'8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a...

32
'8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg XadtUiJ. (@)djlufi bOIt @). 270 H.) '.Dialog. C. 21: Equidem fatebor \'obis simplicite1' me in quibusdam antiquorum vix rismu, in quibusdam autem vix som- num tenere. Nee Ul1Uln de populo Canuti aut Atti de Furnio et To1'anio quique alios in eodem va1etudinario haee assa et haue madem probant: ipse mihi Calvus, eum unum et viginti, ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa- tisfacit. 150 qaben 'oie Übet l1.Jeld/e Munnt ift, unb Me iiltejtell mit folgenDen ullbebeutenhen 'oet qat Ganuti unh [ii6t quique fotl, bie alten 2lU!lgaben baben Aride ('oer bat ebenfo l1.Jenig Attii lUie lllt 2lnfang fateor), uno ftnlt beil\ To1'anio be<3 unb ber aUen gaben l)aben Dor uno mrotiers lBaticani (1518, 1862, 4498) Co1'anio. Unter ben uielen lBgrbe!ierultg!3uerfudicn Ht bet einjige, lUe(diet in mel}tfad/er mejiel}un9 entfdJiel:>en bui3 ffiidltige getroffen l}al, bct 3. 3'r. @t II n II u i3: Neo unum de populo, Canutium aut Arrinm J!'ul'mumve nominabo, quosque alios in eodem va1etudi- nario haeo oasa et haec maaies probant. '.Die beB lebten E5aves 9Ctt @ronou lJon 2lci'oaliuB enllel,n t, lUeldiet alUifd)en biefer un'o quique alii in eoclem valetudinario haeo assa et hane maciem produnt fd)mantte: ber 2lbbtud feiner 2hlmedung bei 3 CI c. @r Cl n 0 lJ Ht ungenau. '.Die lBermuU)ung 'oeB 2 IVfi 11 ß, nidJt, mle alm fagt, bes ?ll ci l:l a (j u ß, quique alii in eodem valetuclinal'io haeo OSSIl et hane madem probant, l1.JeldJer Je!)r uiele namenHid/ 'oIe neuiten, gefolgt jin'o, 1ft burd/aus un3uliiiiig. lUirh 'ood/ fütltlal}r mieman'o, lueidJer IDl:itglieh eines .Rrantenl)aufes 1ft, 'oie Seld/en feiner .llrantf}eit gut finDen (bas ntüj\te heun ein mamnbaus fein; unb barauf 'oeu angemelnen 2lußbrud valetudina- dum au befd/ränfen, gellt bod/ nid)1 an), ober, lUenn Ulan es an'oetß faffen moUle, fein aulierf}alb 'oeß .llrCtnfenl}aufeB E5tel}enber im .llrauo fenl}uuJe iene Seid)en ber .Rtanfl)eit bell1Unhern. Um .llrl1nfl)ajleß gut 3u finhen, mu6 man es eben irrtl}ümHd/ fflr gefunb I)aUen unb aIfo nid)t im [el)n; [ollte aber ber @ebanfe Ijier außgeo

Transcript of '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a...

Page 1: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

'8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteubeg XadtUiJ.

(@)djlufi bOIt @). 270 H.)

'.Dialog. C. 21: Equidem fatebor \'obis simplicite1' me inquibusdam antiquorum vix rismu, in quibusdam autem vix som­num tenere. Nee Ul1Uln de populo Canuti aut Atti de Furnioet To1'anio quique alios in eodem va1etudinario haee assa ethaue madem probant: ipse mihi Calvus, eum unum et viginti,ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa­tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3 Munnt ift, unb Meiiltejtell ~llsgaben, mit folgenDen ullbebeutenhen ~bl1.JeidJlIngen: 'oet~arnejianus qat Ganuti unh [ii6t quique fotl, bie alten 2lU!lgabenbaben Aride ('oer ~at'nef. bat ebenfo l1.Jenig Attii lUie lllt 2lnfangfateor), uno ftnlt beil\ To1'anio be<3 $erillollinnll~ unb ber aUen ~uBo

gaben l)aben Dor ~arl1ef. uno mrotiers lBaticani (1518, 1862, 4498)Co1'anio. Unter ben uielen lBgrbe!ierultg!3uerfudicn Ht bet einjige,lUe(diet in mel}tfad/er mejiel}un9 entfdJiel:>en bui3 ffiidltige getroffen l}al,bct 3. 3'r. @ t II n II u i3: Neo unum de populo, Canutium autArrinm J!'ul'mumve nominabo, quosque alios in eodem va1etudi­nario haeo oasa et haec maaies probant. '.Die ~ell'oerung beBlebten E5aves 9Ctt @ronou lJon 2lci'oaliuB enllel,n t, lUeldiet alUifd)enbiefer un'o quique alii in eoclem valetudinario haeo assa et hanemaciem produnt fd)mantte: ber 2lbbtud feiner 2hlmedung bei 3 CI c.@r Cl n0 lJ Ht ungenau. '.Die lBermuU)ung 'oeB 2 IVfi 11 ß, nidJt, mle~ alm fagt, bes ?ll ci l:l a (j uß, quique alii in eodem valetuclinal'iohaeo OSSIl et hane madem probant, l1.JeldJer Je!)r uiele ~erausgeber,

namenHid/ 'oIe neuiten, gefolgt jin'o, 1ft burd/aus un3uliiiiig. ~B lUirh'ood/ fütltlal}r mieman'o, lueidJer IDl:itglieh eines .Rrantenl)aufes 1ft, 'oieSeld/en feiner .llrantf}eit gut finDen (bas ~rantenl}aus ntüj\te heun einmamnbaus fein; unb barauf 'oeu angemelnen 2lußbrud valetudina­dum au befd/ränfen, gellt bod/ nid)1 an), ober, lUenn Ulan es an'oetßfaffen moUle, fein aulierf}alb 'oeß .llrCtnfenl}aufeB E5tel}enber im .llrauofenl}uuJe iene Seid)en ber .Rtanfl)eit bell1Unhern. Um .llrl1nfl)ajleßgut 3u finhen, mu6 man es eben irrtl}ümHd/ fflr gefunb I)aUen unbaIfo nid)t im ~ranfenl)aufe [el)n; [ollte aber ber @ebanfe Ijier außgeo

Page 2: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

560 morfdufige lBemerfungen

brüclt merben, bau man fid) hCß ~r(ll1fenf}aure$ nidlt bewupt fel, pdlniebt für ein illlitgIieb bei.\ ~ranfcnbaufes f}arte ober nh:f}t ein ~ran.

fenbaus SU feIm glaube, fo mu[lte bie1.\ mit berlimmten ?motten ge.rebe!}n. Ucberbie1.\ f01ll111t eg l)ier gar llidlt aut bai3 UrlqeU her geta'belten mehner übet bell 6til an, auf ba!>, mai3 pe gcmolIl, fonbemauf bas, maß fie geleifte! f}aben: henn bieiei.\ fann beim beften ?mramfrQr febledlt rein, unb, wie ieb Sllm 6eblll13 noeb ndI}cr aui.\f[IQrenmerbe, l)anbeIt el3 fhf) nid)t um 'oie \lcrlebiebcnen mid)tungen Im alten9Mmcr, ronbem um bieie mabner iibcrl}aupt im Qlegenfa~ SU benneuen. 910d) lueniger t<lnn bie mebe fein \lon ben !!lcll1unberern obermaella[}merll, meId)e etlDa jene ulltergeorbneten !Jlelmer, beteu f}ier ot'tenbar gebael)t ift, gefunben l)aben. ilenn bap nur Don bCll mebuern,nid)t lJon il}ren !Bewunberern, ibrem ljJubfiCllm, gefprod)en mirb, Seigtbeullid) 'oa1.\ morl)crgel}cnbe Equidelll fatehor vobia simpliciter main antiquorum vix riaum, in quibusdam autem vixsomllum unb, mie {rQon Ql r0nO lJ bemerft l}at, ha1.\ ~olgeube

ipae miM Calvus u. f. m. ilie melmer <lber, meld)e ermäf}ut werl.lelt,~llb uiellt etma alOeiten, fonDern crft brilteu mangell: beun mermer wie6er. 6ulpicius, illt G:ulibiuil, 2. ljJlancus, weld)e entid)iebeu bebeu'tenber 015 bie crll).l[}nten unb bod} nur 3rodten manges maren, Werbenniellt genanut. ilafJ nun bie 91od)al)mer 'ocr mebuer briUen manges, Imunterfte !!lobenfall bel.' mtlel'atur, l)ier uiellt in !!letradjl fommen rönnen,irt eine fo fe!bftl)erftiinblid)e 6aelle, baf> fie Mll ~pcr feIbft nid)t aus'gefprodJen merhen barf. .\Jicrgegen ~al 311 meincr mcrmunberung.\Jaafe gcfef}It, inbem cr bie <Stelle fll getallt ~at: Neo unum d.e po­pulo Canuti aut Arri mamorabo neo dicam de Furnio et Toranio,quique alii in eodem valetudillario haac ossa et hano maGiemprobant.

,3n ben bem melatl'Oiall Ulltl)ergcbcnbeu ?morten lJerbanfen wirQl r II n 0I) bie ?mieberl)crfteUung beß !Jlamen{i ~ r r i u ß; bagcgen baueer enlfd)lcbm Unreellt, inDem er an <Stelle be!'! X0ra 11 i 11 S (coraniotann uur ein 6djreibfeblcr fein) nominabo rette. iler !Jlame Xora,uius (er roirb lowof}l mit al!'! ol}ne ~lfviratilln gefd)deben) finbet fiel)nid).t feUen bei bCll <Sd)titlfteflern unb in 3nfd)tiften. lllbgefel)n Ilonbem st f} 0 ra ni u!'!, meIrljer nüdj jj3lulard) Sad. 12 als s:legllt bei'!ill1eteUui'! um 78 lJ. lll)r. im 6ertllrlCluifd)en $triege fiel, ben ~Ioru!'l

JII. 22, 6 rid)tlgcr stb 0d u 13 3U nenneu felleint, ermiibne id) ll. Xl} 0'ra ni u {Z;, ben Ou.1ltor lleß mariniuß 73 '0. lllJr. im $triege gegen6pllrtacu!'! (SaU. Ho III. 77 Slr., 67 il., l3'Iot. III. 20 I 5 uad) her1Bamberget .t\f.), lllefel)er luaf}rfd)einlid) betfelbe Ht mit ll. st 0t an i u s,bem G:oUegen bc{\ materi3 be13 ~uguflus in ber lllebilität, fväter ljJrätor,mllrmunb bcl'! llluguftus, im .!triege 3ttlifdjen G:iifnr uub ljJllmpeiuG bissur 6d)ladlt bei 1jJ1)Clrfalus auf bes fetteren (Seite, I)on bell striumuirn43 lJ. ll~r. gedd)lel auf ?Eedangen feines gleid)namigen 60f}ne{i obermenigften5 »on biefern uerral!)en unb lJon ben abgefanbten liSolhaten

Page 3: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

A" 'Den Heinett lSd}dften 'Dei3 Xacitu~. 561

getö'otd (Orelli 502. ~k ad farn. VI. 20 u. 21. 6uet. 9Iug. 27.mal. ffll(l~. IX. 11, 5. '2lppian b. e. IV. 12. 18. Orof. VI. 18: 91ppian~(lt suerft eW(lcllItO~, bann B01Jl.1a,'wq; Die ,plf. beil maferiu,) tu­ranius unI.: aber Toraniml ljJarif.). ~iefer 60!}n \l)ar 43u. l!l}r. im .t>eere 'Der %riumtlirn unb ftanD in grolier @lunfl bei ~Ill<

toniu{\, l:lerfd)luenbete fein mermögen unD ging peeu1atus (KI.on~<;)

uerurtlleilt ius ~~iL 60Ute es bel' l!. %u l' l' a n i u s fein, Illeld}er44 l:l. l!br. ljJrätor luar unD l1iclJt in 'Die \proUhl$ ging, lueIdle erllUrdj Die merfooiung Deß '&nloniu{\ empfangen [lalle? uon bem l!iceroPhiL III. 9, 25 fagt In eadern sellt.el1tia fuit h01110 summa inte­gritate lttque iunoeentia, C. Turranius. ~cnll aUe 'Dort @lcnllllntenfinb uorl}er ag amiei beß '&l1loniuß bcaeidmet, lIub roenll l!iccro'ßl!f}amfterilm bel' bcs '&ppian, bel' if}n (tXoA(t:al:Ot; nennt, miberipddlt,fo miU baß unter bieien UmfUinben !)1idits bebenten. ~lur fd}eiucn'&p'pian unb maleriuG il)n als jünger $U be5eicijmn, alG ein ljJrlilorierfflglid) fein lonnte. ~er mater tri aber fd)merfid) 10 fpüt \prätorroefen. (inDIid) nenne ieb nod) <1. X I} 0t an i u ß, molfGlribulll:l. l!Qt., 'Delfen matet /Yt:eigelalfenet mat (~io LUI. :tlaf) blelerffiallte bier burd) ein metfe!)n einee )llbf(bteibet~ entltanben iein foUte,ift bUld)Gu?> nld)t gfaublieb; unb ruenn U11S an~cnJ)iirg fein 'ffJlannbieiee ?11amen?> Gf5 iRebner be~eicijnet ruirb, fo Hegt Darin llidit5 ~luf<

fäfligCij, im bier lJon untergeorbneten iRe'cnem gefptodJCn luitb unbroir nlebt fftr afIe Seiten einen mrulus f}aben. ~1ad" Vii II et's ffllei,nung 'Dürfte freHicij biet ein %oraniuG fcbon barum niclJt etllJül,nlruerben, lueil XadtUß '&fieG, mas er übet 'oie aHen iRebner fage, aUßbeUt 'ßrutU5 lticetoß enlIeQnt babe, miiQrenb er bodi 110d) ilU c. 18 fOfreigebig ift, f}ier5u Die fSüdler de orator uu'D de optimogenere ilU fügen. '&oer biefe fSebauptunf\ ift felblt in fSetreff bel'!Rebnet '001' <ticero nidit nut butcb ffiicbt~ lJelllielrn (benn bau %acitul3jene 6d)riflen l!icero'.s benu~l bat unD ficb auf fie beruft, ift bo(1) fein!!3emeiß, bau er nur fie lJenu~t (lat), fonbern alld), lrotl'oem baU Diefe!Reimer 'Oot <timo jo Ivenig im ~iL1loguß lJetÜl,rt IIlCtben, biufiingUd)3U l1liberlegen. :t>enu rueber !}at <1i(ero (f. fSrul. 97, 333) 'oie c. 18gegebene flare unb befUmmle, bel' (};ntmidelul1g ber iibtigen 2itteraturentfpreclJenbe 6d)eiDuno Der iiltern !!3erebfamfeit in brei ~rbfd)1litle:

Sie Catoni seni comparatus C. Graeehus plenior et uherior; sie•.Graecho politior et ornatior uod) bat er in !Betreff De!3l!ralfu5 Die f}ier unb e. 26 (L. Crassi llla.turitatem) gebraudJtenlStit'bmotler; ja ben fflleneniuß '&gri'pva, meld)en )lIver e. 17 uui:! 21ironifcb al,) ben mertreler bel' iiltelten !Bmbiamteit I}inftefit, nennll!ieero nid)t einmal. mun ~nb ja aber bie aUen !.ltebner, 'Oon meTdiellber ~ialoguß f,ouDelt, nid)t bie uor <1imo, fOI1Dern bie feit ~icct(l

biß auf fflleffala l!o1.'uinuß berah; ullb ~ei:!erntanl1 Illeili, haB ~icero

im ~l'Utus nOl1 feinen Seitgenolfen eigentrid) nur hie uerf!lJrbel1C1l,aUS11(.ll}m{\lueije 6et'Oiuß (iSulpicillS, ffll. IDlareeIlus unb (Hijar bejprodJen

1lll11!. f. jjJl)ilol. 11t jJ. XIX. 36

Page 4: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

562 morldufigc !Bemerfungcn

bat: fein lIDort l.Jon \1(finius unb !Ineffala, 31id>ls lJon !Be[clllg unonur !BeiUiu~ges über !Brutus; t1Ue() Über ~dfar, ~aIlm{l un'o ~iilht6

nur l!U1gemeines, mlil)renb mir im ;Dialogus c. 21 unb 34 'oie fpc:dcllftcn ~ngaben llber il}re 9teilcn ()abell. Sn mer fieQ! nidil, bailba61 11J(1!3 c. 22 über unb gegel! (Eieero gejagt mirbl eine fur3c unbin U)ter 'Untlfligung \)I)tlrefilidlc 3u[ammenjaffung einer nidll f(cinenmlteratur i[t? Unb beruft fid) nid)! %ad!u\3 c. 18 auf bie !Briefcbes ~ah.lU{l unb !Brutuß an (Eieero (meIti}c feincßlucgß aU{l ber €lamm'lung bes Wlucicmu!1l mareu, mic 91 i t t c r meint, ber auDer'oem fhwfirrt, inbem er ben ~ah')lI{l baß Urtl)clf ~icero';8 im iBrutu(; nodi er,lebeu lliDt) un'o für bie eigenllidIen, als 9lcbller tl.lcnigcr bcfmllmlen3eitgenoffcn ~iecro''3 c. 37 ani be{l !InueimlUG 6ammluug 'ocr actaunb epistulae? (E;8 fann gar nidil 3l1.1eifdl)tlit feilI, ban %acituß nitt)tbloU eine umiängIicl}c bic \)011 H)rn berÜf)rlell Qlegell[tänbe \)eraibci,tenbe 2i1leralur belUI~I, jonbem audl eine genügenDe Sl'cnntniD ber,Quellen, ber 9leben ber 9(ebuel' idb[t, gel}abt bat. ;telllt fOIUol)( hem~icero (id) erinnere allflCl: bem idlon ijtluäl)nlen nodi an ba5 3.mariol'Caelius e 25, IlJOlJon man bei ~imo !Brut. 79,273 91idl!{J finbcl)als bem ,QuinHIiou, lueldlem hodJ Mffe[be Wlaterl.l( !.loriag, ftel}l erbei vielen !Berübruug~punftrn felbftänbig gegenüber. Snunierer €ltc[le miifien nun unlergeoronelc 9lebner .el'lliiil)nt l1lerben,lI.leld)e bcm (Eieero, ~äit1t, tE"dliuß, ~al\)u~, iBrulU{il, lllfiniuß unbWlei<fa!<t gIeidiseitig lo,ltCn: henn um bieic Seil bauben etl "cl), unb allehiefe 91eDl1er lUerben jenen Qcrnad) gegenübergeftellt. @;8 märe al[ograbcau aUfftlUenb, lUellll 'oie biet genannlen untergeorDneten lJIebneralle im iBrulus heß ~imo genaunl mÜrben, b. 1). icbon lJor ber \1(b:faffung beffelben geftorben mdren, @lne lueilere iBemertung übcr bleien\l.lunft I}ernadl.

