(,1 2 1/,1(yoksis.bilkent.edu.tr/pdf/files/13141.pdf · agan hallei qu gekilde siralamak...

Citation:Pinar Caglayan Aksoy, The Right to Recission of theBuyer Who Cannot Return the Defective Good, 33 BankaHuk. Dergisi (2017)

Content downloaded/printed from HeinOnline

Tue Nov 28 07:56:00 2017

-- Your use of this HeinOnline PDF indicates your acceptance of HeinOnline's Terms and Conditions of the license agreement available at http://heinonline.org/HOL/License

-- The search text of this PDF is generated from uncorrected OCR text.

-- To obtain permission to use this article beyond the scope of your HeinOnline license, please use:

Copyright Information

Use QR Code reader to send PDF to your smartphone or tablet device

http://heinonline.org/HOL/Page?handle=hein.journals/bnkavthd33&collection=journals&id=853&startid=&endid=932

https://www.copyright.com/ccc/basicSearch.do?operation=go&searchType=0&lastSearch=simple&all=on&titleOrStdNo=1300-1396

AYIPLI MALI AYNEN IADE EDEMEYEN ALICININ

SOZLESMEDEN DONME HAKKI*

Yrd. Do9. Dr. Pinar (AGLAYAN AKSOY**

OZET

Sdzlegmeden ddnme hakkim kullanmak isteyen alicimn satim konusu maliteslim aldigi gfinkfl haliyle iade edemedigi durumlarda nasil bir yol izlemnesigerektigi, Tiirk-Isviqre Hukuku'nda iade imkansizligina yol aqan sebebin ne oldugunagire belirlenmektedir. Alici malda mevcut ayip nedeniyle veya main mflcbir sebep yada beklenmeyen hal nedeniyle mali aynen iade edemedigi durumlarda ddnme hakkimkullanabilmektedir. Bununla birlikte alici kendi kusuruyla malin aynen iadesiniimkansiz hale getirmi$ veya malin $eklini degistirmi$ ya da iiqfincfl kiilere temliketmisse sizlegmeden ddnme hakkim kullanamamaktadir. Karyllastinnah hukuktaalicimn ddnme hakkim kullamp kullanamayacagimn iade imkansizhgimn sebebinegire belirlemnesi elegtirilmektedir. Bunun yerine, bizim de katildigmuz, alicimn herdurumda s6zlegmeden ddnme hakkim kullanabilmesi, fakat aynen iade edemedigiedimin degerini saticiya iade etmesi gerektigi g~rtiqi benimsemnektedir.

Anahtar Kelimeler: Satim S6zlegmesi, Ayipli Mal, Mortuus Redhibetur,S~zlegmeden D6nme Hakki, lade Imkansizligi, Bedel Uzerinden lade.

ABSTRACT

In Turkish-Swiss law, the question of whether the buyer can rescind the salescontract if he can not restitute the goods that were delivered to him in the sameconditions is dealt with according to what the grounds are for the impossibility ofrestitution. If the impossibility of restitution is a result of the non-conformity or if thegoods have perished as a result of a force majeure or casfortuit, the buyer can avoidthe contract. However if the goods have perished because of a faulty behaviour of thebuyer or if the buyer has changed the shape of the goods or transferred them to thirdparties, the buyer can not avoid the contract. In comparative law, the determination of

(*) Bu makale Dergi Editorlhigtine 17.03.2017 tarihinde gdnderilmi olup, 24.08.2017tarihinde yaylmlamnasi kabul edilmitir. Bu makale yazann yayimanmnamly ytiksek lisanstezinden titretilnitir.

(**) Ihsan Dogramaci Bilkent Universitesi Hukuk Fakiltesi Medeni Hukuk AnabilimDall Ogretim Uyesi (pinar.caglayanabilkent.edu.tr).

BATIDER/GAGLAYAN AKSOY

the buyer's right of avoidance according to the grounds of impossibility is criticised.Instead, it is argued that the buyer should be able to avoid the contract no matter whatthe reason of impossibility of restitution is, but he should make "restitution in value".

Keywords: Sales Contract, Non-Conformity of Goods, Mortuus Redhibetur,Right of Avoidance, Impossibility of Restitution, Compensation of Value.

I. ALICININ SATIM KONUSU MALI TESLIM ALDIGIHALIYLE IADE EDEMEMESI: IADE IMKANSIZLIGI

1. lade Imkinsizligi Kavrami

Bir sdzlegme iliqkisinin kurulugu veya ifasi agamasinda ortaya 9ikan bir

durum nedeniyle sdzlemenin gegmie etkili olarak gegersiz olmasi veya sonaerdirilmesi halinde, bor9 ilikisinin tasfiye edilmesi gerekmektedir'. Sazley-menin tasfiyesinin konusunu, sdzlegme taraflarmin bu s6zlegme 9ergevesindebirbirlerinden almiy olduklari geyleri karqihkh olarak jade etmeleri olustur-maktadir2. Bu baglamda, bozucu artm gergeklemesi, borglunun sorumluolmadigi sonraki imkfinsizlik, sdzlemenin hikimsiztigti, yanilma, aldatmave korkutma nedeniyle sdzlemenin iptal edilmesi ve sdzlemeden ddntilmesigibi hallerde sdzleme gegmie etkili olarak sona erdikinden, taraflann sdzle-menin ifasi amaciyla yerine getirilmig edimleri karqihkh olarak jade etmelerigerekmektedir3.

Daha tnce ifa edilmig ve bu nedenle jade edilmesi gereken edimlerin,tasfiye sirasinda sdzleme taraflannin malvarliklannda aynen mevcut oldugudurumlarda bir sorun ortaya 9ikmamaktadir. Bu ihtimalde, sdzlemenin jkitarafi da bu edimleri karqilikh olarak jade ederek sdzlemeden nihai bir ekil-de kurtulmakta ve bu s6zlemenin kurulmasindan dnce mevcut olan duruma

(1) Ayrintili bilgi iginbkz. Buz, V.: Akamete Ugrayan Sdzlegmelerin Tasfiyesi, Prof. DrRona Serozan'a Armagan, ed. Doy. Dr. Baki tIkay Engin, Istanbul 2010, (Akamete UgrayanSdzlegme), s. 612.

(2) Glasl, D.: Die Rickabwicklung im Obligationenrecht- EinBeitrag zum VertraglichenSanktionsystem der Schweiz, Zurich 1992, s. 228; Hartmann, S.: Die Rickabwicklung vonSchuldvertrgen, Zirih 2005, Nr. 4 vd.; Buz, Akamete Ugrayan Sdzlegme, s. 614 vd.

(3) Serozan, R.: Sczleme Iliskisinin Gczilmesi: Sdzlegme Geregince Elde EdilmiEdini Geri Verme Yfikimi, Kocayusufpaaoglu'na Armagan, Ankara 2004, s. 195 (SdzlegmeIliskisinin Gczilmesi), s. 195; Buz, V: Borlunun Tenmerrtidinde Sdzlegmeden Ddmne,Ankara 1998, s. 161; Buz, Akamete Ugrayan Sdzlegme, s. 613.

[Y1l 2017180

AYIPLI MAL-SOZLE$MEDEN DONME HAKKI

(status quo ante) geri dnilmektedir. Buna karqihk, taraflann sdzlegmenin ge-9erli olduguna givenerek ifa etmie olduklan edimlerin, tasfiye aninda aynenjade edilemeyecek durumda olmasi da mtimkindir. Tasfiyesi gereken bir sdz-legmede, taraflardan birinin jade etmesi gereken edimi, kendj davrammdanveya kusurundan kaynaklanan bir sebeple ya da kendj davramlariyla higbirbaglantisi olmayan bir nedenle (kaza, micbir sebep, ti9tinca kiinin kusuruvs.) aldigi siradaki halinde gekilde jade etmesinin mtimkin olmamasi halindebir iade imkdnsizlg sdz konusudur4.

lade imkinsizliginin ortaya 9iktigi bu gibi durumlarda, sdzlegme-nin nasil tasfiye edilecegi sorusu ortaya 9ikmaktadir. Tirk-Isvigre BorglarKanunu'nun genel hikimlerinde sdzlegmelerin tasfiyesinin hangi esaslaratabi olmasi gerektigi ve kapsamimn ne olacagi konusunda genel nitelikli bir

hikim bulunmamaktadir5 . Bu nedenle, sdzlegmenin tasfiyesi esnasinda taraf-lann birbirinden almiy olduklari edimleri jade edebilecek durumda olmamala-riun, onlann jade borglan izerinde nasil bir etki meydana getirecegi sorunudoktrin tarafindan izuilmeye 9aligilmistir. Doktrinde bu hallerde taraflannjade borcunun kapsamimn sdzlegme hukuku kurallari, sebepsiz zenginlegmeve haksiz zilyedin jade yiktmllugi hikimleri 9ergevesinde belirlenmeye9ahiildigi gdrilmektedir6.

Tirk- Isvigre Borglar Kanunu'nun genel hikimlerinde jade imkinsizhigihalinde sdzlegmenin nasil tasfiye edilecegine ilijkin bir hikim bulunmamaklabirlikte, tzel hikimlerde satim sizlemesinin tasfiyesine iliqkin bir dizenle-me mevcuttur. Cahmamizm konusunu iqte bu hikim olusturmaktadir: Maldamevcut ayip nedeniyle sdzlegmeden ddnmek isteyen aici, mahi teslim aldigi

haliyle saticiya jade edemedigi durumlarda, sdzlegmeden ddnebilecek midir?Bu jade imkansizhigi, aicinin mahi geri verme yfktumligi izerinde nasil biretki meydana getirecektir?

(4) Inceleme konumuzun diinda kalmakla birlikte, sdzlegme gergevesinde yerinegetirilmi olan edimlerin aynen iade edilememesinin sebebi kini zaman da edimin niteligindenkaynaklanmaktadir. Bu konuda bkz. Buz, Akamete Ugrayan Sdzlegme, s. 617; BeckOK-Schmidt, § 346 BGB, Rdnr. 31.

(5) Buz, Sdzlegmeden Ddnme, s. 174.

(6) Glasl, s. 134; Buz'a gOre domne hakkimn kullamlmasimn sizlegmenin gegerliligineetkisiyle ilgili doktrinde ileri simalen garti$lerden higbiri, ifa edilmi olan edimlerin iadesitalebinin kapsamim belirlemek yontinde bir aziim getirememektedir: Buz, SzlegmedenDdmne, s. 161; Buz, Akamete Ugrayan Szlegme, s. 619 vd.

C. XXXIII Sa. 3] 181


Esas itibariyle, alicinin ddnme hakkim kullandigi durumlarda, sdzley-

me gegmie etkili olarak sona erecegi iWin taraflann ifa edilmig olan edimlerikarqilikli olarak jade etmeleri gerekmektedir7 . Zira ddnme hakkinin asil iglevisdzlegme incesi duruma dntilmesi, diger bir ifadeyle status quo antenin sag-

lanmasidir. Bu 9ergevede, ayiba karqi tekeffil hikimlerine baqvuru gartlanninsaglandigi hallerde kendisine taninan ddnme hakkim kullanmayi seven aliciayipli satim konusu mali saticiya jade etmek zorundadir. B6ylece alici da sati-

cidan satim bedelini geri isteyebilecektir. Ancak 9ogunlukla alici ayipli satimkonusu mali saticiya teslim aldigi ginki haliyle jade edecek durumda olama-yacaktir. Zira alici satim sizlegmesi ile main mulkiyetini iktisap etmistir. Bu

nedenle alicinin main izerinde mulkiyet hakkinin kendisine verdigi yetkilerikullanmasi, yani mali igiunci kigiye satmasi, izernde degiviklikler yapmasitahrip etmesi veya yok etmesi ninde bir engel yoktur. Main alicinin kont-

rolinin timiyle diinda olan sebeplerden dtiri teslim alindigi gine nazaranfarklilaymi olmasi da ilitimal dfhilindedir. Ite bu hallerde alici bakimindanbir jade imkinsizligi ortaya 9ikmaktadir. Bu durum ddnme hakkinin kullanil-

masi bakimindan bazi sorunlann dogumuna yol agacaktir. Ayipli satim konusumali aynen aldigi ginki gibi degil, elinde kaldigi kadanyla jade edebilen veyahi9 jade edemeyen alici yine de sdzlegmeden ddnerek satim bedelinin tfimiunu

saticidan geri isteyebilecek midir? TBK md. 228'e gdre: Aliclya ayzplz olarak

devredilmi4 olan satilanin ayzptan, beklenmedik hdlden veya mucbir sebepten

dolay; yok olmas; veya agir biyimde zarara ugramas, alicinin stzlegmeden

donme hakkin; kullanmasin; engellemez. Bu durumda alic, satilandan elinde

ne kalmisa onu geri vermekle yiikaim/dfir Satilan aliclya yflklenebilen bir

sebep yflzflnden yok olmugsa veya alici onu baykasna devretmigse ya da bii-

mini degiftirmigse alic, ancak degerindeki eksiklik karpliginin saty bedelin-

den indirilmesini isteyebilir

(7) Buz, Akamete Ugrayan S~zlegme, s. 616 vd; Buz, S~zlegmeden Dnme, s. 67;

Hellwege, P: Die Rickabwicklung gegenseitiger Vertrage, Hamburg 2004, s. 521; Buz, V:

Rickabwicklung gescheiterter Vertrage, SJZ 111/2015, s. 565 vd. (Buz, Rickabwicklung),s. 566; Honsell, H.: Schweizerisches Obligationenrecht Besonderer Teil (Besonderer Teil),Zurich 2006, s. 104; Serozan, R.: S~zlegmeden Dnme, Istanbul 2007 (Serozan, Dnme), s.

502 vd; BeckOK-Schmidt, § 346 BGB, Rdnr. 1, 30; Kahveci, N.: Taylmr Satmunda Ayiph Mal

Nedeniyle Ttiketicinin SOzlegmeden Dnmesi, Ankara 2014, s. 169; Koroglu, E.: 6098 Sayih

Tirk Borlar Kanununa Gore Taimr Sati$ Szesmesinin Sona Ermesi, Ankara 2016, s. 205.

[Y1l 2017182


Caligmamizin konusunu olusturan TBK md. 228 hikminde, ddnmehakkinin kullanip kullanilmayacaki belirlenirken jade imkinsizligina yol agansebeplere gdre bir ayrim yapidmistir. Anlan hikme gdre, jade imkinsizliginayol agan durumlardan bazilan jade imkinsizligina ragmen ddnme hakkinin

kullanilmasini engellememekte, diger bazi durumlar ise alicinin ddnme hakki-m1 kullanamamasina neden olmaktadir. Kanun koyucunun jade imkinsizliginaneden olan halleri bir aynma tutarak bunlann ddnme hakkinin kullanilma-

sindaki etkilerini farkli gekillerde dizenlemesindeki iradesini anlayabilmekijin dncelikle jade imkinsizligina yol agan durumlann tespit edilmesi yerindeolacaktir.

2. lade Imkinsizligina Yol Aan Haller

Caemmerer 'e gdre jade imkinsizligi kavramindan, sdzlemenin tasfi-yesinden dnce yerine getirilmig olan edimlerin, "iade borylusunun malvar-

liginda ugradig; hukuki veya fili deggiklikler nedeniyle, iade borylusunun

iadeyle yiikiimlii oldugu bu edimleri elde ettigi durumlaryla iade edebilmesi-

nin miimkiin olmamas;" anlagilmalidir8 . Bu tanimdan anlagilacai tizere, jade

imkinsizligi TBK md. 136'daki gibi klasik ve teknik anlamda bir imkinsizligidegil, fiili bir engeli ifade etmektedir9. Yazara gdre jade imkinsizhgina yolagan hallei qu gekilde siralamak mflmklndulr: 1) lade imkinsizligina jade ko-

nusu malda mevcut bir ayibin yol agmasl, 2) lade konusu edimin bir kazasonucu yok olmasi veya kIlemesi, 3) lade imkhnsizligina borglunun ku-sur tekil etmeyen bir davraniinin yol agmasi ve 4) lade konusu edimin jade

borglusunun kusurlu bir davranii sonucu yok olmasi ve ktilemesjio.

TBK md. 228'e gdre ise, alicinin sdzlemeden donme hakkin; kullan-

masina engel olmayan jade imkinsizligi hallei qunlardir: 1) Satim konusu

main ayip sebebiyle yok olmasi veya agir bigimde zarara ukramasi, 2) Satimkonusu main beklenmeyen hal veya micbir sebep nedeniyle yok olmasi veyaagir bigimde zarara ugramasi. Ayni hakmin ikinci fikrasina gdre alicinin sdz-

legmeden donme hakkinin kullanilmasinin engellendigi jade imkhnsizligi hal-lei ise qu gekilde siralanmaktadir: 1) Satim konusu malm aliciya yflklenebilen

(8) Buz, SdzlegmedenDdnme, s. 161.(9) Weber, Art. 82 CISG, N. 6.(10) Von Caemmerer, E.: "Mortuus redhibetur": Bemerkungen zu den Urteilen BGHZ

53, 144 und 57, 137, Festschrift fur Karl Larenz (1973), s. 627-628.



bir sebeple yok olmasi, 2) Satim konusu main alici tarafmndan iigunci birkigiye devredilmig olmasi, 3) Satim konusu main bigiminin alici tarafmndandegistirilmig olmast.

Doktrinde bazi yazarlar, kanunda aikga yer almamakla birlikte malmkaza nedeniyle veya alicinin kusuru nedeniyle kdtulemesi, malm alici tara-findan kullamlmly olmasi ve main hukuki durumunun jade borglusu tarafin-dan degistirilmig olmasi (dmegin haklarla kayitlanmly olmasi) hallerinin debu hikim TBK md. 228 kapsaminda degerlendirilmesi gerektigini belirtmek-tedir". Bu durumlann gergeklemesi halinde alicinin ddnme hakkini kullanipkullanamayacai da aakida incelenecektir.

Calhymamizda ilk olarak TBK md. 228/f.1'de dizenlenen ve ddnmehakkinin kullanilmasina engel tekil etmeyen jade imkhnsizlhgm hallei incele-necektir. Bir sonraki aamada ise ddnme hakkimnn kullanilmasina engel tekileden iade imknsizig hallei ortaya konacaktir. lade imkhnsiziigina nedenolan hallerin birbirlerinden ayirt edilmesi iWin bu hallerin kavramsal simrla-ri tespit edilmeye 9aliilacaktir. B6ylece jadenin imknsiz oldugu hallerde,bu durumun TBK md. 228'in hangi fikrasi kapsaminda degerlendirilecegi veddnme hakkina nasil etki edeceginin saptanmasi mtimkin olacaktir.

II. TBK md. 228/f. 1 HUKMUNUN TARIHI GELISIMI VEKARSILASTIRMALI HUKUKTAKI DURUM

1. TBK md. 228/f. 1 Hfikmfinfln K6keni: Mortuus Redhibetur Ilkesi

TBK md. 228/f 1 hukmu, Roma Hukukundaki mortuus redhibetur ku-ralina dayanmaktadir. Bugin yalnizca Tirk-Isvigre Hukuku'nda degil, digermodem hukuk dizenlerinde de iade imknsiziginin iade borcuna etkisini di-zenleyen hikimlerin, bu kuralin kalintisi oldugu belirtilmektedir. Bu nedenlebu kuralin uygulama alanina kisaca deginilmesi yararli olacaktir.

Roma Hukuku'nda actio redhibitoria 'ya baqvuran, yani ddnme hakkinikullanan alicinin, saticidan satim bedelini geri istemesi igin satin almiy oldugu

(11) Giger, H.: Berner Konmentar zum schweizerischen Privatrecht, Bd. VI, DasObligationenrecht, 2. Abteilung: Die einzelne Vertragsverhaltnisse, 1. Teilband, Kauf undTausch- Die Schenkung, 1. Abschnitt, Allgemeine Bestimmungen- Der Fahrniskauf, Art 184-215 OR, Bern 1979, Art. 207 OR, N. 4.

[Y1l 2017184


kWle veya hayvam saticiya jade edebilecek durumda olmasi gerekiyordu 2.Mortuus redhibetur kuralina gdre, alici, mali teslim aldigi andaki haliyle jadeedemedigi hallerde, kdlenin veya hayvanin ditisini jade ederek sdzlemedenddnebilmekteydi'3.

Mortuus redhibetur kurah, Roma Hukukunda jade imkinsizliina ne-den olan her halde tartigmasiz uygulanan bir kural degildi. Bu kuralin yalnizcasatim konusu hayvan veya kdlenin kendj ayiplanndan dolayi ortadan kalktigi

durumlarda mi yoksa kaza nedeniyle ortadan kalktiklan durumlarda da miuygulandigi Roma Hukuku'na ilikin kaynaklardan tam olarak anlagilama-maktadir1 4. Hemen belirtelim ki bu tartigma, Roma Hukuku kaynaklarnda

mortuus redhibetur kurahnin yalnizca main ayibi nedeniyle ortaya 9ikan jadeimkinsizlii hallerine uygulanmasi gerektigine dair simrlayici bir kurala rast-lanmamasindan ileri gelmektedir'5 .

Mortuus redhibetur kurah, kWle veya hayvanin kendilerinde mevcut

olan ayzplar; nedeniyle ortadan kalktiklan durumlarda tartigmasiz uygulan-

(12) Wagner, G.: Mortuus Redhibetur im neuen Schuldrecht? in Festschrift fur UlrichHuber zum siebzigsten Geburtstag. Hrsg. v. Theodor Baums u. Johannes Wertenbuch in Gem.m. Marcus Lutter u. Karsten Schmidt, 2006, s. 593.

(13) Zimmermann, R.: The Law of Obligations: Roman Foundations of a CivilianTradition, Oxford 1996, s. 332; BK-Giger, Art. 207 OR, N. 7; Kaiser, D.: Die Ritckabwicklung

gegenseitiger Vertrage wegen Nicht und Schlechterfitllung nach BGB: Ricktritts,Bereicherungs und Schadensersatzrechts, s. 249; Wagner, s. 595; Honsell, H.: Gefahrtragung

und Haftungsprivileg nach § 346 BGB, Festschrift far Eduard Picker zum 70. Geburtstag,herausgegeben von Thomas Lobinger, Tilbingen 2010 (Gefahrtragung), s. 371; Honsell, H.:

Lebendiges Rdmisches Recht, GS Mayer Maly, 2011, s. 225 vd. (Lebendiges), s. 229.(14) Wagner, s. 593; Honsell, H.AMayer-Maly, T./Selb, W.: Rdmisches Recht, Wien

1987, s. 317, dn. 28. Bu kuralin yalmzca maln ayiplan nedeniyle ortadan kalktigi durumlarda

uygulamnasi gerektigi yntinde bkz. Honsell, Die Vertragsverletzung des Verkatufers nach demWiener Kaufrecht, SJZ 88/1992, s. 345 vd, (Vertragsverletzung) s. 354; Honsell, Lebendiges, s.

229; Honsell, H: Schuldrechtsmodernisierung in Deutschland, FS Jean Nicolas Druey, Zirich2002, s. 177 vd., (Schuldrechtsmodernisierung) s. 187 vd. Serozan da mortuus redhibetur

kuralimn iade imkinsizlinia maldaki ayibin yol aqtigi hallerin temel alindigi ancak Pandekthukukgulanmn bu kuralh genisleterek ttim kusursuz iade inikinsizlii hallerine uygulanacakhale getirdikleri gortisinti savunmaktadir: Serozan, Sdzleameden Dcnme, s. 430 bkz. dn. 29,aynca bkz. Serozan, Dnie Hakkimn Simrlar, s. 218.

(15) Zimmermann, s. 333; Jrs , R/Kunkel , W/Wenger, L./Honsell , H./Mayer-Maly,T./Selb, W.: Rdmisches Recht, Wien 1987, s. 317.


BATIDER/CAGLAYAN AKSOY

maktaydi'6. Bu hallerde alici, hayvan veya kdlenin ditisi jade ederek sdz-legmeden ddnebilmekteydi. Mortuus redhibetur ilkesinin satim konusununkendisinden kaynaklan ayiplar nedeniyle ortadan kalktigi hallerde uygulan-masi, genel olarak ddnme hakkinin iglevi agisindan uygun sonuglar meydanagetirmektedir'7 . Nitekim satim sizlegmesi hi9 yapilmasaydi, kWle kendisindebulunan bir ayip, dmegin hastalik nedeniyle zaten 61ecektiyse, kdleye ilikinhasara zaten satici katlanacakti; ayrica satim bedeli de almamil olacakti 8 .Satim sdzlegmesi yapildiginda ise satici yine kdlesini ayibindan turfi kay-betmekte ve satim bedelini de aliciya jade etmek zorunda kalmaktadir. Herjki olasilikta da satici in sonug aynidir. Bayka bir deyigle, kdlenin ayibi ne-deniyle ortadan kalktigi hallerde, satim sizlegmesinin yapilmi olmasi saticiagisindan farkh bir sonu9 dogurmamaktadir. Gergekten de satici bakimindankdlenin kendi elinde dimesi veya alicinin elindeyken hastaligi nedeniyle 61-mesinin ekonomik sonucu ayni olacaktir. B6ylece kdlenin kendj ayibi nede-niyle ortadan kalktigi hallerde, alicinin kdlenin 61tistinti geri vererek sdzley-meden dtnmesi ve satim bedelini saticidan geri almasi, actio redhibitoria'ninstatus quo ante'yi saglama iglevini gergeklestirmi olacaktirl9. Bu nedenleayiph main ortadan kalkmasi hasanna katlanmak satici bakimindan adaletsizbir sonu9 yaratmayacaktir.

Bununla birlikte, hayvan veya kdlenin alici nezdinde gergeklegen birkaza nedeniyle ortadan kalktigi hallerde bu kuralin uygulanip uygulanma-yacaki, yani alicinin hayvan veya kdlenin itistinti iade ederek sdzlegmedenddntip ddnmeyecegi belirsizdi. Hemen belirtelim ki, bu kuralin hayvan veyakdlenin alici elindeyken bir kazaya maruz kalmalan nedeniyle iade edilme-lerinin mtimkin olmadigi hallerde de uygulandigini belirten yazarlar bulun-maktadir20 . Bu g6rA4 kabul edildigi takdirde, hayvan veya kdlenin alicininnezdjnde gergeklegen bir kaza veya kendj ayibi nedeniyle ortadan kalkmasisonucu iade edilemedigi hallerde, alici kle veya hayvandan elinde kalanigeri vererek jade borcundan kurtulmakta, buna karqihk saticidan tm satimbedelini geri isteyebilecektir. Bu durum, kaza nedeniyle main ortadan kalkti-

(16) Wagner, s. 593; Honsell, Art. 207 OR, N. 1; Honsell, s. 106.

(17) Caemmerer, s. 628; BK-Giger, Art. 207 OR, N. 7; Serozan, Sdzlegmeden Ddnme,s. 431; Honsell, Art. 207 OR, N. 1.

(18) Zimmermann, s. 333; Wagner, s. 593.

(19) Caemmerer, s. 628.

(20) Zimmermann, s. 332; BK-Giger, Art. 207 OR, N. 7; Kaiser, s. 249.

[Y1l 2017186


gi hallerde, saticinin sdzlemenin tasfiyesi bakimindan daha dezavantajli bir

konuma gelmesi sonucunu meydana getirmekteydi. Gergekten de, satim ko-nusu kWle veya hayvanin barindirdiklan ayipla higbir ilgisi olmayan bir kazanedeniyle ortadan kalkmalari ihtimalinde, kdlenin 61timi alicinin risk alanin-dadir. Zira eger satim sizlemesi hi9 kurulmamig olsaydi, satici satim bedelinialamamyi olmakla birlikte, en azindan kWle veya hayvan biyik ihtimalle halakendi hikimiyetinde ve yapiyor olacaklardi21 . Mortuus redhibetur kuralininkdlenin kaza sonucunda 61digi hallerde de uygulanmasi, alicinin risk alanin-da gergekleen bir iade imkinsizligi sebebinin yarattigi hasari timtiyle satici-n omuzlarina yiklemekteydi.

Alicinin bu kuralin kaza hallerinde de uygulandigi durumlarda saticiyakiyasen avantaj elde etmesi, sonralan mortuus redhibetur kuralinin simrlan-dinlmasi ihtiyacini dogurmustu. Bu dogrultuda, mortuus redhibetur ilkesinin

alicinin kusurunun bulunmadigi tim iade imkinsizligi hallerinde degil, yal-nizca hayvan veya kdlenin alicinin sdzlemeden ddnmesine sebebiyet verenayiplari nedeniyle ortadan kalkmalan halinde uygulanmasi gozumu diiunuil-mustu22.Bdylece hayvan veya kdlenin kaza nedeniyle ortadan kalktiklan hal-lerde, alicinin bunlarn 6ilerini iade ederek sizlemeden ddnebilmesine veiade hasarnmi tmiyle saticiya yikmasina engel olunmak istenmisti.

Roma Hukukunda yalnizca malm kendi ayibi nedeniyle ortadan kalkmahallerine mi yoksa kaza hallerine de mi uygulanip uygulanmayacagi tartigmaiolan bu kural, higbir simrlamaya tabi tutulmaksizin Tulrk (TBK md. 228/f.1),Alman (eski BGB §350) ve Isvigre Borglar Kanunlarna (Art. 205 OR) veArt. 82 CISG hikmine aktanlmistir2 3. Bdylece mortuus redhibetur kurah,satim konusu malm yalnizca maldaki ayip nedeniyle degil fakat kaza nede-niyle ortadan kalktigi hallerde de uygulanmak izere geniletilmig ve alicininddnme hakkini kullanmasi ve saticidan satim bedelini geri istemesi mimkinkilmnmistir.

(21) Zimmermann, s. 333. Bu yonum, hayvan veya kle saticimn elinde kalnui olsa da

aym hasara ugrayacaklari kaza sebeplerini, drnegin hem alici hem saticlyl etkileyen bir miicbirsebebin gergeklegmesini ihtimal dismda tutmaktadir.

(22) Zimmermann, s. 332; Kaiser, s. 249.

(23) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 7; Honsell, Art. 207 OR, N. 1; Honsell, Besonderer

Teil, s. 106-107; Honsell, Gefahrtragung, s. 371; Buz, Akamete Ugrayan Sdzlegme, s. 628 vd;

Honsell, Schuldrechtsmodernisierung, s. 187.



