بلوچستان و سيستان دانشگاهپژوهشي معاونت

تحقيقاتي: طرح

بن!در بعنوان چابهار يگشايست بر!رسي زمي!ني پل

ميانه آسيايطرح: مجري

باورصاد پرويز دكتر

چابهار دريايي علوم و دريانوردي عالي آموزش مركز آموزشي معاون

1380 تير

تعالي بسمه

پژوهش!ي ط!رح خالصه فرم زميني پل� بندر بعنوا�ن چابهار شايستگي بررسي: فار!سي! به طرح عنوانميانه آسياي

: انگليسي! به طرح عنوانSuitability of Chabahar as a Landbridge Port for Central Asia

1

و دريانورديدانشكد!ه!: چابهار دريايي علوم

و مديريتگرو!ه!: دريانوردي

و حمل و تجارترش!ته:اي منطقه نقل

باورصاد پرويز دكترمجريان: يكبيني!: پيش! زمان چابهاراجرا: محل

سال� تمامپيشرفت!: ميزان

يافته قراداد: شمار!ه!

19375/11 آذر او!لشرو!ع: تاريخ1378

آذر او!لخاتمه: تاريخ1379

مصوب: اعتبار! بنيادي كار!برديطرح: نوع

اي توسعه

قدردا!ني كشورها اصولي� توسعه و پيشرفت عامل� مهمترين دانشگاهي علمي� تحقيقات

زندگي در آن كليدي اهميت به اعتقاد با تحقيق� هستند. موضوع امروز دنياي در خوا�ست� و بياري و شروع بلوچستان و سيستان استان و چابهار اقتصاد و مردم

و دانشگاه و دانشكده محترم اساتيد همكاري و كمك و متعال� خدا�وند دارد رسيد. جا بپايان دريايي كميسري و مديريت� گروه چهار عزيز دانشجويان و بنادر سازمان آموزش رئيس امرايي دكتر آقاي بيدريغ كمكهاي و مساعدتها دكتر آقايان جناب بخصوص دانشگاه پژوهشي عالي مديريت� كشتيرا�ني

پژوهشي محترم مديركل� سرگلزا�هي دكتر و پژوهشي محترم معاونت� رنجبرا�ن تشكيل� با را تحقيقات امور گذشته سال� چند در جدي عزمي با كه دانشگاه سهم� افزا�يش باعث� و متحول� دلسوزانه رسيدگيهاي و هفتگي� جلسات

بطور گرديدند دانشگاهها ساير بين در بلوچستان و سيستان دانشگاه تحقيقات مگر نبود دستيافتني چشمگير موفقيت آيد. اين بعمل قدردا�ني و تشكر خاص� رياست رستمي دكتر گيرنده: آقايان تصميم� مسئولين ساير اعتقاد و درك

فعلي� و اسبق محترم معاونين كماليان دكتر و بهتاش� دكتر دانشگاه، محترم و پژوهش امر به دانشگاه آموزشي معاون اكبري دكتر آقاي و مالي� و ادا�ري

تامين و استان و كشور اقتصاد پيشرفت و اساتيد ارتقا و توسعه اهميتارزشمند. هدف اين در گذشته سنوا�ت مناسب مالي� اعتبارا�ت آموزش مركز پژوهشي شورا�ي اعضاي بيدريغ زحمات از دارد جا همچنين

آقا حاج جعفري، افشان، شفيعي، يوسفي�، آقايان چابهار دريانوردي عاليآيد. بعمل قدردا�ني نير حاتمي� و كيخا،

2

پيش!گفتار پتانسيلهاي دارا�ي كه است ايران در نگهداشته عقب� ولي مهم� بندري چابهار

هاي جنبه دارا�ي چابهار جمله از و شهري هر ميباشد. يقينا فرا�وان پيشرفت آسياي كشور پنچ استقالل� و سابق شوروي ميباشد. فروپاشي توسعه مختلف

در چابهار گرفتن قرا�ر خدا�دادي موقعيت هستند. ولي� دريا بدون عموما ميانه ترين ممتاز دارا�ي غرب به شرق كشتيرا�ني خطوط مسير در و بزرگ خليجي�

معادالت در بلوچستان و سيستان استان و شهر برا�ي را زيادي اهميت و وجه است. ا�را�ئه كرده ايجاد المللي بين و ملي اقتصادي و اجتماعي� و سياسي تردد بندري، انبارهاي و ها اسكله كشتيها، در زميني پلهاي بندري خدمات و شمال-جنوب مسير طول� در و چابهار شهر به كاميون هزارا�ن و صدها روزا�نه

ممتد بطور كه هستند اقتصادي فعاليت� ترين اشتغال پر آنها جانبي خدماتميباشند. آن مجاور استانهاي و چابهار مردم و شهر پيشرفت ضامن

و اهدا�ف به عنايت� و شده انجام تحقيق� از آموزشي هاي استفاده با است اميد برا�ي شروعي و كالن اجرايي استفاده هاي زمينه آمده بعمل گيريهاي نتيجه

گردد. ايجاد آتي جامعتر پژوهشهاي

3

الر�حيم الر�حمن اله بسمالر�حيم الر�حمن اله بسمالر�حيم الر�حمن اله بسمالر�حيم الر�حمن اله بسم

4

حمل زمي!ني پل بندر بعنوان چابهار شايست!گي بررسيمي!انه آسياي نقل و

محتويات! جد!ول!صفعنوا!ن!بخش

حه!

1 الف- مقدمه

بنادر ب�- خدمات� اه�ميت و ج- ت�وجيهتحق�يق� د- قصد

رفتاري ه- اه�داف وي�ژه و- ه�دفهايتحق�يق� ز- سوا�الت�

تحق�يق� ح- متدولوژي22. 12. 22. 32. 4

بندري ويژه مناطق تئوريتجاري آزاد من�اطق� خصوصيات�

عجمان آزاد نمو�نه: بندر آزاد من�طقهاي�ران� در آزاد من�اطق� سابق�ه آزاد بندر تجاري-صنعتي� آزاد من�طقهچابهار

و حمل زميني پل تئوري3 نقل

و حمل زميني� پلهاي بنادر مشخصات�3نق�ل

جغرافيايي خصوصيات3 .1ظرفيتي- عملياتي خصوصيات3 .2 بندري شهر خصوصيات3 .3 سياسي خصوصيات3 .4

5

گيري نتيجه و خالصه4منابع

اول!: مقد!مه ف!صل

- مقدمه1 شيوه زميني پل� امروزه و است خدمات ارا�ئه بنادر مختلف انوا�ع ماحصل

تامين در مهمي� سهم� كه است خاص� ويژگيهاي با تركيبي نقل و حمل از اي خصوصيات از ديگر دارد. يكي� بعهده را دنيا اي قاره بين و اي قاره خدمات نتيجتا و تجاري-صنعتي� آزا�د منطقه بعنوا�ن آنها فعاليت� امكان بنادر مختلف

تحت كلي� بطور تجاري بندر نوع هر هاي ميباشد. فعاليت زياد اشتغال ايجاد مستقيم� اثر دارا�ي اول�، است. دسته داخلي و خارجي� عوامل از دسته دو تاثير

بر موثر داخلي عوامل كيرنده بر در دوم، دسته حاليكه هستند. در مدت كوتاه بندي طبقه و ميآيند. شناسايي� بدست مدت دراز در و ميباشند بنادر عملكرد

پل� بنادر اقتصاد در موجود تئوريهاي و فرهنگ مطالعه اساس� بر عوامل اين با چابهار آتي افقهاي و حال� گذشته، سوا�بق� آناليز و مهم� امري دنيا زميني

رقباي بعنوا�ن عباس� و امام بندر يعني� ايران ديگر جنوبي بندر دو با مقايسه برا�ي باا�لقوه بندري دروا�زه يك بعنوا�ن چابهار آينده راهگشاي ميتوا�ند داخلي،

و محلي� آرمان اين تبديل صحيح روند باشد. ولي� ميانه آسياي به خدمات ارا�ئه تجاري و صنعني� آزا�د بندر يك و زميني پل� بندر يك به بندر اين تبديل يعني� ملي،

و رشد مرا�حل در موردي هاي بررسي� لزوما يكديگرند ملزوم و الزم كه طول� در نقايص اصالح بمنظور جهان در شده تجربه انوا�ع با طرح مقايسه

اند. گريده تشريح بعد فصل دو در كه ميباشد سازندگي� دورا�ن كمبودهاي به علم� با و فوري طرحي� با تحميلي جنگ از پس چابهار بندر

متعددي وموا�نع� شد. مشكالت ساخته مرا�كزي چنين نياز مورد دريايي زيربنايي� كه داشته وجود زميني پل� بندر نقش ايفاي برا�ي بندر اين تبديل راه سر

خارجي�، و داخلي نقل زميني پلهاي بنادر با مقايسه گردند. در مرتفع� ميبايست و أي اسكله تجهيزات نظر از و ضعيف خيلي آن حفاظتي و دريايي ساختار فاقد است اصلي بندري دارد. بااينكه وجود زيادي كمبودهاي بندري أي محوطه

ميباشد. عرض كم� باري كاميونهاي انبوه تردد برا�ي آن ارتباطي جاده و آهن راه شهربندري هاي زمينه در1362 در آن افتتاح از پس بلندي گامهاي اگرچه بايد زيادي خدماتي� و معيشتي نيازمنديهاي هنوز ولي شده بردا�شته چابهارگردد. ايجاد

6

و زيربنايي� لحاظ از بندرچابهار فعلي� ساختار مقاله اين در منظور بهمين مورد الزم تحليلهاي تجزيه و مطرح با ارتباطي و شهري، بندري، خدماتي� جغرافيايي امتياز مالحظه و اطالعات و آمار تحليل� گرفت�. با خوا�هد بررسي� پل� بندري نقش ايفاي برا�ي را چابهار شايستگي فرضيه ميتوا�ن بندر موجود توجهات آن توسعه برا�ي تا آزمايش ميانه ايران-آسياي نقل و حمل زميني و مالي� سياسي، نظر از ايران داخلي گزا�ران سرمايه و گردند. دولت جلب تزريق و تامين برا�ي برا�ي خارجي� المللي بين وموسسات دول همچنين و فني

كالن اهدا�ف تعيين ميباشد مهم� هستند. آنچه دارا� را تمايل بيشترين سرمايهاست. خوا�سته اين انجام در مستمر و جامع حركتهاي و سياست تدوين و ملي

بنادر محصولب- از اي شيوه زميني پل� امروزه و است خدمات ارا�ئه بنادر مختلف انوا�ع ماحصل

خدمات تامين در مهمي� سهم� كه است خاص� ويژگيهاي با تركيبي نقل و حمل مختلف خصوصيات از ديگر يكي�دارد. بعهده را دنيا اي قاره بين و اي قاره ايجاد نتيجتا و تجاري-صنعتي� آزا�د منطقه بعنوا�ن آنها فعاليت� امكان بنادر

دو تاثير تحت كلي� بطور تجاري بندر نوع هر هاي ميباشد. فعاليت زياد اشتغال كوتاه مستقيم� اثر دارا�ي ، اول� دستهاست. داخلي و خارجي� عوامل از دسته بر موثر داخلي عوامل كيرنده بر در دوم، دسته حاليكه هستند. در مدت

بندي طبقه و ميآيند. شناسايي� بدست مدت دراز در و ميباشند بنادر عملكرد پل� بنادر اقتصاد در موجود تئوريهاي و فرهنگ مطالعه اساس� بر عوامل اين

با چابهار آتي افقهاي و حال� گذشته، سوا�بق� آناليز و مهم� امري دنيا زميني رقباي بعنوا�ن عباس� و امام بندر يعني� ايران ديگر جنوبي بندر دو با مقايسه برا�ي باا�لقوه بندري دروا�زه يك بعنوا�ن چابهار آينده راهگشاي ميتوا�ند داخلي،

باشد. ميانه آسياي به خدمات ارا�ئهتحقيق اهميت و ج( توجيه

تغيرا�ت ميدهد رخ جهان از أي منطقه در سياسي-جغرافيايي تغيرا�ت وقتي� سياسي، اقتصادي، هاي زمينه كليه در خود پيرا�موني منطقه در نيز ديگري

گسست و ميشود. فروپاشي� ايجاد غيره و مذهبي� سرزميني�، فرهنگي�، كه پديد را متحد جمهوري شانزده قرن حادثه ترين عمده بعنوا�ن سابق شوروي

فرا�وان مشتركات با ميانه آسياي مسلمان جمهوري پنج استقالل� آنها جمله از وقتي� هستند. لذا� ايران كشور با… و همجواري، فرهنگي�، مذهبي�، تاريخي،

ايران طوالني مرزهاي به باتوجه شود اضافه مجموعه باين نيز افغانستان بررسي� ، وبلوچستان وسيستان خرا�سان استانهاي طريق� از كشورها باا�ين

آينده نقش ميانه آسياي با النهار نصف اشتراك ويژگي اين از ناشي تاتْيرات هزينه و زمان لحاظ از منطقه اين برا�ي هند اقيانوس� ساحل در را چابهار بندر

ميكند. اجتناب قابل� غير كشورها اين خارجي� تجارت مبدا�-مقصد سفرهاي دو دارد. ولي متعددي داليل گرديده انتخاب تحقيق� برا�ي موضوع اين چرا آزا�د منطقه توا�ن همچنين و المللي، بين بندري خدمات پتانسيل عمده دليل

7

نظير متعددي شايستگيهاي دارا�ي بندر يك ميباشد. چابهار آن صنعتي�-تجاري و ايجاد مربوطه، تعميرات و سازي كشتي ميگو، پرورش� و ماهيگيري توا�ن

و دريايي، و زميني معادن توسعه گردشگري، و تفريحي تسهيالت توسعه آينده توسعه برا�ي همه كه ميباشد غيره و ملي و محلي� بندري خدمات توسعه

چابهار هستند. ولي� مهم� اي منطقه و ملي، محلي�، مختلف سطوح در آن و سياست نظر از فارس�، خليج از خارج در تجاري بندر مهمترين بعنوا�ن

اي نقطه و مجرا� اي، منطقه بحرا�نهاي و جنگ موقع در ملي استراتژيهاي ضمانت نتيجتا و محسوب كشور خارجي� اقتصادي-بازرگاني� تنفس برا�ي كليدي در بندر اين ديگر طرف ميباشد. ا�ز اقتصادي فعاليتهاي و صنايع� كار گردش� داشته قرا�ر عربي� متحده امارات و عمان، پاكستان، كشورهاي بنادر نزديكي

تجاري- آزا�د منطقه و بندري خدمات نظر دو هر از قدر رقيبي� ميتوا�ند قطعا كهآيد. بحساب آنها برا�ي اند نموده پيشرفت آنها در العاده فوق كه صنعتي�

توسعه برا�ي را عالي ايده بندري موقعيت خليج يك در چابهار گرفتن قرا�ر) نيستند حسن اين دارا�ي دنيا بنادر از بسياري كه ميدهد آن به آينده فيزيكي

Thoresen, 1988, p. 30جغرافيايي موقعيت به توجه با شوروي، پاشي فرو از (. پس كه پديد كشور نقل و حمل برا�ي استثنايي� و ملي نقشي ايران برا�ي شده ايجاد ضمننمود. مطرح نيز را چابهار المللي بين بندري خدمات ارا�ئه فرضيه تبعا

جغرافيايي و طبيعي ويژه )موقعيت� چابهار مستعد و بندري شهر تبديل اينكه منطقه سومين غرب( بعنوا�ن به شرق تجارت اهميت با مسير در بندر خليج از و شروع آن مطالعات1365 دوم نيمه از ) كه كشور تجاري-صنعتي� آزا�د

گرديد( نقش اجرا كالن صنعتي�-تجاري توسعه طرحهاي با همراه1370 ابتدا�ي هاي سرمايه گسيل بمعني نمودكه تر نمايان و چندا�ن دو را چابهار اهميت و

نقش جا هر المللي بين نظر از كه ميباشد؛ آن به كثيري المللي بين و ملي هاي پروژه ايجاد دارد، وجود زميني پلهاي المللي بين بندري خدمات ارا�ئه

هستند؛. آنها مكمل صادرا�ت، پردا�زش تجاري-صنعتي� كمبودهاي به علم� با و فوري طرحي� با تحميلي جنگ از پس چابهار بندر!

مشكالت شد. لذا� ساخته مرا�كزي چنين نياز مورد محلي� و دريايي زيربنايي� كه وجود زميني پل� بندر نقش ايفاي به بندر اين تبديل راه سر متعددي وموا�نع�

و داخلي نقل و حمل زميني پلهاي بنادر با مقايسه گردند. در مرتفع� ميبايست اسكله تجهيزات نظر از و ضعيف خيلي آن حفاظتي و دريايي ساختار ،خارجي�

است اصلي بندري دارد. بااينكه وجود زيادي كمبودهاي بندري أي محوطه و أي عرض كم� باري كاميونهاي انبوه تردد برا�ي آن ارتباطي جاده و آهن راه فاقد

هاي زمينه در1362 در آن افتتاح از پس بلندي گامهاي ميباشد. ا�گرچه خدماتي� و معيشتي نيازمنديهاي هنوز ولي شده بردا�شته چابهار شهربندري

گردد. ايجاد بايد زيادي اثرات شود، تبديل ميانه آسياي تجارت اصلي در!و!از!ه! به چابهار اگر حال

… و صنعتي�، فرهنگي�، اقتصادي، اجتماعي�، لحاظ از را اي توسعه گوناگون تحت را منطقه و كشور كل بلكه استان و شهر تنها نه كه داشت خوا�هد بدنبال�

8

پديده اين ظهور دورا�ن طول� در نقايص اصالح ميدهد. بمنظور قرا�ر تاثير در موردي هاي بررسي� ملي و محلي� آرمان اين تبديل صحيح روند بالقوه،ميباشد. جهان در شده تجربه انوا�ع با طرح مقايسه و رشد مرا�حل

روند در مستتر عوامل كالن و خرد شناسايي� تحقيقي چنين انجام مهم� نفع استفاده برا�ي تجاري-صنعتي� اي منطقه آزا�د بندر يك تر مطمئن ايجاد

تصميم� است. ا�ين علمي� بروشي� گيريها تصميم� و ريزي برنامه در مسئولين سياسي، فني، هاي زمينه در و ملي و محلي� مختلف سطوح در گيرندگان نقاط و مشكالت از بهتري شناخت با كه هستند غيره و فرهنگي� و اجتماعي�

فوق نقش دو هر اگر كه!آورند. بعمل را مقتصي اقدا�مات ميتوا�ندد قوت، و! ميانه آسياي زميني! پل بندر! به تبديل با يابند توسعه و رشد همگام بطور

از و ميشود ايجاد بندر خارجي� بازرگاني� رونق و اشتغال طرفي از افغانستان مرا�صالتي محورهاي و بندري شهر صنعتي�-تجاري توسعه و رشد ديگر طرف

مينمايد. پيشرفت توليدي ساختار نظر از اي منطقه و استاني� بين استاني�،

1تحقيق د- قصد و كمي� توا�نايي� بررسي� كلي� هدف ميآيد بر تحقيق� عنوان از كه همانطور

صادرا�ت/ واردا�تي� خدمات ارا�ئه در چابهار صنعتي� تجاري منطقه و بندر كيفي� ماهيت� به توجه است. با ميانه آسياي هاي كشور به زميني پل� بندر بعنوا�ن

و مناسب اطالعاتي� و معلومات آوردن بدست تحقيق�، بودن علمي�-كاربردي باا�لقوه هاي توا�نايي� با منطقه و ايران مهم� بنادر ديگر و چابهار بندر از معتبر اين با ميباشد؛ نظر مد المللي، بين ترا�نزيتي بندر يك مقوله در فعلي�

"پل- بندر به چابهار صنعتي� تجاري آزا�د بندر تبديل در ميتوا�ن اطالعات برا�ي اهدا�ف بيان نمود.لذا� استفاده نيز علمي� مرا�كز در همچنين و ،2زميني"

و بيان كلي� بصورت عموما و ضروري تحقيقي مطالعه ابعاد ارا�ئه و شناسايي�ميشوند: تبديل خاص� و ويژه اهدا�ف به و تجزيه سپس

3رفتاري ه- اهداف

: كه ميرود انتظار خوا�نندگان از تحقيق� اين مطالعه از پسشوند. آشنا زميني پل� نقل و حمل شيوه مباني و اصول� - با1شوند. آشنا آنها اجزا و بنادر دريايي ساختار ايجاد هدف - با2 را چابهار بندر ترا�نزيتي و ملي موثر تقاضاي و عرضه ميزا�ن و - عوامل3

نمايند. شناسايي� ويژه و- هدفهاي

سيستان استان در شرق محور امتداد در و چابهار بندر در اشتغال - افزا�يش1بلوچستان وكشور ارزي درآمد - افزا�يش2

1 Purpose of study2 Landbridge3 Behavioral objectives

9

منطقه و بندر اقتصادي - توسعه3كشور. سياسي و فرهنگي� كالن سياستهاي - توسعه4كشور تحقيقي و آموزشي مرا�كز برا�ي علمي� منبعي - عرضه5

4تحقيق ز- سواالت

داده پاسخ آنها به مطالعه طول� در كه گرديده طراحي سوال چهار عمدتاشد. خوا�هد

است؟� اي دروا�زه بندر نقش دارا�ي جغرافيايي نظر از چابهار آ�يا:1س و ايران از بندري خدمات تقاضاي دارا�ي ميانه آسياي كشورهاي آ�يا:2س

هستند؟ چابهار المللي بين بندري خدمات ارا�ئه برا�ي الزم زيربناي دارا�ي چابهار بندر آ�يا:3س

است؟� برا�ي الزم بندري شهر عوامل و بناي رو عوامل دارا�ي چابهار بندر آ�يا:4س

است؟� فوق خدمات ارا�ئه5تحقيق ح- متدولوژي

مربوط آمار و اي كتابخانه نوع از تحقيق� اين در شده استفاده آمار و اطالعات شده استخراج كشتيرا�ني و بنادر سازمان ساليانه عملكردهاي از عمدتا بنادر به

تجهيزات مشخصات، خصوص� در كالن اطالعات حاوي عملكردها اند. اين متعددي جدا�ول بانضمام اصلي بنادر بنايي زير و رو امكانات و دريايي و خشكي

غير و نفتي مختلف طبقه دو در كاالها مختلف طبقات واردا�ت/صادرات باره در كشتيهاي مرور و عبور اطالعات اينكه هستند. ضمن تن حسب� بر نفتي

بطور لذاميشود. ارا�ئه آنها در نيز بنادر، به كاميون تردد بعضا و اقيانوسي�، از: عبارتند بررسي� نوع اين انتخاب علل كلي�

بعلل باز دير از هند اقيانوس� سوا�حل� در كشور مهم� بنادر از يكي� × چابهار مطالعه اين عمده اهدا�ف از است. يكي� بوده ماندگيهايي عقب� دارا�ي مختلف و شهري بندري، موجود يل� مسا و مشكالت شناسايي� كاربردي تحقيقي و شهري اقتصاد وضعيت� در تنها نه كه حلهايي راه ارا�ئه و آن أي منطقه

حاصل بهبودي نيز آن ملي نقش در ريزي برنامه از پس بلكه آن اجتماعي�نمايد.

آسياي دروا�زه بعنوا�ن چابهار پتانسيل بر موثر مختلف عوامل × شناسايي توصيفي تحقيق� از استفاده با امر اين كه است تحقيق� اين مهم� اهدا�ف از ميانه

ميباشد. پذير امكان بخصوص و بلوچستان و سيستان استان به مربوط تحقيق� حوزه × چون جغرافياي بعد آن ويژگي كه مطالعه، اين مختلف ابعاد نظر از ميباشد چابهار يك ميباشد، آن بودن صنعتي� و تجاري آزا�د منطقه همچنين و شهري و بندرياست. جغرافيايي و اقتصادي تحقيق�

4 Research questions5 Research method

10

بن!دري ويژه مناطق : تئوري دوم ف!صلبندري ويژه مناطق - تئوري2

و مساعد هاي زمينه نمودن فرا�هم� آزا�د مناطق� انوا�ع ايجاد از اصلي هدف نوا�حي� در صنعتي�-تجاري اقتصاد مختلف بخشهاي رشد و توسعه برا�ي مناسب يا و بندري، كشوري، درون موسساتي� ميباشد. ا�ينها كشور يك مستعد مختلف بخشهاي و دولتي سياستهاي بين تقابل از كه هستند دولتي چند يا يك مرزي

از نقل . به6ميكنند فعاليت� و كرده پيدا� ظهور خارجي� و داخلي خصوصي� كردن هماهنگ و ساده به مربوط كنوانسيونهاي زمره )ا�ز ، كيوتو كنوانسيون

تعريف چنين آز!اد منطقه! (،1973 سال� در منعقده و گمركي روشهاي:7است شد!ه!

كاالي آن در كه ميكند تعريف دولت يك سرزمين از "بخشي قلمرو از خارج كااليي مثابه به گمركي نظر از شده، عرضه قر�ار گمركي متداول كنتر�لهاي تحت كه ميشود دانسته گمرك

ندارند."

6 Chen, 1995, p.594302 ص ،1377 سري ْ ارم 7

11

هامبورگ آزا�د بندر شايد و نيست� زياد دنيا در صنعتي� تجاري آزا�د بنادر سابقه با ولي شود؛ قلمدا�د آن مدرن نمونه اولين ميالدي1888 اوا�سط� در آلمان

بندر در1960 اوا�يل� در و جهاني� دوم جنگ از بعد به آن وجود امروزي، مفاهيم� نظير بنادري در اقتصادي، آزا�د منطقه ايده . ولي� 8ميگردد بر ايرلند شانون شرقي و جنوبي سوا�حل� بازرگاني� دگرگوني موقع مياني قرون اوا�يل� در ونيس،

معرفي جهان آزا�د بندر اولين بعنوا�ن جنوا� ايتاليايي بندر ؛9آمد پديد مديترانه بروگس، نظير: هامبورگ، ديگري آزا�د عظيم� بنادر آن بموا�زا�ت ولي ،10شده

تجار بوسيله رستوك،چزسين كونتويك، لوبك، كونيگبرگ، گدانسك، كپنهاك، في محكم� نژا�دي آمدند. روابط� بوجود بالتيك و شمال درياهاي در هانستيكي�

بازرگاني� كاالهاي طوالني و محلي� نقل و حمل متحد، غير اقوا�مآلماني� مابين گسترش� اثناي در فرا�نسوي و انگليسي نمود. استعمارگران تسهيل را

سنگاپور،1819 در الطارق، جبل�1705 در خود زميني سر فرا� قلمروهاي يا آزا�د بنادر به1859 در را جيپوتي و ،1853 در عدن كنگ، هنگ1814 مرزي شهر دو در را تجاري آزا�د مناطق� نيز مكزيك و تبديل تجاري آزا�د مناطق� متحده اياالت كنگره نمود؛ ايجاد جوانا تي و! مكزيكالي در خود شمالي در را آنها تاسيس و تصويب1934 در را تجاري آزا�د مناطق� قانون آمريكا،

كاال، شيپمنت ترا�نس امور در عموما كه مجاز كشور آن مختلف بخشهايميكنند. فعاليت� مجدد صاذرا�ت و بندي بسته انبارداري،

بازرگاني�، صرفا آزا�د مناطق� و بنادر تاسيس بجاي ، دوم جهاني� جنگ از بعد خارجي� سرمايه جذب برا�ي تالش� در كه توسعه حال� در كشورهاي در بخصوص

صنعتي� به رو) توليد رو-به مناطق� ساخت بتدريج بودند، صادرا�ت توسعه و فعالي� بطور غربي�، صنعتي� كشورهاي مليتي چند گرديد. شركتهاي ( بابشدن

شدند. در تر كم�-هزينه توليد مكانهاي به سرمايه مازا�د جابجايي به مصمم� نقش با اقتصادي" آزا�د "مناطق از گروه نخستين ،1960 نيمه و1950 اوا�خر

با شنون المللي بين فرودگاه آزا�د منطقه )مثل كرد ظهور توليد و تجارت بندر1965 در و صادرا�تي، كاالهاي به آنها تبديل و كاالها واردا�ت فرا�يند

دوره1970 دهه تمام و1960 دوم هند(. نيمه كاندال بندر و تايوا�ن كوشينگ آسيا در مورد21 تعدا�د1979 در و بود اقتصادي آزا�د مناطق� ازدياد طالييبود. شده ريزي برنامه1980 اوا�يل� برا�ي نيز ديگر مكان19 و داشت وجود

به رو! صادر!ات پرداز!ش "منطقه! از 11اقتصادي آزا�د مناطق� ، 1970 دهه از بطور يافتند. چون بيشتري توسعه جامعتر اقتصادي ويژه مناطق� بهتوليد!"

و نزديكتر، اقتصادي بخشهاي با تر، متنوع اقتصادي ويژه مناطق� عمومي، متفاوت صادرا�ت پردا�زش مناطق� با ميدهند، پوشش را بزرگتري مناطق�

از خاصي اهدا�ف دارا�ي ، اقتصادي ويژه ازمناطق بعضي� اينرو، هستند. از در مختلف هاي بررسي� و بيني� ميباشند. پيش ذينفع منطقه و كشور ناحيه

.8 ص1379 چابهار آزاد منطقه عملكرد گزارش 89 Chen 1995, p. 59510 Gu et al 199311 FEZs

12

ميدهد. يك نشان متفاوت را آنها تعدا�د جهان، اقتصادي ويژه مناطق� خصوص� حال� در كشورهاي در اقتصادي ويژه منطقه286 كه داد نشان جامع بررسي� 24 و ساخت، حال� در86 فعاليت�، در آنها مورد176 كه دارد وجود توسعه

و آسيا وا�حد،94 آفريقا تعدا�د اين از حاليكه در بود ريزي برنامه دست� در مورد است. داشته وجود كارا�ئيب و التين آمريكاي در وا�حد73 و ،119 پاسيفيك كشور70 از بيش در1980 سال� اوا�ئل� در كه، داد نشان ديگري بررسي�

1983 سال� در و عملياتي، و اسمي� بطور اقتصادي ويژه منطقه350 حدود نشان تري جديد مطالعه است؛ داشته وجود اقتصادي ويژه منطقه591 حدود

90 از بيش در مختلف وا�حد900 حدود1990 سال� در آنها تعدا�د كه، ميدهد كل سهم� ديگري مطالعه اساس� است. بر داشته وجود دنيا منطقه و كشور به1979 % در7/7 از اقتصادي ويژه منطقه انوا�ع تمام از جهاني� تجارت

است. بوده1990 اوا�يل� % در30 حدود و1985 % در20 آزا�د مناطق�" توسعه و ظهور منشا بعنوا�ن بنادر!آز!اد دادن باقرار!