Ql r 0 n o'rJ l)al ferner tiditig geicf)n, bas oHe f)ier genanntenmamen 91eoner be3eid}nen miiffen, uno bau nicl}l, mie @inige gelllolIt(laben, an 9leben beß l!alluliuß unb ~rrl'htß de Furnio et ToranioSU benlen ift, eine bei ben lJIölllem ullCrl)iirfe \1(ußln'tH:fl'lllJeije. maßaber bie iJonn 'oe>:! Qlan3elt betriffl, io fragt es fiel), ob nidil ber (.\) r 0'

no 'rJ'fdien iJaffung, bei lUe(cber ein merbum l)i113u~Jefiigt loerben muli,einc anbere lJor3U3iel)n ift, in ber biere 9li.itf)igulI!1 megfdlIt, mie bielJon lJt I! ver I i l.1orgelcblagcne: Nec uuus de populo, Ctrnutii autArrH et (befier ludrc yel) Furuii et Toranii -: ipse mibi Cal­YUIl yi;;( in una et altera ol'atiuncula satisfaeit. ~lber hasnon satisfaeit ober IlJere!)e'3 balln aus bem Yix satis­faeit 31! ergdn3en lUGre I fit Offenbar in !Belreff jener !nebner brillenVlnnge'3 ein niel 3U ld>lUadler &u'3brud'. ;Die Ql r 0 n 0 lJ'[dle iJaiful1gift I,Ho bie ridltige; im ~in3e(uCll abee glaube fd) ber llcberliefewugmit fofgcnbem müric!)fage näf)er 311 fOllllllCI1: Neo umUl1 da populonominabo, Canutium aut Arrium yel Furnios et Tomnios, quos­gue alios in eodem valetuclinario haee ossa et haee macies

Page 5: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

3lt ben tldlleJt 563

proballt. IDa.\i nominabo !lad; populo Ieid)t ausfaUen fomÜe, 111irbmiemanb leugnen. IDie genannten 9le'tlner finb in 31uei ~aare 3er~

legt, baß erfte burd) aut, baß anbere 'ourd) et in fitt uedniil'lt, hei'oemit einan'oer 'ourd) vel llerbunben. lIDir !laben bieie Vlebefornt fCbonoben befprod)en. IDa\i bel' lIDed)feI 'oeß l!lußbrudl3 fÜr stadtuil befon:beti\ allgemeffen ift, braud;e id) nid)t näber 3u erörtern.

lIDail nun bie bier genannten ~er!onell betrillt, 10 bat @lronoll,wie fd)on 2Inbere bemedt buben, 3111ei ~ a n 11 t i 1I!i\ ober, 111ie bel'~J(ame meHt unb nod) bel' beiten Uebedieferullg gc[d)rieben mir'o, ~ Cl ll:nn t i 11 13 aufammcllgemorfell. IDer eine i[t ~. ~ Cl nll ut i U ß, lJon lUe!.dlem ~iceto !Brut. 56, 205 Snlpfeii orationes quaeeas post mortem ehls P. Oanuutius putatur,meus, homo extra nostrum ordinem meo iudicio iliserf;issimus,unb ben er aIß ~Infläger l>eß ISCilI1lClnbel', 'iJabriduß unb ÜlJiJicmicußpro Cluellt. 10,29. 18,50. 21,58. 27, 73.74 enutibnt unI> homoeloquelltissimus Ull'i) in primis ingeniosus et in dicendo exerci­tatus nennt. ~in 'iJragment lJon illm Ht Ullß bd ~ri;3dan VIII § 16erbanen. IDee an'oere fft 51.: i ber i u ß Q: an nut i U13, molfiltribun 44lJ. ~l)l"" beitiger ®egncr bell ~lntoniuil unD bel' striumlJirn, 40 tl. ~~r.

in ~eruiia gcrangen ultb getöbtet (~ic, a<1 fam. XlI. 3, 2. 23, 3.PhiL LU. 9, 23. lSuet. rhet. 4, lUD bie ~ff. illll riiIid)lidl O. lIennen,~eU. H. 64, 2, lueh1)er fcinen 51.:0'0 itrtl)Üllllidl 43 tl. Q:l)r. ie~t, l!fppillnb. c. IlI. 41. V. 49. IDio XLV. 6. 12. XLVIII. 14). .pier fannnue 'ocr erjtece gemeint fein. ilenn ball ~OllllUtiU!3 3uerft un'o inmerbiltbung mit !!lrriu6 gcnllnnt roirll, !Ueift 'ocutrhi) lluT eincn eigcnt,Iid)en 8eilgenoifen ~lcero'~ 'bin unb fd,[iebt einen [Ilantt aug, 'oer,mie fein 5I.:ributtClt 3ei9t, ber jÜngeren @leBeration cmge'börte. Ueber'oiel'lHt es 3lUeifeIliaft, ob %1. Q; a nnut iu ß eigenllicber ffiebner mar, tuie,lUo'bI er in feinem stribunat llief rebetc: ~icero Phil. ur. 9, 23 iagtin !Be3ug auf ~lntonius Ti. Cannutium, f1, quo Cl'at honestissimiscontionibus et saepe et iure vexatus I), offenbar U1II il)1II benCtlgegenüber ein Beugnill au geben, mc[dlcn feine ffieben mellr 0[\\ lSd)impf'reben er!d)ienell, roie lie meUeiuß a. Cl. O. be3eidlllet; tribuuus Oau­uutius continua rabie lacerabat Antonium.

Ueber I!l r r i Uil bat ® r 0 no lJ 'oie /Stelle ~icero'l3 !Brut. 69,242 angefÜf)rt; Addamus huc etlam, ne quem yoealem urileter­isse videllomUr, O. Oosconium Oalidillolllull, qui nullo eamtamen verbOl·tl111 copiam, si quam habcbat, praebebat populo

1) :>Diele ~nffllng ergi!lt fid) mit \l1otQrombigfeil all{l Im ~e{lart bN!!BntictllUl{\ contionibus et saepe et iure contentionibusq. vexatlls, nid)t,tuie mCln mit bm nnbem \'ff. ldil'd!lt, cOlltentionibus et saepe et iurevexatus. SDmn llie €:JteUung bel! contentionibus im !Bat. Hnb llall aHge<iliingte qua 3eigen lleutlid), bau ei} in ber U1'l)anllld)djt Übee< ober an llenmanll gejdp:ieben \unr.

Page 6: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

564 mudäufige 113emedungen

eum multa eoneuraatione magnoque elamore. Quod idem fa-eiebat Q. .Arrius, qui fuit 1\[ Crassi seeundarum. Ia om-nibus exemplo debet esse, quantum hac urbe polleat multo-TUm obedire tempori multorumque vel honol,i vel periculo servire.His enill1 rebus, inflmo loco natus, et h01101'ea et pecuniam etgratiam consecutus, etiam in patronorum sine doetrina, sine in-

aliquem numerum pervcncrat. Sed ut pugiles in exerci-etiamsi pugnos et plagas Olympiorum cupidi ferre possunt,

solem tamen saepe ferre 110n possunt: sie iHe, eum omui iamfortuna prospere funetus labores ctiam magnos exeepisset, UHus iudi­eiaHs anni severitatelU quasi solem non tullt. l'um .Atticus, Tuquidem de faece, inquit, ]muris idque iam dutllllU U. f. IU. ?IDa~

Iuil: fonit UOll iI)11l luiITeu, ift 'ß'0Igenllc6. tEr War $1:,1101: 72 u. G:br.uno nad} 6idlien als 9'ladifolger heß mme0 beitillll1lt, blieb aberwegen oeg m:ufitanhe03 bel' ®labiatoren in 3talien; id/lug ben G:ri~u{j

unb lOurbe 'Oon 6p'ldaCU{l geld/lagen (Gk Ven, H. 15, 37. IV. 20,42. mu. epit. 96). mei bem merhf)t über bie l!atiliuariid/e mer,fd/luörung erwdbnt \ßlutardl G:ic. 15, bau er (l(fJ'ivf;o!; "Af}f!wr;;,a:I!~(I a<I.HtTllYlY.()(;) eine WleIt\llng im 6enat madlte. :tro~ eineillnod} 'oon .t1orail ItJegm leine{l ®ltll1iles erllläbnten Qcidlellld)lnau)eß,llleId/en er bem molte gab, fiel er 59 i.l. G:br. bei bcr !Belllcrbung umsG:oniulat burd), ha G:ä!ar, 'ocr fid) 1.10rl)er mit il)m i.lerbunben, il}llfallen Heu (G:ic. Vat. 12, 30. 13, 31. ael Att. I. 17, 1L 11. 5, 2.7,3 . .t1or. Sat. II. 3, 86. 243). G:icero glaubte fidl 58 l:l. G:l)r., alßer in'il (;j:iI ging, bon i1)ln lOie uon .t1ortenfiul! I}inlergaltgen (ad Q.fr. I. 3, 8). .3m.3. 52 u. G:br. trat er im lUrocef; beg ~Jlilo gegenbiefen auf (G:ic. p. Mil. 17, 46), lOurbe aber in ilemfcibcn 3a{Jl:e,lilie G:iceto im 113rutll<3 attoeulct, uerurll)eilt, i.licUeidlt ambitus. tEl'war aIfo eine nid/t IInbebelltenhe $erlönIidlfeit, unb btiU G:imo ibnburd) ~Uticu>3 Qu>3brüdlidl jll,lt .t1efe redlnen läbt, borauf mag ein per.lönUdler ?IDioerwil!e, weld)en er 'OieITeidit non feinem tE~i( (Jel: gegeni1)n begte, llid/t obne tEinfhlil geblieben leiu. !Vie uon () relli imOnomasticon angefilbrte illbl)anblung !B ol'glJ eJi';3 Della gente Al'rlaRomana u. I. 1Il. in bel' Biblioteca Italiana V. 57 ift mir nid/tllugänglid/ gewe[en

2) 'iDiclc 'llIJljanhfull!l Hegt mir 11121 l10r in bcn Oeuvres numismll.tiques de Borghesi 1. 39 fi· ~ 0 r !lli cli gal borl ®. 65 (20 bcr {rU.qern Uiußunue) mit lnedlt bell!lUPW, ball \!(rrÜHl llid)t 72, lonbern 73 Il3rlitorge!!lclcn uub in bcr Il3crioole XCVI bell ~illiull IUlßClltlU praetor nalt pro.prlletor nenallnt lti. BIIl,lr bie ~C\lJtifc, Illeh:llc Cl' Ielb!t lJorbr\ugt, fillbnid)t ftio)qaltig. 'iDCllIl aUf bCll {nf]d)Clt '2lllconiull \11 \Jlid)ttl ~Il gcbcn, uubbie altera sorlitio ud lIimo In Verr. n. 15, 37 brand)t llidlt Me alUelte~tt feiu, Illcld,C 113erw.l übedlou\Jt 1l0mo1j11l, IOllbcnt bie ll:\.lorte töultm cbmiogut bie llöd)ftc ltod) bel' aU1c1jt crfo(otm llbtr bic ~lUcite bell betreffmbenSallrell bcacid)UW. fS 01' 9 !J cfi lIlUf;tc 3cigw, bafl bel' Il3roecfi bc{l ~cra.

Page 7: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

pI bell fltillen Sd)riften 'oe~ %adlus. 565

@incn 1Jle'tmcr Q:. lJ U t n i U 11 baHe @r0 n0 l:J nadigcl'Vicfcn nu<SQ:icero ad Att. IX. 6 A, acl fam. X. 25. 26, IVO e\3 § 2 I)ciflt 0 miFm'ni, quam tu tuam causam non nosti, qui alienas tam facile dis­cas! :n i tler l:Jerluirlt lJurniu<I au{l ilemfclben ®runbe roie %oJ:(\lliu~J

I'Vci( er in Q:icero'!3 lBrutui.'l nid)t uortomme, femer, lUcH bit eben nu:

cfhl(l, U111 bm eil fid) i'ort Ilcmbclt, in bai! erOe 301)r, ht luetdlem !ScHell@5idlicn ImltlaUete, 73 ober ben ~nlang bott 72, faUe.· SDicll ergibt fiel) nUilc. 20, ba bet proximus, paene alter filius § 48 offettbar berfetbe ift, IJottbem eil § 49 l)eifit gener, Ieetn. 11duleseens, unnm annum tecum fuit;unll aull c. 25. 62: Et Heraclius iIle Syracusanus et hic Bidinu. Epi-crates expulsi bonis omnibus Romam venerunt: maximabarba et capillo, Romae biennium prope fuemnt, quolJ.(l MeteUusin provineiam profeetu5 est. <e5c~r attfl,rcdlCltb ill amil lB 0 t g1) efi'ß

.!Sermtlt!)nug, bau Illrrinß ebm ileil1)afb belll !Serreil lIia)t gefolgt lei, IUeiler Mt bellt ~bgnnge in nie H)1ll bcOhnlllte ~robin~ €5icilielt rille ouberc18efthumuug, DM ([ommaubo gegm bie @Iailiotoren, er!)ieH. an 0 11I11t jenht 1m ~l1nmi'nl!g 3 611 €:i. 72 bet· onnefiil)rtCll 5IDerfe 18 0 r !1 1) e fi'il {je­aeidlnet aIß le1)r witI)tig eine Ilon ;n 0 r 01) el i übergangene €5tdie ilei! @ r o·u 0 n'fdlen €5dloHoften p. 382: Triennio enim Venes egil; tnSieilia: unum annum suum; altel'tlffi proptel' Anii qui sue-cessurus Veni itel' faeiens in Sieiliam in via deeessit; tertium propterfugitivos. Alii autem ainnt semmdum pl'opter fugitivos et tertiuUlpropter Arrium. '2IudJ ld) 1)aue biele €5teUe übergangClT, aber ll{lfidltlid):benn bei'llltltt lUor jie mir auil D r e(r i'll Dnoll1afticolT. 5IDiire lene \.nad)rid)tglallbmiirbi!l, 10 luürbe fie unll 311 bel: ~nfidit 3lll'iidfiiI)retl, luefd)e )B 0l: g.1) eil mit Bleult lidiimjJft 1IITil td) mit <e5tiUfd)lUeigm i\bCl'gangCll I)abe, bauin bell \)011 uull beigebrnd)tm €5teUm 3!Uei ~eriollCII 311 1Il1terfd)ciilm fein:ber o. llJefd)cr und) bori'ol1lmt, mUfite bel: €5oI)lt lleffen feiu,ber 73 ~riHor luar lIull bem folgcn lollte. SDie ffiaa)t'id)t beil <e5dlo.lianen erltleif! fidi aber, abgelel)n llon ben ®riinilcu, lUc1d)e lid) auß ([kero'il Brut.69,242 CIItnc!)I1tClt laffen, Idjon bnrd) ilie bon 111ir al1geflll)rte 42lteUe bcil'l3(utard) Oie. 15 UIIO ball, !Uail unI'! iioer bie 18eluerInl1lg beil ~rl:inll um'll([onlulat bertd)tet luirb, oll'! ialfd). SDcun eil ift grabC31l IItllllöglid), baubcr €5oQn 10 3aljre lind) bel' '.Prätnr bell ~aterll fd)on \J.hiitoriel: !Ic!Ucfeufel unb 13 3af)re lIad) beefe/ben UIIt'il ([oullIlat lleluorbeu 1)abc. SDer;,tob ileil ~t'riltil 1ft elbid)tet, um @'rfliirulTg bnfUr 311 lJeDcn, lUe3Ilaiber belll ~cmi! nidlt gefolgt fei. \11od) cllT Wort bllriiber, bllfi td) ble 5IDorte~icerOi! im lBnlhll'! non eiucr ~erurtl)eihmg ilCll Illrrillll gefout l)obc, ltlli!)<renb 18 0 \" e I I fie 10 berrtef)t, ila~ ~rriuil olß ölt tmbcbeutmber 3leblletfeille nii! loid)e\" l)aDe eiufteUcn miiffm. 311 iliclcm tjllUe fÖHntebie UHus iudicialis anni Itur, luie eil olld) 18 0 l: 9 1) e li 11)1It, bOUilee \\Iuorbmmg bel(! ~om\Jeiuil \)crftoltilen lUcrbelt, ban Illnf(lillcr 1Iub ~er.

tQeibiger au bemlclbm ;,tage uub ielter lIur 2, biefer lt1ll: 3€:itunben rebenfoUlen (~Ic. Brut. 94, 323. Illicolt. in Milon. p.37. 40). \\Ibcr boß ~or.!)crgcl)eltlle eum omni iam fortuna cospere functus laboresetiam excepisset beutel Clul tueit 18cbeuteulleretl a[1(! ilen3lllt!tritt iler Blebuerbiil)lIC. 3d) meiue aIlo, bau ([imo IClgen IlliU,Illrrlui! !)abe Im burd) ble @eje~e ilei! ~olupchti! gebotmen €51rcllgc berBlidjter gegCltftber nidjt I)crmod)t leilte eiglle !Sertf)eibigultg llegreid) öltfftf)rell.