2. Karplaptirmall Hukuktaki Durum

Ayiba karqi tekeffil hikimleri 9ergevesinde ddnme hakkini kullanmakisteyen alicinin kendisine teslim edilmig olan mali jade etmesinin mimkuin ol-madigi hallerde sdzlemenin nasil tasfiye edilecegi konusunda modem hukuksistemlerin ve uluslararasi metinlere bakildiginda, jade hasarinin aliciya mi

yoksa saticiya mi yiklendiginin belirlenmesi bakimindan farkliliklar oldugu

gdrilmektedir2 4

Kargilastirmali hukukta, satim konusu main kendisinde mevcut bir ayip

nedeniyle bozulmasi, hasara ukramasi, kdtfilemesi veya ortadan kalkmasi

hallerinde alicinin ddnme hakkini kullanabilecegi ve elinde kalam jade ederekjade borcundan kurtulacagi konusunda gdrly birligi mevcuttur25. Baqka bir

deyigle kargilastirmali hukukta, TBK md. 228/f. 'deki "satlanin ayzptan (...)dolayl yok olmast veya agir biyimde zarar ugramas;" halinde alicinin ddnmehakkini kullanabilmesi kuralina paralel hikimler yer almaktadir.

Yine TBK md. 228/f.1'de yer alan "satlanin beklenmeyen hal veya

mucbir sebepten dolay; yok olmas; veya agir bir zarara ugramas;" nedeniyle

iadenin imkinsizlaymasi haliyle ilgili olarak ise karilastirmali hukukta farkli

dizenlemelere rastlamak muimkindir. Main beklenmeyen hal veya muicbir

sebep nedeniyle ortadan kalkmasi veya -Tirk Borglar Kanunu'nda zikredil-memig olmasina karqilik- kdtulemesi ya da degerinin azalmasi sonucunda

ddnme hakkinin kullanilmasim muimkin kilan hukuk dizenleri oldugu gibi,bu hallerde ddnme hakkinin kullanilamayacagini dngdren hukuk dizenleri debulunmaktadir.

Malm beklenmeyen hal veya micbir sebep nedeniyle ortadan kalktigi

hallerde alicinin jade borcundan kurtularak ddnme hakkini kullanabilmesi ge-nellikle karilastirmali hukukta eleqtirilmektedir. Zira bu halde jade borglusu

aliciya ayipli bir malin teslim edilmig olmasiyla, malin ortadan kalkmasi veya

kdtulemesi arasinda illiyet baki bulunmamaktadir26. Calimamizin bu kis-

(24) Bu konuda tilkeler bazinda genel bir gergeve igin bkz. Schwenzer I./Hachem, R

Kee, C.: Global Sales and Contract Law, New York 2012, s. 752 vd.(25) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 8; Sandrock, A.: Vertragswidrigkeit der Sachleistung,

Berlin 2003, s. 274; Honsell, Gefahrtragung, s. 369.

(26) Rothel, A.: Erman Kommentar zum BGB 12. Aufl., 2008, § 346 BGB, Rdnr. 24;

Honsell, Gefahrtragung, s. 367 vd.; Zuber, R.: Art. 82 CISG, UN-Kaufrecht- CISG Kommentar

[Y1l 2017188


minda, kargilastirmah hukukta main beklenmeyen hal veya micbir sebep ne-

deniyle ya da kendi ayibiyla ortadan kalkmasi sonucu iadenin imkinsizlastigihallerin ddnme hakkina etkisinin nasil dizenlendigi ele alnacaktir.

A- Alman Hukuku

Alman hukukunda jade imkinsizhgmnn ddnme hakkinin kullanilmast-na etkisi 2002 yilindaki Borglar Hukuku reformu incesi ve sonrasinda farkhgekillerde dizenlenmistir. 2002 yilindaki Borglar Hukuku reformundan ince,iadenin mimkin olmamasi hallerinin ddnme hakkina etkisi Alman MedeniKanunu'nun (BGB) 350-353. maddeleri arasinda dizenlenmekteydi. Bu ii-kumler yalnizca ayiba karqi tekeffil 9ergevesinde alicinin ddnme sahip oldu-

Au ddnme hakkina degil, genel olarak ddnme hakkinin sonularmna iliqkindir.§ 350 BGB'ye gdre, jade borglusunun almim oldugu edimin kaza nedeniyle or-tadan kalkmasi ddnme hakkinin kullanilmasina engel degildi. Alici mali elin-

de kaldigi ekliyle jade ederek sdzlemeden ddnme hakkini kullanabiliyor vesaticidan satim bedelinin tamamin geri isteyebiliyordu. Bunun igin saticiyaherhangi bir tazminat ddemesi veya ortadan kalkan edimin bedelini ddemesi

gerekmiyordu27.

2002 ylinda yapilan reform ile sdzlemesel ve kanunj ddnme hakkininkullanilmasimnn sonulanm ve taraflann jade borglanmn kapsamnim belirle-

yen yeni bir htikim getirilmistir (§ 346 BGB). Bu hikim ddnme hakkininkullanildigi tm hallerde sdzlemenin tasfiyesine uygulanacak bir hikiumdir.Baqka bir deyigle § 346 BGB, TBK md. 228 gibi ayiba karqi tekefflul haline

minhasir bir hikim degildir. Alman Hukukundaki hdkim gdriie gdre BGB§ 346'da belirtilen jade imkinsizligi halleri sinirli olarak sayilmamig, jadeninimkinsiz hale geldigi tipik durumlar dizenlenmistir28 .

Yeni § 346 BGB hikmi, bor9 ilikisinin tasfiyesinde, ifa edilmig olanedimlerin karqihkh olarak jade edilmesini esas almistir. Buna gdre kural ola-

zum Ubereinkommen der Vereinten Nationen uber Vertrage uber den internationalen Warenkaufvon 1980 - Unter Berticksichtigung der Schnittstellen zum intemen Schweizer Recht, Hrsg. VBrunner, Christoph, Bern 2014, Art. 82 CISG, N. 11; Honsell, Lebendiges, s. 229; Honsell,Schuldrechtsmodernisierung, s. 187.

(27) Hellw ege, s. 23; Honsell, Gefahrtragung, s. 363.

(28) Gaier, R.: Mfinchener Konmentar zum BGB, 5. Auflage, MiInchen 2007 (§ 346

BGB), Rdnr. 37; BeckOK-Schmidt, § 346 BGB, Rdnr. 45.



rak, sdzlemeden ddnildigi hallerde taraflarin birbirinden almiy olduklanedimleri karqilikli olarak aynen jade etmeleri gerekmektedir (§ 346 BGB/f. 1).Bununla birlikte taraflann birbirlerinden almi olduklari edimleri aynen jadeedebilecek durumda olmamalan sdzlemeden ddnme hakkinin kullanilma-

sina engel tekil etmemektedir. Onceden ifa edilmig edimlerin aynen iadesiherhangi bir nedenle gergekletirilemediginde kural olarak edimin yerine buedimin parasal karqiligi (Wertersatz/bedel Uizerinden iade) jade edilecektir.

Bu baglamda mali geri veremeyen alici da bu main degerini ddeyerek, yanibedel izerinden jadede bulunarak sdzlemeden ddnebilecektir. § 346 BGB/f2'ye gdre, jade edilmesi gereken edimin niteligi geregi aynen iadesi mimkuin

degilse veya jade edilmesi gereken edim tfiketilmis, temlik edilmig, haklarlakayitlanmig ya da bigimi degistirilmigse veya kdtileqmi ya da ortadan kalk-miysa, jade borglusu bedel izerinden jadede bulunarak sdzlemeden ddnebi-

lecektir.

lade borglusu kural olarak bedel fizerinden jadede bulunarak sdzleme-den ddnebilmekle birlikte, § 346 BGB/f 3'de belirtilen bazi jade imkinsizhgi

hallerinde, bedel izerinden jadede de bulunmaksizin sdzlemeden ddnereksaticidan satim bedelini geri isteyebilmektedir. Bu hallerde jade edilmesi ge-reken edimin jadesinin imkinsiz hale gelmesinin riski jade alacaklisina ytik-

lenmektedir. § 346/f 3 BGB'ye gdre, 1) sdzlemeden dtnilmesini gerektireneksiklik ilk olarak jade borglusunun mali ilemesi veya geklini degistirmesiesnasinda29 ortaya 9ikmisa; 2) jade alacaklisinin kendisi malm kItuleme-

si veya ortadan kalkmasindan sorumluysa ya da jade imkinsizligi zaten jadealacaklisi nezdjnde de meydana gelecektiyse; 3) jade borglusu kendi islerindegdsterdigi dzeni gdstermesine ragmen jadesi gereken edim bozulmug veya or-

tadan kalkmiysa, jade borglusu bedel izerinden jade ie ytikimlti olmaksizinsdzlemeden dtnerek satim bedelini geri isteyebilecektir.

Yukarida yapilan genel nitelikte aqiklamalardan sonra, TBK md.

228/f 1'de dizenlenmig olan malin kaza veya kendisinde mevcut olan ayipnedeniyle ortadan kalktigi hallerde, § 346 BGB htikmfi 9ergevesinde alicinin

(29) Sz konusu maddede sadece isleme ve $ekil degistirmeden bahsedilnitolmakla birlikte maln taketilmesi bakimndan da bu hakmin kiyasen uygulanmasi gerektigibelirtilmektedir. Bkz. Faust, s. 481; Doll, Y: Ruckgewahrstdrungen beim Ricktritt, Tabingen

2011, s. 210 vd.

[Y1l 2017190

AYIPLI MAL-SOZLESMEDEN DONME HAKKI

bedel uzerinden iade ile yukumlu olup olmadiki konusunun biraz daha ayrin-tilh olarak aqiklanmasi yararli olacaktir.

a- Satim Konusu Malm Ayip Sebebiyle Ortadan Kalkmasi VeyaKtlegmesi

§ 346 BGB'de, satim konusu main kendi ayibi nedeniyle ortadankalktiki hallerde alicinin donme hakkimn kullanip kullanamayacakmna iliqkinaqik bir duzenleme yer almamaktadir. Malm kendi ayibi nedeniyle ortadankalkmasi sonucunda meydana gelen iade imkinsizhgimnn donme hakkimnnkullanmilmasmna etkisi onceki BGB'de de duzenlenmemisti. Alman Huku-kunda malm kendi ayibi nedeniyle ortadan kalktiki hallerin alicinin donmehakkinin kullanmilmasmndaki etkisinin agikga duzenlenmemig olmasi doktrindeeleqtirilmektedir. Wagner 'e gore uzeninde neredeyse tun hukuk duzenlenininmutabik olduku, "malm ayibi nedeniyle ortadan kalkmasi halinde alicininiade borcundan kurtularak sozlemeden donebilecegi" kuralinin agikga htik-me baklanmamly olmasi, yeni BGB'nin danmeye ilikin duzenlemesinin ek-siklennden biridir 30. Bu duruma ilikin baqka bir duzenleme olmadigmndan,main kendisinde mevcut bir ayip nedeniyle ortadan kalktiki durumlarda da §346/f 1 BGB hiikmti pergevesinde iadesi imkinsizlayan edimin bedelinin iadeedilmesi gerekmektedir. Oysa karqilastirmahl hukukta ve Alman Hukuku'ndahikim grA4, olmasi gereken hukuk bakimindan malm kendi ayibi nedeniyleortadan kalktiki hallerde alicinin maldan elinde kalam jade ederek sozleme-den donebilmesi kuralinin kabul edilmesi ynindedir 31.

Doktrinde birgok yazar, ayip nedeniyle ortadan kalkma olgusunu §346/f 3 BGB hfikmtiyle getirilen bedel tizerinden iadenin istisnalan kapsa-minda degerlendirmeye ve baylece alicyi bedel tizerinden jade ytikimlti-liinden kurtarmaya gahmmilardir. § 346/f 3/b. 2 BGB'ye gore "ediminortadan kalkmasi veya kotulegmesinin jade alacaklisina isnat edilebildigihallerde", jade borglusu bedel uzerinden jade ile ytikimilti olmayacaktir. Buhukumde jade konusu edimin ortadan kalkmasinin veya kotulegmesinin sati-ciya isnat edilebilir olmasi teknik anlamda kullanilmamistir. Iade alacakisininsizlemeye aykin davranarak edimin ortadan kalkmasina veya kotulegmesine

(30) Wagner, s. 607.

(31) Honsell, Gefahrtragung, s. 4 vd.; MuI-Ko/Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 51; Hellwege,s. 56; Doll, s. 222 dn. 67'de zikredilenyazarlar.



sebebiyet verdigi hallerde, jade borglusunun bedel izerinden jade yiktimlulu-Aui ortadan kalkacaktir32. Main kendi ayibi nedeniyle ortadan kalktigi hallerde, ortadan kalkmaya saticinin (iade alacaklismnn) sorumlu oldugu ayipli ifakapsammndadir. Bu nedenle satim konusu mal kendisinden kaynaklanan ayipnedeniyle ortadan kalkar veya ktfileir ise BGB § 346/f. 3/b. 2'ye gdre alici(iade borglusu) bedel flzerinden jade yapmaksizmn sdzlemeden ddnebilecekve satim bedelini geri alabilecektir. Alicinin bu hikme gdre bedel tizerindeniade yfikimlulguinden kurtulmasimnn sebebi, main ortadan kalkmasinin jadealacaklisinin (saticinin) risk alanmndan kaynaklanmyor olmasidir33. Main ayip-i olmasinda jade alacaklhsi saticinin aynca kusurlu olmasi part degildir. Bu-rada dnemli olan malin kendisinden kaynaklanan bir ayp nedeniyle ortadankalkmasi veya kdttileqmesidir34.

Doktrinde bazi yazarlar malm kendi ayibi nedeniyle ortadan kalkmasihalinin BGB § 346/f 3/b. 2'deki istisna kapsammnda degerlendirilmesi gd-rtiaini kabul etmemektedirler35. Zira bu htikme gdre jade konusu ediminkdttilemesi veya ortadan kalkmasinin jade alacaklhsmna isnat edilebildigihallerde, bedel izerinden jade yiktimltiftikti ortadan kalkacaktir. 0 haldeBGB § 346/f 3/b. 2'ye gdre bedel izerinden jade yikimltiigi yalnizca jadeimkinsizlmgindan jade alacaklhsimnn sorumlu oldugu hallerde ortadan kalka-caktir. Burada jade imkinsizlmgindan jade alacaklhsimnn sorumlu olmasmndan,iade alacaklhsimnn malm kdttilemesi veya ortadan kalkmasinda bir kusuru bu-lunmasi gerektigi anlagilmahldir. 0 halde ancak satici malin ayipli olmasindakusurluysa alici bedel izerinden jade yikfimltiftitinden kurtularak sdzle-meden ddnebilecektir. Buna gdre, satim konusu maldaki ayiptan saticinin dasorumlu tutulamadigi hallerde alicinin bedel izerinden jade yikimitimtigi sizkonusu olmaya devam edecektir.

(32) Boels, R.: Der Ricktritt vom Vertrag trotz Rickgabeunmglichkeit, Hamburg

2008, s. 119; Rothel, § 346 BGB, Rdnr. 22; ilVt-Ko/Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 51; Gruneberg,C: Palandt Birgerliches Gesetzbuch, 60. Auflage, Minilh 2001, N. 12; Faust, s. 480; Hellwege,s. 56. Bu hakmin uygulama alam yalmzca ayipli mal teslim edilmesiyle simrli degildir. Malmksitulegmesiveya ortadankalkmast riskinin, sdzlegmede iade alacakhsimntistlenmi$ oldugu aglkveya Ortlu bir risk oldugu durumlarda, iade borlusu bedel izerinden iade yikiniltligundenkurtulmaktadir. Bkz. Muia-Ko/Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 51.

(33) Rothel, § 346 BGB, Rdnr. 22.

(34) Boels, s. 120; Rothel, § 346 BGB, Rdnr. 22.

(35) Boels, s. 93.

[Yil 2017192


b- Satim Konusu Malm Beklenmeyen Hal veya Micbir Sebep

Sonucunda Ortadan Kalkmasi veya Kdtulemesi

Alman Hukuku'nda main kaza sonucunda ortadan kalkmasi veya kd-tulemesi nedeniyle iadesinin imkinsiz hale gelmesi halinde hasara kimin

katlanacagi hususu 2002 reformundan dnce § 350 BGB hikmuinde dizen-lenmekteydi. § 350 BGB hikmui Roma Hukuku'ndaki mortuus redhibetur

kuralim esas alan bir dizenleme niteligini taqimaktaydi. Anilan hikme gdre

malin kaza nedeniyle ortadan kalktigi hallerde jade borglusu alici maldan elin-de kalam jade ederek sdzlemeden ddnebilmekteydi. Yani alicinin jade borcusona ermekte ve jade hasanna satici katlanmaktaydm. Bu hikim satim sdz-

lemesinin kurulmasiyla aliciya gegmie olan hasann tekrar saticiya gegmesisonucunu dogurdugu iin Tirk ve Isvigre Hukuklanndakine benzer nedenlerleeleqtirilmekteydi36.

2002 yilinda ytirtirlti-e giren Yeni Alman Medenj Kanunu, jade konusuedimin beklenmeyen hal veya micbir sebep nedeniyle ortadan kalktigi hal-lerde jade hasanna jade alacaklhsimnn katlanmast esasim ortadan kaldirmayi

amaglamistir. § 346/f 2 BGB'ye gdre jade borglusu, malin ortadan kalktigiveya kdtuletigi hallerde iadesi imkinsizlayan edimin degerini jade edereksdzlemeden ddnebilecektir. Bu hikme gdre, malin ortadan kalkmasi veya

kuItulemesine jade borglusunun bir davramimnin mi micbir sebebin mi yoksauguncu bir kiginin kusurlu davramimmn mi yol agtigi dnem taqimamaktadir37.Buna gdre, jade konusu edimin beklenmeyen hal veya micbir sebep nedeniyle

ortadan kalktigi durumlarda da alici bedel izerinden jadede bulunarak sdz-lemeden ddnebilecektir. 0 halde, malin beklenmeyen hal veya micbir sebepnedeniyle ortadan kalkmasi halinde jade hasan, bedel izerinden jade ytikim-

ltiltigi dngrlmesi suretiyle jade borglusuna ytiklenmig olmaktadir38.

Yukarida belirttigimiz tizere, § 346/f 2 BGB hukmunde ifa edilen be-del flzerinden jade, mutlak bir kural degildir. § 346/f 3 BGB'de jade bor9-

lusunun bedel flzerinden jade yflkulmluflflgunuln ortadan kalktigi bazi hallerdizenlenmistir. Bu istisnalardan biri de § 346/f 3/b. 2 BGB'de dulzenlenen

(36) Wagner, s. 595; Buz, Sdzlegmeden Ddmne, s. 179; Caemmerer, s. 631-632; Miu-

Ko/Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 35; Honsell, Gefahrtragung, s. 363 vd.

(37) Doll, s. 162.

(38) Rothel, § 346 BGB, Rdnr. 11; Mu-Ko/Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 36; Doll, s. 161 vd.



ve iade borglusu nezdinde gergekleen jade imkinsizliginin, edimin jade ala-caklisinin elinde olmasi ihtimalinde de gergekleeceki duruma i1ikindir39.Esas itibariyle bu durum Alman Hukukunda "kaza" olarak nitelendirilmekte-dir40 .Bu nedenle sdz konusu hikim satim sdzlemesine uygulandiinda, jadeimkinsizlii satim konusu mal saticinin elinde olsaydi da meydana gelecek-tlyse, main iadesi kaza nedeniyle imkinsizlaymly sayilacaktir41. Kaza halindealici S 346/f 3/b. 2 BGB'ye gdre bedel tizerinden jade borcundan kurtulacakve sdzlemeden ddnebilecektir. Yani jade hasanna yine satici katlanmly ola-caktir42.

(39) lade iniknsizligimn iade alacaklisimn elinde de meydana gelecegi dumnnlarda,bedel izerinden iadenin istisna tutulmasi dcnme hakkimn temel islevi olan status quo antenin

saglanmasina da hiznet etmektedir. Zira, hasarin iade alacaklisimn nezdinde de gergeklegecegiduminlarda, iade alacaklisi (satici), mali iade borglusuna (ahclya) hiq teslim etmeni olsaydida mal aym hasara maruz kalacaktir. Bu nedenle iade iniknsizligimn iade alacaklisi nezdindede aynen gergeklegecegi dunimlarda, iade alacaklisi (satici) bakrnundan mahn iade borglusuna(aliciya) teslim edilmi olmasiyla edilmemi olmasi arasinda bir fark olmayacaktir. Bu hallerdealicimn iade borcundan kurtulmasi, sdzleamenin kunmlmani$ olmasina kiyasla satici iin birdezavantaj yaratmayacaktir. Ayrintili bilgi igin bkz. Grothe, Beck'sher Online-Konunentar,Hrsg. Bamberger/Roth, Munchen 2007, (BeckOK-Grothe), § 346 BGB, Rdnr. 51; Doll, s. 270.

(40) BeckOK-Grothe, § 346 BGB, Rdnr. 51; Alman Hukukunda BGB § 346/f. 3/b.2'de

dizenlenen dunmu "dar anlamda kaza" ve § 346/f. 3/b. 3 BGB'de dizenlenen duninu "geni$anlamda kaza" biiminde bir aynma tabi tutarak inceleyen yazarlar da bulumnaktadir. Ayrintilibilgi igin bkz. Boels, s. 138. Bu hikntin kaza kavraiyla bir aflalilmayacagi grtiti iin bkz.Doll, s. 230.

(41) BGB § 346/f. 3/b. 2'deki istisnamn uygulamnasi iin iade jnikinsizligimn alici ye

satici nezdinde mutlaka aym sebepten kaynaklamnasi gerekmemektedir. Mahn iadesi aiicimnnezdinde sel nedeniyle imkhnsiz hale gelini$ fakat saticimn nezdinde deprem nedeniyle iadesiimkhnsiz olacaktlysa, bu dunum da § 346/f. 3/b. 2 BGB kapsaminda degerlendirilecek ve iadehasarina yine satici katlanacaktir. Buna kargihk, satim konusu mal deprem bolgesinde ikameteden iade borglusunun elindeyken deprem nedeniyle ortadan kalkmi fakat iade alacakisimnelinde ortadan kalkmayacaktlysa, iade borlusu alici bedel itzerinden iade sommlulugundankurtulamaz. § 346/f. 3/b. 2 BGB'ye gOre bu halde kaza sdz konusu degildir. Satim konusumal aiicimn elinde mticbir sebep nedeniyle ortadan kalknug olsa dahi, eger saticimn elindede bir $ekilde ortadan kalkmayacaktlysa, kazadan sdz edilemeyecektir. 0 halde satim konusumal aiicimn elindeyken bir nicbir sebebe manuz kalmasi nedeniyle ortadan kalkarsa, aliciyine de bedel itzerinden iade yapmak zonmnda kalacaktir. Boels'e gOre bu hiktim bakimundanaym zarann yalmzca satici nezdinde degil; fakat baska bir varsayimsal alici nezdinde degergeklegecek olmasi onem taimiaktadir: Boels, s. 135.

(42) Grtineberg, § 346 BGB, Rdnr. 13a.

[Yil 2017194


Bedel tizerinden jade yikumluluginin bir istisnasi da jade borglusununkendi islerinde gdstermi oldugu 6zeni (diligentia quam in suis) gdstermigolmasina ragmen main aynen jadesinin imknsiz43 hale gelmesidir. Bu 9erge-vede, § 346/f. 3/b. 3 BGB hikmti esas alindigmnda, alici aypli satim konusumali korumak ve muhafaza etmek igin kendi ilerinde gdstermig ozeni gds-termig olmasina ragmen mal ortadan kalkmly veya kdtileqmise44, alici bedelulzerinden jade yikumlulgunden kurtulmaktadmr. BGB § 346/f. 3'de kusurkavrammna yer verilmemekle birlikte alici kendi ilerinde gdsterdigi dzeni45

gdstermedigi takdirde, bedel fizerinden jade ile ytikulmlu olacaktir.

§ 346/f 3/b. 3 BGB hukmi 9ergevesinde jade borglusu alici, tedbirli birmalikin kendj menfaatlerini korumak igin alacagi koruma 6nlemlerini alma-yi ihmal ettigi takdirde, kendi ilerinde gdstermi oldugu 6zeni gdstermemigolacaktir46. Kiinin kendi ilerinde gtsterdigi dzeni temel alan bu subjektif

(43) Htikmiin lafzina gOre iade borlusu yalmzca maln ortadan kalkmas veya

koulegmesi hallerinde kendi i$lerinde gosterdigi Ozeni gostermi$ oldugunu kamtlayarakbedel tizerinden iade borcundan kurtulacaktir. Buna kar$ilhk, iade borlusunu, diger iadeimkhnsizlklanmn sdz konusu oldugu hallerde, Ornegin malin kullamlmasi halinde, malmortadan kalkmast halinde olacagindan daha zor bir dunmma sokmak igin herhangi bir nedenyoktur. Bu nedenle iade borglusunun kendi ilerinde gosterdigi Ozeni gdstennesine kar$thkmaln ortadan kalkmast veya kittileamesi dmmnda bir iade imkhnsizhgi meydana geldigihallerde de ahcmn bedel itzerinden iade ytikimtiltigtinden kurtulmast gerekmektedir: Rothel,§ 346 BGB, Rdnr. 26.

(44) Her ne kadar hiktimde yalmzca maln kittileamesi veya ortadan kalkmas ifadelerikullamldlysa da, malin temik edilmesi, ttiketilmesi ve benzeri iade imkansizlklan bakrundanda uygulanmasi 6ntinde bir engel yoktur. Mi!-Ko/Gaier, § 346 BGB, Rdnr.

(45) Kendi ilerinde gosterdigi Ozen kriteri, 2002 degiikligi Oncesi BGB bakrundankusurdan ne anlaglmast gerektigine ilikin bir teori olarak ele ahnmaktayken, 2002 degiikligisonrasinda bedel izerinden iadeyi ortadan kaldiran bir durum olarak ditzenlenmistir. § 346/f. 3B GB'de bahsi gegen kiinin kendi ilerinde gosterdigi Ozen kriterinin "diligentia quam in suis"olarak anlaglmasimn mtinkiin olmadigi gOrtisti iin ise bkz. Doll, s. 287 vd.

(46) Belirtmek gerekir ki, domne hakki sahibinin ddnmeye yol agan durumunbilincindeolmasimn § 346 BGB/f. 3/b.3'te yer alan istisna hikmtintin uygulanmasi bakrundan bir etkiye

sahip olup olmadipg tartimmahdir. Bir gOrtiie gOre, bu hatkmiin iade borglusunun sozleamedenddmneye yol agan sebebi kendi ihmali nedeniyle bilmedigi duruimlarda uygulanmamasigerekmektedir. Eger iade borlusu, sozleameden ddmnesine yol agan sebebin farkinda olduguveya farkmnda olmasi gerektigi agamaya gelmise, bundan boyle baskasimn malvarliginda yeralan bir $eyi idare ettiginin farkindadir. Bu nedenle artik "kendi ilerinde" gosterdigi Ozendenbahsedilemez. Dolayislyla alicimn donme hakkina yol agan dunimun bilincinde olmast halinde,



6zen kriteri, yalnizca jade borglusunun satim konusu malla kargilastirilabilirnitelikteki malvarligi degerleri bakimindan sdz konusu olabilecektir. Baqkabir deyigle, alici, kendisine ait olan ve satim konusu malla kargilastirilabileceknitelikte bir malvarligi dekeri bakimindan gdsterdigi dzen ve dikkati, satimkonusu mal bakimindan gdstermemig ve main aynen jade edilmesi imkinsizhale gelmigse main degerini jade etmek zorunda kalacaktir47. Bu durum kigi-nin kendi islerinde gdsterdigi dzeni gdstermesine ragmen malm kaza nedeniy-le zarara ugradigi hallerde de alicinin bedel izerinden iadeye gerek kalmak-sizin sdzlemeden ddnebilmesi sonucunu dogurur. Diligentia quam in suis619itti yalnizca alicinin basit ihmalden sorumlu olmadigi anlamina degil, aynizamanda main kaza nedeniyle ortadan kalkmasi riskini de taqimadgm anlami-na gelir 48. Bu da aslinda pratikte dnceki § 350 BGB ve TBK md. 228/fl 'leayni sonucu meydana getirmektedir49.

B- Fransiz Hukuku

Fransiz Medenj Kanunu md. 1647/f .'e gdre satim konusu malm kendjayibi nedeniyle ortadan kalkmasi halinde alici sdzlemeden ddnebilmekte vesatim bedelini alicidan talep edebilmektedir.

Fransiz Medeni Kanunu'nda malm kaza nedeniyle ortadan kalkmasidurumu konusunda ise Tirk, Isvigre ve Alman hukuklanndan farkh bir dulzen-lemeye yer verilmistir. Fransiz Medeni Kanunu md. 1647/f 2'ye gdre satimkonusu malm kaza nedeniyle ortadan kalktigi hallerde alici ddnme hakki ve

§ 346 BGB/f. 3/b.3'te yer alan istisna haikmi uygulamnayacaktir. Bkz. Ivia-Ko/Gaier, § 346

BGB, Rdnr. 57.

(47) Rothel, § 346 BGB, Rdnr. 30; MiV-Ko/Gaier, § 346 BGB, Rdnr.56; Honsell,Besonderer Teil, s. 107.

(48) Aymydnde bkz. Serozan, Dcsnme Hakkimn Simrlan, s. 217; Honsell, Gefahrtragung,s. 364; Faust, s. 486; Doll, s. 270; Honsell, Schuldrechtsmodernisierung, s. 188.

(49) Boels'e gOre Alman Hukukundaki bu hukum "geni$ anlamda kaza" kavranmmdizenlemektedir. Bu gergevede eger alici kendi iglerinde gosterdigi Ozeni gostermi olmasinaragmen meydana gelen iade inkfnsizlgim engelleyememisse, hasarin donme hakkimnkullamlmasina aypli mal teslim etmi$ olmasi nedeniyle sebebiyet vermi olan saticlya gegmesiegyamn dogasina uygun diiecektir, Boels, s. 139. Baska bir deyi$le alici mala kendi i$lerindegosterdigi Ozeni gosterni oldugu stirece, main ortadan kalkmasindan veya kittlegmesindensorumlu tutulamayacaktir. Bu nedenle yeni BGB haiik lerine gOre alici eski § 351BGB'dekinden daha avantajl bir konumdadir. Zira § 346 BGB hakmti ergevesinde azaltilnugbir Ozen 1gtuii getirilmistir. Aynca bkz. Boels, s. 141; Wagner, s. 602.