و و!ظايف، نظر نقطه سهاز ميتوا�ن را آنها تكامل و رشد "،اقتصادي زماني مراحل طول در! بيشتر ادغام همچنين و جامعتر، تكنولوژي

و رشد ، 1 نمودا�ر در خالصه بطور كه ؛12نمود مطالعه مختلف بصور و متمايز طوالني مرحله چهار طي طبقه هر فرعي� و اصلي انوا�ع معاصر و تاريخي نمو

است. داده نشان زماني تجارت اصل� با مرتبط صنعتي� و تجاري آزا�د مناطق� مختلف انوا�ع ايجاد علل

و كنترل� با آزا�د" را� "تجارت بنام تجارت از نوعي� كه است الملل بين خود الملل بين تجارت مينمايد. لزوم تسهيل و توجيه دولتي كمتر محدوديتهاي

مصنوعي� و طبيعي عوامل و منابع اين نامتوازن توزيع در تفاوت وجود از ناشي تاثيرات خدمات ارا�ئه و كاالها توليد امر در كه است مختلف كشورهاي مابين

دارند. مستقيم� غير و مستقيم� هست�ند. منابع طب�يعي متعددي در عملكرد و موفقيت� ا�ين مناطقعوامل موثر

شامل معادن سطحي، زير زمين�ي و آب، عوامل جغرافيايي و اقليمي آب و هوايي مثل درجه حرارت، بارش و رطوبت، ارتفاع موانع طبيعي حركت و عوامل كندي آن، عوامل انساني، سرمايه اي و تكنولوژي، مديريت و سازماندهي و غيره در توليد كمي و كيفي و

ميكنن�د.قيمتي كاالها و ارائه خدمات در اين قبيل مناطق نقش اساسي را تعيي�ن ط!ي اق!تصاد!ي آزاد منطقه مختلف ط!بقات ف!رع!ي و اص!لي انواع مع!اص!ر و تاريخي نمو و رشد1نمود!ار

زماني ط!والني مرحله چهار منطقه

تجا�ري آزادFTZ

برنامه صنعت�ي مرزي سازيBIP:

ماكوئي�ال- دوراس

منطقه پردازش صادرات�EPZ :

Shannon, Koahsiung,

Masan, Batan

مناطق ارتقا

سرمايه گذاري�IPZs

مناطق ويژه

اقتصاديSEZ:

Shenzhen, Nakhidka,

Vyborg, Brest

علمي پارك� SIP صنعت�ي

منطقه

آزاد بنادر مثل: قديمي جنوا،�

و هامبورگ،الطا�رق جبل

امالك� مكزيك در صنعت�ي

Industrial Estates سنگاپور

بزرگتر

12 Chen 1995, p. 59813

انب�ارهاي انحصاري

گمرك�CBW

انب�ارهاي صنعت�ي تول�يد امت�ياز تحت

LMW: درماالزيا

منطقه صنعت�ي آزاد

FIZ

مناطق توسعه�

و اقتصادي تكنولوژيكي

ETDZدر : چين

سر منطقه : مرزي چين مثلث )چين

جنوبي-هنگكنگ�- تايوان�(،�

آسياي مثلث جنوب� شرقي

)سنگاپور- جزاير

جوهريو(

آزاد منطقهآزاد بندرتجاري

سوم!ينمر!حله د!وم!ينمر!حله او!لي!نمر!حله

چهارم!ينمر!حله

1980 دهه 1970 دهه - اوائل1950 دهه اواخر 1930 - دهه1500 نيمه�Source: Chen, X. “The Evolution of Free Economic Zones and Recent Development of Cross-National Growth Zones, in: Int. Journal of Urban Regional Research, Vol 19, No. 4, 1995, p. 599

،تجاري آزا�د مناطق� ايجاد از اصلي هد!ف كه، گفت� ميتوا�ن اوصاف اين با منطقه يك يا و كشور يك مرزي و بندري مبادي و داخل در توسعه و رشد

شناسايي�، ميتوا�ند نيز راستا اين در ديگري متعد!د اهد!اف ولي ميباشد؛ صنعتي� در مرا�كز اين كه است اين بر 13عقيده گردد. ا�گرچه ارا�ئه و تعريف اهد!افدارند. موقتي و محدود متغير نقش توسعه حال� در كشورهاي شدن مشترك وجوه دارا�ي هم� با است ممكن مختلف كشورهاي در مرا�كز اين ايجاد

بارزتركه شده اعالم هدف پنج از هدف دو تركيه مثالباشد. تفاوتهايي� يا و افزا�يش و كشور، به خارجي� هاي سرمايه ورود به بخشيدن از: شتاب عبارتند در حاليكه المللي. در بين اعتبارا�ت و مبادالت امكانات از وري بهره ميزا�ن كاالهاي توليدميخورد: هدف( بچشم� سه )ا�ز مهم� هدف دو جنوبي كره!

، آن آسه! كشورهاي اهدا�ف. خارج به كاال صدور و ،مناسب قيمت� به صنعتي� و متحد، اروپاي ژاپن، مقابل� در اعضا بين بيشتر چه هر گسترش� و وحدت ايجاد

ضوابط و گمركي پيچيده مقررا�ت تسهيل شمالي، آمريكاي تجاري آزا�د منطقه ميكنند. دنبال� را دولتي هاي مزا�يده در شركت به مربوط مقررا�ت اصالح و فني بعضا تجاري آزا�د مناطق� ايجاد در مختلف كشورهاي اهد!اف كه بينيم�، مي� لذا

نمود: خالصه را آنها ميتوا�ن زير 14 مورد شش در كلي� بطور كه متفاوتخارجي� هاي سرمايه - جلب1جديد شغلي فرصتهاي - ايجاد2صادرا�ت افزا�يش و ارزي درآمدهاي - كسب3پيشرفته تكنولوژي به يابي - دست�4تورم مهار به كمك و داخلي سرگردان نقدينگي� - جذب5

دارند. بالقوه را توسعه و رشد امكان كه مناطقي از زدايي محروميت�- 6 نتايج منفي�Chen 1995, p. 595 نيز مطالعه شده كه مناطق آزا�د تجاريمضرات

آنها را به نقل� ا�ز ديگرا�ن تدا�رك بيش ا�زحد زير بنا، توليد فطعات،ا�رزش�13 Chen 1995, p. 595

9 ص آن،� اقتصادي-بازرگاني اثرات� و آزاد مناطق الموتي،� 1414

افزوه دا�خلي ناچيز، تبعيض در دستمزد،ا�ستثمار نيروي كار بومي� و بخصوص� يكي از دو انتقاد15دخترا�نجوا�ن چنين عنوا�ن كرده است . ا�ز طرف ديگر خاوند

است:وارده بر مناطق آزاد ايران را اين چنين مكت�وب كرده ميكند. منتقدان تاكيد خارجي بازرگاني در مناطق اين منفي نقش بر� دوم " انتقاد كنند، كمك ايران نفتي غير صادرات پيشبر�د به آزاد مناطق بود قر�ار كه ميگويند

شدند". تبديل واردات افزايش بر�اي سكويي به عمل در اما نظير عناويني� تحت ولي دارند؛ وجود مختلفي نامهاي با آزا�د مناطق� امروزه آزا�د منطقه ،اقتصادي ويژه منطقه ، خارجي� تجارت منطقه ، تجاري آزا�د منطقه

از عموما ولي ،16ياد آنها از غيره و صادرا�ت آزا�د منطقه ، صادرا�ت پردا�زش. ميشود برده نام آنها از صادرا�ت پردا�زش آزا�د منطقه عنوان خدمات و امكانات با بندر!ي اي منطقه! غالبا صادرا�ت پردا�زش آزا�د منطقه

با كاال آزا�د تجارت دنيا مختلف نقاط با آنها در كه است؛ توليد برا�ي نياز مورد و نكهداري و گمركي، عوارض� و حقوق پردا�خت� بدون صادرا�ت گيري جهتميشود. انجام مجدد بندي بسته

تجاري آز!اد مناطق - خص!وصيا!ت2 .1 است. بوده متعددي پيوسته بهم� عوامل تاثير تحت اقتصادي آزا�د مناطق� رشد

از " متشكل17مفهومي "مدل قالب در را تجاري آزا�د مناطق� اين ظهور عوامل:18 نمود خالصه چنين ميتوا�ن زير مباحث

دولت!ي موثر و محدود ساختار و - مكانيزم1 به مربوط عمومي هاي العمل دستور طريق� از بعضا تجاري ويژه مناطق� و مقررا�ت تاثير تحت مالياتي و مالكيت خاص� قوانين يا و گذاري سرمايه مناطق� اقتصادي فعاليتهاي و ميشوند. بازيگرا�ن ايجاد دولت گذاري سياست

اقتدا�ر از ولي بوده، شديد سياسي كنترل� و عمومي دخالت� از بدور تجاري آزا�د با رابطه در كه نيستند؛ بدور كامال نيز دولتي كنترلهاي انوا�ع از بعضي� كامل -ج و ،ادا�ري- ب ، سازماني دولتي - كنترل�الف: مد!ل سه! كنترلها، همين

. 19ميگردد معرفي مناطق� اين در را مختلط� يا دولتي، خصوصي�، انتفاعي غير شركتهاي ،ساز!ماني مد!ل نوع كنترل� در

فعاليتهاي تهيه، را نياز مورد بناي زير تجاري، آزا�د منطقه يك خصوصي�-دولتي جاكارتا، در كه تامين را ضروري پشتيباني خدماتي� سازماندهي، را اقتصادي

هستند موجود آنها انوا�ع … و اطريش، لينز پاناما، كولون

23 ص ،5 صفر ،1379 اقتصادي ويژه مناطق ماهنامه نشريه� 151 ص )تجاري-ص�نعتي(،� آزاد بازرگاني:منا�طق پژوهشهاي و مطال�عات� موسسه 16

17 Conceptual model18 Chen 1995, p. 59519 Chen 1995, p. 595 قول از Gu, Wei and Wang 1993

15

يك از نيابت به محلي دو!لتي موسسه يك اداري، مد!ل نوع كنترل� در و بازرگاني� اقتصادي، امور با رابطه در را تجاري آزا�د منطقه تر، عالي ارگان

اين هاي ميكند. نمونه ادا�ره محلي� گمرك يا بندر ادا�ره يك طريق� از يا صنعتي�، كره در ماسان برزيل، منوس� تجاري آزا�د مناطق� از عبارتند مناطق� قبيل

. … و سنگاپور، جنوبي، تفكيك و ادغام هم� در را قبلي� نوع دو كه ،20مختلط! مد!ل نوع كنترل� در

هماهنگ و بازرگاني�، مدير كننده، ادا�ره بودجه، كننده تامين ميان را تخصص مقررا�ت تحت بخشها اين همه و ميدهد نشان تجاري آزا�د منطقه خدمات كننده و سازمان آنها در كه وجود اسپانيا و آلمان در ها نمونه هستند. اين دولتي

بخش به محلي� دولتي ادا�ره يك بوسيله تجاري آزا�د منطقه فعاليتهاي مديريت�ميشود. داده اجاره خصوصي�

پذيري ا!نعط!اف هاي ا!نگيزه و - ا!هدا!ف2 اصالح زمان طول� در آنها اهدا�ف عموما و انعطاف قابل� تجاري آزا�د مناطق�

پردا�زش مناطق� اوليه هاي نمونه توسعه، حال� در كشورهاي ميشود. در مولد خارجي�، سرمايه جاذب ويژه روشن، استاندا�رد اهدا�ف معموال صادرا�ت مناطق� ،1970 "ا�واخر اند. از داشتنه صادرا�ت دهنده افزا�يش و اشتغال، اهدا�ف ، بيشتري و تر پيشرفتهويژه" اقتصادي "مناطق صادرا�ت" و پردا�زش پشتيباني، را مديريتي� مهارت و تكنولوژي انتقال تا بسط� را شان اقتصادي

انگيخته بر را وسيعتري اي منطقه توسعه و توسعه، را داخلي بخش با ارتباطنمايند. تشويقات ميزبان معموال خود متنوع اهدا�ف به نيل� برا�ي تجاري آزا�د مناطق�

و نظير: زمين داخلي و خارجي� بازرگاني� و توليدي موسسات به مالي� غير بازپرداخت ماليات، كاهش ارزا�ن، اي كارخانه استيجاري هاي ساختمان

ماشين و موا�د ارزا�ن، ديده آموزش كارگر خارجي�، كامل مالكيت سود، محدودهستند. مناسب بناي زير و خدمات صادرا�ت، مولد ماليات بدون االتفضايي و ا!ي وظي!فه تفاوت و - تخص!ص!3

در حادث تغييرا�ت با فضايي� و وظيفه نظر از ميتوا�نند چون تجاري آزا�د مناطق� رشد يابند تطابق محلي� و ملي، المللي، بين اقتصادهاي مابين مشترك فصل

دهه در جنوبي كره و تايوا�ن نظير توسعه حال� در كشورهاي از ميكنند. بعضي� صنايع� ايجاد )با واردا�ت سازي جانشين سياست با شدن صنعتي� ا�ز1950

1960 " دهه22شدن صنعتي� به رو "صادرات سياست به ( رو21داخلي مصرفي از واردا�ت با نوزا�د، و بومي صنايع� به بخشيدن سرعت گذاردند. بمنظور

مصرفي صنايع� ايجاد )با واردا�ت سازي جانشين سياست پيشرفته كشورهاي باعث� و شود، چيره مالي� منابع فقدا�ن به نشد قادر ولي بود، نظر داخلي( مد

پردا�ختها موا�زنه بر فشار و تجارت كسري تبعي� رشد يا اي، واسطه كاالهاي20 Integrated21 Import-substittuting industrialization-ISI22 Export-oriented industrialization-EOI

16

سياست با ارزي درآمد كسب بمنظور محلي�، ارزا�ن كارگرا�ن وجود گرديد. با پردا�زش گرديد. مناطق� هدف رقابتي صادرا�تي كاالهاي بوسيله صادرا�ت ترفيع

توسعه نيازمنديهاي ساير و هدف اين به نيل� برا�ي اي وظيفه نظر از صادرا�ت شان بازده در مهمي� مانع آنها حصاري شكل و گرديدند، متخصص مرتبط اي

نبود. روند " با23صادرا�ت " ترفيع واردا�ت" به سازي "جانشين سياست از تغير

توسعه حال� در كشورهاي بعضي� صنعتي�" در "بهسازي بطرف بنام جديدتري صنعتي� به رو "صادرات قبال كه تايوا�ن و جنوبي آن: كره نظيرموسسيسن

صادرا�ت" پردا�زش مناطق� در را صنايع� و پيگيري بودند پذيرفته ( را�EOIشدن" ) و ادغام، داخلي اقتصاد با فضايي� ساختار و وظيفه نظر از در را آنها و بهبود

پاركهاي ايجاد پيشرفته خيلي صنايع� ترفيع برا�ي پيشرفته كشورهاي از همچنيننمودند. تقليد را علمي�-صنعتي

مرز!ي و! كشور!ي در!و!ن انتقال و! گسترش - قابليت!4 با كشورهاي مرزي سر و درون انتقال و گسترش� با اقتصادي آزا�د منطقه

رشد متنوع جغرافيايي مناطق� و متفاوت، سياسي و اقتصادي سيستمهاي مرز!ي و كشوري درون سازي نمونه و انتقال موجب عامل دو!مينمايند. ميگردد: اقتصادي آز!اد مناطق

از عمومي بطور اقتصادي آزا�د مناطق� مرزي، مناطق� رشد خالف بر ،او!ل و ساخت نظر از نسبي� بطور چون جغرافيايي ابعاد و سازماني درجات نظر

هستند. كردن مديريت� قابل� هستند، اثر" ساده و "هزينه و كردن ادا�ره يك محل� عمومي بنادر( بطور به دسترسي� )مثل جغرافيايي مهم� معيارهاي

طول� در است ممكن اينكه، ميكند. همچنين تعيين را اقتصادي آزا�د منطقه سازي اقتصادي" مشابه آزا�د "منطقه موفق مدل� يك مختلف جاهاي در و زمان

ميباشد. تقليدي توسعه فرا�يند كننده منعكس كه گردد، تكرا�ر و اقتصادي" آزا�د "منطقه كشوري درون انتقال مختلف سطوح در دولتها ،دو!م

تعدا�د آمريكا متحده اياالت هستند. در مشغول� جديد يا فعلي� مكانهاي در از بيش در1990 سال� در150 به1971 سال� در12 تجاري" ا�ز آزا�د "مناطق

غير زماني مدت تجاري" برا�ي آزا�د "مناطق از بعضي� رسيد. اگرچه ا�يالت�30 بنادر، ادا�رات )مثل متولي� محلي� سازمانهاي مستاجر( شدند، )بدون فعال�

اقدا�م و مستاجر جستجوي بازرگاني�( به اطاقهاي فرودگاهي، كميسيونهايدادند. ادا�مه تجاري" جديد آزا�د برا�ي"مناطق

فرا�يند يك طريق� اقتصادي" ا�ز آزا�د "منطقه سرتاسري انتقال موا�قع بعضي� تجربيات از كشورها از بسياري و ميافتد تطبيق�" اتفاق يادگيري" "دوم "ا�ول

كردند. استفاده يكديگرعجمان آز!اد نمونه: بندر! آز!اد - منطقه2 .2

چابهار تبديل عوامل مهمترين از يكي� صنعتي� تجاري منطقه آزا�د خصوصيت� مناطق� است بهتر اصوال و حقيقت� است. در ميانه آسياي تجاري دروا�زه بعنوا�ن

23 Export promotion17

است. لذا� بوده مقوله اين بدنبال� نيز ايران و شوند ايجاد تجاري بنادر در آزا�د از اي منطقه! اي نمونه ميباشد الزم چابهار آزا�د بندر معرفي و بحث از قبل

بندري تجاري آزا�د مناطق� با مقايسه شود. در ارا�ئه موفق بندري ويژه مناطق� )بندر ايران از پيش نيز فارس� خليج جنوبي حاشيه همسايه كشورهاي ايران،

آزا�د منطقه ميرسد بنظر كه نموده مرا�كز قبيل اين ايجاد به علي( مبادرت جبل� از بردا�ري نسخه سهولت و مالي�-ا�رزي بالقوه توا�نايي� به توجه با عجمان و تئوري نظر از ايراني انوا�ع به نسبت� خارجي� شده تجربه و علمي� مدلهاي آن مجدد صادرا�ت جدول� ميان در ايران بطوريكه بوده عمل� تر موفق عملي�

عربي� متحده امارات در اي منطقه نمونه بعنوا�ن كه داشته را سهم� بيشترينميگردد. معرفي

سرمايه جذب با و عربي� امارات اتحاديه عضو كشورهاي كمك با منطقه اين افتتاح از وپس پردا�خت� نياز مورد بناهاي زير تجهيز و ايجاد به ابتدا� خارجي� هاي

و نمود خود توليدي و بازرگاني� خدمات دامنه گسترش� به بتدريج1996 دراست. شده گذاشته عجمان امير خانواده اعضاي از يكي� بعهده آن مديريت� در را خاصي مزا�ياي خود فعاليت� ادا�مه و موفقيت برا�ي منطقه اين مديريت�

نظير را، عجمان آزا�د منطقه رسالت بر نافذ مختلف موثر عوامل با رابطه معافيتهاي و تخفيف حذف، خارجي�، و داخلي شركتهاي مالكيت و هزينه

تسهيل تجاري-صنعتي�، آزا�د مناطق� مجوزهاي انوا�ع صدور و ثبت� مالياتي، نموده ارا�ئه و تصويب� مجدد، صادرا�ت و ترا�نزيتي بندري و گمركي تشريفات

است. به مبادرت عجمان بندر!ي آز!اد منطقه! اي هزينه مزاياي با رابطه در مثال

كردن: فرا�هم� معافيت اقتصادي، دستمزد و انساني نيروي به آسان دسترسي� ارزا�ن، انرژي و خدماتي� هاي هزينه كامل حذف واردا�ت، و صادرا�ت عوارض� تمام از كامل

ايجاد مزا�ياي در اينكه يا و پائين، و استثنايي� جابجايي هاي هزينه پنهان، اجرتهاي 20 تا كه تمديد قابل� ساله20 قرا�رداد خارجي�، و داخلي شركتهاي برا�ي شده تاسيسات پائين، بهاي اجاره گمركي، و مالياتي معافيت تضمين با و بعد سال� شده ديده اي منطقه هاي تعرفه ترين پائين و جهاني�، سطح در بنايي زير

در گذارا�ن سرمايه اعتماد جلب برا�ي منطقه، اين ديگر، طرف ازاست. همچنين و خارجي� % مالكيت100 عجمان آزا�د منطقه اهدا�ف در مشاركت اعالم مجاز گذارا�ن سرمايه اين موطن به را سود و % سرمايه100 بازگشت

شركتها برا�ين همچنين و شخصي درآمد بر ماليات رابطه همين است. در كرده نموده تضمين را گمركي عوارض� و ماليات از ساله20 معافيتي و حذف را

است. است، اي پيشه مختلف خصوصيتهاي دارا�ي آزا�د مناطق� در فعاليت� چون

ثبت� ملي، صنعت� اي/خدماتي، حرفه صنعتي�، تجاري، مجوز نوع پنجصدور خاص� تسهيالت و شرا�يط� دارا�ي كدام هر كه معمول قاره فالت در شركتميباشد. كار و سرمايه جاذب

18

اي!ران در آز!اد مناطق - سابقه2 .3 اوليه سالهاي به آزا�د مناطق� ايجاد كه ميدهد نشان تاريخي سوا�بق� بررسي� بوسيله نفت كردن ملي مبارزات جريان ( در71ص ،1374 )الموتي�1330 دولت عليه بر انگليس بخصوص و غربي� دول محدوديتهاي بعلت ايران مردم اسالمي� انقالب اوا�ئل� تا اگرچه ميگردد؛ بر كشور خارجي� تجارت جريان و وقت� و بنادر سازمان وظايف از يكي� كه است دهه نگرفتچندين بخود عملي� شكل

ميشود. محسوب كشتيرا�ني دارند آزا�د بنادر كه قدمتي همه با ديديم� گذشته بخش در كه همانطور ولي

انقالب شورا�ي مصوبه به و نيست� چندا�ن ايران در آنها تشكيل� سابقه گمركي عوارض� و حقوق پردا�خت� از را كاالها واردا�ت كه وقتي18/12/1358

مسكوت سال10 مصوبه اين عمال ميگردد. ولي� بر كرد معاف كيش جزيره به برنامه قانون تبصره در آزا�د مناطق� ايجاد زمينه1368 سال� در اينكه تا ماند سه! در اكثر حد و كشور فرهنگي� و اجتماعي� اقتصادي، توسعه اول� ساله پنچ

تصويب� نفتي غير صادر!ات توسعه! سياست! تحقق هد!ف با نقطه مي� موضوع نظري بحث در مطروحه نظرا�ت نقطه و مسائل توجه گرديد. با

و دارا� را شده ذكر علمي و!يژگيهاي از! بسياري نيز چابهار آزا�د بندر بينيم�است. داشته مختلف بعلل نيز توفيقاتي� عدم اگرچه ميكند دنبال� ياا!يرا!ن! آ!زا!د مناط!ق مديريت و - سازمان2. 3. 1

ساز!مان و عالي شور!اي اصلي ركن دو دارا�ي ايران آزا�د مناطق� ادا�ره عالي شور!اي در!ميدهند. تشكيل� سياستگذا�ري نهاد عاليترين كه ميباشداقتصادي- امور وزرا�ي يعني� وزير چندين و شورا�، رئيس بعنوا�ن جمهور رياست امور و كار اسالمي�، ارشاد و فرهنگ اطالعات، كشور، بازرگاني�، دارا�يي�،

روساي و فلزا�ت، و معادن ترا�بري، و راه سنگين(، و )سبك صنايع� اجتماعي�، آن اعضا معادن و صنايع� بازرگاني�، اتاق مركزي، بانك بودجه، و ريزي برنامه

ميباشند. است. عامل� مدير يك و نفره پنج تا سه مديره هيئت يك دارا�ي ساز!مان هر

رئيس عامل� مدير و ميشوند انتخاب عالي شورا�ي طرف از مديره هيئت اعضا تعيين جمهوري رياست حكم� به و است سازمان مقام باالترين و مديره هيئت

خالصه! زير مور!د يازده! در ايران در آزا�د مناطق� ايجاد منافع. 24ميگردد:25ميشود

هاي سرمايه - جذب3 صنعتي� كاالهاي صادرا�ت - افزا�يش2 اشتغال - ايجاد1 توليد اصلي مبادي از اوليه موا�د و كاال - واردا�ت5 تكنولوژي - انتقال4 خارجي�

اجازه از حاصل درآمدهاي - كسب7 مسافري ارز جهت تقاضا - كاهش6 - جذب9 ارزي درآمدهاي - افزا�يش8 دريافتي مالياتهاي و منطقه تاسيسات

73-72 ص ،1374 الموتي 24103ص ،1374 الموتي 25

19

بازا�رهاي به بيشتر - دسترسي�10 مولد غير مسيرهاي در جاري داخلي سرمايهميهمان. كشور اقتصاد با داخلي اقتصاد ارتباط - برقراري11 المللي بين

واردا�ت مجوز بصورت ارزي سهميه اساس� بر ايران در آزا�د مناطق� كار روش� هر در دولت كه است اوليه موا�د و مصرفي(، )صنعتي، شده ساخته كاالهاي

.26ميكند ابالغ و تععين آنرا سقف سال�

آز!اد بندر تجاري-صنعتي آز!اد - منطقه2 .4چابها!ر

روند تجربه بدون ايران كه نمود استنباط چنين ميتوان1 نمودا�ر به نگرش� با ايجاد به مبادرت مختلف بداليل� و مرا�كز قبيل اين توسعه و رشد اصولي� به توجه با مينمايد. لذا� طي را پديده اين اوليه مرا�حل و نموده آزا�د مناطق�

دارد. ا�ين وجود نيز آنها بين تفاوتهايي� ميرسد بنظر آزا�د مناطق� انوا�ع تنوع سريعي� رشد قبل در شده ذكر عناوين تحت ايران در اخير دهه يك در مرا�كز جمله از و كشور داخلي و مرزي بندري، مختلف درمكانهاي اكنون هم� و نموده

ميشوند. ديده آنها انوا�ع چابهار بندر به كه است آزا�د منطقه بعنوا�ن دولت مصوب مرزي نقطه سه از يكي� چابهار مجلس1372 بهمن و دولت هيئت�1370 ارديبهشت� مصوبه اساس� بر ترتيب

چابهار خليج شرق ارا�ضي در هكتار14 بمساحت� زميني در اسالمي� شورا�ي بر مبتني� دارد نام صنعتي� تجاري آزا�د منطقه رسما كه منطقه گرديد. اين ايجاد

هيئت�1364 سال� طرح و استان بودجه و برنامه دفتر اي توسعه طرحهاي ملي مهم� و مستعد نقاط از يكي� در ،شرق محور! مطالعات خصوص� در دولت

ساخت به شروع حالي� در چابهار آزا�د است.منطقه شده تاسيس المللي بين و ساخت زير بود. اين ساخت زير كمترين دارا�ي كيش با مقايسه در كه كرد

ساخته پيش و سريع نصب تجاري بندر افتتاح و تحميلي جنگ از پس عمدتا بر مبتني� مقدمتا آن ساخت است. طرح شده ايحاد1362 در بهشتي شهيد

و صنعتي� فعاليتهاي به سپس! و او!ل فاز! در الزم ساختهاي زير ايجاد مقطع دو و اهدا�ف اساسي� قسمت� دو دارا�ي ايران آزا�د شد. مناطق پردا�خته توليدي كدام هر كه تشكيل� دولت سرمايه با كه هستند سازمان و عالي شورا�ي اركان

سازماني توسط و تشكيل� مستقل حقوقي شخصيت يا شركت بصورت آنها از ساير و دولتي شركتهاي بر حاكم� مقررا�ت و قوانين شمول از ولي ادا�ره

ميباشند. مستثني� دولت عمومي مقررا�ت چابه!ار تجاري-صنعتي آ!زا!د - منط!قه!2 .4 .1

در بالقوه ممتاز موقعيت و دريايي جغرافياي ويژه خصوصيات بعلت چابهار شرق وپيرا�موني همجوار و ميانه آسياي كشورهاي به خدمات ارا�ئه امكان دو با و انتخاب كشور مصوب صنعتي�-تجاري منطقه سومين بعنوا�ن ايران

44 ص ،1379-1371 چابهار آزاد منطقه عملكرد گزارش 2620

دو گرديد. تاكنون تاسيس كشور و استان، توسعه و رشد به كمك او!ليه هد!فاست. شده ديدده آن ريزي برنامه و طرح زمينه در افق� تا1371 از ساله20 دوره يك به ابتدا� تاسيس طرح آن طي كه ،27او!ل افق

و!ليميشود. محدود اصلي مرحله سه! و ، فاز! پيش! مرا�حل شامل1390 بهبود و اصالح ريزي برنامه و طرح اهدا�ف ، تجربه كسب و كار سال� چند طي مشابه آزا�د منطقه توسعه فرا�يند نوع اين تدوين ميرسد نظر است. به يافته

و نقدينگي� كمبود در دولت مشكالت از ناشي قشم� و كيش در ديگر موا�رد بدون منطقه اين طبق است. زيرا� بوده اقتصادي كالن سياستهاي وجود ضعف

.28گرفت� شكل دولتي امكان هيچ از استفاده بدون و اوليه گذاري سرمايه هيچ برا�ي را اي ويژه حقوق مرحله دو! در منطقه اين به دولت ميبينيم� حاليكه در

: از! عبار!تند! او!ل مرحله در! كه است؛ كرده اعطا درآمد كسبخارجي� كاالهاي ورود از عوارض� - اخذ1

زمين فروش� و خدمات ارا�ئه- 2مسافري كارت فروش�- 3

نياز مورد و اوليه موا�د واردا�ت بر سازمان درآمد كسب دو!م مرحله در ولي است. شده متكي داخل توليد به مستقيم� خدمت برا�ي بنوعي� و كارخانجات تمامي� بر مستمر و شديد ناگهاني� تورم ايجاد باعث� تنها نه مذكور سياستهاي