Page 8: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

566 morldll!igc l8cllletfungen

gcfilbrlen lIDorte lEimo'iS if}n l1idit 'oelltIidi genug ali!! 9lebuer beaeid},netcn, Oll;:lj fonft bics nirbt \.'Ion ibm beriebtet luerbe. .!'teinet: bcr ~er'

aui!!geber 'oCI3 ~aciluill !lai l)on bcr l)1otiä bes ~ierOn\)mU6 im lEbt'onicollgenmfjt, luie au;:lj bie, lUe[cbe birfe beban'oelt baben, unjm Gtclle beiS~ialogui,j nid)! berii.dfjdHigen. ~ieronl/mlli,j bemedt 3um ~o!}re 2Ibra­l)üm{l 1980, b. i. 36 b. lEl}r., Furnii et filius dari oratoreshabelltur; quorum filius conslllftl'is aute l)atrem moritul'. 60f}alJelt luir aIio Hau cineill DMll1ers ~utl1ills bereu 311Jet, unb e{l fanltttid)l $lueifeIbaft iein, barl 5ttuitus beibe gemeint bat, ba fie bei'oe iu'bie oben oe3ei~nete Beil ber alten lJ/e'oner fallen. :ver mater lE. ~ ur,n i LI 5, lEicero'il '(Yrellnb, luar moIfilttibLln 51/50 iJ. lEl)r. (lEie. ad Att.V.2, 1.18, 3. VI. 1, 11. adfam. VIII. 10,3.11,2. XV. 14,5). !Seim~LUii\bru;:lje 'oei!! lSiiIgerfriegs 49 v. lEbr. fin'oen l1Jir il;n bei lEäfar(lEie. ad Att. VII. 19. IX. 6,6 A. 11 A, 1). ~m ~1lI,r 43 v. lEllr.war er .\legat beG 2. \j3lancus unb wollte fit!) tIm bie \j3rdtnr oe,lUerben (lEie. ad fam. X. 1,4. 3, 1. 4, 1. 6, 1 u. 2. 8, 5. 10, L 11, 3.12. 1. 25. 26). ~r ging mit \j3Tancus 3u 2Tntoniu6 fIber unb luarl1Ja!JrfdieinH;:lj 42 tl. lEbr. !j3rdtor. ~m !j3cru~nifd)en $triege 41 v. lEllt.lill)rte er bem 2. 2lnloniuß ~rnlJ1Jen äll uub loutbe mll in \j3etufiaeinoeidJloffcn (2l1J1Jiau b. c. Y. 30. 40. 41. ~io XLVIII. 13). find)bel' Uebergabe begab er H;:lj äu iJJ1. 9httollillö, luelrber il;m eine 6en'bUllg nad) 2lfrieü un'o 'oaJtlt 'oie \j3ro'llinä 2lfien übertrug, in lueIrbel'6teUung er 35 v. lElle. an bem $tal1llJie mit 6e~tus \j3ol1lpeiuö un'obeITen @efangennal,mc 5t!)eil llal}m (2l1Jllian b. c. V. 75. 137 H. ~io

XLIX. 17. 18). !Bei @e1cgenI)eit einer mebe, loelrbe ee bot '2hlloniußbieH, T)eDt \j3lutardf Ant. 58 feine !Bm\:lfamfeit etwaö überfrbluengIirbIJerl:1Or: (J)ov(J1Ilov 08 Urwror, o'c; 17J' c1'g/(J"w:ror; wir«},OIl Katoll/VO'l"eUOe; dJ(:l5'{V CPWtWt'WJI. 91adi bem 2lctifdien Sfriege loutbeer auf !Billen feines EioI)ns von 9Iuguftuß begnabigt (6en, de ben.Ir. 1) unb 29 u. lEI)r. ellua in feinem 54ften 2ebenßjallr äum lEOll'fulareu erI}oben (allectns iuter cOl1sulares, narb ~io LU. 42, meIdietbon ~uguftuö berid)tet: lfr; rl5 1\1ltl:/:FVXOrW; 01)0 6.110'(lar; BlfXC;)1I ßov},nHJV'l"O)J', J(AQV01;tlJV d 'l"UI(/; Kai' (J}OI;(lVWV ratovc;,BrX(!.Tt},fq,81J, {;7:{ 'ltf!OaJ(:OOH}Hr"dlIOI olh, 110'vVlj:t17aav 6.}:AWli7:111Wl' ..ar; (tf!xar; Itlhwv n(;lOlfl.u:uAaßlh'7:W1' lCl1ranvaa!, Itlonarbbie !teuern ~tlftoge,rpT)en lElnviu{\ unb 'i)'urniu@l llilfdJIi;:lj 3u consulessuf[ecti gel11(\(bt l}aben. Hcber baö aUegi inter cOllsulares loerbeicf) in einem 2ln1)an\1e meinee ~IbI)anblullfl ül1er bie leges aunales berrömijdlen 9lqntblif f1Jrrd)cn). lE. '(Y 11 l' nl u5, bee 6ol)n, 11J1lj'ltc benmuguftuil nm'cl) geidM!e 6el)mcidlc[ei fcl)\: günftig fOr fi;:lj äu fUmmen(6Cll. a. a. ,0.); er scicbnete fid) 22 11. CIbr. buerb Unlcrluct'iung bcrnnfftiil1biirbcn ~lflurer un'o lEal1tal11'er aus, über lUcId}e Ieptere er alf3~eg(lt be!.\ ~!UßUfi1l5 geic~! ll'(le (:vio LIV. 5. '(Yloeu{\ IV. 12,51.(lrof. VI. 21), unb Iuar 17 \). lEl)r. Consul ordinarius.

~lIbIldJ ift cs mir ni;:ljl unlual)rfdieinlidj, ba~ bUtt!) TOl'anios

Page 9: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

311 ben fleinen \Sd1riften 'oeill %acituß. 567

im morlllunb bes ~IU9l1ftlls unb fein miflratI)ener \S01)1l beaeid1netflub. ~ierrür finbe id) einen ~ul)alt in ben ~mortell, mit llJeIdien ma'leriuG m!arinlUG ben mater d1araclerifiert, inbern er i~n practoriusct ornatus vi!' nennt. S\)a bier 'ilie äuiiere \Stellung burd1 'praetoriuabe~eid1net iit, fo fann ornatus nur auf bie geiftigen ~igeltfd1aiten

gelm. ß'eftuG p. 185 !mülL bel1ledt Ornatus dicitur et bonis ar­tibus instructus et honores adeptus a populo, unb (lieero mrut.40, 147 fagt tlon bem berüf)llltell .3miften, bem \)3ontifer i5eliuola:Tum Brutns, Etsi inquit, mihi vic1ehar hahere cogllitumScaevolam, tamen ista mihi eins dicenc1i tallta laus nota nonerat. Itaque cepi voluptatem, tam O1'natnlll vi1'ulll tamque ex­cellcns ingenium fnisse in n08t1'a 1'e pnhlica, UnD beJeid)llet alfomit 01'natn8 viI' neben bem .3uripen grabe ben lJMmer. mJenn~. %0­rmIiuß, ber mater, aud/ wenig jünger luar alß ~imo, fo luar eG umfo me~r fein i5of)n, un'il 'ilaburd) ift bie IDerbinbtlltg ber 'roranii mit,ben Fnrnii I)inliinglid) geredHferligt, fO wie 31lgleid1 burd1 baß überbiefe \)3erfonen ®efagte nad1gelllielen, lt1eflQalb fie im mmtu~ ~iceto'ß

nid)1 gelu,!}t nmbcn bürfen. UebrigCll13 ift bie IDlöglid/teit nidit atl~:

geld1loffcn, bo.f! bure!) To1'anios ei tI !mann bieleß malllcn6 beäeidmetifl, lueld/er bann aber ber jüngeren ®eneratiolt angebören mÜf!le. S\)lllm

ttl>!l'crem, boll bllrd, Furnios älDei \)3erlonen be3eidlllei finb, fo.nn ber\)3lural jenes 9lo.mens ,lugleidi qualitatil.1 uno TOrl'mio8 blofl quali:talitl ftel}nt 10 ba\3 }<'u1'nios et Toranios märe '2eute mie bie ß'umierunb %oraniuß'.

.3d, braud1e lt10bl fo.ull1 311 bemerfen, baß ia} de papulo nid)tmit »I i tt er l)om (stanbe, fonbern mit ® r 0 no l) l)on ber rebne:ri[a)en lBebeutung ber genannten 3Jliinuer tlerfiebe. »I i tt er'ß ~rUii:

rung miirbe felbft nidit auf (lo.llnutiu!3 unb ~rtinß paffen, weldie erallein ftcl}ll lilflt: Denn menll (licero ben erfleren homo extra nostrnmordinem dise1'tissimus nennt, 10 ift noster ardo nidit ber i5eno.toren:unb fllillerftcmb, fonDern blofl ber (o~ne ritterbürtigell IDermögen~dlle o!)nebieß in »10m !niemanb fflcbmr fein fönnen); unb ebenlo\uenigift ein (Senator l)on niebriger ~erfunll, wie ~hrius, barullt de po­pulo. mJai3 bat f)ier Über!'lIupt ber (Stanb 3t1 fd1affen, lt10 e6 fid/um bie IDor,lüge ober !mängel ber 1Jtebner banbeU? ~benfo timid/Hgift bie 2lnj'irn.I, bie !)ier ®enanntcn leien &nf)iinger bes mageren oberfogenannten ~ttifdlen i5ti16 gCiuefen, beren t!or,lüglid,lfter lJlcpräfenlantallerbingß ~ultlui3 war, lt1eldier 3unäd/ft erlt1ii!}nt lt1itb. ~pcr fprid11!,ier nid)t t!on einem %beiIe, einer lJUd1tung l,1er alten fflebner, fonbcrnuon allen arten fflebnern: ibm erld,einen biele fiiml11tlid/ mel}l' ober menigerMn, Iroden unb langweilig. ~!3 gef)t bieß beutlid1 I1U6 feiner ~(UG:

fü!}rllng in ben ce. 18. 19. 20 bertlor; beutIid1 auß ben llltlltittelbarunferer (Stelle uOl'all~gelanblen m30rlen Eqmdem fatebor vobis sim­plieiter me in quibusdam antiquorum vix risum, in quibnsdamautem vix somnum tenere, wo qllibUßdam offenbat baß meutrum

Page 10: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

568 !Borläutige fSemetfungen

ift, dsus abet bod} fiitma~r nid)t auf ben magern (Stil bil1ltJei!t;ellb{if[) 'oarauß, bafl ben I)ier @enaltltten nid)t bloU ~ah1ll5, {onbemaUe berfll}mlen mebner bel' Mieten Beil, ~icero mit eingelebIoITen, alßan jenen WUingelu leibel1h gegel1iibergelteUt un'o bei ~al\)uß aUß'otüdlid)bol$ $.'lüfte uno :trocrene nid}t (JI<3 beabfid)tigt, fonbern a[;,; BllIge mau<gefuher lBeliil)igul1g beöeidmet lIMo. (!:annu!iuf', ~(triu~, bie Burl1iernnb %otanier {htb 0110 il1 ~Iveti3 l',(ugen gan3 eben)o mepräfentantenber alten lBmblamfeit loie (!:icero, (!:iifnt, (!:iiliuil, ~al'Ou5, lBrutu5,illfiniuß unb !TReftala, nnr biele bie tlor3ügIidJIten, jene bie geringeren,oiefe meniger, jene mel}r mit bell 'ijel)lern ibm Beit I1el)aftet.

C. 23: Neminem nomillabo, homillum significare 0011-

tentus: seel vobis utique auto oeulos, gui Lueiliumpro Horatio et Luoretium pro Vergilio legUJlt; quibus eloquentiaAufielii Bassi aut Servilii Nonial1i ex eOluparatione Sisennae aut

" Varrollis sorc1et; gui rhetorum nostl'Orum commentarios fasti­diunt oc1enmt, Calvi mirantur. Ueber biefe oommentarii Calvil)at miemano 'llUi3fUllft gegeben. !TRtln fönnte an ~ntluürie aU !Rebenbenfen, IUllmit im mefentfid)cn het {Sehtaud, beB morfes e.26 an'fammenfliUt, lnll ei3 !.ion ben ilMmem bet Staifer3eif r)eilil Quodquevi;;: amlitu fas esse debeat, hmdis et gloriae et loeo ple­rique iactant, cantari saltarique commentarios suos, unb IUO bier]erlJotifed!enoen (Stellen ber 91eben, meldie mAn 1D,'il}tenb be{\ mortrage5nadlgefd)rieben oDer lueId)e oie 91e'oller bieUeiebt {elbft tleröffentlid)tIjallen, gemeint fein mülien. ~ber ba Ouintilian X. 7, 30 bie com­mentarii eausarum ~imo'{\ unb bei3 eet. <suIVicius ermiil}nt, uon(!:allm<3 ba gegen 9lid}t6 berg{eid)en anlu!),l, fo iit eß luenig mabr,j,veinIid), blli} e{\ uon bicfem foId)c COllllllentarii gab; uno, ltJa'.l oie~au1Jtl(\t1Je Ht, lnie follten 6ier, mo eil fld) 'ourebau{\ um hiefelbenedJrijtal'lcn 'ocr 2Uten unb ll1euCll l)anbeII, !Reben eineß !Rebneri3 benSDecltllnalionen (benn an biefe miifile man bann oenfen) ber mljetorenoegcniibergeftelll metDm? SDa mau nuu ::Dedamationm bor ~luguftull

llid)1 uerftlf3te, fo {i\nulen bier mit bell commentalii her lnl}etoren berstaifetjeit nnb be{\ ~aI'Onß nur 2eljtblld)cr gemeint fein. !Bon einemt'l)elol'ileben SJeljrbudie be,) (!:allmij finbet fim alm ltJiebetllm feine (Spat;unb e{\ ift bll(Q tlillliO ul1g(aublid" Otl» OuintiIian bei bel: lBefpre'd!unO feiner lBorgiingcr IU. 1, 19 eine foIebe ed)rift eincB 'oer bel'iH}lH'teiten »lebner, \penn fie erifticrt l)litte, Übet'nan(lell !Jaben mUrDe. ~(ber

luie m,m aud) über 'Oie comlllentarii benten mag, fd}on Der ll1ameoe~ (!:,lhmß alt uno für fleb ijt an biefet <Stelle burd)auB un3uläffig.2tve, fprhtt biet tlou einem @~lrelll, eilter ~atricatur, in beren !Bel"IlJetfult\l leilte tyreultbe, ölt lUeld}m er rebel, mit H]l1t überein)timmlen,unb mefdje er befJb,llb in lueglUerienber ®eifc ar~ eine aUen ?Uerftiin,bigen in ibm ?UetfeljrU}cit berannte bIo!} anbeutet (Neminem nomi­nabo, genlts homil1Ulll significasse contentus: sed vobis utiqueversantur !bnte OC1110S, qui u. f, m.); er flJrid}t ilon benen, meId)elt

Page 11: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

311 ben Heilten G~riften beg st:acitUß. 569

e~tif/fteUer her borcieeronifmen Beit ober in ber Beit @:ieero'g bieim altertl)ihl1lid)fll ffii~tung, 2uciliuß, ~ucretiu~, 6ijenna, manD, 11Is!murter gaIten. Bu \:liefen Ei(l)riftftellern fann in tehtet m1ei!e @:a(lJusge3ii!)It IDerben; unb feine Grllläl)nullg an biefer EiteUe luiite grahe311eine !BeIeihigung gegen bie ~reunbe, 3u benen !lIper !prid)t. :uennbiefen galt ia neben hen Übrigen clafiildJen ffiebnetn @:aIuUß aH3 !murtetber !Berebjamfeit, uno 3wor in fo !)eruotragcnhcr m1eije, bali ibm c. 25ber aweHe l{!la~ unmittelbar na~ @:iccto ein~leräumt lIlirb; !ie \uÜrbenalfo mit bnrdJ bie l.1orI)et angefü!)rtcn lIlegltmfenbcn s.IDorte uno bc'jonberä fomii~ DUt~ bas vobis utiqua varsantur ante oonlos, guiu. f. 1Il. bC3eid)l!d fein. !man jage nimt, eß fei etlUQS !l{nbere!3 @'albu~

als ffiehnct unD aI~ ffil}etor AU bcwunbctll. Gelbjt n'cnn roh:, umbieje !llcrt!}cibigung ber UeberHcfcrung mögli~ au mamen, bie I}ödJjtIlnwa!)rj~eilllid)e !ltl1l1(ll)me 3ulie~en, bali @:aIl.1ut) ein 2cbtbu~ berVI!)etodf gcjdltieben !}atte, jo roürbe cß j1~cr 3u Den r!)ftorijd)enG~riften @:ieero'ä in bem!elben metI,/iHtnili gelt(lnben f}obm lUie bieVleben be{l G:aluus 3u ben Vleben ijieeto'l3; ein ffiebnet roie ijarlJlli$fonnte feine lItbetorif f~reiben, roeld)e feIbft von bem unbiUigften !Be.ur/f}eirer mit bel' Vlid)tung bell .\lucHiUi$, ,\lumtiuß, Gifeltna unhmarro 3ujammengeitellt unb beren !BelJoqugung gan.; ol}ne m1eitereßa[i.\ eben au!.\gemam! l.1edef}rt lUie bie jener beaeid)llct lverhen fonnte.G!.\ ift arfo nidit Allleifelbaft, bali roh: ha{l Calvi hem merjel)n cinelll!lblcbreiberä verbanten. !man fönn!e nun flatt befjelben Galli ver.llIutl,en unb 'oie s.IDorte auf Den berllnnten, Von Guetolt' an etjterGteUe bel}anbelten Vlbetor 2. l{!lotiu!.\ @allllß bC3iebn, von lucIdjemOuintilian XI. 3, 143 eine Gmrift da gestu eI'roal}n!. !ltber er 11)äl'emit bcllt !namen Galli je!}r unffar bC,jeidJnet, beftmberg für .\lejer herSl'aifel'.;eit, roel~e ltleH eller an ijorneIius ®aUus oher ~lfinius ®allusgeba~t l)iittcn. mo~ roeniger AU empfel}Ien ilt Caelii, obwol}l G:iiliLls~nlip(lter, het 2el}rer hes Vlebneri3 ~. G:tl1ffu!.\, bel' merfaffer eine;;; ®e<fdii~tßbucbß wefenlIid) rl}etoril~er %enhen,;, rc~t lUof}I (lud) alß emdft,fteUer übcr ffi!,lctorif gCI)(I~t werben 161mte. ~ber 'oie ibn belllun'oerten,bemunbel'ten i1m aIß {Jiftorifer, unb au~ 'oies jdJeint, IlJicltlo!)( er einälterer Beitgenoffe bes 2ueiliLtß roal:, ht her .l{aifetaeit, lUie uniere6te!Ie felblt .;elgen fann, erlt feit {Jtlbrian geffbebn au fein; jebenfallillaber tIlul'be Caelii an biefer Gtelle jeben 2cfer aur ben im :uialogu{\fo oft erwiil)nten Vlelmcr !m. G:t'ilill!.\ illllfu5 geleitet l)allen, ~m glaube,bafi %adtllß L. Aelii gefd)tiebcn bat. ~er metllledifeItmg Ilon c unhI !)aben roir ebenfo o. 25, wo bel' ~arnef. C. Caelinm ftalt C. Ll1e­lium l)at, unh hie übrigen 6\'brlft,jÜge entjprecbell ii~ llolIfommen.2. ~lelht{l 6tilo, lUeld}et fÜr 10 miere meben jd,rieb ([le. Brut. 46,149. 56, 205-207. Guet. gr. 3\, l}at geroifl aucQ in bel' !Sereb'famfeit untmidltet unb aUer s.IDa!}t!~einli~tcit uadi Übet 9(f}etorif ge;I~tiebeu, ba elldon, na~hem er H}n unb nubere ältere moä!,nt f}at, gr. 4,fagt Veteres grammatioi et rhetoricam docebant, ac multonull da

Page 12: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

570 18or(äufige·!Betlter!ungen

utraque arte cOlnmentarii feruntur. ID3enll a(fo !j1(oliu~, IUdcQerübrigen.:! herleIben .Beit angel}örte, mef}rfadl aI~ het erite ~ateiniiebe

lRbetor be3eiebnel lUirb, io beöiel}l firQ hies barauß, bail cr auerft eineGrQuIe aUß!d)lieb!icl) fÜr 9H)etorit unb 2atciniiebe :Declllmalion eröffnete.:Die .Beit bes lUelius GtHo, lneleI,er 100 u. <:I:()r~ jebenfaUs aiemli((ljung, mit 9JleleUus 91umibicuili ins ~~'il ging, ein .Beitgenoffe beil 2u~

ciliUil, 2ef;m beß marro unb <:I:icero IUllr, Hf uniem GteDe 'lmtrQaußaugemeffen: :Dnfj feine dJctori!d)ClI commentarii fonft niebt üusbrÜdlirQerluäl,mt luerben, ift bei ber Ipäteren ~ntltlietlullg ber mbetorif bei benmömem nirQt 1Iu uermulll)Cfu, unb Ouintman HL 1, 19, iubem er bieGd]riflfteUer iibec 9HJetorif nadl <:I:alo <:I:enforiu5 unI> 9Jl. 11111loniuilunb Uor <:I:icero mit ben ID30rten abfertigt Secuti minus celebres;quorum memoriam, si quo loco res poscet, nOll omittam, fannil}n fel}r luol)1 mit gemeint I}aben.