[Y1l 2017196


hatta bedel indirimi hakkini dahi kullanlamamaktadir50. Bu gergevede Fran-siz Hukuku'nda mahn beklenmeyen hal (casfortuit) nedeniyle ortadan kalkti-Ai durumlarda, iade hasanna alici katlanacaktir.

Fransiz Medeni Kanunu'nda malm kaza nedeniyle ortadan kalktiki hal-lerde alicinin donme hakkimn kullanamamast kurahnin benimsenmig olmasidoktrinde eleqtirilmektedir. Doktrinde bazi yazarlar, satim konusu mahn kazanedeniyle veya alicinin kusurlu bir davramqi sonucunda ortadan kalkt~im hal-lerde de bedel uzerinden iade ytkiml1tilhi~intin yerine getirilmesi gartlyla al-cinin sizlemeden donebilmesinin gerektigini savunmaktadirlar51.

C- Viyana Satim SIzlegmesi (Convention on Contracts for theInternational Sales of Goods)

Yukarida ortaya koydugumuz duzenlemelerden farkh olarak, CISG'deiade imkinsizhgl 52 halleri tek tek sayimak suretiyle bunlarmn donme hakki-n kullanmilmast uzerindeki etkileri belirlenmemistir. CISG md. 82'ye gore,

alicinin donme hakkimn (rescission of conractlavoidance) kullanabilmesi igin,satim konusu mali biiyiik 01tide teslim aldiki koqullarda geri verebilecek du-rumda olmasi gerekmektedir53. Bu gergevede, Viyana Satim Sozlegmesindesatim konusu mahn aynen iadesinin mdmkun olmamasi hali genel olarak

(50) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 8; Wagner, s. 597.

(51) Aynntilibilgi iginbkz. Hornung, s. 130.

(52) CISG anlanundaiadeinidnsizligl"teslimaling~olanmallann"i adeedilememesiniifade ettiginden, ahcimn dnme hakkim kullandiginda aym tirdeki farkli mallan iade etmesisoz konusu olamaz. Aksi halde ahclya spekilasyonda buluma hakki tammnin olurdu. Bkz.Fountoulakis, C.: Madde 81-84, Milletlerarasi Mal Satimine Iliskin Sozlegmeler HakkindaBirlegmi$ Milletler Antlaymasi (Viyana Satim Sozleamesi) Serhi, ed. Ingeborg Schwenzerve Pinar Qaglayan Aksoy, Istanbul 2015, Art. 82 CISG, N. 5; AMi-KOlHuber, Art. 82 CISG,N. 3; Weber, Art. 82 CISG, N. 6; Enderlein, F. Maskow, D.: International Sales Law, Oceana

Publications 2002, Art. 82 CISG, Nr. 2.2.

(53) CISG'e gore sozleameden domne amnda main bWiyik 1ilide teslim alinankogullarda geri verilebilir olup olmadigi 6nemlidir. Alici sozleameden domne hakkimkullandiktan sonra malda meydana gelen esasli degigiklikler sozleameden domne hakkimnkullamlnmasina etki etmez. Stiphesiz bu dunimda ortaya glkan zarann alici tarafindan tazminedilmesi gerekmektedir. Ferrari, Art. 82 CISG, Rdnr. 2; Magnus, U.: Staudinger BGB Wiener

UN-Kaufrecht (CISG), Sellier- de Gruyter 2005 (Staudingerlagnus), Art. 82 CISG, N. 15;

AMu-KOHuber, Art. 82 CISG, N. 6; Weber, Art. 82 CISG, N. 1; Zuber, Art. 82 CISG, N. 6;

Huber, s. 212. Aksi gortite: EnderleinlMaskow, Art. 82 CISG, Nr. 1.3.



ddnme hakkinin kullanilmasina bir engel olarak dizenlenmistir. Diger birifadeyle satim konusu main -biyik dlide teslim alindigi ginki durumun-

da54- saticiya jade edilmesi, sdzlemeden ddnme hakkinin kullanilmasinin 6nkoquludur55. Bu 9ergevede, gdre malm degerini artiran veya degeri izerindebir etki meydana getirmeyen dekiviklikler sdzlemeden ddnme hakkinin kul-lanilmasina engel tekil etmemektedir56.

Hemen belirtelim ki, alicinin satim konusu mali biyik d19ide aldigigulnkul durumunda saticiya jade edemedigi hallerde sdzlemeden ddnme hakki-m1 kullanamayacak olmasi, mutlak bir kural degildir. CISG md. 82/f 2'de sayl-lan ip durumda, jade borglusu alici mali biyfk d19ide teslim aldigi gulnkul ko-qullarda jade edememesine ragmen sdzlegmeden ddnebilmektedir. CISG md.82/f 2'de57 yer alan ilk istisna, main alicinin teslim aldigi gulnkul koqullardaiade edilmesinin alicinin bir davranii veya ilimali olmaksizin imkinsizlastigihallere iliqkindir. Ikinci istisna, ayiba karqi tekefflil hikimlerine baqvuru gartiolan muayene kilfetinin yerine getirilmesi sirasinda malm ortadan kalkmasiveya kItulegmesi halidir. Son olarak mal ticari hayatin olagan akii iindeyeniden satilmly veya alicinin ayipli ifanin farkina vardigi veya farkina var-masi gereken zamandan dnce kullanlmig ya da gekli dekistirilmise, alici maliaynen jade edememesine karqilik sizlegmeden ddnebilecektir.

Doktrinde hakli olarak igaret edildigj iizere Viyana Satim Sdzlemesi'ndealicinin mali jade edemedigi hallerde sdzlegmeden ddnme hakkini kullanama-masi kuralina getirilen istisnalann genig 9apta dizenlenmig olmasi, adeta istis-

nalan kural haline getirmig ve alicinin 9oku halde jade borcundan kurtularak

(54) Malda meydana gelen degigikligin Onemli/esash bir degigiklik olup olmadigimnobjektif esaslara gOre belirlemnesi gerekmektedir. Staudinger/Magnus, Art. 82 CISG, N. 6;Ferrari, Art. 82 CISG; Rdnr. 7; Mvia-KO/Huber, Art. 82 CISG, N. 4; Zuber, Art. 82 CISG, N. 5.

(55) Venturi, S.: Commentaire Romand, Chevenoz. Werro, Code des Obligations Art.1-529, s. 1101.

(56) Staudinger/Magnus, Art. 82 CISG, N. 8; Ferrari, Art. 82 CISG, Rdnr. 6.

(57) CISG md. 82/f.2'de yer alan istisnalar simrlay1cl olarak sayllnm olup kiyas yoluylagenisletilmesi mulmikun degildir. Bkz. Ferrari, Art. 82 CISG, N. 8.

(58) Bir mahkeme kararinda, alicimn kendisine teslim edilen kablolari muayene etmekamaghi galatirmasi sonucunda kablolarda md. 82(2) (b)'de belirtildigi gibi bir ortadan kalkmaveya kittilegme meydana gelmeni, tersine degerini artirm bile olsa bu haiim uygulanacakve alici sozlegmeden ddnebilecektir. Bkz. CLOUT case No. 235 [Bundesgerichtshof, Germany,25 June 19971.

[Y1l 2017198


sdzlemeden ddnebilmesine yol agmitir59. Bunun sebebi, dnemli bir borcaaykirilikla sdzlemeyi ihlal eden saticinin, main ortadan kalkmasi halinde ri-zikoyu aliciya nazaran daha genig 9apta taqimasi gerektiginin diginilmesidir.

CISG md. 82/2/a'ya gdre "satim konusu mal alicinin fiil veya ihmalin-den kaynaklanmayan nedenlerle ortadan kalkarsa" alicinin mali biyik d19ideteslim aldigi ginki koqulda jade edememesine ragmen sdzlemeden ddnmesimuimkindir. Main kendi ayibi nedeniyle ortadan kalktigi durumlarda da ali-cinin fiili veya ihmali bu ayiba yol agmaktadir60. Bu nedenle main kendi ayibinedeniyle ortadan kalktigi hallerde alici sdzlemeden ddnebilecek ve saticidansatim bedelini geri isteyebilecektir. Madde metninde aikga belirtilmemeklebirlikte, alicinin main tamamen ortadan kalkmadigi hallerde maldan elindekalani saticiya jade etmesi gerekecektir.

Bu dizenlemenin amaci, main ortadan kalkmasina saticinin sdzleme-ye aykiri davraniinin (ayipli mal teslim etmis olmasinin) sebebiyet verdigihallerde, jade hasanna bu aykinliga sdzlemeye aykin davranarak sebebiyetveren saticinin katlanmasini saglamaktir61 . Bdylece satici main sdzlemeyeaykiri dzellikler taqimasinin sonucu olarak ortaya 9ikan risklere de katlanmlyolacaktir.

CISG md. 82/2/a'ya gdre, main alicinin aldigi ginki koqullarda jadeedilmesinin alicinin bir davranii veya ihmali olmaksizin imkinsizlastigidurumlarda alici sdzlemeden ddnebilmektedir. Satim konusu main micbirsebep veya beklenmeyen hal nedeniyle ortadan kalktigi durumlarda, alicininkendi filli veya ihmalinden kaynaklanan bir jade imkinsizligi sdz konusu de-gildir. Bu gibi durumlarda main ortadan kalkmasi alicinin hdkimiyet ve etki9evresi diinda gergeklemigse ve bu sonug alici in dngrilebilir veya tn-lenebilir degildir. 0 halde CISG md. 82/2/a'ya gdre malm micbir sebep veyabeklenmeyen hal nedeniyle ortadan kalktigi durumlarda alici sdzlemedenddnme hakkini kullanabilecek ve jade hasarina satici katlanacaktr62. CISG

(59) Benzer gortite bkz. Hornung, R/Fountoulakis, C.: Konunentar zum Einheitlichen

UN-Kaufrecht, 5. Aufl., Minih2008, Art. 82, N. 10; Boels, s. 153; Staudinger/Magnus, Art. 82

CISG, N. 16; Weber, Art. 82 CISG, N. 2; Enderlein/Mvaskow, Art. 82 CISG, Nr. 1.2.

(60) Hornung/Fountoulakis, Art. 82, N.13; Boels, s. 22; Ferrari, Art. 82 CISG, N. 10;

Mvi-KO/Huber, Art. 82 CISG, N. 14; Weber, Art. 82 CISG, N. 17; Zuber, Art. 82 CISG, N. 10.

(61) Hornung/Fountoulakis, Art. 82, N. 10; Boels, s. 126.

(62) Hornung/Fountoulakis, Art. 82, N.10; Staudinger/Magnus, Art. 82 CISG,


BATIDER/QAGLAYAN AKSOY

md. 82/2/a hukmunde yer alan istisnalarin son derece genig gaph olmasi ne-deniyle bu duzenleme de TBK md. 228'e paralel sonuglar ortaya glkmasinaneden olmaktadir6 3.

D- Hukukun Yeknesaklaptiridmasini Dizenleyen Diger MetinlerdekiDurum

PECL'a (Principles ofEuropean Contract Law/Avrupa Sjzlegme Huku-ku Prensipleri) gare64, iadenin imkinsiz hale geldigi durumlarda da alici soz-lemeden donme hakkini kullanabilecektir. Aynen iadenin yapilamadigi du-rumlarda, bedel uzerinden iade esasi benimsenmistir. PECL md. 9: 309'a goresozlemenin sona ermesiyle ifa ettigi edimi geri alamayan taraf (...) ediminkarqi taraf iWin degeri oraninda makul bir bedel talep edebilir. Belirtmek ge-rekir ki, mahn kaza nedeniyle ortadan kalkt~im durumlarda iade hasanna iadeborglusunun katlanmast gerektigi hususu bugun artik kabul edilen bir esasolmasina ragmen, bu hususa PECL'da aikga yer verilmemig olmasi doktrindeeleqtirilmektedir65.

PICC'de (Principles of International Commercial Contracts/Ulus-lararasi Ticari Sjzlegme Prensipleri) de aynen iadenin mumkun olmadigidurumlara ilikin ayn bir hukum yer almaktadir. PICC md. 7.3.6(1)'e gore,aynen iadenin uygun olmadigi veya makul olmadigi hallerde, uygun oldukutakdirde66 bedel uzerinden iadede bulunularak sozlemeden donulebilecektir.Burada edimin yerine odenecek olan bedel, ifanmn degeri kadar olacaktir. Bugergevede, maln ayibi nedeniyle ortadan kalktigi durumlar dimnda, iade borg-lusu alicinin mahn degerini jade ederek sozlemeden donebilecegi sonucunavarmak mumkundur.

N.21; Ferrari, Art. 82 CISG, N. 10; Mi-KO/Huber, Art. 82 CISG, N. 14; Boels, s. 136, 152;

Weber, Art. 82 CISG, N. 18; Zuber, Art. 82 CISG, N. 11. CISG md. 82 haikmi, sizlegmeden

donme halinde yalmzca saticimn malm kaza veya micbir sebep riskini tayldigi risk dagilnumekanizmasimnbir pargast olarak degerlendirilmektedir. Bkz. CLOUT case No. 422 [ObersterGerichtshof, Austria, 29 June 1999], Unilex.

(63) Bkz. Honsell, Vertragsverletzung, s. 354.

(64) Yeknesaklastirma projeleri hakkmnda aynntill bilgi igin bkz. Aksoy, H. C:Impossibility in Modem Private Law, Switzerland 2014, s. 93 vd.

(65) Bkz. Zimmermann, Restitutio, s. 722.

(66) lade inkansizligmn sebebinin temeli saticimn olmadigi tim durumlarda, alicimnbedel izerinden iadede bulunmas "uygun" olacaktir. Bkz. Honsell, Lebendiges, s. 230.

[Y1l 2017200


DCFR (Draft Common Frame of Reference/Ortak Referans Qeryevesi

Taslag;) md. III. - 3:510 vd. hikimlerinde sdzlemenin sona erdirildigi du-rumlarda taraflann daha dnceden yerine getirmi olduklan edimleri jade et-mekle ytikimlti olduklan belirtilmistir. Bununla birlikte III. - 3:510 (3) ve (4)hikimlerine gdre, ifa edilmig olan edimin iadesi mtimkin degilse veya jadeedilmesi makul olmayan bir 9aba veya masrafta bulunulmasini gerektirniyorsa,edimin degerinin jade edilmesi yoluna gidilecektir. DCFRArt. III. - 3:512 (1)(a) hikmtine gdre, bedel izerinden jade yapilirken edimin ifa anindaki degeriesas alinacaktir. Aynca DCFR Art. III. - 3:512 (3) ve (4) hikimlerine gdre,jade borglusu jade alacaklisinin borcu sdzlemeye uygun ifa etmemig olmasinedeniyle mall aynen geri veremiyor veya jade borglusu hataen fakat makulbir ekilde edimin sdzlemeye aykiri olmadigi (ayipli olmadigi) diiguncesiy-le gergekletirdiki davranilar sonucunda mall aynen jade edemiyorsa, bedelizerinden jade borcunda bir azalma sdz konusu olacaktir. Bu 9ergevede, dr-negin mal kendisinde mevcut ayip nedeniyle ortadan kalkmi (DCFR Art. III.- 3:512 (4)) veya alici malm ayipli oldugunu fark etmeden dnce mali kullan-mi , tfiketmis, islemig, geklini degistirmi veya f9tinct kiilere temlik etmisse(DCFRArt. III. - 3:512 (4)), bu durumlar hikminde yer alan bedel tizerindenjade yikimliltiginin istisnasi kapsaminda degerlendirilecektir. Bdyleliklesaymiy oldugumuz bu durumlarda jade hasanna satici katlanacaktir.

CESL md. 172 vd. hiktimlerinde sdzlemeden ddnilmesi halinde taraf-lann iadeyi nasil gergekletirecekleri dizenlenmistir. Buna gdre, sizlemeninsona ermesi halinde taraflar birbirlerinden almi olduklan geyi jade etmekleytikimltidir. Eger alinan geyin iadesi mtimkin degilse, parasal degerinin67

jade edilmesi gerekmektedir (CESL md. 173). Diger bazi yeknesaklastirmaprojelerinde oldugu gibi CESL'da da jadenin yalnizca imkinsiz hale geldigidurumlarda degil, makul olmayan bir 9aba veya masraf yapilmasini gerektir-digi durumlarda da (diger tarafin milkiyete iliqkin menfaatlerini ihlal etme-mek koquluyla) jade borglusunun bedel tizerinden iadeyi segim hakki bulun-maktadir.

(67) CESL md. 173/f. 2'ye gOre bedel tizerinden iade yapilirken, mallar iadeninyapi1digi tarihe kadar iade borlusu nezdinde bozulmadan veya zarara ugratilmadan kalsaydisahip olacaklan deger esas alinacaktir.



OR 2020 Projesi'nde sizlemelerin tasfiyesi yeknesak bir rejime tabi

tutulmustur (Bkz. Art. 79 vd. OR 2020)68. Tasfiye esnasinda taraflann birbir-lerinden almiy olduklari edimleri jade etmeleri gerektigi agikga belirtilmig,aynen iadenin imkansiz oldugu veya makul olmadigi durumlarda ise ifa edil-mig olan edimin veya hizmetin parasal karlliginin ddenecegi hikme baglan-

mistir (Art. 80 OR 2020)69. Bu 9ergevede, jade borglusu edimi elden 9ikarmyi,edim ortadan kalkmi veya hiW ya da aqiri bir masraf yapilmadan aynlamaya-cak ekilde baqka geylerle birlemigse jade borglusu bedel izerinden jadede

bulunarak sdzlemeyi sona erdirebilecektir7o. Bedel izerinden jadenin nasil

gergekletirecegine ilikin ise ayn bir hikme yer verilmistir 7 1. OR 2020 md.82'ye gdre, jade edilecek miktar sdzlemenin kuruldugu andaki taraf irade-

lerine gdre belirlenecek, aynca ayni hikmin igiunci fikrasina gdre, ifanin

ayiph oldugu durumlarda bu miktar orantili olarak digirillecektir72

Bu noktada belirtmek gerekir ki OR 2020'nin tasfiyeyi dizenleyen hii-

kumlerinde bedel izerinden jade yikimlluginin istisnalanna yer verilme-

mistir. Bu durum karqisinda, dmegin teslim edilmig olan malm kendisindemevcut olan ayip nedeniyle ortadan kalktigi durumlarda jade borglusunun

(konumuz bakimindan alicinin) bedel izerinde jade yikimllugi altinda olup

olmadigi sorusu cevapsiz kalmaktadir73

(68) Aynntili bilgi iginbkz. Buz, Rickabwicklung, s. 567 vd.; Lehmann, M: Innovation

durch den OR 2020-Entwurf: Die Vorschriften iber die Liquidation, SZW 2015 s. 337 vd, s.

342 vd.;

(69) Aynntili bilgi igin bkz. Buz, Rickabwicklung, s. 572 vd.

(70) Huguenin/Hilty/Purtschert, Art. 81 OR 2020, Nr. 9.

(71) Ayrintili bilgi igin bkz. Huguenin/Hilty/Purtschert, Art. 82 OR 2020, Nr. 1 vd;

Lehmann, s. 339 vd.

(72) Ornegin piyasa degeri 10.000 TL olan bir araba iin taraflar sdzlegmede 20.000TL kararlastirnug ve bu arabada degerini 1000 TL azaltan bir ayip mevcutsa; alici sdzlegmedenddndiginde saticlya iade etmesi gereken miktar 18.000 TL'dir. Alici sdz konusu bu mal iginyan yarya daha fazla Odemit oldugundan, iade edilecek miktar belirlenirken de taraf iradeleriesas alinnal ve ayibin meydana getirdigi deger azalnasimn iki kati olmalidir (2000 TL). Bkz.Lehmann, s. 340.

(73) Buz, Rickabwicklung, s. 575.

[Y1l 2017202


III. TBK MD. 228/F. 1 HUKMUNUN UYGULANMASININSARTLARI

1. Satim Konusu Malm Ayip Sebebiyle Yok Olmasi veya ZararaUgramast

Mal kendi ayibi nedeniyle yok olur veya agir bigimde zarara ugrarsaTBK md. 228/f 1'e gdre alici ddnme hakkini kullanabilecek ve ayipli maldanelinde ne kaldiysa onu jade ederek saticidan satim bedelini geri isteyebilecek-tir. Bu 9ergevede, malm ayibi nedeniyle ortadan kalkmasi halinde, alicininddnme hakkini kullanmast engellenmemig ve jade hasari saticiya (iade ala-

cakhsmna) ytiklenmistir.

Malm kendi ayibi nedeniyle yok olmasi veya zarara ugramast hali, jadeimkinsizlmgina neden olan sebepler arasinda en az tartimalh olanidir. Malm

kendi ayibi nedeniyle iadesinin imkinsiz hale gelmesinin ddnme hakkininkullanilmasmna engel olmamast gerektigi konusunda kargilastirmalh hukuktagdri birligi mevcuttur74.Bu 9ergevede, TBK md. 228/f.1 hikminde yer alan

dizenleme hukuk politikast agismndan da isabetli bir hikim olarak degerlen-dirilmektedir75 .

Bu hikmuin temelinde alicinin satim konusu mali jade edebilecek du-

rumda olmamasinin rizikosunu, mali ayipli olarak teslim eden saticinin taqi-masi gerektigi diiguncesi yatmaktadir76. Satici, borcunu geregi gibi ifa etme-yerek ayipli bir mal teslim etmig olmasinin sebebiyet verdigi sonuglan aliciya

yukleyememelidir . Kendi uygun ifa yukuimlt1tgnt yerine getirmeyerekayipli mal teslim eden jade alacaklhsi (satici), hasann aliciya gegtigine gtve-nerek satim bedelini jade yukuimliluginden kurtulamamahdir78 .

Bu dizenlemeye ilikin olarak bir hususa daha deginilmesi yerinde ola-caktir: 818 sayili Borglar Kanunu'nda malin ayip nedeniyle telef ve ziyaa veyahasara ugramasindan bahsedilmekteydi. 6098 sayili TBK'da ise huikme, satim

(74) Kari1Iastirnah hukuktaki diizenlemeler hk. bilgi igin bkz. yuk. § 2, II.(75) Hartmann, S.: Die Ritckabwicklung von Schuldvertragen, Zurich 2005, s. 177;

BK-Giger, Art. 207 OR, N. 9.

(76) Hartmann, Nr. 429.

(77) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 9; Boels, s. 93; Yavuz, Ozel Hukutmler, s. 72; Hartmann,Nr. 430.

(78) Rothel, § 346BGB, Rdnr. 25; ilVt-Ko/Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 51.



konusu malm ortadan kalkmasinin yam sira "veya agir biyimde zarara ugra-

mast" ibaresi eklenmigtir. Bu 9ergevede, satim konusu maim ayip nedeniyleagir bigimde zarara ugramadigi, hafif bir zarann bir ortaya 9mktiki durumlarTBK md. 228/f 1'in kapsamma girmediginden, alicinin ddnme hakkim kul-

lanamayacam ydninde bir izlenim olugmaktadir. Bu durum doktrinde hakholarak eleqtirilmistir7 9.Gergekten de, ayiph bir mam bu ayip nedeniyle zararaugradigi ve bu nedenle aynen jade edilemedigi durumlarda bu zarann agir mi

yoksa hafif bir zarar mi oldugunun ddnme hakkinin kullanilmasi tizerinde her-hangi bir etkisi olmamalidir. Burada kast edilen olsa olsa zarann degil, ayibmagir, diger bir ifadeyle dnemli bir ayip olmasi gerekliligidir. Ddnme hakkinin

kullanilmast iWin ayibm dnemli olmasi ise kargilatirmah hukukta ve dzelliklemodem hukukun yeknesaklastinlmast 9ahqmalannda zaten ayrica aranmak-tadir. Kammizca bu nedenle TBK md. 228/f.1 hulkmflnfn amaca uygun bir

gekilde yorumlanarak, satim konusu mam ayptan dolayi hafif zarara ugradigidurumlarm da bu htikim kapsaminda degerlendirilmesi gerekmektedir.

2. Satim Konusu Malm Beklenmeyen Hal veya Mficbir Sebepten

Yok Olmasi veya Agir Zarara Ugramast

A- Genel Olarak

TBK md. 228/f. 1'de satim sdzlemesinde alicinin satim konusu mali

beklenmedik hal veya micbir sebep neticesinde yok olmasi ya da agir bigimdezarara ukramly olmasi sebebiyle aynen jade edemedigi hallerde alicinin elindekalam jade ederek ddnme hakkim kullanabilecegi dizenlenmistir80 . Dolayi-

(79) Bkz. Serozan, Dcmne Hakkimn Simrlarl, s. 218; Atamer, Y: Taylmr Satrn

Sdzlegmesi, Tiurk Borglar Kanunu Sempozyumu: Makaleler - Tebligler, Der: Dog. Dr. M. MuratInceoglu, Istanbul 2012, s. 212; Gumi, A: Borglar Hukuku Ozel Hikutmler, Istanbul 2013,s. 110. Atamer bu elegtiride bulunurken garpici bir Ornekle kanun koyucunun gdz ardi ettigihususu gozler Ontine sermektedir. Eger TBK md. 228/f.l aynen uygulamrsa ortaya $6yle bir

tablo yikacaktir: Freni bozuk araba bu ayibi nedeniyle agaca garptigi ve pargalandigi ihtifimalde,agir bir zarar ortaya glktigi iin sdzleameden donmek mnitmkiin; buna kargthk freni bozukaraba bu ayibina ragmen iyi bir $ofdr tarafindan bazi gizikler dinda bir hasara ugramadandurduruldugu halde sdzleameden domnek mnitmkiin olmayacaktir.

(80) Doktrinde mam kaza sonucunda onenli 61ide kttileamesinin de mahn ortadankalkmasyla aym sonujlara tabi olmast gerektigi belirtilmektedir. Bkz. BSK-Honsell, Art.207 OR, N. 3; BK-Giger, Art. 207 OR, N. 12; Aliuler-Chen, M.: CHK-Handkonunentar

zum Schweizer Privatrecht, Vertragsverhlltnisse Teil 1: Innomiinatkontrakte, Kauf, Tausch,

[Y1l 2017204

AYIPLJ MAL-SOZLE$MEDEN DONME HAKKI

siyla aynen iadenin beklenmeyen hal veya mucbir sebep nedeniyle mitmkinolmadigi durumlarda jade hasanna satici katlanacaktir. Bu durum doktrindesatici iin oldukga adaletsiz olmasi gerekgesiyle e1eqtirilmektedir8 1.

Doktrindeki bazi yazarlara gdre, kanun koyucu bu hikimle, ayipli bir

mal teslim etmig olmasindan dolayi saticlyl cezalandirmak istemistir8 2 . Sati-ci ayipsiz bir mal teslim etme borcuna aykin davranmi oldugundan, malmkendi elinde olmayan bir sebeple ortadan kalkmasi rizikosuna da katlanmak

zorundadir83. Satici ayipli bir mal teslim ederek borca aykiri davrandigi igin,kendi risk alaninda olmayan bir durumdan dolayi da olsa, hasara katlanmakzorunda birakilmigtir.

Malm kaza nedeniyle ortadan kalktigi hallerde jade hasanna saticininkatlanmast gerektigi diiguncesi TBK md. 226/f. 2'ye de dayandinlmaktadir.TBK md. 226/f 2 hikmuine gdre alicinin ddnme hakkimn kullanabilmesi igin,ayibin "ddnme hakkinin kullanmilmasini hakli gdsterecek nitelikte" bir ayip ol-masi gerekmektedir. Aksi halde hikim takdir yetkisini kullanarak ddnme talepedildigi halde bedel indirimine karar verebilecektir84. Alici ddnme hakkini

kullanabildigine gore ayip ddnme hakkinin kullanilmasini hakli gdsterecekderecede dnemli 85 bir ayiptir. Onemli bir ayibi iWeren bir mala ilikin hasann

Schenkung, Miete, Leihe Art 183-318 OR, 2012 (CHKIAvIler-Chen), Art. 207 OR, N. 6.

(81) Hartmann, Nr. 441; BK-Giger, Art. 207 OR, N. 37; Buz, Sdzleameden Ddmne,s. 200; Serozan, Sdzleameden Ddmne, s. 427 vd.; Hatemi, H.lSerozan, R./Arpac, A.: Borglar

Hukuku Ozel Bdlin, Istanbul 1998, s. 100; Glasi, s. 154 vd, s. 211-212; Caemmerer, s. 631;

Wagner, s. 595 vd; BeckOK-Grothe, § 346 BGB Rdnr. 51; Hellwege, s. 23; Kahveci, s. 293;

Koroglu, s. 205, dn. 922.




(85) Hemen belirtelim ki, satim sdzleamesinde (TBK m. 227), istisna sdzleamesinde(TBK m. 475) oldugu gibi ahcimn yalmzca maln onemli nitelikte bir ayip ihtiva ettigi hallerdesdzlemeden ddnebilecegi ditzenlenmemitir. TBK m. 227/f. 4'e gOre somut olayin $artlanmnsozlemeden dnmeyi hakli gostermedigi hallerde hkim sizleameden dnme talep edilmi olsabile bedel indirinine veya satilamn onarilmasina hikmedebilecektir. Doktrinde TBK m. 226'dakullamlan "hal icabimn satmn feshini hakli gdstermesi" ifadesinden ayibin onemli nitelikte birayip olmasi gerektiginin anlagilmasi gerektigi ifade edilmektedir. Buna gOre, maldaki ayip aliciigin malm ayipi oldugimnu bilseydi, sozlegmeyi yapmayacag1 kadar Onemli ise, sozleamedendonebilmelidir. Bunun dmndaki hallerde Mkim bedel indirimine hikmedebilecektir. Ayrintiii



aliciya yiklenmesi dogru olmayacaktir. B6ylece alici ayipli olarak teslim al-mak istemeyecegi bir mala isabet eden hasara katlanma zorunlulugundan kur-tulacaktir. Bu ydnde bir hasar dizenlemesi alicinin irade dzerkliginin korun-masina da hizmet edecektir86.Bu tur bir korumanin saglanmasi igin aliciya in-

tikal etmi olan hasann tekrar saticiya ylklenmesi zorunludur. Bu 9ergevede,TBK md. 228/f 1 hulkmulnde ayipli bir mal teslim alan alicinin menfaatleri,ayipli bir mal teslim ederek borca aykin davranan saticinin menfaatlerinden

uistuin tutulmlustur.