با داخلي محصوالت رقابت توا�نايي� عدم بعلت بلكه گرديد چابهار شهر شئونات داخلي توليدا�ت مرا�كز تعطيلي برا�ي را الزم هاي زمينه واردا�تي� محصوالت

نمود. فرا�هم� اول� مرحلهگرديد. اجرا موقت اند!ازي راه! مقد!مات ، فاز پيش مرحله در

برا�ي الزم بناهاي زير ايجاد ضمن و كشيد طول� به1375-1371 دوره طي آغاز كاالها( نيز ارزي سهميه و موردي )وا�ردا�ت تجاري فعاليتهاي منطقه،

و صنعتي� تجاري، توا�م عملكردهاي ،1380-1376 دوم مرحله گرديد. برا�ي در را�1380 دوره تمام كه سوم مرحله است. در گرديده بيني� پيش جهانگردي

سه! فع!اليتهاي المللي بين و! ملي اي، منطقه! آثار! گرفت� خوا�هد بريافت�. خوا�هد گسترش فوق اي مرحله

كه فعاليت� آزا�د منطقه بعنوا�ن بندر اين كه است دهه بيك نزديك اكنون هم� ولي تمامي� نسبي� توفيق� عدم به توجه با و نقد مرا�كز قبيل اين فعاليت� مكررا

آنها توسعه طرح خارجي� و داخلي هاي سرمايه جذب در ايران آزا�د مناطق�ميگردد. نيز تر طوالني و اصالح چابهار آزا�د منطقه سازمان راهبردي مطالعات ، 29آن طي كهدو!م، افق

از كه ميگردد مد!ت در!از! و! ،ميان ،كوتاه! دو!ر!ه! و مرحله شش! شامل )آ�بان اكنون، هم� كه مرا�حل مييابد. اين ا�دامه1401 تا و شروع1365 سال�

2"چابها�ر" ص� نامه ويژه 27"54 ص1379-1371 چابهار آزاد منطقه عملكرد "گزارش 2860 ص ،1379-1371 چابهار آزاد منطقه عملكرد گزارش 29

21

خيلي ميرسد بنظر و دارد قرا�ر آن سوم دوره پاياني سال� در ( طرح1379از: عبارتند هستند شده اعالم و تهيه قبال كالن اهدا�ف از تر فني

1371-1365)مطالعاتي( مقدماتي × مرحله 1371-1375 عمرا�ني� × مرحله

1376-1380 مدت كوتاه × دوره1380-1390 مدت ميان × دوره 1390-1340 مدت بلند × دورهبعد. به1401 توسعه × دوره

ميشود، بيني� پيش فوق مد!ت كوتاه! دو!ر!ه! برا�ي شده تعيين اهدا�ف اساس� بر شبكه به برق كسترش�، هوايي ارتباط بهبود، رفاهي� خدمات دوره اين در

هاي سرمايه و ايجاد، مالي� موسسات و ساده مختلف صنايع� وصل�، سرا�سري ملي و محلي� موجود كالن و خرد سياستهاي توجه با كه گردند؛ جذب محلي� در عملكرد بررسي� و ارا�ئه و زمان گرو در فوق اهدا�ف همه به دستيابي ميزا�نميباشد. دوره پايان سد مثل�: ا�يجاد تري هزينه پر و اساسي� اهدا�ف مد!ت ميان دوره برا�ي

ديگر به زميني ارتباط راههاي كيفيت� هبودب منطقه، آب تامين برا�ي پتانسيل صنايع� گسترش� و الكتريكي� صنايع� ايجاد ، بندري ظرفيت گسترش� ، كشور نقاط

متخصص نيروهاي و خارج مقيم� ايرانيان و خارجي� هاي سرمايه جذب موجود، شده ديده پتروشيمي صنايع� احداث و خارجي�، مالي� موسسات ايجاد داخلي،

تجاري دروا�زه نقش مستقيما اهدا�ف اين از اي عمده بخش واقع است. درميدهد. قرا�ر الشعاع تحت را چابهار بودن

دارا�ي اهدا�ف غالب مد!ت در!از! دو!ر!ه! در قبل، مرحله دو اهدا�ف راستاي در افزا�يش ا مثلاست. ميانه آسياي با مستقيم� رابطه در و نقلي و حمل ماهيت�

، كشور واردا�تي� نيازهاي تامين ترمينالهاي از يكي� به تبديل بندري، ظرفيت مطرح ميانه، آسياي با آهن راه شبكه كسترش� طريق� از ريلي ارتباط امكان سرا�سري شبكه به اتصال� بزرگ، صنايع� آب كننده تامين عنوان به دريا شدن تبديل و پااليشگاه و سازي كشتي نظير بزرگ صنايع� ايجاد برا�ي تالش� گاز،

همه توسعه و ميانه آسياي كشورهاي نيازهاي تامين كانونهاي از يكي� به شدن و اهدا�ف جمله از صنعتي� صادرا�ت پردا�زش كامل منطقه يك به تبديل و جانبه

ميباشد. دوره اين آرمانهاي منطقه اين برا�ي نيز ذيل� اهدا�ف فوق راهبردي مطالعات در اينكه همچنين

است: شده گرفته نظر در و خرا�سان و بلوچستان و سيستان استان دو برا�ي كاال داخلي ترانزيت×

فارس� خليج بودن بحرا�ني و اضطرا�ري موا�قع در ملي سطح در نقش ايفاي آسياي بويژه همجوار كشورهاي با رابطه در كاال المللي بين ترانزيت×

ميانهآفريقا شاخ و! فار!س خليج كشور!هاي به كاال ترانزيت×

22

و منطقه نسبي� مزيتهاي به توجه با صنعتي� صادرا�ت پردا�زش منطقه × ايجادصنعتي�. تركيب بهترين انتخاب و فيزيكي نيازهاي توليد، عوامل هزينه كشور،

آن برا�ي زير اهدا�ف چابهار آزا�د منطقه تاسيس اساسنامه اساس� بر حاليكه دراست: گرديده تعيين

اقتصادي توسعه و رشد آبادا�ني�، و بنايي-عمرا�ن زير امور انجام مولد و سالم� اشتغال عمومي- ا�يجاد درآمد افزا�يش و گذاري سرمايه عمومئ خدمات ارا�ئه و صنعتي� كاالهاي صادرا�ت و توليد اي منطقه و جهاني� بازا�رهاي در فعال� حضور كاال، و كار بازا�ر تنظيم�

چابهار آزا�د منطقه گرديد ذكر عجمان آز!اد منطقه! مورد در كه همانطور سرمايه قانوني تسهيالت و اعتبارا�ت بعنوا�ن را ( زير10) مورد ده)"چابهار"(

گرديد ذكر عجمان خصوص� در آنچه با مقايسه در كه مطرح چابهار گذاري هستند. شايد رساتر نا زيادي حدود تا ولي دارد آنها با زيادي تشابهات اگرچه

نقل نظرا�ت مويد و ايران، در ها پديده اين موفقيت عدم عمده داليل از يكي�از!: عبار!تند! مور!د ده! اين. 30باشد شده

-2 ميزا�ن هر به خارجي� و ايراني گذارا�ن سرمايه گذاري سرمايه - ا�مكان1 در مندرج مكانيزم اساس� بر آزا�د منطقه در خارجي� گذارا�ن سرمايه تضمين فعاليتهاي از حاصله سود و سرمايه خروج و ورود - آ�زادي3 آزا�د مناطق� قانون

بدون و آزا�د - ورود5 دارا�يي� و درآمد بر ساله15 مالياتي - معافيت4 اقتصادي موا�د اي، سرمايه نقليه وسايل يدكي�، قطعات آالت، ماشين گمركي حقوق خدماتي�، تجاري، توليدي، واحدهاي احداث برا�ي ساختماني مصالح و اوليه

كاالهاي صدور بودن - مستثني�6 منطقه در زيربنايي� فعاليتهاي و مسكوني صادرا�ت عمومي مقررا�ت شمول از كشور از خارج به منطقه در شده ساخته

به كشور داخل به آزا�د منطقه در شده توليد كاالهاي - واردا�ت7 واردا�ت و ثبت� به نياز بدون توليدي، قيمت� به افزوده ارزش� قسمت� خارج ميزا�ن

-8 مشروط مجاز و مجاز غير شرط شمول عدم و اعتبار گشايش و سفارش %10 ميزا�ن به منطقه در خارجي� متخصص انساني نيروي از استفاده امكان

تخليه و ورود بودن - مجاز10انعطاف قابل� اشتغال و كار مقررا�ت - وجود9خارجي�. ترا�نزيت منظور به كاال

هكتار14000 وسعت به پيكره9 شامل چابهار آز!اد منطقه! جامع! طرحكالن) بارا�ندا�زهاي و بزرگ صنايع� به ترتيب به آن كاربريهاي بزرگترين كه اختصاص سبز فضاهاي % به10 و %( ،4/21) عمده هاي كاربري و %(،50

ا�ست�: 1 جدول� در مندرج بشرح شده داده)هكتار( چابهار آزاد منطقه گانه نه هاي پيكره جامع طرح1 جدولها كاربري وسعتپيكره

متوسط، باراندازهاي تفريحي، جهانگردي، تجاري،230يكممسكوني

انبارها سردخانه، باراندازها، توسعه160 دوم23 ص ،5 صفر ش1379 اقتصادي ويژه مناطق ماهنامه ،1379 خاوند 30

23

باراندازهاي مسكوني، جهانگردي، تفريحي، تجاري،960سوم متوسط و كوچك

وحشي و جنگلي سب�ز فضاهاي1400چهارمكشاورزي اراضي و تيس روستاي توسعه450پنجم

ويژه هاي كاربري700ششم و آالينده غير صن�ايع آزاد، منطقه عمده هاي كاربري3000هفتم

بزرگ باراندازهاي مزاحم، نيمهكالن باراندازهاي بزرگ، صن�ايع7000هشتم

دريايي صن�ايع100نهم14000جمع

بدون شك ا�قدامات ا�نجام شده در چند سال اخير تحت عنوان منطقه آ�زا�د ا�ز ديدگاه محلي و ا�ستاني تاثيرا�ت فوق العاده رشد و توسعه اقتصادي و

اجتماعي� را� برا�ي چابهار در بر داشته است. اگرچه ا�ين منطقه نيز مطابق هدف تنظيمي برا�ي ا�ين قبيل مراكز مقدمتا براي وا�ردات موا�د ا�وليه و

و بعدا بايد عمال به مناطق�31مصرفي مسافري در شروع فعاليت� بوده پردا�زش صادرا�ت تبديل شوند، ولي با توجه به عملكرد و روند موجود ا�ين

تنظيمي� و يا منطبق با اهدا�ف مناطق�مطابق اهدا�فمنطقه نيز نتوا�نسته آزا�د در جهان پيش برود؛ زيرا� بجاي محلي برا�ي پردا�زش صادرا�ت كارخانجات

و موسسات دا�خلي� و يا صادرات موا�د ا�وليه وا�رداتي پردا�زش شده، نه تنها اين منطقه بلكه دو منطقه كيش و قشم� نيز بيشتر بعنوا�ن مناطقي برا�ي

خريد ا�جناس� لوكس خانگي� واردا�تي� )از مناطق آزا�د كشورهاي عربي� بنادر( افرا�د و تجار عمده تبديل� شده ا�ند و در خيلي� ا�ز موا�رد رقيبي خطرناك برا�ي

توليدا�ت كم� پشتوا�نه و سنتي داخلي هستند. اين بحث� يعني عدم موفقيت مناطق� آ�زاد حتي در سطوح مديريت� عالي� سازمان مناطق� آ�زا�د و مسئولين

ديگر مملكت نيز عنوا�ن گرديده و مويد نظريه فوق ميباشد؛ بطوريكه، از:32قول رياست� دبيرخانه شوراي عالي� ا�ين مناطق چنين نقل شده است

نيافته نفتي( دست غير صادرات توسعه )مانند خويش اهداف به يك هيچ "تاكنون محدود كشور داخل به غيرضروري، و لوكس كاالهاي واردات به عمدتا بلكه و

اند". شده در ادامه علت اين عدم توفيق "فقدان مقررات و قوانين روشن" جهت فعاليت اينگونه

ميشود:مناطق دانست�ه شده " و عن�وان قوانين و مقررات و ضوابط بالفاصله بايد ميآيد، بوجود كه آزاد منطقه يك…"

يا ماليات از بخشودكي ميزان زمين، اجاره يا واگذاري نحوه گذاري، سرمايه آن در … و بانكي و پولي مقررات سرمايه، خروج و ورود نحوه گمركي، عوارض آزاد، مناطق تشك�يل از سال چند گذشت با متاسفانه ولي شود، روشن مناطق

فعاليتهاي و كليدي گذاري سرمايه حهت الزم قوانين فاقد مناطق اين هنوزاست". آزاد مناطق موفقيت عدم عمده دليل امر همين و هستند اقتصادي

در يا و وضع� خصوص� اين در جديدي مقررا�ت گذشته سال� چند ظرف اگرچه و خارجي� گذاري سرمايه و شده زدايي مقررا�ت آزا�د مناطق� امور تسهيل جهت

43 ص ،1379-1371 چابهار آزاد منطقه عملكرد گزارش 31107 ص ،�1374 الموتي 32

24

و كميت� نظر از مناسبي استقبال� هنوز ولي شده تضمين آن از ناشي سود چند كشمكشهاي نظير عللي� شايد است؛ نيامده بعمل گذاريها سرمايه كيفيت� سياسي بوي و "رنگ آنها به كه 33 مملكت� راست و چپ� احزاب جاري ساله

اقتصادي گيريهاي تصميم� ضعف و كالن سياسي ثبات عدم بوضوح داده" و سياست اهرمهاي فشار همچنين و ميسازد، عيان جهاني� صحنه در را كشور

در ايران مشاركت نظير هايي� مخالفت كه ، آمريكا المللي بين گذاري سرمايه پروژه تكميل و ايران، از آن ترا�نزيت و قفقاز و ميانه آسياي نفت اكتشاف

شده واقع موثر هم� زمينه اين در هستند آن نمادهاي از غيره و بوشهر اتمي در آزا�د مناطق� ايجاد منافع خصوص� در شده ذكر موا�رد به توجه . با استميشوند!: بررس!ي خالصه! بطور زير در مورد هشت ايران

اشتغال - ايجاد1 ، همانطور كه گفته34 بند ا�شاره شده11با همه ا�ين تفاصيل� و با ا�ستناد به

يكي از اهداف مهم تاسيس من�اطق آزاد بوده تا با توجه به زمينهايجاد اش!تغ!الشد هاي موجود در محل از فساد پذيري جامعه جلوگيري نمايد. فعاليت�هاي انجام شده در

منطقه آزاد چابهار بطور مستقيم و غير مستقي�م باعث ايجاد اشت�غال در شهردر زمي�نه هاي مختلف تولي�دي و صنعتي، تجاري و بازرگاني، اداري و خدماتي، و نهايتا پيمانكاري

( كه سواي آمار اشتغال غير مستقي�م يا تبعي فعاليت�هاي فوق2وساختماني شده )جدول ميب�اشد. سال تا چابهار آزاد منطقه بوسيله شده ايجاد اشتغال2 جدول1378

نفر300 صنعتي! و توليدي1 نفر2100 بازرگاني و تجاري2 نفر1400 خدماتي! و اداري3 نفر2500وساختماني پيم!انكاري4

.40 ص ،1379-1371 چابهار آزاد منطقه عملكرد منب�ع: گزارش مرز به تبعي� و مستقيم� اشتغال جمع�1390 سال� تا ميشود، بيني� پيش همچنين

تركيب:� با نفر هزا�ر52 نفر14400 صنعتي� نفر4000 بازرگاني� و تجاري

نفر9000 بندري خدمات نفر27800 تبعي� مشاغل�

كرده ايفا را مهمي� ملي نقش چابهار آزا�د منطقه وقوع صورت در كه برسداست.

مجالست� اوليه دورا�ن سنتي� جامعه و پائين چابهار در عمومي سوا�د سطح شدن سرا�زير با انقالب از پس بخصوص كه طي، بومي غير مردم با را انبوه

اوا�ئل� از است؛ كرده پيدا� بهبود زيادي حدود تا دولت بيشتر توجه و سرمايه افزا�يش طريق� )ا�ز عمومي رفاه در آزا�د منطقه مثبت� اثرات بدليل1370 دهه

چشمگيري بطور رشد شهر( ا�ين به انبوه سرمايه شدن سرا�زير و مشاغل�23 ص ،5 صفر شما�ره ماه، ،تير1379 اقتصادي ويژه مناطق 33103ص ،1374 الموتي 34

25

آنها تحصيل ادا�مه و مدا�رس به دخترا�ن گسيل در و داشته صعودي سير اشتغال لحاظ از شهر آينده بر مطلوبي تاثير كه حاصل چشمگيري پيشرفت

دهه طي چابهار شهري گذاشت. جمعيت خوا�هد آزا�د منطقه مشاغل� در زنان شهري و روستايي� مسافران سيل� و كرده اي مالحظه قابل� رشد1370 كه است اندكي نشيبهايي� و فرا�ز دارا�ي و داغ آن در مسافري كارتهاي خريدار

است. شده موجب را زيادي شهري خدمات رويهمرفتهصنعتي كاالهاي صادر!ات - افزايش!2 از اگرچه داشته، چشمگيري موفقيت نيز چابهار آزا�د منطقه صادرا�ت زمينه در

ساير همكاري كسب با چابهار آزا�د منطقه نميباشد؛ دست� در آماري آن تركيب كه داخلي صنايع� از بعضي� انتقال بايد امتيازاتي تضمين و ارا�ئه در مسئولين

كاالهاي ارزش� نمايد. ولي� فرا�هم� خود در را اند داشته صادرا�ت توا�نايي� و تجربه 1378-1374 دوره در منطقه ترا�نزيتي و1378 -1375 دوره در صادرا�تي

بايد چابهار آزا�د است. منطقه داشته وجود % رشد256 % و225 بترتيب با اصولي� موا�فقتهاي تخصيص در ساله هر بايد آن متولي� بعنوا�ن دولت و بتوا�ند

نمايد. واگذا�ر منطقه اين به و كسب را مناسبي سهم� صنعتي� گذاريهاي سرمايه كه ، ايران صنعتي توليد! نقاط! از! نقل و حمل موثر و كالن هزينه به توجه با

در توفيق� عدم داليل از يكي� )و دارند وجود آن حوا�لي و تهران در عمدتا كشور، جنوبي صادرا�تي بنادر! بهاست( جنوبي كشورهاي به مطمئن صادرا�ت

چابهار باالخص و آزا�د مناطق� در صادرا�تي صنايع� ظرفيت افزا�يش با بايد گردد. فرا�هم� تر اصولي� بطوري صنعتي� كاالهاي صادرا�ت هاي زمينه تا موا�فقت�

خار!جي هاي سرمايه! - جذ!ب3 و رشد نتيجه در و توليد كليد المللي بين و داخلي نوع دو هر از گذاري سرمايه دارا�ي چابهار آزا�د منطقه در گذاري سرمايه است. تركيب� آزا�د مناطق� توسعه

زيربنايي� و مسكوني-خدماتي، تجاري-بازرگاني�، توليدي-صنعتي�، ويژگي چهار 703 بر ( بالغ�1378 سال� )تا تاكنون منطقه تاسيس بدو از كه ميباشد عمرا�ني� نشان2 نمودا�ر در فوق ويژگيهاي از كدام هر سهم� و شده برآ�ورد ريال� ميليارد

از يكي� ملي سطح در خارجي� و داخلي گذاري . سرمايه است شده داده دولتها توفيق عد!م از مكررا و بوده كشور گذشته سال� چندين مستمر بحثهاي

آن جذب شايد و دارد زيادي علل نقيصه اين است؛ شده گفته سرمايه جلب در آن فقدا�ن و بوده، مملكت� كنار و گوشه در آزا�د مناطق� ايجاد مهم� داليل از يكي�

از ميباشد. يكي صنعتي� ماندگي عقب� و بيكاري افزا�يش مهم� عوارض� از حرف، در برگشتي سود و سرمايه اقتصادي امنيت گذاري سرمايه نيازمنديهاي

با مقايسه در كه است كشور گيرنده تصميم� سطوح كليه بوسيله عمل� و قانون ناكاميهايي متاسفانه كمتر، پتانسيلهاي دارا�ي همسايه كشورهاي از بسياري

اسالمي� شورا�ي مجلس كميسيون مخبر اظهار كه است؛ داشته وجود زيادي: 35ميباشد آن مويد

عوامل ديگر� از را جامعه در سياسي تنشهاي و اقتصادي امنيت "عدم73 ص شهريور،� ،15 شما�ره ،1379 ترابران�، 35

26

سرمايه فر�ار داخلي، گذاران سرمايه گفت: فرار و دانست منفي اقتصادداشت." خواهد پي در نيز� را خارجي گذاران

Pduction/industrial

Infrastructre/devlo

pment

Trade

Services/housing

0

50

100

150

200

250

300

bn.Ir

ania

n R

ail

Pduction/industrial

Infrastructre/devlo

pment

Trade

Services/housing

Types of invesment

Figure 2 Types of Investment in CFZ

.30 ص ،1379-1371 چابهار آزاد منطقه عملكرد منب�ع: گزارش

18 تعداد 1378از نظر مليت سرمايه گذاريها اطاالعاتي در دست نيست ولي تا سال نفر )بقيه اروپايي( اقدام به ثب�ت11سرمايه گذار خارجي كه بيشتر اآسيايي بوده اند

است. آورده شده 3شركت يا دفاتر خود نموده كه شرح وضعيت آنها در جدول آزاد منطقه در گذاران سرمايه تعداد و مليت3 جدول1378 سال تا چابهار

گذار سرمايه تعدادمليت نفر3اطريشي1 نفر3پاكست�اني2 نفر2لبناني3 نفر2افغاني4 نفر2چين�ي5 نفر2اي تركيه6 نفر1ايتاليايي7 نفر1اي مقدوني�ه8 نفر1كويت�ي9

نفر1مالزيايي10 .39 ص ،1379-1371 چابهار آزاد منطقه عملكرد منب�ع: گزارش

هاي پروژه تمام بكار شروع همچنين و3 جدول� كاالي توليد شركتهاي از جدا�ي گذاري سرمايه ضعف يكطرف از ميرسد بنظر فعلي�، شدن آماده حال� در

در كالن سياستگذا�ريهاي ديگر طرف از و دارد، وجود شديد ارزي و داخلي رقباي خدمات و كاالها كيفيت� و قيمت� با )مقابله كاالها رقابتي ساخت خصوص�

آزا�د بندر بازا�ر به افغانستان و ميانه آسياي هاي پسكرا�نه تبديل خارجي�( و چه هر تجهيز و ساخت گذاري سرمايه است. ضعف نيامده بعمل نيز چابهار

موج پروژه اولويتهاي نمودن رقيق� در ميتوا�ن را چابهار تجاري بندر سريعتر باتمام مدت كوتاه در نميرسد بنظر كه ديد؛ تحميلي جنگ پايان از پس آن شكن

27

كه مربوطه بندري هاي محوطه و ها اسكله يعني� ساخت بعدي فاز تا رسيدهگردد. شروع است بر زمان

تكنولوژي - انتقال4 علي�رغم ادامه هدف زير بنا سازي منطقه و وجود موانع متعدد در جذب سرمايه گذاري

ارزي خارجي، تعداد قلي�لي واحدهاي صنعت�ي با مليتهاي خارجي، داخلي و يا هر دو در واحد فعال بشرح مندرج در جدول15 تعداد 1378منطقه آزاد چابهار مستقر و از سال

فعاليت داشت�ه اند. بررسي انواع مخت�لف اين صنايع نشان ميدهد كه غالب اين صن�ايع در4 داخل كشور بنحوي وجود دارند و محصوالت منطقه صرفا داراي مشت�ري در بازار داخلي

است تا تسخير بازارهاي خارجي. بررسي كلي شركتهاي تشكي�ل شده نشان مي�دهد كه % در بخشهاي خدمات سرمايه3% در تولي�د، و 13% آنها در بخش تجاري-بازرگاني، 84

ميسازد.گذاري كرده كه بحث تجاري بودن طرح را در غالب واردات سهمي�ه اي نمايان چابهار آزاد منطقه فعال توليدي شركتهاي4 جدول

اشتغال/طرح موضوعشركتنفر

ساالنه ظرفيتطرح

تن353000بلورجا�ت� بالست سندتجارت كيميا1 دستگاه5600الكترونيكي دست�گاهها�ي مونتا�ژ و بازسازيراد!ين2 تن12 و شبشه2120000بهداشتي و آرايش� لوازم تول�يدليدي3 عدد12000 5اداري صندلي مونتا�ژ و تول�يدآراد4 تن100 5بلوجا�ت� بندي بست�ه و بالست سندف!اط!يما5 تن242800 چاي� بندي بست�هط!ال چاي6 تن2700 10موتور روغن پااليش� و بازيافتاروند شيميايي7نياز ميزان به50ساخت�ماني ساخت�ه پيش� قطعا�ت� تول�يدپرليت8فتوكپي دست�گاه و كامپيوتر26اداري ماشينهاي بازسازيآزاد توس بهار9

رساني سوخت5بنزين پمپسرحدي ابراهيم10 آزاد چرخ بهار11

چابهار دستگاه47300000دوچرخه� تول�يد و مونتا�ژ

سبز چين برگ12چابهار

برنج و چاي� تن91500 غذايي مواد بندي بست�ه

آزاد اگرونميكس13چابهار

تن97500طيور و دام خوراك� اوليه مواد تول�يد

عدد360000 15دار پايه بلورجا�ت� انواع تول�يدمشترك بازار14 توپ�471250000پارچه تكمي�ل و تول�يدچابهار آزاد ميتيگان15

.35 ص ،1379-1371 چابهار آزاد منطقه عملكرد منبع: گزارشتوليد! اصلي مبادي از! او!ليه مواد و! كاال - و!ار!دات5

موا�د واردا�ت زمينه در ديگر تجاري آزا�د منطقه سه بين در چابهار آزا�د منطقه سال� سهميه برا�بر دو1375 سال� در بطوريكه يافته دست� موفقيتهايي به اوليه

اوليه موا�د به مربوط آ�ن4/3 حدود كه دريافت واردا�ت مجوز1374 مورخ12981 مصوبه دريافت با راستا همين است. در بوده كارخانجات

ورود اجازه دالر ميليون50 تخصيص با آزا�د مناطق� عالي شورا�ي31/3/1377 به1378 سال� برا�ي مستقيما را مسافري كاالي معافيت بدون اوليه موا�د

ميليون100 به متعاقبا و موا�جه عمومي استقبال� با كه داد توليدي واحدهاي مبلغ اخير سهميه رسيد. از دالر ميليون200 به1379 سال� در افزا�يش و دالر موا�د به دالر ميليون110 و شده ساخته كاالهاي واردا�ت به دالر ميليون90

در واردا�ت كل ارزش� كه ميدهد نشان آمار كلي� شد. بطور داده تخصيص اوليه موا�د % آن53 بوده دالر524100000 بر بالغ1378 لغايت1372 دوره چه تا كاالها است. ا�ينكه بوده % خودرو4 و شده، ساخته % كاالي43 اوليه،

28

ولي نيست� دست� در اماري ميشوند آزا�د منطقه وارد اصلي مبادي از حدي از … و شارجه و عجمان دبي�، بنادر طريق� از واردا�ت به شديدا بندر تاكنون به موفق بايد باري كشتيهاي منظم� دعوت برا�ي و بوده باري هاي لنچ طريق�شود. كشتي يك بخشي يا كامل يك اجاره مناسب عمده سفارشات كسب

مسافري ار!ز جهت تقاضا - كاهش!6 ايران گمركي قلمرو وارد چابهار آزا�د منطقه در كه مسافراني قانون، بموجب� در بار يك برا�ي ميتوا�نند كشور خارج از وارده خارجي� مسافران همانند ميشوند

و گمركي حقوق پردا�خت� از معاف دالر80 مبلغ تا را خود همرا�ه كاالي سال� سود و حقوق برا�بر دو پردا�خت� با را كاال ديگر دالر80 تا و بازرگاني�، سود

خارج مسافرتهاي ارزا�ن ارز تامين در دولت ايران كنند. در ترخيص مذكور كه است كشور ارزي ذخاير از مستقيمي� تابع امر اين كه بازي را مهمي� نقش ميكند. تغير شناور ارز نرخ با عموما مسافري ارز اسالمي� انقالب از پس

تجارت مسافرتهاي با مبارزه مناطق� اين تاسيس اهدا�ف از يكي� اگرچه بنظر ولي بود؛ فارس� خليج حاشيه كشورهاي بخصوص و بخارج چمداني اجتماعي� طبقه و خريد، تشريفات سادگي قيمت�، اختالف به توجه با ميرسد

دچار باشد ندا�شته افزا�يش اگر كشور در مسافري ارز جهت تقاضا مسافرين، عدم )يعني فوق عقيده موئد 37شده انجام . مطالعات 36است نشده كاهش به مسافرت و فارس�( ا�ست خليج جنوب نشينهاي شيخ به مسافرت كاهش

است. سال� در هزينه دالر ميليون500 با نفر هزا�ر100 حدود دبي� مسافري كارت تعدا�د كه ميدهد نشان1372-1378 دوره مقايسه آمار

رسيده فقره610000 به فقره12255 از بترتيب دوره اين در شده فروخته. 38ميدهد نشان % را500 به نزديك رشدي كه

مالياتهاي و! منطقه! تاسيسات اجاز!ه! از! حاصل در!آمدهاي - كسب7 در!يافتي!

بنادر! پلتاسيسات زير و روبنايي صنعتي� و تجاري ا�ز جمله عوامل مهم� و آزاد مي�باشد؛ كه منطقه آزاد چابهار نيز عليرغم جوان بودن و فقدان كمهايزميني!