C. 24; Ac ne ipse quiclem ita sentit, sed more veteri eta vestris philoBOphis Sltepe celebrato sibi contradicendipartes. 60 l}aben ber ~arnefi(lnus unh ~1ali(ani 1518 unb4498; llostris ber !j1eti30nianu!3 unb mllticanu?; 1862. :Die lUui3'leger bemerfen, bob mit ben I)ier genannten !j11}iIofol-,1}en bie neuenlUfabemifer gemeint feien; lUefll}alb biefe aber vestri ober nostri ge.nannt It1erben, barüber geben fie gar feine ober feine genügenbe Wnt<lUor!. ~[ ci '0 a[ i u s meint, vestris be3ief}e fleb auf ben eben allge~

tebeten 9Jleffala, ltJeld)er fid] befonbers mit !j1bifofopl}ie befebliftigt l}abe,lUie iid) au?; feiner lUeuflCtung ilU ~nbe bes c. 32 ergebe: me, dumin1'is philosophiae scientiam tamqnam oratori necessariam laudo,ineptiis meis plausisse. Wber vester f(1lln überl,laupt nid)t boneinet !j1erfoll gefagt lUerben, unh 11ier um 10 It1eniger, ha in QJegen.rollt! mel,lrmr gerebet luir'o unb I>ieie bon 9Jlalenwil ebenfalls borl,lerangerebet finb. mit te r meint, aUrQ aUß biefer Gtelle gel}e l,letoor,bafl IDlatemus nld)t aUß mom ober ~tanen, fonbem aUß einer !j1ro'ulna geillefen [ci. 1I1bet auuet 9J1e\Tala lUal'eu ja fiimmHid)e %l,leil,ne!}met aU ber Untmebung bet ,j';)edunft nad) !j1rOl)in1lialen (bai! 9Jla'tcmus aUs QJl1llien gemcfen lei, mie eili 11lper nnb 6ecunbu!3 lUaten,ergibt firQ feimßltlegß, lUie mi tt er meint, aus lUpcra ID30rlen c. 10ne quid de GalIiB nOBtriB loquar); unh llleillt alfo aUrQ vestris anunb fiir fleb uon mleffa[a unb b.en Übrigen in mom ober ~taHen QJe'borenen gelagt Itlerbm fönnte, fo fanlt el.! boe!) I}ier nirQt gefd)el)n,1110 eEl viel nd!)er Hegt biefes ID30rt anf fämmtIid)c ~!nlUeienbe ätl bc~

äic!)n. ID3aren bcnn überbies 'oie tömild]eu !j11)ifofop1}en alle aUß Vlont oher3laHen? Unb ItJenn uon römi!d]en !j1bHolopl)Cll bie mebe fein [ollte,balte 'oa niebl jeber rÖ11lifdJe !Bürger, ItJa!3 bodJ alle lUntlJefcnben tlJarcn,o!)ne UnterfdJiel> ber ,j';)cl'funfl baß Dollfte 9redlt, fle aud] ag feine!j1!}i!olop!}en jJl1 beijehi)nen? ~s mflute a1l0 in biefem ~tlne bie 2e>1lartnostris geHn'!I)lt Iverben. Wber e!3 ift flar, 'oafl ciS bei her geringen.Ba!}[ ber römilrQen !ßl)ilofojll}en gana abgefrQmacrt IlOll 9Jlatemu$ ge'

Page 13: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

DU beu Heillen <Sd)riften be!3 %acitu~. 571

wefen wäre, fid) auf biefe au berufen, 3umaI ba er bon ber arabemi­fd)en ID.1eife gegen &nes au reben aIß einem \)on ben erll1libnten \ßbi­lofopben saepe eelebratus mos fpticbt. ~s bleiben nod) folgenbellenfbare ~rtldrung6i:lerfud)e. IDlaternuß fann llurcb vestri alle ?t(mue.fenben au~e1; filiI oDer llurd) nostri fidl mit eingefd)lofim alG befon,ber~ ber \ßl}ilofo\lbie 11berl}au\ll oller ber neuen &fllllemie ergeben be­äeicl;nen mollen. ~a{\ ~rftere ift nid)t mögIicb, roeH bann nid)t IDleffalain ber fd)on angefflbrlen <SleUe beG c. 32 uon qUen 2lnwefeu'oen fieballein eine I,eri:lorfted)enbe 3tenntni& ber !ßf}iIofoVbie 3ufebreiben roilrbe;bas &nbere lticbt, lueH bie Ileum &fabCl1Iie fd)on' 3u G:icero'G 3eit er­lofd)en tft, InorOber biefer feCblt de n. d. I. 5, 11 flagl, unb nuletmefpafiau auf einem 4)aufen '1mi oller 1:)ier 2Inl,Jiinger llerfelben 3uIlnben in übmafd)enber ID.1eife aUet fouftigen UebetIieferung luiberfpu'dIen roOrbe. IDl ure I f}alte aIfo, wenn unß am!) feine @lrfll1lle nid)tberid)tel werben, uoUfommen ted)t, baß vestris filt falfd) alt Ualten.~r 1110111e es ftteid)en: id} frl?lage bor veteribus an feine <SteUe aufe~en. ID.1ar bies veterib' gefcbtieben, fo lag bie merwecbfelung nid)tfern: vetustis, INIS aUcb foum näQer ift, lä~t ba!3 \)orQergeQenbe va­ted nid)t 3u, oa bei 11leebfelubem &U!3brud eine merfdliellenbeit be~

<Sinnes \)ot!)an'oen fein miibte. mon einer alten <Sitte unb alten !ßQi­Iofopf}en falm aber um fo lllef}r gerc'Oet luerbm, ba llM merfal}reuber neuen 9,Uabemie auf 'Oie bialeftifd)e IDletl}obe be!3 <Sofrnleß uub21riftotele!3 Jurüdgeliil,rt wllroc, luie G:icero oft bemerft (Tuse. I. 4, 8.II. 3,9. V. 4, 11. de n. d. 15,11. de div. 11. 72,150. l!;cl Att.11. 3, 3), unb bie neue ~Uabemie, wie fcbon etluäl}nt, au G:icero's Seitunterging.

C. 25: Nam quod invicem se obtrectaverunt et sunt aliquaepistulis eorum IDserta, ex quibus mutua malignitas detegitur,non est oratorum vitium, sed hominum. %acitus bat, wie muiusunb &1\bere, roeld)e /)' 0 r ce({ i n i unlübrt, obtreetare mit bem &ccu­faHl) \)€fbunben, tuie 1. 17 3ei9t: Non obtrectari a se urbanas cu~

stodias. ~Iber .p a 1\ b im :iturfeUiltlll'l m. <S. 397 unb 455 I)atridJtig bemedt, bau bei merben, 111dd)e ben alccuiatilJ rcgimn, nebeninter se unb bem bei <Spiitrten in berfelben !Bebentung ('gcgenfeitig','einanber') gcbraud)ten invieem ber &ccufatit> be!3 \ßronOlllcns refIe,;riuuUl ber brillen !ßcrfon nid)t gefc~t luirb. UnridJtig meint berfelbe,3u ber erften !ßerfon \ßlurllli:S be:S merbnm:S rönne in biefem /)'allebel' \!{ccuialiu nos geiet,t werben: bieß ift ebenio 11ll3Uläflio Wie se beibet btillen. .\j an b lübrt nllt' dn !Beii\lieI an, roaß 10 berftonbenmerben fönnte: ~er. Ad. IlL 1, 7 quasi nune non nOl'hnus nosinter nos; I)ier tft aber nos <Subject, gal\3 l1lie in 'ocr ebenfall{i \)on.p ä nb angefiil}rten <Stelle G:ic. de n. d. 1. 26, 71 hoc mirabilius,quod vos inter vos risum tenere possitis. ~beufo mieD, WaG4) an b niebt all~bl'üdlicb bellletft, bei merbell, luelcbe ben ~atil:l re,gicren, in llcnfelben /)'ällell weber sibi llOd) nobis gcfe&t, ~ic !Bei,

Page 14: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

572 !lJotfdufige !lIemertungen

Ipiefe, bereu mebme übrigeu!3 aud} ,ß a nb bat, finb su bdufig, al!3bau fidl 'ilas &nfiiftren i.lerIo[mte: ein IlliberjprecD,enbel1l fenne id} nid}t.?IDentt aber ein !Berbum neben bem &ccufa!ii.l nod) einen ;rJatii.l beifidl f}aben fann, fo roirb ber &ccuiatil.1 ber ;rJeutlidlfeit roegen gefe~t,

roie i:ac. A. 6: Vixeruntque mira cOllcordia per mutuam cari­tatem et invicem se : inter sc rommt je'ilodl 10 fdlmerlid}bor. !lIei %aeillllJ ilt '0115 lllidltige fonr! erl}aIten: luie I. 28 com­motis per haee mentibus et inter se suspectis, XIII. 2 iuvantesinvicem, XIV. 17 oppidana lascivh invieem incessentes, H. I. 74mox quasi rixantes stupra et flagitia illvieem obiectavore. III. 25exercitus invicem salutasse, G. 22 de recolleiliaudis iuvicem ini­micis, O. 20 traduutque rnvicem. 60 Ht afio audl an bierer <steHe,tt>eldle ,ß alt '0 entgangen 1ft, se 311 jtreidlelt, ltIie man e!3 mit .5;}ü[fe'iler beften .t1if. beleitigl !}al (He. Laet. 82 neque solum coleutinter se ac diligent, sed etiam verebuntur, uno <Suel. Tib.ltIeldle <Stelle ,ß a tl bebenfalls überfe[ln [}at, nadJbem Ulan lange ber'aU!3gegeben baUe invicom incestarent se, err! lllot b au5 bem IDleltl'mlanus unb anberen ,ßanDff. baI! midJtige bergef!eUt bat. %adtusgat alfo biß auf bai.i bem neuem <SpradJgebralldJ angel)i.\reltbe invi­ßem gQn~ fO gefd}deben ltIie 91clJ0!5 Ar. 1,1: uamque obt1'ectarullt,inter se.

G:ille 3nlerlJolation ifl mir (lltdJ in ben näcbilen iIDortell id)tltIa[lrfdleinHd): Nam et Calvum et Asinium et ipsum Ciceronemcredo solitos et illvidore et live1'e et ceteris humal1ae il1firmi­tatis vitiis affici. 6dlon <S dJ li I tin g naf}m Cllt 'iler merNnbllltIJ Nminvidere uno livere ~(nftoü uno lDoDte ftatt beG erfleren irridero oberilluc1ere fe~etl, lDeldJei3 beibe'3 bier bllrd)aU5 ult\)afieno ift. fl:ß al t [) etroeHt bagegen auf bie [läufige !BerblnDung bon <Sl}ntlll\;lmcn in biefer<SdJrift ftin. ~iefer .5jinll)els märe bewilligt, menn an unierer 6teIleftänbe et invidore ae livere et ceteris u. f. In., OblDOI}[ audl basmalt rodre; ba aber bai.! Dritte @lieb etluas ltIefentHd), bel' 6adle nadl!Berfdliebeneil entgaH, fo miiflte audJ 31t1iidJen invidere unb 1ive1'o einfo{dJer Unlerfdlieb beitellll. &llerbingil gibt e5 eine bet unirigen ägn~

HdJe <Stelle: (Hc. Tuse. IV. 12, 28 Ergo et invidi et malevoli etlivicli et timieli et misericordes, quia proclives ad eas pertur­bationes, non quia semper ferantur. &ber llB efell berg bat mitmettt bieie <Stelle Hit l,'lerberbl erUärt, meil invidi uno lividi gan3 l,'letfebrtburd) maleyoli getrennt roer'ilen. G:r f,im et lividi für interpoliert:mir ftiJeillt eil 3Iueifell,llft, ob oiefe!3 ober et invidi &lt ft.eic[}ell ift. 1.1­vidi fönnte eine burfl) UnbeutHl'l1feil ber lBodoge entitanbelle lBarillnlefür timieli iein; für ein @fofjcllt oe';; invicU möc!lle idl 'ila';; fellnereiIDort nidit baHen. ?IDa.;;?ID cr en berg bafltt gellenb lltadlt, ball eH·ceto livor, lividus, livere nitllt Llom 91eib gebraudlt babe, ift l1idltbutd)ic!lIagcnb, ba, luie er leIbfl anfftbrt, ;rJecilltu!3 !lIrulu';; bei (Ue.farn. XI. 10, 1 geragt bat malevolentia et livore unb iener @ebraudJ

Page 15: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

DU ben Heinen 6cbtiften beiil ~acituß. 573

feit %luguftuß nicbt, luie et meint, biiupg, ionbern in bel' Ißto[a bi13gegen ~nbe 'Des ft(bernen .3eitaUel'ß ebenfaUI3 leiten Ht: bie mir Oe,Iallnlen 6tellen, biß auf eine Icbon \)on :El Öile tI ein 6ijnoniJm. 111.6. 66 ff. angefÜbrf, finb füt livor ~ac. H. I. 1. A. 41. Ißlin. pan.3,4. 58, 5. 6uet. Cal. 34; lividus 6en. de ira II!. 8, 4; livere~ac. XIII. 42 unb bie un~ llodiegenbe 6telle, . allo 8 61erren, \)onbenen 4 bem :tacilu~ unb brei roeilm leinen nl'icbften .3eitgenoffenongel,ören. mur uniere 6te[(e unb bie bel' %ußcu[anen baben ben?Serfud1 uel'anlaflt einen Unterlcbieb ~roiidJen invidia unb livor DUfin'Oen. :Eliele ?Serlud)e [tUb aber mit 2[usnabme oer %ln[td}t ;v ö0 e.t'Ie i n's 10 miflhmgen, bap fie fiir ben ?Sel'ltänbigen feiner 'iIDi'Oede'gung bebürlen; nur 'Oer (§;utiofitdt roegen fe~e idJ mit t er's }llelller,fung ber: Invidia roslJicit oos, quibus invidetur; livor ipsos in­videntes, quatenus Hvor peotore clausus macerat, qui eo affeotutOllelltur. ;vii bet(e i n meinl, livor lei ftärfet o[ß illvidia, un'obieie 2[nfid1t tann in 'ocr urfpl'üngli(ben }llebeutung jeneil 'iIDotteß tqte}llegrün'Oung finben, obroobI fie fid) burd1 ben @ebraud1 uid1t nad),weilen Mflt. ~ebenfa[[s roeift bel' @ebraucb, abgefebn l)on ben beibenangelocb tenen eteHen, butaul I)in, bap fein UnterldJieb in bel' 6adJebeilaub. menn mie :Elecimus }llrutuß in 0. a. 61. fagt malevoleutiaet livore, fo SaHuit Cat. 3, 2 malevolentia et invidia; mie ~acitus

H. I. 1 obtrectatio et livor, fo Q.icero Brut. 42, 156 ohtrectatiolleet mie :tadtuö A. 41 e~ Hvoro, Ißliniu!'3 pan.58,5 livor et maligllitas, 3, 4 eum de benignitato (loquar), !i­vorem (oxprobrari aibi credat), 6ueloll Cal. 34 livore ac maligni­tate, 6eneea de im IH. 8,4 !ividus malignitate (te offendet), fo6eneea de ira 111. 5, 5 ct illvidiam, Q.ut'lius VIII.1,23 malignitate ct invidia, IX. 7, 16 iuvidi malignique, :tacitul!0.25 non malignitate nec invidia. :Eliele 6teUen bat gröjjtentbei(llid)on :El öb nl ein 3ulammengelteHt, ~ill UnterldJieiJ bem @rabe uad)übet, roie mall ibll nUerbingll mit m öbel' ( ei 1l l1ltne!)men f,wn, ge.nugt für unrm 6teHe nit'!}t, roeldJe, roie ld10lt bellletft, einen Unter'fd)ieo in ber Sadle l:Jerlangt. ~dJ I}alte bl1!)er et illvidere für ein(MIoirem, 3U roe[dlelll nod1 belonoeri! bie folgenbelt mJot'te %lnIaji gebenfonnte.n: solum inter hOll arhitror Brntum non malignitate necinvidia, sed simpliciter et ingenue iudicium animi llni dctoxisse.An i1lc Ciceroni invicleret, qui mihi videtur ne Caesari qui­dem invi diss e? :rJajj livere erbaUen merben muli, Ht nat, einmalall! bas fellnel'e 'iIDort unb bann ItJegen beiil ohen bemedten @ebtaucbf3bes %acitus, Ineldler iibet'oietJ in bel' uns etbaltenen Ißrola '!JOt .\la,brian aHein bai! ?Serhum livere in bielet }llebeuhmg angeroanbt bat.