B- Beklenmeyen Hal veya Micbir Sebep Kavrami

818 sayili BK md. 204/fl1'e gdre jade konusu edimin kaza sonucun-

da ortadan kalktigi hallerde alici maldan elinde kalani jade ederek sdzleme-den ddnebilmekteydi. Mehaz IBK md. 207'de de "kaza" (Zufall) ifadesineyer verilmistir. Onceki kanun 9ergevesinde kaza kavramindan ne anlagilmasi

gerektigi izerinde durulurken, BK md. 204/f 2 anlaminda alicinin kusurludavranpi sayilmayan ve BK md. 204/f 1 anlaminda main kendi ayibindankaynaklanmayan nedenlerle main telef olmasi veya hasara ugramast halinde

kazanmn stz konusu olacaki belirtilmekteydi8 7 . Diger bir gdriie gdre "kaza"kavrami alicinin bir davranmpi olmaksizmn satim konusu main ortadan kalktigihallere igaret etmekteydi8 8 .Bu nedenle kusursuz da olsa alicinin bir davranmpi

jade imkinsizlmgina sebebiyet vermigse, artik kazadan bahsetmek ve iade ha-sani iade alacaklisina (saticiya) yiklemek muimkin degildi.

6098 sayili TBK md. 228/f 1'de kaza kavrami yerine "beklenmedik hal

veya maicbir sebep" ifadeleri kullamlmlitir. Tirk Hukuku'nda 818 sayili Ka-nun ddneminde de BK md. 204/f. 1 hikmuinde gegen "malm kaza nedeniyle

telef veya ziyaa ya da hasara ukramasm"ndan "umulmayan/olaganisti/fevka-

lade hal"in anlagilmast gerektigini savunan yazarlar mevcuttu8 9 .Ayipli malm

bilgi iin bkz. Henzen, H. Die Relativierung des Wandelungsanspruchs des Kaufers durch denVorbehalt des Richterlichen Ermessens gemass OR 205/II, 1990, s. 4 vd.




(89) Edis, S: Saticimn Aylba Kar$i Tekeffill Borcu, Ankara 1963, s. 104. Isvigre

Hukukunda aym grtiste bkz. Favre, A.: La notion de force majeure et de cas fortuit, en relationavec des 6vdnements naturels, dans le r6gime de la responsabilit6 civile privde ou de droitpublic in Sdcurit6 & droit, 2009, no. 3, s. 198.

[Y1l 2017206


kaza nedeniyle ortadan kalkmasi halinde jade hasanna kimin katlanacaginidizenleyen Fransiz Medeni Kanunu md. 1647/f. 2 hikmande de "casfortuit"(beklenmeyen hal) ifadesine yer verildigi gdrilmektedir.

Umulmayan (fevkalade) hal "bir borcun borglu tarafindan kaginilama-yacak surette ihlaline sebep olan hadise"dir90 . Bu kavram aynca borglununkusuru olmaksizin meydana gelen, sdzleme yapildigi sirada dngdrfilemeyenve kaginilmaz bir ekilde borca aykinliga neden olan olay bigiminde de aqik-lanmaktadir91. Micbir sebep ise die kuvvetlerin sonucu olan, borglunun iglet-mesiyle baglantili bulunmayan (harici), dnceden dngdrfilemeyen, kaginilmazve mutlak bir ekilde borglunun borca aykiri ifasina sebep olan olay olaraktanimlanmaktadir92. Kaza ve micbir sebep kavramlan arasindaki farkin herzaman belirgin olmadigi doktrinde ileri siriilmektedir93.

Beklenmeyen hal ve micbir sebep kavramlari arasindaki temel fark,micbir sebep olarak nitelendirilen olaylann, beklenmeyen hale nazaran dahamutlak ve yogun bir kaginilmazlik tekil etmeleridir94. Bunun diinda umul-mayan halin, micbir sebebin aksine, mutlaka taraflann iOletme ve faaliyetineyabanci bir die olay olmasi da gerekmez95.Aynca micbir sebep niteligindekibir olayin ortaya 9ikmasini yalnizca borglunun degil, kimsenin engellemesimimkin degildir96.Her umulmayan hal micbir sebep tekil etmeyebilir, bunakarqilik her micbir sebep bir umulmayan haldir97.

(90) Tandogan, H.: Kusura Dayamnayan Sdzlegme Dii Sorumnluluk Hukuku, Ankara

1981, s. 46; Favre, s. 197; Edis, s. 104.

(91) Reisoilu, S.: Borlar Hukuku Genel Hikinler, Istanbul 2006; s. 313.

(92) Favre, s. 198; Kzhpoglu, A: Borlar Hukuku Genel Haikinler, 19. basi, Ankara

2015, s. 319; Reisoilu, s. 313; Eren, F.: Borglar Hukuku Genel Hukumler, Ankara 2006, s.

579 vd.; Serozan, Ifa Engelleri, s. 189; Ozgelik, B: Kamu Ihale Sdzlegmeleri Kanunu'na Gore

Micbir Sebeplerve Sonujlari, Turkiye Barolar BirligiDergisi 2016 (123), s. 303 vd, s. 304 vd.;

Von Tuhr, A.: Borlar Hukukunun Umuni Kismi (gev. Cevat Edege), C. 1-2, Ankara 1983, s.

588. Hukukun yeknesaklastinlmasi projelerinde "force majeure" kavrammn nasil anfla$i1digihakkinda aynntili bilgi igin bkz. Aksoy, s. 97 vd.

(93) Serozan, Ifa Engelleri, s. 189.

(94) Kzhoglu, s. 319; Eren, s. 582; Favre, s. 198; Ozgelik, s. 306 vd.

(95) Eren, s. 581; Reisoglu, s. 313; Favre, s. 198.

(96) Reisoglu, s. 313

(97) Reisoglu, s. 313.



C- TBK md. 228/f. 1 Hflkmfine Y6neltilen Eleptiriler

a- TBK md. 228/f.1 hikminin Casum Sentit Dominus Ilkesi IleBakdaymiyor Olmasi

Doktrinde bazi yazarlar, malm kaza nedeniyle ortadan kalkmasi halindeiade hasanna TBK md. 228/f. 1'de belirtildigi gibi saticinin degil, alicinin kat-lanmast gerektigi gdt*ruxn casum sentit dominus ilkesi ile temellendirmek-tedirler. Casum sentit dominus ilkesine gdre kazayi malik hisseder (aynca,res perit domino: main kaybi maliki ilgilendirir98 ). Bu gdri savunuculannagdre, jade borglusu alici sdzleme tasfiye edilene kadar satim konusu malmmaliki olmaya devam ettiginden, jade imkinsizgimnin sonulanna da maliksifatiyla bizzat katlanmahdir99. 0 halde kaza sonucunda ortaya 9kan jade ha-sanna da malm maliki sifatiyla alicinin katlanmasi gerekmektedir0 0 .

Diger bazi yazarlar ise bu ilkenin jade hasanna kimin katlanacamninbelirlenmesi bakimmndan uygulanamayacakm gdrixptnti savunmaktadirlar. Eq-yaya ilikin hasarla ilgili bir prensip olan casum sentit dominus, stzlegmeselbory ilikisi bulunmadiginda, kiginin izerinde ayni hakka sahip oldugu bireyanmn hasara ugramasmndan dtfira ortaya 9kan malvarliksal kayba kiminkatlanacagmni belirlemekted ir10 1. Bu ilke, mala verilen zarar ii9tincii kigilertarafindan tazmin edilmesini hakh kilan bir hukuki sebep olmadigi durum-larda, bu zarara malikin katlanmas gerektigini ifade etmektedirl0 2 . 0 halde,casum sentit dominus ilkesinin uygulanabilmesi bakimindan mali zarar gdrenmalikin zaranm ii9tincii kigiye yansitma hakkinin bulunup bulunmadigi dnemtaqimaktadir. Zarardan ti9tincti kigilerin sorumlu tutulabilmesi in mala veri-len zarann ii~tincii kigilerin ne tfir davranmelardan kaynaklanmas gerektigi vezarann onlara ne d19tide yansitilacagi ise sorumluluk hukukunun konusudur.

(98) Wacke, A.: Casum sentit dominus: Liability for Accidental Damages in Roman andModem German Law of Property and Obligation, Journal of South African Law 318, 1987.

(99) Glasl, s. 211; Huguenin, Allgemeiner und Besonderer, Nr. 2656.(100) Zarardan igiunci kigilerin sorumlu tutulabilmesi igin mala verilen zarann iiunci

kigilerin ne fir davramelardan kaynaklanmasi gerektigi ve zararm onlara ne dlilde yansitilacagiise sorumnluluk hukukunun konusudur. Bu nedenle, sonumluluk hukukuna iliskin bir ilkenin,ifa edilni edinlerin tasfiyesinde sdz konusu olan iade iniinsizligi hallerine uygulanmasimnve iade hasarma kimin katlanacagimn tespitinde belirleyici rol oynamasimn dogru olmadigimbelirtilmektedir. Bkz. Hartmann, Nr. 447.

(101) Gumiq, s. 29.(102) Gumiq, s. 29.

[Y1l 2017208


Bu nedenle, sorumluluk hukukuna ilikin bir ilkenin, ifa edilmig edimlerintasfiyesinde sdz konusu olan jade imkinsizigi hallerine uygulanmasinin veiade hasarina kimin katlanacaginin tespitinde belirleyici rol oynamasinin dog-ru olmadigini belirtilmektedirl03.

Gergekten de, TBK md. 228/f 1'de hukuk politikasi agisindan tartig-mali olan, stzlegmesel bir ilikinin tarafi olan aticinin beklenmeyen hal veyamicbir sebep sonucunda ortadan kalkmi olan mali jade etmekle yikimltiolup olmadigidirl 04. Bu nedenle TBK md. 228/f 1 9ergevesinde jade hasa-rina kimin katlanacaginin, sdzlemesel iliki divinda uygulama alani bulancasum sentit dominus ilkesi 9ergevesinde belirlenmeye 9ai~ilmasi isabetli de-gildir 05.

b- Aticinin Ayipsiz Bir Mal Teslim Edilmis Olmasina Nazaran DahaAvantaji Duruma Gelmesi

Doktrinde bazi yazarlar TBK md. 228/f. 1'deki hasara ilikin dizenle-meyi, aiciy, kendisine ayipsiz bir mal teslim edilmig olmasi halinde buluna-cagi durumdan 9ok daha avantaji bir konuma getirdigi gerekgesiyle eleqtir-mektedir. Zira aiciya ayipsiz bir mal teslim edilseydi, mal yine aticinin elindeayni kazaya ugrayacakti. Buna karqiik mal ayipsiz oldugu iin atici satici-ya karqi herhangi bir talep ydneltemeyecek ve bu zarara kendisi katlanmakzorunda kalacakti. Ayipti matin beklenmeyen hal nedeniyle ortadan kalktigihallerde, malin ayipti olmast ile ortadan kalkmasi arasinda bir ittiyet bagi bu-lunmamaktadirl106. Buna karqiik TBK md. 228/f 1'e gdre mal ayipti olduguigin atici satim bedelinin timini saticidan geri alabilecek, yani sdzlemeyeuygun bir ifa yapilmi olmasindan 9ok daha avantajti duruma gelecektir0 7.



(105) Yazar bu yorumu, Hartmann gibi, sdzlegmeden donme izerine sdzlegmenin

bastan itibaren sona ermeyerek bir tasfiye iliskisi haline dntiuiini kabul eden "Yeni Ddnme(Ddnfiitm) Teorisi" gergevesinde yapmaktadir. Zira yazara gOre donfigim teorisi taraftarlanmn

bir borg iliskisi olarak kabul ettikleri tasfiye iliskisine sozlegme hukuku alammn dina gikancasum sentit dominus ilkesinin uygulanmasi tutarli gdrtinmemektedir: Buz, S~zlegmeden

Ddnme, s. 186.

(106) BSK-Honsell, Art. 207 OR, N. 1; Honsell, Besonderer Teil, s. 106; Buz,Akamete Ugrayan S~zlegme, s. 627; Serozan, Ddnme Hakkimn Simrlari, s. 217; Honsell,Schuldrechtsmodernisierung, s. 187.

(107) Buz, S~zlegmeden Ddnme, s. 197; Honsell, Vertragsverletzung, s. 354; Buz,



Doktrinde bazi yazarlara gdre ise bu eleqtiri hakli degildir: Alici bir

mal satin almak istediginde bu mala iliqkin rizikolara katlanmayi da peinenkabul etmektedir. Bununla birlikte alicinin ayipsiz bir mala ilikin gdze aldigirisklerle, ayipli mala ilikin gdze aldigi risklerin birbirinden ayirt edilmesi

gerekmektedir. Mal ayipli da olsa ayipsiz da olsa alicinin baina ayni kazaningelecegi dogru olabilir. Buna karqilik alici bakimindan ayipli malm kazayaugramasiyla ayipsiz malm kazaya ugramasmmn farklilik arz etmesi muhte-

meldir. Zira alici bir mal satin almaya karar verdiginde, onun ayipli 9ikmasihalinde dahi malm ukrayacaki tim kazalara iliqkin riskleri de gdze aldigininsdylenmesi dogru olmayacaktir. Bunun aksinin kabul edilmesi, aliciya "em-

poze edilen riziko" olacaktir 08 .Aliciya bu haliyle teslim almak istemeyecegibir malla ilgili rizikonun empoze edilmesi de alicinin menfaatleri dikkate ain-diginda kabul edilemez bir sonuptur. Bu nedenle TBK md. 228/1'deki kazaya

ilikin dizenlemenin, alicinin satim sdzlemesi kurdugu sirada mala iliqkintim riskleri peinen kabul etmi oldugu ve daha avantajli duruma geldigi agi-sindan eleqtirilmesi dogru degildir.

D- TBK md. 228/f. 1 Hfilkmfinin Yol Actigi Adaletsiz SonuclariOrtadan Kaldirmak Igin Doktrinde One Stirillen bzfilm Onerileri

a- TBK md. 228/f. 1 Hflkmflnn Dar Yorumlanmasi

Doktrinde bir gdrie gdre TBK md. 228/f. 1 hulkmulnuln hukuk poli-tikasi agisindan ortaya 9ikardiki adaletsizlik, kanun hikminuin dar yorum-lanmasi vasitasiyla bertaraf edilebilecektirl09. Bu 9ergevede dnceki BK md.

204/f 1'de yer alan "satim konusu malin ayip nedeniyle yahut kaza nedeniyletelef ve ziyaa veya hasara ugramasi ayiptan dolayi ddnmeye mani olmaz"hikminuin qu gekilde anlagilmasi gerektigi savunulmaktaydi: Satim konusu

malin ayip sebebiyle ve kaza nedeniyle telef ve ziyaa veya hasara ugramasisdzlemeden ddnmeye engel olmaz. Bu gdriai savunan yazarlara gdre kanunmetninin bu gekilde yorumlanmasi halinde, maldaki ayiptan kaynaklanan jade

imkinsizligi diindaki tWrn sebepler ddnme hakkinin kullanilmasini engelle-mi olacaktir110. Diger bir ifadeyle alici, yalnizca kazanin ayiptan kaynak-

Akamete Ugrayan Sdzlegme, s. 628.(108) Hartmann, Nr. 453.

(109) Serozan, Sdzlegmeden Ddnme, s. 431.(110) Serozan, Sdzlesmeden Ddnme, s. 431; Honsell, Art. 207 OR, N. 1.

[Y1l 2017210


landigi durumlarda kendi jade borcundan kurtularak saticidan satim bedelinigeri isteyebilecektir. B6ylece jade imknsizligina yol agan sebep kendi riskalaninda gergekleen alici, bu imknsizligin sonulanna kendisi katlanacaktir.Bu 9ergevede sdzlemeden ddnme hakkini kaybedecek ve kendisi higbir eygeri vermeden kendi verdiklerini geri alabilmesinin yarattigi adaletsiz sonugbertaraf edilebilecektir.

Alman Hukuku'nda da TBK md. 228/f. 1'e benzer bir hikim olan eski§ 350 BGB hikminin sadece ayip sebebiyle iadenin imkhnsizlastigi hallerdeuygulanmasinin mimkin olup olmadigi tartigmasi gindeme gelmistir. AncakTirk ve Isvigre hukuklannda ileri sirfilen g6Ara Alman Hukukunda taraftarbulamamistir. Caemmerer'e gdre eski § 350 BGB hikmintin, edimin "ayibinedeniyle ve kaza nedeniyle ortadan kalkma"siyla sinirli olacak ekilde yo-rumlanmasi, baqka bir deyigle main ddnme hakki sahibinin elindeyken kazanedeniyle ortadan kalkmasinin yalnizca ddnmeye sebebiyet veren ayiptankaynaklandigi hallere inhisar ettirilmesi mimkin degildiri". Bdyle simrla-yici bir yorum yapilmasi kanun metni ve kanun koyucunun yaklaqimi son de-rece aqik oldugundan Alman Hukuku bakimindan mimkin garfilmemistirl 2.

b- Beklenmeyen Hal veya Micbir Sebep Nedeniyle Ortadan KalkanMain Bedelinin lade Edilmesi

aa- Bedel Uzerinden ladenin Tercilh Edilme Sebepleri

Modem gdrfi beklenmeyen hal veya micbir sebep nedeniyle malmortadan kalktigi hallerde, jade hasanna iade borglusunun (alicinin) katlanma-si gerektigini ileri stirmektedir11 3. Bu gdrge gdre iade borglusu (alici) malkaza nedeniyle ortadan kalktigi hallerde, ortadan kalkan main degerini iadealacaklisina (satici) ddemekle ytikimlui tutulacaktir. Hemen belirtelim ki bu

(111) Caemmerer, s. 631; Westermann, H.P: Handkonunentar zum BiirgerlichenGesetzbuch, Hrsg. von Walter Erman, 7. Aufl., Minster 1993, § 350 BGB, Rdnr. 2.

(112) Westermann, § 350 BGB, Rdnr. 2; Caemmerer, s. 631. Yazarlara gOre kanun

metninin boyle simrlayici bir $ekilde yorumlanmasi Isvigre Hukuku (ve dolayislyla TilrkHukuku) bakimundan zaten mimkiin olmayacaktir. Zira Alman Hukukunun aksine Isvigre ve

Tiirk Hukuklannda kaza nedeniyle ve ayip nedeniyle telef olma yan yana ve segenekli olarakdiizenlennitir.

(113) Caemmerer, s. 633; Kaiser, s. 249; Buz, S~zlegmeden Domne, s. 219; Serozan,Domne Hakkimn Simrlarl, s. 217.



gdri4, Tirk hukukunda da bazi yazarlar tarafindan savunulmakla birlikte, ka-nuni bir dayanaki bulunmadigindan yalnizca olmast gereken hukuk bakimin-dan ortaya konabilir. Bu hususun biraz daha agilmasi ve gerek9elendirilmesiyararh olacaktir.

TBK md. 228/f. 1 hikminde malm beklenmeyen hal veya micbir se-bep nedeniyle ortadan kalkmasi halinde alicinin jade borcundan kurtulmasikurahmn benimsenmesiyle, kendisine ayiph mal teslim edilen alicinin ugra-digi magduriyetin giderilmesi amaglanmistir. Oysa bu, ayiba karqi tekefflltinkoqullanmn gergeklemesi halinde aliciya tamnmiy olan segimlik haklannamacidir. Zaten kanunun tandigi segimlik haklarla yeterince korunmug olanalicinin bir de beklenmeyen hal veya micbir sebep nedeniyle ortadan kalkmiolan mali jade borcundan kurtulmasi, alicinin magduriyetini gidermekten biradim ileri gitmekte ve adeta saticiyi ayiph ifa nedeniyle cezalandinrken, alici-yi ise ddillendirmektedirl4 .Yukanda da belirttigimiz gibi, bu durumda malmayiph ikmasi alici iin oldukga avantajh olmaktadir. Zira satici kendisjneayipsiz bir mal teslim edilmig olsaydi, mam beklenmeyen hal veya micbir se-bep nedeniyle ortadan kalkmasinin sonuglanna kendisj katlanacakken, ayiphmam teslimi halinde hem sizlemeden ddnebilecek hem de satim bedelinigeri isteyebilecektir. Bu nedenle eger TBK md. 228/f 1'in amaci saticiyi ayip-i mal teslim etmig olmasi nedeniyle cezalandirmak ise, mam beklenmeyenhal veya micbir sebep nedeniyle ortadan kalkmasi halinde aliciyi ade yti-kimlutiliginden tamamen kurtarmasi yerine mam ayiph degerini jade etmekzorunda birakmasi da yeterli olacaktir11 5. Aksj halde alici yararma haksiz biravantaj saklanmi olacaktir.

Ote yandan, alicinin beklenmeyen hal veya mulcbir sebep nedeniyle sa-tim konusu maln ortadan kalkmasi halinde TBK md. 228/f 1 hulkmul geregin-ce iade borcundan tamamen kurtulmasi, iki tarafa bor9 yulkleyen bir sdzlemeolan satim sdzlegmesinin niteligiyle de bakdaymamaktadir11 6. Zira tam jkitarafa bor9 yiikleyen satim sdzlemesinin alicinin ddnmesi izerine tasfiyesihalinde de jade borlan bakimindan karqihkhhk ilkesinin benimsenmesi dahadogru olacaktir. Bu nedenle de alici, jade imkinsizlii hangi sebepten kaynak-

(114) Glasi, s. 211; Zimmermann, s. 332; Buz, Akamete Ugrayan Sczleme Iliskileri, s.

628; Kahveci, s. 295.

(115) Aym gortite bkz. Glasi, s. 212; Buz, Akamete Ugrayan Sdzlegme Iliskileri, s. 629.

(116) Hartmann, Nr. 450; Buz, Akamete Ugrayan Sdzlegme, s. 652.

[Y1l 2017212


lanirsa kaynaklansin, beklenmeyen hal veya micbir sebep nedeniyle ortadankalkan malm degerini saticiya jade etmek zorunda olmahdir1 .

Alman Hukuku'nda da TBK md. 228/f 1'e benzer bir hikim olan §350 BGB a.F. bakimmndan kaza nedeniyle main ortadan kalktigi hallerde jadehasanna saticinin katlanmasimnn eleqtirildigini belirtmistik. Alman Hukukun-da bu hikmin hukuk politikast agismndan isabetsiz oldugu ydntindeki eleqti-riler dikkate alnmmitir. Alman Hukuku'nda 2002 ylmndaki Borglar HukukuReformuyla iadesi imkinsizlaan edimin degerinin ddenmesi (bedel tizerin-den iade) esasi kabul edilmistir 18 . Yeni BGB'de kural olarak iadesi gerekenedimin iadesinin imkinsizlatigi tm hallerde alici - kusurlu olup olmadigmnabakilmaksizmn- bedel tizerinden jade ile ytikimlti tutulmustur1 9.

bb- Bedel Uzerjnden ladenin Gergekletirilmesi

Bedel tizerinden jadenin kabul edildigi hallerde iki sorunun dziimekavupturulmast gerekmektedir: Bunlardan ilki iadesi imkinsizlaan edimindegerinin ne gekilde belirlenecegi, yani objektif (piyasa) degerinin mi, yoksasubjektif yani sizlemede kararlastirilan degerinin mi esas alinacakidir. Ikinciolarak da bedeli jade edilecek satim konusu malm aliciya teslim edildigi an-daki degerinin mi yoksa jade anmndaki degerinin mi esas almnacagmmn da tespitedilmesi gerekmektedirl2 0.


(118) B~ylelikle BGB § 351 gergevesinde ahcimn domne hakkim kullanmasimnengellemnesi bakimindan $art olan kusurun kapsamimn belirlemnesi ile ilgili tartima dakonusuz kalmitir. Kusur kavramimn igeriginin belirlemnesi hakkindaki tartigmalar iin bkz.aga. §4, I.

(119) BGB'de yer alan bu diizenlemienin sdzleamenin tasfiyesinde adaleti ne d1qildesaglayabildigi de tartiallabilir. Zira § 346 BGB'de kural bedel itzerinden iade olmasma karilik,§ 346/f. 3 BGB'de bedel tizerinden iade yfikitmlihigtne bazi istisnalar getirilmistir. Buistisnalarin soz konusu oldugu hallerde, iade borlusu mal ortadan kalkmi olsa dahi iadesiinikinsizlagan edimin degerini ddemekten kurtularak sdzleameden ddnebilecektir. Boyleceyeni BGB'de alicimn bedel itzerinden iade ytikinmlitWtiine getirilmi olan istisnalar, adeta,kurali, yani bedel itzerinden iadeyi istisna haline getirmistir. Bu istisnalarin son derece geni$gaph olmasi maln beklemneyen hal veya miicbir sebep nedeniyle ortadan kalktigi gogu halde §346/f. 3 BGB'de sayllan istisnalar vasitasiyla alicimn bedel iadesi borcundan kurtulmasi; fakatyine de sdzleameden ddnebilmesi sonucunu dogirmutur. Baska bir deyi$le aslinda eski § 350B GB'nin ortaya koydugu hasar ditzeninden farklilayma gabalan tam anlannyla istenen sonucaulagamamtir. Wagner, s. 608.

(120) MIv-Ko Gaier, § 346 BGB, Rdnr.21; Glasl, s. 136; Buz, Sdzleameden Ddmne, s.



Bir gdrie gdre, malm subjektif, yani sizlemede kararlastirilan degeri-

nin degil, objektif degerinin esas alinmasi gerekmektedirl2 1.Zira subjektif de-Aerin tasfiyeye esas alinmasi ddnme sonucunda gegmie etkili olarak sona er-mig sdzlemenin hala gegerli oldugu sonucunu doguracaktirl22.Main objektif

degerinin bedel izerinden iadeye esas tekil ettiginin kabul edilmesi halindeise, bu kez de hangi andaki objektif degerin esas almnacamnin belirlenmesigerekmektedir. Bir gdriie gtre sizlemeden dtnme ile edimlerin karqihlklh

dekie tokugundan dnceki durumunun tesisi saglanmak istendiginden, ediminifa edildigi yani satim konusu malm aliciya teslim edildigi andaki dekeri esasalhnmarldmr 23. Edimin ifa edildigi andaki objektif dekeri araqtirtlrken, ifa

edilmi olan satim konusu malm ayipli oldugu da dikkate alhnarak bir objektifdeger saptamasi yapilmasi gerekmektedirl24.

Alicinin, beklenmeyen hal veya mucbir sebep nedeniyle iadesi imkinsiz

hale gelen ayipli main ayipli degerini saticiya jade ederek sdzlemeden ddn-mesi halinde, satici da main objektif degerinden maldaki ayip oranmnda dahaaziyla yetinmek zorunda kalacak ve bdylece ayipli ifada bulunmug olmasinin

sonulanna katlanmmy olacaktir. B6ylece jade hasanna main beklenmeyen halveya micbir sebep nedeniyle ortadan kalktigi hallerde alici katlanmmy olacak-tir.

Bedel izerinden jade esasinin kabul edildigi hallerde, alici iin sizle-meden ddnerek jadesi imkinsizlayan malin degerini ddemesinin bedel indi-riminden ne farki kalacagi sorusu akla gelebilir. Bu soruyu taraflann satim

bedelini, satim konusu malin objektif (piyasa) degerinden daha ytiksek, dahadigiuk veya objektif degerine eit olarak belirledikleri olasiliklarina gdre ce-vaplandirmak gerekmektedir:

Sdzlegme taraflanmnin, satim bedelini, malin objektif (piyasa) degerineeit olarak belirledikleri ihtimalde sizlemeden dtnme veya bedel indirimi

219; Hartmann, Nr. 243; Hornung, s. 277.

(121) Buz, Akanete Ugrayan Sdzlegme, s. 657; Hellw ege, s. 569; Hartmann, Nr. 243.

(122) Kar$. Hellwege, s. 567-568.

(123) EI-Ko/Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 21; Buz, Akamete Ugrayan Sdzlegme, s. 657;

Hellwege, s. 569; Hartmann, Nr. 243; Glasi, s. 136.

(124) Wagner, s. 606. Alman Hukuku'nda aym ydnde bkz. Ivi-Ko/Gaier, § 346 BGB,Rdnr. 45.

[Y1l 2017214


haklanni kullanmasi alici igin ayni sonucu doguracaktirl2 5 .Zira her iki halde

de alici main ayiph piyasa dekeri miktannda ddemede bulunacaktir. Objektif(piyasa) degeri 1000 TL olan bir mal igin satim bedelinin 1000 TL olarakkararlastinldigi ve maldaki ayibin malm degerini 500 TL azalttigini varsaya-

himd. Bu durumda alici, bedel indirimi hakkimn kullanmayi tercilh ederse (1000X 500 / 1000) 500 TL ddemesi gerekecektirl26. Alici sizlemeden ddnmeyisegerse, bedel tizerinden jade esasina gtre ddeyecegi miktar main objektif

ayiph dekeri, yani 500 TL olacaktir.

Taraflann malm piyasa degerinden daha yiksek bir satim bedeli ka-rarlastirdiklan halde hangi segenekin alici igin daha avantaji olacakini bir

dmekle aqiklayahm. Taraflar piyasa dekeri 1000 TL olan bir mal iWin 1500 TLddenecegini kararlastirmilardir. Maldaki ayip, main degerini 500 TL azalt-maktadir. Bu durumda bedel indirimini seven alicinin ddeyecegi bedel (1500X 500 / 1000) 750 TL'dir. Oysa alici sdzlemeden ddnmeyi segseydi, malmayiph objektif degerini, yani 500 TL'yi saticiya jade edecekti. Bu nedenlemalm piyasa degerinden daha yiksek bir satim bedeli kararlastinldii hallerde

sdzlemeden ddnerek bedel izerinden jade borcunu yerine getirmek alici igindaha avantaji olacaktirl 2 7.

Taraflann malm piyasa degerinden daha digiuk bir satim bedeli karar-

lastirdiklan duruma gelince: Taraflar piyasa dekeri 1000 TL olan bir mal igin500 TL ddenecegini kararlastirmilardir. Malda mevcut olan ayip main de-gerini 500 TL azaltmaktadir. Alici bu sefer bedel indirimi hakkini kullanmay

tercilh ettiginde ddemesi gereken bedel (500 X 500 / 1000) 250 TL'dir. Oysa

(125) Hartmann, Nr. 295. Alman Hukuku'nda Wagner, eski § 351 BGB haikmine

gOre alicimn kusurlu bir davramlyla main ortadan kalkmasma sebebiyet vermesi sonucundabedel indirimi hakkim kullanmak zorunda kalmast ile reform sonrast BGB § 346 hakmninOngdrdigt bedel uzerinden iadenin alici igin ekonomik agidan aym sonucu dogurdugunu ifadeetmektedir. Zira maln piyasa degeri ile satim bedeli birbirine epit oldugu hallerde, alici malhkusuruyla ortadan kaldirdiginda, tipki bedel indiriminde oldugu gibi, maln objektif degerinidegil, ayipli degerini Odeyecektir, Wagner, s. 606.