نمايانگر تعداد،5دولتي و غيره موفق به ايجاد امكانات متعددي شده است. جدول مساحت سوله و ارزش قراردادهاي سوله ها در سازمان منطقه آزاد چابهار در دوره

است.1378-1372 آزاد منطقه سازمان در ها سوله قراردادهاي ارزش و سوله مساحت تعداد،5 جدول1372-1378 دوره در چابهار

سوله مساحتقرارداد تعدادسال)مترمربع(

ريال( )ميليون قرارداد ارزش

13723100018313741223171375623484111376218914

10 ص ،199 نقل، و حمل صنعت 3615 ص ،�29/1/1380 مورخ6322 ايران�" ش اقتصاد براي معضلي دبي"، "بازار اسالمي،� جمهوري نامه روز3746 ص ،1379-1371 چابهار آزاد منطقه عملكرد گزارش 38

29

13771334284701378182040233

4392281328كل جم!ع .38ص ،1379-1371 چابهار آزاد منطقه عملكر�د منبع: گزارش

دو دارا�ي عموما فوق امكانات از چابهار آزا�د منطقه درآمدهاي راستا همين در درآمدهاي و يكطرف، از مشاركت و تاسيسات، زمين، فروش� و اجاره ماهيت� ديگر طرف از اوليه موا�د واردا�ت و شده ساخته كاالهاي عوارض� از ناشي

. 39ميباشد شد ساخته زيادي هاي سوله و تسطيح زيادي زمينهاي منطقه تاسيس بدو از و تعدا�د نمايانگر6 جدول� كه ميباشند ضروري خدمات و كاال توليدا�ت برا�ي كه

آزا�د منطقه سازمان مشاركت و ها سوله و زمين فروش� قرا�ردادهاي ارزش�است. تاكنون چابهار واردا�ت عوارض� محل� از چابهار آزا�د منطقه در درآمد تحصيل ديگر روش�

خدمات ارا�ئه و مسافري كارت فروش� اوليه، موا�د و شده ساخته كاالهاي جاري، عمرا�ني�، يعني� منطقه اين هاي هزينه نوع چهار و درآمد ميباشد. روند

است. شده داده نشان7 جدول� در انتقالي و اي، سرمايه سازمان مشاركت و ها سوله و زمين فروش قراردادهاي ارزش و تعداد6 جدول

1372-1378 در چابهار آزاد منطقه تعدادقرارداد نوع

قراردادها مساحت

)مترمربع( ارزش

قراردادريال ميليونزمينسوله

4320228104281328سوله و زمين اجاره78866754807---177زمين فرو!ش31126772153311435سوله و زمين فرو!ش

آزاد! منطقه سازمان با مشاركتچابهار

5---11379130535

2562190593441698105كل جمع .38ص ،1379-1371 چابهار آزاد منط�قه عملكرد منبع: گزارش

بررسي دقيقتر اين جدول نشان ميدهد كه اين منطقه بعضا در طول فعالي�ت خود دارايميب�اشد.موازنه منفي بين درآمد و هزين�ه هاي خود بوده اگرچه در جمع اين موازنه مثبت

ريال( )ميليون چابهار آزاد منطقه هاي هزينه نوع چهار و درآمد روند7 جدول1371137سال

2137

3 جم!ع13741375137613771378

دوره272421260522306درآمد

310493

69203

215583

12314

77617875

969658394762232هزينه5

7613798662

103582

141202

458936

.54ص ،1379-1371 چابهار آزاد منطقه عملكر�د منبع: گزارش جاري داخلي سرمايه جذب ارزي، درآمدهاي افزا�يش مقوله سه با ارتباط در اطالعات المللي بين بازا�رهاي به بيشتر دسترسي� و مولد، غير مسيرهاي در

نميباشد. دست� در معتبريميهمان كشور اقتصاد با داخلي اقتصاد ارتباط - برقراري839 و54 ص ،1379-1371 چابهار آزاد منطقه عملكرد گزارش 39

30

اقتصاد با چابهار آزا�د منطقه داخلي اقتصاد عمده مشاركت كنوني� وضعيت� در همچنين و مسافرين و عمده بطور واردا�تي� كاالهاي انتقال طريق� از كشور كشور داخل با منطقه درون توليدا�ت تجارت آمار ميباشد. ا�ز شهر اهالي�

و توليدي موسسات و كارخانجات از نميباشد. بسياري دسترس� در اطالعاتي� طريق� از خود نيازهاي تهيه به مبادرت مناسبي شرا�يط� با داخلي خدماتي�ميباشد. سودآ�ور و مفيد امري خود كه ميكنند آزا�د منطقه

و حمل زمي!ني پل : تئوري سوم ف!صلنقل

نقل و حمل زميني پل - تئوري3 نه و ضروري تحقيق� موضوع با مرتبط تئوري سوا�بق� مختلف جوا�نب� مطالعه

منابع بلكه ميشود خوا�نندگان برا�ي نظري جديد معلومات افزا�يش باعث� تنها مطالعاتي طرح ارزيابي� هنگام مهم� خصوصيات از و معرفي نيز را مهمي�

بايد ،ابتدا مسإله به سخگويي پا برا�ى (. لذا�161ص ،1376 ميباشد)عزتي�. نمود درك و مطالعه را زميني پل� موضوع

بكرا�ت بحرا�ني موا�قع در جنگ همچنين و دوم و اول� جنگهاي سياسي فرهنگ در پل� است. نظير شده استفاده دريايي و زميني يا هوايي پل� نظير اصطالحاتي� از

دوم جنگ در وقتي� يا روزه، هفت� جنك در اسرائيل به امريكا فوري كمك هوايي جنوب مسير در ايران خاك از متفقين گرديد قطعي� شوروي اشغال جهاني� شد. داده پيروزي پل� لقب� ايران به و دادند نجات را كشور آن و استفاده شمال

و سازندگي� عظيم� معضالت با اروپا وقتي� دوم جهاني� جنگ پايان در همچنين حقيقت� در مارشال� بنام طرحي� با آمريكا گرديد موا�جه حنگ از ناشي فقر

كرد. ايجاد اروپا و كشور ان بين دريا طريق� از را متسلسلي و عظيمي� كمكهاي دارا�ي كنوني� مفهوم ولي مشابه عمل� در فعلي� اصالح با فوق مضامين كليه

(Landbridge) زميني! پلميباشد. خود خاص� بازرگاني� و نقلي و حمل ويژگيهاي خاص� قوانين تحت محموالت آن در كه است نقل و حمل روشهاى از روشى

پيوسته بهم� اى مجموعه انتقال( بوسيله حق� بدون راهنامه بنام خاصي )بارنامه31

مبدا� كشور دو بين مرزي و ، زمينى ، بندرى ، دريايى نقل و حمل هاى ه شيو از اى شبكه و تجهيزاتي و تسهيالتى� زيربناى از اثنا همين در و حركت مقصد و

اظهار مينمايد. طبق� استفاده ترانزيت)هاي( كشور (Hayuth 1987, p.86)از است عبارت نقل و حمل شيوه ا�ين :

اقيانوسى" نقل و حمل بجاى زمينى نقل و حمل از بردارى "بهره در بلكه نيست� زمينى صرفأ نقلى و حمل شيوه زميني پل� آن، نام خالف بر

يك از شود ( ا�نجام(Landbridge كلمه واقعى وبمعناى كامل بصورت صورتيكه و مسير سر دو هر در دريايى نقل و حمل شيوه دو از متشكل نظر نقطه

كه است مرزى مبدأ� و بندر چندين در وبارگيرى تخليه عمليات مرحله چندين سيستم� و گرفته قرا�ر آهن( دروسط راه )ترجيحأ زمينى نقل و حمل شيوه

حمل سنتى� روشهاى با را نقل و حمل شيوه اين ميآورد. آنچه بوجود را خاصى در ديگر نظر نقطه از از آن عمليات كليه كه است اين ميسازد متمايز نقل و

Bill of) بارنامه يك تحت بايد نهايى� مقصد تا حركت مبدأ� از محموله شيوه اين

ladingنامه راه نوع از ترجيحأ ( كه (Waybillاست ) ميشود حمل (Mahoney 1985لذا� . ) اي قاره وبين أي قاره ، تركيبى نقل و حمل شيوه زميني پل� نقل و حمل روش� كوتاه زمينى پل� ،((Landbridge زمينى پل� جمله از مختلفي انوا�ع دارا�ي كه بوده

Minibridge))، كوچك زمينى پل� Microbridge)، دريا هوا پل� (Sea-airbridge)، هوا-جاده- پل� ميباشد.(Sea-river-bridge) اى دريا-رودخانه پل� و(Air-road-air-bridge) هوا

بعد دو هر در جويى صرفه! زميني پلهاي انوا�ع توسعه! از! عمد!ه! هد!ف "ضرورت بنام سومى عامل� از ولي(Hayuth 1987) است نقل و حمل هزينه و زمان

جمله است. ا�ز شده برده نام نيز Benson and whitehead (1985) بوسيله" محموله به در كاال جابجايى سهولت و ، دزدي دله تقليل تركيبى شيوه اين ديگر ويژگيهاي

و ملي اعتبار ترا�نزيت كشورهاى يا كشور برا�ى و بوده مرزي مبادى و بنادرميسازند. فرا�هم� سرمايه انباشت� و ديپلوماتيك

) سيبري سرتاسري آهن راه ميتوا�ن شيوه اين مشهور ولي مختلف انوا�ع ازTrans-Siberian Railway, TSR) چين سرتاسري آهن را�ه (Trans-Chinese Railway, TCR) پلهاي و

ايران دريايي-زميني پلهاي و گرجستان، تركيه، مكزيك، و امريكا كانادا�، زمينى(Iranian Sea Landbridges, ISLB)برد. نام را غيره و

با توجه به ا�هداف ا�ين تحقيق، ا�هداف كوتاه و درا�ز مدت، شرح وظايف، و ويژگي منطقه آ�زاد تجاري-صنعتي� چابهار، با چابهار بعنوان دروازه آسياي

دارد: عقيده Chen, 1995, p.594 با بحث ميباشد. دا�راي ا�رتباط كليديميانه آزاد منطقه يك چگونه و چرا، كي، اينكه به كمي توجه "كه

محلي، و ملي، اي، منطقه المللي، بين مقياسي در اقت�صادي و اجتماعي-فرهنگي، سي�اسي، اقت�صادي، متن�وع شرايط تحت

است." شده معمول ميي�ابد، تطب�يق يا و تاثير، تحت ظهور، فضايي جانبي فعاليتهاي تمامي� چابهار شهر توسعه و رشد كنوني� روند گفت� ميتوا�ن لذا

نحوه حتي� و داده قرا�ر خود تاثير تحت آنرا آتي فعاليتهاي همچنين و تر قديمي بررسيهاي است الزم داليل بهمين داد؛ خوا�هد تغير هم� آنرا سياسي مديريت� آورد، بعمل پديده اين اي منطقه و المللي بين هاي نمونه تئوري در جامعي�

32

بررسي� كشور آتي تجاري-صنعتي� قبطهاي از يكي� بعنوا�ن را چابهار سپسنمود.

نقل و حمل زمي!ني پلهاي بنادر - مشخصات3. 1 و واردا�ت حالت� دو در مختلف انوا�ع محموالت توزيع سنتي� بطور بنادر نقش

گرديد ذكر قبال كه ( . همانطورShneerson 1983) ميباشد هزينه حدا�قل با صادرا�ت پل� عمليات نقل و حمل سيستم� زنجيره كليدي اجزا از يكي� زميني پل� بندر

نقل و حمل بارنامه يك تحت مقصد تا مبدا� از محموالت آن در كه است زميني شيوه و مرزي، پايانه و بندر، تعدا�دي واحد، نقل و حمل زنجيره اين ميشوند. در

ويژگي به توجه با دارد. لذا� وجود آهن راه جمله از زميني و دريايي نقل و حمل زميني مختلف هاي پايانه و شيوه در انتقال و نقل چندين طول� در واحد بارنامه

تجهيزاتي بنايي، رو و زير نيازمنديهاي از متشكل كارآ�مد سيستم� يك دريايي، و و سرعت كه نقل، و حمل سيستم� اين از غايي� هدف تا بوده الزم مديريتي�، و

گردد. برآ�ورده است، اقتصادي صرفه عنوان آزا�د مناطق� تاسيس برا�ي را زيرا� نياز پيش هفت10 ص ،1374 الموتي

نيستند:� كافي� ولي الزم همه و ميباشند نيز بحث اين با مرتبط كه كرده پهلو آن در بتوا�نند تن هزا�ر25 تا حدا�قل كشتيهاي كه هايي� اسكله - ايجاد1

نمايند. بارگيري و تخليه گرفته تجهيزات استقرا�ر همچنين و بارا�ندا�زي برا�ي مناسب هاي محوطه - ايجاد2

تينر( ترا�نس ليفترا�ك، )چرا�ثقال�، بنادرمنطقه سوخت و برق و آب تامين و بندر در مناسب انبارهاي - ايجاد3مناسب ترمينالهاي ساختن و فرودگاه توسعه يا - ايحاد4 … و خدماتي� شركتهاي و فروشگاه بيمارستان، دبستان، - ايجاد5 منطقه عازم خارج از كه مسافربري هواپيماهاي به فرود مجوز - اعطاي6

ميشوند(. … و فاكس تلكس، )تلفن، پيشرفته مخابراتي هاي شبكه - تاسيس7 پل� بنادر خدمات در مهم� خصوصيات وجود سوال بر مقاله از قسمت� اين در

بنادر از منتج كه خصوصيات اين از ميگردد. باآ�گاهي تاكيد نقل و حمل زميني سثس و استفاده استاندا�رد عوامل بعنوا�ن آنها از ميتوا�ن هستند جهان و ايران

مطالعه كه آنجا نمود. ا�ز مقايسه چابهار در موجود تسهيالت و امكانات با است شده مالحظه ملي استراتژيك ريزي برنامه گرا�يش با يعني� كالن ازجنبه موتْر نقل و حمل زميني پل� بيك چابهار تبديل بر كه عواملي تمام ميشود تالش�

ساختاريء� محدوديتهاي بر تحليل� اين اخص شوند. بطور شناسايي� هستند آسياي به كاال ترا�نزيت با مرتبط أي شبكه و نقلي و حمل ناوگان و تجهيزاتي،

ويژگيهاي دارا�ي بايد نقل و حمل زميني پلهاي دارد. بنادر بيشتر تاكيدي ميانه دهند. اين انجام را مرزي درون و برون خدمات بتوا�نند تا بوده خاصي

و داخلي عوامل بعد دو در آنها هاي توا�نايي� ميزا�ن از حقيقت� در خصوصيات پلهاي خدمات اعتبار و بقا بر و ميكيٌرد نشات ساالنه عملكرد بر موثر خارجي�

33

كه ميشود شامل را متغيرهايي� آن تمام داخلي عواملتاتْيردارند. زميني بنادر و ميدهد قرا�ر تاتْير تحت روزا�نه تا ازساعتي را جاري كار نفوذي بصورت و شناسايي� را ضعف و قوت نقاط حقيقت� در و كنترل� را آنها قادرند عموما

و داشته قرا�ر بندر خارجي� محيط� در خارجي� عوامل حاليكه در مينمايد، ارزيابي� عملكرد ميتوا�نند درازمدت در مستقيم�( ولي� بطور )بعضا نيستند بندر كنترل� در

(. Arlt 1987) قرا�ردهند تاتْير تحت آنرا زير چهارمبحث تحت ميتوا�ن را زميني پل� بعنوا�ن چابهار شايستگي لذا

نمود: مطالعه و تقسيم!- جغرافيايي1- عملياتي-ظرفيتي2- شهربندري3- سياسي4

اندا�زه ميتوا�ن را آنها يا كه ميباشد عواملي برگيرنده در مباحث اين از كدام هرآورد. بعمل را هايي� گيري نتيجه سپس و مقايسه مشابه موا�رد با يا و گيري

جغرافيايي - خصوصيات3. 1. 1 : ادعاي است. ا�گرچه خود خاص� جغرافيايي ويژگيهاي دارا�ي كشوري هر

و شرق همچنين و قفقاز و ميانه آسياي برا�ي زميني پل� يك بعنوا�ن "ا�يرا�ن ديگر بنادر از نيز ايران ولي شده اثبات عمال اكنون هم� كالن ابعادي غرب" در استانبول�، اسكندرون، ازمير، )مثل تركيه نظير نزديك يا و همجوار كشورهاي

خود واردا�ت و صادرا�ت انجام باتومي�( بمنظور و پوتي )مثل گرجستان ( و… (. ويژگي96 ص ،1379 تير ،71-70 هاي شماره دريا و )بندر مينمايد استفاده

از هند اقيانوس� سوا�حل� در آبي مرز كيلومتر300 حدود با چابهار جغرافيايي استراتژيك دنيا در بلكه كشور برا�ي تنها نه آنرا سياسي جغرافياي نظر نقطه از متعددي عوامل خصوصيات (. ا�ين14ص ،1377 زاده، )رفيع است نموده رطوبت� سرما، و گرما حغرافيايي، عرض هوايي، و آب شرا�يط� جمعيت، جمله

جغرافياي گياهي، پوشش سطحي�، زير و سطحي� آب منابع و بارا�ن تبخير، و تجاري توليدي و خدماتي� فعاليتهاي بر كدام هر كه ميگيرد بر در غيره و سوا�حل�

دارند. تاثير مستقيم� غير و مستقيم� بطور صنعتي� و جمعيت نظير مختلف جهات از را چابهار ميتوا�نند متغير، عوامل از حيطه اين

توليد در مهم� عامل� يك كه ميانه آسياي با مرتبط أي منطقه و ملي أي پسكرا�نه مسافت و جغرافيايي عرض ديگر طرف نمايد. ا�ز مطالعه است، مصرف و

بعلت كه هوايي و آب شرا�يط� و بندر، طبيعي شكل معمول، هاي پسكرا�نه دوام كار، مفيد ساعات و نيرو جذب بندري، صنايع� رشد با مستقيم� ارتباط

عوامل با رابطه در ... نيز و كاالء� و بركار آن اثر و درجه و تكنولوژي وكاربردهستند. مهم� جغرافيايي متغيرهاي

جاده هاي شبكه مقايسه ، چابهار بندر! توان بررسي� مهم� روشهاي از يكي� است. امام و عباس� بنادر مثل� داخلي رقيب� بنادر با آن هوايي و آهني� راه اي،

34

در شبكه به آن اتصال� مكررا ولي نيست� آهن راه به متصل� فعال بندر اين اگرچه آزا�د منطقه بوسيله بخصوص اخير سال� چند در بم�-زاهدا�ن ساخت دست� يعني� چابهار بندر خارجي� هاي پسكرا�نه كليه چون است؛ بوده مطرح چابهار خارج نقلي، و حمل اصول� نظر از ميانه آسياي و افغانستان دول تجاري مرا�كز

لذا كيلومتر(،500-1000 از )بيش هستند اي جاده نقل و حمل حيطه از باالخص و زميني پل� بندر هر رقابت و موفقيت اصلي عوامل از يكي� بعنوا�ن مديريت� و ميباشد حياتي و ضروري آهن راه به آن اتصال� بندري آزا�د منطقه

دريا و )بندر نمايد اعمال� را الزم اولويت امر باين بايد كشور نقل و حمل عالي(.65 ص ،77-76 شماره ،1379 آن مديريت� و مالكيت كه ميباشد فرودگاه دارا�ي عباس� بندر مشابه چابهار اخير مثبت� اقدا�مات ضمن كه ميباشد اسالمي� جمهوري هوايي نيروي به متعلق در اختالالتي گاها ولي مسافري، ويژه ترمينال ساخت با رابطه در آزا�د منطقه و ميباشد بندر درازمدت مهم� مشكالت از يكي� كه ميآيد پديد پروا�زها با ارتباط در ترمينالهايي ساخت با هزينه كمترين با و اتخاذ ملي تدا�بيري است اصلح از بهربردا�ري قرا�ردادهاي عقد طريق� از آن جوا�ر در و نظامي محدوده از خارج خود جديد فرودگاه بر زمان و هزينه پر ساخت از و اقدا�م آن خدمات و زيربناگردد. داري

كشور اي جاده تجاري شبكه به متصل� بندر دو هر چه اگر زميني نظر از محتمل مقاصد و بندر دو اين بين مبدا�-مقصد مقدماتي مقايسه ولي هستند؛

بيانگر است شده داده نشان 1 نمودا�ر در كه چابهار آتي بندري خدمات برا�ي بندر اينكه )ضمن مسيرهاست� كليه در كنوني� شرا�يط� در چابهار ضعف نقطه نياز مورد خدمات تامين برا�ي بندر بهترين كنوني� شرا�يط� در حدا�قل چابهار

است مهمي� استراتژيكي و اقتصادي ارزش� دارا�ي خود كه ميباشد افغانستان اين يكطرف از ، فوق ضعف علت(. 24 ص ،199 شماره نقل و حمل )صنعت

ولي دارد، قرا�ر پائينتري جغرافيايي عرض در طبيعي نظر از چابهار كه، است دريايي سفرهاي در عباس� بندر به نسبت� روز يك حدود شرق با تجارت برا�ي

دور و چابهار بخصوص و استان تاريخي فقر ، ضعف اين ديگر علت دارد؛ مزيت پر و توليد نقاط و پايتخت� از امام و عباس� بنادر به نسبت� آن بيشتر افتادگي از پس بخصوص و دهه اوا�ئل� تا گرديد باعث� عمال كه ميباشد؛ كشور چمعيت و حمل مناسب شبكه دارا�ي شهر اين تحميلي، جنگ شروع و اسالمي� انقالب

نباشد. نقلي مشهد به منتهي مهم� مسير در چابهار كه ميدهد نشان1 نمودا�ر در مقايسه اين

تر طوالني عباس� بندر به نسبت� كيلومتر273 كنوني� شرا�يط� در ميانه آسياي و انتخاب آنراخارجي�( يا و خصوصي� و دولتي از )ا�عم� كاال صاحبان نتيجه در و

و اي جاده اي كرا�يه هاي تعرفه نظير رقابتي، ديكر تمهيدا�ت اينكه مگر نمكنند از نيز مسير اين جاده كيفيت� اينكه گردد. ضمن ارا�ئه و مصوب ارزا�نتري بندري

مقايسه قابل� نيز مسافر و بار تردد امنيت و شيب� بعضا و سطح، و عرض نظر

35

با نقيصه اين از بخشي ميرود اميد كه نميباشد؛ مشهد به عباس� بندر مسير با. گردد طرف بر چابهار-نيكشهر راه اتصال�

چابهار و عباس رقيب بندر دو اي جاده شبكه فضايي مقايسه1 نمودارداخلي ادعاي مورد نقاط به بندري خدمات ارائه براي 1374 1647مشهد

مشهد 2216گرگان

گرگان1731 1384 چابهار 2049 شاهرود

شاهرود 1601 2228 ساري

ساري بندر 1714 عباس بندر 2283 تركمن بندر

تركمن 485 923 كرمان

كرمان سرخس18321559 سرخس

معتدل�، هوايي و آب دارا�ي السرطان راس� مدا�ر با بندر اين همجواري بعلتميباشد. رطوبت� با توا�م و كم� ساالنه حرا�رت درجه تغيرا�ت آن هكتار10 كه طراحي هكتار14 وسعت به زميني در چابهار آزا�د منطقه

ترا�نزيتي، بازرگاني�، فعاليتهاي برا�ي وباقيمانده و صنعتي� مصارف برا�ي و!يژگي 7 ص ، 1377 شيرا�ني�است. يافته اختصاص خدماتي� و توريستي

است: كرده عنوان چنين خارجي� گذاري سرمايه جذب در را چابهار رو دريا كشتيهاي مخصوص هاي اسكله به مجهز اقيانوسي� بندر تنها - چابهار1

است. نظر از و دارد راه خشكي به كه است كشور آزا�د منطقه تنها - چابهار2

آسه- منطقه و ميانه آسياي و پاكستان افغانستان، به آنها نزديكترين موا�صالتي�ميباشد. آن

مستقل، برق و شيرين آب بودن دارا� بعلت آن محصوالت شده تمام - قيمت�3 آزا�د مناطق� به نسبت� … و اوليه، موا�د و كشور نقل و حمل شبكه به اتصال�(.7 ص ،1377 است. )شيراني كمتر

تجاري بنادر امور متولي� كه كشتيرا�ني و بنادر سازمان ديدگاه از چابهار جايگاه آن بندري عمليات معاون بطوريكه گرفته قرا�ر تائيد مورد نيز است كشور

تني� ميليون سه موا�فقتنامه از چابهار برا�ي % را40 تا30 سهم� امكان سازمان شماره ،1379 دريا و )بندر است ندا�نسته بعيد هند و روسيه، ايران، مابين في(. 66 ص ،76-77

:Schut (1977, pp. 288-289)برا�ساس� نظريه كاهش آنها بين مسافت افزايش با خود هاي پسك�رانه تجارت از بندر هر "سهم

36

استدالل چنين اين است نيوتن جاذبه قانون اصل همان كه اصل يابد. اين مي با و مثبت رابطه نقاط اين اندازه با بر�يكديگ�ر نقطه دو متقابل تاتْير كه ميشوددارد". منفي همبستگي شان فاصله

بندر ا�مام، عباس و چابهار هر سه در سواحل جنوبي� ا�يرا�ن قرا�ر گرفته و دو بندر رقيب� آ�ن يعني و بنادرا�مام و عباس� سالها است كه به عرضه خدمات

پلهاي حمل و نقلي فعاالنه مشغول� و چابهار نامزد ا�يفاي نقش فعالتري شده است. با قرار گرفتن اين بنادر در شروع و خاتمه و حد وسط سوا�حل� جنوبي

ايران )بترتيب چابهار، ا�مام و عباس�(، ا�ز نظر توزيع جغرافيايي هر سه بصورت بارزي ا�ز يكديگر جدا هستند. يعني اينكه بندر ا�مام در منتهي اليه

كرا�نه شمالي� خليج فارس و واقع� شده درحاليكه بندر عباس� در تنگه هرمز و دهانه خليج فارس قرار دارد و چابهار در سواحل شمالي ا�قيانوس� هند در

درياي عمان ميباشد. ا�ز نظر ارتباط بين ا�لمللي بندر امام نزديك به عرا�ق، عباس� در جواركشور عمان و شيخ نشينهاي جنوبي، و چابهارنزديك به

بندر ا�مام ووضعيت� جغرا�فيايي چابهار را� نسبت به دوپاكستان ميباشد. اين عباس� ا�ز نظر مسافت حمل و نقل دريايي در تجارت با خاور دور و ا�سترا�ليا

قرار ميدهد. زيرا� خاور دور و استرا�ليا ا�ز جملهدر مزيتبعلت نزديكتر بودن، مناطق� مهمي هستند كه در تجارت واردا�ت/صادراتي كشورهاي آسياي ميانه

نقش مهمي را� بازي ميكنند. زيرا� در عمل اين امتياز )مسافت( ميتوا�ند به برتري زمان سفر و نتيجتا هزينه تجارت مبدل� شود كه از نظر فرستندگان بار

لذاچابهاردارا�ي عمده ترين عامل مزيتي بوده،در خارج عامل� مهمي� ا�ست�. كه در تعيين مبادي و مسيرهاي حمل و نقل� و تجارت )بنادر و خطوط

ا�ين بندر بتوانددرصورتيكهكشتيرا�ني( يعني� مسافت� مالحظه ميشود ميباشد. تجارت دريايي� نيز تبديل� كند، زمان و هزينه سفرهاياين مزيت را� به برتري

سيل� درخوا�ست� صادر و وا�ردكنندگان كاال را� در آ�سياي ميانه بخود جلب با مالحظه بندر كوبه در ژاپن بعنوا�ن مرجع� مقايسه، 1 جدول� خوا�هد نمود.

صحت اين ادعا را� نشان ميدهد. در ا�ين را�بطه همانطور كه مشاهده ميشود چابهار نسبت به بندر عباس� رقيب بالقوه و بالفعل� پل زميني خود براي حمل

روز زمان سفر كمتري را3و نقل� دريايي كشورهاي آسياي ميانه حدود عرضه مينمايد . بديهي ا�ستكه چابهار در زمينه كرا�يه حمل� نيز برتري مشابهي�

، نگهداري مزيت�آنچه برا�ي چابهار مهم� ا�سترا ميتوا�ند ايجاد كند. در ا�ين بندر و همچنيندر هنگام تخليه و بارگيري محموالتمسافتي/�زماني�

در زمان عمليات هزينه هاي حمل و نقل زميني نسبت� به دو بندر مورد مطالعه به آ�سياي ميانه ميباشد كه در مبحْت ظرفيتي�-عملياتي� به آن پرداخته

ميشود. نرخ حمل كانتينر كه عمده ترين بسته بندي در مسيربنادر پلهاي زميني است در شرا�يط� كنوني براي هر دو بندر اصلي امام و عباس� ثابت� و

دارا�ي رابطه أي معكوس با تعدا�د محموله ميباشد. در شرا�يط� كنوني نرخهاي $1500$ ، و زياد 2000 $، متوسط� 2500حمل هر كانتينر در ابعاد كم�

ا�ست�. چون در حمل و1376از كوبه به مقصد هر سه بندر ا�يرا�ني� در سال نقل دريايي انبوه، برا�حتي� بنادر نزديكتر ميتوا�نند نرخهاي كمتري را نيز بخود

37

اختصاص دهند؛ حال� ا�گر اين نرخها را� بر اساس� منطق� مزيت مسافتي برا�ي دورترين بندر يعني� ا�مام فرض شوند، به تناسب مزيت مسافتي چابهار نسبت به دو بندر ديگر )كه معموال همه جا روا�ج دا�رد( نرخهاي معقول تري ا�ز كرايه

$ نرخ متوسط� كرايه روزا�نه10190$ و 8385حمل بدست ميآيد. با مالحظه )آخرين آمار در1992 در TEU 1000 و 550كشتيهاي كانتينري بترتيب

دسترس�( صرفه جويي روزا�نه كشتيها در مرا�جعه به بندر چابهار را� )از نظر روزهاي كرا�يه كشتي برا�ي صاحب كشتي( ميتوا�ن محاسبه نمود كه در جدول�

(. UNCTAD 1994 نشان داده شده است )1ايران نقل و حمل زميني پل بنادر مسافتي مقايسه1 جدول

چابهاعباسامامبنادرر

118051124510310مسافت روز به سفر زمان

63/26 يا دريايي گره16 سرعت )باكيلومتر�(

40/1860/175/14

(Kobe) كوبهژاپن

)%( چابهار مسافتي بر�تريچابهار روزانه بر�تري كشتيهاي روزانه دالري صرفه

چابهار بهTEU 500 كانتينري كشتيهاي روزانه دالري صرفه

چابهار بهTEU 1000 كانتينري

50/149/3

5/32701

39741

07/91/3

5/25993

31589

----

$2500 كم )ابعاد $/كانتينر هزينهامام( بندر

250023755/2137

متوسط )ابعاد $/كانتينر هزينهامام( $ بندر2000

20006/18181632

متوسط )ابعاد $/كانتينر هزينهامام( $ بندر1500

150095/1363

1224

.Caney and Reynolds (1981) از متفاوتي صفحات اساس منب�ع: بر فقط دارا�ي نصف النهار مشترك بادو بندر چابهار و عباساز نظر جغرا�فيايي�

آسياي ميانه هستند ولي بندر امام ا�ز هر دو اين بنادر در عرض� جغرا�فيايي� باالتري قرار دارد؛ لذا اين بندر مسافت� جاده أي بيشتري نسبت به چابهار دارا� ميباشد در حاليكه كوتاه شدن طول� جاده محور بندر ا�مام-سرخس )از

طريق� ا�يذه يا مسجدسليمان-ا�صفهان-سمنان( برتري بندر ا�مام را در مقايسه كه كوتاه شدن طول� جاده زاهدا�ن-چابهاربا مسير فعلي محسوس� مينمايد؛

بعنوا�ن پروژه ا�ي در دست ا�قدام ا�نتخاب مسير خدماتي� چابهار را� براي آسياي ميانه متقدم خواهد نمود و ميتوا�ند با تسريع در پروژه نوسازي و بهسازي

در شرا�يط� كنوني بندر عباس� جامعه عمل� بخود گيرد. چابهار-نيك شهرمحور از نظر جاده أ�ي بعلت� طول� مسافت� سفر كمتر و كيفيت خطوط موا�صالتي�

نسبت به چابهار ا�ست؛كه درصورت دا�راي مزيت� قابل� مالحظه أيآن تكميل پروژه تغير مسير جاده ا�رتباطي� چابهار، بندر عباس� ا�ين مزيت� را از

38

خالصه آ�ناليز مسافتي اين سه بندر را� در ارتباط با2دست� خوا�هد دا�د. جدول� .40پايتختهاي كشورهاي آسياي ميانه نشان ميدهد

و حم!ل زميني پل بندر سه أي جاده مسافت أي مقايسه آناليز2 جدول)كيلومتر(. ميانه آسياي براي ايران! جنوب نقل

عشقآباد

آتا آلم!ابيشكتاشكنددوشنبه

ام!ام: كي!لو!مت!رسفر!/ ساع!ت

198744

32165/71

260358

317971

341376

عب!اس: سفر!/ كيلو!م!تر!ساع!ت

16476/36

26856/59

31346/69

37104/82

39446/87

چابهار:كيلو!م!تر!

