruik (vaak seksueel) door autoriteiten, politiemensen, de precaire omstandigheden (dagen aan een stuk wandelen, in een vrachtwagen zitten, …). We spreken niet alleen over mensen die uit precaire omstandigheden komen, maar ook over mensen die vroeger vrij rijk waren, uit goede omstandigheden kwamen. De terechtkomst in dergelijke mensonwaardige situaties heeft een belangrijke impact.

Intermezzo: transitmigratie (alle links van de filmpjes komen op Minerva)

- Op doorreis: mensen gaan er niet blijven. Het gaat over mensen die een paar dagen ergens verblijven voor ze er in slagen een volgende vrachtwagen te strikken. Het gaat ook over mensen die 8 maand in een land blijven, of 3 jaar. Tijdens deze periode kan de intentie, de bedoeling ook veranderen. Iemand die al 3 jaar probeert naar Engeland niet geraakt maar steeds wordt teleurgesteld kan bv beslissen hier te blijven. Zo wordt een transitmigrant een migrant.

- Heel breed begrip (kort / lang; gewild / niet-gewild;…), een flue begrip, je hebt er niet veel vat op.

- Niet te verwarren met transnationalisme

2.4.2. land van aankomst – België- Procedures die zich linken aan uw documenten. Hier legaal mogen blijven is een belangrijk

aspect.- Opvang in de rudimentaire zin van het woord, een bed hebben, je kunnen wassen, eten

hebben, …- Ondersteuning bieden, mensen helpen hier een leven op de bouwen.

11

2.5. PROCEDURES – DOCUMENTENEuropese context:

- Wetgevend: Dublin, Schengen : het gebied zonder de UK waar er vrij verkeer is van personen en goederen.

Concreet betekend dit dat we geen binnenlandse grenzen meer hebben. als er echter geen grenscontroles meer zijn heeft dit een invloed op de migratie. Je kan als land niet meer aan je grenzen. Hiervoor zijn de Dublinverdragen opgenomen

Dublinverdragen handelen enkel over Schengenlanden.: 1. In het eerste land waar je Schengen binnenkomt moet je asiel aanvragen. In theorie betekend dit dat alle mensen die over land komen 2. Je mag maar in 1 land binnen de Schengenzone asiel aanvragen. Vb: in Duitsland wordt je asielaanvraag geweigerd, dan mag je niet meer in België vragen. Dit controleert men via een Europese vingerafdrukkendatabank. In principe zou je in Engeland opnieuw asiel mogen aanvragen maar hierin verbindt Engeland zich met Dublin. Wanneer het tweede land uit de database haalt van welk land je komt, stuurt dat land je terug naar je eerste land en daar wordt je case ‘afgehandeld’.

- Opvang: richtlijnen.Een neergaande tendens, minimale ondersteuning.

-ASIELPROCEDURE: conventie van Genève (1951):

“Een vluchteling is elk persoon die, uit een gegronde vrees voor vervolging, zijn land verlaten heeft en dus de bescherming van dat land niet meer kan of wil inroepen. Hij of zij kan vervolgd worden omwille van zijn of haar ras, godsdienst of geloofsovertuiging, nationaliteit, politieke

overtuiging of het behoren tot een welbepaalde sociale groep”.

Een erkenning als vluchteling onder de conventie van Genève.

Fasen van de asielprocedures:

1. Registratie (DVZ)2. Dublin-procedure (DVZ)3. Onderzoek (CGVS) + Subsidiaire bescherming4. Beroep (RvV)5. Raad van State

1. Dienst Vreemdelingenzaken: - registratie van de asielprocedure, de identiteitsgegevens worden neergeschreven,

vingerafdrukken, soms TBC-test, …- Dublin: is België de verantwoordelijke staat of niet?

De tweede overeenkomst, heeft iemand al asiel aangevraagd?De eerste overeenkomst, is dit het eerste land in de Schengenzone? wordt in de huidige situatie minder streng gecontroleerd.

2. Commissariaat generaal voor de vluchtelingen en de staatlozen: gaat na in hoeverre iemand effectief gegronde redenen heeft om asiel aan te vragen = gegrondheidsonderzoek.De asielaanvragen komt langs op het commissariaat, er is een tolk aanwezig, de persoon doet zijn verhaal waar hij (zogezegd) vlucht, er worden vragen gesteld om het verhaal te testen.

12

Als het nodig is heeft men ook mensen ter plaatse op de Belgische ambassade, waar men het verhaal ook kan nagaan.

- POSITIEF: Als je verhaal klopt krijg je het statuur van vluchteling, volgens de conventie van Genève, in juridische termen. Het statuut van vluchteling betekent dat je dezelfde rechten krijgt als de Belgen. Je bent geen Belg, je kan niet stemmen, geen nationale beroepen (politie, leger, …) uitvoeren, maar je kan wel deelnemen aan de arbeidsmarkt, sociale zekerheid, … Na enkele jaren kan je het statuut aanvragen om Belg te worden. Je hebt dit echter niet nodig om hier te blijven, je hebt al verblijfsdocumenten voor onbeperkte duur.

- NEGATIEF: subsidiaire bescherming tijdelijk. Uitgeprocedeerd.Asielprocedure voor alleenstaande minderjarige asielzoekers

- Voogd- Zoals volwassenen, maar- Speciaal opgeleide interviewers- Advocaat/hulpverlener

13

2.6. SUBSIDIAIRE BESCHERMINGBestaat nog niet zolang, het is ingevoerd omdat er een grote groep mensen waren die strikt genomen niet in aanmerking komen voor de conventie van Genève.

- Mensen die puur oorlog ontvluchten- Mensen die niet repratrieerbaar zijn, bv in Somalië is geen overheid dus kan je mensen er

niet naar terug sturen.Op dit moment hebben ze geen papieren. Indien geen vluchtelingenstatus: onderzoek “subsidiaire bescherming?”

“Reëel risico op ernstige schade bij terugkeer naar land van herkomst”

Ernstige schade:

a) doodstraf of executie; of

b) foltering of onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing van een verzoeker in zijn land van herkomst; of

c) ernstige bedreiging van het leven of de persoon van een burger als gevolg van willekeurig geweld in het geval van een internationaal of binnenlands gewapend conflict

Verblijf beperkte duur (2 jaar), na 2 jaar wordt gekeken of de situatie in het land al verbeterd is om terug te keren, wanneer dit niet het geval is kan het nog een paar keer verlengd worden – na vijf jaar: verblijf voor onbeperkte duur.

CGVS

2.7. OPVANGOpvang van asielaanvragers.

Gesloten centrum open asielcentrum lokaal opvanginitiatief.

Wanneer je toekomt aan de grens kom je terecht in een gesloten centrum. Een centrum waar je niet buiten kan. Een relatief kleine groep.

De meeste mensen komen terecht in een open asielcentrum. De federale overheid is verantwoordelijk voor de opvang van vluchtelingen. FEDASIEL staat in voor de opvang van asielzoekers. FEDASIEL heeft opvang voorzien, opvang in collectieve centra = grootschalige centra (kazerne’s, tentenkampen), waar mensen in grote groepen samenleven.

Na 4 a 6 maanden stromen mensen door naar lokale opvanginitiatieven, meestal ingericht door lokale OCMW’s, dit zijn huizen in de straat waar mensen worden ondergebracht (soms enkel gezin, soms enkele mensen samen). Dus geen grote groepen meer die samenleven. Zolang mensen in de procedure zijn, zolang de procedure loopt krijgen ze materiele opvang, je krijgt eten, een huis, een bed, je kan douchen, … Maar het is NIET zo dat je een leefloon krijgt. Zolang de procedure loopt krijg je opvang. Ze moeten geen eten, facturen, … betalen maar ze krijgen geen geld.

Eens iemand erkend is als vluchteling moet die het opvangcentrum of lokaal opvanginitiatief verlaten en wordt die opgevangen door het OCMW, krijgt die een leefloon. Vanaf dan zelf verantwoordelijk voor je leven, zelf een huis zoeken, zelf geld beheren, … De procedures gaan hier vrij snel waardoor de vluchtelingen nog niet helemaal ingeburgerd zijn wanneer ze erkend worden. Het OCMW heeft hier dus een belangrijke rol in.

14

Vroeger mocht je tijdens de procedure NIET werken. Nu mag je nog steeds in de eerste vier maand dat je hier bent niet werken (in de praktijk is het nog steeds niet makkelijk na 4 maand te werken.)

FOTO’S

De opvang in het asiel heeft BedBadBrood = perceptie van materiele ondersteuning. Verder is er eigenlijk weinig ondersteuning.

Voorbeeld: het klein kasteeltje: het oudste opvangcentrum. Hierin zijn verschillende opvang-modaliteiten, vleugels voor aparte mannen, vrouwen, gezinnen en niet begeleide minderjarige asielaanvragers.

Binnen het kasteeltje is er een taakverdeling, maar toch is er vrij weinig ondersteuning.

- Sociaal assistent- Begeleider dagelijks leven- Centrale diensten:

• sociaal-culturele dienst• technische dienst • Economaat: waar mensen zeep kunnen kopen, lakens kunnen krijgen• coördinatie• onthaal• medische dienst

Qua materiële opvang geldt:

- Bed-bad-brood: in de meeste opvangcentra zijn er gemeenschappelijke keukens. Soms kunnen de gezinnen zelf, in een eigen keukentje koken.

- Zakgeld 7 euro/week- Maaltijdcheques/centrale keuken

Dagelijks leven:

- Vaste afspraken (CGVS, SA, zakgeld, wasticket, babymelk, advocaat (veraf), medische dienst) à problemen: vaak problemen. vb: er wordt maar op 1 moment per week zakgeld uitgedeeld, als je er niet was (bv voor een gesprek), heb je pech.

- Verantwoordelijkheden en dagplanning ontnomen- Kinderen naar school (probl. BXL)- Opleidingen gekoppeld aan Oranje Kaart. Wachtlijsten.- Gemeenschapswerk. Men kan in het centrum klusjes doen en een extraatje verdienen.- Verveling, wachten, stress- Vaste momenten eten, ongezond, smakeloos

EEN MINUUT ESSAY: Wat betekent bed-bad-brood?

- Grotere conceptualisering in termen- Onderscheid met zakgeld

Andere mogelijke procedures in België, naast de asielprocedure

De asielprocedure is zeker niet de belangrijkste.

- Gezinshereniging: binnen heel wat afgebakende voorwaarden kan je familieleden uit het buitenland laten overkomen (je echtgenoot, kinderen, soms ouders, …). Er zit een belangrijke

15

voorwaarde op dat je zelf moet kunnen instaan voor het onderhoud van de andere persoon. Men maakt deze procedure ook steeds strenger.

- Economische migratie. Belangrijkste voorwaarde: je hebt werk alvorens je naar hier komt. Je kan je hier ook vestigen als zelfstandigen

- Studie. Studenten hebben de bedoeling hier maar tijdelijk te zijn.

- Slachtoffer van mensenhandel. België is absoluut voortrekker voor de bescherming van slachtoffers van mensenhandel. Er is een beschermingsstatuut in het leven geroepen voor mensen die naar hier worden gebracht om uitgebuit te worden (prostituees, bouwwerven, …).

- Beschermingsprocedure niet-begeleide buitenlandse minderjarigen. Zie binnen 2 lessen.

- Regularisatie: letterlijk: het in orde stellen van je situatie, het in de regels stellen. Bedoeld voor mensen die hier al lang zijn maar nog geen papieren hebben (vallen meestal onder regularisatie omwille van humanitaire redenen). = INDIVIDUELE procedure.

Criteria:• een (uitgeprocedeerde) asielzoeker die door toedoen van de administratieve

overheden (= DVZ of CGVS) zeer lang op een beslissing over zijn asielaanvraag heeft moeten wachten

• onverwijderbaar zijn: dit is van toepassing voor mensen die door omstandigheden buiten hun wil om niet kunnen terugkeren naar hun land van herkomst

• humanitaire redenen: het is niet menselijk om mij nog terug te sturen, ik heb werk, mijn kinderen gaan hier naar school, we spreken de taal, we zijn ingeburgerd. Slaagpercentages zijn heel laag, 2 a 3% van de aanvragen wordt goedgekeurd.

Regularisatie omwille van medische redenen: mensen die ziek zijn en in hun eigen land niet de juiste verzorging kunnen krijgen. Op dit moment is het slaagpercentage hier ook zeer laag (5 a 6%) definitef verblijf

En nadien?

Erkende vluchtelingen / definitief verblijf: zij krijgen grosso modo dezelfde rechten als de Belgische burgers. (werk,) OCMW-leefloon, woonsituatie, inburgering. Alle nieuwkomers in België van buiten de EU (= derdelanders) hebben de verplichting om in te burgeren, deze verplichting is relatief recent en wordt steeds strenger.

Niet-erkend: je procedure is negatief afgelopen, zonder documenten, repatriëring. Je kan zelf beslissen om terug te keren naar je eigen land. Of via repatriëring kan je gedwongen terug naar je land van herkomst gebracht worden.

2.8. definitief verblijf - Vlaanderen: inburgeringsbeleid.

Alle nieuwkomers, niet EU, een cursus Nederlands, een cursus maatschappelijke oriëntatie en een trajectbegeleider die je help naar je zoektocht naar werk. Dit is verplicht, anders moet je een boete betalen. Men wil ook een resultaatsverbintenis invoeren (examen).