(126) Bu hesaplama Isvigre ve Turk doktrininde indirilecek bedelin belirlenmesikonusunda hdkim gOrtii olan nisbi metod esas alinarak yapl1nu1tir. Nisbi metoda gOre Odenecekbedel $u $ekilde hesaplanacaktir:

(Satim konusu mal iin sizlegmede kararlastirilan bedel X Ayipli objektif deger) /(Ayipsiz objektif deger).




alici sdzlemeden ddnerek bedel tizerinden iadede bulunmayi segseydi, malmayipli piyasa degeri olan 500 TL'yi ddemek zorunda kalacakti. Buna gdre,malm piyasa degerinden daha digiuk bir satim bedeli kararlastirildigi haller-de sdzlemeden ddnmek yerine bedel indirimini tercih etmek alici iin daha

avantajh olacaktirl 28.

c- Gritlerin Degerlendirilmesi

Malm beklenmeyen hal veya micbir sebep nedeniyle ortadan kalkti-

gi hallerde jade hasanna saticinin katlanmasmna ydneltilen eleqtirilerin ve bueleqtirilerden hareketle doktrinde dnerilen dziim yollanmnin degerlendirilmesiyararli olacaktir:

Bu 9dzulm yollanndan, TBK md. 228/f 1'in yorum yoluyla farkii gekil-de anlailmasinm oneren 9ozime katilmiyoruz. Kammizca TBK md. 228/fl 'deyer alan "ayip veya beklenmeyen hal veya mulcbir sebep nedeniyle" ifadesini"ayip ve beklenmeyen hal veya micbir sebep nedeniyle" bigiminde simrlayici

bir yorumla anlamak mtimkin degildir. Zira kanun koyucunun iradesinin ma-In ayip nedeniyle ve beklenmeyen hal veya micbir sebep nedeniyle ortadan

kalkmasini iki farki ihtimal olarak ele aldigi ve iki halde de jade hasarinasaticinin katlanmasini istedigi agiktir. Aynca bu gdrfA kabul edildigi takdirde,bu kez de beklenmeyen hal veya micbir sebep gergeklemedigi durumlarda,malm ayibindan atfxrii ortadan kalkmasi halinde jade hasanna alicinin katlan-masi stz konusu olacaktir- ki bunun kanun koyucunun iradesine aykin olacagiagiktir.

Kammizca main beklenmeyen hal veya micbir sebep nedeniyle orta-dan kalktigi hallerde alicinin sdzlemeden ddnme hakkini kullanma imkaninin-mevcut durumda oldugu gibi- muhafaza edilmesi yerinde olacaktir. Bununla

birlikte, alici ddnme hakkini ancak jade edemedigi main degerini ddeyerek,yani bedel tizerinden jadede bulunarak kullanabilmelidir. Bu anlayy yukaridada 9eqitli vesilelerle belirttigimiz tizere guntimizde artik modem kanunlarda

ve uluslararasi metinlerde de yaygmnlaymaya baglamnitir. Bu noktada olmasigereken hukuk agismndan degerlendirildiginde, bedel tizerinden jadenin TirkHukukunda da benimsenmesinin neden isabeti olacagmna iliqkin gerek9elerin

aqiklanmasi yararli olacaktir.


[Y1l 2017216


Ilk olarak belirtelim ki, satim sdzlemesinin tasfiyesine TBK md. 228/f1 hikmfinfin uygulanmasi, doktrinde sikga eleqtirilen sebepsiz zenginlegmehikimlerinin uygulanmasindan bile daha elverigsiz sonuglar dogurmaktadir.Bu hususun daha iyi anlagilabilmesi igin saticinin ayipli mal teslim etmesinedeniyle alicinin sdzlemeden ddnme hakkini kullanmasi halinde, sdzleme-nin tasfiyesine sebepsiz zenginleme hikimleri uygulaniyor olsaydi ortaya9ikacak hukuki duruma kisaca gdz atilmasi yararli olacaktir: Sebepsiz zengin-leme tekil etmesi nedeniyle iade edilmesi gereken edim, eger iade gtintindealindigi gtinki durumunda bulunmuyorsa, bunun objektif degerinin (piyasadegerinin) iade edilmesi gerekmektedirl29.Yani kural, dncelikle aynen iade,iade mtimkin degilse bedel tizerinden iadedir. Buna karqilik eger sebepsizzenginlegen kigi iyi niyetli ise, yani iade ile yikimlu oldugunu bilmiyor vebilmesi gerekmiyorsa, iade talep edildigi anda main elinden yikmiy oldugunukanmtlayarak bedel tizerinden iade etme borcundan kurtulmaktadir. Bayka birdeyigle "zenginlemenin kalktigi savunmasi" 9ergevesinde iyi niyetli sebepsizzenginlegen tasfiye talep edildigi sirada maldan elinde ne kalmissa, onu iadeedecek; elinde higbir ey kalmamimsa iade ytikimluiliginden tumiyle kurtu-lacaktir (TBK md. 79/f 1)130. Bdylece iade borglusu sebepsiz zenginlegenin,sizleme 9ergevesinde kendisine ifa edilmig olan edimin kaliciligmna iliqkingflveni korunmug olmaktadir1 3I.

Bu ydnflyle TBK md. 228/f. 1 hulkmflnfln, sebepsiz zenginleme ku-rallanndan farkli bir sonug dogurmayacaki dulgulnflebilir. Zira TBK md.

228/f 1'e gdre de iade borglusu alici, main beklenmeyen hal veya micbir se-bep nedeniyle ortadan kalktigi hallerde elinde kalani iade ederek sdzlemedendtnmektedir. Ancak sebepsiz zenginleme literatfiruinde genellikle zenginley-menin kalktigi definin ileri stirfilmesinin iki tarafa bor9 ytikleyen sdzleme-lerin tasfiyesi ile bagdaymadigi kabul edilmektedirl32. Bunun sonucu olarak,iki tarafa bor9 ytikleyen sdzlemelerin sebepsiz zenginleme hukuku kurallan9ergevesinde daha adil bir ekilde tasfiye edilebilmesi igin bazi teoriler ilerisirfilmektedir. Bu teoriler vasitasiyla iade borglusunun iadeyi gergekletire-

(129) Serozan, Ifa Engelleri, s. 363; Buz, Sdzlegmeden Ddmne, s. 176; Eren, s. 904 vd.(130) Serozan, tfa Engelleri, s. 369; Buz, Sdzlegmeden Ddmne, s. 176; Eren, s. 911 vd;

Von Tuhr, s. 438.

(131) Serozan, Ifa Engelleri, s. 363.

(132) Buz, Akainete Ugrayan Sdzlegme, s. 625, 630; Serozan, Ifa Engelleri, s. 375.



medigi hallerde hasara jade alacaklisinin katlanmasi sonucunu doguran hii-kimlerin (TBK md. 79/f 1) higbir smirlama olmaksizin uygulanmasi 6nlen-mek istenmitir.

Ikili sebepsiz zenginleme teorisi, taraflarn ade borlalnin birbirin-den bagimsiz olarak belirlenmesini esas almaktadir. Bu teoriye gdre sdzle-menin tasfiyesi esnasinda jade borglularndan her birj zenginlemenin mevcutolmadigi savunmasindan bulunarak jade borcundan kurtulabilmektedirl1 33.Ikili sebepsiz zenginleme teorisi, zenginlemenin ortadan kalktigi def'ininileri stirfilmesinin ortaya 9ikardiki sonulann ntine gegilmesinde yetersizkaldigindan, yargi kararlanyla saldo teorisi gelistirilmistirl34 . Saldo teorisidzellikle Alman Hukukunda kabul edilmektedir. Saldo teorisi (hesap artigikurami), iki tarafa bor9 ytikleyen sizlemelerde ifa edilmie bir edimin, karqiedim dikkate alinmaksizin geri alinamayacakini ortaya koymaktadirl35. Bu9ergevede saldo teorisine gdre, daha dnce ifa etmie oldugu edimin iadesinitalep eden tarafin, kendisine ifa edilmig olan edimi de karqi tarafa iadeye ha-zir olmasi gerekmektedir. Bu teoriye gdre sebepsiz zenginlemenin konusu,karqilikli olarak ifa edilmig olan edimlerin degerlerinin arasindaki fark (baki-ye) olarak belirlenecektir1 36. Kendisine ifa edilmig olan edimi jade edemeyentaraf, bu edimin degeri oraninda daha dnce ifa ettigi edimin iadesini talepedemeyecektirl37.Bdylece jade borglusunun, zenginlemenin ortadan kalktigisavunmasinda bulunarak jadeden kainma; aym zamanda da ifa ettigi bedelintamamini geri alma imkdni ortadan kaldinlmi olmaktadir. Bayka bir deyigle,jade etmekle ytkumlu oldugu edimin jadesi imkinsizlaan tarafin, hem kendijade borcundan kurtulmasi hem de karqi taraftan karqi edimi istemesi kuralolarak mtimkin olmayacaktir.

(133) Bkz. Buz, Akamete Ugrayan Sczleme Iliskileri, s. 631; Sieber, L.: Der

bereicherungsrechtliche Ausgleich bei Leistungsketten, ASR - Abhandlungen zumSchweizerischen Recht Band/Nr. 807, 2015 s. 97; Huguenin, s. 533 vd; Iva-Ko/Schwab, §818

BGB, Rdnr. 209.

(134) Hornung, s. 134; Buz, Akamete Ugrayan Sdzlegme Iliskileri, s. 631.

(135) Caemmerer, s. 635; Serozan, Ifa Engelleri, s. 438; Bucher, E.: Schweizerisches

Obligationenrecht Allgemeiner Teil (Allgemeiner Teil), Bern 1979, s. 690; Schwenzer, Nr.58.17; Hartmann, s. 151 vd ; Sieber, s. 97; Huguenin, s. 534 vd.; Iva-Ko/Schwab, §818 BGB,Rdnr. 210.

(136) Serozan, Ifa Engelleri, s. 377; Gauch, R/Schluep, W.: Schweizerisches

Obligationenrecht Allgemeiner Teil, Bd. 1, 9. Aufl., Zurich 2008, N. 1527.(137) Serozan, Ifa Engelleri, s. 377; Eren, s. 917 vd.

[Y1l 2017218


Taraflardan birinin dnceden ifa ile ytiktimlui oldugu hallerde taraflar-dan yalnizca birisi (dnceden ifa alacaklisi) jade borglusu olacagindan, jadeedilecek edimler arasindaki farki tespit etmek mtimkin olmamaktadirl38 . Buteorinin yetersiz kalmasi nedeniyle Canaris ve Flume tarafindan, yenilenmigikili sebepsiz zenginleme teorileri olarak ifade edilebilecek gdrxler ileri sil-rfflmustur.

Canaris ve Flume tarafindan ileri sirlilen gdrfiglerin temel amaci yinezenginlemenin ortadan kalktigi savunmasinda bulunulmasinin meydana ge-tirdigi adaletsiz sonulan bertaraf etmektir. Flume 'nin ileri stirdigi "isnatedilebilir, malvarligina ilikin karar" gdriqine gdre, alici satim sizlegmesiniyaparak ve saticiya satim bedelini ddeyerek satim konusu mali malvarliginaddhil etmistir. Bdylece alici kendisine isnat edilebilir, malvarligina iliqkin birkarar vermistir. Alicinin bu karan artik kendi malvarliginda yer alan satimkonusu malm ukrayacaki hasan tistlenme iradesini de igermektedirl1 39. Bunedenle sizleme gegersiz de olsa alici vermi oldugu bu karar 9ergevesin-de zenginlemenin ortadan kalktigi savunmasini ileri stirerek saticiya iadesiimkinsizlayan edimin bedelini jade etmekten kainamamalidir. Bu nedenlemain beklenmeyen hal veya mticbir sebep nedeniyle ortadan kalktigi hallerdejade hasarina alici katlanmalidirl1 40. Canaris'in ileri stirdlii "kargi edimin is-tirdadi" gdriptl ise, zenginlemenin ortadan kalktigi savunmasini dtizenleyenTBK md. 79/f. 'jn temel aldigi fikirden hareket etmektedir. Bu 9ergevede alicibir satim sdzlegmesi ifa edildiginde kendi iktisabinin kaliciligina giiven duy-makta ve aynca bunun karhiliinda kendi ifa ettigi satim bedelinin de kendimalvarligindan 9ikmasini gdze almaktadir. Bu nedenle alici sadece malvarli-Aindan 9ikarmayi gdze aldigi kendi ediminin degerini agan kisim bakimindansaticiya karqi zenginlemenin kalktigi savunmasinda bulunabilecektir. Baqkabir deyigle sadece jade edemedigi edimin dekeri ile satim bedeli arasindaki bufarki saticidan geri isteyebilecektirl4.

(138) Hartmann, Nr. 370; Buz, Akamete Ugrayan Sdzlegme Iliskileri, s. 633.

(139) Flume, W.: Die Saldotheorie und die Rechtsfigur der ungerechtfertigtenBereicherung, AcP 194 (1994), s. 439. vd.; Hartmann, Nr. 376. Buz, Akamete Ugrayan

Sdzlegme Iliskileri, s. 634 vd.(140) Hartmann, Nr. 377.

(141) Canaris, C. W.: Die Gegenleistungskondiktion, Festschrift fir Werner Lorenzzum siebzigsten Geburtstag, Tilbingen 1991, s. 24 (Hartmann, Nr. 378 ve Hornung, s. 133'den



Gdrldigi izere, sdzleme sebepsiz zenginlegme hikimlerine gdre

tasfiye edildiginde, jade borglusunun beklenmeyen hal veya micbir sebep so-nucunda iadesi imkinsiz hale gelen edimi jade borcundan kurtulmasi yukaridaaktanlan 9eqitli teorilerle sinirlanmaya 9aligilmaktadir. Sebepsiz zenginlegme

hukukunda bu teorilerin uygulanmasi vasitasiyla jade borglusunun jade bor-cundan timtiyle kurtulamamasi ve jade hasarni mam yok olmasi veya kdtfi-legmesiyle hijbir ilgisi olmayan jade alacaklisinin omuziarina yflkleyememesi

hedeflenmektedir. Buna karqihk, TBK md. 228/f 1'de ayiph mal teslim edilenalicinin beklenmeyen hal veya mulcbir sebep nedeniyle ortadan kalkan malijade edemedigi halde sdzlemeden ddnebilmesi ve hjibir tereddit olmaksizmn

jade yikimllugAinden tamamen kurtularak satim bedelini geri alabilmesin-deki mantigin jzahi giitirl 42.

Hemen belirtelim ki, sebepsiz zenginlegme hikimlerine iliqkin olarak

yaptigimiz bu ayiklamalar sadece teorik bir varsayimdan hareketle yapilanbir kargilastirma niteligi taqimamaktadir. Sebepsiz zenginlegme hikimlerininsaticinin aliciya ayiph bir mal teslim ettigi durumlarda da uygulanma ihtimali

mevcuttur. Gergekten de ayiph bir mal teslim alan alicinin ayiba karqi tekefflilhikimleri diinda ayrica yanmah olarak hata ve hile hikimlerine de baqvu-rabilecegi doktrinde kabul edilmektedirl1 4 3. Baqka bir deyigle alici ayph bir

naklen). Daha aynntili bilgi igin bkz. Buz, Akamete Ugrayan Sdzlegme Iliskileri, s. 636 vd.(142) Gaier'e gOre yeni § 346 BGB hakminde benimsenmi olan "iade imkinsizlgi

halinde malin degerinin iade edilmesi" (Wertersatz) esasimn kabul edilmesi, iytihatlarla kabuledilmi olan saldo teorisinin zenginlegmenin iade edilemedigi hallerde ortaya koydugu azimilebagdaymaktadir: Ma-Ko/Gaier, § 346 BGB, Rdnr.37. 2002 degiikliginden Onceki § 350 BGB

hakminin saldo teorisinin 6ngdrdigt risk dagilnnyla ve iade esaslanyla bagdayinadigikonusunda bkz. Hellwege, s. 24.

(143) Bu konuda bkz. Schmidlin, B.: Berner Kommentar zum schweizerischen

Zivilgesetzbuch, Das Obligationenrecht, Mtngel des Vertragsabschlusses, Art. 23-31 ORSchweizerisches Zivilgesetzbuch, Das Obligationenrecht, Allgemeine Bestimmungen,Bern 2013 (BK-Schmidlin), Art. 24 OR, N. 339 vd; Honsell, Besonderer Teil, s. 142; Aral,F.: Borglar Hukuku Ozel Borg Iliskileri, Ankara 2007, s. 160-161; Kocayusufpagaoglu, N.:

Borlar Hukuku Genel Hikinler, Istanbul 2008, s. 409-411; Gumiq, s. 66 vd.; Oguzman,

M. K./Oz, T.: Borglar Hukuku Genel Haikinler, Istanbul 2014, s. 486, dn. 468; Eren, s. 408;

Eren, Oze Htktiimler, s. 156 vd; Tercier, P: Les Contrats Spdciaux, Fribourg 2002, N. 625;

Yavuz, Saticimn Satilamn Ayiplanndan Sorumlulugu, s. 20; Bucher, Besonderer Teil, s. 109.

Ayiph ifa esas itibariyle BK m. 96 hakminde dizenlenen borca aykirihk hallerinden "kituifa"mn satim sizlegmesinde Ozel dizenlenni $eklini teakil etmektedir. Aylba kar$i tekeiffin

[Y1l 2017220


mal nedeniyle ayiba karqi tekefftilden dogan haklanni kullanabilecegi gibi,hata veya hilenin koqullannin bulunmasi halinde sdzlemenin iptalini de is-teyebilecektir. Alicinin irade sakatligi nedeniyle sizlemenin iptalini istedigiihtimalde, tasfiye sebepsiz zenginlegme hikimlerine gdre gergekleecektir.Alicinin ayipli mali jade edemedigi durumlarda, iptal hakkini kullanmak iste-mesi halinde farkli, ddnme hakkini kullanmayi tercilh etmesi halinde farkli birsonucun ortaya 9ikmasini tatmin edici bir ekilde gerek9elendirmek mtimkindegildir.

Bu farkin ortaya 9ikardigi adaletsizligi vurgulayabilmek adina alicininsizlemenin iptalini istedigi hallerde jade problematiginin sebepsiz zengin-legme hikimlere gdre tasfiyede nasil 96zildigine kisaca deginilmesi yararli

maddi $artlarmn bulundugu hallerde, Borglar Kanunu'nun genel hIkuitmlerinde dtizenlenmitolan irade sakatligi hallerinin veya haksiz fiilin alarlmn da aym anda gergekle$mi" olmasimnimkiindiir. Onegin satim sdzleamesinin kunimasi sirasinda satici tarafindan zikir veyavaad edilmi olan vasiflarin bulumnadigi bir mal teslim edildigi hallerde, eger zikir ve vaadedilen vasiflar aym zamanda alici iin olmazsa olmaz nitelik teakil ediyorsa, temel hatasimnda kogullan gergekleni olacaktir. Saticimn satim konusu maldaki ayiplan hile ile gizledigiveya malda bulumnayan vasiflari aldatna kastlyla var gostermesi halinde hilenin kogullari dagergekle$mi olabilecektir. Doktrinde bir gdrtii bu halde ayiba kar$i tekefflul hikiminlerinin Ozelhiiin (lex specialis) olarak uygulamnasi gerektigini ve bu sebeple genel huIkum nitelikli hatahiiintlerinin uygulanma inikhm olmadigim belirtmektedir. Isvigre'de hikim olan diger gdrtisegOre ise hata ve hile hikimleri ile ayiba kar$i tekefflul hIkitmleri arasinda bir Ozellik-genellikiliskisi bulumnamaktadir. Zira irade sakatligi hikitmleri, sozleamenin kunilmasi agamasindakibir olguyu diizenlerken, ayip hitimleri ifa agamasina iliskin bir olguyu diizenlemektedir. Bunedenle alicimn baevurabilecegi haklarin bir yarinma halinde oldugu kabul edilmektedir. Bugergevede alici segimhakkim isterse ayibakargitekeffill hfitinleriydntinde isterse irade sakatligihiiinleri ysntinde kullanabilir. Alicimn ayiba kar$i tekeffil hikitlerine bagvurabilmesi igingerekli olan muayene ve ihbar kiilfetlerini gergeklestirmemi oldugu hallerde veya segimlikhaklanm stiresinde kullananu oldugu hallerde, hata ve hile huiiinlerine de bagvurabilecegikabul edilmektedir. Isvigre Federal Mahkemesi de, hayvan satinlari diindaki satim tirlerinde,alicimn ayiba kar$i tekeffil ile hata ve hile hikitmlerinin yarimahi olarak uygulanacagikanaatindeydi. Ancak Mahkeme bir karannda (BGE 127 III 85), alicimn ayiba kar$i tekeffilhikimlerine bagvunnu$ olmasimn, satim sizleamesine icazet vermi oldugu anlanuna geldigive bu nedenle artik irade sakatligi huiiinlerine baevurmayacagi yontinde bir karar vermitir.Aynntil bilgi igin bkz. GauchISchluep, Nr. 806; Aral, s. 160; Kocayusufpagaoglu, s. 409-415;Gumiq, s. 66 vd.; OguzmanlOz, s. 486, dn. 468; Eren, s. 408; Tercier, N. 625; Tandogan, H.:Borglar Hukuku Ozel Borg Iliskileri, C. I/1, Ankara 1984, s. 228; BK-Schmidlin, Art. 24 OR,N. 324 vd.



olacaktir: Alici sdzlegmeyi irade sakatigina dayanarak iptal ettigi hallerde,sizleme taraflannin bu s6zleme 9ergevesinde ifa etmie olduklan edimler,sebebin ortadan kalkmasi (condictio ob causam finitam) nedeniyle taraflarigin sebepsiz zenginleme tekil edecektirl44. Bu halde sebebi ortadan kalkan

kazandirmalarin karqilikli olarak jade edilmesi gerekecekl45 ye jade borcu-nun kapsami sebepsiz zenginleme htikimlerine gtre belirlenecektir. Ayiplibir mal teslim alan alici, bu maldaki ayip nedeniyle sdzlemeden ddnecegini

ve iade ile yfikimlti olacagini bilmiyor ve bilmesi de gerekmiyorsa, sebepsizzenginleme hukukuna gdre iyi niyetli sayilacaktir. Ancak main beklenme-yen hal veya micbir sebep nedeniyle ortadan kalktigi hallerde alici yi niyetli

olsa da jade borcundan timtiyle kurtulamayacaktir. Zira yukanda da belirtil-digi tizere zenginlemenin kalktigi savunmasinin higbir simrlama olmaksizinuygulanmasi doktrinde eleqtirilmektedir. Buna gdre iptal edilen sdzlemenin

tasfiyesine sebepsiz zenginleme hikimleri uygulanirken saldo teorisi esasalinacaktir. Saldo teorisine gdre alici saticiya main objektif degerinden dahayiksek bir satim bedeli ddemigse, satim bedeliyle main objektif degeri ara-

sindaki farki (saldo) saticidan isteyebilecektirl46. Buna gdre alici yalnizcasatim sizlemesi geregince ifa ettigi satim bedeli ile kendisine teslim edilenayipli malin degeri arasindaki farki saticidan geri isteyebilecektirl47. Baqka

bir deyigle, alici sdzlegmeyi iptal ettigi ve beklenmeyen hal veya micbir sebepnedeniyle mali jade edemedigi takdirde satim bedelinin tiiminui degil bir kis-mini, yani, ayipli mal iin gergek degerinin izerinde ddedigi kismi saticidan

talep edebilecektirl48.

Bu durumda karqimiza gdyle bir sonug 9ikmaktadir: Alici satim sdzle-mesinin hata veya hile nedeniyle iptalini istediginde, saticidan yalnizca ayzpl;

mal iyin Odedigi bedel ie malin objektif degeri arasindaki farkz isteyebilir-ken, ayiba karqi tekeffil htiktimlerine baevurdugunda satim bedelinin tamanU

saticidan geri isteyebilmektedir. Dolayisiyla, satim konusu malin beklenme-

(144) Kzhpoglu, s. 536; Buz, Sczleemeden Ddnme, s. 119; Serozan, Sczleemeden

Ddnme, s. 60; Gauch/Schluep, Nr. 1487; Von Tuhr, s. 431

(145) Serozan, Ifa Engelleri, s. 363; Eren, s. 899; Gauch/Schluep, N. 1487; Von Tuhr,s. 432.

(146) Serozan, Ifa Engelleri, s. 375-378; Eren, s. 917.



[Y1l 2017222


yen hal veya micbir sebep nedeniyle ortadan kalktigi hallerde, hata ve hile

hikimlerine baqvurmak yerine ayiba karqi tekefflul hikimlerine baqvurmasi,alici igin 9ok daha avantajli olacaktir. Ayipli bir mal teslim alan alicinin hataveya hile hikimlerine baqvurmayi septigi hallerde farkli bir tasfiye dizenine,ayiba karqi tekefflul hikimlerine baqvurmayi septikinde farkli- ve daha avan-

tajh (TBK md. 228/f 1)- bir tasfiye dizenine gdre sdzlemeyi sona erdirmesi-nin sebebinin agiklanmasi giqtiir. Bu nedenle modem hukuk dizenlerinde ve

hukukun birletirilmesi 9abalan 9ergevesinde ortaya 9ikan uluslararasi metin-lerde benimsenen, "bedel izerinden jade" 9dizimine istinlik tanimasi dahaisabetli olacaktir.

IV. SATIM KONUSU MALIN ALICIYA YUKLENEBILEN BIRSEBEP YUZUNDEN ORTADAN KALKMASI

1. Genel Olarak

TBK md. 228/f 2'ye (IBK md. 207/f 3) gdre satim konusu main all-czya ylklenebilen bir sebep yiiztinden yok olmasi halinde alici ddnme hakkimnkullanamayacak, yalnizca satim bedelinin indirilmesini talep edebilecektir.

Bu durum 818 sayili Borglar Kanunu'nda, "satim konusu main alicinin taksi-riyle (ihmaliyle) ortadan kalktigi durumlarda ddnme hakkini kullanamayaca-

Ai" eklinde ifade edilmisti.

Satim konusu main alicinin kusuruyla ortadan kalkmasi nedeniyle ay-nen jade edilemedigi durumlarda ddnme hakkimnn kullanmlamayacam esasiRoma Hukukunda da tartigmasiz kabul edilmekteydi. Roma Hukukunda da

alici, hayvan veya kdleyi kendisinden ya da kendisinin sorumlu oldugu kigi-lerden kaynaklanan sebeplerden ituri jade edemedigi hallerde ddnme hakkimnkullanamlyordu 49. Ayni ekilde alicinin kdleyi kendisinin serbest biraktigi

hallerde ddnme hakkimn kaybedecegi kabul ediliyordu 50 .

2002 yili dncesinde Alman Hukukunda § 351 BGB'ye gdre, jade bor9-lusu edimi kendi kusuruyla dnemli 619ide kdtuletirmig, edimin ortadan kalk-

masina neden olmug veya iadeyi baqka bir ekilde imkinsiz hale getirmigse,ddnme hakkini kullanamlyordul'5 . Yenj 346 BGB, jadesi gereken edimin

(149) Jors/Kunkel/Wenger/Honsell/Mayer-Maly/Selb, s. 3 17.

(150) Wagner, s. 593.

(151) Westermann, § 351 BGB, Rdnr. 1.



iadesi her ne sebeple imkinsiz hale gelmi olursa olsun ddnme hakkinin kul-lanilabilmesini kural olarak mimkin kilmistir. Anilan hikme gdre alicininkusuruyla main iadesini imkinsizlastirdigi hallerde dahi, bu main degerinisaticiya ddeyerek ddnme hakkini kullanmasi ve satim bedelini geri almasimtjmkuinduir.

Viyana Satim Sdzlemesi md. 82/2/a'ya gdre ise main iadesinin imkan-siz hale gelmesinde alicinin bir eylemi veya ihmali bulunmuyorsa sdzleme-den ddnmesi mimkindir. Hikmin zit yorumundan alicinin bir eylemi veyaihmali bulunan hallerde alicinin sdzlemeden ddnme hakkini kullanamayaca-gi 9ikanlabilmektedirl1 52.Burada dnemli olan, jade imkansizliina neden olanriskin, alicinin kontrol ve etki alaninda gergeklegmig olmasidir1 53.

818 sayih Borglar Kanunu'nda "aliciya yiklenebilen sebep" kavramiyerinde "kusur" kavraminin kullanildigini belirtmistik. Onceki kanun ddne-minde hikimde gegen "kusur" kavramindan ne anlagilmasi gerektigi tarti -mahydi. Hikimde bahsedilen kusurun teknik anlamda kusur olarak anlagil-masinin muimkun olmadigi dugunulmekteydil54. Gergekten de alicinin malikioldugu bir mala ilikin kusurlu bir davraniindan sdz edilmesi yadirgaticidir.Ayiph bir mal teslim almi olan alici, ayiptan haberdar olmadan dnce sdzle-meden ddnecegini ve mali jade etmekle yikimluti olabilecegini diigunemeye-ceginden, kendisini malm kesin olarak maliki oldugunu kabul etmekte hakh-dir ve mal izerinde malik sifatiyla diledigi gibi tasarrufta bulunmaya yetkili-dir155. Bu tasarruflann ise kusur olarak nitelendirilmesi sdz konusu olamaz.

(152) Ornegin alici kendisine teslim edilmi$ olan mermer levhalan kestikten veisledikten sonra donme hakkim kullanamayacaktir, zira bu dunumda malh teslim aldigikogullarda iade edememesi kendi fiillerinden kaynaklanmaktadir. Bkz. CLOUT case No. 316[Oberlandesgericht Koblenz, Germany, 27 September 1991].

(153) Fountoulakis, Art. 82 CISG, N. 18.

(154) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 14, s. 546; Hartmann, Nr. 473; Bucher, Allgemeiner

Teil, s. 339; Buz, SdzlegmedenDdnme, s. 181; Serozan, SdzlegmedenDdnme, s. 430; Hellwege,s. 25; Aral, s. 138; Tandogan, C. 1/1, s. 189; Yavuz, Ozel Hikutmler, s. 124; 5ahiniz, s. 115;

Kahveci, s. 291, dn. 701. Eger kanun koyucu teknik anlamda bir kusuru esas almak isteseydi,man ayzph oldugunu bildigi veya bilmesi gerektigi halde mal kittiestiren, elden glkaranveya

tahrip eden ahcimn davramgimn kusurlu sayllacagim diizenlerdi: BK-Giger, Art. 207 OR, N.