C. 30: Sed expetuntur, quos rhetoras vooant; quorumprofessio prhnum in hane urbcm introclueta sit quam­que nullam apucl maiores nostros auctoritatcm habuerit, statimdicturull, referam neccsse est animum ad eam diseiplinam, qua

Page 16: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

574 mocläufige lBemerflll1gen

usos esBe eos oratores aeeepimus, quorum infinitus labor etcotidiana meditatio et in omni genere studiorulll assiduae exer­citationes ipsorum etiam continentur libris. Dieturus l)tlt ~ 0 l}.31'. (SJ ronOl) TÜr baß l}al1bfdJriitliebe de curiis gejcfJrieben, unI> mitbiefer men'oerul1g 1)aben fidJ 'oie meiften .perau~geber llu'o namentlid)bie muften begnÜgt, obllJol}l fdJon 6 dJ 11 r 3! 1ei fd) barauf l)ingellJiejen,bab statim nidJt ridJtig lein fönne, uno 6pengel in leinem Speei­men elllendatiolltuU in Cornelium Taeitum, 3RündJen 1852, 6. 14'oaffelbe auf baß lBÜnbigfte bellJielen 1)atte I 10eldJer le~tm lUenigftenf.l.pahn in bel' 2(ußgabe lJon 1857 3U einer an'oem lBemerfung lJeran:Iafien mullte, alG bie ift I lUehfJe er (SJ r0 n0 lJ'G menberung bin3ufügt:malis tarnen dictums, prius referam. illleffala, luehl)er flier lpridJt,fdJliebt jeine 9lebe mit bem Gnbe bei3 c. 32 fo, bail er feinem \!(n,t1}eil an bel' UnterfudJul1g geniigt 3u baben erflärt: Sunt aliae causae,magnae et graves, quas a vobis aperiri aequum est, quoniamquidem ego iam meum mUllus explevi u. j. Il.l. lBii3 bal)in jinbetfidJ fein \illort über bie <.%infül)rung bel' m1}etorenfebuIen in mom. <.%rftnad)'oem WlaternllG c. 33 nodJ eine weitere mui3einanberfe~ung lJoni1}m barÜber lJerIangt bat, quibus exereitatiollibus iuvelles iam etforum ingressuri eOllfirmare et alere ingenia sua soliti sint (ve­teres oratores), beginnt 3RefjaIa lJon ~lcuem, un'o in bieler 3lUeiten\!(u!3einanbel;je~ung fiuben llJir c. 35 'oie \illorte At nune aduleseen­tuli nostri dedueulltur in seeualll scholasticorulll, qui rhetoresvoealltur, quos paulo ante Ciceronis tempora extitisse nee pla­cuisse maioribus'llostris ex eo manifestum est, quod Crasso et Do­mitio censo1'ibus cludere, ut ait Cicero, ludum impudelltiae lussisunt. (SJanä mit UnredJt be1)aupten aIfo 'oie .peraUi3geber mit 'oemstatim dicturus werbe auf 'oieje \illorte lJerroiefen. IDenn wie fonnte3RefjaIa auf GtllJai3 lJerlueifen, luui3 er bamaIi3 3U fagen gar niebt bie\!(bfidJt balle? ,3a felbjt, Wenn biefer febon aUein 'oie ganae 6adJeentidJei'oenbe (SJrun'o nid)t IUlirc, fönnten jene fUl'3en \illorte 'oe" c. 35,weId)e aujierbem 'ourch, 'oie jolgenben Sed ut dice1'e il1stitueram, de­ducuntur in seholas, in quibus u. f. ltI. nur ag einc ijufäUige 2(b,fdJweijung beAeidJnet IDerben, unmöglidJ aIi3 'oie @rjÜUung eine~ mer,flJreeben~ gelten über 'oieles %l)ema 3u reben; ba~ merfpredJen würbeja faft ebel1fo lJieI 9laulll luegne1)mCll wie bic @rfüUung. IDie mer,fud)e inbeb, llJcIdJe 'oie bel' 6dJlUierigfeit ftdJ lBellJuilten bisl)er 311 il)rerlBefeitigung gel1ladJt baben, rönnen nid)t genügen. 6tatt statim decuriis woUten 6 dJ u r J fr ei feb SCtum doeuerit, 6 e eb 0'0 e extatin decretis ce11so1'iis, lIod) baäu oflne aUe !tlermittelung mit 'oem3oIgen'oen. 6 p eng eI l)at an eine fellt weit gel)en'oe \!(enberung ge:bad)t, Itleld)e aber i1}n feIbit 'ourd)auG nidJt befrie'oigt: quorum pro­fessio qualldo illtroducta est, eum nullam auctoritatemhaberet, statim de curis referam lleeesse est anilllum u. j. IU.3dJ berlaIte (SJ r 0 n 0 l)'S dicturus bei; aber au!.\ statim mad)e idJ

Page 17: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

ält ben Ueinen6ditiften bei3 %acitui3. 575

non laHns: lbarübet lUif! idi nidit ausrüI)rHdiet reben'. :tlar, s »onstatim ift ii, b. i. non: lUie lebt bas Uebdge meinec 2lellbemll9entfpridil, fJtaudJe idi llidit QCtuotäubehcll.

C. 34: Nonoc1ecimo aetatis auno L. Crassus C. Carbonem,nno et vicesimo Caesar Dolabellam, altero et vicesimo AsiniusPollio C. Catonem, non mnltum aetate auteeedeus Calvus Vati­nium iis orationibus insecuti sunt, quas hodieque emu admira­tioue leghnus. mOll ben ~ecaur,gebel'1l ber, %adtus 1),11 äuerft ?B r 0'

ti er ~t\\)aß Über bie erjle Sobl belllerfl, inbcm er lie fflc t111riditigerfrdtte auf @lmnb ber EleUe ~iCeto':ll da 01'. UI. 20, 74, lUO ~raftu$

uon fidi fagt quippe qui omnium maturrime ael publioas eaususaccesserim aunosque natus Ullmn et vigillti llobilissimum homi­nem ct eloquelltissimum in iudicium vocarim. ~agegen l}nllefdion 2ambin äu ber 6leUe ~icero'ß gemeint, ba[l bei ~imo au fditeibcnfel undeviginti, unb biefer 2luftdit linb ID r 0 n f e, ID ö be r lei 11,mi lter unb frul)er audi :0 re tri beigetreten. ID öbCI I ci n unbmi lt er betcndlten er, bobei als unällJcifell)art, bau %adlua bie !Radi'ridil übcr G:raffus nur aUß her angerübrten EleUe G:icero'{3 geldiölJUl)abe. 3d) 5lUeif!e nidit, barl ibm bieleIbe befannt geluefen ift; iubernidi aber bie EteHe beil Ouinlilian betradile, XII. 6, 1 Agendi auteminitium sine dubio secundum vires cuiusque sumendum est; ne­qua ego annos definiam, cum Demosthenem pl1ennn admodumactiones pupillares habuisse manifestum sit, Calvus, Caasar,Pollio multllID aute quaestoriam omnes aetatem gravissima iu­dicia suseeperint, praetextatQs quosdam sit traditum,Caesar Augustus duodecim natus annos aviam pro rostris lau­daverit, fdicillt eG mir leI,t lUal)tldleinfidi, bau bem OuintiIiou unh:tadlus eine unb biefelbe 6teUe l;!orge{egen l}at, in roeldier Die auge­fül)r1en ?Beilllierc Idlolt äulamlllengeftcUt lUaten 8). IDodi ift 'Dies fürhie Uon uns l)ier 3U Iml)anbeht'De jJrage unlUefentfidi. G:raftus 1ft ge,boren 140 D. G:l}r. (liie. Brut. 43, 161). lIDenn er ollo neunael)n'jal)rig hen linrbo altUagte,!o fiel bie 2lnf{oge in bai! ;jai)! 'Uo! G:atbo5lionlulal, 121 'U. ~I)r.; lDeun einunbaluanäigjdbrig, in baß ;jal)t nadi~arlloG lionfulat, 119 0. lil}t. ~ öbe dei n nun bart bas erftere fiirriditio, einmal luei[ es gleicI) barauf bei %acilus {}eiue uno et vice­simo Caesar Dclabellam lInb bal)er l}ier nidlt baffelbe geftattben

8) (g{\ fanu auffallen, bau OuiutilÜm ben ([raf!u{\ uid}t erllJäl)ut,unb barem gcbadlt ltlcrbm feilten ~l1amCll für Oalvus 3U leuen: benn mHI­gefallm ift er nidJt, llleU bann bie ?Reil)enforge enlltJeber lein miitite Crassus,Caesar, ClI.lvus, Pollio bem ®eburtilja{)re ber @lenaulllm gemäß olmOalvus, Oaesar, Pollio, Cmssus narf) bem timtr, iu IUcld)em fie bie ~t1-

crljebm. ~ubeß r)at Ouiutiliau aud) XII. 7, 4 bei einer älJIIHd/enmgett ben ([raffll{\ aU{\9~laf!en j 1mb ba{\ il5crld)tl1cißCIl beil ([allmll

wäre, ba er bei :l:acitu{\ erIuä~llt luirb, rcid)lir9 fo bcbcnllid) lilie bail beil([r"ffuil.

Page 18: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

576 lBodäufige lBemutungen

gaven rönne; 'iJalllt weil (§;ieero Brut. 43, 159. de off. H. 13,41fage, G;raijuß !iahe ben ~arvo admodum adulescens, de 01'. L 10,40. 26, 121 er !iahe i!in ll,clulescentulu8 angef[agt, wefd)e ~ußbrl1de

nicbt auf ein ~(ler Uon 21 3a!iren paUten. Ueber ben Ie~tern $unftbätte ficb SI:löberIein bei Q)eßnet unll 'Jorcellini unter adoles­cens einell lBeijern beIeIm~n tönnen; in l8etreff feinell anbern Qltunbellvat et wunberbarer l!l3eife überjeijn / llo~ aud) 'oie ~ng(lbe iiber~dfat

bei stadtu;3 unrid{tig ift. mid)t ftlitfer Ht mit t er'll )!Jemeill, baU(§;arbo nirgenb!!, mo Uon biejer 2Lnffoße bie 91ebe lei, a[ll ~onjular

beJeidmet merbe. '1)ogegen irt ein Umrtanb, me[d)cr ba{\ 3abr 121auf ball tlntjd)iebenlte amlld)Iieut, bau fic!) niilllIid) (tarbo in 'JoIge'oer 2LnfIage be~ (traijull Uor bem Urtbeil töhle/e, uon ID ö be r lei ngar nid)t, l.lon 91 i t t er nur 10 [eic!)IQin berübtL s:leu1erer !iiQd 'oie15telle (ticero';3 ad farn. IX. 21, 3 an: Gaius (Carbo) accusanteL. Crasso cautharidas surnpsisse dicitur, unb bes maIeriuß ID1a'~imull 111.1, 6: sontern patrern suum (<E. (§;arbo) ab integerrimoviro (2. (traffull) in exiliulll missum; aber nur UI1I beiDe mac!),dc!)ten ah, @erücbte JU beJeic!)nen, bon henen haß eine bem anbernjuiDerlprec!)e, 10 Dau man feinem JU glauben brallc!)e. l!l3ie? (timo,lDeidier im ~auie 'oe~ 2. ~tQlfllS aufgelllac!)ien l1)ar, foUte nic!)t ge,muut Qaben, melc!)e1l tlnbe (§;. (tarbo unb bel' bedibmte $roAe\l bes(tralfu1l gegen H]n genommen batte? ~U1etbing~ beAeid)net er an 'oetcmgefüijrten 151eUe ba15, maß er beridltet, burd) clicitur als @etftc!)t.~ber fpricbt er nur alt 'oieiet 15teUe Uon bem 15elbftmor'o beG ($tltbo?15agt er nimt Brut. 27, 103 galtJ bellimmt alter (§;,wbo) propte!'perpetuam in populari ratione levitatem morte voluntaria sea severitate iudicum vindicavit? IDer6elbftmorb aIio obet ll.1e,nigltms 'oet stob nad) 'oet ~lntlage unb bor bem UttbeiI 111ar fidier;ungernij3 nur, ob Hilt (§;llrbo 'ourd) (§;antQariben belutrft Qatte: maIerillßID1a~imuG I]at liier eilte feiner I)äufigen 9lac!)[(ilfigteiti5lünben begangen.Ueber'oie!3 liefert uns eilten Jlueiten unumftöj3lic!)en l8emciß baiüt, ball(§;arbo erft nad) leinem (tonlulat bOIl (§;rafju6 angeflagt ift, bie bon(§;icero de 01'. H. 40, 170 ou!! ber 9lebe bell (§;raffus ange!übrle \SteHe:ut olim Crassus adulesceus: Non si Opimium dafendisti, Carbo,idcirco te isti bonnm civ,em putabunt. ~eun ben üjJill1iu6 \:ler,tbcibigle (§;arbo eben in feinem <EoninIat, 120 u. (tl)r., uull aur bielelBertbeibigung besiel)t fldi aud) (§;icero da IH. 16, 35; Carbonisast tertia da iubendis legibus ac seditioai im-probi civis, cui ne l'emtus quidem ad bonos salutem a bonispotuit afferre. IDie Wleilten [(abm beun ancb bas nOlloc1ecimo aetatisanno in her \Steile 'oe!! stacilLtll für ul1ric!)tig erUtirt; aber tbeUG [labenfte eß aUßhrMlic!) als eilten 3rrlbum bell 15clJriftfteUetß bC3eidmet,tl]eifs e5 unentjc!)iehelt gelaffen, ob eC ibm olm hen ~lbrdlreibel'lt ~u'

Julc!)reiben lei, nur liaU l!l3 ei d) ett/ Poetarulll latinorUlll reliquiae15. 109, 2e~tml5 filr lua~rfcf)einIidiet' erfUit't ~at. 3d) ~abe mfcb lc!)on

Page 19: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

~ u '0 en fI e itte n C5 d; ci fte 11 be ß ~ a ci t 11 ß. 577

obm C5. 289 bei einet dIjnridien ®elegent)eit Über 'oie ®rÜnbe' ausgelprod;en,web[)alb td) etnen foldlen .;)rrtIjum bdl C5diriftftelleri'l flir unntögHdiI)arte. Uno wie leidit INlt l}ier ein ~el)(et ber 2lbjd;reiber! (§;ntweberluar urh:u'ünglidi U110 et vicesimo gell'brieben, unb ble1:i ging in 1111­devicesimo, bann XVIIlI ober XIX un'o Au[ebt 11onodecimo über;ober es ftl1nb Auerf! XXI, unb blei! lumbe XIX un'o enbfidi 'oas ie~t

UeberIielerle. 2lud; fo bleibt nodj eine fleine :tiiffmn~ ~wifdien ~Icero

un'o 5tacilurs. :tienn nad) 'lImo Hagte 'lratyußben 'lllrbo nadl 3u;rüdgelegtem einunb3lVl1nälgften .;)al)r an (anuos natus Ullum et vi­ginti), alio im 3weiunbäwanäillftelt; Itadl ~acitu{j im etnun'oawanaigflen.:tiiefe :tiif!eren3, Über llJeldie wir au enljd)eiben auner C5tan'oe finb,bem!)t l)ielleidit au! ber Ouelle, lveld;er 5taclluß nad; ber oben aUß'gefprodienen IDermull)ung l)ler gefolgl ifl; fte ift aber ber ~Irl, baf)man fidl bei foldieu ~h!.zl'orüdeu überl)aupl nldlt 'oie flrengfle ®enauig'leit auferlegt I)aben wirb.

:tiafJ bl1ß lolgenbe uno et vieesimo Caesar Dolabellam niditridltig ift, I)aben' jdlon lE al au bon u II 3U <Sueton In!. 4 un'o 2 t ll'li u ~ bemerft. Wlan I)at bieje ~rnllage immer in balS .;). 77 u. 'lb,r.gefetlt; nur idl glaubte im ~!)Horoguß VI. 377 bielelbe in balS .;).75u. ~Ijr. lmlegen AU müfien. (§;,;; uer,mlapte ntidi ljiet5u bie <stellebe~ <Suelon Iu1. 4: Ceterum composita seditione civili CornelinmDolabellam, eonsularem et triumphalem, repetundanUll postn­lavit, absolntoque Rhodnm seoedere statnit, et ad declinandamillvidiam, et ut per otium aß requiem Appollonio Moloni, ela­rissimo tune dicelHU magistro, operluD daret. :tier erjte ®run'o,Weh1)et' bier für bie (§;ntletl1ung 'liilariS angeliil}ri wirb, ld)iell mirbatllul bin3uweilen, ba\; 'oet ~rocefl 'oer ~olabcUCl 'oielet (§;nl!crnultgunmitteUhlt vorau~gegangell lei. mber idl I)attc ben lBetidit 'lim05Brut. 92, 317 nidit genügenb berüdj'idltigt, weldier imrd)l1us hewe!,fenb lür 77 ift. lEimo war 79 un'o 78 in 2ltIjent 'lIften un'o llll)o'ou~

gewelen. !Bei feiner lllüdfel)r fanb er l1r~ 'oie Awei bcbeutenbj'ten llle'onerl!. l!olta ul1b ~ottenftu6 llor. GI: glaubte, bau er mit bem le~tet'en

welleilem 11lüfje. ]~tenim, fäl)tt er lorl, Yideram in iisdem causis,ut pro M. Canuleio, pro Cu. Dolabella commlari, oum Cottaprineeps adhibitus esset, pliores tamel1 agere partes HortellSiUll1.<Sdion baß ~!ußQuampctfcctull1 weift I)icr, ba an 'oie Seit 1)or ~tmo~

2lbreije nadi 'lIlgen nidit gebad;t ltlcrilen tann, bcuHidi batllul l)in,baji Im ~roce13 bCß :tiolobe!la unmittelbar nad) feinet lIlfldtegr im.;). 77 ftaUlanb. :tiie{\ wirb aur ®cwifJl)cil uurdl boIS ~oIgcn'oe: Vnumigitur annuID, eum redissemus cx Asia, oausas nobiles egimus,cum quaesturam nos, eousulatum Cotta, a,edilitatcm peteret Hor~tensins. Interim me quacstorcm SicilicllSis aUl1US, Cottaex cons111atu est profeetus in Galliall1; prineeps et erat· ef ha­bebatur IIorteusius; wobutd; beuUidl 'oie .;)al}re 76 unb 75 be'äeidlnet ~nb. UeberbielS lIagte lEdiar 76 belt ~. 2lnlolliuß alt, bell