- Onderwijs. Kinderen komen meestal terecht in onthaalklassen (secundair onderwijs) voor anderstalige nieuwkomers, een klasje met kinderen die geen Nederlands kunnen. In het lager

16

krijgen extra ondersteuning. Alle minderjarigen hebben het recht op onderwijs. Kinderen volgen normaal de procedure van hun ouders, ze volgen geen apart statuut. ALLE MINDERJARIGEN, ONGEACHT JE STATUUT, DIE IN BELGIË VERBLIJVEN HEBBEN LEERPLICHT EN ZOUDEN EIGENLIJK NAAR SCHOOL MOETEN.

- Andere?: gezinshereniging, nationaliteit, werk, sociale rechten, …

2.9. verblijf zonder geldige documenten!! belang van je gebruik van termen !!

Definitie:- zonder papieren: iemand zonder geldige verblijfsdocumenten- zonder documenten: “- illegalen: heel negatieve connotatie, gelinkt aan een crimineel feit. Woord ‘illegalen’:

absoluut te vermijden- In precair verblijf. Een belangrijk onderscheid tussen precair verblijf (tijdelijke

verblijfspapieren) en geen papieren. Redenen:

- Procedure verworden / verlopen, maar gebleven- Geen procedure

2.10. cijfergegvensEigenlijk weten we het niet zo goed. In België in elk geval vele tienduizenden.

- Wereldwijd: 10 – 15 % van alle migranten (20 – 30 miljoen) zijn undocumented (UN, 2009)

- US: 1.8 million undocumented children; 3.1million children US-citizen by birth, but in families with undocumented head/spouse (Current Population Survey, March 2005)

- Canada: 19% of population = migrant; 200 000 undocumented?

- Europe: 60 million migrants – 8 million undcoumented migrants (Lancet, 2007)

Mensen zonder papieren hebben over het algemeen een zeer precaire leefsituatie –> wettelijke toegang tot …

… werk en inkomen.

2.11. OPLOSSINGEN:“Zwart”-werk gevolgen:

- Exploitatie - Afhankelijkheid! (cf. domestic work) van je werkgever, die kan vanalles van je eisen,

je uitbuiten, je hebt zeer weinig rechten.- Gebrek aan sociale rechten en bescherming - Korte termijn - Onder gekwalificeerd werk: mensen die in hun land van herkomst dokter, professor,

verpleegkundige, … waren die hier, omdat hun diploma niet erkend wordt, heel sterk onder gekwalificeerd werk doen.

- Neerwaartse mobiliteit inzake job ( verwachtingen/doelstellingen)- Schaamtegevoelens- Langer blijven dan oorspronkelijk gepland.– “unwanted definitive” ipv tijdelijk

ARMOEDE! Mensen komen terecht in een armoedeproblematiek dat vaak leidt tot :

17

… huisvesting. OPLOSSING

- Eigen netwerk financiële & psychosociale problemen, schaamte, last,…

- Private markt niet altijd legaal; angst; exploitatie; discriminatie; slechte leefomstandigheden; privacy;…: er worden matrassen verhuurd i.p.v. kamers, …

- In-house cf. domestic work, restaurant,… exploitatie!

- Sociale huisvesting documenten?

- Opvang voor dak- en thuislozen onvoorspelbaar, tijdelijk dakloos, NGO’s, kraakpanden, caravan, hotel, straat,….

Nomadische leefomstandigheden: weinig stabiliteit, ongezond, exploitatie, …… onderwijs en opvoeding

Voor minderjarigen is het een recht, meerderjarigen hebben zo goed als geen toegang tot het onderwijs. Aan UGent zijn ze hier heel flexibel in, maar voor het uitreiken van een diploma wordt dit een moeilijke kwestie.

- Minderjarigen: recht

- Praktijk: beperkingen in andere rechten (e.g. housing, job,…) beperkt uitoefening recht op onderwijs (financieel, angst, verhuizen,…)

- Diploma homologatie

- Tegen onzekere toekomst?

het is een moeilijk spanningsveld tussen de CLB-medewerker en de motivatie van de jongere, zonder papieren. Om in te gaan op de wens, binnen de wettelijke verplichting en tegelijk vast te stellen dat het toekomstperspectief zo onzeker is.

… vrije tijd en sociaal netwerk

Mensen zijn zeer angstig om opgepakt te worden, mensen begeven zich niet snel op straat.

- Eigen gemeenschappen- Beperkt:

Beperkte financiële mogelijkheden Beperkte kennis / hulpbronnen Beperkte mobiliteit Beperkingen door werk- en huisvestingsomstandigheden Publieke plaatsen?

… gezondheidszorg in BELGIE

Recht op dringende medische hulpverlening

~ Definitie? Wat is dringend? Regelmatig tandartsbezoek? Preventieve kankerscreening?

~ Wie beslist? De huisarts, de spoeddokter

~ Preventie? Vaak komen mensen veel te laat bij de dokter terecht waardoor de ziekte veel ernstiger is.

18

Opname in psychiatrisch ziekenhuis wordt tegenwoordig gezien als dringende medische hulpverlening

~ praktijk: toegankelijkheid

Ambulante psychische/psychiatrische hulp: enkel psychiater

In de praktijk is deze regel nog niet zo effectief, omdat het sterk afhankelijk is van de dokter om te beslissen wat dringend is. Mensen hebben ook schrik, angst om gerepatrieerd te worden als de dokter het aan de overheid doorgeeft. De terugbetaling is een complexe aangelegenheid, wordt door het OCMW geregeld.

- Eerstelijnsgezondheidszorg

- Tweedelijnsgezondheidszorg

- “Discretionary power”

- Complexe procedures

- Lack of awareness & knowledge

- Fear of being detected: bvb in Duitsland zijn de dokters verplicht om iemand door te geven die geen papieren heeft. De meeste dokters weigeren dit. We zien ook bij ons dat er een heel sterke verstrenging is tussen de migratiecontrole en de medische hulpverlening. Als hulpverlener sta je dus op een sterk spanningsveld.

- Language

- Practical barriers, e.g. mobility, accessibility, …

I live with tension. We never have a moment of peace. We are noact free to act and interact as normal people. People take advantage of this situation. Take for instance

the question of renting an appartment. You know that they charge you more just because you are illegal and you cannot say a word. I already left two appartments and my money

guarantee was not returned. Again, I couldn’t complain. If you need a medicine, you cannot get it because illegal workers don’t have medical insurance. Most employers do not want

to pay for that.

= het verhaal van gebrek aan bescherming. De grote verwevendheid van al die verschillende levensdomeinen. Want het feit dat je geen documenten hebt bepaald uw toegang tot verschillende levensdomeinen, maar die domeinen beinvloeden elkaar. Als je geen goed huis hebt is het moeilijk om je huiswerk te maken, om vrienden uit te nodigen, om op tijd op je werk te geraken. Als je geen werk hebt is het moeilijk een huis te betalen, schoolgeld te betalen, …

Als pedagoog, is het moeilijk je in één specifiek domein te bevinden, de verschillende levensdomeinen zijn met elkaar verbonden.

2.12. ALGEMEEN- Weinig informatie & cijfers

- Onderscheid wet – praktijk – “ad hoc”-oplossingen

19

Documenten

Gezondheid

HuisvestingArbeid – inkomen

Sociaal netwerk

- Complexiteit wetgeving (bv. terugbetaling DMH)

- Rol NGO’s rol staat?

- Onbekendheid populatie met rechten & mogelijkheden

- Angst populatie om zich bekend te maken (cf. Duitsland)

- Interdependentie van rechten

2.13. terugkeerTerugkeer is iets waar we massaal op aan het inzetten zijn. Wordt vaak voorgesteld als een terugkeer naar huis, wat finaal de cirkel rond maakt of de ultieme oplossing zou zijn. Terwijl in de praktijk de terugkeer de enige oplossing is terwijl zij au fond iets anders in gedachten hadden of toe gedwongen worden.

Migratie is circulair, mensen die teruggekeerd zijn gaan vaak opnieuw emigreren. Wat compleet ingaat tegen het beleid. Je kan hieruit afleiden dat het beleid soms helemaal ingaat tegen wat mensen zelf willen. Dit is precies het spanningsveld waar je als pedagoog inzit.

Pre-Migratie Fase → Overschrijding staatsgrenzen → Post-Migratie Fase

→ Terugkeer Fase

- Focus van West Europees restrictief asielbeleid

- Attributie van positieve effecten

• UNHCR: Return as the durable solution of choice for the largest number of refugees

• the most ‘natural’ thing to do

• draagt bij tot ontwikkeling

2.14. TERMINOLOGIETerugkeer: ‘the movement of emigrants back to their homeland to resettle’ (Gmelch, 1980)

Je bent als mens veranderd, je bent dingen van je thuisland vergeten, ze zijn vervaagd. Wat is dan ‘re-integratie’? Het lijkt alsof alles hetzelfde is gebleven maar dat is niet het geval.

- Nuanceringen Geen definitief einde van de migratie Geen eenvoudige, natuurlijke ‘thuis’komst

Durable solution - duurzame terugkeer?- Betekenisloos - buzzwoord- Beleidsperspectief = afwezigheid van re-emigratie- Objectieve criteria of subjectieve beleving?- Meetbaar?

Vrijwillige terugkeer vs. Gedwongen repatriëring

Vaak is vrijwillig niet zo vrijwillig als het woord impliceert. Als er hier geen toekomst meer is, is je keuze dan nog zo vrijwillig? !Nuanceren!

Wanneer je zelf hebt gekozen zal je het verder verloop van het proces als beter percipiëren dan wanneer je een gedwongen gevoel hebt.

20

↓

Zelfstandige vs. Ondersteunde vrijwillige terugkeer(*)

- Organisatorische, financiële en eventueel re-integratie ondersteuning“Vrijwillige” terugkeer? (Morrison, 2000)

- Vrije keuze (terugkeer of integratie in gastland)- keuze tussen terugkeer of blijven met het risico later gedwongen uitgewezen te worden- de afwezigheid van dwang: de vluchteling ondergaat de uitwijzing zonder protest

We did not work, we did not steal, so we don’t have money and so we don’t have food. We return voluntary because we fear for our child, sometimes, she was really hungry, that can’t be, right? The last month was the

most difficult month of our lives. (Georgian family with little child)

I want to return because I already have one negative decision and I think the second will be negative as well. I don’t want to wait for that, I just want to go. It is pointless to stay any longer. When I came here, I did not know if I wanted to stay permanently, but now after three year, I see I have no chance, I cannot bring my family here.

(Georgian man, 38 years)

Yes, on one side, it is voluntary, but on the other, actually I don’t have any other possibility, do I? (Georgian man, 30 years)

= the decision to migrate is mostly made in response to a complex set of factors of both compulsion and choice. Besides, this constructed separation between categories of migrants along a continuum of choice and

constraint creates the danger of ‘ignoring the most important quality of all migrants and indeed of all human beings: their agency’ (Turton, 2003: 10)

(*) ondersteunde vrijwillige terugkeer (AVR)

Het minimum dat je krijgt is een vliegtuigticket.

- UNHCR – IOM – NGO’s- Stijgend aantal mensen keren terug met ondersteuning

- Uiteenlopende programma’s: grote verschillen in organisator, visie, doelgroep, criteria, focus, ondersteuning, budget etc.

- Belgische context: Return and Emigration of Asylum-seekers ex Belgium (REAB):

• Piramide: vliegtuigticket > + premie > + re-integratieondersteuning

Begeleiding asielzoekers/mensen zonder papieren in België

Psycho-sociale ondersteuning: vrijwillige terugkeer bespreekbaar maken

• Dubbele rol – schending van vertrouwen

• Terughoudendheid sociaal werkers (perspectief migrant – realiteit?)

• Beperkte kennis land van herkomst

- Informeren → van bij het begin – niet op einde

21

- Vorming: toekomstoriëntering – begeleiding om op basis van objectieve informatie een verantwoorde keuze te maken

- Aanzet tot nadenken, doorverwijzen voor uitwerken terugkeerproject

Prof haar eigen mening: noodzakelijk terugkeer bespreekbaar te maken van bij het begin. Uiteindelijk kan het zijn dat de personen in kwestie vrijwillig nog willen teruggaan door familiale problemen in het thuisland, …

2.15. Gedwongen terugkeerREPATRIËRING

- twee types detentiecentra (=gesloten centra)

• 1 transitcentrum (asielaanvragers aan de grens)

• 4 repatriëringscentra (afgewezen asielzoekers, mensen zonder wettig verblijf in afwachting van repatriëring) – onderscheid mannen/vrouwen

Er is in principe een maximumtermijn (9 maanden) dat je hier mag verblijven. Omstandigheden zijn heel moeilijk in detentiecentra, enkel wachten & wachten & …

- (open) terugkeerwoningen (gezinnen zonder wettig verblijf met minderjarige kinderen)Belgïe is een aantal keer veroordeeld voor gezinnen op te sluiten in gesloten centra, dit is tegen het kinderrechtenverdrag. Als oplossing zijn de terugkeerwoningen in leven geroepen, negatief gevolg: mensen gaan lopen.

TIP: Uitzending panorama: ‘de terugkeercoach’. http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1311865 : de rol van een pedagoog/sociaal werken in een terugkeerwoning.

- Open terugkeerplaatsen (30 dagen)ONDERZOEK

- Perspectief mensen in detentie op terugkeer?

