ià

( D ì B i i l K K D

AD ACADEMIAE VALENTINAE ALVMNOS

X V KAL. IVOV. ANNI MDCCCXXXIII

HABITA.

À M. F. FRANCISCO HVRTADO,O RD . S . A V G V S T . DIFFIÌV. GEN.

XUEOL. DOCT. PROl'ESS. ET A C A 0. OBATORÏAE

MODERATORE.

a f e i i h a e :

APVD FRAXCISCVM BRVSOLA,VNIVERSITATIS TIPOGRÀPHViM,

: / r . í - sV^ A

.-••{i

, .1 .

Î

***,.» .11•*í ''-áC

;

iJ./.<f t’y.'i-i't j;;>».v‘i' -.i,

D E L I T T E R A R V M S T V D I I S C \ M

.PU0B1T.4TE 3IORVM CO .\l\ ÍVGE^DIS.

Cogitare d iu, et appríme librata mentis lance per- pondere solent oratores, quorum aliquando publi­ce dicendi munus e s t , quodnam argumenti genus eligant, ut ad illas praecipue virtutes auditorum áni­mos adliciant, quarum amere et consuetudine ube- riores fructus colligantur, Quae eum ita et recte sint, nemo frugi orator erit, qui materiam non sumat aequam viribus et auditoribus accomodatam, ut lu­cido ordine discussa et pertractata , adstantium cor- dibus ita inhaereat , ut ab iis in posterum virtutis amor nequaquam evellatur. Haec omnium fere ora- torum lex^ mihi , oratoris praeclaro nomine valde indigno, oculis objiciebatur ; quodque aliis , ingenio et diceiidi facúltate praeditis, facile negotium esset, m ih i, inspecta tot clarissimorum Virorum dignita- t e , et cognita omnium vestrum sapientia, dicondi initiurn retardat, timoremque , totis artubus contro-

miscentibus, adauget. Haec mappae-missio et me­ta : hoc oratiunculae meae iuitium et finis asset, ui omnium vestrum humanitas et benevolentia meum animum erigerent tantisper, et sublevarent. Cum enim coram doctissimis Viris indoctus loquuturus sim, in­genue et candide profiteer, non mihi deesse poten- tissimum tenuitatis meae fulcimentum , singular] ve- stra prudentia innixum. Verum ¿an ad Vos mea haec intendet oratio? ¿Ad Yos^ inquam, meritissime totiiis nostri Athenaei Rector, illustrissimi sanctae Metro- politanae Ecclesiae Gapituli Canonicorum Praeposi- te , Vir omnium nostrum votis ad rectoratus mu- nus expetite, litterarum et litteratorum amator, aliis- que plurimis de causis honorande? ¿numquid a j Vos, omnium disciplinarum celeberrimi Professore» ipsius Metropolitanae Praepositi, qui altiora in hoc- eonsessu subselia, improbo studio et labore com­parata jure merito occupatis ? numquid ad Vos, versicoloribus infulis o rnali, ut ex ipso decoratio- nis habitu eruditio vestra omnibus patefiat, et ad digniora munia Vos perducat ? Si Vos adloqui ten- tarera, ¿qua id auderem fonte, cum et cogitatar mea , et cogitatorum delectus , et dieendorum ordo^ et verborum elegantia, e t , quae Vos decet venu- stas , ab ingeniolo meo prorsus desperauda sit ?

Aliam igitur , si per Vos mihi lice t, adgrediar viam. Ëcce, ecce vobis pene innumeram Adole- scentum multitudinem, ad Athenaeum hoc undequa- que confluentium, ut sub omnium nostrum disci- plinis erudiaiUur. Quoduam ergo, salutariüs- argu—

mentum, qaaenain opportuiiior occasio ad ipsonim ánimos eiformandos, ne forte à veritatis semita aber­rantes, et tortuosam inflexamque semitam arripien- tes , gymnasio et litteris terga vertant, et miseran­da omínosaque sorte deperdantur ? Hos ego , hos tan­tum , si placet, adloquar. Ad Vos , studiosi Ado­lescentes, ad Vos, inquam , in praesentiarum ser­mo noster. Vestri negotium est humaniter exaudire, vestri negotium, quae bona, quae utilia, quae hone­sta animo conceperitis, exsecutioni demandare. Ad litterarum studia capessenda admodum proclives vos conspicio, et si meamet opinio me non fallit, vos spero celeriter progressuros. Ast ne vota liaec , non sine vestro detrimento et Academiae nostrae dede- core, irrita reddantur, illud pro certo habete: ve- ram sapientiam ad quam festino gressu tenditis, abs­que probitate morum minime obtineri posse. Ple- rosque ex vobis haec non latent : scientibus ergo in memoriam reducam, nescientibus meridiana luce apertius conor demostrare.