14; Hartmann, Nr. 473; Hellwege, s. 25; Hornung, s. 142.

(155) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 14; Buz, Sdzlegmeden Ddmne, s. 180; Hartmann, s.

193; MVia-Ko/Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 58; Wagner, s. 605; Kaiser, s. 255, 267 vd.

[Yll 2017224


Hal bdyle olunca, dnceki BK md. 204/f 2' de bahsi gegen kusur ifadesinden

ne anlagilmasi gerektigi sorunu sdz konusu olmaktaydi. Bu soruya cevap ver-mek izere ileri stirlen g6ruplere yer vermeden ince, bu gdriilerin yltirlflkteolan 6098 sayili TBK md. 228/f 2 bakimindan halen dnem taqidiginin belirtil-

mesi gerekmektedir: "Aliciya ylklenebilen sebep" kavrami, dnceki BK md.204/f 2'de gegen ve "kusur" olarak yorumlanan "alicinin taksirli bir davrani-i" ifadesinden farkh bir anlam tagiyacak ekilde anlagilmamahdir. Gergekten

de TBK md. 228 htikmtintin gerekgesinde de bu konuda degiviklik yapildiginay6nelik bir agiklama yer almamaktadir. Bu 9ergevede "aliciya yiklenebilensebep", alicinin ve alicinin davranilarindan sorumlu oldugu kigilerin kusurlu

davranilanni ifade etmektedir. Bu nedenle alicinin teslim aldigi mala ilikinhangi tur davranilannin "kusurlu" olarak nitelendirilecegine ilikin gdragle-rin incelenmesi yararh olacaktir.

A- Kiginin Kendisine Karp Kusuru G6railsi (Verschulden GegenSich Selbst)

Bu gdrdy savunuculanna gdre, TBK md. 228/f. 1'deki kusur, alicinin

kendi menfaatlerine aykin davranmi olmasi anlamina gelmektedirl56. Alici,ddnme hakkini kullanabilecegini dgreninceye kadar malik sifatiyla satim ko-nusu mal tzerinde diledigi gibi tasarruflarda bulunabilecektir. Her ne kadar

alicinin edimin imkinsizlaymasina yol agan keyfi veya dikkatsiz davranilanmilkiyet hakkina bir aykinlik tekil etmeyecekse de, bu tasarruflar, mam ia-desini imkinsiz hale getirdigi 619ide, alicinin kendi menfaatlerine aykirilik

tekil edecektir. Alicinin edimin iadesinin imkinsizlaymasina neden olan day-ranii kendisinin ddnme hakkini kullanmasini engelledigi iWin kendisine za-rar verecektir. Alicinin bu tur davranilan bir tazminat yaikiml1tiigine neden

olmamasina karqihk kusurlu sayilarak ddnme hakkinin kullanilmasina engeltekil edecektirl5 7.

B- Risk Artirici Davranilardan Sorumluluk G6rfails

Alman Hukukunda bir gdra4, alicinin jade imkinsizligindan sorumlu-lugunun tespiti bakimindan onun teknik anlamda veya kendisine karqi ku-surlu olup olmadiginin bir dnemi olmadigina igaret etmektedir. Bu gdr4y


(157) BK-Giger, Art. 207, N. 14; Buz, SdzlegmedenDdmne, s. 181; Caemmerer, s. 632.



9ergevesinde ddnme hakkinin kullanilmasi sonucunda jade ile yiikimlai olanjade borglusunun, edimin jadesini tehlikeye sokan bir davraniinin bulunmasi,bag1i baina onun jade imkinsiziindan sorumlu olmasi igin yeterli olacak-tir1 58 . Bayka bir deyigle, jade borglusunun edimin jadesinin imkinsizlaymasibakimindan "risk artinci bir davraniinin" bulunmasi, onun ddnme hakkinikullanmasina engel tekil edecektir.

Bu gdrage gdre, maim jadesinin imkinsiz hale gelmesinde alicinindikkatsizligi veya ozensizliginin sdz konusu olmadigi hallerde dahj alicininddnme hakki TBK md. 228/f. 2'ye gdre ortadan kalkabilecektir. Zira alici9ok yokun bir dikkat ve dzen gdstermi olsa bile yine de davramt risk ar-tinc1 bir davrane niteligi taglyabilir. Ornegin son derece dikkatli bir srticholan alici, kendisine teslim edilen ayipli bir arabanin, ayipla ilgisi olmayanbir sebeple kazaya ugramasi halinde, ddnme hakkini kullanamayacaktirl59.Zira arabasini trafige 9ikaran alici, kara yollanndaki tehlike ve riskleri bilerekarabaya gelebilecek hasari gdze almaktadir. Alici arabayi kullanmasinin risk-lerini bilerek, kendi menfaatlerine kullanmaktadirl60. Bu nedenle alici, trafikkazasinda teknik anlamda kusuru olmasa dahj, ayipli arabanin trafikte hasaraugramasindan- yani gdze almiy oldugu hasann gergeklemesinden- dtfiri ia-denin imkinsizlastigi hallerde ddnme hakkini kullanamayacaktir. Alicinin tra-fik kazasina kendi az veya 9ok kusuruyla ya da ortak kusurla sebebiyet veripvermemesinin higbir dnemi yoktur. Onemli olan alicinin kendi risk alanindave dzgtir tasarruflanyla main jadesini imkinsiz hale getirmig olmasidirl61 .

Bu gdr4ip 9ergevesinde alici ayipli bir arabayi, arabanin kendi ayibin-dan kaynaklanmayan bir nedenle, dmegin kendi dikkatsizligi nedeniyle za-rara ugratir ve arabanin iadesini imkinsiz hale getirirse, ddnme hakkini zatenkullanamayacaktirl62. Zira yalnizca risk artirici davranii nedeniyle bile so-rumlu tutulan alici, dikkatsizligi nedeniyle evleviyetle sorumlu tutulacaktir.Bu gdrage gdre alicinin davranilarindaki dikkatsizlik, alicinin kusurlu olarakdegerlendirilme sine yol agacaktir.

(158) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 14; Buz, Sdzlegmeden Ddnme, s. 182; Caemmerer, s.

633; Boels, s. 145.

(159) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 14; Caemmerer, s. 632; Wagner, s. 604.

(160) Caemmerer, s. 633. Aym gdrtite bkz. Boels, s. 145.


(162) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 14.

[Y1l 2017226


C- lade Borglusunun Tirm Iradi Fiilerinden Sorumlu Tutulmasi

lade borglusunun m iradi fiillerinden sorumlu tutulmasi gdriiti, jadeborglusunun mah aynen jade edememe riskini artiran davranilarinin kusurtekil edecegi gdrtunden bir adim daha ileri gitmektedir. Bu gdrge gdre,jade borglusu hiir iradesiyle gergekletirdigi fiilerin sebep oldugu tum jadeimkfinsizlii hallerinden sorumlu tutulmahdirl6 3.Bu baglamda alicinin, satimkonusu main ortadan kalkmasiyla yeterli 619ide illiyet bagi iinde olan tim

davranilan, kusurlu addedilerek alicinin ddnme hakkini kullanmasina engelolmaldirl 64.

Bu gdriain gerek9elerini qu gekilde dzetlemek muimkindir: Mali elin-

de bulunduran kigi, kendi risk alaninda bulunan bu mali tehlikelerden koru-mak iin daha fazia olanaga sahiptir. Bu nedenle bu kigi kendi serbest irade-siyle gergekleen davranilanndan kaynaklanan ortadan kalkma ve kItuleme

riskine de kendisi katlanmaldirl 65. Bu 9ergevede alici da ayiph mali elindebulunduran kigi olarak mala isabet edecek tum rizikolan kendisi taqimahdir.

Doktrinde diger bir gdrie gdre bdyle genig kapsamlh bir kusur anlayi-

inin temelinde, alicinin main beklenmeyen hal veya micbir sebep nedeniyleortadan kalktigi hallerde jade borcundan kurtularak sdzlemeden ddnebilme-sine izin veren kuralin uygulama alanini daraltma amaci yatmaktadir. Zira

iradi bir davraniiyla malin jadesini imkinsiz hale getiren alici, artik malinbeklenmeyen hal veya micbir sebep nedeniyle ortadan kalktigini ileri sirerekjade borcundan kurtulamayacaktirl66

Doktrinde bu gdri~ti TBK md. 228/f. 2'de belirtilen jade imkinsizliginaneden olan diger hallerde de alicinin yalnizca iradi bir fillin ddnme hakkininortadan kalkmasi bakimindan yeterli olmasiyla gerek9elendiren yazarlar da

bulunmaktadir. Gergekten de malin alicinin kusuruyla ortadan kalkmasi, ma-lin temlik edilmesi ve biiminin degistirilmesi ile ayni hikimde ve ayni sonu-ca neden olacak ekilde dizenlenmistir. Bu durum kanun koyucunun alicinin

(163) Tercier, s. 114; Edis, s. 100; Tandogan, C. I/1, s. 189; Aral, s. 139; Buz,Sdzlegmeden Ddnme, s. 184; Westermann, § 351 BGB; Rdnr. 5; Kaiser, s. 256; Eren, Ozel

Hfikinmler, s. 133.


(165) Boels, s. 147.

(166) Kaiser, s. 263.



kendi davrami sonucunda jade imkinsizikinin ortaya 9iktiki tm hallerdeddnme hakkinin kullanilmasini engellemek istedigini gdstermektedirl67. Bay-ka bir deyigle alicinin malm ortadan kalkmasma y6nelik yalnizca bir davramioldugu hallerde de alici kusurlu sayilacak ve ddnme hakkim kullanamayacak-tir. Diger bir gdrie gtre ise mam temlik edilmesi ve geklinin degistirilmesiile alicinin kusuru ile ortadan kaldinlmasi hallerini kargilastirmak mumkulndegildir. Zira TBK md. 228/f 2'ye (IBK md. 207/f. 3) gdre temlik ve biWimdekistirme iin alicinin kusurlu olmasi part koqulmamistir. Bu nedenle, ma-Im temlik edilmesi ve bigiminin dekistirilmesi ile alicinin kusuruyla ortadankalkmasinin bir tutularak kusur kavramimn agikha kavueturulmasi mtimkundegildirl 68.

Viyana Satim Sdzlegmesinde de bu anlayitan hareket edildigi izlenimi-ne yol agan bir dizenleme bulunmaktadir. Alicinin sdzlemeden ddnmesininengellenebilmesi iWin kusurlu bir davrami olmasi gerekmez. Nitekim alicininiradi bir davramimn olmasi, sorumlu tutulmasi ve ddnme hakkinin ortadankalkmasi iWin yeterlidirl 69. Zira Viyana Satim S6zlegmesi'nin 82. maddesinegdre, mam iadesi alicinin bir fiili veya ihmali nedeniyle imkinsizlagiyorsa,alici mali jade edemedigi igin sdzlemeden ddnme hakkim kullanamayacak-tirl 7 0 .

D- lade Borglusunun Kendi llerinde Gbsterdigi Ozeni (DiligentiaQuam in Suis) Gastermemi Olmasi

Diligentia quam in suis, Roma Hukuku'ndan bed baqvurulan subjektifbir kusur d19tiixdir- 7 . Bu 619ite gdre bir davramm kusurlu sayilmasi igingtsterilmesi gereken mutad 6zenin gdsterilmemig olmasi part degildir. Birkigi baqkasma ait bir igi gdrfirken veya baqkasma aft bir mali idare ederken,kendi mallani korumak iWin gdsterecegi dzeni gdstermemig veya kendi mal-larim korumak igin aldigi koruma 6nlemlerini almamly ise, kendi islerindegtsterdigi dzeni gdstermemig saylimaktadir. Kigi bu hallerde kendi islerindegdsterdigi dzeni gdstermemig olmasindan iturli sorumludur. Doktrinde baziyazarlar bu 61i9itin iade borglusunun kusurunun belirlenmesinde esas almma-

(167) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 14; BSK-Honsell, Art. 207 OR, N.2.


(169) Boels, s. 154.

(170) Staudinger/Mvagnus, Art. 82 CISG, N. 16.

(171) Zimmermann, s. 210.

[Y1l 2017228


si gerektigi kanaatindedirler. Buna gdre kigi kendi islerinde gdsterdigi dzenigdstermemie olduku hallerde kusurlu sayilacaktir.

Turk ve Isvigre hukukunda da TBK md. 228/f 2'de yer alan kusurifadesini, "iade borylusunun kendi ilerinde gosterdigi Ozen" kriteri ile izaheden yazarlar bulunmaktadir. Bu gdrfA taraftarlanna gdre, eker jade borglu-su alici kendi islerinde gdsterdigi dzeni gdstermeyerek main aynen iadesininimkinsiz hale gelmesine sebebiyet vermigse, malvarligmndaki deger azalmast-m1 iade alacaklisina (saticiya) yiklemekten bastan feragat etmie demektirl1 72.Alici, ddnme hakkina sahip oldugundan haberdar olmadigi sirada satim ko-nusu mal bakimindan kendi iOlerinde gdsterdigi dzeni gdstermemie olduguhallerde TBK md. 228/f 2 bakimindan kusurlu sayilacak ve sdzlemeden dd-nemeyecektirl7 3.

TBK md. 228/f 2'de yer alan alicinin kusurunun, "kendi islerinde gds-terdigi dzen" dlgftine gdre belirlenmesi gdritinti eleqtirenler de vardir. Ilkolarak bu artmn gergekleip gergeklemedikinin tespitinin zor olacaki hususu-na igaret edilmistir. Aynca, bu gdra4 taraftarlarina gdre, kiginin kendi iOlerindegdsterdigi dzen kriteri, baqkasina bir ait igin gdralmesi veya baqkasina ait birgeye ilikin iglem yapildigi durumlarda gdsterilmesi gereken dzen d19fisfinfinbelirlenmesi bakimindan esas alinacaktirl74. TBK md. 228/f. 2'nin uygulan-digi hallerde ise alici baqkasina ait bir malvarligi degerinin iadesini imkinsizhale getirmemektedir. Zira mal aypli da olsa milkiyeti aliciya gegmistir. Aliciddnme hakkini kullanincaya kadar malik oldugu diiguncesiyle satim konusuaypli mala da kendi islerinde gdsterdigi ozeni eyanin dogasi geregi zatengdsterecektir7 5 .Alici satim konusu malin aypli oldugunu dgrenip ddnmeyekarar verene kadar iktisabinin sirekli olduguna inandigindan, kendi iOlerin-de gdsterecegi dzeni daima gdstermi olacaktir. Bu nedenle bu kriter kusurkavramina esas tekil ettigi takdirde, alici higbir zaman kusurlu olmayacaktir.Bdylece alici ddnme hakkini kullanmaktan higbir zaman mahrum kalamaya-cak ve jade imkinsizliindan turfi sorumlu tutulamayacaktir. lade borglusu-


(173) Wagner, s. 605; Serozan, Sdzlegmeden Ddmne, s. 430. Serozan aynca alicimn

davramimn Roma Hukukunda esas alnan bonus paterfamilias (iyi aile babasi) kistasim ihlalettigi dlgilde kusurlu sayllacagim belirtmektedir.

(174) Buz, Sdzlegmeden Ddmne, s. 194.

(175) Buz, Sdzlegmeden Ddmne, s. 195.



nun kendi ilerinde gdsterdigi dzeni gdstermig olmasi halinde jade borcundankurtulmasi, zenginlemenin ortadan kalktiki savunmasinin ileri sirllmesindesdz konusu olan duruma benzer adaletsiz sonuglar doguracaktirl7 6

Bu eleqtirilere ek olarak aynca, bu 619ittin kusur kavrami bakimin-dan esas alinmasinin, genel olarak 6zenli ve dikkatli bir kiginin ozensiz birkigiye nazaran daha elverigsiz bir hukuki konuma sokulmasina yol agacakiifade edilmektedirl77 . Zira genelde dzenli olan, ancak aypli malm ortadankalkmasi bakimmndan bir seferligine dzensiz davranmiy olan alici, kendi ig-lerinde genelde gdsterdigi dzeni gdsterememie oldugundan ddnme hakkinikaybedecektir. Buna karqihk dikkatsiz ve dzensiz bir alici mutad olarak kendimallani zarardan korumak iWin dzenli ve dikkatli davranmadigimn, aypli malbakimindan da kendi islerinde gdsterdigi 61ide dzeni gdsterdigini; buna rag-men iadenin imkinsizlastigimn kanmtlayarak ddnme hakkini kullanabilecek vemali jade borcundan kurtulabilecektir7 . Omegin, alici dikkatsizligi ve trafikkurallanna uymamasi nedeniyle son be yilda on tane biyik hasara sebebiyetveren beklenmeyen hal veya micbir sebep yaptigini kanitlayarak kusursuzsayilabilecektirl79. Zira alici genel olarak trafik kurallanna uymayan ve dik-katsiz bir kigidir. Satim konusu mal bakimindan da kendi islerinde gdsterdigibu 619ideki 6zen ve dikkati gdstermistir. Alici kendi islerinde gtsterdigi dzenisatim konusu mal bakimindan da gdstermig olmasina karqiik mal telef olmugveya hasara ugramistir. Bu nedenle alici kusurlu sayilamayacaktir.

Doktrinde diger bazi yazarlar ise, alicinin "kendi" ilerinde gdsterdigi6zen kriterinin subjektif olmasi ve yukanda belirtilen adaletsizlikleri ortaya9ikarmasi nedeniyle yeni bir objektif 619gt dnerisi ortaya koymaktadir. Bunagdre alici, yalnizca "kendisiyle aym durumda olan" bir jade bor9lusunun ma-Im ortadan kalkmasim engellemek iin mutad olarak gdsterecegi dzenin gds-termemig olmasi halinde TBK md. 228/f 2 anlaminda kusurlu sayilmali veddnme hakkini kullanamamaidirlso.


(177) Wagner, s. 609.

(178) Hartmann, Nr. 474; Miu-Ko/Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 58.

(179) Wagner, s. 609.

(180) Hartmann, Nr. 479. Subjektif bir nitelik tagiyan "kigininkendi i$lerinde gdsterdigiOzen" kriteri yerine, "objektif olarak gosterilmesi gereken Ozen" kriterinin uygulanmasigerektigi konusunda aym ydnde bkz. Boels, s. 144.

[Y1l 2017230


2. G6rfilerin Degerlendirilmesi

Risk artzrici davranz gtrfyaine gdre, arabasim trafige 9ikaran alici,kazaya ugu*inci bir kiginin kusuruyla sebebiyet verdigi hallerde dahi kusurlu

sayilacak ve ayip nedeniyle sdzlemeden ddnme hakkim kullanamayacaktir.Ornegin kirmizi iqikta duran aypli bir arabaya, arkadan baqka bir araq 9arpti-Amda, alici aracim trafige 9ikanp risklere maruz biraktigindan dturfi kusurlu

sayilacaktir. Bu gdriie gdre, alicinin kusurlu bulunmamasi sadece, arabasimgarajda tutarak trafikte gergekleebilecek herhangi bir riske maruz birakma-masi halinde siz konusu olacaktir. Aksi takdirde kusurlu sayilacak ve ddnme

hakkim kullanamayacaktir. Kammizca bu sonug son derece isabetsizdir. Zirabu g6Ara hem alicinin hareket serbestisini kisitlamakta hem de teslim edilmigolan malm aypli oldugu gergegini gdz ardi etmektedir. Bu gdray ayrica ali-

cinin bir davramimn sdz konusu oldugu durumlarn neredeyse tuminde ku-surlu kabul edilmesine yani davramm kusura karine oldugu gibi bir anlayiayol agmaktadir.

Risk artinci davram gdriinuin bir diger isabetsiz yni de TBK md.228/f 1'in uygulama alanim neredeyse tamamen ortadan kaldirmasidir. TBKmd. 228/f 1 main ayp nedeniyle veya beklenmeyen hal veya mucbir sebep

nedeniyle telef olmasi veya hasara ugramasi bigiminde iki jade imkinsizligihali dizenlenmistir. Risk artinci davram gdrii, her iki durumun da uygu-lama alanim ortadan kaldirmaktadir. Ilk olarak malm ayibi nedeniyle ortadan

kalktigi hallere deginelim: Alici aypli bir arabayi trafige 9kardigmda ara-banin frenlerinin bozuk olmasi nedeniyle kaza yapmasi halinde, jade hasa-rina kimin katlanacagi TBK md. 228'in hangi fikrasina gdre belirlenecektir?

Esasen malm aynen iadesinin imkinsizlaymasmna kendi ayibi sebebiyet verdi-gi iWin alicinin ddnme hakkim kullanabilmesi ve iade borcundan kurtulmasgerekmektedir. Buna karqilik alici aypli arabayi trafige 9ikardigi iWin, hasara

ugrama riskini artirici bir davramta bulunmustur. Bu nedenle de alici kusur-ludur ve TBK md. 228/f. 2'ye gdre ddnme hakkim kullanamayacaktir. Oysamain kendi ayibi nedeniyle ortadan kalktigi hallerde iade hasarma saticinin

katlanmasi gerektigi konusunda doktrinde ve yargi kararlarmnda gdrly birligioldugunu belirtmigtik. Bu nedenle kammizca malm kendi ayibi nedeniyle or-tadan kalktigi hallerde alicinin ddnme hakkinin simrlanmasi yerinde degildir.



Risk artirict davranz gtrlyU TBK md. 228/f 1'in maim kaza nedeniyleortadan kalktigi hallerde alicinin ddnme hakkinin muhafaza edilmesine ilikin

kisminin da uygulama alanmni ortadan kaldirmaktadir. Bu gdrly micbir sebep

mertebesine varan olaylar sonucu meydana gelen jade imkinsizhg hallerindedahi alicinin TBK md. 228/f 1'deki kaza hikmfine dayanarak ddnme hakkimn

kullanmasini engellemektedir. Zira micbir sebep sdz konusu olsa dahi, alici

bir kere risk artinci davranmeta bulunmustur. Omegin, araba trafikte igletmehalindeyken sele maruz kalirsa, alici ddnme hakkimn kullanamayacaktir. Zira

ayiph araba trafige gykarfldigmnda, alici risk artinci bir davranita bulunmakta-

dir. Oysa araba alicinin evinin garajinda durdugu sirada sel veya depreme ma-ruz kalarak aynen jade edilemez hale gelseydi, TBK md. 228/f 1 kapsaminda

beklenmeyen hal veya micbir sebep nedeniyle ortadan kalkmi sayilacak ve

alici sizlemeden dtnebilecekti.

Alicinin tfrm iradi flillerinden sorumlu tutulmast gtrfyfl 9ergevesindekusur kavraminin belirlenmesi, iade borglusunun iade imkinsizliindan so-

rumlulugunun 9ergevesini agin derecede genipletmektedir. Bu gdraq kani-mizca risk artirict davranz gtrfyflnden de bir adim ileri giderek davraniin

kusurla eqdeger sayilmasi sonucunu dogurmaktadir. Bu baglamda, alici araba-

simi trafigin butfin risklerinden uzaktaki kapah garajina gdturiip park edecegisirada deprem nedeniyle arabanin iizerine garaj duvarinin yikilmasi halinde ne

olacaktir'"8 ? Alici arabasini iradi davraniiyla kullandigi iWin meydana gelen

iade imkinsizliindan sorumlu tutulacak ve ddnme hakkini kullanamayacakmidir? Kanimizca bu gdr4ig de alicinin davraniinin her halde kusurlu oldugu

fiksiyonundan hareket etmekte ve TBK md. 228/f 1'in uygulama alanini or-

tadan kaldirmaktadir.

TBK md. 228/f 1'in beklenmeyen hal ve mficbir sebebe ilikin dfizen-

lemesinin hukuk politikasi agisindan isabetsiz gdrfilmesi nedeniyle iradiflil-

lerden sorumluluk ve risk artirict davrany gdrliglerinin bu htikmtin uygulamaalanini daraltiyor olmasi yerinde bir 9dztim olarak dtitintilebilir. Gergekten

de doktrinde alicinin kendi kusurlu davraniiyla sebebiyet verdigi hallerin

genig yorumlanmasi vasitasiyla, mahn beklenmeyen hal veya mticbir sebep

(181) Alman Hukukunda bazlyazarlar, iradi fillerden sorumluluk gdrigiu gergevesinde,alicimn main miicbir sebeple ortadan kalktigi hallerde dahi kusurlu olacagim ve donme hakkimkullanamayacagm savunnaktadirlar. Ayrintili bilgi igin bkz. Kaiser, s. 257, dn. 57.

[Y1l 2017232


nedeniyle ortadan kalktigi hallerde jade hasarina saticinin katlanmasi kura-limn uygulama alam daraltilmaya 9ahyllmaktadirl 82. Bu gdri esas alindigitakdirde, doktrinde sikga eleqtirilen TBK md. 228/f 1'in uygulama alanmmndaraltilmasi bir dezavantaj degil, avantaj olacaktir. Ayrica, doktrinde bazi ya-zarlar micbir sebep sonucunda malm ortadan kalktigi hallerde, alicinin ira-di veya risk artinci bir davramqi bulunsa dahi, tartigmasiz olarak TBK md.228/f 1'in uygulanacagmn vurgulamaktadirlarl83. Bu gdrixler kabul edildigitakdirde, yukarida bahsettigimiz dezavantajiar sdz konusu olmayacaktir. An-cak unutulmamalidir ki, alicinin davramimmn kusurla bir tutulmasi halinde,TBK md. 228/f 2'nin uygulanmast suretiyle ddnme hakkmmn kullanmilmasininengellenmesi de modem geligmelere uygun bir yaklaqim degildir.

Alicinin kendi i4lerinde gtstermi4 oldugu Ozeni gdstermemie olduguhallerde sorumlu tutulmasi ise alicinin higbir durumda kusurlu saylamamassonucunu dogurmaktadir. Zira alici kendi malvarligina dfhil ettigi bir mala,bu mal ayipli da olsa, kendi islerinde gdsterdigi dzeni eyanmn dogas geregizaten gdsterecektir. Bu nedenle bu 619ituln esas alindigi hallerde TBK md.228/f 2'de yer alan alicinin kusuru nedeniyle main ortadan kalkmasi halindeddnme hakkinin engellenmesi higbir zaman sdz konusu olmayacaktir.

Kanimizca, alicinin satin aldigi bir malm hasara ugramasinda kusurluolup olmadiginin tespiti son derece gi9 bir igtir. Aynca, iade imkinsizliginaalicinin kusurlu bir davraniinin mi yoksa beklenmeyen halin mi yol agtiki-n tespiti, aralarindaki gizginin son derece belirsiz olmasi nedeniyle, daha da

zordur. Bu nedenle olmasi gereken hukuk agisindan, alicinin main ortadan

kalkmasinda kusuru bulunup bulunmadigi esas alinarak bir degerlendirme ya-pilmamalidir. Alicinin iradi veya risk artinci bir davranii ya da dzen eksik-ligi sonucunda mali aynen iade edemedigi durumlarda, bedel izerinden iadeytikimluilugutinui yerine getirmek suretiyle sdzlemeden ddnebilmesine imkintaninmasi en yerinde sonug olacaktir.

(182) Bu gorti hakkinda ayrintili bilgi igin bkz. Hornung, s. 142.

(183) Hornung, s. 143; Boels, s. 138.



V. ALICININ SOZLESMEDEN DONME HAKKINIKULLANMASINI ENGELLEYEN DIGER DURUMLAR

1. Satim Konusu Malm Bigiminin Degiptirilmesi

TBK md. 228/f 2 9ergevesinde alicinin ddnme hakkini kullanmasinaengel tekil eden bir diger durum alicinin satim konusu malh, bigimini dekig-tirmig olmasi nedeniyle aynen jade edememesidir. Bu hikmuin uygulama ala-

n1111 tespit edilebilmesi iWin "bigim dekistirme" kavramindan ne anlagilmasigerektiginin agiklia kavueturulmasi gerekmektedir.

Bir malm bigimini dekistirme; malm iglenmesi, baqka bir malla birle-tirilmesi veya kantinlmast suretiyle onun baqka ttir bir mala ddniitirilmesi-dirl1 84. Main bigiminin degistirilmesi kavraminin kapsamina igleme yanindabirletirme ve kantirma da girmektedir8 5 . Mali igleme ve onun geklini de-kiftirme, kiginin bilingli olarak yaptigi veya sevk ve idare ettigi bir itirl 8 6.

TBK md. 228/f 2 bakimindan malm bigiminin dekistirilmesi kavramin-dan ne anlagilmasi gerektiginin, baqka bir deyigle bigim degivikliginin kay-ramsal sinirlarinin tespit edilmesi, alicinin ddnme hakkini kullanma imkdnibakimindan dnem taqimaktadir. Zira malda meydana gelen her dekiviklik, BKmd. 228/f 2 kapsaminda bigim degivikligi olarak kabul edilirse, alicinin ne-redeyse 9oku zaman ddnme hakkini kullanmasi mimkin olmayacaktir. TBKmd. 228/f 2 hikmuinfln, malm eski haline gdre farklilik arz ettigi her du-rumda alicinin ddnme hakkini kullanmasini engelledigi kabul edilirse satici-nin menfaati istin tutulmug olacaktir. Bu nedenle doktrinde, yalnizca maldadnemli 619ide dekiviklikler meydana geldigi hallerde alicinin ddnme hakkininsinirlanmasi gerektigi savunulmaktadir. Buna gdre, maldaki degiklik, ayzp-tan daha On plana pktig; hallerde TBK md. 228/f 2 uygulanacak ve alicininddnme hakki ortadan kalkacaktir87 .

TBK md. 228/f.2 hikmintin malda meydana gelen turn degivikliklereuygulanmamasi gerektigini savunan bir g6rie gdre, malda meydana gelen

(184)Aral, s. 139.

(185) BSK-Honsell, Art. 207 OR, N.2; Furrer, R.: Beitrag zurLehre der Gewtthrleistung

im Vertragsrecht, Diss. Ziirich 1973, s. 65; BK-Giger, Art. 207 OR, N. 28; Tandogan, C. I/1, s.

189; Gmiq, s. 112; CHK IAIler-Chen, Art. 207 OR, N. 8.

(186) MV!-Ko Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 42.