- 31 migranten – 4 van de 5 gesloten centra

- Terugkeer = ondenkbaar, het moet een enorme shock te zijn om effectief te landen in je land van herkomst. Mentaal zijn ze niet voorbereid op hun terugkeer. Het is hallucinant hoe weinig mensen voorbereid worden op hun terugkeer, soms wordt zelfs niet verteld dat mensen deze namiddag hun vliegtuig hebben om onrust te vermijden.

- Overtuiging: onmogelijkheid terugkeer – geloof in/hoop op vrijlating

- Wel: • shock arrestatie en detentie• shock ‘deportability’• verbondenheid met België benadrukken

- Gevoel van onrechtvaardigheid

I already live here for 8 years, and never did criminal things. I live normal, I don’t touch anyone, I don’t steal. People who indeed do such things, they get papers. I know a lot of criminals who get

papers. The only thing I do is work to live and to eat, nothing criminal. (Male, 32 years)

Shock arrestatie – detentie

22

I have left everything behind. I still had many appointments. I studied for 7 months and did my internship. At the moment I can receive my diploma, they come and get me. It is not logical, we are also human beings, and at the end, they come. We are humans, we breathe, we love, they have to understand this! Where can I go to and restart my whole live at my age? I had already

built up my whole house, I gave everything a place, and I had to abandon it all. (Male, 19 years)

‘No way back’

I don’t think about returning. Where to return to? How to return if I come from nowhere? I have no place to go to. (Female, 39 years)

3. Vluchtelingen in een pedagogisch perspectief

3.1. Psychosociaal welzijn van vluchtelingenMen zou kunnen stellen dat er twee types van traumatische ervaringen zijn:

Type 1: gaat om een eenmalige ervaring Type 2: gaat om een herhaaldelijke gebeurtennis, iets dat meerdere keren voorkwam

23

Dit trauma kan zich voordoen voor na of tijdens de vlucht.

Voor: bv oorlogssituatie Tijdens: bv misbruikt door mensensmokkelaars Na: bv slechte behandeling vluchtelingen in gastland, het gaat vaak om een onzekerheid over

de toekomst (control verlies, machteloosheid, ontwrichting, wantrouwen, onveiligheid)

Het is onze opdracht dit trauma te doorbreken, dit is mogelijk door de manier waarop we vluchtelingen opvangen en hoe we met hen omgaan.

Een toekomstperspectief is van groot belang, als men niet goed weet wat er met hen gaat gebeuren vergroot dit de onzekerheid.

3.2. Sociale- MarginalisatieDaarnaast hebben vluchtelingen ook minder kansen in ons land, ze komen terecht in een zwakkere socio-economische klasse met alle gevolgen van dien (armoede, criminaliteit enz,…). Dit gegeven kent grote gevolgen voor kidneren die in deze context moeten opgroeien inzake identiteitsontwikkeling en gezinsrelaties. Dit allen beïnvloed het emotionele welzijn.

Migranten hebben in het algemeen een veel lagere socio-economische status. Dit heeft te maken met discriminatie en racisme. Men kan door deze verschillende omstandigheden niet ten volle deelnemen aan de Samenleving.

Belgen doen het veel beter dan Turken/Marokkanen ¾ van de Belgen heeft een huis, bij Turken/Marokkanen slechts ½ 1/5 van Turken en Marokkanen heeft geen werk, waarvan ½ geen uitkering krijgt.

1. J.W. Berry stelde een schema op en deelde integratie op in 4 groepen.

24

Ja Neen

Ja Integratie assimilatieN

een Separatie Marginalisatie

neem

ik cu

ltuur

gas

tland

ove

r?

Behou ik mijn eigen culturele achtergrond?

Integratie: het samenbrengen van beide culturen Assimilatie: aanpassing aan de cultuur van het gastland Separatie: geen overname van nieuwe cultuur Marginalisatie: geen echte eigen cultuur.

Kritiek op dit schema is vaak dat het niet gaat om een bewuste keuze. Men neemt soms dingen van een cultuur over zonder dit te beseffen. Verder is dit ook een zeer dynamisch proces

Vanuit pedagogisch standpunt is integratie het ‘beste’o Vaak echter als men spreekt over integratie bedoelen we vaak assimilatie

Bij kinderen die jong naar een nieuw land migreren is er vaak sprake van assimilatie (het vergeten van de moedertaal) dit wordt door ons sterk toegejuicht. Maar als deze kinderen verder opgroeien krijgen ze vaak te maken met bepaalde identiteitsproblemen

Separatie wordt helemaal niet aanvaard door de bevolking van het gastland

3.3. Gedrags- en emotionele problemenBij vluchtelingen is er soms sprake van gedrags- en emotionele problemen (PTSS, Depressie, Concentratieproblemen, middelengebruik)

Vaak moeten we ons de vraag stellen of onze manier om met symptomen om te gaan de juiste is:

Wij denken vaak dat we trauma’s moeten verwerken, je moet ermee leren omgaan In andere culturen probeert men soms gewoon het verleden te vermijden, wat is

gebeurd is gebeurd, zonder er verder over na te denken. Deze manier van vermijden is vaak de enige manier om staande te blijven en te overleven.

25

3.4. Continuüm mogelijke reacties (leeftijdsspecifiek)

Kritiek op dit concept:

Focust te veel op het trauma, men moet meer nadruk leggen op de situatie. Ze is ontstaan vanuit een westers standpunt, we moeten mee op zoek gaan naar een

verklaringscontext die we vinden in de andere cultuur Het gaat bij migranten om een zeer heterogene groep met verschillende psychische

problemen, dit vereist dus steeds opnieuw een INDIVIDUELE diagnostiek en INDIVIDUELE begeleiding

3.5. Psychosociale ondersteuningIn belgië is er vaak sprake van Bed-Bad-Brood hulp

Het gaat om een zeer basis hulpaanbieding, nodig om in leven te blijven = bare life Het gaat om het verhelpen van de dagelijkse strassfactoren Toch blijft de stres hoog.

Daarnaast moet er voorzien worden in informatie voor de migranten zowel juridische als andere informatie, dit is zeer belangrijk voor het toekomstperspectief.

Minderjarigen hebben recht op onderwijs Er moet voorzien worden in psychosociale hulpverlening

3.6. Pijlers psychosociale begeleiding Stabiele context – voorspelbaarheid/controle

Ruimte maken voor het migratieverhaal (inclusief socio-politieke context) (maar ook: silencing) zowel materieel als immatrieel

Uitbouw sociaal netwerk – contextgerichte interventies, men moet de hulpverlening overbodig maken

Cultuursensitieve begeleiding

Psychosociale begeleiding =

interventies gericht op het voorkomen van psychosociale problemen en het bevorderen van het psychosociaal welzijn

men kan dit weergeven in de vorm van de balkmetafoor

26

Bij vluchtelingen zijn de blokken op de balk vaak traumas en andere benarde sitauties: bv familie kwijt, gemis van land van herkomst enz.

In het midden van debalk zit een barst, dit symboliseert de kwetsbaarheid Ze wordt ondersteund door stutbalken: de omgeving, het individu zelf, zijn sociale

netwerk enz..

Er is een sterke nadruk op de protectieve factoren, daar kunnen we aan werken , dit zorgt voor resultaat!

Daarnaast bestaat er ook een competentiemodel

Dit model geeft duidelijk weer dat het gaat om een eventwicht zoeken tussen de draaglast en de draagkracht, dit moet vaak gebeuren door de veerkracht te versterken en de protectieve factoren te versterken.

Ook het veerkrachthuis is een goede manier om te weten te komen hoe het ‘huis’ van iemand anders er uit ziet.

27

3.7. Enkele belangrijke elementen: Verblijfsdocumenten

o Juridisch / administratiefo Implicaties bv. ziekenfonds, leefloon, vakantiejobo Onzeker / onduidelijk / “geen” toekomstperspectief

Onduidelijkheid over verleden / “gebrek aan dossier” Geen / weinig sociaal netwerk Taal- en cultuurbarrières Emotioneel welzijn

Bij vluctelingen komen al deze zaken aan bod

Als Pedagogisch werker heb je belang aan enkele vaardigheden:

Duidelijkheido Je moet voldoende informatie geven over de situatie, deze verhelderen en

expliceren. Wees duidelijk over verwachtingen en afspraken Individualiseren

o Iedereen is anders, probeer afstand te doen van vooroordelen, differentieer en wees flexibel.

Verantwoordelijkheid geven Communiceren Accepteren Erkennen Observeren en signaleren

28

Een belangrijke taak is proberen continuïteit te geven aan mensen, dit kan je bv doen door een fotobokje samen te stellen, probeer een verhaal op te starten, de geschiedenis van de persoon te beschrijven.

Je moet altijd werken binnen een kader:

29

Hierdoor ontstaat er vaak een spanningsveld, tussen wat je rechtvaardig vind en wat jij denkt dat de

oplossing en in wat er in de realiteit mogelijk is. Je kan niet iedereen helpen hoe graag je dat ook wilt. Dus moet je werken in de mate van het mogelijke.

30

pedagogisch perspectief en

mensenrechten

realiteit en pedagogische

paradox

4. Niet begeleide buitenlandse minderjarigen

Niet begeleid betekend dat deze minderjarigen in België aankomen zonder ouders of andere familie.

4.1. Juridische perspectief: NBMV: “Elke onderdaan van een staat, die niet behoort tot de E.E.R. die de leeftijd van 18

jaar nog niet bereikt heeft en die het Belgisch grondgebied binnenkomt of er verblijft zonder dat de vader, de moeder, de wettelijke voogd of de echtgeno(o)t(e) hem/haar vergezelt

NBBM: niet begeleide buitenlandse minderjarige Het moet gaan om iemand buiten de Europees Economische ruimte, jonger dan 18jaar

Wie zijn NBBM’s?

2/3 jongens, 1/3 meisjes 70% tussen de 15 en 18 jaar Syriers, somalië, congo Soms zeggen mensen dat ze minderjarig zijn ookal is dit niet zo, minderjarigen hebben recht

op bescherming en ondersteuning en documenteno Hierdoor moet er een ‘strenge selectie’ zijn, de biologische leeftijd wordt geschat via

x-ray scans (botten vingers)o Ook de psychologische leeftijd wordt gemeten via testso Zeer heterogene doelgroep dus

Dit jaar waren er ongeveer 3000 NBBM’s

Er is een speciefieke asielprocedure voor jongeren,, ze hebben recht op opvang, recht op documenten

4.2. Procedure NBMMen gaat op zoek naar een duurzame oplossing

Hereniging met familie Terugkeer Verblijf in belgië

Al deze procedures zijn zeer juridisch er zijn verscillende soorten documenten:

Soorten documenten: Asielprocedure Subsidiaire bescherming Specifieke procedure voor NBMV Slachtoffers mensenhandel Regularisatie Andere

Je moet drie jaar in België verblijven wil je in aanmerking komen om hier te blijven.

31

4.3. 18 jaar war nu? Terugkeer? Zonder documenten proberen verder blijven …

4.3.1.VoogdijIedere NBBM die naar België komt krijgt een voogd toegewezen, deze moet ervoor zorgen dat alles goed loopt met de NBBM, moet aanvragen en inschrijvingen regelen. Hij is tevens de ‘wettelijke vertegenwoordiger’

Hij is de enige constante in het hele proces, hij is dan ook zeer belangrijk. Soms verloopt de relatie met de voogd echter moeilijk. Deze kan een professioneel zijn of een vrijwilliger Heeft een beroepsgeheim Staat los van instelling of centra

4.3.2.Traject

De aanmelding dienst voogdij gaat de identificatie doorvoeren. De eerste plaatsing vind plaats bij de crisisopvang Daarna in OOC om uit te maken of de jongere meederjarig is of niet

4.3.3.Onderwijs: OKAN: onthaalklassen voor anderstalige nieuwkomers Doorstroming naar reguliere onderwijs 18 jaar? => inburgering

PEDAGOGISCH/PSYCHOLOGISCH PERSPECTIEF

Een NBBM heeft vaak vele traumas, er is wederom sprake van controleverlies:

32

Gewone kidneren >< Ongewone situaties = dias nalezen

33

4.4. PSYCHOSOCIALE BEGELEIDING: interventies gericht op het voorkomen van psychosociale problemen en het bevorderen van

het psychosociaal welzijn Het gaat hier om dezelfde punten als in vorige les

o Enkele elementen : verblijfsdocumenten zijn een uitdaging om te verkrijgen

NETWERKVORMING

34

We moeten ook niet alles vande jongere weten, je mag niet pushen, we moeten ook een toekomstperspectief vormen. Soms moeten we een jongere voorbereiden op een leven na 18 in illegaliteit.

EN DE HULPVERLENER?

Er zijn verschillende pedagogen:

1. Redder: Hulpverlener wil mensen redden2. Therapeut: blijft doorvragen over trauma’s3. Doorverwijzer: geeft veel onzekerheid door steeds verder te gaan verwijzen4. Ondersteuner: de meest aangewezen rol van een pedagoog

a. Je moet soms als pedagoog verschillende rollen aannemen met verschillende jongeren, maar je moet je ervan bewust zijn welke rol je neemt en wanneer

5. Ouder: voelen de emotie zeer sterk aan6. Afstand nemer: komt niet te dicht bij zijn cliënt, blijft op afstand.

35

Les 5: Interculturele Pedagogiek

5. Cultuur

Deze les hangt samen met tekst “Ontwikkeling en opvoeding in culturele context” terug te vinden in de reader

5.1. Van Deficiëntie naar Differentiatie

Deficiëntie en Differentiatie zijn twee mogelijke perspectieven op diversiteit van culturen. Het perspectief dat men hanteert heeft impliciete gevolgen voor het handelen binnen een multiculturele samenleving.