Nihil e s t , studiosi Adolescentes, quod validius oratoris animum adaugeat, quam opportuna, et quantum expeti fas e s t, eorum , quos adloquitur, ea in adloquentem alacris et modesta observantia, quae audiendis sedulam obtemperantiam non tam augurar!, quam praeseferre videntur. Perhumana haec vestrum intensio, animorum intrinsecus latentem hilaritatem et ad discendum pronitatem omnibus patefaciunt. ¿ Ecquis enim inveniri potest, que si­bi persuadeat, Adolescentes ad altiera studia na*

*

to s , utpote sana mente praeditos , sensu gravissimo praesiaiites, judicioque ornatos cito citius mature- scenti , ea omnia posse non libenter exaudire , quae expeditam eis viam parabunt , qua bonarum ar- tium iiiaestimabiles divitias adipiscantur ?

Vacent, seu potius defatigentur a lii, invita Mi­nerva geniti, operosa illiberalium et rudium artium occupatione insuclantes. Ingrata agricolarum lassitu- d o , tempestatesque cum ferventis torridaeque ae- statis, tum nivosae algentisque gelu hiemis, ut ex imis terrae visceribus eorum copia effodiatur, sine quibus respublica esse nequit : propugnaculorum, quibus ab hoste defendimur , iirmitas et militaris munitio : vectricium navium constructio, quarum auxilio et iis quae altera fert tellus gaudemus, et superafluentia transmittimus: aedium nostrarum effor- m atio, ad quam innumerae fabrorum phalanges ope- ram conferre opus e s t , et evellendis lapidibus, et ipsis ad aequam formam adaptandis, et secandis in monte lignis, et domi runcandis, dolandisque : et lateritia fabrica ; et ferri et calybis eontusio , ut vec- tibus et cratibus inserviat.... ecce vobis, ut pluri­ma praetermittam, innumeram hominum multitu- dinem, pondus diei et aestus assidue comportantes, dum liberalium artium amatores , illeeebrosae ve- ritatis investigatione ducti, mentis nostrae tantum intensione laborantes, illorum omnium defatigatio- nibus perfruimur. ¡0 praeclaram et invidendam ado- lescentium sorteni, cum omnia illis inserviant, dum iis notionibus imbuuntur, quarum adeptione cete--

-ris potiores liuiit, ut iüos modereiitur, illos rcgant, iliorum et doctores sint et duces ! ¿ Quis vestrae con- stitutionis pracstaiitiam non consideret? ¿ Quera ve­stra sors excelleiis non inflaiiiinet, ut nocturna diur- naque manu eos verset evolvatque libros, quorum lectione , meditatione et doctrinis, ea sapientiae laus comparetur, quacum et ceteris hominibus nobiiior s it, et justiorem laudcm obtineat ? Vix enim credi potest, aliquem apud homines inveniri, oui aper- tum manifestnmqne non sit illud discrimen , quod aapientem inter, et insipientem reperitur, quamque hic ingtorins, quaque ille gloria ornatus et circum- amictus ab i is , qui aliquo sensu polleant, agnos- catur.

Qnod quidem non ita á vobis intelligendum esse volo , ac si unum capessendac gloriae studium vos ad celeriter ineundam scientiarum viam adlicere, et quasi impellere debeat. Scientiis omnibus commune ac fulgens ornamentuin inest. Unaquaeque enim sua gaudet honestate, suoque nobilissimo decore or- natu r, unaquaeque ubérrimos affert fructus , ut non tantum ejusdem cultoribus prosint, et iis perfruan- tu r, sed etiam ut humanae societati inserviant. Con- tingere tamen potest, licet raro , aliquem probi- tate destitutum , scholarum metam attigisse, et ex- trinsecus ea gloria seu decoratione noncarere, qua honesti adolescentes jure meritoque illustrantur. Ve­rum qui sibimet ipsi insipiens est, ¿ qua methodo erga alios sapienter aget? Qui clanculariae artis exse- crando auxilio honoris syngraphum suffuratus fue-