[Y1l 2017234


degiviklikler gtiven ilkesi 9ergevesinde yorumlanmalidir'". Saticinin mali budegistirilmig haliyle geri almasinin dirfistlik kurali 9ergevesinde kendisindenbeklenemeyecegi bir degiviklik sdz konusu oldugu takdirde alici ddnme hak-kini kullanamayacaktir. Main bigiminin degistiginin kabul edilebilmesi igin,ortaya 9ikan malm aliciya teslim edilen maldan dnemli 619ide farklilaymiolmasi, baqka tfirdeki bir mala ddntuririilrmi olmasi gerekir. Buna karqilik,dmegin basit bir tamirat islemi bigim degistirme sayilmamali ve alicinin ddn-me hakki engellenmemelidirl89.

TBK md. 228/f 2 hikmfintin uygulanmasi bakimindan belirleyici olanbigim degistirmenin nasil oldugu degil, satim konusu malda meydana gelendegivikligin dnemli olup olmadigidir'90. Baqka bir deyigle, malin geklinin de-giip degigmedigini, igleme, baglama veya ekleme geklinde kategorize etmeksuretiyle degerlendirmek mimkiin degildir. Elbette bunlardan her biri malineklinin degistirilip degistirilmedigi incelenirken gdz ninde bulundurulacak-

tir. Ancak malin geklinin degiytigi gerekyesiyle ddnme hakkinin simrlanmasibakimindan, gekil degivikliginin hangi yolla gergekletirildigine degil, sonu-ca bakilmalidir. Onemli olan malin igleme, ekleme veya baglama fiillerindenherhangi birisinin gergekletirilmesi sonucunda ortaya 9ikan yeni halinin, ilkhalinden dnemli 619ide farklilaymi olmasidir.

Alici bazi durumlarda malin geklini dnemli 619ide degistirmig olmasinakarqilik, mali eski haline ddndirme imkfnina sahip olabilir. Bu durumlardasirf malda meydana gelen degiviklik dnemli bir degiviklik oldugu igin alicininddnme hakkinin ortadan kalktigi sonucuna varmamak gerekir'91. Zira yukan-da da belirttigimiz iizere ddnme hakkinin ortadan kalkmasi bakimindan, iadeaninda malin nihai olarak dnemli 619ide degiviklige ugrami olmasi gerek-mektedir. Oysa mal eski haline ddndirilebiliyorsa, artik malin saticiya ayneniadesi mimkindir. Bu nedenle bu hallerde bir iade imkinsizligi sdz konusudegildir. Alici eski haline getirdigi mali aynen iade ederek sizlemeden ddne-bilecektirl92.

(188) Serozan, Sdzlegmeden Ddnme, s. 429.

(189) Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 42.

(190) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 28; Hartmann, Nr. 537; Yavuz, Ozel Hikutmler, s. 126.


(192) Hartmann, Nr. 538; BK-Giger, Art. 207 OR, N. 28.



Malm alici tarafindan geklinin dekistirildiki hallerde ddnme hakkininortadan kalkmasi iWin alicinin ayiptan haberdar olmasinin gerekip gerekmedi-gi hususu da incelenmelidir. Doktrinde TBK md. 228/f 2 hikminuin uygulan-masi bakimindan alicinin ayibin farkinda olup olmamasinin dnemli olmadigikabul edilmektedir. Buna gdre alici malm ayipli oldugundan haberdar olsa daolmasa da, maim eklini degistirdigi hallerde sizlemeden ddnemeyecektir.Esas itibariyle dnemli olan alicinin maldaki ayiptan haberdar olup olmamasidegil, maim eklinin degistirilmesine ydnelik salt bir davraniinin bulunmasi-dirl193.Alici main ayipli oldugu bilmesine ragmen maim eklinin degistirmigise bu zaten onun zimni olarak ddnme hakkindan feragat ettigi anlamina dagelecektirl 94. Isvigre Hukukunda da malm ayipli oldugunun bilinmesine kar-gilik eklinin degiftirilmesi halinde alicinin ddnme hakkini kullanamayacagi-na ilikin malikeme kararlanna rastlamak mtimkuindirl95

Alman Hukukunda eski § 352 BGB, malin iglendigi veya geklinin de-gistirildigi hallerde alicinin ddnme hakkini kullanmasini engelleyen bir di-zenleme igermekteydi. § 352 BGB'ye gdre, ddnme hakkina sahip olan kigimali igleme veya bigimi degiftirme yoluyla baqka bir tWr mala ddnututrmua-se bu halde de ddnme hakkini kullanamiyordu. Doktrinde jade borglusununmalin eklini degiftirmeye ydnelik bir davranita bulunmasinin, sdzlemedenddnme hakkini kullanmasinin engellenmesi bakimindan yeterli oldugu kabuledilmekteydi' 96. Alici malin eklini degistirmekte kusurlu olmasa bile malinekli degigmie oldugu sirece ddnme hakkini kullanamamaktaydi.

Yeni § 346/f 2 BGB'de ise malin geklinin dekistirilmesi artik ddnmehakkinin kullanilmasini engelleyen bir jade imknsizlhgm olarak dulzenlenme-mistir. Malin geklinin dnemli 619ide dekistirilmig olmasi nedeniyle aynen ia-desinin imkinsiz oldugu hallerde, alici yekli dekistirilen malin bedelini iadeederek sdzlemeden ddnebilecektir. Bunun dimnda iade borglusu alicinin,mall eski haline getirebildigi durumlarda, mali geri vererek ddnme hakkimnkullanabilecegi ve iade borcundan kurtulabilecegi konusunda bir tereddti

(193) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 27.


(195) Bezirksgericht Meilen, I. Abteilung, 2. Urteil vom 11. Dezember 1998, ZR 98

(1999), s. 141.


[Y1l 2017236


yoktur 9 7. Doktrinde bir gdriie gdre, iade borglusu geklini dekistirdigi edimieski haline getirmeye alimali, ancak bu mimkin olmadigi takdirde bedelizerinden iadede bulunabilmelidirl9 8

Yeni BGB 9ergevesinde, bazi istisnai durumlarda main ekli dnemli619ide dekigmie olsa bile alici bedel izerinden iadede dahi bulunmaksizmnsdzlemeden ddnebilecektir. Zira BGB § 346/f 3'te, maldaki ddnmeye sebe-biyet veren ayibin ilk kez malin eklinin dekistirilmesi sirasinda ortaya 9 iktigihallerde, alicinin bedel izerinden iade yikimlluginden kurtulacagmna dairistisnai bir dizenleme bulunmaktadirl99. Buna gdre, maldaki ayip ilk kez ma-lin eklinin degistirilmesi sirasinda ortaya gyktigi takdirde, alici mali elindemevcut ekliyle saticiya verecek ve satim bedelini saticidan geri isteyebile-cektir. Belirtmek gerekir ki, ayikga belirtilmemig olmakla birlikte, bu hikimmalin monte edilmesi veya muayene edilmesi ya da tfiketilmesi esnasinda ilkkez fark edilen ayiplan da kapsamaktadir200. Alicinin bedel izerinden iadeyikimlluginin ortadan kalkmasi igin aynca tespit edilen ayibin gecikmek-sizin ihbar edilmesi gerekecektir201.

Satim konusu malin eklinin dnemli 619ide dekistirilmesi Viyana SatimS6zlemesi'nde de ddnme hakkinin kullanilmasina engel tekil eden bir iadeimkinsizligi olarak dizenlenmistir. Tirk ve Isvigre Hukukunda oldugu gibiCISG'de de yalnizca malin dnemli 619ide dekistirildiki durumlarda alicininddnme hakkini kullanamayacagi esasi kabul edilmistir. Zira 82. madde zatenddnme hakkinin kullanilmasi iWin "malin dnemli 619ide ele gegirildigi andakidurumuyla iade edilmesini" art koymaktadir. Bundan hareketle, malin ek-

linin ele gegirildigi ana gore dnemli 619ide dekistirilmedigi hallerde ddnmehakkinin kullanilmasi CISG md. 82 kapsaminda da mimkindir 202.

(197) Rothel, § 346 BGB, Rdnr. 9.

(198) Beck-OK/Grothe, Rdnr. 41.

(199) Bir gcriie gOre, eger maln $eklinin degitirilmesine gerek olmaksizinalicimn bildigi veya mutad Ozeni gostererek bilebilecegi bir ayip sdz konusu ise, alici main$eklini degistirdigi iin aynen iade edememesini ileri sirerek buradaki istisna hakmindenyararlanamamaldir. Zira bu durumda zaten iade borlusu tarafmndan bilinebilir olan bir ayibinanlaglmast igin maln $eklinin degistirilmesine gerek yoktur. Bkz. Muia-Ko/Gaier, § 346 BGB,Rdnr. 50.

(200) ilft-Ko/Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 49; Gruneberg, § 346 BGB, Rdnr. 11.

(201) Boels, s. 99.

(202) Hornung/fountoulakis, Art. 82 CISG, N. 6.



Viyana Satim Sdzlegmesi'ne gdre alici satim konusu malda dnemli 61-9ude dekiviklikler 203 meydana getirdigi hallerde kural olarak ddnme hakki-m1 kullanamamakla birlikte, bu kuralin genig 9aph istisnalan 82. maddenin

2. fikrasinda dizenlenmistir. CISG md. 82/2/c hikmtine gdre alici ayzbin-

dan haberdar olmadan Once malin geklini sizlemenin amaci 9ergevesinde

kullanirken dekistirmigse, malm aynen iadesi imkinsiz hale gelmi de olsa,sizlemeden ddnebilecektir20 4. CISG md. 82/2/c hikmi bakimindan alicininbigim degivikligi ydnindeki davraniinin normal kullanim amaci dahilinde

olarak degerlendirilip degerlendirilemeyecegi dnem taqimaktadir20 5 . 0 halde,Viyana Satim Sdzlemesine gdre, TBK md. 228/f 2'den farkh olarak, alicininmain aypli oldugunu bilmeden geklini dnemli 619ide dekistirdiki hallerde

-sdzlemenin amaci 9ergevesinde olmak partiyla- ddnme hakkini kullanmasi

mitmkin olacaktir.

2. Satim Konusu Malm Baykasmna Devredilmi Olmasi

TBK md. 228/f 2'ye gdre, alici mah baqkasina devretmi oldugu hal-

lerde ddnme hakkini kullanamayacak ve bedel indirimi talebiyle yetinmekzorunda kalacaktir. Bu 9ergevede, satim konusu malin temlik edilmesinden

ne anlagilmasi gerektiginden kisaca bahsedilmesi yararli olacaktir. Doktrinde

bazi yazarlar alicinin mah temlik etmesinin yalnizca milkiyetin devrini degilfakat malin iizerinde sinirli ayni haklann tesis edilmesini de kapsadigini ileri

stirmektedirler206. Buna gdre, alici yalnizca satim konusu aypli mah tincti

kigiye satip veya bakiglayip mulkiyetini devrettigi hallerde degil, bu mal iize-rinde ti9tincti kigi lehine sinirli ayni hak tesis ettigi hallerde de ddnme hakkini

kullanamayacaktir.

Doktrinde malin tiiinci kigilere temlik edilmig olmasi halinde alici-n neden ddnme hakkini kullanamayacagi konusunda 9eqitli gdrixler ileri

stirfilmektedir. Bir gdriie gdre alicinin satim konusu malin aypli oldugunu

(203) Burada sdz konusu olan degigiklik maln esasinda dyle bazi farkliliklardir ki,maln fiziksel olarak geri verilmesi miimkin olmakla birlikte, artik teslim edildigi haliyle aymtirdenbir mal olarak kabul edilemez, bkz. Weber, Art. 82 CISG, N. 25.

(204) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 30; Hornung/fountoulakis, Art. 82 CISG, N. 19;

Boels, s. 106.

(205) Hornung/fountoulakis, Art. 82 CISG, N. 11; Weber, Art. 82 CISG, N. 23.

(206) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 31; Edis, s. 102; Aral, s. 140. Alman Hukuku bk. aym

ydnde bkz. Gruneberg, § 346 BGB, Rdnr. 8a; Mia-Ko/Gaier, 346 BGB, Rdnr. 39.

[Y1l 2017238


bilmesine ragmen t9tinci kigilere temlik ettigi durumlarda ddnme hakkinikullanmasi venire contra factum proprium (9elikili davrani yasaki) kuralinaaykirilik tekil etmektedir207.Eger alici malm ayipli oldugunu bilmesine rag-men t14¶nci kigiye devrediyorsa, bu zimni olarak ddnme hakkindan feragatettigi anlamina gelmektedir20 8.Bu nedenle alici main ayipli oldugunu bildigihalde mali temlik ediyorsa, ddnme hakkini kullanamayacaktir. Bu gdri~aneksik noktasi, alicinin main ayipli oldugunu bilmeyerek mali iigunci kigileretemlik ettigi hallerde de ddnme hakkini kullanamayacak olmasinin gdz ardiedilmig olmasidir. Zira tipki maim eklinin degistirilmesi durumunda oldugugibi, burada da ddnme hakkinin kullanilmasinin engellenmesi, alicinin kusu-runa degil, davraniina baglanmistir209.Bu nedenle alicinin ayipli oldugundanhaberdar olmaksizin mali temlik ettigi durumlarda, 9elikili davrani yasaginaaykirilik sdz konusu olmayacaktir.

Malm devredilmig olmasi halinde ddnme hakkinin ortadan kalkacagimutlak nitelikte bir kural degildir. TBK md. 228/f. 2 hflkmui, alicinin temliketmie oldugu mali iigunci kigilerden geri alabildigi hallerde, jade alacaklisi-na geri vererek ddnme hakkini kullanamayacagi yeklinde yorumlanmamali-dir. Zira alicinin mali iigunci kigiden geri alip, varsa hukuki kisitlamalaniortadan kaldirarak jade alacaklisi saticiya geri vermesi mtimkunse, bu haldealicinin mal jade edemedigi s6ylenemeyecektir210 . Bu nedenle alicinin ayip-li satim konusu malh jade edebilecek durumda oldugu hallerde, mal bir kez898nca kigiye temlik etmig olmasi ddnme hakkimn kullanmasim engelleme-melidir.

Doktrinde malin iigunci kigilere temlik edilmi oldugu ve onlardan geialinmasinin mtimkin olmadigi hallerde alicinin ddnme hakkmmn ortadan kalk-masi kuralinin uygulama alaninin daraltilmasina y6nelik 9dzim araymglan sdzkonusu olmustur. Bir gdrage gdre alici temlik etmie oldugu ayipli mali temlikettigi kigiden geri alamasa bile, ti9tincti kigilerden bir bedel aldiysa bunu sati-

(207) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 31; Boels, s. 118; Westermann, § 351 BGB, Rdnr. 4.

(208) Hartmann, Nr. 521; Aral, s. 140; BK-Giger, Art. 207 OR, N. 31.

(209) Hartmann, Nr. 521; BK-Giger, Art. 207 OR, N. 31. Aym gdrtite bkz. Gmiq, s.

112.

(210) Hartmann, Nr. 526; Serozan, Sdzlegmeden Ddnme, s. 429; BK-Giger, Art. 207

OR, N. 31; Miv-KO/Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 41. Alman Hukuku bk. aym ydnde, Gruneberg,§ 346 BGB, Rdnr. 8a.



ciya jade ederek sdzlemeden ddnebilmelidir211 . Bu gdrly doktrinde pek fazla

taraftar toplamamistir. Zira alicinin, mali iigunci kigiye temlik ederken ayiplimain bedelini muizakere etme gibi bir anst vardir. Bu muizakere sonucundaalici mali iigunci kigiye saticiyla sizlemede kararlastinlmi olan bedelden

yiksek bir fiyata satmi olabilir. Bu halde yeniden satistaki bedelin ilk saticiyaiade edilmesi, saticinin malvarliginda haksiz bir artiy yaratacaktir21 2. Mailsdzlegmede kararlastinlan bedelden daha diiguk bir fiyata igiunci kigiye sa-tildigi hallerde ise, ilk saticinin malvarhmnda bir azalma ortaya 9kacaktir.Dolayisiyla bu gdrfA kabul edildiginde yani alici igiunci kigiden aldigi bedelisaticiya iade ederek sizlegmeden dtndiginde satici, alici ye igiunci kigiler

arasindaki hukuki iglemlerin rizikosunu da taqimak zorunda kalacaktir. Alici,saticinin iigunci kigilerle yaptigi hukuki iglemlerden dogan sonuglari, ddnmehakkini kullanmak suretiyle saticiya yikleyememelidir2 1 3.Alici satim konusu

mali kendi hukuki iglem serbestisi 9ergevesinde 3. kigiye temlik ettigi igin, buiglemin sonulamni ve risklerini de kendisi yiklenmelidir. Bu nedenle, alicininiigunci kigiden aldigi bedeli saticiya iade etmek suretiyle sdzlegmeden ddn-

mesi muimkin olmamalidir.

Alici mali iigunci kigilere temlik etmi oldugu hallerde ddnme hakkinikullanabilmek iWin saticiya bir bedel iade edecekse, kanimizca bu bedel ti9tin-

di kigiden alinan bedel olmamalidir. Zira yukanda da belirtildigi tizere saticialicinin irade serbestisi 9ergevesinde yaptigi hukuki iglemlerin rizikosunu ta-imak zorunda degildir. Aynca temlik mutlaka satim sdzlegmesinde oldugu

gibi ivazli olmak zorunda degildir. Alici malh uguncu kigiye baggilami daolabilir. Bu nedenle alici igiunci kigiden alinan bedeli degil, fakat satim ko-nusu malin degerini saticiya ddeyerek sdzlegmeden ddnebilmelidir. Bdylece

malin bedel karqisinda temlik edilmedigi, dmegin baggilandigi durumlardada alicinin hangi bedeli jade edecegi ydninde bir sorun ortaya 9ikmayacaktir.

Bu konudaki aqiklamalara son verilmeden dnce kargilastirmali hukukta-

ki durumun incelenmesi yararli olacaktir: Alman Hukukunda 2002'de yapilandegiviklikten dnce § 353 BGB'ye gdre ddnme hakki sahibinin almyi oldukumali veya malin dnemli bir kismini satmasi ya da uiginci bir kigi lehine hak-

(2 11) Bu gmrtii iinbkz. Hartmann, Nr. 525.



[Y1l 2017240


larla kayitlamasi halinde ddnme hakkini kullanmasi muimkin degildi. 2002

degivikligi sonrasinda ise Alman Hukuku'nda alici mali iigunci kigiye temliketmigse, § 346/f 2 BGB geregince bunun degerini iade ederek sizlemedenddnmesi muimkindir. Aynca belirtmek gerekir ki, bu hikim yalnizca alicinin

mali temlik ettigi durumlarda degil fakat dmegin icra takibi sonucunda malmelden 9iktigi hallerde de uygulanmaktadir21 4.

Alici, Viyana Satim Sdzlemesi 9ergevesinde, TBK md. 228/f 2'de yer

alan dizenlemeye nazaran daha avantajli bir konumdadir: TBK 228/f 2'yegdre alici main ayipli oldugundan haberdar olsun olmasin, mali ug1nci birkigiye temlik etmig olmasi nedeniyle geri veremeyecek oldugu durumlarda

ddnme hakkini kaybetmektedir21 5. Bununla birlikte CISG md. 82/f. 2/b. 3'egdre alici ayipli oldugunu bilmeksizin mali ticari hayatin olagan akii igindeuguncu kigilere temlik ettiAi 2 16 hallerde ddnme hakkini kullanabilecektir. Bu

halde jade hasari yine saticiya yiklenmig olmaktadir2 17.

CISG md. 82/f.2'de yer alan bu istisnanin uygulanmasi igin alicininmali mutlaka igiunci kigilere teslim etmis olmasi gerekmemektedir. Alici mall

uguncu kigiye satmi fakat heniz teslim etmemie olsa bile, malh saticiya gerivenmek zorunda kalmaksizin ddnme hakkini kullanabilecek ve alicidan sa-tim bedelini geri isteyebilecektir21 8 .Bunun igin sizlemenin kurulmug olmasi

yeterlidir, ayrica malin ulguinci kigiye teslim edilmig olmasi gerekmemekte-dir2 19. Bununla birlikte, eker alici temlik sirasinda maldaki ayiptan haberdarise, Viyana Satim Sdzlemesi'ne gdre bu davranii 9elikili davrani yasaina

aykirilik tekil edecek ve ddnme hakkini kaybedecektir.

3. Satim Konusu Malm Kullandmy Olmasi

Malin kullanilmi olmasi nedeniyle aynen jadenin imkinsiz hale gel-

mesi TBK m.228'te dizenlenmemistir. Ancak, yukanda da belirttigimiz uzere

(214) Boels, s. 110; Kaiser, s. 253.

(215) Glasi, s. 215; Aksi gr$. Bkz. Sandrock, s. 272.

(216) Madde hakminde yalmzca mal satmundan bahsedilmi olmakla birlikte, alicimnsatim konusu mal izerindeki mtlkiyet hakkim kaybettigi diger durumlarda da CISG md. 82/2/chukmi uygulanacaktir. Fountoulakis, CISG md. 82, N. 25.

(217) Fountoulakis, Art. 82 CISG, N. 24.

(218) Boels, s. 116.

(219) Boels, s. 116.



TBK md. 228'de yer alan jade imkinsizligi hallerinin snirli sayida olmadigi

yninde doktrinde gdrly birligi bulunmaktadir22 0. Bu 9ergevede main kul-lanmlmly olmasinin alicinin ddnme hakkina nasil etki edeceginin saptanmasigerekmektedir.

Malm kullanilmasinin alicinin ddnme hakkini hangi koqullarda ortadankaldiracaki Tirk- Isvigre doktrininde fazla incelenmemie bir sorundur. Bu ne-denle hangi tur kullanimlarmn alicinin ddnme hakkini ortadan kaldiracaginin

tespit edilmesi gerekmektedir.

Tirk yargi uygulamasinda TBK md. 228'le ilgili bir Yargitay karari-na rastlanilamamaktadir. Zirih Yulksek Mahkemesi ise bir karannda malm

kullanilmi olmasinin da IBK md. 207/f 3 (TBK md. 228/f 2) kapsamindadegerlendirilmesi gerektigine hulkmetmistir22 1.Bununla birlikte Federal Mah-keme, malm kullanilmi olmasi halinde ddnme hakkinin TBK md. 228/f 2

kapsaminda ortadan kalkmasi igin bazi artlann gergeklemesi gerektigini be-lirtmektedir. Buna gdre, TBK md. 228/f 2 hflkmul 9ergevesinde kullanmaninddnme hakkini ortadan kaldirmasi iWin, alicinin malm ayipli oldugunu bilme-

sine ragmen kullanmaya devam etmig olmasi gerekmektedir. Alicinin malmayipli oldugunu bilerek kullanmaya devam etmesinde eker bir makul sebepvarsa, alici ddnme hakkim yine kullanabilecektir.

Federal Mahkeme Kararina konu olan bir olayda C.H, 23 Aralik 1975tarihinde bir otomobil galerisine 18.000 Frank karhiliinda Porsche marka biraraba satmistir. 30 Aralik 1975 tarihinde otomobil galerisi, saticiya arabanin

asisinde bir bozukluk oldugunu belirten bir mektup yazarak, sdzlemedenddndiklerini ve satim bedelini geri istediklerini belirtmistir. C.H buna yanay-mayinca, galeri bir dava aparak satim bedelini geri istemistir. Federal Mahke-

me davacinin bu talebini reddetmitir. Federal Mahkeme red gerekgesinde qumilahazalara yer vermistir: Alici(galeri) ddnme hakkini kullanmak istedigi-ne ilikin beyanda bulunduktan sonra, bir zorunluluk sdz konusu olmaksizin

arabayi kendi menfaatlerine kullanmaya devam etmitir. Mahkeme bu kulla-nimin 3000 km oldugunu tespit etmistir. Makul bir gerekye veya zorunluluk

(220) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 22; Hartmann, Nr. 481; BSK-Honsell, Art. 207 OR, N.

3; Furrer, s. 139; Gumiq, s. 112; Huguenin, Allgemeiner und Besonderer, Nr. 2659.

(221) Urteil des Obergerichts ZH vom 10.04.1997 (U/O/PN970018), assistalex 1997

N. 6111.

[Y1l 2017242


soz konusu olmaksizin satim konusu malm kullanilmak suretiyle degerinindigiriilmesi halinde alici ddnme hakkmndan feragat etmig sayilmali ve bedelindirimi hakkimn kullanmahdir222.

Yine Federal Mahkeme'nin karanna konu olan bir olayda223 satici ali-ciya kazasiz oldugunu vaad ettigi araci satmistir. Aracin alici tarafindan teslimalinmasmndan sonra iigunci bir kigi aliciya aracin bir kazaya kanqrmmy oldu-gunu bildirmig ve alici da bunun izerine ayip ilhbannda bulunmustur. Saticialiciya bedel indirimi teklif etmig, ancak alici bunu kabul etmemig ve satimbedelinin iadesini dava etmigtir. Ilk derece malikemesi alicinin bu talebinireddetmistir. Malikeme alicinin aracin ayzpl oldugunu bilmesine karplik vemakul bir gerekye olmaksizin araci dava agana kadar yaklaqik 24'000 km kul-lanmaya devam ettigini belirlemistir. Bu nedenle mahkeme IBK md. 207/f3 (TBK md. 228/f 2) 9ergevesinde alici ddnme hakkini kaybettigi ve bedelindirimi hakkini kullanmasi gerektigi sonucuna varmitir.

Alman Hukuku'nda malin kullanilmasi nedeniyle aynen iadeninimkinsizlaymasinin alicinin ddnme hakkina etkisini agikga dizenleyen birhikim bulunmaktadir. § 346/f 2/b. 3 BGB'ye gdre satim konusu malin stzley-meye uygun olarak kullandmast sonucunda bir kItuleme sdz konusu olmug-sa, bedel tizerinden jade yikiamlutiligi de ortadan kalkacaktir. B6ylece, alicimali sdzlemeye uygun bir ekilde kullandigi hallerde, bedel iadesinde bulun-madan sdzlemeden ddnebilecek ve saticidan tim satim bedelini geri isteye-bilecektir. Alicinin mali sdzlemeye uygun kullanip kullanmadigi ilk etaptasatim sizlemesinin igerigine, yani taraflann iradesine gtre belirlenecektir224.

CISG md. 82'de de malin kullanilmasi haline iliqkin agik bir dizenlemeyer almamaktadir. Bununla birlikte, malin alicinin ayibi bildigi veya bilmesigerektigi ana kadar olagan kullanim amacina uygun bir ekilde kullanildigitakdirde, bu kullanim esnasinda malda dnemli 619ide degiviklikler meydanagelmig veya mal taketilmi olsa bile sdzlemeden ddnme hakki kullanilabilir.Malin kullanim amacina aykin bir kullanimda ise, CISG md. 82/f 1'de yeralan "malin dnemli 619ude ele gegirildiki ekilde" iadesi koquluna bakilmali-

(222) BGH 105 (1979) II, s. 91.

(223) Urteil Des Obergerichts Thurgau, 7. Dezember 2004, ZBO 2004.12 (TG), RBOG2005, s. 119.

(224) Rothel, § 346 BGB, Rdnr. 12; Faust, s. 481; Doll, s. 176.



dir22 5.Eger kullanim amacina aykin bir ekilde kullanilan mal, teslim aindigi

andaki duruma esasli surette yakin bir durumda jade edilemiyorsa, alici sdz-lemeden ddnemeyecektir.

4. Satim Konusu Malm K6tillemi Olmasi

TBK md. 228/f 2'de main alici nezdindeyken kdtulemesi nedeniyleaynen iadenin mimkin olmadigi durumlarda alicinin ddnme hakkini kullanipkullanamayacaki dizenlenmemistir. Doktrindeki hdkim gdrfA 9ergevesinde

TBK md. 228'de belirtilen jade imkinsizligi hallei taketici bir ekilde sayil-madigindan226, satim konusu main alici tarafindan kdtuletirilmesi halinin deTBK md. 228/f 2 kapsaminda incelenmesi dninde bir engel bulunmamakta-

dir.

Malm kdtulemesinin de TBK md. 228 hikmi kapsaminda ele alim-masi bakimindan bir sorun olmadigini belirttikten sonra, kdtulemenin neden

TBK md. 228/f 2 kapsaminda degerlendirildiginin agiklhga kavueturulmastgerekmektedir: TBK md. 228/f 2 hikmui sistematik ve teleolojik olarak yo-rumlandiginda, hikmuin yalnizca main aliciya yiklenebilen bir sebeple ta-

mamen ortadan kalkttg; hallere inhisar edilemeyecegi sonucuna varilacaktir.Anilan hikimde alicinin kusurlu bir davranii sonucunda tamamen ortadankalkmasinin yarn sira malm kdtulemesinin dizenlenmemig olmasi, bir biling-

ii/nitelikli susma tekil etmemektedir227. Eger bilingli susmanin stz konusuoldugu kabul edilecek olursa, alicinin kusuruyla main tumuinun ortadan kalk-tigi hallerde sdzlemeden ddnememesi, fakat yine kusuruyla yizde doksan

dokuz kdtuletigi hallerde ddnebilmesi gibi son derece keyfi bir sonug ortaya9ikacaktir22 8. Bu nedenle satim konusu malm kdtulemesinin alicinin ddnmehakkina etkisinin, aslinda TBK md. 228/f 2'de zimni olarak dizenlendigi ka-

bul edilmelidir. Buna gdre, alici malm kdtuletigi hallerde de ddnme hakkinikullanamamasi gerekmektedir.

(225) Fountoulakis, Md. 82 CISG, N. 23; Boels, s. 95; Staudinger/lMagnus, Art. 82

CISG, N. 27; Zuber, Art. 82 CISG, N. 14.

(226) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 22; Hartmann, Nr. 481; BSK-Honsell, Art. 207 OR,N. 3; Furrer, s. 139; Gumuq, s. 112.

(227) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 24.

(228) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 24.

[Y1l 2017244


Malm kIlemesinin de TBK md. 228/f 2 kapsaminda ddnme hak-

kini ortadan kaldiran bir sebep olarak degerlendirilmesi karqimiza iki prob-lem ortaya 9ikarmaktadir. Ilk olarak kItuleme kavramindan ne anlagilma-si gerektiginin belirlenmesi gerekmektedir. Bu 9ergevede, hangi derecedeki

kItulemelerin ddnme hakkinin kullanilmasina engel tekil edeceginin sap-tanmasi gerekmektedir. Malm kdtfilemesinden, malm maddi dzelliklerindemeydana getirilen ve onun fonksiyonel elveripliligini azaltan degiviklik anla-

ilmalidir 22 9. Bir gdrie gdre malm kdtilemig sayilmasi igin mutlaka 6ztinebir midahale gerekmemektedir. Esas itibariyle malm, satim sizlemesininkonusu olarak belirlenmesine sebebiyet veren dzelliklerinde meydana gelen

degiviklikler de kItuleme kapsaminda degerlendirilecektir. Ancak bu gdragegdre kItuleme mutlaka malm kendisinde gergeklemelidir. Baqka bir deyiglemain fiyatinin digmesi gibi harici durumdaki degiviklikler kItuleme kapsa-

minda degerlendirilemez2 30.