1IIlul· f· jjl~il~l. '111. 1j. XIX. 37

Page 20: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

578 lUorlCiufige lBemerlungen

@dedjen aU ~ieoe, wefdje ibn in 'oern mrocel3 gegen ~o(a'be[la mitigren 8eugniffen unlerflü~t ()atlen (:tl rum an n 1II. 15. 134 ~lnm. 7).l5uelolt Qat aHo mit ben ?IDorten composita seditione civili genauuie 8eit uei3 mrocefies angegeben, w/iI)renu bai3 absolutoque Rhodumseeedere statuit nid)t fo hllarr gefagt ift, lhl 'oie !Reife nadj 911)obusbem anbe 'oe6 mroceITeß nid)t unmittelbar folgte. :tl rum all n IH.15. 135 fept 'oieIe !Reile in bai3 an'oe 'oeß 3a[)teel 76, inbem er beilUeUeiui3 II. 42, 3 unh mTutard; Caes. 2 her alten ?EnTgate Iuniumunb 'lDVIIIOIi folgenb annimmt, bau bei lIiilar!3 mnIunTt in lllfJen 'im3unius lSiIanu!3 mroconful 'Don lllflen mar, mefd)er nac\) mliniuiSh. n. ß. 35,100. XXXV. 11 , 131 bieie mro'OinJ 76 '0. G:l)r. 'Der,mande. ~agegen babe ic\) im $bHobgu<l a. a. O. geäeigl, baU bie2esarl ber ~ff. be!3 $lutardj "/rJ1lYXO)/ fdjon lUe}icn 'oer gtÖucrn€5ebwierigfeit bes lBerberblliffeiS gIaubltlÜrbiger lci als ein in einemlateillifdjen :.te~le Überlierertei3 Iuuium; baU [je aber aulierbem oeltii<tigl merbe burd; 'oie Ucberlieletung iOluogl bei lUeUeius: in Bithynia11l

ad pl'oeonsulem Iunium et11u idem enim Asiam eamquaul obtinebat, aIß bei @eUius V. 13, 6 in einer lSlelle aui3 ber!Rebe ~dfar?3 pro Bithynis, IUO Un311)eifelbaft bieleIbe $el'lon ange<rebet Intrb: M. umee. ~a allo 76 I.l. G:~r. 3unhl5 lSiIanu5, beiG;afati3 mnhmTt in lllfien abet IDl. 3uncus mroconfuI bieier mrOUi11&war, fo fann fcbon besgalb G:iilarl'l !Reiie 11ac\) !Rgobus, auf IDdeberer wegeu feiner ®elangelluaf,me burd; 'oie $iraten nach mften farn,nidjt 76 I.l. ~~r. geie~t ltletbell. 3di gebe bie mögIicbreit au, baubei lllelleiuß auiS bem Iuuiuln oum nidit bloB 3U lltadjell ift, mie iebim $1)ilo[ogU?3 lJOrgeldllagen I),'be, Iuneum, foubern Iuuium Iuneum,3umaI ba anf eine lYallliHe biefes malllen5 eine 3nfditift l)in3Ulueifenfebehtf Or. 486 = 785: Imp. divi Ner. f. Nervae Traian. Oaes.Aug. Ger. Dac., pout. max., trib. pot., p. p., cos. V, C. RunusModeratus Iunianus Iuucinus, IJraef. eoh. VI. Raet. trib. mil.leg. VII g. f., ex eodieil. f. i. mber barum barr bocb miemanbgTauben, ber uon \lJliuiu5 erlud!)ule 3unius lSiIa11u-3 uub ber m.3uncu5, au lueIcbem ~iifar fam, leien eine \lJerion, melcl)e mit 'Dollemmamen m. 3uniu5 lSiIa11U?3 3unCUi3 gel)ielien babe. ~enn menn uud)!S 0 r 9 I) efi ~ mnnal)me, Illelcber übrigeM in !Se3ug auf bie $erfonbielelbe ~lnfidjt lUie ~ ru III a nn bat (Arm. d. iust. XXI. 13), UIV

[jd;er ift. baU bet erilere gemeint fet in ber 3ufdjriff bei ~ en 3e n5354: L. Silano, M. f., D. n., pr., auguri, unb alfo ben lUor<namen 2uciu5 gel)abt I)abe (I. mo III mfen ®efdJidjte b. rilm. illlüna<11)efeu13 15. 582, mnnt. 351), wie foUle \.lon ~iifar in 'ocr ~nrebe,

\.lon lUeneiu6 unb $Iulard) ein mann eine?3 10 benlbrnten unb eDlen@elebled)11'l nid)t mit bein biefem eigentI)Ü1l1lidlen mal11en 6Uallu5, jon<bem mit bem obfeuten 31l11CU6 be3eid;net feiu, bel' überbiei3 uie iubiefer lYamHie \.lotfomml? Ueberbiel'l [udjle, mie ?EeUcius uull \lJlu<tardj berid)lell, G:äfar beu $roconful 'Don mj1en ili lBitf)'t}uien auf.

Page 21: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

aU ben Heinen !5d)riften bes %adtuß. 579

~ r 11 malt n .erl(äd bies 10 f bali SHanus fieb llot bem %obe beBSlönigs 9licomebeß habin begeben babe, um bie auHinftige Uebertra,gung beill (!anbeß an bie !Römer 3U bewirten. ~ber bafl ein tömi,fdm Stat!l}aIter feine \l!tollina niebt 3U einem JMegßauge, fonberl1 aueiner poIilifellen lJRiffion lledaffen Qätte, ift feQt auffaUenb unb unge,möl)nliell 4

); unb bie angeffll)rte GleUe beB iBelleius, melebe iell im\l!l)i(o[oguß fo au fellreiben uorgefd)Iagen l)abe: in Bithyniam per­rexit ad proconsulem Iuncum (idem enim Asiam obtinebat),metft, man mag über 'oie iBerbefferung ber lebten 1ID0rie benten, wieman miU, beutliell barauf l)in, baji ber bamalige !Statll)aIter uonIllfien augleidl Stattl)aller uon fBilllt}nien unb biefeß bamal6 fd)on rö.mifelle \l!rotlina mar. 3ell l11iU mieb uiebt noell barauf berufen, baü~lifar in ber llOU @eUiuiS angeffll)rten 6telle ber !Rebe pro Bitllynisbeu ~ob beill 9licomebe+3 beutIieb etlu(1)nl: Vel pro hospitio rogisNicomedis vel pro horum lleoessitate, quorum res agitur, defu­gere hoo munus, M. Iunce, non potui. Nam lleque homillummo r te memoria deleri debet, quin a proxhllis retineatnr, ne­que olientes sine summa infamia desOl'i possunt, quibus etiama propinquiß l10stris opem ferre instituimus, ba, IDenn nielli anbereQlrflnbe entgegenftänben / ber ~ob bes micomebeß immer/]in 31Difellenbie Illnlunft (§;äfarl3 unb bie fRebe pro Bithynis geftlUen fein tönnte.~ie ~lnfunft (§;dfat6 In Illften mu~ alfo naeb bem stobe beiS micomebellfalten, mie Idl aud] im \l!~ilorogull angenommen bahe. 3d) ~abe bortmit (§;I in ton ben stob be!3 9licomebes 74 u. tIbr. gefej.\t, meil biefe!33a&r oUßbrüdlieb angegeben mirb 11011 2lpplan b. c. I. 111 unb (;utropVI. 6. ;I)ie lJReiften fe&en iQn ol}ne 8eugnif3 In baoil tlor{Jergel)enbe3(1)r, tlieUeiebt weH ibnen 'oie 8eil biß 3um fBeginn beß britten lJRi.tlJribatifeben oRriegeoil 3u turt erfebien, wenn beibe in ben Illnfang bes3aQreoil 74 faUen foUlen. 2lUerbingl3 irrt Illppian, menn er an ber.felben !SteUe CE.l:)rene in bemlelben 3aQr römifd/e \l!rollil13 lllerben riillt:'Denn 'Dali biefeß 75 geldJel)n 1ft, seigt baß tlon \l! er V entbedte ~rag.

menl be!3 !SaUufl H. II. 47 oRr., 39~. 2lud'l mürbe bie fReife ~iifarß

bem \l!roce\i beill ~oIabelIa näf,ler fommen, menn man ben stob bell~1icomebe!3 uub bamit aud) fie, weld)e und) 6Uelou 1u1. 4 hibernisiam mensibus ftattfaub, in ben erften 2lnrang bell 3al]rell 75 feUenfönnie : benn wäre freilid) micomebeß nielli llot bem ~rÜ!)jal]r 75 ge,ltorben, fo würbe (§;dlarß fRelfe wegen ber eben angefflf,lrten SteUebell SUeion frü1)ftenll In baß (;nbe bei3 3al)reß 75 gefe~1 merbenfönnen. 2lUeß bieles finb aber feine burd]fdllagenben Qlrflnbe, nueb nidltber $eginn be6 britten !DWl)ribatifellen oRrieges, 11.1elebem Umftanbeman aur ben erften iBM ba!3 meifte @emiebt beiäulegen geneigt feintönnte. ~enn nid)t erft ber ~ob beß mlcomebeß unb ber Uebergang

4) 3d) bcrmeife auf ~ eder ,panbbud) b. rlltn. ~ltert1]ümer 11.2®. 121, ~Illn. 72.

Page 22: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

580 }!ro d ä u ii ge !B emedungen

feineß ,2allbe.s on bie mömer belUog bell 9J1itl)tibate1ii äum .!triege ; unbje~elt lllir ben stob beG ~nCllmebei!> in bm etflen ~njang unb CEdiarG~(Ilfunft in ~jien in ben eriten !JJlonat be13 .;}abtes 74, [0 i[t ~lIe13

in !Beäug auf bieien .!trieg im beilen ~innang. .sm .sal)t 75 l)atteman ht mOlll nodi feine ®elUifil)eit über !Jen naI)elt ~u{\bmdi !Jei3!frieges mit ffi1itl)tibate!3: benn in ber 9lebe bei!> <toniul!3 CE. <totta bei6aUuft ll. 11. 50 .!tr., 41 ID. I)cillt e13 bloU § 7 l<Jxereitus in AsiaCilieiaque·ob uimias opes Mithridatis alulltur. lhit im.2aufebeG 6ommet§, bicieG .;}aljre (ni I,OlnG}' T()'V ;:J/:(tOfJI; ~P1Jian lVlithr.69) begann !JJlitlitibale!3 feine müftungen, nnb \r,enn er audi nadi21ppian lVlithr. 70 au ~nfang beG (Jrü!}lingG 74 fein ~ecr lladi $,1'pl)lagonien IÜ!}I'le, fo fann er bodi er!l äiemlid) [pli! ben !frieg burd)ben ~illfall in !BiIl)ltnien begonmn l}abm. IDenn er fcll1b botl ldionben ~olljuI fit ~uteliui5 ~olla Ilot, IDeldier IDie 2uculIuG, IDic $Iu,!nrcQ Luc. 5 un!J 6 5cigt, gar nidit ädlig im 3al}r 74 feine $ronin3er!}nllen !}tllle unb Illegen ber nötl)igcn ffiÜ[lungen Gudi bann nod) niditjogleidi in l.>er[elben eintreilen fonnte. IDie[en [p,1!en !Beginn bei3!frieges 5cigt audi ber meUm l8etlaul beffelben im 3a~r 74, aUfluchten idi ~ier nid)t lueiter eingel}e. rn1it~ribates ~cr aber in !Bit~lt~

nien ein, mie ~ppian e. 71 ['19t, Nlxofl1oovc; Y.(/1:l Ui::r"Ero7:0C;

anullloc; xut' 7:111' d(/l. 'IV ':pWfwlou; ano].mJvroc;, unil 'oie mömerwaren nodi mit ber Organi[alion 'ocr $rouinä beidiiiftigl, namentlidibie goUpaditer erft im IDegdfl fidi aU initalliren, mie [idi aus berIDarfteUung 9Jlemnon§ bei $!)otius eod. 224 p. 232 b, 38 !Bett er.gibt. 60 [ange allo nidit burdi .eine fidim 91a<Qdd,t ber %ob De;391icomebes in eine ftu!)ete geit ge[e~t IDirO, mÜffell wir anne1}men,bab ~d[ar erft awei 3allre nacQ bem $roceii beß 1)olnbe[la, ~nbc

~(ollember oDer ~nfang IDecember 75 lJ. ~[jr" 3!alicn uerlieU. IDennin biere geit wÜrbe leine ~breile fallen, IDenn ll'ir leine ~nrunit in~fien, lUie oben ge[diebn, in ben 3anuar 74 [e~en, ba er ficQ 38%age in ber Q1eiangen[diait ber 6m.iuber beianb (!ßlut. Caes. 2.\Suel. In1. (j

~ocQ bem [ei, lilie i~ll1 woUe, bab ~diar Den ~oIabeUa im.s. 77 u. ~l}r. anflagte, ilt nadi bem oben erörterten .Beugniii ~icetoG

im !Brutus ul13lUeiieHjaft. ~a nun ~ärat Gm 12. .3"u!i iles 3abre!3100 lJ. Q:!)I:. geboren HI, [0 Itanb er äUI: .Beil bie[er ~nf(age entlllcberim 231ten ober 241ten 2ebensiill)re, je nadiilem lie uor ober nild? bem12ten .suli erl}oben IDurbe, luie ~ a lau bon u;3 3u 6ueton Iu1. 4ridilig bemedt f)ut $ i di ena 1),lt el11viobfen bef %acitu5 tertio etvicesimo 3u [d)reiben linD ba bei fönnen lUit berul)igen. IDenneinmal Ht jebenfalls uon ber ~r(jebung' ber ~nUage unh 'ocr divinatiQaus geredinei, unh bieie IDirb, ba uor bem eigentlid)m $roceii ge.wöl)lIlicQ ben \ßarteien eine (Jdft sur 4lerbeifdiafiun{J 'ocr geugellaU;j~

ragen gegel1en mUtbe, IDeldie ~t1iar be[ollberi3 \)on 'oen griediifdien6täbten teidilidi erlangte (!ßlut. aaes.4), ber \ßroceii [elbft (lber nad)

Page 23: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

äu ben Beinen 6dJdften beiil ~adtuß. 581

~i(ero{l, m:loden im 113ruluß t10di im ~Qbre 77 u. ~br. uerbanbeltlllur'oe, 3iemIidi 3eiti9 in 'oicft'm ~al)re ftaHge{ullben I)abeu; baun batman aber bei {oldien 91ngaben Idjroerlidi 10 genau gmcbnet, lonbern,roie aud) Ivir 3u tiJun vflegell, o!)ne fflüdfll'l)t auf ben ®ebml{l,tag bieeine -S'aljresäl1!)1 bon 'oer anbern abge,\ogen, ein ?Uerfabren, 1111.1$ fürunlm 6telle überbieil burdi bie oben bemerfte ~iffmnä 31t1ifdien ßi,cero unb ~acituil in ?Setreff bes €ro[fu0 roaljrfdJeinlid) gemad)1 luirb.m:lenn 0 r eI I i fagt anno aetatis vieesimo tertio 1 si ex moreRom an 0 numeraveris, 10 betu!)t bieß auf einer ~ollfufi on, wddie3U erörlern überfliiffig 1ft. m:lie leid}t äil111d)en Carbonem unb I etvicesimo ein )ljaar 6ltid)e aUtifaUen ronnten, ift rIar. Unb baj3~acituß {o ge{dirieben babe, würbe aUd) bann luabrldleinlidi fein, wenn,wie ffilommfen in {einer römi{dien ®e{diidite Ur. 6.15, 2lnmertber brilten 21uflllge bebaul>tet, bie aal)lreid)en unb gewidJligen Beug'ni[fe für baß oben angegebene ®eburlßjabr €ii{ars {ämmtIid) auf eine,Quelle äurüdgingen, toeld)e bie ®eburl ~äfariil fiilldJlid1 in bas .;:5abr100 ftalt 102 tl. ßbr. gele~l babe. ~en\t eil wäre bann \tur na,tÜrIid1, bau ~adtus lid} in 'oemldben ~trt!)lIm ltJie, fould wir wiffen,faft 'oail gelammle 9IItert!)unl befunben bäHe. 3d) 111Ct'De aber ein anbermal in einer 2lb!)anbrung Über Die annales ber l'ömifdJen !Re'publif nad)IVeilen, ball bie ?Uenuerfullg eilm fo ltJo!)I beglaubiglen91adiridi! feincill11eg~ auf ftid)!)altigen ®rÜllben bernl)!.