5.1.1.DificiëntiemodelHet dificiëntiemodel gaat uit van het ETIC perspectief: een universaliteit van ontwikkelingspsychologische modellen. Men gaat uit van de westerse middenklasse. Deze staat voorop. En ‘al de rest is minder’. Hoe men het in de westerse cultuur doet is de juiste manier, ze is universeel valide.

Men doet aan cross-cultureel, comparatief onderzoek en stelt vast dat er verschillen zijn in gedrags- en opvoedingspatronen. Deze verschillen zijn het gevolg van

Genetische deprivatie (de oorsprong van het gedrag is genetisch bepaald) Culturele deprivatie (oorsprong van het gedrag i het gevolg van de cultuur)

Het feit dat men in dit model uitgaat van de westerse samenleving, en deze als voorbeeld ziet voor andere culturen en de verschillen gaat onderscheiden waarbij men ervan uitgaat dat onze methoden superieur zijn aan deze van andere culturen wordt sterk in vraag gesteld.

Toch hebben we vaak ook zelf de neiging om onze manier van handelen als beter te zien dan deze van andere culturen (bv. In bepaalde culturen zal men bij ziekte raad zoeken bij een geestelijke geneesheer zoals een sjamaan, wij vinden dit nutteloos en zijn ervan overtuigd dat je beter naar een arts gaat)

5.1.2.DifferentiatiemodelStelt de vraag of de westerse manier van opvoeden en ontwikkelen wel de juiste is, is deze wel universeel valide?

Ze gaat uit van het EMIC perspectief: afwijkende trajecten kan je enkel binnen de context begrijpen, aangezien cultuur de ervaring, het verloop, de expressie en het resultaat van opvoeding en ontwikkeling beïnvloed. Zo moet men inzicht krijgen in het betekenissysteem.

36

Men spreekt van:

CULTUURSPECIFITEIT: o Wat is de betekenis van de ontwikkeling en opvoeding binnen een bepaalde

culturele context? Dit vanuit de vaststelling dat er zeer veel variatie in ontwikkeling iso Zien we dus afwijkende ontwikkelingstrajecten dan moeten we er niet van uitgaan

dat deze ‘minder’ of ‘fout’ zijn maar dan moeten we kijken naar de cultuurspecifieke interpretatie. We lokaliseren de opvoeding binnen een bepaalde context

MAAR: hierbij moeten we ons afvragen of alle leden van een bepaalde cultuur die specifieke cultuur delen? Of zijn er soms uitzonderingen?

5.2. Van Cultuurdrager naar Cultuurproducent

Er zijn twee mogelijke interpretaties rond het begrip ‘cultuur’

Tylor had een statische definitie waarbij men cultuur ziet als een opvatting, handelings- en gedragsvoorschriften, het gaat om een collectieve erfenis die wordt doorgegeven.

Geertz had een dynamische definitie die ervan uitgaat dat cultuur veranderlijk is en ontstaat binnen de sociale praxis, er is dus plaats voor variatie.

5.2.1.Statisch Cultuurbegripcultuur is een collectieve erfenis die wordt doorgegeven. Deze doorgave gebeurd:

Horizontaal: tussen de verschillende leden van de cultuur Verticaal: tussen verschillende generaties

Men komt tot een enkelvoudige culturele identiteit waarbij men iemand gaat bekijken vanuit één enkele culturele identiteit. Je bent bijvoorbeeld een ‘Jood’ of een ‘Koerd’.

Het is absurd iemand te gaan simplificeren tot één enkele cultuur aangezien we weten dat iemand deel uitmaakt van verschillende groepen en culturen. De nadruk wordt t0ch vaak gelegd op de etniciteit van een individu.

o Zo is men bijvoorbeeld ‘moslim’ maar vergeet men ‘moeder’, ‘vrouw’ enz..

5.2.2.Dynamisch cultuurbegripCultuur ontstaat binnen de sociale praxis en is veranderlijk. Iedereen heeft bepaalde culturele verschillen (zo zou je kunnen zeggen dat ‘op tijd zijn’ in bepaalde Afrikaanse culturen niet belangrijk is, toch zijn er afrikanen die het wel belangrijk vinden op tijd te komen) Er is plaats voor variatie.

We vinden dit dynamische terug in migratie en kolonisatie. Zo zullen chinezen die in New York wonen niet dezelfde cultuur hebben als chinezen die op het platteland in China wonen. Iedereen heeft zijn eigen opvatting over zijn of haar cultuur. Het is dus onmogelijk om alle mensen over dezelfde kam te scheren.

Binnen culturele groepen wordt niet hetzelfde gedeeld, er zijn altijd gelijkenissen en verschillen

Men moet ruimte creëren om te kunnen afwijken

37

Er is sprake van een meervoudige flexibele cultuuridentificatie, men maakt deel uit van verschillende culturen die samen de identiteit van de persoon vormen. Deze cultuur is een werkelijkheidsmodel

Tot nu toe zagen we het individu als een dragen van een bepaalde cultuur, een ‘cultuurdrager’ MAAR een individu kan ook een cultuurproducent zijn

Iemand kan invloed uitoefenen op een bepaalde cultuur. Hierdoor ontstaan mixculturen (bv een Turks gezin dat in België woont zal bepaalde

elementen van de Turkse cultuur behouden maar ook elementen van de Belgische cultuur overnemen)

Afhankelijk van de context zal een andere sociale identiteit voorop staan. Het is belangrijk te onthouden niemand te simplificeren tot één etnische cultuur. (uitgaande van bv. Kleding)

Zie ‘drie niveaus van mentale programmering’

Geeft het dynamische en de opbouw van een culturele identiteit weer

5.3. Drie perspectieven op de rol van cultuur

5.3.1.Cultuur als betekeniswereld

Developmental niche’-model van Harkness & Super, bevat de microsystemen waarin kinderen zich ontwikkelen

o Fysieke en sociale setting Gaat over de materiële context en het sociale netwerk van het individu.

Bv. Genderspecifieke rolverdeling of niet, is er kinderopvang mogelijk, waar is de woonplaats

o Historisch geconstrueerde verzorgings- en opvoedingspraktijken Gaan over de ideeën rond opvoeding die gedeeld worden, het gaat om

gedeelde waarden Bv. Ouders moeten hun kinderen voorlezen om ze te stimuleren.

o Psychologie van de ouders en andere zorgfiguren Gaat over de individuele overtuiging en de eigen ideeën binnen een

bepaalde cultuur. Bv. Een moeder kan ervan uitgaan dat leren observationeel is.

Iemand met deze overtuiging zal dus haar kinderen niet voorlezen of stimuleren.

Deze zaken zijn handvatten voor het identificeren van de culturele kenmerken die de microcontext van de kind ontwikkeling reguleren. Gaat men uit van een andere visie dat heeft dit een invloed op opvoeding en ontwikkeling.

Er is dus van groot belang dat je zicht krijgt op wat er leeft bij een individu zodat je daaraan je strategie kan aanpassen.

Verstoorde ontwikkeling: De ervaring en expressie van verstoorde ontwikkeling worden beïnvloed door de lokale sociale en culturele betekeniswereld (zie ppt)

38

5.3.2.Migratie: culturele verandering en cultuurbehoudAcculturatieprocessen

Is het in contact komen met andere culturen Hoe hebben deze processen impact op de ontwikkeling en opvoeding van het kind Hoe gaat een individu om met de verschillende contexten (protectief?)

o Hoe belangrijk vinden de ouders de andere cultuur, enz..

5.3.3.Maatschappelijke positieDe maatschappelijke positie van een individu beïnvloed hoe dan ook je visie op de samenleving, deze sociale positie is sterk verweven met cultuur.

De socio-economische status heeft invloed op ontwikkeling, we moeten ons hier sterk van bewust zijn en zaken niet direct aan de cultuur toeschrijven.

o Bv. We zouden kunnen zeggen dat het typisch is voor de Marokkaanse cultuur dat ouders zeer laks zijn in het toezicht op de aanwezigheid van hun kinderen op school als we vaststellen dat bepaalde Marokkaanse kinderen vaak afwezig zijn. Maar misschien heeft hun afwezigheid een andere reden. Misschien hadden de ouders geen geld om hun kinderen eten mee te geven en schamen ze zich daarvoor, of konden ze het busticket niet betalen.

Zien we dit niet in dan gaan we bepaalde gedragingen als typisch voor een bepaalde cultuur gaan toeschrijven.

Nederlands onderzoek toont aan dat strategieën (rond opvoeding en ontwikkeling) veel vaker te maken hebben met OPLEIDINGSNIVEAU dan CULTUUR.

Daarbij moeten we nemen dat een migrant bv een Marokkaan 54% kans heeft om in de armoede te tuimelen in België.

Voor een Belg bedraagt dit risico slechts 12%Er sprake van een grote stijging qua discriminatie (zeker na 9/11), men stuurt buitenlandse kinderen steeds vaker naar het buitengewone onderwijs.

We moeten dus vaststellen dat de visie op ontwikkeling en opvoeding ook sterk verbonden is aan segregatie en discriminatie

Daarom gaan mensen zich als antwoord hierop aanpassen aan de maatschappelijke context

5.3.4.MarginalisatieDeze marginalisatie heeft ook effect op de zorgparticipatie. Mensen uit de lagere socio-economische klasse komen veel minder in de zorg terecht. Dit door gebrek aan informatie, taalbarrière, een te hoge drempel, culturele barrières,…

Langs de andere kant zijn de diagnoses van de instellingen vaak ook anders omdat er een gebrek is aan culturele openingsstrategieën (zo zou men iemand uit een andere cultuur die ervan overtuigd is dat zijn ziekte te wijten is aan een ‘demon’ een psychopathologische stoornis kunnen toewijzen)

39

5.4. Cultuurresponsief Diagnostisch Handelen

De aandacht voor de SITUATIE en de DYNAMISCHE AARD van de CULTURELE IDENTITEIT van een cliënt staat centraal

Hierbij moet men het culturaliseren vermijden. De cliënt staat centraal, hoe gaat deze met de situatie om, bevraag de cultuur van de cliënt, ‘klopt het? Dat dit zo is in jou cultuur? Denk jij er ook zo over?’… men moet informeren en bevragen. Niet iedereen is een statische cultuurdrager, ga daar dus ook niet van uit.

5.5. Etnografisch handelen

1. Hoe omschrijven de betrokkenen hun culturele identiteit(en)?2. Hoe gebruiken de betrokken culturele gedragsrepertoires in het uitdrukken van de

probleemervaring (bv. symptoomexpressie, mobiliseren van hulpbronnen)

3. welke betekenis geven de betrokkenen aan de probleemervaring en hoe verklaren ze het ontstaan ervan?

4. Hoe hangen klachten samen met migratie, culturele verandering en sociaal-economische status?

Exploratie van relevante probleemgerelateerde aspecten van de cultuur van oorsprong en de huidige maatschappelijke condities waardoor de persoonlijke levensverhalen, de lokale leefwereld en de culturele betekeniskaders die expliciet gelinkt kunnen worden aan de probleemervaring en het psychosociale lijden in kaart kunnen gebracht worden

5.6. Kwantitatieve diagnostiek

Verschillen in cultuur hebben een invloed op kwantitatief onderzoek, ze is nooit cultuurvrij en kan enkel naast andere infobronnen gebruikt worden. Ze is geen absolute informatiebron

Het verzamelen van kwantitatieve informatie is niet simpel door het cultuurverschil, wil men toch onderzoek doen dan

o Moet men vragenlijsten vertalen, het is veel makkelijker in de eigen taal te antwoorden

o Non verbale IQ testen implementeren aangezien deze testen vaak zeer sterk op onze westerse cultuur gericht zijn. Zelfs non verbale IQ testen zijn nog moeilijk aangezien bv hoofdrekenen in andere culturen veel minder belangrijk is.

o Men moet beroep doen op tolken

5.7. Tolken

40

Er zijn twee soorten tolken:

De sociale tolko Vertaalt de TAAL zonder daar iets aan toe te voegen, zonder eigen inbreng.

Mensen moeten de kans krijgen om in hun eigen taal te spreken. Spreek direct de cliënt aan, spreek in korte zinnen, ga achteraf na of er goed getolkt werd en of de cliënt hierover tevreden was.

o De interculturele tolk

o Gaat de cultuur vertalen maar er is een gevaar voor culturalisatie.

Bij interculturele hulpverlening, maar eigenlijk in elke vorm van hulpverlening moet er sprake zijn van wederzijds respect.