سفر!/ ساع!ت

19196/42

295770

34067/75

39825/88

42167/93

درجه حرا�رت )حد ا�قل، حداكتْر و همچنين متوسط آن( از دو جنبه ا�ثر بر عملكرد نيروهاي كار و هم� ا�ز لحاظ تاثير بر محموالت در طول� نگهداري مهم� ميباشد. زيرا كار در بنادر عموما بصورت نوبتي� و تا سه شيفت در روز ا�ست�؛

كه بخش عمده فعاليتهاي بندري در درجه حرارت مابين نوبتهاي ا�صلي كار صبح و بعد ا�زظهر ا�نجام ميشود. ميزا�ن و استمرا�ر درجه حرا�رت در طول

درجه سانتيگراد30تابستان در سه بندر جنوبي� ا�يرا�ن زياد و عموما باالي بامدا�د كار باراندازا�ن و وسايط نقليه1000بوده و غالبا پس ا�ز حدود ساعت�

بندري را� در محوطه ها كه در معرض نور مستقيم� خورشيد فعاليت� ميكنند تحت تاثير قرا�ر دا�ده و كارا�يي� و در نتيجه عملكرد بنادر را� كم� مينمايد. آ�ناليز

با حداكتْري كمتر دارا�ياز سه بندرفوق چابهار( نشان ميدهد كه 3)جدول� راشرا�يط� كاري بهتريكمترين درجه تغير هوا� در طول� فصول� سال بوده و

ميآورد.پديد در ايران! زميني پل بندر سه هوايي و آب شرايط!3 جدولجنوب.

رطوبتحرارت درجهبنادرحداق

لحداكتْ

رحداكتْرحداقل

6501599امام10462095عباس17346781چابهار

زياد تاتْير آنها أي توسعه آينده و عملكرد در بنادر دريايي جغرافيايي موقعيت نوع و شكل ها رودخانه وجود و سوا�حل� در آب پيشرفتگي به توجه دارد. با

خليج، يك درون در اينكه يا باشند سوا�حل� كنار در مستقيما اينكه به باتوجه بنادر زيربنايي� نيازمنديهاي كدام هر و متفاوت گيرند قرا�ر طبيعي پناهگاه يا خور

معرض در نميتوا�نند كشتيها اينكه به توجه با مينمايند. لذا� طلب را خود خاص� الزمه دهند ادا�مه خود مستمر بكار و گرفته قرا�ر ساحلي� امواج مستقيم� تهديد

بندر ميباشد. متاْل شكن موج مختلف اشكال در مطمئن پناهگاه ايجاد بندري هر

فوق مسي�ر سه در باري كاميون يك ساعت در كيلومت�ر45 متوسط سرعت فرض با 40

39

دارد طول� كيلومتر80 حدود كه موسي بنام طبيعي خوري در استقرا�ر با امام امواج از كامال و كرده ايجاد بندر اين برا�ي طبيعي بصورت را عالي موقعيتي تخليه كارهاي ميتوا�ند روز شبانه طول� تمام در لذا و مصون مرده يا و خروشان

در گرفتن قرا�ر بدليل� لحاظ اين از امام بندر كه دهد؛ انجام را خود بارگيري و و است دريا امواج و تالطمها تاثيرات از بدور طوالني و عميق� طبيعي خور يك در دهند؛ ادا�مه خود بكار ميتوا�نند كشتيها دريايي و جوي شرا�يط� ترين سخت� در شكنهايي رجايي( موج شهيد و باهنر )شهيد عباس� بندر در موجود بندر دو هر

مصون دريا امواج گزند از كشتيها و احاطه را بندري هاي اسكله تا شده ساخته قرا�ر با بهشتي شهيد بندر ولي است؛ تجاري بندر دو دارا�ي بمانند. چابهار

مستقيما است مهمتر و اصلي بندر كه بزرگ خيلي طبيعي خليج يك در گرفتن بوسيله كالنتري شهيد بندر حاليكه در داشته، قرا�ر اقيانوس� سوا�حل� امتداد در

فعاليت� و پذيرش� كشتيرا�ني و بنادر سازمان اعالم به بنا و احاطه شكني موج روزهاي طي شود. ولي انجام سال� و روز شبانه طول� در ميتوا�ند آن در كشتيها ماهه سه حدودا� فصل در عمال و بيني� پيش قابل� غير اصلي بندر در مختلف

و عملي� غير كار انجام هند )مانسون( اقيانوس ساالنه موسمي� طوفانهاي دفاعي سيستم� به مجهز بندر اين زمانيكه تا است. لذا� هزينه پر و خطرناك از اعتماد قابل� و مناسب محلي� نميتوا�ند نشود شكن موج قالب در مناسب

بار فرستندگان انتظارات و محسوب نقل و حمل زميني پلهاي خدمات نظرنمايد. برآ�ورده را خارجي�

در كشتيرا�ني و بنادر سازمان بوسيله چابهار تجاري بندر توسعه طرح اكنون هم� زمان و ترين خرج پر و مهمترين از كه بندر شكن موج ساخت كار و اجرا دست�

تا30 حدود ميشود، محسوب بنادر ساخت و سازي بنا زير بخشهاي برترين و بندر ادا�ره و آزا�د منطقه ادغام با ميرسد بنظر كه شده ساخته آن % از35

از استفاده ممكن و الزم هاي زمينه تجاري-صنعتي� آزا�د بندر به چابهار تبدبل گردند. بر طرف بر زودتر تنگناها و موا�نع� و سهلتر خارجي� گذاريهاي سرمايه

و گذاشته فرا�تر معمول حد از را گام دارد نظر در بنادر سازمان اساس� همين بتوا�ند تا نمايد بندر اين در اسكله پست14 با مگاپورتي ساخت به مبادرت

دريا و )بندر دهد قرا�ر پوشش تحت را خود اطرا�ف بندر400 تا اسمي� بطور(.65و67 صص ،74 شماره ،1379

و زميني پلهاي بنادر نياز مورد جغرافيايي ويژگيهاي جامع بررس!ي به توجه با جمعيت، حمله از متعددي : عوا�مل� يعني� الذكر، فوق مبحث� صنعتي�-تجاري

بارا�ن تبخير، و رطوبت� سرما، و گرما حغرافيايي، عرض هوايي، و آب شرا�يط� فعاليتهاي بر كدام هر كه سوا�حل� جغرافياي سطحي�، زير و سطحي� آب منابع و

به آنها واعمال و دارند، تاثير مستقيم� غير و مستقيم� بطور صنعتي� و تجاري پل� بندر بيك تبديل برا�ي الزم خصوصيات دارا�ي بندر اين ميرسد بنظر چابهار، نظر از چابهار آ�يا: يعني� تحقيق� او!ل سوال از مهمي� بخش به و است زميني

است. شده داده مثبت پاسخ است؟� اي دروا�زه بندر نقش دارا�ي جغرافيايي

40

ظرفيتي-عملياتي - خص!وصيا!ت3. 1. 2 در كه را بندري محدويتهاي و محسنات عمدتا ، عملياتي- فني خصوصيات

بوجود مقايسه برا�ي را مبنايي ميتوا�نند و بوده مشترك زميني پلهاي با رابطه عملكرد نظير مباحتْي بصورت ميتوا�ن را خصوصيات مينمايند. ا�ين تعريف آورند آنها، عمق� و ها اسكله تعدا�د بنادر، به ورود مجاري عمق� بنادر، متفاوت هاي كاال نگهداري و بارگيري و تخليه تسهيالت و تجهيزات تعدا�د و نوع ترمينالها، نوع

عرضه در را بنادر ملي مشاركت حقيقت� نمود. در مقايسه سپس و شرح را (.Arlt 1987) داد انجام آنها تسهيالت و امكانات بررسي� با ميتوا�ن بندري خدمات

امام بندر نمود. دو تقسيم� متمايز كامال دسته بدو ميتوا�ن را ايران جنوبي بنادر امكانات باالترين داشتن با و شده محسوب تجاري بنادر بزرگترين كه عباس� و

دارا� را بندري تجهيزات كل از نيمي از بيش حدودا� بندري و دريايي زيربنايي� توا�ن دارا�ي ديگر نظر هر از كه چابهار و بوشهر بندر دو دوم ميباشند. دسته

هستند. كمتري

ا!يرا!ن! ا!صلي بنادر - ترا!فيك!3. 1. 2. 1 مقدمتا و المللي بين تجارت و نقل و حمل سيستم� از اساسي� اي حلقه بنادر

و دريا بين مسافر و بار مبادله هاي دروا�زه بعنوا�ن و محسوب خدماتي� مرا�كزي تا ميتوا�ند آنها گذشته عملكرد شاخص (. لذا�Goss 1990) ميشوند محسوب ساحل

اصلي بندر شش دارا�ي (. ا�يرا�نArlt 1987) باشد شان آينده خدمات آئينه حدودي شمال بندردر دو و جنوب در بندر چهار يعني� است خود دريايي منطقه دو در

دارند. قرا�ر بندر آزا�د چابهار كه ا�ز جمله بنادر ا�صلي بازرگاني كشور است پس از ا�يفاي

نقش منطقه آ�زاد و توسعه در اين را�ستا از بنادر مهم� كشور در خصوص� ندا� رفيع)واردا�ت مواد اوليه و قطعات صنعتي مورد نياز كارخانه ها ميباشد

فروند كشتي�3334 جمعا 1375(. در ا�ثْناي سال� 14 ص�1377زاده، فروند(2199% آن )89اقيانوس� پيما به بنادر اصلي ايران تردد دا�شته كه

% از5/1حدود سهم� چابهار به چهار بندر ا�صلي� جنوب بوده و در اين ميان ا�ز ترا�فيك بوشهر را� دا�شته است. درحدود نيمي و بنادر جنوب% 1/4كل و

فروند كشتي� بوده كه حدود2635ترا�فيك بنادر 1374مقايسه با سال % افزا�يش وجود دا�شته ا�ست. ا�گرچه درا�ين دو سال� مقايسه، بندر27

تردد پيشرو بنادر906 و 1002عباس� )جمع� دو بندر شهيد باهنر و رجايي�( با است ولي� كليه بنادر ديگر ا�يرا�ن نيز دا�راي رشد بوده و ا�ز جمله بندر امام با

فروند كشتي� را� پذيرا� بوده و ا�ز بين بنادر675 و 507رتبه دوم بترتيب ر يعن�ي% رشد ا�ز بندر شمالي ديگ21% و 17شمال دراين دو سال� ا�نزلي� با

نوشهر فعالت�ر بوده است. علت باال بودن حجم ترافي�ك در بنادر شمال، تجارت منطقه أي روند تردد4 تن�ي كشتيها در درياي خزر ميباشد. جدول 5000و محدود بودن تناژ

ميدهد. نشان 1379-1358كشتيهاي اقيانوسي را به شش بن�در اصلي كشور در دوره ايران. بنادر به اقيانوسي كشتيهاي تردد4 جدول

13513513613613613613613613613613641

89012345678602425273124237114002787283امام

213316486495630672772655638397460عباسبوشه

ر7174114165185143150135164163140

چابهار

00000514442564365

219304221310312222249116242133232انزلي!نوشه

ر50761002322888913084346255134

1369

1370

1371

1372

1373

1374

1375

1376

1377

1378

1379

352544567584522507675792922امامعباس

1521609651639943119

0132

5160

0171

5بوشه

ر147152138160155130148140133

چابهار

636072433848515134

386349345371461448690633520انزلي!نوشه

2ر184183166124219312445485388

بندر دو هر - ش�ا�مل1اي�ران�. آما�ر مركز آما�ري� مخ�تلف ها�ي� كش�تيران�ي. س�ا�لنا�مه و بنادر س�ازمان� عملكرد مخ�تلف ها�ي� منا�بع:� س�ا�ل�نا�مهنكا و نو�ش�ه�ر دو - ش�ا�مل2رجا�يي�. ش�ه�يد و با�هنر ش�ه�يد

ا!يرا!ن! بنادر زيربنايي - ساختار3. 1. 2. 2 نوسازي عمدتا اخير دهه سه در ايران بنادر توسعه سياست اصلي كانون

بندر در رجايي شهيد نظير جديد بنادر ايجاد بصورت موجود زيريناي وبسط� نيز بوشهر و امام متْل� بنادري اينكه ضمن بوده چابهار در بهشتي شهيد عباس�،

است. گرديده تكميل نيز شمال در اميرآباد بندر و داشته شگرفي پيشرفتهاي سپس و1970 دهه اوا�يل� از كشور اقتصادي رشدسريع ديگر طرف از

از نيمي از بيش رفتن دست� از و تحميلي جنگ ازشروع ناشي تنگناهاي به توجه باعتْ� نيز جمعيت شديد افزا�يش همچنين و خرمشهر در بنادر ظرفيت همان از شد آغاز بموقع گرا�يش اين اگرچه گرديد بنادر بيشتر شدن كانتينري

را استفاده كمترين1360 دهه اوا�خر تا )عمال ناقص و اصولي� غير بروشي� اول� در كاال جابجايي سنتي� سيستمهاي از تغير بعنوا�ن ولي داشت( شروع

و امام )بنادر آبراهها عمق� توسعه جهت در اقدا�مات بود. ا�ين نوين بنادرحركتي� در ولي بود جنوب بنادر هادر اسكله افزا�يش متر( و15حدود به عباس�

و رشد حركت كاال ونگهدا�ري بارگيري و تخليه متحرك و تْابت تجهيزات راستاياست. بوجودآمده جنوب و شمال كشوردر دريايي منطقه دو هر در توسعه

بنادر به ورود مجاري عم!ق ا!كتْر - حد1( Hoyle and Pinder (1992, p.3اساسي� عامل� يك را بندري شهرهاي41دريايي" "موقعيت

بنادر به ورود مد هنگام را آب ارتفاع اكتْر حد ميدا�ند. عمق آنها توسعه و ظهور41 Water site

42

معياري حقيقت� در و نشان بنادر ورودي كانال� مدخل در فوت يا متر حسب� بر اين ميباشد. در بنادر به كشتيها ايمن عبور و پذيرش� اعزا�م، برا�ي المللي بين

دارا�ي كشور بنادر بزرگترين بعنوا�ن امام و عباس� بندر دو ايران در رابطههستند. متر16 بيشترا�ز كانال� به ورود عمق�

ساحل دارد. در وجود ساخت حال� در و فعال� بندر شش عمدتا چابهار خليج در دارند. قرا�ر كالنتري شهيد و بهشتي شهيد تجاري بنادر چابهار بندر يعني� شرقي

بنادر دريايي، نيروي تاسيسات حاضر حال� در خليج غربي� سوا�حل� در ولي اصلي بندر توسعه دارند. عمليات بندرقرار ايران اسكله و بريس و پزم صيادي

كه انجام بهشتي شهيد بندر يعني� چابهار خليج شرقي ساحل در المللي بين يا تجاري گرديد. بندر سريع( آغاز )نصب ها اسكله تكميل از پس1362 سال� از

600 معادل� طولي با اصلي اسكله پنج و بنا زير هكتار30 دارا�ي حدودا� چابهار بنادر حاليكه در است تني25000 تا15000 مابين كشتيهايي پذيرش� و متر

ميباشد. مقدار اين برا�بر سه تا پذيرش� نظر از عباس� و امامها ا!سكله! تعدا!د و - عم!ق2 دارند. تاثير بنادر عملكرد بر مستقيم� غير و مستقيم� بطور فوق عامل� دو هر

ساير و تجهيزات تجارت، نوع نظر از كه هستند اسكله معيني تعدا�د دارا�ي بنادر باشند. مالك تفاوت دارا�ي است ممكن آب عمق� الخصوص علي و ملزومات

اطمينان با كشتيها تا است جزر آب هنگام در آن اندا�زه شاخص اين در مهم�پهلوبگيرند. مربوطه اسكله كنار در بتوا�نند

با توجه باينكه تجارت كانتينري و نتيجتا آ�مد و شد كشتيهاي عظيم� كانتينربر عمده ترين خصوصيت بنادر پلهاي حمل و نقل زميني است بنادر ا�يرا�ني� ا�مام

بندر مشغول� به خدمات پل زميني حمل� و نقل ا�ز لحاظ طول15و عباس� با و عمق آ�ب، و گنتري كرينهاي ا�سكله هاي كانتينري مقايسه شده و نتيجه در

نشان داده شده است. اين آناليز در بسياري ا�ز موا�رد نشان ميدهد 5 جدول� كه ا�ين بنادر در وضعيت بهتري از نظر ا�مكانات و زير بنا نسبت به ساير قرار

به تجهيزنياز مبرم بعنوان يك بندر پل زميني بندر چابهار(.Bavarsad 1997دارند ) اسكله هاي خود به گنتري كرين و ساير ني�ازمن�ذيهاي مدرن كانتين�ري دارد تا بت�واند در

گيرد. زمره بنادر بي�ن المللي اين شي�وه از حمل و نقل قاره اي قرار مهم بنادر از بعضي! كانتينري هاي اسكله جرتْقيل تعداد و عم!ق طول، مقايسه5 جدول

زميني پل ايراني بندر دو با دنيا پل!هاي! و بن!اد!ر كانتي!نر!ي! تس!هيالت و زير!بن!انقل! و حمل زمي!ني پل!هاي! و بن!اد!ر

د!ني!ا مهم نقل! و حمل زمي!ني ط!ولبناد!رنقل و حمل زميني پلهاي

اسكله)متر(

اسكله عمق)متر(

جرتْقيل تع!داد! كانتينري

اي اسكله152-103410امامنقل و حمل زميني پلهاي

10003/162عباسيران! ا زميني د!ريايي1Iranian Sea Landbridges 3/164-203410ايران

Vostochney وستوئنيسيبري سراسري آهن راه( 1990)

9805/114

2Trans-Siberianنخودا Nakhodka19575/92Landbridge (TSR)بورگ پيتر�ز سن

St. Peters burg

5255/94

43

5/1112-13355/9روسيه نقل و حمل زميني پلهايكانادا

Halifax 16648/13-2/157 هاليفكس

3Canadian Landbridgesتورنتو Toronto 10172/82 اس�ت( متحرك نوع از )يكيVancouver20727/10-148 كاور ون

2/1517-47532/8كانادا نقل و حمل زميني پلهايتركيه

Mersin 710125 مرسين

4Turkish Landbridgesتر�ابوزان Tabzon 30091Izmir 141412-132 ازمير128-24249تر�كيه

نقل و حمل زميني پلهايچين

يونگ�نگ ليان Lianyungang540112

5Chinese Landbridges شانگهاي Shanghai4255/104116-9655/10چين

نقل و حمل زميني پلهايآمريكا متحده اياالت

New نيويورك/نيوجرسيYork/New Jersey

70567/10-2/1240

Houston4576/11-19/1211 هوستن6United States of America’s7482/124فر�انسيسكو سانLandbridgesسياتل Seattle489812-1529

1584-131597/10آمريكا3/16131-249كشور شش تم!ام7

هر سه بندر ا�يرا�ني� دا�را�ي ا�سكله هاي كوچك دوبه كاري و يا مخصوص واحدهاي شناور خود نيز هستند كه بعضا از آنها برا�ي تخليه و بارگيري

كشتيهاي كوچك تجارت منطقه أ�ي ا�ستفاده ميكنند. با ناديده گرفتن اين نوع حداقل و حدا�كتْر عمق پاي ا�سكله هاي اين سه بندرو 6 جدول� اسكله ها،

ترين كشتيهاي تجاريتوا�نايي� بالقوه بندر عباس� و سپس امام را� در پذيرش� بزرگميدهد.را نشان و

پل بنادر هاي اسكله پاي عم!ق حداكتْر و حداقل6 جدولايران!. زميني

)متر( ها اسكله پاي عم!قبنادراكثْر حدحداقل

1015امام123/16عباس

چابهار:2/85/8بهشتي شهيد5/15/10كالنتري شهيد

ان بار خارج يعني آسي�اي مهم� در جذب نظر فرستندگتعدا�د و تنوع ا�سكله عاملي تن�وع و تعداد اسكله هاي سه بندر پل زميني حمل و نقل ايران را7ميانه است. جدول

9نشان ميدهد. در هر دو بن�در تجاري چابهار يعني شهيد بهشتي و شهيد كالنتري جمعا است. نشان داده شده 7پست اسكله وجود دارد كه خصوصيات آنها در جدول

حسب بر چابهار بنادر هاي اسكله طول7 جدول متر

شم!ارهاسكله

كالنتري شهيدبهشتي شهيد

115012021501203150120

44

41501205-186

هر دو بندر ا�مام و عباس� ا�ز نظر تعدا�د و تركيب ا�سكله ها دا�راي تنوعي زياد و در سطحي بين ا�لمللي هستند در حاليكه چابهار دراي ا�ين چنين ويژگي و

بخصوص اسكله هاي كانتينري كه مهمترين خصيصه ا�ين بنادر ا�ست� نميباشد (.8)جدول�

ايران!. نقل و حم!ل زميني پل بندر سه هاي اسكله تعداد و تنوع8 جدولها اسكله تعداد و نوع

كانتينري

چندمنظو

ره

كااليسنگي

ن

متفرقه

روغننباتي

سنگآهن

سيلو

رورو

پودرالومين

يم

گوسفندي

موا د

نفتي

كل

5002401201103ام!ام4

عب!اس

52417110100234

چابهار

000400000015

كانتينري اختصاصي بناي زير نقل و حمل زميني پل� بنادر ارزيابي� و عمليات در اسكله پست5 با كدام هر عباس� و امام بنادر رابطه اين . در است مهم� خيلي

خاص� اماكن و أي اسكله طول� متر1000 و1037 طول� بترتيب و كانتينري دارا�ي يخچالي كانتينرهاي نگهداري پستهاي همچنين و كانتينر صفافي و تخليه

از چابهار بندر حاليكه در. هستند المللي بين سطح در قبول قابل� استاندا�ردي قادر نيز كانتينري كشتيهاي كالنتري شهيد بندر توسعه و تجهيز با1378 سال�

محسوب بندر برا�ي اي مالحظه قابل� پيشرفت كه شده آن در پهلوگيري به ارا�ئه است الزم ميانه آسياي زميني پل� بندر به چابهار تبديل ميشود. برا�ي

قزا�قستان، ازبكستان، تركمنستان، كشور شش حدا�قل برا�ي را بندري خدمات تجارت مختف هاي زمينه دارا�ي قطعا كه چين غرب و افغانستان، قرقيزستان،

بسته نوع و كمي� بازا�ر مطالعه و بررسي� به سپس و ديد تدا�رك هستند جهاني� نسبت� بعد و پردا�خت� چابهار از آنها خروجي� و ورودي تجارت مختلف انوا�ع بنديشود. مبادرت آنها خاص� اي اسكله نيازمنديهاي تهيهبارگ!يري و تخلي!ه ساحلي - تجهي!زا!ت3

بنادر پس از جنگ دوم جهاني� تغيرا�ت عظيمي را در خصوص� پذيرش� 1960تكنولوژي طي� و بخصوص پس از ا�نقالب كانتينريزيشن اوا�سط� دهه

از اماكني� پر كارگر به مجتمعهاي پيچيده فني- ا�قتصادي تبديل شدند. اگرچه اين تحول در بنادر ايران خيلي� دير و آ�نهم� سطحي و موضعي انجام گرديد.

بنادر ايران )بجز بنادر شمال�( بطورسنتي به تجهيزات تخليه و بارگيري موجود در كشتيها حتي� در عمليات با كاالهاي متفرقه وابسته هستند. لذا�

تعدا�د و نوع تجهيزا�ت ثابت و متحرك اسكله أ�ي و سيستم� تعمير و نگهدا�ري آنها كه ا�مور حمل غير يكسره )تخليه و بارگيري و صفافي كاال ها را� ا�ز روي اسكله ها و محوطه هاي بندري( را� ا�نجام ميدهند درعملكرد و جذب تجارت به بنادر نيز سهم� عمده أ�ي را ايفا مينمايند. ا�ز طرف ديگر وجود تجهيزا�ت

جرثقيلي اسكله ا�ي ثابت� ا�عم� ا�ز كانتينري و غير باعث� عزيمت كشتيهاي بدون45

تجهيزات تخليه و بارگيري به بندر شده و در نتيجه كاهش كرايه حمل دريايي� تنوع و تعداد تجهيزات تخليه و9را به صاحبان كاال اعطا ميشود. جدول�

ميدهد.يري سه بندر پل زميني حمل و نقل ايران را نشان بارگ سال در ايران! نقل و حم!ل زميني پل بندر سه هاي اسكله تعداد و تنوع9 جدول1375

بارگيري و تخليه تجهيزات تعداد و تركيبجرتْقي

لليف ت

تراك

تراكتور

تاپليفت

تخليه هاي كننده

ثنوماتيكي

تران ستينر

جرتْقي ل

كانتينر ي

تاسيسات تسمه نقاله!

پنوماتيكي

تاسيسات نقاله! تسمه سنگ اي

آهن،آلومينيم

جرتْقيل چنگكيشناور

كل

401ام!ام07

5355222220عب!ا431س

289555242100

چابها512514100000ر

تجهيزات عموما كه ( 3 )سوال� ترا�نزيت مناسب روبنايي تجهيزات لحاظ از ويژه هاي اسكله و كرين گنتري دارا�ي چابهار است نظر مورد كانتينري تينر ترا�نس و ليفت� تاپ يعني� ديگر مهم� وسيله دو ولي نيست� كانتينري ميتوا�ند را احتياجات زيادي حدود تا شده داده نشان9 جدول� در كه همانطور و كالنتري شهيد بندر محوطه و خاص� كشتيهاي از استفاده با نمايد. لذا� برطرف پاسخ 3 سوال به و ارا�ئه را توجهي� قابل� خدمات ميتوا�ن فوق امكانات

داد. مثبت بنادر - عم!لكرد4

Arlt ا�ست� )دو بعد عرضه و تقاضا مهم�عملكرد تسهيالت بنادر از هر

(. زيرا از يكطرف عاملي برا�ي اندا�زه گيري متغيرهاي تسهيالتي�،1987 تجهيزاتي و زير بنايي داخلي� بندر هستند و از طرف ديگر مالكي� برا�ي جذب تقاضاي بيشتر برا�ي خدمات بندري ا�ز پسكرا�نه ها ميباشند. چون بندر چابهار دارا�ي تاسيسات كانتينري يكپارچه و كاملي نيست عملكرد آ�ن با ساير بنادر

نيازمندي بين ا�لمللي بنادرايران بررسي و مقايسه و سپس براي نشان دا�دن با بنادر مشابه خارجي� مقايسهپل� زميني� حمل� و نقل� دو بندر فعلي ا�يرا�ن

( كه10 با تمام بنادر ا�صلي� نشان ميدهد )جدول� مقايسه كالنميشوند. قبل ا�ز آ�خرين بندر )چهارم( و در بين تمام بنادر چابهار در بين بنادر جنوب

قبل از هر گونه عامل� ديگري، مرتبط� با فعالكه علت� آ�ن دا�رد؛ نوشهر قرا�ر نبودن آ�ن در مدت بيش ا�ز سه ماه در سال به سبب� فصل� مانسون و نداشتن

طي� دوره مطاله دا�راي تعادل� دراز طرف ديگر چابهارموج شكن ميباشد. عملكرد نيز نبوده در حاليكه هر دو بندر ا�مام و عباس� پيوسته دا�راي افزايش

دا�راي كاهش شديد تقاضا بوده1374 و 1372عملكرد وليچابهاردر سالهاي است. ا�گر بندر چابهار

ايران. تجاري بناد!ر نفتي غير و نفتي مواد! تجارت عملكرد!10 جدول1367136813691370137113721373137بناد!ر

4137

5137

6137

7137

818155631629389838924100479737102621189134311361567امام

46

84137677801193069735110081322413905152241772عباس

72375

22549

83573

1چابها

ر63290010241021126281813788848711041674976

فعلي� مزيت باشد امام و عباس� بنادر با رقابتي هاي تعرفه و نرخ دارا�ي حمل كرا�يه مزيت و پوشانده بخود عمل� جامعه كاال صاحبان برا�ي بندر مسافتي

استانهاي تجارت از مهمي� قسمت� ميتوا�ند چابهار لذاشد. خوا�هد محسوس� با اينكه ضمن كند؛ جلب بخود را مازندرا�ن حتي� و سمنان كرمان، خرا�سان،

را استان و بندري شهر بندر، تر مدت دراز منافع كه بينانه واقع كنترل� و نظارت بجاي و تقليل ميتوا�ند نيز داري انبار و بارگيري و تخليه هاي هزينه ميپوشاند، و ترا�فيك تردد افزا�يش به مبدل� گير در ارگان دو يا يك برا�ي كاذب درآمدهاي

شود. بندر از ملي سطح در كاال اندا�زه گيري و ارزيابي� بهره وري بنادر يا ترمينالهاي كانتينري بعلت تفاوت

(، مالكي�ت بنادر و تجهيزات(Gangsتعدا�د شيفت�، تعدا�د و تركيب گروههاي كارگري و غيره موضوعي پيچيده است. ولي در بنادر بهره وري عملياتي بر حسب جابجايي يك

كانتينر بر حسب دقي�قه از شروع توسعه كانتين�ري شدن تجارت دريايي امري معمول و در حدود پن�ج دقيقه بوده كه امروزه بزديكي دو دقيقه رسي�ده است. لذا با فرض سه شيفت

كار كردن تمام بنادر تحت مطالعه سه نوع بهره وري ساالنه كانتي�نري محاسبه و دراست. نشان داده شده 11جدول

نقل و حمل زميني پلهاي مهم بنادر در كانتينري وري بهره11 جدولدنيا.