3n bel' l)on unil gebiUigten 3'a[fung nun ber 6lellc bef3 ~ia,

10guß; Vno et vicesimo aetatis anno L. Crassus C. Carbonem,tertio et vicosimo Caesar Dolabellam, altero ct viceshllo AsiniusPollio C. Catonem, non nmltum aetate antecedens Calvus Vati­nium iis orationibus insecllti sunt, quas hodieque cum admil'a­tione legimus, in 'Dieler 'iYafiung filllt äwar bnil )ljrindp ber 2lnor'o, .nuug fort, lueld)es 'oie falfd)e UcberIieferunß 3\t befolgen lebien,bieYluf3iiblung nad) bem '2Hter, in welebem 'Die mnflage el'boben ltJUt'be,aber bamit nid}1 jebeil )ljrincip berlelben. ~ie !Rebner linb cmfge3ii!)1lnad) i!)rem ~lebUl'!$i(ll)r, mit 2lusnalime bes ~ah)U$, toeil bei biefem'Das 2l11er. in lneIcbcm er bie i!lnUage erbob, niebl be{timmt angegebenwirb. m:lir mijfen mit 6icberlidl, bau ßahHliil ben ?Uallnills im9hlgufl54 tl. €l)r. ambitus ober gmaller' roie uns bie ?SobienlerC5cbolicll 262 Iam de sodaliciis causam dixerat P. Vatiniuseod,em lVf. Cicerone, un'D nie l)on 0 ren i 1ll1ler Deli'iYragmenten !Simas 6. 459 ber iiItem, 953 ber l1ellell 2hlilgabe an,gefiibrlc E'leUe 'Des ,pieronl)mus adv. Rufin. IIL 39 (Tom. H. p. 565Yallars.) : pro Yatinio oratiunculam et alias, ubi sOllali­ciorum mentio fit, belel)rl baben, Licinia de sodaliciis an,Uagle, 1110gegfll €icero bic IBertl)eiDigung fiH)tle. ~er IDlollal etgicl1tfid) ou;3 bel' ?Uergleiebung ber iIDorie €icero{i ad Q. Fr. H, 16,3 mitbem ~ingangc her, ~ommentars bes m!lconi1l9 ~u p. Seaur. 18:äulebt fjat iiber biefen )ljroce13 getlau mo ml1l feu da at

Page 24: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

582 morläu Tiee 113entedu ng en

sodalioüs S. 70, &nnt. 33 gebanbeIt. ,ßat Q".ahltls ben lBatinius nur'oiefes eine Wt"r angetragt , fo l}at %acitU{l fein 2Ittet nid)t beftimmtangegeben, lUeil ei;! nid)t befonheri3 gering lUar. IDenn Q".aluU{l, IUcld)er,mie mir oben fabell, am 28flen anai 82 ge{loren Ht, ftanh hamllIsim 29flen .2ebenßja[)te. &ber eben biejea feill &ltet madlt eß aud)böd)ft lUaf;ltid)einIid), ba~ er ben lBatiniuß id)on uQt!}er angenagt [)at.:IDenn balle[be Ht raum in ~illf[clltg ßU bringen mit ben lIDotlen bei3%acHui3 non lUultum aetate antecedens, gan3 unb gar nid)t mitbenen bell ,Quinli!iclIl XII. 6, 1 oum Calvus, Caesar, Pollio multumante quaestoriam omnes aetatem iudieia suseeperint,obmol}I 'oie &ui3[eger Unted)t Ibun haG quüftoriid)e &lIer her.llnijeröeit, haß 251te .;Jabr, ßU uerfleQn, ha es her Gadle n[lein ange'meilen Ht an basjenige ber Beil 3U benfen, .in lDerliler bie gennnnlen!llerfonen [eblen, haß 30fte Sol)r. ,lJier"u fommt bie GleHe bes :IDic\>logus e. 21: At Hercle in hominum studiosorum manibus ver­santur aeeusationes, quae in Vatinium inscribuntur, ac praecipueseeunda ex ÜS oratio. ,lJiet mull man nalil bem eben lBemerflenC6 für bas lIDal}rililcinHlilfle bnlten, bnu ber !lllutal accusationes unbbie seeunda oratio .nu! mebtete ~nUngen binlUei[en, oblUo[)! fidJ biefe?lluilhrüdc (In unb für fid, (liietbing~ aud) [0 erUdten [ic~en, baBQ".n[\Jue in bemfeIben !llrocefj de sodaliciis nn mebreren %agett ge.fl'roliletl baUe, mogegen nud) baß ttililt geltenb gemad)t lDerben fÖllnte,ba~ lUit nuß ber eben angelü[lrten StcIle ocs ,ßieronllmus unb bettlBobienfer Glilonen 317: Hoc ipsum plenissime purgavit atquedefendit ct non laude protulit in ea oratione, quam proipso Vatinio seribel'e aggressus est, lDiftell, bau cß nur eine !Rebe@:imos pro Vatinio gab: benn @:icero fönnte nur einmal geantmorfetoher mel}rm gel)aItene !Reben au eittet gellilriebenen uminigt [)aben,mie &el)nIililcs mi.\conills au pro Cornclio p.62 bemerft: Cicero

significat quadriduo Cornelium defendisse, quas actionescontulisse eUll1 in dnas orationes appal'et. ~6 finb unß llun ittbel' %l}at 9lalildlillen iiber 3IUei trÜltete &nf!agen bei3 lBntinius blltlilQ".ahms crba[ten, abet leibet lebt unaul.letfiiffige. @:icero iu VaL e.14betililtet, bab ?UatillillS 58 tl. Q".l)r. lege Licinia Iuuia Clllgeilagt [ei,an bem fÜr bie lBerl)anolung teftgefe~ten %age bic .;JlIterceffion begQ".[obiu5 angerufen l)abe, ne eausam dieeret; ba 'Diefer iebodl DUI'd)bicielbe bas Weticbt nicbt l)abe l)in'Dern fönnen, blUten er unD lBaH,nius mit einer Sd)aar haG %tibunol erftiegen uno ben $rätor, bie!Jlilillcr unD ~[nfldger oerjagt. ~ellfe(ben ?Uorlall beaeidmct er furap. Sest. 64, 135: solet enim tribunos appellare et vi iudi­CiUDl disturbare, elUn diffidit. 'tJier,;u bemeden bie lBobienlcr Glilo,lien p. 310 Vatiuius, ellln reus de ambitu fieret, col­legium tribunorum et maxime P. Clodium U. f. IU. unb au @:i.ceros lIDor!en in Vat. 14, 33 poatulatusne ais lege Licinia et Iuniap. 322 'ijolgenbei3: Crimine de sodaliciisVatillius lloeperat aCllusari,

Page 25: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

311 ben fIebten Sd;riflen bei:! :tadtu6. 583

de quo Imniendo Hs legibus cavebatnr. &n 'beiben Stellen J,lnleine offenbarc meritlcd)!e{ung mit bCln t10\'ger befllrod)enen $roäej3 bes.;}abrc6 54 ft.lltgel"llben. .8u ber ll'ätem eteOe @:icerotl in Vat. Da,gegell, 14, 34: num quis reus in tribunal sui quaesitoris escen­derit eumque vi deturbarit, subsellia dissiparit, urnas deiecerit,beij3t C6 in beltfeIben 6d)oliell 323 Haec facta sunt, cum reus essetde vi P. Vatinius C. Licinio, unb ei:! lolgt eine &ui:!,einl1nberfe~lIng barftber, mie eB hei jenem @lerld)t 3um ,ßanbgelllcllgegcfommen fei. ,ßier iftei:l feine~l\leg?j IHltlgemtid)t, mie 9Jl °m1lI I en0. a. D. allnimmt , baf; bicfeIbe mcrmed)lelunf] mie in ben frul)em€)d)olien fttlttgelunben ()at: bie 'ijajfung ber brei ed)olien 3cigt beutlht,bob fie urlpriinglid) tlon 3mei tlerld)icbenen ,ßdllben l)mül)l:en unbnab 'oie beiben letten I)ier ulll>erlfdllbHd) neben cillallber gefteOt fillb.ID1otlon bie lex Licinia 1unia banbelte, burüher bcrid)ten unG aU6'brüdlid) nur bie lBobienfer ed)olien p. 310: Licinia et Iunia con­sulibus auctoribus Licinio Murena et Iunio Silano perlata illudcavebat, ne chtm aerario legem inferri (10 .p a (lli fftr ferri) liee­ret, quoniam leges in aerario condebantur. 3d) QaHe biele &n,gabe, toenn bamit ber 31lbn[t l.lef3 ®cle~e{\ crfd)öllft lein loa, fut fc~t

tlerbdd)tig: bemt bas Sl)c\:)oniren im merar l.lot .8eugen ift an unb füt~d) eine 3U unbebclIlcnbe €)tld)e; ea er~drt nur !Bc'oeutung aIß ein9JlittcI, aber ein feltr fd)lJ)ad;etl, baß 1lllterfd)ieben tlon ®ele~en an l}inbern.G:6 mag {lIra jene lBeftimntung im @lele~ mit enll}aIlen gelDelen fein,aber e>3 ift mabrld)einIid1, b{l~ fie nut ein lIntergeorbneter stl)eii bef<feIben mal'. 60 bat ber 6d1oliaft an herleIhen 6telle aucb nut einen:tl)eil ber Caecilia Diaia angegeben. G:!ll lieue jidJ l)ören, menn bielBemerfulig lautete: na clam legem feHi allt aerario illferri liceret;un'o l)ielleid)t bat fo ijtitlnö bem 6d)oliaflen tlorgelegen. 3n ben Gtenen,meld)e fonlt biefea @lele~ erIDdbnen, mirb eß l)erbunben einmal mitber lex Fufia (~ic. ad Att. IV. 16,5), einmal mit bel' Aelia (aaAtt. II. ,9, 1), bagegen breima{ mit bet Caecilia Didia (p. Sest. 64,135. Philipp. V. 3,8. ad Att. 11. 9, 1). ~ö ilt allo Itn3meijeU)aft,bab es fld) auf bie ijolllitien be30f], u11b am mal}rfd)einliclJflell, babes 'ocr Caecilia Didia am niid)lten l)erlt1Gnbt mal'. G:inigcß niil)ere2id)t gibt Über baffelbe allein bie Stelle in ber ~~itiv\:)ild)en mebe.ij>\ /;Jeiflt bort V:bi lex Caecilia et Didia? ubi promlligatio trinummmdillulll? ubi poena recenti lege Iunia et Liciuia? 'lln ben®eleUeu, morauf ~d) biefe ID:Iorte be3iebn, tl1bcft ijimo aulier 'ocr9Jlibadllullg ber ~lufpiciell ~olgellt\e6: § 7 qllid? promlllgata fuit?quia? non aute lata quam est? quid? non ante fMtumvidinms, quam futurum quisqualll est sl1spieatus? unb § 8 Eccuipotestas in forum illsilluandi fuit'( enblidJ 4, 9 Primum omllesfori aditus ita saept,i, ut, etiamsi nemo obstaret al'matlls, ta.mel1nisi saeptis revulsis introiri in forum nl1110 modo posset ; sievero erant disposita praesidia, l1t, quomodo hostium aditus urbe

Page 26: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

584 1BorUiufige 'nemerfungen

prohibentur, Ha eastellis et operibus ab fori popu­lum tribunosque plebi propulsari videres. Quibus de causiseas leges, quas :M. Antonius tulisse dieitur, Olnnas causao pervim et contra auspioia latas iisque legibus populull1 non toneri.!mall fle~t, G:imo ermiibnt bie meponirung im ~erar gtlr nid1t. 3'd){ebnefle auß feinen unD De-8 6<boliaftelt !!Borten f bab 'oie lexLicinia Iunia bie !Beflimmungen über 'oie reebl3eitige $romu[gatioll,genaue ~uj3eid1nuu!J uub jür baiil !Befanntiuerben gemlgenbe musfteI~

(ung 'ocr ®efe~e5l.l0rfrfl({ige, über ben ungebinberten SU(t1& aller !Be.red)tigten 3ur 2Lbflimmullg uub eine bie 9'li<btigfeit ber lMefe~e eOlltl·o.Ih:ellbe melJonimng im merar 3uiammenjaflte, unD bai fie ft<b l.lOItber Caecilia Didia mmiger im &egcnfhlltbe aliil in ber iebiirjem ).lU)It.

bung unterfrflieb, ba grabe bie poena recenti lege Iunia et Licilliaber lex Caeeilia Didia gegelluber berl.lorgel}oben mirb. ~arum fanltfreilid) eine mnnGge Ittld1 ber lex Lioillia Iunia bod1 eomet niebtmit de vi beaeid1net Illetben, mie ei.! 'oer 6droIiaft fI)ut, aber aus benmeuf!emngen G:ieer05 ergibt fld), luie ,l;Jtlnbiungell gegen jeneiil &ejebgcm3 luog! ben @;f)arafter 'ocr vis l)abell fOlllllen. !mag a{1et auebbiefer mußbmd da vi in feiner !!Beije äU reeblfel'tigen fein, mag, maßbel' 6dloIiaft übet bell dupcm ~nhlfl 'oer gemafljamen ~!u!l]ebung beG&etiebtß berieblet, falid) fein ('oie lmjd)iebenen !meinungen bm,'Überbat ,f;!a!1l13Ur 9'lebe in Vatininm in bel' mu~nabe tlon 1845 6.1063ujammengeftellt), bamit Ht immer noclt niebl feine ~{lIgabe miberlegt,'otlU einet ober ber l}auptfddjIidljte bel' uon G:imo ermäl)nten accusa­tores in biefem $toJep [uIDu\} l1.mt. ~er $rose& fum luefJen bel'gemaflfamen mufbe{1tlllg beel lMcrhilte niebt anr ijntfd)eibung. m:us[ieero!,! marftcrrung gebt lIid)t bcntlieb fterl.lor, in melt'f)cm 6tabiumbee 113ro3efjei.! bas lMeridlt auseinauber getrieben lllUl'be. 3ft eß (lberfelbjt fl'über gejebebn, aIß bie mnfläger nejprodJen btllten, fo fonnteimmer [alouß feine 9'lehe, 11Jeld)e er 311 ballen be(lbfh1}ligt gatte, (Je<jd)rleben l)erausgeben, unb biejer ltlllftanb luütbc luelm mit lle1l %ctcitU5noeb mit o.uintifianß !iDorten in !!Biberfprud> jte~n. ~ie Seit mÜrbefegr moI)l j)afjen, 'on G:aluus bomalli\ im 24jten obet 25ftelt 3'nftreftanb. 'iJerner fagt G:icero in bcr Gm 14ten !mdr3 56 ge/lallenen9'lebe in Vatinil1m 4, 10 De te autem homines quid sentiant, inhallore SillllUS, in salute exspectamus, IInb 14,33 In qua,ne quid a me dictum in te potius quam abI! te assequaesitulll, nulltnIl OllUS m testimonii : quaa mihibravi ex eodem loco video esse dicenda, servaboteque non arguam, ut in eeter1s rebus feei, rogabo, unobeulet balltH an, bofl bellt ~alilliu6 ein $roseb llro\le I in meld>em[ierro über bic oben beiprodlcne gCllJaIlil1l11C mlljf)ebullß 'oe<3 &eridJl!3als Seuge auftreten merbe. Su bel' el'ftcn 6teUe bcrncrfen 'oie !Bo.bienier 6eboIien p.316 Rl:lllS postulatus emt ltecusatore C. Li­einio Calvo. ~icfe !Roti3 iri llid)t rieblig: velin G:ah.lllS \latte btlrna(s

Page 27: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

3U ben lleinetl 6<tdften beß %acitu0. 5.85

nod1 leine 2l:11flage etboben, lonbern erft eine loId1e angeffmbigtmie lVir \)011 ~iceto ad Q. fl·. II. 4, 1 lViffen, mel<ter bem 18eti<tübet bie !Heben für 6eftiUtl unb gegen !Batinius beifügt Quin etiamPaullus noster, Cllm testis productus esset in Sestium, confir­mavit se nomen Vatinii delaturum, si Macer Licinius cnncta­retur; et Macer a Sestii subselliis smrexit ac se iUi nOll defu­turmll affirmavit. ~im:llH5 gebt aber lVieber nidit (1er\)or, mie[Il 0 In mf en meint, bap ~(JhlU<.l erft 54 leine 2l:bfid1t aut!gefflbrt babe:bie !!InflQge betl 3al}retl 54 bdrüf ja flberbies ein !Bergebn, iUüß erftin ber fplitern 8ei! bft! 3al}res 56 ober im 3abr 55 bei ber 18e.merbung beß mQtiniu5 um bie !j3rätur begangen mar. ~llll,JU'3 fannjeine !!Ib~cbt lebr lVof)1 im 3af)r 56 aUßgefül)rt ~llben unb balJer ber3rrU,Ium be{l 6c1)oIillften rül}ren. mun be3ieijt fid1, mie bemerft, ba9klon (ticero angeliinbigte 8eugnill auf bie gemaItfame 2l:ufbebung bes(!\eri<tts im 3al}r 58, aIfo auf ein entfebiebenes mergebn gegen bielex Plantia de vi. &>3 liegt aIlo lebr nabe an3unel}men, ball ber6eboliaft p. 323 in ber oben llngefübrten 6tdIe 3u in Vat. 14, 34eine !!Inllage be6 matiniutl burdi ~ah.JUfl lege Plautia de vi aUßbem 3aI,Ire 56 tlermeebfdt 1}abe mit ller 'oort uon (tiCCto erlUiibnlen!!Intrage lege Iunia Licillia allß bem 3a~re 58. ~ierfür f.mn nod)eine 18eftiitigllng gehmben lVerben in ber ijrlViibnuug ber lex Plautiain einer SteUe aUG ber !Rebe beG @;aluu~ gegen maliniu~ in bem!j3tocell be~ 3a~re~ 54 (IDlel)er Fragmellta orat. Rom. p.477 ber3lUeiten !!Iuilgabe): :Non ergo pecuniarum magis repetulldarumquam maiestatis, neque maiestatis magis quam Plant.iae legis,neque Plautiae legis magis quam ambitus, neque ambitus magisquam omnium legum omnia iudioia perierunt. 60 fübrt ~{quiIa

!Rolnanuß § 40 bie 6teUe an, llJii1}relt'o Ouintilillu IX. 3, 56, uni>~iomebe~ p. 448 Steif, meleber fle offenbclt aus Ouiutiliau entlelmt,magis pecuniamm !)aben unb bie brei le~ten l.IDotte meglllfjen. ~ie

beften 41ft. Onintillans fügen est nll<t legum ~in3u, luai3 Q3 on ne IIaufgenommen !)at; bie frübern ~u6gaben baben auiS interpolierten ~ff.

bafür iudicia perierunt. !!Iber iene~ est ift o~ne 6inn: 6 p II (b i 11 9flatte fcbon rirotig bafür etc. uorgelcblagen, lUeld1ef5 ~rUf5brucNl flebOuintUiaJl oft bei unuofiflt'inbigel1 ~itaten bebient, mie mon 11 I.' I IleIbft im Lexicon QuintiL unter et VI 6. 294 tIi.ld)gemielen !)at,mei:i[,Ialb m.m fiebum 10 me!)r lUunbern muli 6palbings ldila!lenbe!Berbefferullg bei H,Im niebt einmal eilm ijrlUiilmung gelUÜrbigt äU leQn.!lIucb biele 8ei! lUü.be fel)r llJobl paffen, ba ~a[uui3 bamaf!8 im 26ftenoller 27rten 3al}re ftanb. &~ ift aIfo im ~ödirten GI.abe 111al)rlebeinIi<t,'oap ~.ll\)uf, ben matiniu5 Itbon uor 'oem 3aI,Ite 5"* angenagt bat;mann aber, ijt megen ber Unäu'Oerläffigfeit ber mobienler 6d)olienle1). unlieber. [Il I.' \} I.' r in bem allge!übrtell mudie 6. 474 glaubt,bafi bies 58 unb 56 ge!d1ebn fei; iua5 mög(icf) ijf, nur nitbt 58 devi, lViI.' !JR 1.'1} er unb ~ [{ I.' nb t glauben, IlJcld)er Ie~tm Uor 54 nur

Page 28: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

5&6 !B orliiufi ge 18 emetful1gctl

eine ?RnUage im 3aQr 58 annimmt. !mir fd)eint nad) nem oben ?Rua;geiÜI)rlen am mci[ten für eine ~lnnClge de vi im 3n!)rc 56 311 [pwd)ell, unn id) 111öd}tc glnubell, bau nur nie[e bem 3abrc 54 l.1or!)el'ge'gangen fei: I1.1C1\igftcnG babm IDir Ul'jadje alt3Unc!)mell, nnu unter nengejd)riebcllell 91ebcn bea ~OIDUS in VatiniUll1 bcr ?Rnfloge de Boda­liciis nm eine l10r!)er\lin9' ~enn in bel' oben ongejii!)rtcn EteUe beB