Jij komt tegemoet aan de cliënt en respecteert zijn cultuur. Toch moet je je eigen grenzen niet overstijgen (bv je vind het belangrijk op tijd te komen, zeg dit dan tegen de cliënt

De cliënt komt tegemoet aan jou

5.8. Interculturele praktijk

In hulpverlening is er steeds interactie van culturele differentiatie

Hoe kijkt hij naar de situatie Hoe kijk ik naar de situatie

Vaak is er een ongelijke sociale positie en is er een verschil in macht, dit heeft invloed op de werking en vraagt dus een migratie van de hulpverlener om de eigen overtuiging los te laten

41

6. onderwijs en inburgering6.1 DEFINITIES6.1.1 IntegratieDrie perspectieven:

a) Integratie als een acculturatiestrategie

Acculturatie: Proces dat zich voordoet wanneer sociale groepen met een verschillend cultuurpatroon langdurig in contact komen, bijvoorbeeld als gevolg van migratie

Zowel behouden van eigen cultuur als nieuwe overnemen

Berry: Onderscheid tussen vier acculturatiestrategieën - op twee assen: cultuurbehoud en cultuurcontact

b) Sociaal-structurele (sociaal-economische) integratie

Gaat meestal over participatie

Onderwijs

Arbeidsmarkt

(Huisvesting)

DEF: We stellen de vraag naar de verschillen in participatie van ‘mensen met migratieachtergrond’ en ‘mensen zonder migratie-achtergrond’ in de structurele domeinen van de samenleving

Illustratie: verschillen naargelang onderwijs (Turks en Mahreb meer in BSO, Vlaams meer in ASO)

Illustratie: werkparticipatie (het is moeilijk om te zeggen dat taal hier alles bepaalt, er zullen nog andere factoren meespelen.

c) Sociaal-culturele integratie

DEF: Verschillen in participatie van ‘mensen met een migratieachtergrond’ en ‘mensen zonder een migratie-achtergrond’ in de persoonlijke en culturele domeinen van de samenleving

(1) Identiteit (identificatie)

= in welke mate voelen ‘mensen met een migratie-achtergrond’ zich

42

Belg (nationale identiteit)

Vlaming (sub-nationale identiteit)

Limburger (regionale identiteit)

Turk (etnische identiteit)

Focus ligt op gebrek aan nationale en (sub-) nationale identiteit.

MAAR in sommige studies: hoge regionale identiteit bij mensen met een migratie-achtergrond

Wellicht lage (sub-) nationale identiteit omdat er een raciale connotatie is?

Mensen voelen zich vaak wel ongemakkelijk omdat migranten zich in de eerste plaats nog steeds bv Turk voelen. Terwijl het alleen maar logisch is als je het andersom bekijkt: Bels in ander land

Verschillen in participatie van ‘mensen met een migratieachtergrond’ en ‘mensen zonder een migratie-achtergrond’ in de persoonlijke en culturele domeinen van de samenleving

6.2 Taalgebruik & taalkennis We hechten hier zo veel belang aan door de taalstrijd:

We zijn lang overheerst geweest door andere landen. Bij het begin van °België, was de macht allemaal in handen van het Frans. ‘We moeten nederlands kunnen spreken’

In GB is men bv veel meer open tegenover mensen die niet goed Engels spreken

België zet enorm in op taal: als DE oplossing voor integratie, we zien taal vaak als de enige barrière tot participatie (maar we weten heel duidelijk dat dat niet het enige is)

6.3 Sociale participatie in het verenigingsleven Illustratie: Sociale participatie in het verenigingsleven

43

Verschillen in participatie van ‘mensen met een migratie-achtergrond’ en ‘mensen zonder een migratie-achergrond’ in de persoonlijke en culturele domeinen van de samenleving

6.4 Interetnische contacten en vriendschappen Illustratie: interethnische vriendschappen

Mensen met een andere etnische achtergrond hebben veel meer interculturele vrienden, dus wie is er dan meer geïntegreerd?

6.5 Waardeoriëntaties Kan over politiek gaan, maar ook veel kleinschaliger: bv hoofddoek, manier

van huwelijk organiseren,… maar meestal blijft men op hoger niveau.

Hierbij gaan de mensen er vaak van uit dat er bepaalde waarden hoger staan dan andere waarden, is wel moeilijk te meten: adhv overtuigingen en gedrag kan je daar naar zien.

Worden steeds belangrijker bij integratie. Worden tegenwoordig zelfs als voorwaarden aangewend om bepaalde integratiedocumenten of een bepaalde status te verkrijgen.

Sociaal culturele integratie wordt ook gerelateerd aan structurele (sociaal-economische) integratie

Vb. foto van Volwassenenonderwijs voor Nederlands: er staat een vrouw met een hoofddoek. Hoofddoek wordt gelinkt aan niet geïntegreerd zijn –> als dit uiterlijk zou verdwijnen, dan zou je wel geïntegreerd zijn.

One minute essay: wat is integratie? Niet persoonlijk, maar vanuit verschillende perspectieven bekijken. ‘Heeft geen exacte definitie’

6.6. Burgerschap7. Je hebt burgerschap als je verblijfsdocumenten hebt, als je stemrecht hebt (voor gemeente pas

als je 5 jaar definitieve verblijfsdocumenten hebt, federaal etc pas als je belg bent).Onderscheid tussen actief en passief burgerschap: actief = participeren, passief= gewoon bezit van verblijfsdocumenten

Definiëring op veel verschillende manieren:

44

8. De juridische band van een individu tot een staat, waaraan bepaalde rechten en bescherming kunnen worden ontleend zoals kiesrecht -> volgens deze def zou er veel volk geen burger zijn in België

9. Het bewoner zijn van een land, stad, dorp, etc (dit is het volledig tegenovergestelde van het vorige): ook mensen zonder papieren zijn hier burger

10. De wijze waarop inwoners deel hebben en deelnemen aan de samenleving en zo die samenleving helpen vorm geven. (gaat ook over actief burgerschap: je bent burger als je dingen doet). Burgerschap heeft een politieke, een sociale, een culturele en een economische dimensie. Zij hebben betrekking op een uiteenlopende waaier aan (burger)plichten en deugden (cf. sociaal-culturele integratie)

11. Actief burgerschap: Het actief engagement of de actieve betrokkenheid van individuele burgers op één of meerdere maatschappelijke domeinen (politiek, sociaal, cultureel en economisch). Deze vorm van burgerschap hangt samen met de rechten en plichten van iedere burger en/of de activiteiten waarmee burgers het deel uitmaken van een gemeenschap demonstreren.

12. Relationeel burgerschap: identiteit(svorming) in relatie met/tot anderen (cf. multipele identiteiten Hoffman): je hebt connecties, dus je bent een burger

-> geen eenvoudige discussie, maar wel meer aandacht, omdat het belangrijk is voor het begrip ‘inburgeren’

6.7. BELEID BELGIË6.7.1.Een korte geschiedenis

• Integratiebeleid gedefinieerd in 1990 en goedgekeurd door Kamer en Senaat (nu noemen we dat het inburgeringsbeleid), waarom dan ? door de staatshervorming (alles werd bevoegdheid van de gemeenschappen) (documenten blijven wel federaal niveau) -> moeilijke koppeling omdat het verdeeld is tussen gemeenschappen en federaal. Vanuit de gemeenschappen heeft het een grote impact op het federale niveau.

• Ontstaan onder druk van electorale doorbraak Vlaams Blok (1987, ‘88, ‘89,…) zwarte zondag (24 november 1991)

• Valt samen met sterk doorgedreven federalisering en toenemende autonomie van Gemeenschappen en Gewesten

• Omslag rond eeuwwisseling

• Verstrenging van discours en beleid in heel Europa: zet zich tot op de dag van vandaag door, het wordt steeds strenger. Meer en meer eisen en resultaatsverbindingen.

• “Moet gedaan zijn met ‘bepampering’”

• Integratiebeleid wordt inburgeringsbeleid

45

• Een onderscheid maken tussen nieuwkomers en oudkomers. Vroeger was het integratiebeleid enkel van toepassing op de nieuwkomers, nu bijkomende verplichtingen voor mensen die hier al lang zijn (verplicht integratiecursussen volgen)

• Waarom verandering?

• 9/11 – ‘war on terror’ – incidenten

• Integratiebeleid gefaald: zijn we er niet in geslaagd om mensen te integreren zodat dit zou gebeuren? Ook bijvoorbeeld in onderwijs enz. Dus mensen gaan de problemen wijten aan dat mensen niet ingeburgerd zijn!!!! Dus men gaat cursussen veranderen en verplichten om er proberen voor te zorgen dat sociale problemen worden opgelost adhv pedagogische interventies.

• Failliet multiculturele samenleving

• Probleemsteden / - wijken

• Onderwijsproblemen

• “Probleemjongeren”

• Daadkrachtiger beleid, ook voor nieuwe migratie

• Officieel discours

• Vertrekt sterk vanuit een wij-zij verhaal -> zeer unidirectioneel gericht: deelnemen aan onze gewoonten, onze taal leren, …

• Garanties dat fundamentele waarden van onze samenleving door iedereen worden gedeeld

• Immigranten de kans geven om in onze samenleving te participeren

• Gelijke kansen en achterstand bestrijden

• Bereidheid tonen om te integreren in onze samenleving

• Integratie als assimilatie (wordt door ons vooral als assimilatie gezien enz)

• Eén linguïstische gemeenschap

• Eentaligheid als de norm:

• ideologisch i.p.v. sociaal feitelijk

• Een samenleving waar dezelfde waarden en normen worden gedeeld

• Filmpje: ‘het moet van 2 kanten komen’: het lijkt dat wij aan de migranten de kans geven dat ze hier mogen wonen en dan moeten zij in ruil zich aanpassen. Gaat er dan van uit dat ‘hier mogen zijn’ iets is dat je krijgt -> zo creëer je een zeer ongelijke relatie: de mensen zouden dankbaar moeten zijn dat ze hier mogen blijven. Dus afhankelijk van de goodwill van de nieuwe samenleving.Als je zo denkt als pedagoog, zal dit je praktijk beïnvloeden: zouden mensen zich onderdanig moeten opstellen.Als je je eigen kijk als norm neemt, heeft dat een impact. Je moet dus reflecteren op je eigen kijk en hoe het de praktijk beïnvloedt. Dus veel reflectie!

46

6.7.2.Sociale hypochondrie• “Bezorgdheid om ‘integratie’ is meest algemene vorm van sociale hypochondrie” (Schinkel, 2007)

• 6 ‘hallmarks’ van integratiediscours (Schinkel, 2008)

1. Deïndividualiserende individualisering

2. Eenzijdigheden

3. Dispensatie van etniciteit en integratie

4. De genealogisering van integratie

5. Virtualisering van burgerschap

6. Culturisme

a) Deïndividualiserende individualisering

Integratie wordt enerzijds geïndividualiseerd: (‘Ali is geïntegreerd’). (Merk op: contra de oorspronkelijke betekenis van het begrip)

Dus integratie = verantwoordelijkheid van het individu geacht (‘je moet je best maar doen om een job te zoeken’)

Tegelijkertijd: deïndividualisering. Problemen van integratie: toegeschreven aan culturele gemeenschap : elk lid wordt meteen mee drager van de culturele normen en dus van de problemen.

Bvb. ‘Marokkaanse gemeenschap moet de dader uitleveren’

b) Eenzijdigheden

“De autochtoon” als a priori ijkpunt van integratie: mensen moeten zich aanpassen aan onze samenleving.

We stellen echter onze normen en waarden vaak niet in vraag (en laten ‘de Belgen’ geen inburgeringscursus volgen)

Worden waardeoriëntaties die problematisch zouden zijn bij “autochtonen” in vraag gesteld?

Alle studies: mensen met een migratie-achtergrond hebben meer contact en vriendschappen met mensen zonder een migratie-achtergrond dan andersomMAAR “migranten hokken samen”: ‘ze integreren zich niet, want ze wonen allemaal in dezelfde buurt.

c) Dispensatie van etniciteit en integratie

Etniciteit en cultuur wordt altijd gezien als bij de ander, wij hebben geen etniciteit. (we gaan die etniciteit bij de ander dan ook benadrukken)

Dispensatie van etniciteit voor “autochtonen”: we doen alsof ze geen etniciteit hebben

Talrijke gevolgen: bvb. Media berichtgeving:

- Een man van Turkse afkomst heeft een juwelierszaak overvallen

47

- (??) Blanke man van Vlaamse afkomst heeft zijn vrouw en kinderen vermoord (??)

Dispensatie van integratie voor “autochtonen”; integratie is helemaal geen issue bij autochtonen (bvb. ‘taalachterstand’ als ultieme methode voor integratie van mensen met een migratie-achtergrond), er wordt niet gesproken van een mislukte integratie van autochtonen, hen bv een taalcursus laten volgen.

d) De genealogisering van integratie

Genealogie: ‘generaties’: we hebben het moeilijk om migratie uit iemand zijn migratie los te laten (2de generatie: kids, 3de generatie, 4de generatie) -> er wordt zelfs vaak vanuit gegaan dat mensen van de derde generatie etc nog steeds moeten integrereren, gaat in sterke mate over de ‘belonging’: in hoeverre zien we de mensen alsof ze hier horen

Ook kinderen van immigranten en hun kinderen moeten “integreren”

Constructie van N-de generatie immigrant

Constructie van ‘allochtoon’ (= niet van deze grond)

Constructie van ‘Nieuwe-Belg’ (= wij waren hier eerst)

Je blijft eeuwig met een ‘erfzonde’

e) Virtualisering van burgerschap

We maken niet genoeg duidelijk wat ze moeten doen om te integreren

Als ‘integratie’ als begrip uit de mode raakt, zijn er nieuwe begrippen nodig die het zelfde dekken

Burgerschap: oorspronkelijk andere, neutrale betekenis

Hedendaags: synoniem voor integratie (actieve burgerschap, moreel burgerschap, …)

f) Culturisme

Culturele verschillen worden als basis van sociale problemen beschouwd (bv ‘Congolezen zijn gewoon van alles met geweld aan te pakken, dus er zijn meer Congolezen in de Brusselse straatbendes’)

Culturisme problematisch:

o Interne verscheidenheid (welke Turkse cultuur?)

o Waarom minder problemen in de landen van herkomst?

o Waarom meer problemen met jongeren dan ouders (=bron van cultuur)?