ساالنه كانتينري ميانگين )تناژ( و عملكرد!نقل و حمل زميني پلهاي و بناد!ر (1372 آمار )مبنا

123 معادل ميانگينبنادرنقل و حمل زميني پلهاي

فوتي20 كانتينر(TEU)

تناژكانتينري

هر روزانه بازده كانتينري/ جرتْقيل

TEU دريايي- نقل و حمل زميني پلهاييران ا زميني

(15) 8268502373/11اما�م

(8) 829207582786/113عباس1

Iranian Sea Landbridges 9118856078ايران-

Vostochneyوستوچنيسيبري سراسري آهن راه1990 سال

18500020000007/126 (6)

نيست موجودنيست موجودنيست موجودNakhodka نخوداروسيه نقل و حمل زميني پلهاي2Trans-SiberianLandbridge (TSR)

پيترزبورگ سنSt. Peters burg

(1992 سال) 736208258902/57 (11)

-442988825890روسيه

Halifax 30093325186038/117 (7) هاليفكس�كانادا نقل و حمل زميني پلهاي

3Canadian Landbridgesتورنتو Toronto 129221589417/17 (14)

Vancouver43400434582426/148 (3) كاور ون

-11908477787566كانادا

Mersin 8445612110693/46 (12) مرسينتركيه نقل و حمل زميني پلهاي

Turkish Landbridgesازمي�ر Izmir 21294914381637/291 (2)

-267909918224364تركيه

گنگ يون� ليان�چين نقل و حمل زميني پلهاي Lianyungang25000526383/34 (13)

5Chinese Landbridgesشانگهاي Shanghai90025665243006/616 (1)

-9252566576938چين

اياالت نقل و حمل زميني پلهايآمريكا متحده

نيويورك�/نيوجرسيNew York/New Jersey

(4) 1/135نيست موجود1972692

47

Houston54149746172319/134 (5) هوست�ن6

United States of America’s(10) 11932429040007/81فرانسي�سكو سان

Landbridgesسياتل Seattle115100084450007/108 (9)

-1099322315966231آمريكا

219864463193246كشو!ر شش! تمام72

-

: Twenty Equivalent Unitدو فوتي40 كانتينر و واحد يك فوتي20 كانتينر يك در كه است كانتينر شما�رش واحد ء ميشود. محسوب� واحد كانتينري عمليات و نيست� كانتينري ترمينال دارا�ي حاضر حال� در چابهار بندر اقدا�متي� كالنتري شهيد بندر در1378 سال� از اگرچه ندا�رد هم� چندا�ني� هم�

كه ميباشد بندر15 ميان ا�ز8 مرتبه دارا�ي عباس� بندر است. ولي شده شروع اين در كانتينري جرتْقيل� هر شود فرض� كانتينر هر جابجايي وقت� دقيقه5 اگراست. داشته كاربرد ساعت47/9 روزا�نه بندر

پل�-زميني زمين سر يك بعنوا�ن ايران مرزي مبادي و بنادر عملكرد بررسي� دروا�زه بعنوا�ن چابهار بندر نقش تعيين و گيري اندا�زه برا�ي مهم� معياري

از پس نقش ميباشد. ا�ين تحقيق 2 سوال به پاسخ و ميانه آسياي بازرگاني� 1372 سال� از و آمد، در فعل� به قوه ا�ز1991 در سابق شوروي پاشي فرو

جمهوري زمين سر از/به آنرا جغرافيايي جهات و ميزا�ن، تركيب، ميتوا�ن نمايانگر15-12 جدا�ول در موجود گرفت�. ا�طالعات اندا�زه ايران اسالمي� و موا�د تجاري زمينه دو هر در ايران بنادر ساليانه انفرا�دي و كلي� عملكردميباشد. نفتي و نفتي غير كاالهاي

در اولين نگاه مبين سي�ر افزايشي كل ترانزيت در سه سال اول آغاز جدي اين12جدول عمليات ميباشد ولي در دو سال بعد رو به افول گذاشته است. از نظر تركيب تجارت در

جمع ترانزيت مواد غير نفت�ي كه بيشتر مورد توجه1378، و 1375، 1374سه سالكمتر. مطالعه ميباشد از مواد نفتي ترانزيت زياد تر است و در سه سال ديگر

جنوب- زميني پلهاي كشور بعنوان ايران! بنادر ساليانه عم!لكرد12 جدولتن كاال، ترانزيت شم!ال

غير جم!عنفتي غيرنفتي

جم!عنفتينفتي

جم!عكل

بارگيرتخليهسالي

بارگيرتخليهي

1374

515452

78580

1212121212

1375

1002048

407588

24120120

1376

648323

233769

8820921616918

331947

1948865

0

1377

600469

376713

17730971773097

…1773097

2750279

1378

687263

556879

12441421032935

930871126022

0

ملي ترا�نزيت در كمتري بمراتب سهم� دارا�ي عباس� بندر به نسبت� امام بندر عمده سهم� حاليكه ( در1378 % در8/1 و1374 سال� /.%� در6 )بين داشته

بندر باهنر و رجايي شهيد بنادر به متعلق ايران بنادر كل بين رابطه اين در(. 14 و13 )جداول� ميباشد عباس�

48

ا�ستنباط ميشود چابهار در تقاضاي كشورهاي15همانطور كه از جدول ولي (. 2 )پاسخ به سوا�ل آسياي ميانه و ا�فغانستان دارا�ي سهم� كمي ميباشد

بايد ديد كه چرا� ا�ين مشاركت� ناچيز ا�ست�. ا�گرچه موقعيت كنوني چابهار از نظرايجاب ميكند كه كليه بار خارجي افغانستان را� بخود ا�ختصاص دهد.

بسيار اندك و بترتي�بسهم� مشاركت در كل ترا�نزيت كشور چابهار دا�را�ي سهمي ، و1375، 1376، 1378/.% در سالهاي 18/.%، و 012/.%، 062/.%، 46برابر است.بوده 1374

ترانزيت جنوب-شمال زميني پل بعنوان امام بندر ساليانه عم!لكرد13 جدول تن كاال،

غير جم!عنفتي غيرنفتي

جم!عنفتينفتي

كل جم!ع

بارگيرتخليهسالي

بارگيريتخليه

1374570013367036000703613752121

302121300021213

1376900239230331947

331947332870

نداردنداردنداردنداردنداردنداردندارد137713780000413054130541305

كاال، ترانزيت جنوب-شمال زميني پل بعنوان عباس بندر ساليانه عم!لكرد14 جدولج: جمع و ب�: با�هن�ر، رجايي،� ش: شهيد تن.

غير جم!عنفتي غيرنفتي

جم!عنفتينفتي

كل جم!ع

سال

بارگيرتخليهبارگيريتخليهي

1374

226188 ش

201020 ب

427208 ج

72649202374672

298837203043501880

1694678

2372

120830

12083

13777678

14455

ش312614ب203721ج516335

1375

580789 ش

272022 ب

852811 ج

215853221884437737

796642493906

1290548

22740

2274

000

22740

2274

798916493906

1292822

1376

325194227298552492

21430414539

228843

539498241837781335

185282

1934

000

185282

1934

541350241919783269

1377

313244 ش

231492ب

543930ج6

368481 ش

ب7045253189

ج0

ش681725 ب9537

ج920314

26 ش00

000

000

681751238537

0

1378

332564310349642913

54409811525

555623

876662321874

1198536

0150150

428630

42863

42863150

43013

000

49

جنوب-شمال زميني پل بعنوان چابهار بندر ساليانه عم!لكرد15 جدولتن كاال، ترانزيت

غير جم!عنفتي غيرنفتي

جم!عنفتينفتي

كل جم!ع

بارگيرتخليهسالي

بارگيرتخليهي

1374201313821510002151

137246000246 ك4 ك5242

13717530001753 ك756 ك6997

137 وجود7

نداشته وجود

نداشته وجود

نداشته وجود

نداشته وجود

نداشته وجود

نداشته وجود

نداشته137

82063

ب ك0

2063 ج

000

20630

2063000

089198919

089198919

2063891910982

و حم!ل ناوگان! و ا!رتباط!ي شبك!ه - موقعيت5نقلي

( Hoyle and Pinder (1992, p.3حمل هاي شبكه به را شهربندري پيوستگي و ا�تصال با را بنادر يا ها ميدا�ند. شهر آن توسعه اساسي� مهم� عامل� از يكي� نقل و

زيرا� ميكنند مقايسه آهن( بآنها راه )شامل ورودي ي ها جاده تعدا�د شمارش باينكه توجه ميباشد. با نقل و حمل بيشتردر عمل� سرعت و توزيع امكان دارا�ي

است حمل شيوه ارزا�نترين شهري بين درازمدت و ميان مسافتهاي در آهن راه مهم� بندر آن آينده توسعه و عملكرد در مهمي� عامل� بندر يك در آن وجود لذا

با ارتباط دارا�ي جاده دو طريق� از فقط� حاضر حال� در ميشود. چابهار محاسبه ايرانشهر- عرض كم� مسير آنها مناسبترين كه است؛ كشور شهرهاي ساير

مشكل آن در سنگين نقليه وسائط مرور و عبور و متر( ا�ست�7 )حدود زاهدا�ناسفالته- أي جاده كه است چابهار-نيكشهر-فهرج-كرمان ديگر مسير. ميباشد

تجاري وسيع بعد در كاميون ترا�فيك دارا�ي نميتوا�ند بودن اصلي عليرغم� و شني� أي جاده حاضر حال� در كه است عباس� بندر چابهار-جاسك سوم مسيرباشد. نيست�. تجاري

نقلي و حم!ل - ناوگان!5. 1 و اي جاده سپس ميشودو دريايي و زميني شامل مقدمتا نقلي و حمل ناوگان

زميني پلهاي عمليات موفقيت در را مهمي� نقش و ميگيرد بر در را آهن راه مينمايند. ايفا آنها قلمرو خارجي� و داخلي عرصه در ترا�نزيتي بنادر و كشورها

اين حقيقت� در منظم� بطور كه هستند زميني پل� هر قلبي� چون دريايي و زميني ناوگان

و نقل اي قاره بين و اي قاره فرعي� و اصلي هاي شبكه روي در را محموالتميكنند. انتقال

50

ناوگان جاده اي سبك و سنگين بطور گسترده در فعاليتهاي ترانزيتي مشاركت داشته و بيشترين حجم فعاليت را بعلت ويژگي توان ارائه خدمات درب- به- درب بعهده داشته

(.16است )جدول ترانزيت مختلف كريدورهاي از اي جاده ترانزيت اي مقايسه آمار16 جدول

تن ايران!، در كاالكل جم!عنفتينفتي غيرسال

13761616161377161616

تن بعلت10 تن(، و سنگين باالي 10تعدا�د فعال ناوگان جاده اي سبك )زير كمبودهاي وسايل� يدكي� و يا نوع مالكيت خويش فرمايي� كاميونها متغير و

تن18عموما سن آ�نها باال ميباشد. ولي انوا�ع كاميون تجاري معموال بيش ا�ز ظرفيت حمل� در حمل� و نقل تجاري ا�ز / به بنادر استفاده ميگردند. ا�ز تعدا�د

دقيق ناوگان جاده ا�ي كشور با دو نوع طبقه بتدي سبك و سنگين زير و باالي ( با اضافهBavarsad 1997 تن كاميون آمار موثقي موجود نميباشد. مبتني� بر )10

نمودن تعداد كاميون، تريلي، و كاميونت و وانت مستخرجه از آمارنامه هاي مختلف مركز مي�توان به رقمي رسيده و ضعي�ت موجود را بررسي18 تا 15آمار ايران شماره هي

نمود؛ اگرچه با افزايش ساالنه هر نوع وسيله نقليه باري طبيعت�ا انواع از كار افتاده(. 17)فرسوده و تصادفي( نيز وجود داشته كه مست�طر در آمار مي�باشد)جدول

ايران! اي جاده ناوگان تعداد17 جدول وانت و كاميونتتريلي! و كاميون

13712995545758981377299554575898

زميني بار راه آهني و جاده اي از اجزا مهم هر سيستم پل زمينيو!جود ناو!گان (. رشد تعداد18است و عمدتا شامل تعداد لكوموتيو و واگن در راه آهن ميشود )جدول

ناوگان راه آهني بعلت وابستگي به خريدهاي خارجي و ارزبري زياد، كم ميباشد. در بنادري كه شبكه راه آهن وجود دارد عملكرد تن�اژي و هزينه اي پلهاي زمي�ني از نظر

متقاضيان خيلي قابل مالحظه و اهميت تر از بنادري نظير چابهار هستند كه فاقد آنميب�اشد.

ايران! آهني راه ناوگان تعداد18 جدول )اسب قدرتلكوموتيوسال/ناوگان

بخار(واگن

137323362303514785 137423360667114995 137524762716215240 1376269661220 1377265654551 1375 آهن راه - عملكرد2 ،126 ص ايران�، آما�ر مركز (،�1379 )1377 آما�ر آئي�نه در - ايران1منبع: 19 بشرح من�درج در جدول 1377 و 1376عملكرد راه آهن در ترانزيت بار در سالهاي

ميدهد. % + را نشان 271بوده كه حمل كاالهاي غير نفتي تغي�راتي برابر ترانزيت مختلف كريدورهاي از آهني راه ترانزيت اي مقايسه آمار19 جدول

تن ايران!، در كاالكل جم!عنفتينفتي غيرسال

13761217798358219576001377451300308382759682

نيز پل�-زميني هر سيستم� هر برا�ي كشتيراني ناو!گان زميني، ناوگان مشابه محموالت توزيع و حمل آوري، جمع دريايي، ناوگان است. زيرا� ضروري هاي قلمرو در منظم� بطريقي� زميني پلهاي بنادر از را كانتينري عمدتا ترا�نزيتي

51

بنادر در توزيع و دريايي خطوط طويل هاي شبكه در حمل سپس و داخلي و سابق شوروي اقدا�مات رابطه اين در دارند؛ بعهده زميني پلهاي خارجي�

جمع برا�ي دريايي ناوگان شده زمانبندي خدمات تخصيص در بترتيب اسرائيل ايجاد همچنين وKEDEM و TSR زميني پلهاي بنادر مقاصد از/به بار توزيع و آوري

حائز غيره و مجاني برگشتي كانتينرهاي حمل و اي كرا�يه رقابتي تسهيالت با اسالمي� جمهوري كشتيرا�ني راستا همين (. درBavarsad, 1997) ميباشند اهميت حمل بارنامه صدور و خزر، در كشتيرا�ني منظم� خطوط امكان كردن فرا�هم� و ايران جنوب بنادر و خزر درياي در كانتينري محموالت برا�ي بخصوص يكسره خاور التين، آمريكاي مديترانه، درياي و شمالي اروپاي بنادر مثل� ديگر جاهاي

رزرو و ترا�نزيتي خدمات ارا�ئه به مبادرت هندوستان و آسيا، شرقي جنوب دور، مبدا� گواهي� كاال، فاكتور كشتيرا�ني، بارنامه نظير مدا�ركي� و نموده غيره و جا

ا�هدافمينمايد. طلب مربوطه امور برا�ي را نامه بيمه و عدلبندي، گواهي� كاال، شش حول� خزر درياي در ايران اسالمي� جمهوري كشتيرا�ني ترا�نزيتي عمليات

اسالمي� جمهوري كشتيرا�ني مركزي دفتر ترا�نزيت )جزوه ميزند دور زير محور(:1378 سال� ايران،

ترا�نزيت كاالهاي و محموالت قبول و جذب - بازا�ريابي،1 سازمانها، شركتها، كاال، صاحبان با ترا�نزيت محموالت حمل قرا�رداد - انعقاد2

فوروا�ردرها نهايي� مقصد تا مبدا� سرا�سري" ا�ز "بارنامه ارا�ئه و - صدور3اوليه بارگيري مبادي در محموالت گيري - تحويل�4آهن( اي-راه )جاده زميني و دريايي بصورت كاالها حمل عمليات - انجام5نهايي� مقاصد در محموالت - تحويل�6

در و تاسيس1346 سال� مردا�د در كه اسالمي� جمهوري كشتيرا�ني شركت انقالب از نمود. پس ثبت� ظرفيتdwt 42888 با را كشتي شش1347 سال�

فعلي� عنوان تحت آريا ملي كشتيرا�ني شركت نام از1358 ديماه در اسالمي� بوده كشتي فروند106 دا�راي1378 در بطوريكه توسعه شديدا و نام تغير

خارج( با ثبت� فروند2) كشتي فروند150 دا�راي1998 در است. ا�يرا�ن5670242 dwtپشتيباني برا�ي كه داشته را جهان در 23 مرتبه و ظرفيت

و محسوب دريايي بازوي چابهار بندر در جمله از ايران زميني پلهاي عمليات عامل� اي بارنامه يك مبدا�-مقصد نقل و حمل مسئوليت� داري عهده در همچنين

نشانگر جهاني� تجاري ناوگان در ايران كنوني� سهم� است. رويهمرفته مهمي� همين (. درReview of Maritime Transport 1999, p. 29ميباشد) دهه سه طي شگرف رشدي ناوگان ظرفيت اصولي� افزا�يش به مبادرت شركت�1370 دهه اوا�ئل� از راستا

دريا )پيام است كرده دور خاور ناحيه در بخصوص خود كانتينري تجهيزات و(.46 ص آذر، سوم، شماره ،1371

قالب در غالبا اكنون، هم� اسالمي� جمهوري كشتيرا�ني شركت ناوگان عمليات در بعضا و فارس�، خليج و ايران قصد به الينر( عموما )خطوط منظم� خطوط

يك ظرف ديگري دو!م ناو!گان)ترامپ( است. منظم� غير خطوط مسيرهاي52

1369 مردا�د در بوسكو بنام مستضعفان بنياد بوسيله سريعا نيز گذشته دهه خارجي� و داخلي بازا�ر از خود سهم� توسعه حال� در شديدا و رشد و تاسيس

جنگ از ناشي خسارا�ت و ناوگان نوسازي محدوديتهاي ميباشد. عليرغم� خميني امام بندر به جنگ لجستيك در اساسي� عاملي كه آن پيكره بر تحميلي

و ظرفيت، تعدا�د، نظر از چشمگيري رشد بحرا�ني دورا�ن اين طي ناوگان بود،ميباشد. ادعا اين بر گوا�هي2 نمود. نمودا�ر تركيب

آخرين اساس� بر خارجي� و داخلي بار حمل زمينه در كشتيرا�ني شركت فعاليت� شده حمل بار كل از كه ميدهد نشان20 جدول� در دسترس� در و موجود آمار

,خارجي� مقاصد به و % از8/4 يعني� تن هزا�ر700000 حدود تن ميليون7/14 از صادرا�ت % در1/4 شركت سهم� ديگر طرف است. ا�ز بوده بارگيري و تخليه ميباشد كشور تجاري دريايي ناوگان كردن حركت خالي� سر يك مويد نيز ايران

نيز ملي اقتصاد برا�ي دولتي اي موسسه بعنوا�ن بلكه شركت برا�ي تنها نه كه زميني پل� بندر به چابهار بندر تبديل صورت در و ميشود تمام گرا�ن بسيار. ميشود طرف بر حدي تا نيز فوق نقيصه

ايران! اسالمي جم!هوري كشتيراني شركت كشتيهاي سفر و شده حم!ل بار20 جدولتن ميليون ،

كشورهايصادراتوارداتسالثالث

كل

تع!داد!كميتسفر

تع!داد!كميتسفر تع!داد!كميتسفر

كميت

سفر تع!داد!

13764/134316./556./307/14

51613774/83107./594/2805/1

1449

ديگر طرف از و خارجي� يا و داخلي تجارت رشد تابع بايد اصوال ناوگان رشد و مديريت� به خود كه ميباشد مهم� نيز المللي بين كاالهاي بازا�ر به دسترسي�

53

روند و آمار است. ا�لبته وابسته كشتيرا�ني خطوط كنفرا�نسهاي در عضويت رو كشتي با المللي بين تجارت برا�ي تقاضا بايد كه ميدهد نشان جمعيت رشد

سفر زمان و طول� در اخير دهه سه تكنولوژيكي� تغيرا�ت ولي باشد؛ افزا�يش به در و سفر تعدا�د دنيا، در كانتينري ناوگان چشمگير رشد همچنين و ها، كشتي دارند- را روز به مديريت� و ناوگان كارآ�مد-كه كشتيرا�ني شركتهاي سهم� نتيجه

رفته كنار يا كاهش ديگر بعضي� در حاليكه در موجود" ا�فزايش، دريايي "بار دراند.

نشانگر1377 با 1367 هر كشت�ي ملكي، مقايسه آمار رشد تعدا�د سفراز نظر هر كشتي سفر ميباشد كه علت آن تا حدي ناشي از رشد4/5 تا 2/3رشدي معادل

10 ص1362 كشتي طي همي�ن مدت بوده است. سوري 86 كشتي به 83ناوگان از ميدارد:اظهار

داش�تيم. ولي تن19000 تا1000 بين كشتي39-40 حدود ما انقالب از "قبل )ش�ركت شركت اين همين بود. به كاال كمبود مشكالت دچار هم� كشتي تعداد همين

در تومان، ميليون700 حدود57 سال ايران( در اس�المي جمهوري كشتيراني زيان تومان ميليون300 حدود59 سال در و تومان، ميليون400 تقريبا58 سالداد.

داشته چشمگيري و معقول رشد كشتيرا�ني تجاري ناوگان نيز تركيب نظر از كانتينري ناوگان ناچيز سهم� مويد ولي شده داده نشان3 نمودا�ر در كه

هاي جهت غرب و شرق متفاوت مسير دو در كشور زميني پلهاي مخصوصاست. شمال-جنوب ترا�نزيت مشتري كشورهاي و كشور تجاري مهم�

Figure 3 IRISL own and affliated types of ships in 1372

33

5 4 3 3 3

46

0

5

1015

20

25

30

3540

45

50

Bulk carrier

General

cargo

Com

bined

Passenger

Veg. oilcarrier

Container

Reefer

Type of ships

Num

ber

آمار مركز چاپخانه ،316ص "،1372 آماري "سالنامه (،1373) ايران آمار مركز منب�ع:،تهران ايران،

بندري شهر - خص!وصيا!ت3. 1. 3 نيز جهاني� عالقه مورد بلكه ملي توجه مورد تنها نه بنادر بخصوص و ها شهر

بر عالوه آنها، متغير تركيب و أي توسعه مشكالت تحليل� و بررسي� ميباشند. لذا�

54

سرمايه ريزا�ن، برنامه نظير كثيري گروههاي توجه مورد آن، شهروندانميباشد. نيز غيره و محققين دانشجويان، مديران، خارجي�، و داخلي گذارا�ن

عم!ومي - خص!وصي!ات1 تغيرا�ت سابق، شوروي فروپاشي� از بعد قفقاز و ميانه آسياي منطقه امروزه سياسي و اجتماعي� اقتصادي، سيستمهاي در ادغام در را زيادي اساسي�

عوامل از است. يكي� داده انجام ايران بخصوص و خود همجوار كشورهاي به دريايي كشور نزديكترين بعنوا�ن آن جغرافيايي وضعيت� ايران، نفوذي مهم�

است. ا�گرچه عمان درياي و فارس� خليج در آن عظيم� بنادر وجود و منطقه چابهار بندر ولي است روشن همه بر امام و عباس� نظير بنادري عملي� نقش

ميباشد. خود بالقوه شرا�يط� دارا�ي نيز تردد از )ناشي� بروني و دروني فعاليتهاي از انبوهي با بندري شهر يك ساختار أي پايانه تاتْيرخصوصيت� جانبي( تحت خدمات ساير و اي جاده آهن، راه ناوگان

تكنولوژيكي�، و اقتصادي پيشرفتهاي و نياز بعلت امروزه ميباشد. ا�گرچه آن موضوعي آن ميزا�ن ولي است، انكار قابل� غير خود، بندري شهر بر بندر اثر

ديگر، اقتصادي فعاليتهاي ميزا�ن به توجه با ا ميباشد. لذ أي مباحثه و حساس� شهر ارگانهاي كليه عملكرد و وجود بر عموما بندري شهر هر بندري نقش كه هستند ارگانها اين تركيب و تعدا�د حقيقت� است. در كننده تعيين بندري

ميآورند. پديد آنرا خدمات برا�ي انگيزه و بندري مهم� ولي جانبي خدمات اگرچه ميشود؛ محسوب ساله يكصد زيربنايي� صنعتي� مجتمع يك بندر امروزه

ايجاد توسعه، حال� در كشورهاي در موجود بر هزينه بسيار و نادرست رويه هر بعد دهه دو يا يك در و ميدهد قرا�ر بندر جوا�ر در بالفاصله را بندري شهر توسعه مرزهاي حاليكه ميكند. در غيرممكن را بندر أي محوطه پيشرفت گونه

از بايد و است ملي بلكه محلي� موضوع يك تنها نه هميشه شهربندري أي تجاري تخصصي نيازمنديهاي از باشد. غير بري عامه سكونتي يا تجاري مرا�كز

و كافي� باندا�زه بايد نيز ديگري متعدد شهري نيازمنديهاي بندري، و صنعتي� نياز مورد خدمات ايمن و اقتصادي روا�ن، جريان تا باشد داشته وجود مناسب

و بهداشت برق، آب، نظير نمايد. نيازمنديهايي تضمين را زميني پل� بندر نيروي مخابراتي، كاريردي، علمي� پيشرفته و مقدماتي آموزشهاي درمان، شد خوا�هد سعي كه هستند رابطه اين در … و ارزا�ن، و كارآ�مد انساني

گردد. بررسي� و مطالعه رابطه اين در چابهار مقدورا�ت انقالب از پس دورا�ن به عمدتا ميتوا�ن معاصر دوره در را چابهار توسعه و رشد

و خرمشهر بنادر دادن دست� از با كشور وقتي� تحميلي جنگ از بخصوص و كشور نمود. زيرا� معطوف شد واقع خطر معرض در امام بندر و موا�جه آبادا�ن نمود. پيدا� نياز ايران هند اقيانوس� سوا�حل� در مطمئن بنادري به شديدا

اسالمي� انقالب قبل در نفر4000 از جمعيتي لحاظ از چابهار شهر بطوريكه عمدتا كه يافته افزا�يش برابر45 يا ( رسيد1375) آن از بعد نفر180000 به

ميباشند. تسنن اهل�55

است دشتياري و كنارك، )چابهار(، مركزي بخش سه دارا�ي چابهار شهرستان گيري اندا�زه با ميتوا�ن را چابهار ميباشد. توسعه ترين پرجمعيت اخير بخش كه

ايجاد اثر شهردر ساختاري نمود. بافت� ارا�ئه آن كالن اساسي� بخشهاي و دقت با بايد كه است تغير حال� در شديدا آزا�د منطقه و بندري فعاليتهاي

ملحوظ نيز درازمدت استاني� و ملي نيازمنديهاي تا انجام جامع طرح برمبنايگردد.