. $\)iologus c. 21 IDIrn nI5 tlOr3ugslDeije gelcfen unler ben lReben gegen!Batilliul!\ bie 3lueite bC3eidjnel. mUll gc!)Örell aber tlon ben fetf:1BEMlell, lueld)e bei !met)er E.477 aU!3 Calvus in Vatinium aufge,fül)l"t pub, brei oTfenbar bel' lRebe de sotlaliciis an, ba in iQnen bel'ambitus, in einer fogar be!?, !Batiuiuß mJol)l 3um \lIrdtor erlDii!)ntluirD, niimlid) ouuer 'ocr jo el'rn an!]efü!)rleu Een. ep. 94, 25. Quint.VI. 1,13: 11'aetum alnbitum scitis omnes, et hoc vOs soire omnessohmt, 1I11b Ouinl. IX. 2, 25: Perfrica frontem et die te dignio­rem, qui praetor fleres, quam Catonem. .\'.)iet31l fommt bic EleUe,lueld)e ffil eI) er E. 481 a!G aus einer lRebe in Fuscinium anfü!)rt,bei (J,()ClriOuß p. 229, lueh'l)e .!t ei( 3uerft l1oU[tiinbig au!3 ber lj3arijer.\'.)f. 1)etllu5gegeben I;i.ll; Ad (Io!) pro autem Licinius Calvl1s inP. Vatinium ambitus: Ad ita mihi Iovem deosque immortalesvelim bene fecisse, ut ego pro certo habeo, si parvuli

de ambitu iudicarent. $\)ie ~leapoIilaller .\'.)f. !Jat in fusci­nium, 'oie lj3arijet in fl vatiniulll; jdjon ~li C01 alt {; 20 enji!3,lUeld)er nur bie erjlm 2cillarl fannle, tlCl'lnttll;ete in Vatinium. mJc!3;!)alb aber .!teil nad) ambituslj3ulld/ens 8ula~ reum aufgenommenI}al, Ht mir unflar: ambit.us mit gebachtem oratione ift ebenfo weniganjtöpig loie ba{; biiuj'ige <!.itat Cato dierum dictarum de consulatl1auo, ber mJorle lEiceros ut contra Aeschinem falsae legationis(oratio) 01'. 31,111 nid)t alt ge'oenfen. :Die bt'ci übrigen EteDen,\)on lue!tf:1en eille aus alDei mJortm beftel)t, cnl!Jallm 91iebts, l1.1orau5!id) fd/HeflCll lieue, weltf:1er mebe fie anlJel)örten. ?Rud) im 3al)t 54mnf; !Batiniuß auber bem \lIw3e[3 de Bodaliciis nod) einmal l;lor Q!e,riebt geilal1ben !)aben. :Denn lEieero fd)reibl in Diefem ,3abre ad fam.I. 9, 4 unb 19, baU er ibm ein 10benbe!3 8eugnib Mt Q!eridJt er,tl)eHt !)abe: bieZi bebeuten ~iCCl'oS mJorte Vatiniu111 autern llOire tevelle ostendis quibus rebus adductus defeuderim et laudarim,luie aud) !1.n an u li u i3 bemcrfl 1)M unb 3um Ueber~uu bie älDeiteEleDe beullid? äeigl: Cur autem laudarim, peto a te, ut id a me!leve in hoc reo nova in aliis requirll.S, no tibi ego idem

cum veneri8, tametsi POSSUlll vel absenti: recordarelaudationem ex ultimis tenis nid)t, luie.\'.) alm

leinen !Beiträgen 3ur !Beridjligung unb (§;t9än3ung bel' <!.iceroniltf:1enl)'tagmellte E. 11 meint, inbem er bier ein l)'ragment ocr lRe'oe ~i,

ceroß pro Vatinio entbcat 311 QaDen glaubt, bali lEimo in ber 91ebeleincn jrÜl)et fo bittet lmlii\tetten geillb logar gelobt babe, luas fid)übdgcnß ilU~ bem l):actUIl1 bel' !Berlf;eibigung l.lOn jc!bjt ~rgab, untl

Page 29: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

jU ben fleinen lSd)riften be\3 :tad tu\3. 587

welln e~ eille~ wetteten mewel!e~ beburfte, fdlon \lon 0 Te Ui in Imneuen musgabe burd> bie oben angejül]rle Sielle bet mobienfer Sdlo,lien p. 317 nad)gewiefen wen'. ([icero talln aber lucber in bem!elben\Utoje13, in weldiem er lUerH)eibiger war, als Beuge aufgetreten fein,nodi jenel3 Beugniu fürlUalillius bor 54 abgelegt l]abell, ba in jenemmriefe nur \lUII bem hie ffiebe ifl, was ([ieero nadl ber ~dnbfmaft

mit lUalinius gell]an babe, biejer ~einbfd)ajt aber etft im 3abre 55,als 1Uatinius \Uratot wat, llie ~luGjöbnulIg gefolgt luat, luie in bem,leiben iEriefe § 19 geragt uMo. :l)ie!ei5 Beugniu ([iceroG l11ag ben3rrtl}um beG lUaferius malimus \leranlaut baben, weldier IV. 2, 4mit ben !illorlen idemque P. Vatinium, dignitati suae semper in­festum, duobus publicis iudieiis tutatus est nadi bem galläell Bu,jammenballge beridllel, ba13 filmo ben lUalinluG 3weimal 'lletlbeibigtI]abe. 2Uß .;JrrlQum ift bie !Jladlrid)1 bee lUaletius \lon stJ rum a 11 nVI. 31, mum. 8 unb mnberen bejeidlnel, llJiewobl unler iEeijÜgulIgeines unllJagrfdlein[id)en (};ntflel)ulIgsgrunbes, llldl)reno m" mm! e11

pe für wal]r (]IUt. mber lUatiniuG lllürbe ad farn. V. 9, 1, IUO ermit \lielen !illorten ber lUerll]eibigung ([ieeros gehmU, gewij3 nidJt,wenn il)n ([ieero jweimal \lerll)eibigt l)iitle, bieren metfluürbigen Um'!Ianb übet'gangen gaben; unb .Qieroni}mtl~ unb bie iEobhmjer ISdlolienrennen, mie fd}on bemedt, nur eine ffiebe le\cet'o~ pro Vatinio, wi,berlegen aber mieberumstJ rum a nn'!! ~nndJt, bap leicero bie meberin: 1Uatlniuß nidJt niebergefdirieben unb berannt gemamt I)abe. :.ver!Jlroäep, in llleld}em ([icem fÜr lUatilliu~ .Beugnij> ablegte, mal' aUer!illa~ricQeinHd}reit nadi jpdler alß ber de sodalicüs, oa ([ieero anlJeiben 6tel1en bie lUerlgeibigung l}or bas Beunnij3 fleUt. Ueber ben~nUäger bes lUatiniu5 in bieiem 3weiten !Jlro3ep ift !Jlid)ls überliefet'l,e5 lönnte aber .;Jemann auf ben (Mebanfen lommen, bau ([a(uuß ibn,nadibem er da aodalieiiB freigejprodlen, barauf ambitus angef[agtl)abe unb baj3 bielet ffiebe bie oben angefügrtell ~ragmente angel)örlen,in me[d)en ber ambitus ermü~nt tlnb namentlidJ baß, bei weld>emambituB als ein :tbeil bes :titels allrgefü9rt mirb. ~ber bies iftbllrdiau5 nid)t wal]rfdleinlidJ. :l)enn bann mÜpte bie mebe de soda­Heiis alß bie erjtc, bie ambitus alill bie i\meite erVdJeinen, uno esbliebe feine für eine ~1If[age \lor bem 3aqre 55 (benn in bielemfonnie 1Uatiniu$ aIG \UrMor 1Iid}t angenagt l1lerbcn), llJeld)e alJilunel]menbie mngaben beill %acitus uno QuintUian iiber bas mlter beä ([ahmsnöll)igen. ~9 uerrtebl Vim aber \lon lelbfl, baf3 ([a[uus \11 feiner ffiebede sodalieiis alle !illal]Iumtriebe beB lUatinius llorbradJtc, wie ([icet'o\lon bem mnfläger Des \Ulanciuß, meldJer ebenfalli3 lege Lieinia desodaliciis {Jor ijleridit flanb, p. Plano. 19, 47 lagt Itaque haesi­tantem te in hoc sodaliciorum tribuario crimine ad eommunemambitus causam eontnlisti. :l)ejil]afb bälle eine folgenbe !nebe deambitu in ben meijten :l)ingen nur eine mJieberl)olung bel' mebe dasodalieiis lein tönnen, unb bie @.rwübmmg be!3 aUgemcineren lUer'

Page 30: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

588 ~orliiufige 'Bemertungen

breebene. bee. ambitus hl jenet: mal: ebenio unl:lel'meibIieb aIß bie 'Bee~eiebnung einer !Rebe de sodaliciis beim <Fitiren mit bem geinöl}nli,ebmn mlorte amhitus na tlirIid), ~agegen gcl}t batau~, ball %acilu6lagt aecusatione8, quae in Vatinium in8eribuntur, ae praecipuesecnnda. ex iÜl oratio, nid)f altera, bcutIid) IFcr\}ol', ball e(; meI)talg 3inei 91eben bee. ~a[\Juil gegen lllatil1iu~ gab. (sinb a[jo uniere2hma[)men dd)tig, io mull ~ahlll~ enlltle'oet: ben lllatiniuß nad) ber2Inflage de soda1ioii8 allerbinge. nod) einmal anßetlagt oller 'oie 21n'trage de sodaliciis in mel}reten Vleoen, wenn aum nimt llOt: illetid)l,10 bod) id)riftIid) aUi3gefü[)rt l}al'en. ~ie 'orille 21ntlage tiinnteimmer 'oie lein, meIebe 54 ~lceroi.\ lobenbeß 8eugnili für lllatiniu!3!}er'oorrief, nur mühte fie ein cmbm{\ lllerbreebcn aI5 ambitus beetroffen baben.

~od) eine 'Bemerfun9, tueld)e Ulh3 'oie &rmil[)l1ung 'oei3 <Fallllli.\un'o 'oer %(nflage bes 2Ifinluß \l5oUio gegen ~. ~alo na!)ehgl! (Sobiel leb 11leif3, 2llle, melme iiber ~a[\}ui.\ unb \l5oUio gefebrie&en Qaben,&e!}allj)ten, bail <r. ~Cllo \:lon ~a[lluß gegen bie 2Inflage be{\ \l5olliolJettlFcibigt fei. ~<3 luirb bafiir eine 6telle bes !Rljelor 6enern auge,fü!}rt, Oontr. 19, 7: leIern (~alllus) postea, OUlU videret a cHen­tibllS Oatonis, rei sui, Polliollem Asinium oirOllmvelltUl1l" in forieaClo O. ~ Cl I) u flall fore eae), hUlJOni se supra eippulll iussit etiuravit, si qllam iniuriam eato Pollioni Asinio, aecusatori suo,fecisset, se in etuu iuraturum ea1umniam; nee umquam posteaPollio a Oatone advoeati8que eius aut re ,aut verbo vi01atusest. (SoU [)iet clint\ rei sui gIeidlbcbculenb fein mit clientis sui?&3 ift flar, ba~ ~ato mit jenen iIDorten alß bel' V!ngeflagle bcß 21ft,niu~ \l5oUio, be~ 6ubjecle3 bes %ler. "c. inf., l'eaeid)net iniro. mleitel)er Hefle fim jene 6lelle 3U bem 91ad)loel;;\ benUllen, baI} G;ahlUi3 benG;. ~alo nh:bt uertl,eibiflt bahe, wie er beult in ber %l}at bel' entge~

gengefe~ten j)olitiimen \l5artei llngel)örte: mir genllgt e$ 611 äeigen,baji jene 'BeI)aU\)tllng, fÜr melebe fid) gar mid)ti3 anlill)ren [äjit, \:liiIligau~ bel' ~ult gegriffen 1ft.

O. 35 l}eif31 es uou beut ~intrilt ber jungen 2eule iu 'oie !Rl)eehmnfmu[en: deduountur in 801101a8, in quibus non facHe dixerimutnnnne loeus ip8e an oondiscipuli an geuus studiorum plusmali afferant. Nall1 in loeo nihil reverentiae, sed inquem nemo nisi aeque imperitus intrat. ~afl nie [e~len iIDorleniebt ridllig Hilb, bill mall gelebn: &r ne It i, bem ~ Öb erle i n geeiolgt i[l, inollie sed ItreidJcn: 21 ci b11 ( i 11 S es in est ober seilieet,IlJolJon leneß ~ alm, biele,} ~ Cl a fe aufgenolllmC1l [Jat, 6 eebob ein et llerinClllbe!u. 6ec bobes morfdlhlg ift llur bann äuUiffig,inenn ~llgleim flüH intrat ber ~olli undi\:l intret gefeut mirb. ~iefe

leimiefte aUer 2Ien'oetungen geuÜgt aber allein tlo!ltommen. ~er ®e,banTe ilt bClun, mie 0 r e[I i rid)tig rrWirt bat, oljne jeboeb bie ~otr),

Page 31: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

311 ben Beinen Sebriften bC5 :tacituß. 589

wellbigteit jener 2Ienberung 311 fiU}fen: sed eius modi, Bed talis,in quem u. j. w., unb bielee @(ieb elltfJiilt noe!) eine Steigerung be;S'Oorl}ergeI}enbcn.

C.40: Non de otiosa et quieta re loquhnur, et quaeprobitate et moclestia gaudeat; sed est magna illa et notabiliseloquentia alunma licentiae, quam stuHi libertatem vocabant,comes seditionum, effrenati populi illcitamentlllll, sine obsequio,siue servitute, contumax temeraria arrogans, quae in bene con­stitutis civitatibus non oritur. ~ie ?morte sine servitute jill'o'Oon ben !lJ1eilten aliJ Imberbt auertaunt, Da lie nur ein 530b ent:l}aIten fönuten; bie fie l}aben 'Oerf!}eibigen InoUen, inbem fie be!)aup'teten, servitus Ite!)e l}iet in gutem Sinne, baben niebt beaebtet, baufelbf!, wenn biele umnögIiel}e l!Iuffafiung ;)uIiifiig wäre, boeb nur baI'leIbe wieberl)olt mürbe, IUns mit bell ?morten sine obsequio gejagt1ft. ?maß ~ ü bn er burd) bie lBerbin'oung sine servitute contumaxbenern wolite, Ht llid}t ab3ufel}n. ?me'oer severitate, waß lß it l} öußbißigte, nod} .tl 0 f man d13 eed f a mp 5 1enitate geben elwas lEba.racteriilifdles, lla Die ~lnUage »iellad} iibedrieben ftreng, bie lBertbei.bi9uII9 ba5 @egenll)ci! ift. möt t i dJ er 5 sine sanctitate jeUI eineübertriebene, ffi au d} en ft e i IlS sille secu1'itatc eine unebrenbafle ~!n·

forherung '0 ora u>3 , wiibrenb ~ (ll mij sine virtute unb ,0 re ni ij

frübere metlnull)ung sine sanitate im ~abe[ ;)U roeil gebn. S) öbe r.lei n 'Oermutl)ete non sine -servitute, inbem er llie!3 »on ber .Ihie.eberei gegen ben lßöbel, sine obsequio uom ?milleritreben gegen bieconferuatiue ,obtigfeit ueri/anb. Illber einmal bällen 'Diefe me;)iebungenQin3ugefitgt Werben müfien, unll bnnn iit jener on unh für fiel} be'red)ligte @e'oanfe bier nid)t ilu1äfiig, lueil er 9t1n3 uereiniamt ftel}nwürbe unter ber übrigen lEbarafterilm; weldJe nur ba5 Unbänblge, inber Unabbängigfeit lieb Uebcrbebenbe betllOtQebt..,o tel [i'ij neuftemetlltutl}ung in servitute contumax l)at, wenn fie, luie eB noll}wen'big Ht, uon bet mm'Dlfamfdt, b. b. uon ben 91c'Dnern 'Oerftan'ocnwirb, gar feinen Sinn; ,0 re II I will aber in ~oIge einet wunber,IJtH'Cll megriffß'Oerwircung 'oaß molf 'oolitH lJeileiebneu: 'quamqullmreapse plebs illa emt eloquentiae illorum principum civitatisserva, haud raro tamen stultam atque inanem (lOlltumaciam ad­versus eosdem monstrare solebat'. Ueberbieij würbe burd) eine foIebeI!Icnberun9 uid}t luenlger baß ~benll1aup bet @!ieller gerUht, alß weullnnd} ~ eu l1t an n'5 lBorfe!}!age sine servitute ausgeworfen luilrbe,wie ,0 r eII i felbft gegen 'Diefen Irübet debtig bellledt batle. S)arfieb naeb fo »ielen 'Oerfeblten lBetfueben nußipred}en, bau im baß ffiiel}.Hgc gefunbcn l}abe? .Je!} \llaube eij in 'ocr :tbat. .Jd) fdireibe sineveritate. ~ic mmbljamtcil IIrebl lIiebt nod} ?mal}rl)cil, loullen! naeb~tfolg; fie Hf }joU :!rug uub 5ttlufd}ung. ~benio lOitb bie elequentiaoer veritas entgegengeiteUt o. 38 Transeo ad formam et 0011sue-

Page 32: '8orIättffgc '8cmcduugcu 3lt bett flcbtett6dJrifteu beg ...ut puto, 1ib1'os reliquerit, vix in U11a et altem oratiuncu1a sa tisfacit. 150 qaben 'oie ~ff., Übet l1.Jeld/e ~!Iuni3

590 modäufige memedungen u. f. w.

tudinem veterum iudiciorum, quae etsi nuue aptior est veritati,eloquentiam tamel1 illud forum exereebat.

3enll, im 'ii)ecembet 1862.

l!lui3 <MtÜn'Den, IlleldJe au etötletn unnölbig ift, [}al in 'Dem ftü,bern 2Ibfdmitt 'Diefet mem etfu ngen foIgenheß lBerfel)n ftat!gefunben.mb.XIX tti. 280 3. 12 ift ftat! breimal aU fe~en l,lierma[, unobie ~motte m.lir lel)n angefel)n l)at in 3.26-28 müffcnllad) 3. 33 al1lifdJcn llen fIDorlen \:l 0 r rom mt unb %ac i t u i3 flel}n.l!lufletbem ift 6.282 3. 19 3u fd)reibell 76 tl. (S; 11. unb 6. 2833. 7 \:lon unten unb nad) 6 te [[ e einAufügcn.

91.