Onkunde (of onwil?) om structurele, sociaal-economisch factoren in rekening te brengen

Equivalent aan racisme. Niet meer ‘raciale’ achtergrond (niet de huidskleur bv), maar ‘culturele’ achtergrond is (religie,…) problematisch

48

6.8. Inburgering: institutioneel

• Gemeenschappen

• In Wallonië lange tijd geen beleid geweest

• Volwassenen: verplicht voor alle nieuwkomers met definitieve documenten. Daarvoor heb je geen recht erop (als je bv in procedure bent): dan mag je niet. Het is niet verplicht voor EU-burgers, mogen die wel volgen. Het is ook verplicht voor oudkomers: ze kunnen verplicht worden als ze de taal nog niet kennen.Er kan een boete komen als ze niet (vaak) komen. We zijn ook aan het evolueren naar een resultaatsverbintenis (zal niet meer lang duren)

• Elementen van inburgeringstraject (vooral economische en structurele inburgering)

• Cursus maatschappelijke oriëntatie: hoe zit de slv in elkaar: waarden en normen, maar ook inhoudelijk (onderwijs, de trein,…) : vaak in de eigen taal gegeven

• Cursus taal

• Trajectbegeleiding: elke inburgeraar heeft een trajectbegeleider (vooral om economisch te helpen: job)

• Minderjarigen: in principe ook inburgeringscursus, maar omdat ze verplicht zijn om ow te volgen, wordt daarop ingezet. Maar de trajectbegeleider zal helpen om de jongere toe te leiden naar ow. Zij hebben leerplicht. Zie volgend punt.

6.9. Onderwijs: institutioneel• Minderjarige anderstalige nieuwkomers: als ze nog geen volledig schooljaar les in het Ndls

hebben gevolgd.

• Kleuteronderwijs

• Lager onderwijs: meer een mix van geïntegreerd en gesegregeerd. Meestal zo veel mogelijk met leeftijdsgenoten en soms apart voor extra Nederlands te leren. Dus is meer geïntegreerd dan secundair.

• Secundair onderwijs: OKAN: gedurende een volledig schooljaar krijgen ze een voornamelijk nederlands als les (28u) – klassen vaak per taalniveau (dus alle leeftijden, nationaliteiten, … samen) . Als ze doorstromen naar gewoon ow: een vervolgtschoolcoach.

OKAN is een zeer gesegregeerd systeem.

Momenteel een enorme boom van okan-klasen. Iedereen kan daar lesgeven, is niet echt een diploma voor nodig.

6.10. ONDERWIJS6.10.1. Schoolse functioneren van vluchtelingenkinderen

• verstoorde concentratie

• verstoord slaapritme

49

• herbeleven & flashbacks

• gedragsproblemen

• agressief probleemgedrag

• re-enactment: het heropvoeren van traumatische ervaringen

• sociale isolatie

• internaliserende problemen: depressieve stemming & angst

• rol van sociale exclusie & discriminatie

• schoolse motivatie: kind als drager van hoop op toekomst

Rol van de school in de ondersteuning van vluchtelingenkinderen (Wat kunnen scholen dan doen?)

Rationale voor actieve rol van de school in het ondersteunen van vluchtelingenkinderen:

• bevorderen van psychosociaal welbevinden (grote rol op psychosociaal welzijn)

– ze kunnen een tegengewicht bieden van vaak het geweldverhaal/kwetsbare positie/… Door te tonen dat ze in die school gewoon een kind zijn zoals alle andere kinderen.

– migratieverhaal van georganiseerd geweld & kwetsbare positie in

gastsamenleving

– beperkte zorgparticipatie in de doelgroep

• ondersteunen van positieve interculturele relaties

– toenemende interetnische spanningen in multiculturele samenleving

– ondersteunen van adaptieve integratietrajecten door meer interculturele relaties aan te gaan.

• signaalfunctie & vroegdetectie, m.i.v. collaboratieve zorgnetwerken

• opvolgen van schoolse trajecten & doorstroming vanuit OKAN

• actief partnerschap met gevluchte ouders

• herstel van sociale verbondenheid op school

6.10.2. Signaalfunctie, vroegdetectie & collaboratieve zorgnetwerken

school als primaire actor in vroegtijdige detectie van psychosociale problemen, ouders zijn vaak in hun situatie niet meteen in staat die problemen te zien (zullen er soms lichter overgaan: het is allemaal nog nieuw): school kan zwaardere problemen eerder inschatten

50

sensitiviteit bij schoolse actoren: impact van traumatisering & asiel op schoolse en relationele functioneren -> leerkrachten moeten hiervoor wel een ondersteuning/training krijgen

uitbouw van zorgnetwerk voor adequate doorverwijzing: zien dat binnen een school het kind veel opvang kan krijgen, zodat die niet apart moet, wordt geabnormaliseerd.

school als forum voor multi-actor zorgoverleg : school kunnen initiatief nemen om zorg rond kind mee op te bouwen

6.10.3. Opvolgen schoolse trajecten en doorstroming vanuit OKAN

• schoolloopbanen vluchtelingenkinderen & -jongeren: verhoogde instroom in technisch en beroepsonderwijs? (eerder naar BSO en TSO): staat vaak in groot contrast met de dromen die de kinderen/families hadden om ‘hoog’ af te studeren. Er zou op een andere manier voor doorstroming naar gewoon onderwijs moeten zorgen; niet naar de taal kijken, maar eerder naar het leerpotentieel.

• mogelijkheden re-oriëntering? Dat is nu niet echt aanwezig om bv na een jaar naar ASO door te stromen

• uitbouw cultureel valide assessment instrumentarium

6.10.4. Actief partnerschap met gevluchte ouders• interactie gezins- en schoolcontext: afstand

• positie gevluchte ouders:

• vrees voor discriminatie & stereotypering (e.g., Benoit et al., 2008) -> vrees voor zichzelf, maar ook voor kind als zij daar te dicht bij komen

• school als forum voor dialoog over globale politieke processen? (e.g., Jamil et al., 2010) bv de manier waarop over migranten gesproken wordt, over het conflict in Israel. Ze voelen het soms als een bedreiging omdat ze een andere visie hebben en dus afstand willen nemen.

• ouders laten het liever over aan de deskundigheid van de school en willen zich niet moeien.

• De beperkte schoolparticipatie wordt door de leerkrachten als zeer problematisch ervaren: men vindt het moeilijk dat men de ouders niet kan bereiken, dus veel moeilijkheden die zorgen vaak voor een negatieve beoordeling van de ouders.

• sensitiviteit bij schoolse actoren: betekenis van schoolloopbaan in migratiegeschiedenis

• culturele betekeniswereld van opvoeding & ouderschap

6.10.5. Herstel van sociale verbondenheid op school geschiedenis van gedwongen migratie: destructie van verbondenheid

51

sociale relaties op school als vehikel van herstel (De Haene)

rol van de gastsamenleving

a. plaats voor het verhalen van gedwongen migratie: kinderen moeten niet praten over hun migratieverhaal, maar dat mag wel, er mag wel plaats voor zijn. (het kan in een apart uur gestoken worden, dan hou je het buiten het schoolse leren) -> psychosociale aspect naar voor laten komen

b. ombuigen van maatschappelijke exclusie & klimaat van wantrouwen

integratie van preventieve zorgprogramma’s in concrete klaspraktijk (Rousseau)

c. verhalen van gedwongen migratie

d. culturele identificaties & interculturele relaties

6.11. MULTICULTURELE SAMENLEVING

Termen

multicultureel: er zijn veel culturen naast elkaar aanwezig, zonder veel interactie (nadruk op verschil)

intercultureel: veel culturen, maar er wordt gestreefd naar interactie, contact (nadruk op gelijkheid)

transcultureel: er ontstaat ook iets nieuws, niet enkel uitwisselen en overnemen, maar een nieuw gegeven creëren. Nieuwe manier van samenleven, waarin aspecten te vinden zijn van de verschillende culturen, maar wel veel nieuwe elementen. (nadruk op evenwicht zoeken tussen verschil en gelijkheid)

6.12. PEDAGOGIEK EN INTER-/TRANSCULTURALISERING

Wat leren we daaruit voor pedagogiek en interculturele pedagogiek?

Referentiekader

Niet veralgemenen, maar naar het individu te kijken

52

Ervan uitgaan dat we voor elkaar een meerwaarde kunnen zijn

Culturele bepaaldheid van de mens? Dus niet naar de cultuur kijken, maar naar het ind

Cultuur-denken kan leiden tot racisme (wij-zij denken)

Negeren van verschil?/eigenheid/identiteit?

Meer nadruk leggen op gelijkheid, maar je mag het verschil ook niet negeren: want dan ontken je de eigenheid van mensen (eigen visies, achtergrond, verhaal,…): BALANS TUSSEN VERSCHIL EN GELIJKENISSEN/GELIJKHEID

Multiculturalisering en interculturalisering zijn essentieel verbonden met (onder meer):

o Macht

o Sociale ongelijkheid

7. Les 7: Rascisme en Discriminatie

8. Les 8:Onderzoek bij moeilijk bereikbare groepen

Hoe onderzoek voeren op het interculturele werkvlak?:

PROBLEEMSTELLING: wat is de centrale vraag in het onderzoek

Moeilijkste stap in het onderzoek:

Wat is een goede/duidelijke/relevante vraag? Doelstellingen: wat wil je met je onderzoek bereiken? Is het vanuit de doelgroep ook relevant? Vindt de praktijk dit relevant (mensen die in asielcentrum werken bv.)? DUS ook ‘voor wie is het relevant?’ Wie is doelgroep en hoe bereiken we doelgroep?

Probleemstelling stelt veel vragen over relevantie! (wat wil ik ermee bereiken? De wereld veranderen?) methodologische aspecten komen er meteen bij! Wat gaan we er dan mee doen? Artikel schrijven? En dan? = ethische vraag naar doelgroep toe!

Probleemstelling bepaald hoe verder onderzoek verloopt! Wat kan je bereiken met je onderzoek, wat ga je er mee doen?

Niet elke probleemstellingen zijn even ethisch. Bv: onderzoek bij kinderen ivm pijnprikkels? Vinden wij het ethisch om kinderen pijn te doen? Vinden wij het ethisch om 20 kinderen in gebouw te steken, filmen en kijken wat er gebeurt?

53

8.1. Methodologische aspect: Methodologische aspecten zoals bereikbaarheid van de populatie (waar kan ik ze vinden?),

hoe het wantrouwen overwinnen, taalproblemen,…

Methodologische aspecten in de zin van: hoe op een goede manier participanten vinden en data verzamelen zijn één zaak, maar de meeste problemen gaan eigenlijk terug op ethische aspecten:

o Een ethisch aspect is: hoe omgaan met het wantrouwen, hoe omgaan met de vele noden, hoe participatie realiseren, hoe terugkoppelen, hoe omgaan met informed consent,…

o Niet elke probleemstelling is ethisch aanvaard Fysieke pijn bij kinderen onderzoeken Onderzoek naar traumatische ervaringen

Een probleemstelling blijkt moeilijk af te bakenen te zijn.

8.2. VOORBEELD VAN ANALYSE VAN EEN PROBLEEMSTELLING:

“hebben migrantenjongeren andere onderwijstrajecten dan jongeren zonder migratie-achtergrond?”

LES: migrantenjongeren? Welke definitie verstaan we hieronder? Wat is een migrant: Nederlander ook? Eerste of tweede generatie? Begeleide/niet-begeleide minderjarige? TE BREED, misschien eerder: eerste generatie turken (begeleid)?

onderwijstraject: ASO, BSO, TSO en richtingen? Bv: richtingen ASO

Heeft allemaal steeds vooronderstellingen!

Vooronderstelling (hypothese): meer migrantenjongeren in TSO en BSO, watervalsysteem? Taal?

Goed over nadenken, omdat: ze niet altijd juist zijn, soms verkeerde variabelen gaan toetsen, soms ook tot bijzondere uitkomsten komen die bepaalde stereotyperingen nog gaan versterken houdt veel gevaren in!

Doelstelling: puur bv. ‘hoeveel procent migrantenjongeren in BSO’ of ook achterhalen hoe dit komt? Wie wordt er beter van? (maatschappelijke doelstelling niet uit het oog verliezen)

Methode: kwantitatief of kwalitatief (bv. leerkrachten/leerlingen bevragen)

KAN OP EXAMEN KOMEN! GOED NADENKEN OVER TERMEN EN VOORONDERSTELLINGEN!

Blijf jezelf dieper bevragen, waarom denk je dit? Is dit terecht? Leg je vooronderstellingen Open:

Vaak zijn je vooronderstellingen te stereotyp enga je hier ook naar werken, daardoor kom je soms uit op een artikel dat deze stereotypen net gaat versterken

8.3. Rekrutering participantenDe bereikbaarheid van participanten is vaan niet voor de hand liggend, het gaat dan ook om een Hidden Population

• Bereikbaarheid

54

Snowball sampling = je vind één iemand die betrekking heeft voor je onderzoek, en die wijst je door naar iemand anders, maar zo kom je vaak maar bij één deel van de groep (direct).