ا�فق روشني� را� نشان1370-1365 با مالحظه دوره ميزا�ن سوا�د شهر چابهار %4/34% به 5/20 ساله و بيشتر آ�ن ا�ز 6ميدهد چرا كه جمعيت� با سوا�د

در يك دوره دهساله )مهديمقايسه وضعيت آ�موزشي چابهاررسيده ا�ست�. هم� در بعد ا�فزا�يش ظرفيت مدرسه و را� رشد همه جانبه اي( 1379نژا�د

ابتدايي، راهنمايي، و دبي�رستان دردوره هاي مختلف هم� دانش آ�موزا�ن، وكالسهر دو سطح شهري و روستايي پديد، كه نتايج اين بررسي تنظيم و خالصه آن در جدول

است. آمده 21 1378-1368 دوره در چابهار پرورش و آموزش وضعيت مقايسه21 جدول

13681378آموزشي عوامل 197مدرسه تعداد

در170 و شهر در واحد27)روستا(

390 در293و شهر در كالس97)

روستا( 589كالس تعداد

در413و شهر در كالس176)روستا(

1293 در672و شهر در كالس621)

روستا( ابتدايي%2/85- مدارس نوع

راهنمايي1/8%- متوسطه2% /5-

ابتدايي75%- راهنمايي1/14%- متوسطه6%-

نفر16618آموزان دانش تعداد % در7/70 شهر در3/29%)

روستا( نفر38466

% در7/47 شهر در3/52%)روستا(

پسر%9/76- جنس دختر�1/23%-

پسر2/64%- دختر�8/35%-

% ابتدايي8/18 نفر13600- آموز دانش نوع% راهنمايي3/10 نفر1714- % متوسطه4 /9 نفر809-

ابتدايي1/68%- راهنمايي5/19%- متوسطه6/9%-

كه: نفر534معلم!ين تعداد ابتدايي نفر534-راهنمايي نفر72- متوسطه نفر56-

كه: نفر1209 ابتدايي نفر883-راهنمايي نفر212-متوسطه نفر114-

باالتر و ليسانس%8/4- معلم!ين تحصيالتديپلم فوق5/41%- ديپلم زير و ديپلم7/52%-

باالتر و ليسانس1/12%- ديپلم فوق9/31%- ديپلم زير و ديپلم56%-

%74%5/59نام ثبت نرخ دانشكده جمله از مهم� تحقيقاتي� و عالي آموزش مركز چندين دارا�ي چابهار

شيالت، تحقيقات مركز نور، پيام دانشگاه دريايي، علوم و دريانوردي موسسه و پرورش�، و آموزش شيالت و دريايي، اي فني-حرفه هنرستانهاي

نيازهاي نمودن طرف بر به موثري كمكهاي ميتوا�نند كه ميباشد كاربردي علمي�نمايند. ارا�ئه آن نياز مورد بازرگاني� و نقل و حمل تخصصي علمي�

نقش آن حومه و شهر زدايي محروميت� در تاسيس بدو از چابهار آزا�د منطقه كمكهاي غيره و بهداشت به كمك مدا�رس، نوسازي و توسعه در و ايفا موثري

56

و عمرا�ني� كمكهاي ا�ين1377 سال� در بطوريكه است؛ داده ارا�ئه زيادي ريال� ميليارد2/3 از بيش1378 سال� و2/2 بر بالغ1377 سال� در فرهنگي�

(.54ص ،1379-1371 چابهار آزا�د منطقه عملكرد گزارش�) است بوده كه است ماهي� تن كارخانه يك دارا�ي صنعتي� نظر از شهر كنوني�، شرا�يط� در

از بيش با صيادي فعاليتهاي به آن توا�بع و شهر شديد وابستگي نشاندهندهميباشد. شهر در واقع يخسازي كارخانه طرفي از و لنج1200

در نميرسد بنظر شهرستان، عظيم� برق نيروي توليد مرا�كز وجود به توجه با در مشكالت حاليكه در باشد داشته وجود مشكلي عرضه نظر از نزديك آينده

و آب منطقه در گرفتن قرا�ر بعلت ميباشد. چابهار موجود اشتراك و انتقال نظر به و ميباشد كنوني� شرا�يط� در آب مشكل دارا�ي خشك و بارا�ن كم� هواي

توا�نايي� جمعيت فوقالعاده رشد با جامع و عاجل� ريزي برنامه بدون نميرسدباشد. داشته را الزم جوا�بگويي

و بهداشت شبكه تختخوا�بي�(،108) سينا بنام بيمارستان يك دارا�ي چابهار و شهري، مختلف نقاط در آن به وابسته بهداشتي مركز چهار و مركزي درمان

آزا�د، منطقه در و شهر، در اجتماعي� تامين بهداشتي-درماني مركز دو همچنين سال� در جمعا و است مركزي طبي تشخيص آزمايشگاه يك و داروخانه چهار

در هستند(؛ متخصص آنها نفر6 كه بوده عمومي پزشك26 دا�راي1379 با ميباشد، ساخت دست� در چابهار اجتماعي� تامين سازمان بيمارستان حاليكه

كمي� كمبودهاي ديگر، بخشهاي برا�ي آن مركزيت� و شهرستان جمعيت به توجه و رشد و اي منطقه مختلف بعلل است. لذا� محسوس� كامال پزشكي� كيفي� و

بيشتر پزشكي� و درماني تسهيالت آن مهم� نيازمنديهاي از يكي� سريع، توسعهاست. شهر

شهيد تجاري بندر بكار آغاز از پس توسعه شروع در حتي� شهر اينكه به توجه با در مسكن امكانات ا�ست�،1362 سال� در دريانوردي دانشكده و بهشتي

ورود محل� سنتي� بطور كه بندري شهر وضعيت� ميباشد؛ محدود و پائين سطحي� در و تغير شديدا آزا�د منطقه ايجاد با بود، داخلي و خارجي� اجناس� خروج و

و ساز و ساخت اجاره، قيمتهاي افزا�يش باعث� منفي شوكي بمثابه حقيقت� زميني پلهاي و ويژه مناطق� مشخصه يك حاليكه . در گرديد شهر در اجناس� ايجاد و سرمايه جلب بمنظور قيمتها كنترل� نقل و حمل المللي بين خدماتميباشد. دولت وظيفه كه است رقابت

مشي� خط� با همچنين و آزا�د بندر گرفتن شكل با اخيرا كه ديگر مهم� مسإله يعني� زياد درآمد اختالف بروز شده شهر گريبانگير زا درآمد سازمانهاي هاي

سطح در شغلي مختلف هاي رده فاحش خيلي يا غيريكنوا�خت حقوقهاي و مستمر ورود به باتوجه طرفي ميباشد. ا�ز چابهار خصوصي� و دولتي نهادهاي

بوسيله عمدتا شهر ناچيز خدمات آنها موقتي توقف و مسافرين گسترده بسيار آمده بوجود كاذب گرا�ني و گرفته قرا�ر تاثير تحت شديدا يا و جذب گروه اين

درآمد توا�زن عدم باعث� حقوق سطح فاحش اختالف طرفي است. ا�ز

57

غيره و كاري كم� ديگر، نهاد به نهادي از كار نيروي وانتقال� جذب اجتماعي�،ميشود.

فاقد چابهار كه است زميني پل� آزا�د بنادر الزا�مات از المللي بين فرودگاه وجود با و روز در فقط� ارتشي فرودگاهي در داخلي پروا�زهاي آمد و رفت� و است آن

گردد انجام مناسب تمهيدا�ت است الزم كه ميشود انجام خود خاص� قيود(.24 ص ،199 شماره نقل، و حمل )صنعت

بندري جنب!ي - خدمات2 نمايندگي� گمركيء� جانبي خدمات كه چابهار بندري فعاليتهاي صيادي بر عالوه تركيب در ميباشد، اهميت حاإ�ز كاال و كشتيها بازرسي� و كشتيرا�ني خمات

محسوس� كامال ادا�ري و مشاغل� در بوميها غير كم� مشاركت شهر جمعيتي روند ولي است؛ گذشته سياستهاي و آموزش فقدا�ن نشانگر عمدتا كه است

سريع افزا�يش و بافت� تغيرا�ين باعث� اخير دهه در بخصوص شهر رشد به رو و دبيرستان12 و را�هنمايي39 ابتدا�يي�، مدرسه280 حاضر حال� )در مدا�رس

است. آموز( شده دا�نش24000 حدود و دارد غيره و ارتباطاتي كشتيرا�ني، بندري، گسترده ابعاد جانبي خدمات و رقابت موجبات و داده قرا�ر تاثير تحت را اصلي خدمات ميتوا�ند برا�حتي� كارگزا�را�ن و نمايندگان كه است محلي� گردد. بندر آنها گسترش� عدم و كسادي متفاوت حقوقي و حقيقي� مسئولين برا�ي را متفاوتي� خدمات بايد متعددي كشتي به خدمات خصوص� درنمايند. فرا�هم� آن بار و كشتي خارجي� و داخلي "خدمات سري يك(( Port agentمعمول" ) )"خدمات بندري عامل� يا نماينده

و كشتيها، كنندگان اجاره و فرماندهان، و مالكين ( بهRoutine services )معمول" كاركنان قرنطينه و بهداشت اورا�ق نظير را متعددي بندري اسناد همچنين در موفقيت هستند. برا�ي غيره و بندر ادا�ره گمرك، مهاجرت، بار، و كشتي و خصوصي� موسسات كليه الملل، بين ترا�نزيت در توجهي� قابل� سهم� كسب خروج تا و بندر محدوده در آن بار و كشتي با مستقيم� غير و مستقيم� كه دولتي

عملي� و علمي� هماهنگي� بايد هستند، تماس� در ترا�نزيت كشور مرزهاي از باشد. دخيل� موسسات مشخص و اصلي وظايف جز حقيقت� در و داشته وجود

و ترا�نزيت طول� افزا�يش بصورت نهايتا كه نقصي� نوع هر اينصورت غير در مقرون يا و ميلي بي� در مهمي� عامل� ميشود محاسبه و ديده آن هاي هزينه

خدماتميشود. بالفعل ترا�نزيت مسير نوع هر از بار ارسال نبودن بصرفه آوري جمع و اوليه رسيدگي ( نظيرSpecial services ) ويژه" "خدمات بنام ديگري

نياز مورد بازديدهاي و كشتي،تعميرات به وارده صدمات دعاوي به اطالعات خاص� طبيعت دارا�ي همه كه وجود، نيز كشتي كاالي يا افسرا�ن و خدمه آن، كشتيرا�نيها يا و گمركات و بنادر ادا�رات به آنها دامنه تنها نه غالبا و بوده خود

و مربوط كشتي ميزبان بندري شهر درون سازمانهاي به بلكه نميشود، محدود باشد. داشته وقت� اسرع در و كامال را همكاريهايي چنين كشش شهر آن بايد

ناشي عوارض� متحمل مستقيما چون كاال يا و كننده اجاره يا و كشتي نماينذگان با ترا�نزيت انجام يعني� مثبت� جهت در عموما ميشوند كشتي يا و بار معطلي از

58

مستقيم� دولتي موسسات ناهماهنگ خدمات ولي هستند، هزينه و زمان حدا�قل آن كاهش حتي� يا و رشد مانع منفي بطور خيلي تاثيرگذار مستقيم� غير يا و

ميشوند. از كه است ترا�نزيت تقاضاي بر موثر و مهم� عوامل از يكي� گمركي خدمات

پيچيده بسيار سنتي� بطور ايران در ادا�ري بوروكراسي و عملي� هاي رويه نظر همچنين و اي منطقه و ملي نقلي و حمل تقاضاي و عرضه كالن اهدا�ف تابع و

اروپايي� كشورهاي كليه نميباشد. در پيشرفته كشورهاي در مشابه هاي رويه كوتاه تقاضا، حجمي جلب اصلي هدف در نيز گمركات ترا�نزيت موقعيت دارا�ي اي پايانه و عبوري هاي هزينه كاهش و ترا�نزيتي محموالت سفر زمان كردن

هستند. كنترل� قابل� ادا�ري سخت� همكاريهاي به موظف و ورزيده جدي اهتمام

سيا!سي - خص!وصيا!ت3. 1. 4 بعضي� و آمريكا اروپا، در آنچه مشابه ايران در بنادر حقوقي و سياسي شكل

همه و نيست� تنوع دارا�ي مديريت� و مالكيت نظر از دارد وجود آسيا كشورهاي بخش راستا همين مينمايد. در تبعيت� سنتي� الگوي يك از و دولتي بنادر

را بندري روبناي و بنا زير را گذاري سرمايه امكان يا و توا�ن نيز خصوصي� دامنه به توجه با كه وجود ادا�ري مختلف هاي رتبه با متعدد ندا�رد. مديرا�ن

يت� بندري هاي فعاليت�تجه!يزات و بنادر مديريت و - مالك!يت1

و بنادر سازمان مديريت� و نظارت تحت فرعي� و اصلي تجاري بنادر كليه شيالت يا گمرك بوسيله و ماهيگيري صرفا كنگ بنادر حاليكه در بوده كشتيرا�ني

تحميلي جنگ خاتمه از پس كه نيز خصوصي� بخش ميشوند. مقوله ادا�ره ايران ساير مشابه هم� پايين، به باال از ملي كالن برنامه نبود بعلت گرفت� اوج خيلي

در و سطحي� بسيار شد انجام آنچه هر و نكرد؛ باز ايران بنادر در جايي بخشها بنادر سازمان سنگين سايه زير داشتن قرا�ر ضمن كه ميباشند اقماري حقيقت�

و ها هزينه كاهش وري، بهره افزا�يش تا اند بوده دولتي مقررا�ت از گريز برا�ي اسكله، با متعددي ترمينالهاي بايد موا�رد قبيل اين خدمات. در كيفيت� رفتن باال

بصورت و قوي خصوصيهاي بخش به بندر هر در ... كامل و تجهيزات، انبار، نياز مورد عملكرد با مرتبط و كالن بايد كنترلي� عوامل و شود واگذا�ر درازمدت

ملي اي اجاره تاسيسات از نگهداري و گذاريها سرمايه درآمدهاء و هزينه و پيمانكارا�ن گرفتن بخدمت و خدمات دولتي كامال شكل حفظ اينكه تا باشد

متعدد. آناليز دو بن�در پلهاي زميني حمل و نقل ايران با بن�ادر خارجي مشابه نشان ميدهد كه هر

دو اين بنادر داراي مالكيت و مديريت دولت�ي هستن�د در حايكه بن�ادر تركيه بوسيله سازمانهاي راه آهن و دريانوردي آن كشور، بن�ادر چين بوسيله دو نوع مالكي�ت مختلف

( و انجمن2شركت�هاي كانتينري، سه بن�در روسيه از طريق دو نوع مالكيت اداره بندري ) تجاري بندر والدي وست�وك هستن�د ولي عمده اين بن�ادر نيز داراي مديريت دولتي ميباشند.

در كشورهاي كانادا و امريكا تنوع مالكيت و مديريت عموما ايالتي ولي مديريتها درميدهد. شرح اين مقايسه ها را نشان 22اختيار شركتهاي خصوصي است. جدول

59

Table 22: Type of port and management in most landbridge portsLand-

bridgesPorts Port ownership Operation

management Landbridge operators

ISLB

Imam Port Authority Port Authority Islamic Republic Iranian Shipping Line & other national and internationaloperators

Abass Port Authority Port Authority Same as Imam

Vostochney Port Vostochney Port Vostochney SOTRA & different other national and international companies

2 TSR Nakhodka Vladivostok Commercial Port Corporation

Vladivostok Commercial Port Corporation

Same as Vostochney

San Peters burg Port Authority Same as Vostochney

New York/NewJersey

Port authority ofNew York &New Jersey

Eight different terminal operators

Various shipping and NVOCC operators

3 USA Houston Port of HoustonAuthority

2 private terminal operators

Various shipping and NVOCC operators

San Francisco Port of SanFrancisco

One stevedoringterminal operator

Various shipping and NVOCC operators

Seattle Port of Seattle Six terminal operators Various shipping and NVOCC operators

Philadelphia Philadelphia Regional Port Authority

Two terminal operators Various shipping and NVOCC operators

Halifax Halifax Port Corporation Halifax Port Corp & twoterminal operators

Canadian Pacific(CP) and Canadian National (CN) Railways & Variousshipping and NVOCC operators

Toronto Toronto HarbourCommission

Toronto Harbour Commission

Same as Halifax

4 Canada Montreal Port of Montreal Five terminal operators Same as Halifax

Vancouver Vancouver PortCorporation

Three terminal operators Same as Halifax

Mersin Turkish State Railways Turkish State Railways Various shipping and NVOCC operators

5Turkey Trabzon Turkish Maritime Organisation

Turkish Maritime Organisation

Various shipping and NVOCC operators

Izmir Turkish State Railways Turkish State Railways Various shipping and NVOCC operators

Lianyungang Lianyungang port Container Co.

Lianyungang port Container Co.

Trans-Chinese Railways, Chinese National Shipping Line & Various shipping and NVOCC operators

6China Shanghai Shanghai Harbour Bureau

Shanghai Container Terminals Ltd

Same as port Lianyungang

Source: 1. Containerisation Yearbook (1995), London: Emap Business Communications Ltd. 2. Hicks (1994), Jane’s Containerisation Directory for 1994-1995, (Ed), Twenty-sixth Edition, Jane’s Information group Inc., 1340 Braddock Place, Suite 300, Alexandria, VA 22314-1651, USA. 3. for San Petersburg, Vostochney and Nakhodka are based on Peters (1993, p. 290).

يا زميني پلهاي عمليات برا�ي ملي اهدا�ف و سازماندهي موقعيت وجود حال� در كشورهاي در بخصوص امر اين ضروريات از ميزبان كشور در ترا�نزيت بنحوي دارند اشتغال مسئله در كه كشورهايي ميباشد. كليه مبتدي يا و توسعه

)باورصاد اند كرده ايجاد خود نقل و حمل سيستم� در جايگاهي آن برا�ي ساماندهي�، برا�ي زير مقامات از متشكل اي كميته نيز ايران (. در1378

ميباشد: معيني اهدا�ف دارا�ي و تشكيل� ترا�نزيت توسعه و هماهنگي�، كشتيرا�ني و بنادر سازمان -رئيس2 ايران اسالمي� جمهوري گمرك - رئيس1

-4 ايران اسالمي� جمهوري آهن راه عامل� - مديري3 ايران اسالمي� جمهوري نقل و حمل اقتصاد - معاونت�5 كشور هاي پايانه و نقل و حمل سازمان رئيس

كشوري. هواپيمايي� - سازمان6ا!رز قيم!ت و - درآ!مد2

به شديدا خود وابسته بشدت صنايع� واردا�ت برا�ي كه است كشوري ايران حال� در كشورهاي مشابه بآن دسترسي� كه احتياج نفت صادرا�ت از ناشي ارز

60

صنايع� چرخش برا�ي كه آن ساالنه ارزي درآمد است. لذا� مشكل توسعه توليد، ميزا�ن به دارد، كامل بستگي� توليدي كليدي گذاريهاي سرمايه و وابسته بصورت ارز دارد. ا�ين نيز نفت جهاني� قيمت� و صادرا�ت داخلي، مصرف تقاضا ميزا�ن به طرفي از و گذاشته اثر بنادر كار بر مستقيم� غير و مستقيم�

ارتباط غيرمستقيم� بطور مردم و دولت درآمد قالب در خارجي� تجارت يعني� خارجي� خريدهاي و نوسازي در مانع بصورت ميتوا�ند داخلي نظر ميكند. از پيدا�

همچنين و كرده عمل� بارگيري و تخليه سنگين تجهيزات و يدكي� وسايل با را ترا�نزيتي مرزي هاي پايانه و ها شيوه ساير و بنادر همگامي و نوسازي

بندر بعنوا�ن نقش ايفاي چون . لذا ميدهند قرا�ر تاثير تحت جهاني� نيازمنديهاي و تسهيالت تابع خود كه است بندري مستمر خدمات ارا�ئه به نيازمند زميني پل�

محسوب واردا�تي� اقالم از موا�رد غالب در و ميباشد بارگيري و تخليه تجهيزات به خود بندري عمليات حساسيت لحاظ به بنادر قبيل اين ميرسد ميشود. بنظر

دارند. نياز خارجي� خريدهاي زمينه در اختياراتي

Figure 4 Oil Revenues in Iran

02000400060008000

100001200014000160001800020000

1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993

$و�ن

يل�يم

گيري نتيجه و : خالصه چهارم فصل

پيشنهادات و گيري، نتيجه - خالصه،4 و تغيرا�ت اخير دهه در سابق شوروي فروپاشي� سياسي تغيرا�ت - بروز1

بزرگي همسايه كه ايران جمله از منطقه كشورهاي برا�ي را جديدي فرصتهاي از و متفاوت فرصتها است. ا�ين اورده پديد ميشود محسوب ناحيه اين در

مبادي و بنادر شامل شمال-جنوب محور راستاي در نقلي و حمل نظر نقطه دولت كه است است. بديهي آهني� راه و جاده مختلف هاي شيوه و مرزي،

جغرافياي امتيازات همچنين و قرن ممتاز موقعيت اين از بايد اسالمي� جمهوري اين آورد. در بعمل را اصولي� بردا�ري بهره نهايت� خود أي منطقه سرزميني�

با كه شده محسوب محور اين در ايران عمده رقيب� پاكستان كشور راستا گذشته سال� پنج در شده ايجاد وقايع و دارد كه المللي بين حمايتهاي به توجه

61

ميتوا�ند كشور اين بوده، پاكستان هدفدار و قطعي� حمايت� با كه افغانستان درخوا�هد. جبرا�ن قابل� غير أي ضايعه كه بربايد ما از را المللي بين نقش و مسير

برا�ي را عالي ايده بندري موقعيت لذا و گرفته قرا�ر خليج يك در - چابهار2 حسن اين دارا�ي دنيا بنادر از بسياري كه آورده پديد آن آينده فيزيكي توسعه بعنوا�ن ملي و استاني� توسعه هدف با چابهار انتخاب ديگر طرف از نيستند، شدن سرا�زير در مهمي� عامل� خود كشور تجاري-صنعتي� آزا�د منطقه سومين ميباشد. آن بندري ماهيت� مكمل كه نموده المللي بين و ملي هاي سرمايه

پايدا�ر و مطمئن و اصلي راه چابهار ترا�نزيتي و بندري توسعه ميرسد بنظرميباشد. محتمل تجاري و صنعتي� هاي گزينه تمام به توجه با منطقه پيشرفت

روند در مستتر عوامل كالن و خرد شناسايي� تحقيق� اين انجام مهم� - نفع3 فرا� خدمات برا�ي تجاري-صنعتي� اي منطقه آزا�د بندر يك تر مطمئن ايجاد

مسئولين تا ميباشد شرق محور حول� بخصوص ايران زميني پلهاي انوا�ع مرزي به چابهار نمايند. تبديل استفاده آنها از خود گيريهاي تصميم� و ريزي برنامه در

لحاظ از اي توسعه گوناگون اثرات ميانه آسياي تجارت اصلي دروا�زه استان و شهر تنها نه كه ميباشد … و صنعتي�، فرهنگي�، اقتصادي، اجتماعي�،

دو در تحقيق� اين مباحث از كدام ميدهد. هر قرا�ر تاثير تحت را كشور بلكه و منطقه اند. آينده گرفته قرا�ر بررسي� مورد مختصر بطور سوم و دوم فصل

مطالعه جدا�گانه مباحث اين اختصاصي بطور كه ميكند ايجاب موضوع اهميتايد. بدست دقيقتري راهكارهاي تا شده

تركيبي مبدا�-مقصد نقل و حمل سيستم� يك از بكرا�ت گذشته دهه چند - طي4 به امريكا فوري كمك هوايي پل� نظير دريايي و زميني يا هوايي پل� بنام

دوم جهاني� جنگ پايان در و متفقين، پيروزي پل� بعنوا�ن ايران خاك از اسرائيل، و استفاده اروپا، به كمك برا�ي مارشال� طرح با آمريكا اروپا، بازسازي برا�ي

با بايد خود نظير بي� موقعيت به توجه با است. ا�يرا�ن شده انجام مهمي� خدمات سيستم� اين در را اصولي� گذاري سرمايه نهايت� بموقع و عميق� مطالعات

پاسخ المللي بين نيازمنديهاي به بتوا�ند تا آورده بعمل نقلي و حمل تركيبيگردد. منتفع نيز خود و داده مطمئن و صحيح

بازرگاني� و نقلي و حمل ويژگيهاي دارا�ي زميني پلهاي مفهوم كنوني� - كاربرد5 در كه ميباشد اي قاره وبين أي قاره تركيبى، نقل و حمل ماهيت� با و خود خاص�

و حمل از بردا�رى بهره با انتقال حق� بدون خاص� قوانين تحت محموالت آن دو مسير دروسط آهن راه )ترجيحأ اقيانوسى� نقل و حمل بجاى زمينى نقل دارد ميباشد. ضرورت گوناگون انوا�ع دارا�ي و طي را دريايي( خود سر

خصوصي� موسسات همچنين و ترا�نزيت امر در دخيل� ايراني دولتي سازمانهاي و حمل سيستم� اين مهارتهاي كسب با آن زميني پلهاي در عمليات گردا�ننده

توجه با و زمان طول� در الملل بين ترا�نزيت در كشور سهم� تا كرده عمل� نقلدهند. افزا�يش آنرا و حفظ منطقه قدر رقباي به و زمان بعد دو هر در جويى صرفه زميني پلهاي انوا�ع توسعه از عمده - هدف6

سهولت و ، دزدي دله تقليل محموله"، به "ضرورت نقل، و حمل هزينه62

انباشت� و ديپلوماتيك و ملي اعتبار مرزي، مبادى و بنادر در كاال جابجايىميباشد. ترا�نزيت كشورهاى يا كشور برا�ي سرمايه

سيبري، سرتاسري آهن راه ميتوا�ن شيوه اين مشهور ولي مختلف - انوا�ع7 دريايي-زميني پلهاي و گرجستان، تركيه، مكزيك، در و چين سرتاسري آهن راه

برد. نام را غيره و ايران با صادرا�تي و واردا�تي� محموالت مختلف انوا�ع توزيع بنادر سنتي� نقش- 8

پايانه و بنادر لزوما زميني پل� نقل و حمل سيستم� در ميباشدولي� هزينه حدا�قل ريلي، و اي جاده ناوگان خطه، دو آهن راه خطوط مجهز، كانتينري هاي

گمركي- ادا�ري سيستمهاي وجود كانتينر، ناوگان كارآ�مد، و متنوع كشتيرا�ني بدون هاي بارنامه عمليات اجراي برا�ي ساده و مدرن بندري- بانكي-كشتيراني

و نقل و حمل امور در ماهر و متخصص كاركنان و مديران وجود انتقال، هر كه هستند، زميني پلهاي عمليات ضروريات از همه المللي بين كشتيرا�ني

خدمات مهم� ميباشند. خصوصيات ديگر متنوع و متعدد ويژگيهاي دارا�ي كدام استاندا�رد عوامل بعنوا�ن آنها از و شناسايي� جهاني� نقل و حمل زميني پل� بنادر

شدند. مقايسه چابهار در موجود تسهيالت و امكانات با سپس و استفاده و نقلي و حمل ناوگان و تجهيزاتي، ساختاري، لحاظ از چابهار محدوديتهاي

طرح گرديد. بايد استخراج ميانه آسياي به كاال ترا�نزيت با مرتبط أي شبكه و مطالعه عميقتر بطوري فوق مباحث از كدام هر و تهيه رابطه اين در جامعي�

دنبال� عمال و بندي بودجه و زمانبندي، استخراج، عملي� و مناسب راهكارهايگردند.

-3 - عملياتي-ظرفيتي،2 - جغرافيايي،1مبحث�: چهار مطالعه - شاخصهاي9 نفوذ با خارجي� و داخلي متغير عوامل كليه تا انتخاب را - سياسي4 شهربندري،

آنها به و گرفته بر در تحقيق� اصلي سوا�ل چهار تحت را زميني پل� پديده برشد. داده پاسخ

و ميانه آسياي برا�ي زميني پل� يك بعنوا�ن ايران خاص� جغرافيايي ويژگيهاي- 10 درياي دو وجود مختلف بعلل زيادي ابعادي غرب" در و شرق همچنين و قفقاز با طوالني مرزهاي همچنين و جنوب در عمان درياي و فارس� خليج و خزر

چابهار جغرافيايي ويژگي كه گرديد گرديد. مشخص اثبات قفقاز و ميانه آسياي نظر نقطه از هند اقيانوس� سوا�حل� در آبي مرز كيلومتر300 حدود با

با و بالقوه و استراتژيك دنيا در بلكه كشور برا�ي تنها نه آنرا سياسي جغرافيايميشود. استفاده آنها از محدودي بطور . ولي� ميباشد موثر موجود امكانات

با مختلف لحاظ از چابهار بندر فعلي� توا�ن مطالعه تر صحيح انجام - برا�ي11 كه گرديد مشخص و گرديد مقايسه امام و عباس� بنادر يعني� داخلي رقيب� بندر

شبكه به آن وصل� مكررا ولي نيست� آهن راه به متصل� فعال بندر اين اگرچه بار سفر هزينه و مسافت چون است؛ بوده مطرح چابهار آزا�د منطقه بوسيله زميني پل� بعنوا�ن آن انتخاب مهم� عوامل از يكي� چابهار تا ميانه آسياي مبادي دولي تجاري مرا�كز يعني� چابهار بندر خارجي� هاي پسكرا�نه كليه است

و حمل حيطه از خارج نقلي، و حمل اصول� نظر از ميانه آسياي و افغانستان63

به آن اتصال� لذا كيلومتر( ميباشند،500-1000 از )بيش است اي جاده نقلميباشد. حياتي و ضروري آهن راه كه است زميني پل� بندر هر ضروريات از مستقل تجاري فرودگاه - وجود12

اختالالتي فعلي� فرودگاه بودن نظامي و دور و ميدهد ارا�ئه المللي بين خدمات مشكالت از يكي� و ميآورد پديد بعضا خدمات ساير و پروا�زها با ارتباط در را

ميشود. محسوب مهم� اي جاده تجاري شبكه به امام و چابهار بندر دو هر چه اگر زميني نظر - از13

مقاصد و بندر دو اين بين مبدا�-مقصد مقدماتي مقايسه ولي وصل� كشور مسيرها كليه در كنوني� شرا�يط� در چابهار كه ميدهد نشان آنها خارجي� محتمل

فقر همچنين و پائينتري، جغرافيايي عرض در گرفتن قرا�ر بعلت افغانستان بجز چمعيت پر و توليد نقاط و پايتخت� از آن بيشتر افتادگي دور و استان تاريخي بعضا و سطح، و عرض نظر از نيز مسير اين جاده كيفيت� اينكه ضمن كشور، به عباس� بندر مسير با مقايسه قابل� نيز مسافر و بار تردد امنيت و شيب� نشان محاسبات است. ولي تري زياد سفر فاصله دارا�ي نميباشد، مشهد روز3 حدود شرق كشورهاي با تجارت برا�ي دريايي نظر از چابهار كه ميدهد و5/14 )بترتيب� است مزيت دارا�ي دريايي سفرهاي در عباس� بندر به نسبت� و )بنادر تجارت و نقل و حمل مسيرهاي و مبادي تعيين در روز( كه6/17

باشد. مالحظه قابل� كشتيرا�ني( ميتوا�ند خطوط روزا�نه سفر جويي صرفه محاسبات با ميتوا�ن را چابهار دريايي مزيت-14

صاحب برا�ي كشتي كرا�يه روزهاي نظر از چابهار بندر به مرا�جعه در كشتيها نسبت� را مزيت اين نمود. بايد تبديل نيز حمل كرا�يه برتري به و نشان كشتي

حتي� و أي منطقه غير و دبي� و سالله و عجمان نظير خارجي� رقيب� بنادر به و داخلي كشتيرا�ني شركتهاي و تقاضا جذب با و بهبود امام و عباس� بنادر

داد. توسعه و عملي� خارجي� عملكرد بر جنبه دو از حرا�رت درجه متوسط همچنين و حدا�كتْر اقل�، - حد15

در محموالت بر تاثير لحاظ از هم� و كار نيروهاي روز در شيفت سه تا نوبتي فوق بندر سه از كه ميدهد نشان ميباشد. آ�ناليز مهم� بنادر در نگهداري طول�

سال� فصول طول� در هوا تغير درجه كمترين دارا�ي كمتر حدا�كتْري با چابهارميآورد. پديد را بهتري كاري شرا�يط� و بوده