Turk-Isvigre doktrininde ddnme hakkinin kullanilip kullanilmayacagibelirlenirken malm esasli veya esasli olmayan bigimde kItulegmesine gtre bir

aynm yapilmaktadir. Hdkim gdrage gdre, alici mali esasli/dnemli 619ide kd-tuIletirirse ddnme hakkindan vazgegmig sayilacaktir231. Alman Hukukunda,benzer bir yaklaqim igeren eski § 351 BGB hikmi de alicinin ddnme hakkini

kullanmasim yalnizca malm esasli bir ekilde kdttlestigi hallerde engellen-mekteydi232.

Bu noktada, main ne zaman dnemli/esasli 619ide kdtfilemi oldugu-

nun tespiti biyik dnem tagiyacaktir. Bir gdriie gdre maim dnemli 619ide kd-tuleip kItulegmedigi belirlenirken alici ye saticinin menfaatleri arasinda birkargilastirma yapilmalidir. Onemli 619ide kdtilemi bir mali geri almakta

saticinin bir menfaati yoktur. Buna karqilk ayipli bir mal teslim edilmig olanalicinin sdzlemeden ddnerek mali- kdtilemi de olsa- geri vermekte men-faati vardir. Bu 9ergevede, taahhuit edilen ve ifa edilen mallar arasindaki fark

ile ifa edilmig ve hdlihazirda alicinin elinde bulunan mallar arasindaki durum

(229) Boels, s. 75; Rothel, § 346 BGB, Rdnr. 11; Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 43; Kaiser,s. 250; Gruneberg, § 346 BGB, Rdnr. 9; BeckOK-Schmidt, § 346 BGB, Rdnr. 43.

(230) Westermann, §351 BGB, Rdnr. 2.

(23 1) Hartmann, Nr. 481; Aym gdrtite bkz. Furrer, s. 65; Gumi4, s. 110.

(232) Bkz. aga. §5, IV



farki arasinda bir kiyaslama yapilarak, hangisinin arasindaki farkin daha bu-ytik olduguna bakilmahdir233. Bdylece, eger taahhit edilen mal ve ifa edilenayipli mal arasindaki fark, main teslim ahndigi hali ile jade edilmesi gerekenanda bulunduku durum arasmndaki farktan daha btiytikse, mal dnemli 619idekdtulestirilmemig sayilacak ve alici ddnme hakkimn kullanabilecektir. Bunakarqihk eger taahhit ve ifa edilen mallar arasinda kigiuk bir fark olmasina kar-ilhk, satim konusu mal jade gintinde teslim alindigi ginkinden btiytik d19ide

farkli bir durumdaysa, mal dnemli 61ide kdtfilemi sayilacak ve alici ddnmehakkini kullanamayacaktir.

Bir baqka gdrage gdre ise, kdtfilemenin dnemli olup olmadigi ilk ola-rak objektif ayidan degerlendirilmelidir. Bunun yanmnda satim sdzlemesi ta-raflanmnin esas aldigi dzel kullanim amaci da dikkate alinmahdir234.

Ikinci olarak TBK md. 228/f 2'de kullanilan "aliciya yfiklenebilen se-bep" kavraminin malm kIttletirilmesini de kapsayip kapsamadiginin belir-lenmesi gerekmektedir. Baqka bir deyigle, alicinin ddnme hakki yalnizca alici-n kusuruyla main ktItletigi hallerde mi ortadan kalkacaktir, yoksa alicinin

kusuru olmasa bile malm ktItletigi her halde ddnme hakki ortadan kalkacakmidir?

Doktrinde bir gdre gdre alici mali tnemli derece kdttilestirmigse, ali-ciya ytiklenebilen bir sebebin mevcut olup olmadigina bakilmaksizin ddnmehakkini kaybedecektir235.Yazara gdre, dnemli olan sebebin ne oldugu degil,main esash gekilde kdilegmig olmasidir. Kural olarak alici maldaki ayiplanfark edene ve ddnme hakkini kullanincaya kadar malik sifatiyla yaptigi tasar-ruflar bakimindan kusurlu sayilamaz ve sorumlu tutulamaz. Ancak alicininsatim sizlemesi 9ergevesinde iktisap ettigi satim konusu mala ilikin dzensizve dikkatsiz davranilanin malik olarak onun aleyhine sonuglar doguracaginihesaba katmasi gerekmektedir236. Zira mal ayipli olmasa veya sdzlemedenhi9 ddnmeyecek olsa bile, alicinin mali dnemli 619tide kdttilestirmesi kendizaranna olacaktir. Bu nedenle main dnemli 619tide kdttilestirilmesinin sonu9-lan, kusurlu olmasa bile, mala gerekli ve yeterli dzeni gdstermeyen aliciya


(234) Westermann, §351 BGB, Rdnr. 2.



[Y1l 2017246


yiklenebilir. Esas itibariyle bu gdrfA, alicinin sahip oldugu bir mala iliqkin

kusurlu bir davranii olabilmesini kavramsal olarak reddetmektedir.

Bizim de katildigimiz diger bir gdriie gdre ise, TBK md. 228/f 2'ninilk kisminin lafzi, yalnizca alicinin kusurlu davranilan (aliciya yiklenebilen

sebepler) sonucunda satim konusu main ortadan kalkmasini kapsamaktadir.Burada maim dnemli 619ide kdtfilemesinin de aliciya yiklenebilen sebepler-le ortadan kalkmasiyla birlikte degerlendirilmesi gerekir. Bu 9ergevede, tipki

ortadan kalkma bakimmndan oldugu gibi, eger alici kusurlu degilse, mal inem-li 619ide kdtilemi olsa bile ddnme hakkimn kullanabilecektir. Bu yorum ka-nun hikmuinun lafzi ve amacina uygun olmakla birlikte, alicinin kendisine ait

bir mala iliqkin kusurundan ne anlagilmast gerektiginin tespitinin oldukga zoroldugunun hatirlatilmasi gerekmektedir.

Doktrindeki hdkim gdrage gdre malin esash/dnemli olmayan d19ide

kWItuletirilmesi halinde alici dtnme hakkimn kullanabilecektir. Malin esasli/dnemli olmayan d19ide kItuletigi hallerde bu kItuleme aliciya yiklenebilenbir sebepten kaynaklansa bile, bu durum ddnme hakkimnn kullanilmasim en-

gellemeyecektir237. Bu hallerde alici dnemli olmayan d19ide kdtfilemig maliiade alacaklisi olan saticiya geri vererek sizlemeden ddnebilecektir2 38. Egeraliciya yiklenebilen bir sebeple mal dnemsiz 619ide kdtfilemigse, alici ddn-

me hakkini kullanabilecektir ancak kItuleme oraninda bir tazminat ddemekzorunda kalacaktir239. Baqka bir deyigle, alici ddnme hakkini kullanmaya ka-rar verirken, dnemsiz de olsa, bu kItulemeden kaynaklanan deger azalmasim

da tazmin etmeyi gdze almalidir.

Alman Hukukunda eski § 351 BGB'ye gdre alici yalnizca mali kusu-

ruyla ve Onemli 01tide kdtfiletirdigi hallerde ddnme hakkini kullanmaktan

mahrum kaliyordu. Buna gdre alicinin kusurlu bir davranii olmaksizin ma-lin dnemli 619ide kItuletigi hallerde veya alicinin kusuruyla malin dnemsiz619ide kItulestigi hallerde alici ddnme hakkini kullanabiliyordu. Baqka bir

deyigle, malin kItulemesi nedeniyle alicinin ddnme hakkinin ortadan kalk-masi igin dnemli 619ide kItuleme ve kusur partlarinin bir arada bulunmasigerekiyordu.

(237) Hartmann, s. 197; BK-Giger, Art. 207 OR, N. 26; Gumiq, s. 110.

(238) BK-Giger, Art. 207 OR, N. 26. Aym gdrtite bkz. BSK-Honsell, Art. 207 OR, N. 3.




Yeni § 346/f. 2/b. 3 BGB'ye gdre satim konusu main kdtulemesi240

halinde alici ayipli main degerini saticiya iade etmek zorundadir. § 346BGB'de malm kdttlegmesi ve ortadan kalkmasi ayni cimlede dizenlenmigoldugundan, eski § 351 BGB'nin aksine, main nemli 619ide kdtulegip kdtfi-

lemediginin belirlenmesi gibi bir zorunluluk ortaya 9kmamaktadir. Zira maldnemli 61i9ide kttiilemie de olsa, tamamen ortadan kalkmy da olsa sonugaynmdir241: Alici, kural olarak main kdtfletigi her durumda bedel tizerinden

iadede bulunarak sdzlemeden ddnebilecektir. Ayni zamanda bedel tizerindeniade yiikimiiiigi, yine eski § 351 BGB'nin aksine, jade borglusunun ma-tin kitegmesinde kusurlu olmasindan da bakimsizdir2 42. Buna gdre main

k6itletigi hallerde atici, kural olarak, kusuru bulunmasa da bedel tizerindeniade yikimliiginti yerine getirmek zorundadir. Ancak malm kditlestii herdurumda jade borglusu atici bedel tizerinden jade ie ytikimlti degildir. Esas

itibariyle satim konusu mal sdzlemeye uygun kullanim sonucunda kdituey-migse, artik jade borglusu atici bedel tizerinden jade ile ytikimlti olmayacaktir.Hemen ekleyelim ki aticinin bedel tizerinden jade ytikumltitiginden kurtul-

masi, yalnizca main ilk olarak kullanimi sirasinda degerinde meydana gelenazalma bakimindan sdz konusu olacaktir243.

Viyana Satim S6zlemesi'ne gdre ise yalnizca satim konusu malm

onemli 01tide kditlestii hallerde 82. madde anlaminda jade imkinsizigi sdzkonusu olacak ve atici ddnme hakkini kullanamayacaktir. Sdzlegmenin sonaerdirilmesi sebebiyle baglantiti olmayan dnemsiz degiviklikler, dmegin kul-

lanma sonucu yipranma ve eskime, 82. madde anlaminda jade imkinsiziginayol agmayacaktir244.Bu tnemsiz k6iteme hallerinin nasil tespit edilecegi vebu hallerde jade alacakisinin hangi kapsamda zaranin tazminini isteyebile-

cegi ise belirsjzdir. Viyana Satim S6zlemesi'ndeki jadenin mimkin olmadigi

(240) Tasfiye edilen sdzlegme gergevesinde mubadele edilmi olan edimlerin, mubadeleile tasfiye arasinda gegen stirede maln piyasa fiyatimn diimii olmasimn bir kdttlegme sayllipsayllamayacagi Alman Hukuku'nda tartigmalidir. Aynntill bilgi igin bkz. Doll, s. 178 vd;Hellwege s. 548 vd.

(241) Boels, s. 75; Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 43.

(242) Rothel, § 346 BGB, Rdnr. 11; Gaier, § 346 BGB, Rdnr. 41; Westermann, § 350

B GB, Rdnr. 2.

(243) Rothel, § 346 BGB, Rdnr. 14.

(244) Boels, s. 75; Enderlein/Maskow, Art. 82 CISG, Nr. 2.1.

[Y1l 2017248


hallerde alicinin ddnme hakkinin engellenmesi kuralina CISG md. 82/f 2'de

getirilen istisna hikmine gdre, eger satim konusu mal muayene kulfetininyerine getirilmesi sonucunda kdtfilemise alici ddnme hakkini kullanabile-

cektir.

Viyana Satim Sdzlemesi'ne gdre, ddnme hakkinin engellenmesi ba-kimindan alicinin mali dnemli ekilde kdtuletirmesinde kusurlu olmasi partdegildir2 45 . Satim konusu main alicinin bir davranii veya ihmali sonucunda

kdtuleqtigi hallerde 82. maddeye gdre ddnme hakkinin kullanilmasi mimkinolmayacaktir. Buna gdre alici kusuru olmaksizin main dnemli 619ide ktiley-tigi hallerde alici sdzlemeden ddnme hakkini kullanamayacaktir.

SONUC

Satim konusu main, maldaki ayip nedeniyle ortadan kalktigi durumlar-da alicinin sdzlemeden ddnme hakkini kullanabilmesi gerektigi konusunda

bugin gelinen noktada herhangi bir tartisma bulunmamaktadir. Bu durum-da jade hasanna saticinin katlanmasi, ideal bir gazimdir. Malm kaza veyamicbir sebep gibi etkenlerle aynen jade edilemedigi durumlarda iade hasa-

rina yine saticinin katlanmasi ise bugin karilastirmali hukukta artik taraftarbulmayan bir gdrfitir. Bununla birlikte Tirk-Isvigre Hukukunda ve dolayliolarak Alman Hukuku'nda konuyu dizenleyen hikimlerde bu yaklaqimin ha-

len muhafaza edildigi gdrfilmektedir. Sdzlemelerin tasfiyesine iliqkin mevcuthikimler incelendikinde, alicinin micbir sebep veya beklenmeyen hal so-nucunda ortadan kalkan mali iade ederek sdzlemeden ddnebilmesi ve satim

bedelini geri isteyebilmesi satici agismndan son derece adaletsizdir. Bu nedenle6098 sayili TBK'da iade hasanin aliciya yiklenmesinin tercih edilmesi yeri-ne, dnceki BK md. 204/f 1 hikminuin muhafaza edilmesi, son derece talihsiz

olmustur.

Satim konusu main aliciya yiklenebilen sebeplerle ortadan kalktigiveya alicinin mali temlik ettigi yahut eklini dekistirdigi durumlarda ddnme

hakkinin kullanilmasinin engellenmesi ise yule pagin gerisinde kalmiy birdiiguncenin kalintilandir. Bugin modem kanunlara ve hukukun yeknesak-lastinlmasina ilikin metinlere bakildiginda alicinin sizlemeden ddnmesi-

nin engellenmesi sdz konusu degildir. Alicinin kusurlu bir davraniiyla mali

(245) Boels, s. 86.



ortadan kaldirdigi hallerde sdzlemeden ddnememesi halinde "kusur"dan neanlagilmasi gerektiginin ortaya 9ikardiki belirsizligin yarn sira; satim konusumain iadesini kendi davramini ile imkhnsiz hale getirdiki durumlarda, dmeginmain bigimini dekistirdigi, mali iigunci kigilere devrettigi veya mali kullan-digi hallerde sdzlemeden ddnme hakkini kullanamamast haki olarak eleqti-riye ugramaktadir. lade imkhnsizlhgimnn sdzlemeden ddnme hakkimnn kulla-nilmasina engel tekil edeceginin kabul edilmesi, jade edilmesi gereken edi-min degerinin belirlenmesinde yaganacak sorunlann tistinti drtme 9abasininbir sonucu olarak gdrlmektedir. Bugtin modem goriue gore, alicinin kendidavraniiyla main aynen jadesinj imkhnsizlastirdigi durumlarda da, degeriniddeyerek sizlemeden ddnebilmesi gerekmektedir. Zira sozlemelerin tasfi-yesinin, sdzlemeden ddnmenin parti degil sonucu oldugu anlayigi yerlemeyebaglamistir. Bu nedenle jade borglusu jade konusu aynen jade edemiyor olsabile sdzlemeden ddnebilmeli ancak aynen jade edemedigi edimin bedelinijade etmelidir246

Kanun koyucunun TBK md. 228/f 2'de sayilan hallerde saticini men-faatlerin iistiin tutmug olmasi kugkusuz bir hukuk politikasi tercihidir. Ancaksaticini malin aynen jadesindeki menfaatinin ustiin tutulmasinin tek yolu ali-cimnn ddnme hakkinin sinirlanmasi degildir. Zira alici malin degerini saticiyajade ettiginde de saticini menfaatleri aym ekilde korunmug olacaktir. Alici,temlik ettigi veya dnemli 619ide geklini degistirdigi malin ayipli objektif de-gerini saticiya jade edecektir. Bu dziimde hem satici hem de alicinin menfa-atlei yeterince korunmug olacaktir: Satici ayipli mal teslim etmie oldugu iginsatim konusu main objektif degerinin tamamim geri alamayacaktir. Alici isegeklini degistirdigi veya temlik ettigi main ayipli degerini geri vermek zorun-da kalacaktir. Bu gdrigiin kabul edilmesi, alicinin menfaatlerine bir aykiriliktekil etmemektedir. Zira bedel izerinden jade yapmak istemeyen alicinin,bedel indirimi talep etme hakki bakidir.

(246) Sandrock, s. 274; Zuber, Art. 82 CISG, N. 2; Buz, Akamete Ugrayan Sdzlegme,s. 645 vd; Buz, Sdzlegmeden Ddnme, s. 192; Hellwege, s. 564-565; Caemmerer, s. 633;

Hartmann, Nr. 243.

[Y1l 2017250


KAYNAK(A

Aksoy, H. C.: Impossibility in Modem Private Law A Comparative Study of German,Swiss and Turkish Law and the Unification Instruments of Private Law,Switzerland 2014.

Aral, F.: Borqlar Hukuku Ozel Borq Iliskileri, Ankara 2007.

Atamer, Y.: Tayimr Satimi Sdzlegmesi, Tilrk Borqlar Kanunu Sempozyumu:

Makaleler - Tebligler, Der: Doq. Dr. M. Murat inceoglu, Istanbul 2012.

Boels, R.: Der Rficktritt vom Vertrag trotz Ritckgabeunmdglichkeit, Hamburg 2008.

Bucher, E.: Schweizerisches Obligationenrecht Allgemeiner Teil, Bern 1979

(Allgemeiner Teil).

Buz, V.: Akamete Ugrayan S6zlegmelerin Tasfiyesi, Prof. Dr Rona Serozan'a

Armagan, ed. Doq. Dr. Baki Ilkay Engin, Istanbul 2010 (Akamete Ugrayan

S6zlegme).

Buz, V.: Borqlunun Temerridfinde Sdzlegmeden D6nme, Ankara 1998 (S6zlegmeden

D6nme).

Buz, V.: Ritckabwicklung gescheiterter Vertrge, SJZ 111/2015, s. 565 vd

(Riickabwicklung).

Canaris, C. W: Die Gegenleistungskondiktion, Festschrift flir Werner Lorenz zum

siebzigsten Geburtstag, Tibingen 1991.

Dill, Y.: Ritckgewahrstdrungen beim Rficktritt, Tiibingen 2011.

Edis, S.: Saticimn Ayiba Karyi Tekefflil Borcu, Ankara 1963.

Enderlein, F./Maskow, D.: International Sales Law, Oceana Publications 2002.

Eren, F.: Borqlar Hukuku Genel Hiikiimler, Ankara 2017.

Eren, F.: Borqlar Hukuku Ozel Hiikiimler, Ankara 2017.

Engel, P.: Contrats de Droit Suisse, Berne 2002.

Favre,A.: La notion de force majeure et de cas fortuit, en relation avec des 6v6nements

naturels, dans le r6gime de la responsabilit6 civile priv6e ou de droit public,S&urit & droit, 2009.



Flume, W.: Die Saldotheorie und die Rechtsfigur der ungerechtfertigten Bereicherung,AcP 194 (1994).

Fountoulakis, C.: Madde 81-84, Milletlerarasi Mal Satimine Iliskin S6zlegmelerHakkinda Birlegmi$ Milletler Antlaymasi (Viyana Satim S6zlegmesi) Serhi,ed. Ingeborg Schwenzer ve Pinar QaglayanAksoy, Istanbul 2015.

Furrer, R.: Beitrag zur Lehre der Gewahrleistung im Vertragsrecht, Diss. Zflrich1973.

Gaier, R.: Miinchener Kommentar zum BGB, 7. Auflage 2016.

Gauch, P./Schluep, W. R.: Schweizerisches Obligationenrecht Allgemeiner Teil, Bd.1, 9. Aufi., Zurich 2008.

Giger, H.: Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Bd. VI, DasObligationenrecht, 2. Abteilung: Die einzelneVertragsverhaltnisse, 1.Teilband, Kauf und Tausch- Die Schenkung, 1. Abschnitt, AllgemeineBestimmungen- Der Fahmiskauf, Art 184-215 OR, Bern 1979 (BK-Giger).

Glasl, D.: Die Riickabwicklung im Obligationenrecht- Ein Beitrag zum VertraglichenSanktionsystem der Schweiz, Zflrich 1992.

Grothe: Beck'sher Online-Kommentar, Hrsg. Bamberger/Roth, Miinchen 2007.

Griineberg, C.: Palandt Kurz Kommentar zum Birgerliches Gesetzbuch, 75. Auflage,Mfinih 2016.

Giimii, A.: Borqlar Hukuku Ozel Hikimler, Istanbul 2013.

Hatemi, H./Serozan, R./Arpaci, A.: Borqlar Hukuku Ozel BOhfim, Istanbul 1998.

Hartmann, S.: Die Riickabwicklung von Schuldvertrigen, Zflrih 2005.

Hellwege, P.: Die Ritckabwicklung gegenseitiger Vertrage, Hamburg 2004.

Henzen, H.: Die Relativierung des Wandelungsanspruchs des Kaufers durch denVorbehalt des Richterlichen Ennessens gemass OR 205/II, Bern 1990.

Honsell, H.: Schweizerisches Obligationenrecht Besonderer Teil, Zurich 2010,(Besonderer Teil).

Honsell, H.: Basler Kommentar zum schweizerischen privatrecht: ObligationenrechtI. Art. 1-529 OR/Hrsg.: Heinrich Honsell, Nedim Peter Vogt, WolfgangWiegand, 6. Aufi, Basel 2015 (BSK-Honsell).

[Y1l 2017252


Honsell, H.: Die Vertragsverletzung des Verkiufers nach dem Wiener Kaufrecht, SJZSJZ 88/1992, s. 345 vd. (Vertagsverletzung).

Honsell, H.: Gefahrtragung und Haftungsprivileg nach § 346 BGB, Festschrift fur

Eduard Picker zum 70. Geburtstag, herausgegeben von Thomas Lobinger,Tubingen 2010 (Gefahrtragung).

Honsell, H.: Lebendiges R6misches Recht, GS Mayer Maly, 2011, s. 225 vd

(Lebendiges).

Honsell, H.: Schuldrechtsmodernisierung in Deutschland, FS Jean Nicolas Druey,Zurich 2002, s. 177 vd. (Schuldrechtsmodernisierung).

Hornung, R./fountoulakis, C.: Abschnitt V- Wirkungen der Aufhebung, Kommentar

zum Einheitlichen UN-Kaufrecht, Hrsg. Schlechtriem/Schwenzer 5. Aufi,Munchen 2008.

Huguenin, C.: Obligationenrecht Besonderer Teil, Zirich 2007.

Huguenin, C.: Obligationenrecht - Allgemeiner und Besonderer Teil, Bern 2015

(Allgemeiner und Besonderer).

Huguenin, C./Hilty, R.: Schweizer Obligationenrecht 2020 Entwurf fir einen neuen

allgemeinen Teil/Code des obligations suisse 2020 - Projet relatif h une

nouvelle partie g6ndrale, Schulthess 2013.

Jrs, P./Kunkel, W./Wenger, L./Honsell, H./Mayer-Maly, T./Selb, W.: R6misches

Recht, Wien 1987.

Sieber, L.: Der bereicherungsrechtliche Ausgleich bei Leistungsketten, ASR -Abhandlungen zum Schweizerischen Recht Band/Nr. 807, 2015.

Kaiser, D.: Die Rickabwicklung gegenseitiger Vertrage wegen Nicht

und Schlechterfuillung nach BGB: Ricktritts, Bereicherungs und

Schadensersatzrechts, Tibingen 2000.

Kihioglu, A.: Borglar Hukuku Genel Hilkilmler, 19. Basi, Ankara 2015.

Kocayusufpayaoglu, N.: Borglar Hukuku Genel Hilkinmler, Istanbul 2008.

Kiroglu, E.: 6098 Sayih Tirk Borglar Kanununa Gore Tayimr Sati$ Sozlegmesinin

Sona Ennesi, Ankara 2016.

Lehmann, M.: Innovation durch den OR 2020-Entwurf: Die Vorschriften iber die

Liquidation, SZW 2015 s. 337 vd.



Miiler-Chen, M.: CHK-Handkommentar zum Schweizer Privatrecht,Vertragsverlitnisse Teil 1: Innominatkontrakte, Kauf, Tausch, Schenkung,Miete, Leihe Art 183-318 OR, 2012 (CHKIMller-Chen).

Miinchener Kommentar: BGB Schuldrecht Allgemeiner Teil Band 2a, Mflnih, 2003.

Oguzman, M. K./Oz, M. T.: Borqlar Hukuku Genel Hfikflmler, Istanbul 2014.

6zgelik, B.:Kamu Ihale Sdzlegmeleri Kanunu'na GOre Miicbir Sebepler ve Sonuqlan,Tfirkiye Barolar Birligi Dergisi 2016 (123), Ankara, s. 303 vd.

Reisoglu, S.: Borqlar Hukuku Genel Hukumler, Istanbul 2006.

R6thel, A.: Erman Kommentar zum BGB, 12. Aufi., 2008.

Sandrock, A.: Vertragswidrigkeit der Sachleistung, Berlin 2003.

Schwenzer, I./Hachem, P./Kee, C.: Global Sales and Contract Law, New York 2012.

Schmidlin, B.: Berner Kommentar zum schweizerischen Zivilgesetzbuch, Das

Obligationenrecht, Mingel des Vertragsabschlusses, Art. 23-31 OR

Schweizerisches Zivilgesetzbuch, Das Obligationenrecht, Allgemeine

Bestimmungen, Bern 2013.

Schmidt, H.: Beck'sher Online-Kommentar, Hrsg. Bamberger/Roth 2016.

Serozan, R: Sdzlegmeden D6nme, Istanbul 2007 (S6zlegmeden D6nme).

Serozan, R.: Ifa, Ifa Engelleri, Sebepsiz Zenginlegme, Istanbul 2006 (Ifa Engelleri).

Serozan, R.: Sdzlegme Iliskisinin Gdzfllmesi: Sdzlegme Geregince Elde Edilmi$

Edimi Geri Verme Yukiumii, Kocayusufpagaoglu'na Annagan, Ankara 2004,s. 195 vd.(S6zlegme Iliskisinin dzilmesi).

Serozan, R.: CISG'a ve TBK'na GOre D6nme Hakkimn Simrlan, IUHFM 2012, C.

LXX, S. 2, s. 207 vd. (D6mne Hakkimn Simrlan).

Stadler, A.: Jauernig, Birgerliches Gesetzbuch Kommentar, 13. Auflage, Miinih

2009.

Magnus, U.: Staudinger BGB Wiener UN-Kaufrecht (CISG), Sellier- de Gruyter

2005.

$ahiniz, C. S.: Tacirler Arasi Ticari Satimlarda Saticimn Ayiph Ifadan Sorumlulugu,Istanbul 2007.

[Y1l 2017254


Tandogan, H.: Borqlar Hukuku Ozel Borq Iliskileri, C. I/1, Ankara 1984.

Tandogan, H.: Kusura Dayanmayan S6zlegme Digi Sorumluluk Hukuku, Ankara

1981 (S6zlegme Digi Sorumluluk).

Tercier, P.: Les Contrats Sp6ciaux, Fribourg 2002.

Venturi, S.: Commentaire Romand, Cheven oz. Werro, Code des Obligations Art.

1-529.

Von Caemmerer, E.: "Mortuus redhibetur": Bemerkungen zu den Urteilen BGHZ

53, 144 und 57, 137, Festschrift fur Karl Larenz (1973), s. 621 vd.

Von Tuhr, A.: Borqlar Hukukunun Umumi Kismi (qev. Cevat Edege), C. 1-2, Ankara

1983.

Wacke, A.: Casum sentit dominus: Liability for Accidental Damages in Roman and

Modem German Law of Property and Obligation, 1987 J. S. Ar. L. 318

(1987).

Wagner, G.: Mortuus Redhibetur im neuen Schuldrecht? in Festschrift fur Ulrich

Huber zum siebzigsten Geburtstag. Hrsg. v. Theodor Baums u. Johannes

Wertenbuch in Gem. m. Marcus Lutter u. Karsten Schmidt, 2006, s. 591 vd.

Westermann, H. P: Handkommentar zum Bfirgerlichen Gesetzbuch, Hrsg. von

Walter Erman, 7. Aufi., Minster 1993.

Yavuz, C.: Ozellikle Tuketicinin Korumnasi Sorunu Bakimindan Saticimn Satilamn

(Malin) Ayiplarndan Sorumlulugu, Istanbul 1989.

Yavuz, C.: Saticimn Ayiba Karyi Tekefflil Borcunun Tammi, Hukuki Niteligi,Ozellikleri ve Bu Borcu Dfizenleyen Kanun Hukumlerinin Uygulama Alam,Prof. Dr. Yagar Karayalqin'a Armagan, Ankara 1988 (Saticimn Ayiba Karyi

Tekefflil Borcu).

Yavuz, C.: Borqlar Hukuku Ozel Hikuimler, Istanbul 2009 (Ozel Hiikiimler).

Zimmermann, R.: The Law of Obligations: Roman Foundations of a Civilian

Tradition, Oxford 1996.

Zimmermann, R.: Restitutio in Integrum: The Unwinding of Failed Contracts under

the Principles of European Contract Law, the UNIDROIT Principles and the

Avant-projet d'un Code Europ6en des Contrats, Rev. Dr. Unif. 2005-4, s.

719- 735 (Restitutio).


256 BATIDER/CAGLAYAN AKSOY [Yil 2017

Zuber, R.: Art. 82 CISG, UN-Kaufrecht - CISG Konunentar zum Ubereinkommender Vereinten Nationen iber Vertriige fiber den intenationalen Warenkaufvon1980 - Unter Berticksichtigung der Schnittstellen zum intemen SchweizerRecht, Hrsg. V Brunner, Christoph, Bern 2014.

Ka ra ra r

(,1 2 1/,1(yoksis.bilkent.edu.tr/pdf/files/13141.pdf · agan hallei qu gekilde siralamak...

Documents

Transcript of (,1 2 1/,1(yoksis.bilkent.edu.tr/pdf/files/13141.pdf · agan hallei qu gekilde siralamak...