Vraagt iemand om voor jou mensen te rekruteren, ethisch vaak minder moeilijk, maar opnieuw vraag naar representativiteit? (indirect)

• Toegankelijkheid – toegang krijgen

• Identificeren van key figures zij geven toegang, alsook vinden van participanten – vertrouwen wordt vaak bewerkstelligd door diegene die andere participant introduceert bij onderzoek, niet door onderzoeker zelf!

• Participerende observaties op sleutellocaties met grote concentraties van doelgroep – “being around”, “hanging around” – samen eten, meehelpen op feest, meegaan naar OCMW, TV kijken,… veldnota’s maken! Wat doe je hiermee? Want geen toestemming gevraagd of je deze informatie mag gebruiken

• “Vrijwilligerswerk”

Vaak noodzakelijk voor bv. interviews (wegwerken wantrouwen + afspraken maken moeilijk)

Ook noodzakelijk om informatie uit interviews aan te vullen, te checken, in context te plaatsen,…

Maar: kan vertekend beeld geven van de werkelijkheid (slechts betrokken bij bepaalde sociale groepen)

te dichte relatie zodanig dat beeld “vertroebeld” wordt; rolverwarring (onderzoeker, vriend, sympathisant, informatiebron,…)

Wat na het onderzoek? wat kan je doen? Willen mensen dit zelf wel? (materiële bedanking voor deelname?; wat met vragen voor geld?)

Veldnota’s kunnen mogelijkheden bieden om de nodige afstand te nemen en te reflecteren over onderzoeksdata, rol als onderzoeker wordt dan verzekerd

8.4. Algemene aspecten:Wantrouwen:

als je werkt met populaties die zich in marge van samenleving bevinden (bv migratieachtergrond, armoede) dan is er wantrouw! Terechte wantrouw, je komt toe als blanke vrouw uit middenklasse dan is dat normaal dat zij zeggen: wat komt zij hier nu doen?

Hoe overwinnen?

Interesse tonen, achtergrond kennen

Jezelf tonen (waarheid? – respectvol, grenzen)

Tijd nemen

Keuzes laten (plaats interview, audiotapen of niet,…)

55

Stelling nemen

informatie: geven: onderzoek uitleggen relatie met politiek / beleid / politie welk risico omhelst deelnemen aan onderzoek? Duidelijk maken wat je met info wil doen (recht op dit te weten), bv. ben jij spion van dienst vreemdelingenzaken?? Wat gebeurd er met de info die gegeven wordt

Taal:

in welke taal ga je spreken? Taal in deze populaties vaak cruciaal element om goed te kunnen spreken. Tolken nodig! Niet in gebrekkig engels vragen naar hun levensverhaal? Moeten het in eigen taal kunnen doen. Praktische implicatie, want tolken kosten geld! Maar wat als je het niet doet? Beperkte data.

Profiel:

heeft impact! Jonge vrouw 20 jaar – man van 50 jaar, ook blank/zwart? Kan je niet aandoen, maar heeft impact! Mensen gaan andere dingen vertellen als je jonge blanke vrouw bent, dan oude afrikaanse man. (= gender dimensie)

Cross-culturele aspecten (validiteit: meten we wat we zeggen/denken te meten?)

8.5. Emic en Etic: Etic: universaliteit constructen, instrumenten, thresholds; classificatie en vergelijkbaarheid

(bv. DSM) o Universaliteit, classificatie, men kijkt vanuit de eigen cultuur

Emic: indigene constructen, cultuurspecifieke reacties vergen specifieke instrumenten ≈ acculturatie? ≈ globalisering?

o Hoe en wat je meet is niet universeel overal het zelfde, je moet voor elke cultuur een andere aanpak hebben.

Je kan de twee niet zomaar opdelen, dit gegeven is geen dichotomie, de twee komen steeds tegelijk voor. Men behoort steeds te vertrekken vanuit een Emic perspectief om dan over te gaan naar een Etic perspectief.

8.6. InstrumentariumMet welke instrumenten ga ik te werk.

Je moet de relevantie kunnen behouden Soms moet er vertaald worden

o Iteratief proces: vertrekt van Nederlandse versie en laat hem vertalen door iemand die twee talen goed kent (bv. Nederlands en Swahili). Swahili versie terug laten vertalen naar Nederlands door iemand anders, en kijken is Nederlandse versie op einde min of meer dezelfde als Nederlandse versie van begin? Uiteraard: zeer dure methode, maar meeste garantie voor juiste afname

Hoe neem ik de test af?

56

o Pilot study: uitproberen! Interview met kotgenote bv, vragenlijst door ouders: test het eens uit of het niet te lang/te moeilijk is?

Cut-Offo Validering? Zelfde cut off gebruiken? Instrumenten als informatiebasis gebruiken, en

misschien niet al te absoluut nemen

8.7. Ethische aspecten van een onderzoek Informent consent: zeer belangrijk! Geef er altijd twee, staan vaak contactgegevens op, zo

kan participant nadien nog contact opnemen.

Verantwoordelijkheid: wees voorzichtig met u data!

Persoon vraagt: ik heb geen slaapplaats, kan ik niet bij jou slapen? MOEILIJK wat kun je doen? Doorverwijzen (nachtopvang), slapen bij jou thuis maar wat met alle andere personen die je onderzoekt? Wat met je eigen veiligheid? Stelt veel vragen! Extreem, maar ook bv. ‘kun je mijn bus betalen?’ allemaal zeer moeilijk omdat je met populaties werkt die veel noden hebben.

Wat met vaststellingen? Bv. participant zegt dat hij thuis veel wordt geslagen, wat kan je doen? Vragen aan participant wat je kan doen. Bv. participant ziet het leven niet meer zitten. Je weet dat zijn leven in gevaar is… veiligheid is belangrijk! Soms moet je er over gaan, maar niet simpel. Belangrijkste: terugvallen op begeleider, vraag wat je kan doen, vertel wat er gebeurt

Woordgebruik: wees heel voorzichtig met wat je zegt Opvolging: als je iets beloofd, moet je het ook doen!

Richtlijnen

Kwetsbaarheid doelgroep dus we moeten confidentieel behandelen van gegevens, anonimiteit

Relatie onderzoeker – onderzochte is ALTIJD ongelijk en op macht gebaseerd! – bij deze populaties nog meer gezien hun minderheidsstatus in de samenleving

Plaats interview zelf laten kiezen Zelf laten kiezen om interview al dan niet te audio-tapen Woordgebruik zorgvuldig kiezen bv. status documenten, “zwart werk” “kant kiezen” bv. t.a.v. bepaalde informele strategieën rond werk, huidige politieke

beleidskeuzes,…

Enkele voorbeelden van onderzoek:

Psychische problemen bij niet-begeleide buitenlandse minderjarigeno Vragenlijst was vertaald en zeer duidelijk in te vullen o Ze had een cross culturele validiteit want:

validiteit gemeten concepten bekendheid met concept vragenlijsten taal

o Ze had ook gedacht aan de ethische aspecten

57

opvolging – mogelijkheid tot contactname

Doortrekkerso LUIK 1: participerende observaties

De probleemstelling was praktisch redelijk moeilijk want Wantrouwen ten opzichte van de onderzoeker Setting , was in moeilijke omstandigheden Tijd – Prioriteiten, ze hadden op dat moment wel andere zaken aan

het hoofd Taal (geen tolk), men moest zich behelpen met gebaren Noden Verantwoordelijkheid

o LUIK 2: graffiti analyseren Graffiti zei iets over hoe deze menesen zich voelden

Ethisch aspect: men had eigenlijk geen toestemming om deze graffiti te gebruiken ze wisten niet van wie ze was dus konden ze ook niet vragen of ze het mochten gebruiken

Wat bedoelden ze er precies mee? Kan men niet weten enkel de interpretatie van de onderzoeker kan hier aangewend worden

Geen informed consent dus

Dataverzameling:

Elke methode geeft ander zicht op de vraag.

• Triangulatie: gebruik verschillende methodes om op dezelfde vraag een antwoord te vinden.

• Verschillende methodes geven verschillende visies op realiteit. Dingen die je mist? Ja, maar geeft meer omvattend beeld.

• Weet dat elke methode zijn beperkingen heeft, niet zo iets als de perfecte methode.

8.8. Data analyse

Kwalitatieve data:

Participanten die niet zo goed Nederlands spreekt zinnen niet zo correct, wanneer je ze letterlijk weergeeft, riskeer je dat je mensen belachelijk maakt (FOUT), maar niet letterlijk, geef je niet werkelijkheid (FOUT) ZOEKEN NAAR MIDDENWEG.

Veldnota’s zeer inspirerend (notities tijdens interview: bv. er kwam iemand binnen, heeft interview beetje verandert)

Interview systematisch analyseren! Alle elementen in rekening brengen. Bij kwalitatieve data kunnen vooronderstellingen en uitgangspunten gaan bepalen wat de

uitkomst van het onderzoek is. We moeten ons hiervan bewust raken

Kwantitatieve data

Controlegroep? Met wie vergelijken we?

58

Waar zetten we onze data tegenover af? Bv: onderzoek leesvaardigheid kinderen, wie is dan onze controlepopulatie?

Voldoet het onderzoek aan de normen?

8.9. RapportageHet uitschrijven van de bevindingen van het onderzoek:

• Implicaties voor beleid: wat kan het beleid en de praktijk nu aanvangen met mijn onderzoek

• Je bent verantwoordelijk voor het kader waarin je dingen weergeeft

• Terugkoppeling, laten nalezen; conclusies checken

We onthouden dat:

- Nadenkt over gevolgen: verantwoordelijk voor de dingen die je schrijft, dus ook voor een stukt verantwoordelijk voor wat er met je data gebeurt (niet 100%: data kan natuurlijk altijd uit context genomen worden)

- Laat het nalezen, zo kijken wat zij hier nu uit onthouden

- Implicaties formuleren! Je moet durven stelling nemen! Wat moet beleid hier nu mee doen? Praktijk? Wat moeten zij doen vanuit mijn onderzoek? DURVEN

- Kijken hoe je rapport verspreid (bv. artikel toegankelijk tijdschrift)

8.10. CONCLUSIEEr komen altijd ethische vragen! Die beantwoord je niet nadien, die stel je vooraf, en beantwoord je ook vooraf! Wat ga ik doen? Waarom ga ik het doen? Hoe? Wat erna? Wat als? Veel ethische vragen uit respect voor participanten waarmee je werkt. In handelen zeer ethisch met de dingen omgaan!

9. Naar diversiteit en inclusie

9.1. Historisch Streven naar gelijkheid – gelijkwaardigheid, ‘ondanks’ handicap Streven naar erkenning van eigenheid (bv. dovencultuur)

o Er is een zoektocht naar balans tussen beide, erkenning voor zichzelf. Maar ook een streven naar gelijkheid (om gelijk te zijn aan mensen zonder beperking, door bv operatie)

9.2. Uitgangspunt Nadruk op verschil

o En daarmee recht doen aan de eigen achtergrond, huidige leefsituatie, recht doen aan de eigenheid van mensen

Nadruk op gelijkeniso Of op gelijkenis, wat men gelijk heeft en geen recht doen aan de verschillen.

9.3. Van pre-modernisme over (post)modernisme naar een informatietijdperk

Pre-modernisme

59

Zoektocht naar verklaringskaders & zingeving (religie,…)o Werd als een teken van god gezien (zowel positief als negatief)

Soms bij het individu, moeder ging met teveel mannen om dus krijgt ze een kind met beperking. Het gaat om een zingeving in verschillende verklaringskader, vaak in een buitennatuurlijk kader. Handicap was een straf (exclusie en exorcisme) of een teken (verheerlijking enz..)

disability als boodschap van een anders-wereldlijke realiteit Verschillende antwoorden mogelijk

Modernisme (verlichting)

Uitgangspunten:

o Eén waarheid

We bevinden ons in de wetenschap nog steeds in deze fase. Er is maar één waarheid, en door onderzoek kan men deze begrijpen.

o Kennis verwerven

o Rationaliteit / objectiviteit

o Nadruk op gelijkenis, verschillen uitwissen

Staat tegenover het pre-modernisme (zeer on rationeel), geen god, maar andere oorzaken. Iedereen is gelijk, iedereen is hetzelfde. Als iedereen gelijk is moeten we ons zoveel mogelijk gelijk proberen maken, verschil moet weggewerkt worden. Handicap wijkt af van het gelijke, dus moet men dit gaan wegwerken.

Antwoorden:

1) Institutionalisering: Labellen en vergetena. Mensne wegsteken, weg van de maatschappij

2) Normalisatie – tendens naar ‘zo normaal mogelijk leven’ (mede onder invloed van groei wetenschappelijke kennis)

Mensen zoveel mogelijk een normaal leven te geven door op medisch vlak in te grijpen maar ook dor mensen in de samenleving te laten participeren. Men liet mensen in huizen wonen maar uiteindelijk werden deze mensen gewoon vergeten, men bleef bijkomende verzorging, ondersteuning nodig hebben. Een persoon met de handicap kreeg de verantwoordelijkheid, hij moest zich aanpassen en zorgen dat hij zijn eigen leven kon organiseren. Het initiatief lag bij het individu, de persoon wordt het probleem.

maar aanpassing aan & uitwissen van eigenheid en verschillen = blootstellen en vergeten

persoon met handicap blijft het probleem, en dikwijls het slachtofferPostmodernisme

Een reactie op vorige fase

Uitgangspunten:

o Verschillende waarheden

60

Modernisme is fout, er zijn verschillende waarheden en er zijn verschillende manieren om naar de realiteit te kijken, en al deze perspectieven zijn evenwaardig

o Kennen

o Inter-subjectiviteit

Iedereen heeft zijn eigen kennis, iedereen kijkt op zijn eigen manier naar de realiteit vanuit het eigen perspectief, we moeten wel trachten deze kennisaspecten, deze eige kennis te delen. ‘wat in onze waarheden is gemeenschappelijk’ en wat is er verschillend in onze waarheden.

o Nadruk op verschil

o Fragmentering – maar wat met groepsaspecten, ‘sociale’ impact (cf. onderdrukking, klasse,…)?