و سوا�حل� در آب پيشرفتگي نظر از بنادر دريايي جغرافيايي - موقعيت16 شهيد دارد. بندر زياد تاتْير آنها أي توسعه آينده و عملكرد در ها رودخانه وجود

امتداد در مستقيما بزرگ خيلي طبيعي خليج يك در گرفتن قرا�ر با بهشتيچابهار موج بوسيله آن كالنتري شهيد بندر حاليكه در داشته، قرا�ر اقيانوس� سوا�حل� و روز شبانه طول� در ميتوا�ند آن در كشتيها فعاليت� و پذيرش� و احاطه شكني

بيني� پيش قابل� غير اصلي بندر در مختلف روزهاي طي شود. ولي انجام سال� )مانسون( ساالنه موسمي� طوفانهاي ماهه سه حدودا� فصل در عمال و

است. هزينه پر و خطرناك و عملي� غير كار انجام هند اقيانوس�

64

صنعتي�-تجاري بنادر نياز مورد جغرافيايي ويژگيهاي جامع بررسي� به توجه با بندر بيك تبديل برا�ي الزم خصوصيات دارا�ي بندر اين ميرسد بنظر زميني پلهاي

نظر از چابهار آ�يا: يعني� تحقيق� اول� سوا�ل از مهمي� بخش به و است زميني پل� است. شده داده مثبت� پاسخ است؟� اي دروا�زه بندر نقش دارا�ي جغرافيايي

سرمايه و انجام بيشتري مطالعات سوا�ل اين بر موثر عوامل روي بر بايدنمود. گذاري

در كه را بندري محدويتهاي و محسنات عمدتا عملياتي- فني، - خصوصيات17 نظير مباحتْي بصورت را خصوصيات مينمايد. ا�ين تعريف زميني پلهاي با رابطه

عمق� و ها اسكله تعدا�د بنادر، به ورود مجاري عمق� بنادر، متفاوت هاي عملكرد و بارگيري و تخليه تسهيالت و تجهيزات تعدا�د و نوع ترمينالها، نوع آنها،

سپس و شرح امام و عباس� بندر دو و چابهار با رابطه در را كاال نگهداري خدمات برا�ي معتبر و شايسته بندر بيك چابهار تبديل گرديدند. براي مقايسه

مقايسه المللي بين بنادر حد تا فوق مباحث كليه دارد ضرورت زميني پلهايشوند. داده توسعه و بهبود شده شان آينده خدمات آئينه حدودي تا ميتوا�ند بنادر گذشته عملكرد - شاخص18

اقيانوس� كشتي فروند3334 جمع ا�ز1375 سال� اثْناي در چابهار باشد. بندر كه بوده كل % از5/1 حدود سهمي� دارا�ي ايران اصلي بنادر به وارده پيماي ولي محدود امكانات با آن كالنتري شهيد بندر اينكه است. عليرغم� ناچيز بسيار

ميباشد. بيكار تقريبا كانتينري مناسب نوسازي عمدتا اخير دهه سه در ايران بنادر توسعه سياست اصلي - كانون19

بندر در رجايي شهيد نظير جديد بنادر ايجاد بصورت موجود زيريناي وبسط� نيز بوشهر و امام متْل� بنادري اينكه ضمن بوده چابهار در بهشتي شهيد عباس�،

است. گرديده تكميل نيز شمال در اميرآباد بندر و داشته شگرفي پيشرفتهاي بصور نوسازي و توسعه و متعددي عوامل دارا�ي بنادر بنايي زير ساختار

و عملياتي تري جدي بطور بايد چابهار بزرگ بندر ميشود. پروژه انجام مختلفيشود. واقع مسئوالن توجه مورد

بنادر ورودي كانال� مدخل در بنادر به ورود هنگام را آب ارتفاع اكتْر - حد20 بنادر به كشتيها ايمن عبور و پذيرش� اعزا�م، برا�ي المللي بين معياري بعنوا�ن بزرگترين بعنوا�ن امام و عباس� بندر دو ايران در رابطه اين ميدهند. در نشان متر10 حدود چابهار و متر16 بيشترا�ز كانال� به ورود عمق� دارا�ي كشور بنادر كشتيرا�ني و بنادر سازمان بوسيله ميانمدت ريزي برنامه يك در بايد كه است

شود. داده افزا�يش بعلت مستقيم� غير و مستقيم� بطور ها اسكله تعدا�د و عمق� عامل� - دو21

عملكرد بر ها، اسكله به بيشتر و بزرگتر چه هر هاي كشتي ورود آوردن فرا�هم� ترين عمده كانتينربر عظيم� كشتيهاي كانتينري دارند. تجارت تاثير بنادر

با عباس� و امام ايراني بنادر و هستند زميني نقل و حمل پلهاي بنادر خصوصيت� و طول� لحاظ از نقل و حمل زميني پل� خدمات به مشغول� خارجي� بندر15

نشان نتيجه و شده مقايسه كانتينري هاي اسكله كرينهاي گنتري و آب، عمق�65

نظر از بهتري وضعيت� در بنادر اين ميدهد نشان موا�رد از بسياري در كه ميدهد بندر هاي اسكله عمق� حدا�كثر دارند. قرا�ر ساير به نسبت� بنا زير و امكانات

كمتر آنها هاي اسكله عمق� حدا�قل از عباس� و امام بنادر با مقايسه در چابهار دارا�ي ايراني بندر دو هر اينكه متر(. ضمن5/10 تا2/8 )حدود است

كه هستند الزم روبنايي تجهيزات كليه و اسكله پست� دو با كانتينري ترمينالهاي پارچه يك كافي� امكانات فاقد نيز كالنتري بندر نرمينال و است آن فاقد چابهار

است. كانتينري پذيرش� خصوص� در را عظيمي� تغيرا�ت جهاني� دوم جنگ از پس - بنادر22

ا�ز1960 دهه اوا�سط� كانتينريزيشن انقالب از پس بخصوص و طي تكنولوژي در كه تبديل كم� كارگر با فني- ا�قتصادي پيچيده مجتمعهاي به كارگر پر اماكني

گرديد. انجام موضعي و سطحي� بصورت دهه دو تا آنهم� و دير خيلي ايران بنادر اسكله متحرك و ثابت تجهيزات نوع و تعدا�د بنادر به تجارت جذب و درعملكرد

مينمايد. وجود ايفا را أي عمده سهم� آنها نگهداري و تعمير سيستم� و أي عزيمت باعث� غير و كانتينري از اعم� ثابت اي اسكله جرثقيلي تجهيزات كاال صاحبان نتيجه در و شده بندر به بارگيري و تخليه تجهيزات بدون كشتيهاي

ميكنند. استفاده دريايي حمل كرا�يه كاهش از گنتري ( دارا�ي3 )سوال� ترا�نزيت مناسب كانتينري تجهيزات لحاظ از چابهار تاپ يعني� ديگر مهم� وسيله دو ولي نيست� كانتينري ويژه هاي اسكله و كرين در را توجهي� قابل� خدمات ميتوا�ند زيادي حدود تا آن موجود تينر ترا�نس و ليفت� 3 سوا�ل به لذا و ارا�ئه ميانه آسياي تجاري دروا�زه ايفاي برا�ي شايستگي سطحميشود. داده مثبت� پاسخ

متغيرهاي گيري اندا�زه بعلت تقاضا و عرضه بعد دو هر از بنادر - عملكرد23 جذب برا�ي مالكي همچنين و بندر داخلي بنايي زير و تجهيزاتي تسهيالتي�،

بندر ميباشد. چون مهم� ها پسكرا�نه از بندري خدمات برا�ي بيشتر تقاضاي ساير با آن عملكرد نيست� كاملي و يكپارچه كانتينري تاسيسات دارا�ي چابهار جنوب بنادر بين در چابهار كه ميدهد نشان و مقايسه بررسي�، ايران بنادر

آن علت كه دارد؛ قرا�ر نوشهر از قبل بنادر تمام بين در )چهارم( و بندر آخرين سه از بيش مدت در آن نبودن فعال� با مرتبط ديگري، عامل� گونه هر از قبل عدم ميباشد. ولي� شكن موج ندا�شتن و مانسون فصل سبب� به سال� در ماه

مهم� علت زميني پلهاي بندري خدمات تقاضاي ايجاد ملي قوي متولي� وجودميباشد. ديگر و بنادر مالكيت كارگري، گروههاي تركيب و تعدا�د شيفت، تعدا�د -تفاوت24

بنادر وري بهره ارزيابي� و گيري اندا�زه در و پيچيده موضوعي غيره و تجهيزات يك جابجايي حسب� بر آن محاسبه كه است موثر خيلي كانتينري ترمينالهاي يا

دقيقه دو بزديكي امروزه كه بوده دقيقه پنج حدود در و معمول كانتينر/ دقيقه 5 اگر كه ميباشد بندر15 ميان ا�ز8 مرتبه دارا�ي عباس� است. بندر رسيده بندر اين در كانتينري جرتْقيل� هر شود فرض� كانتينر هر جابجايي وقت� دقيقهاست. داشته كاربرد ساعت47/9 روزا�نه

66

ايران مرزي مبادي و بنادر عملكرد بررسي� تحقيق2 سوا�ل به پاسخ - ودر25 نقش تعيين و گيري اندا�زه برا�ي مهم� معياري پل�-زميني زمين سر يك بعنوا�ن

و بوده نوساني� سيري دارا�ي ايران از ترا�نزيت كل ميدهد نشان كه ميباشد آنها ملي ترا�نزيت در كمتري بمراتب سهم� دارا�ي عباس� بندر به نسبت� امام بندر

/.%�،062 /.%�،46 برا�بر بترتيب ناچيز خيلي چابهار بندر سهم� و است است. بوده1374 و ،1375 ،1376 ،1378 سالهاي /.%� در18 و /.%�،012

موجود تقاضاي ميزا�ن حفظ زمينه در ترا�نزيت متولي� دولتي موسسات چنانچه دست� از فرصت� اين كه نيست� بعيد نكنند، عمل� تر منسجم� و درست ترا�نزيت

برود. راه و اي جاده نقل و حمل هاي شبكه به را شهربندري پيوستگي و - اتصال�26

سفر زمان و طول� زيرا� است؛ آن توسعه اساسي� و مهم� عوامل از يكي� آهني� تقاضاي نتيجه در و فرا�هم� را سفر مسير انتخاب همچنين و كاهش ميتوا�ند را

طريق� از فقط� حاضر حال� در دهد. چابهار افزا�يش آن به/ا�ز را بندري خدمات مسير آنها مناسبترين كه است؛ كشور شهرهاي ساير با ارتباط دارا�ي جاده دو نقليه وسائط مرور و عبور و متر( ا�ست�7 )حدود ايرانشهر- زا�هدان عرض كم�

است چابهار-نيكشهر-فهرج-كرمان ديگر . مسير ميباشد مشكل آن در سنگين كاميون ترا�فيك دارا�ي نميتوا�ند بودن اصلي عليرغم� و اسفالته-شني أي جاده كه در كه است عباس� بندر چابهار-جاسك سوم باشد. مسير تجاري وسيع بعد در

نيست�. تجاري أي جاده حاضر حال� نقشي دريايي و آهن راه و اي جاده شامل زميني نقلي و حمل - ناوگان27

عرصه در ترا�نزيتي بنادر و كشورها زميني پلهاي عمليات موفقيت در اساسي� هستند زميني پل� هر قلب� چون مينمايند. آنها ايفا آنها قلمرو خارجي� و داخلي

بين و اي قاره فرعي� و اصلي هاي شبكه روي در را محموالت منظم� بطور كه و سرعت و سن شامل آنها كيفيت� و تعدا�د ميكنند. لذا انتقال و نقل اي قاره

ايران است. در موثر نظر مورد خدمات كيفيت� و كميت� در شان حمل ظرفيت مشاركت ترا�نزيتي فعاليتهاي در گسترده بطور سنگين و سبك اي جاده ناوگان درب- به- خدمات ارا�ئه توا�ن ويژگي بعلت را فعاليت� حجم� بيشترين و داشته كمبودهاي بعلت ناوگان اين كامل مشاركت است.ولي� داشته بعهده درب

كم� و متغير آنها باالي سن و فرمايي�، خويش مالكيت نوع يا و يدكي� وسايلاست.

پلهاي اي هزينه و تناژي عملكرد دارد وجود آهن راه شبكه كه بنادري - در28 فاقد بندرچابهار و است اهميت و مالحظه قابل� خيلي متقاضيان نظر از زميني

هر مهم� اجزا از اي جاده و آهني� راه بار زميني ناوگان ميباشد. وجود آن آهن راه در واگن و لكوموتيو تعدا�د شامل عمدتا و است زميني پل� سيستم�

زياد، ارزبري و خارجي� خريدهاي به وابستگي بعلت ايران در آنها رشد كه استميباشد. كم� عمدتا ترا�نزيتي محموالت توزيع و حمل آوري، جمع دريايي - ناوگان29

حمل و داخلي هاي قلمرو در منظم� بطريقي� زميني پلهاي بنادر از را كانتينري67

زميني پلهاي خارجي� بنادر در توزيع و دريايي خطوط طويل هاي شبكه درپل�- هر سيستم� هر برا�ي آن وجود زميني ناوگان مشابه لذا و ميگيرند بعهده اسرائيل و سابق شوروي اقدا�مات رابطه اين در ؛ است ضروري خيلي زميني و آوري جمع برا�ي دريايي ناوگان شده زمانبندي خدمات تخصيص در بترتيب رقابتي تسهيالت ايجاد همچنين و زميني پلهاي بنادر مقاصد از/به بار توزيع. ميباشند اهميت حائز غيره و مجاني برگشتي كانتينرهاي حمل و اي كرا�يه

امكان كردن فرا�هم� با اسالمي� جمهوري كشتيرا�ني راستا همين - در30 برا�ي بخصوص يكسره حمل بارنامه صدور و خزر، در كشتيرا�ني منظم� خطوط

بنادر مثل� ديگر جاهاي و ايران جنوب بنادر و خزر درياي در كانتينري محموالت شرقي جنوب دور، خاور التين، آمريكاي مديترانه، درياي و شمالي اروپاي نموده غيره و جا رزرو و ترا�نزيتي خدمات ارا�ئه به مبادرت هندوستان و آسيا،

است. و تاسيس1346 سال� مردا�د در كه اسالمي� جمهوري كشتيرا�ني - شركت31 انقالب از پس و ثبت� ظرفيتdwt 42888 با را كشتي شش1347 سال� در

با و بوده كشتي فروند106 دا�راي1378 در بطوريكه توسعه شديدا اسالمي�5670242 dwtعمليات پشتيباني برا�ي كه دارد را جهان در23 مرتبه ظرفيت

و محسوب دريايي محكم� بازوي چابهار بندر در جمله از ايران زميني پلهاي عامل� اي بارنامه يك مبدا�-مقصد نقل و حمل مسئوليت� داري عهده در همچنين

بنياد بوسيله سريعا نيز گذشته دهه يك ظرف ديگري دوم است. ناوگان مهمي� حال� در شديدا و رشد و تاسيس1369 مردا�د در بوسكو بنام مستضعفان

ميباشد. خارجي� و داخلي بازا�ر از خود سهم� توسعه خالي� يكسر كار اسالمي� جمهوري كشتيرا�ني شركت مهم� مشكل - يك32

اين به مناسب هاي بازا�ريابي با ميتوا�ند زيادي حدودي تا كه است آن كشتيهاي كمك نيز كشور اقتصادي به بلكه خود ارزي درآمدهاي به تنها نه و فائق� معضل�

آمارها مقايسه اگرچه است؛ ملكي كشتي هر سفر تعدا�د ديگر نمايد. مشكل بداليل� ولي ميباشد، گذشته سالهاي در سفر كشتي هر متوسط رشد نشانگر و معقول رشد كشتيرا�ني تجاري ناوگان نيز تركيب نظر است. ا�ز كم� مختلف

پلهاي مخصوص كانتينري ناوگان ناچيز سهم� مويد ولي داشته چشمگيري كشور تجاري مهم� هاي جهت غرب و شرق متفاوت مسير دو در كشور زميني

است. شمال-جنوب ترا�نزيت مشتري كشورهاي و عالقه مورد بلكه هستند ملي توجه مورد تنها نه بنادر بخصوص و ها - شهر33

آنها، أي توسعه مشكالت و متغير تركيب تحليل� و ميباشند. بررسي نيز جهاني� ريزا�ن، برنامه نظير كثيري گروههاي توجه مورد بلكه آن، شهروندان بر عالوه

نيز غيره و محققين دانشجويان، مديران، خارجي�، و داخلي گذارا�ن سرمايه آزا�د منطقه به تبديل با بخصوص گذشته دهه در چابهار شهري ميباشد. رشد

اهدا�ف به توجه با آنرا نگر كالن ملي مديريت� يك بايد است. ولي بوده نظير بي�نمايد. ادا�ره تجار-صنعتي آزا�د منطقه و زميني پل� بنادر مدت كوتاه و طوالني

68

تحت بروني و دروني فعاليتهاي از انبوهي با بندري شهر يك - ساختار34 و چابهار دريايي موقعيت به توجه ميباشد. با آن أي پايانه تاتْيرخصوصيت�

شهر مطمئن اشتغال مهمترين آن بودن ميانه آسياي دروا�زه شايستگي ويژگيتجار- آزا�د منطقه و زميني پل� بندر خدمات ارا�ئه و گذاري آنسرمايه حومه و

ميباشد. صنعتي� اگرچه ميشود محسوب ساله يكصد زيربنايي� صنعتي� مجتمع يك بندر امروزه

ايجاد توسعه، حال� در كشورهاي در موجود بر هزينه بسيار و نادرست رويه گونه هر دهه دو يا يك در و ميدهد قرا�ر بندر جوا�ر در بالفاصله را بندري شهر

أي توسعه مرزهاي حاليكه ميكند. در غيرممكن را بندر أي محوطه پيشرفت مرا�كز از بايد و است ملي بلكه محلي� موضوع يك تنها نه هميشه شهربندري

صنعتي� تجاري تخصصي نيازمنديهاي از باشد. غير بري عامه سكونتي يا تجاري وجود مناسب و كافي� باندا�زه بايد نيز ديگري متعدد شهري نيازمنديهاي بندري و

زميني پل� بندر نياز مورد خدمات ايمن و اقتصادي روا�ن، جريان تا باشد داشته آموزشهاي درمان، و بهداشت برق، آب، نظير نمايد. نيازمنديهايي تضمين را

و كارآ�مد انساني نيروي مخابراتي، كاريردي، علمي� پيشرفته و مقدماتي. … و ارزا�ن،

از پس و شروع پنجاه اول� دهه از را خود عملي� توسعه چابهار - بندر35 در را چابهار توسعه و گرديد. رشد برا�بر چند شتابي دارا�ي اسالمي� انقالب

جنگ از پس بخصوص و انقالب از پس دورا�ن به عمدتا ميتوا�ن معاصر دوره بندر و موا�جه آبادا�ن و خرمشهر بنادر دادن دست� از با كشور وقتي� تحميلي

لحاظ از چابهار شهر نمود. بطوريكه معطوف شد واقع خطر معرض در امام) آن از بعد نفر180000 به اسالمي� انقالب قبل در نفر4000 از جمعيتي ميباشند. جهت� تسنن اهل� عمدتا كه يافته افزا�يش برابر45 يا ( رسيد1375

و فرهنگي� مهم� عوامل بايد أي منطقه و ملي هاي برنامه پيشبرد و پيشرفتگردند. مالحظه محلي� سياسي

را روشني ا�فق1370-1365 دوره مالحظه با چابهار شهر سوا�د - ميزا�ن36 % به5/20 از آن بيشتر و ساله6 سوا�د با جمعيت كه چرا� ميدهد نشان رشد دهساله دوره يك در چابهار آموزشي وضعيت� مقايسه و % رسيده4/34

دانش هم� و كالس، و مدرسه ظرفيت افزا�يش بعد در هم� را اي جانبه همه سطح دو هر در دبيرستان و راهنمايي�، ابتدا�يي�، مختلف هاي دوره آموزان تحقيقاتي� و عالي آموزش مركز چندين ميدهد. وجود نشان روستايي� و شهري

مديريتي� و دريانوردي عالي آموزش خدمات لحاظ از را بندري شهر آينده مهم� در تاسيس بدو از چابهار آزا�د مينمايد. منطقه تضمين كشتيرا�ني و دريايي

و توسعه در و نموده ايفا موثري نقش آن حومه و شهر زدايي محروميت�است. داده ارا�ئه زيادي كمكهاي شهر روبنايي و بنايي زير امور نوسازي

و آشاميدني آب مسئله بجز ميرسد بنظر ضروري عوامل كليه بين - ا�ز37 چنين است. وجود پيشرفت حال� در برنامه مطابق نيازمنديها بقيه صنعتي� ميدهد. ضمن قرا�ر تاثير تحت را زميني پل� پروژه گونه هر قطعا اي نقيصه

69

و دارد وجود مهمي� پزشكي� و درماني كمبودهاي كه گرديد مشاهده اينكه بندري شهر تبديل برا�ي مضر و است يكنوا�خت� غير و باال نيز دستمزدها سطح

زميني. پل� كشتيرا�ني، بندري، گسترده ابعاد بندري ويژه و معمول جانبي - خدمات38

تاثير تحت را زميني پل� اصلي خدمات ميتوا�ند برا�حتي� و دارد غيره و ارتباطاتي خدمات گردد. ا�ين آنها گسترش� عدم و كسادي و رقابت موجبات و داده قرا�ر

اورا�ق نظير و ميشود كشتيهادا�ده كنندگان اجاره و فرماندهان، و مالكين به غيره و بندر ادا�ره گمرك، مهاجرت، بار، و كشتي كاركنان قرنطينه و بهداشت الملل، بين ترا�نزيت در توجهي� قابل� سهم� كسب در موفقيت برا�ي كه هستند؛

تا و بندر محدوده در آن بار و كشتي در دخيل� دولتي و خصوصي� موسسات كليه و علمي� هماهنگي� و تماس� در هم� با بايد ترا�نزيت كشور مرزهاي از خروج طول� افزا�يش بصورت نهايتا كه نقصي� نوع هر اينصورت غير باشند. در عملي�

يا و ميلي بي� در مهمي� عامل� ميشود محاسبه و ديده آن هاي هزينه و ترا�نزيتميشود. بالفعل ترا�نزيت مسير نوع هر از بار ارسال نبودن بصرفه مقرون

دعاوي به اطالعات آوري جمع و اوليه رسيدگي نظير ويژه - خدمات39 افسرا�ن و خدمه آن، نياز مورد بازديدهاي و كشتي،تعميرات به وارده صدمات

بوده خود خاص� طبيعت دارا�ي همه كه داشته وجود بنادر در نيز كشتي كاالي يا محدود كشتيرا�نيها يا و گمركات و بنادر ادا�رات به آنها دامنه تنها نه غالبا و

آن بايد و مربوط كشتي ميزبان بندري شهر درون سازمانهاي به بلكه نميشود،باشد. داشته وقت� اسرع در و كامال را همكاريهايي چنين كشش شهر و آمريكا اروپا، در آنچه مشابه ايران در بنادر حقوقي و سياسي - شكل40

ايران نقل و حمل زميني پلهاي بندر دو دارد. آ�ناليز وجود آسيا كشورهاي بعضي� و مالكيت دارا�ي بنادر اين دو هر كه ميدهد نشان مشابه خارجي� بنادر با

و آهن راه سازمانهاي بوسيله تركيه بنادر حايكه در هستند دولتي مديريت� شركتهاي مختلف مالكيت نوع دو بوسيله چين بنادر كشور، آن دريانوردي بندر( و ) دو بندري ادا�ره مالكيت نوع دو طريق� از روسيه بندر سه كانتينري،

مديريت� دارا�ي نيز بنادر اين عمده كه هستند وستوك والدي بندر تجاري انجمن عموما مديريت� و مالكيت تنوع امريكا و كانادا� كشورهاي ميباشند. در دولتي بندري خدمات است. ا�رئه خصوصي� شركتهاي اختيار در مديريتها ولي ايالتي و بنادر كه است ادا�ري و عملياتي، پذيريهاي انعطاف نيازمند زميني پلهاي

خود أي منطقه سهم� نگهداري و گرفتن برا�ي ايران تجاري كشتيرا�ني خدماتهستند. محتاج آن به شديدا

همه و نيستند مالكيتي تنوع دارا�ي ايران بنادر مديريت� و مالكيت نظر - از41 و خصوصي� بخش به اينكه ضمن تبعيت� سنتي� الگوي يك از و دولتي بنادر

خصوصي� بخش بلكه نميدهد فعاليت� اجازه خارجي� و داخلي گذاريهاي سرمايه دوره بودن كوتاه تخصص، لحاظ از را مناسب مانور توا�ن نيز موجود پيمانكاري و نظارت تحت فرعي� و اصلي تجاري بنادر ندا�رد. كليه سرمايه و قرا�ردادها پس كه نيز خصوصي� بخش مقوله و بوده كشتيرا�ني و بنادر سازمان مديريت�

70

به باال از ملي كالن برنامه نبود بعلت گرفت� اوج خيلي تحميلي جنگ خاتمه از با مقايسه در آنها هزينه- فايده بيالن و نكرد باز ايران بنادر در جايي پايين

نميشود. مشاهده بنادر عملكردهاي در گذشته دولتي كامال روشهاي گرفتن بخدمت و خدمات دولتي كامال شكل حفظ است ايران در - آنچه42

متعددي ترمينالهاي بايد موا�رد قبيل اين در حاليكه . در متعددا�ست پيمانكارا�ن و قوي خصوصيهاي بخش به بندر هر در ... كامل و تجهيزات، انبار، اسكله، با

نياز مورد عملكرد با مرتبط و كالن كنترلي� عوامل و واگذا�ر درازمدت بصورت ملي اي اجاره تاسيسات از نگهداري و گذاريها سرمايه درآمدها، و هزينه و

باشد. در ترا�نزيت يا زميني پلهاي عمليات برا�ي ملي اهدا�ف و سازماندهي - وجود42

يا و توسعه حال� در كشورهاي در بخصوص امر اين ضروريات از ميزبان كشور آن برا�ي بنحوي دارند اشتغال مسئله در كه كشورهايي ميباشد. كليه مبتدي

از متشكل اي كميته نيز ايران در كه ايجاد خود نقل و حمل سيستم� در جايگاهي و بنادر سازمان -رئيس2 ايران اسالمي� جمهوري گمرك - رئيس1: مقامات

اسالمي� جمهوري آهن راه عامل� - مديري3 ايران اسالمي� جمهوري كشتيرا�ني اقتصاد - معاونت�5 كشور هاي پايانه و نقل و حمل سازمان - رئيس4 ايران و هماهنگي�، ساماندهي�، برا�ي كشوري، هواپيمايي� - سازمان6 نقل و حمل

است. شده تشكيل� ترا�نزيت توسعه از ناشي ارز به شديدا خود وابسته بشدت صنايع� واردا�ت برا�ي - ايران43

مشكل توسعه حال� در كشورهاي مشابه بآن دسترسي� و احتياج نفت صادرا�ت در مانع بصورت ميتوا�ند ارزي درآمد است. لذا� آن برا�ي تقاضا و قيمت� تابع و

بارگيري و تخليه سنگين تجهيزات و يدكي� وسايل خارجي� خريدهاي و نوسازي هاي پايانه و ها شيوه ساير و بنادر همگامي و نوسازي همچنين و كرده عمل�

به بنادر قبيل دهد. اين قرا�ر تاثير تحت جهاني� نيازمنديهاي با را ترا�نزيتي مرزي خارجي� خريدهاي زمينه در اختياراتي به خود بندري عمليات حساسيت لحاظ

دارند. نياز

من!ابع:96 ص ،1379 تير ،71-70 شماره دريا و - بندر ص�29/1/1380 دوم، و بيست� سال� ،6322 ش� اسالمي�، جمهوري نامه - روز

15

71

و آزا�د -الموتي،مناطق�8 ص�1379 چابهار آزا�د منطقه عملكرد - گزا�رش�3 ص آن، اقتصادي-بازرگاني� اثرات

22-20 ص ص ،1379 تير ،5 شماره اقتصادي، ويژه مناطق� - ماهنامه آزا�د، مناطق� چابهار( ماهنامه آزا�د منطقه عامل� )مدير ،1377 - شيرا�ني�

.7 ص هشتم�، سال� ،92 شماره زاده، رفيع� )ندا�14ص ،42 شماره چابهار ماهنامه ،1377 زاده، رفيع� - ندا�

14ص ،42 شماره چابهار ماهنامه ،1377 شهرستان پرورش� و آموزش عملكرد "بررسي ،1379 نژا�د مهدي - ولي شهرستان آموزشي وضعيت� بررسي� همايش اولين اخير"، دهساله در چابهارپرورش�. و آموزش تربيتي امور سالن چابهار، ،1379 بهمن چابهار

73 ص شهريور، ،15 شماره ،1379 - ترا�برا�ن، ويژه و آزا�د آزا�د: "مناطق� مناطق� شورا�يعالي دبيرخانه برنامه و طرح - معاون

.199 شماره ماه، بهمن نقل، و حمل صنعت� ،1379بالندگي�" آستانه در خ- ا�نقالب،751 ،1379 مهر ،15 سال� ،74 شماره ،1379 دريا و - بندر

65ص تهران،66 ص ،77-76 شماره ،1379 دريا و - بندر

- Arlt, H. W. (1987) “Information requirements in strategic planning in the ports industry: so pecification and management of a data base”, Maritime Policy and Management, vol. 14, No. 1, pp. 49-61.- Bavarsad, p. (1997) “Iran’s potential as a landbridge for former USSR Republics: a scenario approach”, A Ph.D thesis, University of Plymouth, England. Unpublished. - Schut, M (1977) “Aspects of tracing hinterlands especupially with regard to seaports”, International Journal of Transport Economics, Vol:17, No. 3. pp. 288-289. - Goss, R. O. (1990), “Economic policies and seaports: 1. The economic functions of seaports”, Maritime Policy and Management. Vol. 17, No. 3. p. 208. -Hoyle, B. S. and Pinder, D. A. (1992, p.3) “European port cities in transition”, Belhaven Press London.-Thoresen, C. A. 1988, "Port Design:Guidlines and Reccomendation", p. 30, TAPIR PUBLISHER- Chen, X. (1995), “The Evolution of Free Economic Zones and Recent Development of Cross-National Growth Zones, in: Int. Journal of Urban Regional Research, Vol 19, No. 4,.

72