Er is een sociale impact van het groepsgegeven,

Invloed van Mensenrechtendiscours - Emancipatie & empowerment - Self-advocacy - Inclusie

o Het zoeken naar een eigen identiteit voor mensen met beperking kwam er door verschillende verenigingen. Zoektocht naar emancipatie, Self-Advocacy, zoektocht naar inclusie.

Handicap als sociaal en cultureel construct

nadruk op verschil en op de omgeving als invloed/als ‘oorzaak’, als ‘constructeur’ van ‘deviantie’ naar ‘verschil’

wat een handicap is, is geen objectief gegeven, het begrip verandert, (als je vroeger een leerstoornis had was dit mss vroeger minder belangrijk) wat in België een handicap is, is dit misschien niet in Zuid-Afrika? Moesten alle gebouwen en wegen zeer sterk toegankelijk zijn dan zou de fysieke handicap beperkt zijn. Een afwijking wordt maar een afwijking binnen bepaalde context, het is diezelfde context die bepaald wat een handicap wordt. Dit geldt ook voor het werken met vluchtelingen en in deze context.

Dit gaat over normen, bv als je denkt ‘kinderen slaan is fout’ dan zegt dit veel meer dan enkel dit gegeven, het gaat niet over de ander die het kind slaat, het zegt iets over eigen normen, wat je zelf belangrijk vind, wat eigen waarden en normen zijn

VOORBEELD: hoe zit het dan als we dit denken toepassen op asielaanvragers?

Ons denken duidt vooral op gelijkenissen, we vinden de postmodernistische gedachte niet terug. Men moet zich vooral gaan aanpassen, erkennen dat men de westerse waarden en normen aanvaard. Er is een volledige aanpassing. Er is dus een sterke nadruk op de gelijkenis. Het probleem wordt bij de persoon zelf gelegd, de focus op taal. Het probleem van de taal ligt vooral bij de persoon zelf. Asielcentra (=institutionalisering) men krijgt er zeer weinig ondersteuning, en dan mag men in een huis gaan wonen, maar wat dan? Er volgt geen ondersteuning. Is er een impact van pre modernisme? Hoe verklaren we het verschil tussen

61

de mensen we gaan zeer sterk gaan focussen op de culturele achtergrond (hier liggen de verklaringskaders) het is door hun religie dat… Het sociale van het postmodernisme wordt niet in het sociale opgenomen, het verschil ligt bij de ander. Nadruk op gelijkenis, proberen mensen aan te passen aan de norm (normaliseren).

9.4. Informatietijdperk Nadruk op economische ‘waarde’

o Verwijst naar de andere wijze waarop informatie beschikbaar is en hoe ermee wordt omgegaan (internet/computers) voor het internet was er een heel andere manier van omgang en doorgave van communicatie.

o Er is een nadruk op economische waarde, de economische component van het leven, multinationals, weinig invloed van politiek. Het aspect werken en studeren is zeer belangrijk in ons leven. We gaan daardoor anders kijken naar handicap.

o ‘IT-sector zoekt autisten’

Handicap wordt een sterkte, het wordt een sterkte vanuit een economische waarde, niet vanuit een culturele waarde. Dit is een boeiende evolutie. Je ziet dit ook ontstaan in het discours rond vluchtelingen, ‘we moeten vluchtelingen proberen direct aan werk te helpen want dit zijn hoogopgeleide mensen (voca)’. In Duitsland doet men dit ook men zegt dat men migratie nodig heeft, hoogopgeleiden zijn nodig, vanuit economisch standpunt. Mensen die echter niet kunnen bijdragen aan dit economische aspect vallen echter uit de boot.

Nieuwe ‘handicap’ = (niet) kunnen omgaan met informatie/informatica?

o Niet kunnen omgaan met de computer, het niet kunnen omgaan met informatie, men moet kunnen filteren en begrijpen, verifiëren vergelijken.

Nadruk op gelijkenis én verschil

o Maar eerst: gelijk, maar verschillend vanuit respect vragen voor het verschil

o Daarnaast: verschil essentieel onderdeel van leven

o Verschil waarderen (bv. autisme) – handicap als waarde-vol

Handicap wordt iets waardevol, men kan er iets mee, misschien zelfs iets van kunnen leren (naast het economische aspect dan) het is een essentieel onderdeel van ons leven. Vanuit een maatschappelijk perspectief zijn we misschien zo sterk in een modernistisch gegeven doorgegaan dat we misschien toch moeten focussen op de gelijkenis, maar dan een positieve blik op de gelijkenis. Bv we zijn allemaal mensen (ipv verschillende rassen)

9.5. Gelijkenis en verschilVerschil veroorzaakt angst

Omdat het ons confronteert met de eigen waarden en normen. Als we iets zien dat anders is zegt dat iets over onszelf. Een gezin waarin geweld gebruikt wordt zegt iets over eigen waarden en normen, het zet het eigen leven ondersteboven.

62

Want confronteert met

anders-dan-normaal

eigen waarden en normen

wereld die verschillend is van eigen, ‘norm-ale’ wereld

Longmore (1985): “What we fear, we often stigmatize and shun and sometimes seek to destroy”

Een confrontatie met jezelf veroorzaakt angst, je hebt er geen controle over. Daarom gaan we het negatief gaan labelen, je wilt het uitwissen, er moet een aanpassing zijn. Of het moet vernietigd worden. (eugenetica) maar ook in het niet toelaten van hoe mensen zich willen kleden. Van het vernietigen van de eigen cultuur en daarmee de eigen identiteit van mensen.

Wat Nu?

Stiker (1999): “Aimons la différence” (laten we van het verschil gaan houden en kijken waar het een meerwaarde biedt in het eigen leven)

o “Recognize and cognize disability (culture / migration / ethnicity / difference) as part of our lives”

o “Recognition, celebration, inclusion and study of a phenomenon that is an essential part of the human condition”

We zullen altijd verschillen als mensen, er zal altijd diversiteit zijn, in duizend en één dingen, er zal altijd diversiteit zijn, in huidskleur, uitzicht, mogelijkheden, visies. Soms vinden we dit niet leuk maar het is een essentieel deel van het leven en men moet ermee leren omgaan, kunnen we verschil ook gaan waarderen. Kunnen we het motto van ‘hou van verschil’ gaan integreren. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat er in het werkvlak geleerd wordt van hoe anderen naar dingen kijken. Hoe kan ik leren uit het verschil?

o Integratie van zingeving & achterliggende betekenissen met modernisme en postmodernisme

zoeken naar de betekenis van menselijke ervaringen, in een veelzijdige context, met o.a.aandacht voor geschiedenis, cultuur en ecologie

Misschien moeten we even terugkeren naar het premodernisme, wat is de achterliggende betekenis van de dingen. Waarom doet iemand iets (gaat hij bv niet naar school, spreek je geen Nederlands, sla je je kinderen) Welke betekenis geeft iemand aan iets. Je moet vragen naar de betekenis. Dan zal je misschien een antwoord krijgen dat de situatie duidelijk maakt. Je moet het EIGEN REFERENTIEKADER VERLATEN. Niet gewoon de les spellen. Dan is het uitwissen van het verschil zal weinig effectief en efficiënt zijn. We moeten zoeken anar de betekenis van een menselijke ervaring. (Developmental niche). VRAAG NAAR ZINGEVING. Verschil en gelijkenissen samenbrengen.

Zoeken naar stereotiepen, naar angsten “Mindfulness”

o Wees je bewust van je eigen stereotypen, deconstrueel deze. “I learned that courage was not the absence of fear, but the triumph over it. The brave man is not

he who does not feel afraid, but he who conquers that fear.”

63

Nelson Mandela

Uitgaan van complexiteit & ambiguïteit - multipele perspectieven (verschillende wetenschapsdisciplines, personen zelf,…) (cf. Deleuze)

o Multiperspectivisme: via onderwijs meerdere visies aanbieden. Kritisch zijn, analyseren, onthouden, etc. Er zijn verschillende waarheden, de mijne is niet beter dan de ander, maar er zijn grenzen. Het bestaat als waarheid maar sommigen zijn fout (bv mensen doden)

Uitgaan van contextuele bepaaldheid – ‘total-person-in-context Self-advocacy, participatie centraal ! Super-diversity (Vertovec) – diversiteit in diversiteit

9.6. InterculturaliseringMulticulturalisme: nadruk op gelijkenis of nadruk op verschil

Nadruk op het verschil maar weliswaar zonder veel interactie. Post-modernisme, maar ook premodernisme. Er is een waardering van het verschil, maar dus wel weinig contact

Interculturaliteit:

Nadruk ligt vooral op de gelijkenis, op het contact, we proberen connecties te leggen. Het ligt vooral binnen het modernisme.

Transculturle pedagogiek: iets nieuws creëren binnen de confrontaties tussen verschil, en zoeken naar gelijkenis. Als je te veel focust van gelijkenis wint de meerderheid altijd. Bij transculturele visie zoekt men naar iets dat voor iedereen haalbaar is, de gulden middenweg. Iets wat voor beiden mogelijk is. Hier zijn we echter nog niet aan toe, maar we zijn op weg We creëren iets nieuws,

Terminologie: evolutie naar

trans-culturalisering ?

het ontstaan van een trans-formatie door een construtie en deconstructie van fenomenen en termen (niet meer absoluut, representaties bepalen ‘anders-zijn’)

Als we de ander allochtoon noemen wat betekend dat dan, hij is ‘niet van deze grond’ zelfs als het de grootouders waren die naar hier kwamen. Wat betekend dat dan deconstrueren en analyseren. Waarom is er zoveel belang aan de redenen waarom iemand naar hier kwam (er is blijkbaar een zoektocht naar ‘zijn er goed genoege redenen om je land te vertrekken’, wat zijn goede redenen)

Nadruk op

inclusie – gelijkenis diversiteit – verschil

HET EXAMEN

Er is niet zoveel tijd om te lezen. Ken de teksten goed, vraag je telkens af, waarover gaat het? Wat is de essentie? Hoe linkt het zich aan de lessen? Welke vragen komen er hier naar boven? 5/6 vragen. Zeker een vraag over de studiedag.

Wat neem je mee van het vak:

Het vak opent op zekere manier de ogen, nadenken over je eigen waarden en vooral vooroordelen. Er waren een aantal momenten waarop je iets zei, dan kwam daarna de vraag waarom denk je dat?

64

De studiedag valt vrij vervelend, zeker ook omdat ervoor betaalt moet worden.

Zeer actuele kwestie, heeft ons geholpen ene duidelijke positie in te nemen inzake deze kwestie.

Vind deze taak wel de moeilijkste van allemaal, er komt zeer veel bij kijken.

9.7. Reflecties van de lesAsylum seekers, immigrants and refugees de facto trouble, challenge and blur the boundaries and

dichotomies between ‘us’ and ‘them’ (Braidotti 1994).

They are ‘absolute strangers’ in our culture who challenge our notions of welcoming, listening or hospitality (Derrida & Dufourmantelle, 1977).

Het lijkt alsof we het verschil nog aan het versterken zijn. Op maatschappelijk vlak dan.

Wat is gastvrijheid, ‘hospitality’, wie is er de gast en wie is er de gastheer? Is het onvoorwaardelijk? In hoeverre brengt het onze eigen grenzen in gevaar? Kunnen wij iedereen die naar hier komt om welke reden dan ook gastvrij ontvangen, of willen we sommigen wel ontvangen en anderen niet? In hoeverre kunnen we het migratiemotief loslaten?

Kunnen we ook gaan naar een notie van jij bent hier, in plaats van over een gast te spreken?

We’re both Fruits

De nadruk op gelijkenis, maar de zichtbaarheid van het verschil

Rhizoom

Verschillende zienswijzen, handelswijzen.

BETEKENIS

Van “technische” “kennis” , Naar reflectieve houding – “actie in onzekerheid” (Urban, 2008) Meerdere perspectieven – minderheden zetten meerderheden aan hun norm-aliteiten te

bevragen “Good practices” altijd conditioneel en tijdelijk “Good practices” krijgen vorm in de ont-moet-ing van (slechts gedeeltelijk of on-begrijpbare)

perspectievenIDENTITEIT

Niet eenduidig

Hybride en complexe identiteit - interconnectiviteit

Het nomadisch subject (Braidotti, 1994)

o Linkt aan cultuur,

Citizenship-as-practice (Lawy & Biesta, 2006)

o Inburgering is dynamisch en ontwikkelt zich in context, de mate waarin je burger bent kan verschillen van person tot person van moment tot moment

‘Be-coming’ – dynamisch, nieuwe vormen van “zijn” – problemen als experimenteermogelijkheid & uitdaging

o Men kan niet pots een burger zijn, zijn wij allemaal wel zo perfect geïntegreerd.

65

“Leven met onduidelijkheid komt samen met complexiteit.”

“Als je denkt dat je te klein bent om invloed te hebben dan heb je nog nooit een nacht doorgebracht met een mug op je kamer.”

66