r i t , ¡ quod inunus rite administrabit ? ¿ Gui mo* ruin instillabit doctrinara ? ¿ Cujus negotia tractan- da adsumet, quin privata et publica jura sus deque convertat, obscuret et invol vat ? ¿Quid? ¿Paradoxa- ne putabuntur haec , ad quae disserendi ratio me deduxit? ¡Utinani ad hoc malorum pelagus ii ado­lescentes non pervenirent , in quibus probitatis amor litterarum studiis non cohaeret ! Absit eorum opinio 9 sí qui sun t, qui Magistrorum incuriae hoc reipublicae praejudicium inurere praesumaiit, aut suspicentur« ¡Utinam, bone Deus, huic malo coërcen- do nobis expedita esset facultas ! Verum , ominosis avibus , vel parentum cupiditate erga sobolem , quam non raro exoptant divitem, vel ingeniorum sobolis examine praetermisso, vel ipsorum prolis in prio- ribus disciplinis adquirendis indolentia, et verius i- psorum hebetudine mentis et quasi insita pigritia I quoties ad nostras aures devenit ingratus rumor, omnium nostrum ánimos exacerbans ! A bsit, dicam iterum , ut de omnium nostrorum juvenum probi­tate nobis plaudamus. Prudenti et cordato viro mi- rum nullatenus hoc erit: immo contra, illud amplius mirandum e s t, acerbis illis rumoribus ceterorum iiumerum non inveivi, et plurium famam non de- nigrari. ¿ Quisnam enim non considérât, quot pra- vitatis incitamenta non bene cautis adolescentibus occurrant, quamque facile juvenilis animus in eapos- sit incidere ?

Quidquid sit de ceteris Hispaniarum Academiis, fatendum e s t, hanc nostram Valentinam prae aliis,

ad quam , nescio qua sorte , tam ingens aluinnorum numerus coacervatur, praecipue habendam esse tara- quam latissimum erudiendorum plantarium , qui per varias disciplinarum vias injecti et irrigati, ubér­rimos doctrinae fructus, non apud hispanos tan­tum , sed etiam apud exteras nationes sparsim et ubique diffuderunt. Si ad eos tantum oculos con- vertimus, qui primi curriculi in Philosophia ostia pulsare solent, fere quatercentos quotannis suppu- tamus. Nullum eos capit gymnasium, desuut sedi- l ia , plurimi stantes audiunt, si forte ad eos longe positos, omnino pervenit doctrina defatigati Insti- tutoris. Horum magna pars vix , aut ne vix quidem, quartum aetatis lustrum attigerunt. jBone Deus! Ho­rum illa est aetas et conditio, in quibus acriori diligentia et potissima cautione opus est, ne late dispergantur, et miserrime depereant, duni à pa- trum paedagogio segregati, quocumque convertant oculos, ibi vitiorum semina, et voluptatis illece- brae delitescunt. Inde fit, ut eorum aliqui , se jam non pueros, sed homunciones reputantes, eis amici- tiis sodalibus se conjungant, quas displinarum inimi- citias jure merito diceremus. Hinc immodicus erga citharam adfectus , hinc saltationes et choreae , hinc, quae ad libidinem rap it, temporis jactura et de- perditio, bine.... Verum mihi ne succenseatis, ju- venes modestissimi, dum haec tamquam exitialia im- probitatis principia designare non metuo. Ut ea de- vitetis, adduco; etsi, ut vera fatear, aliqua sunt quae egregium et studiis deditum adolescentem non

I O

dedceent. Lnmo si lassatos á litterarum consuetudi­ne ánimos sobrie prudenterque relaxant , quem- quumque juvenem exornant et perpoliunt. Id unum in adoiesceiitibus experti adnotavimus , eos qui hujus- modi ludis et recreationi, honesto moderamine prae- termisso, se dedunt, plerumque ad desidiam , à de­sidia in otium , ah otio in morum improbitatem pro Iab i,ita ut mente prorsus hebetata, addiscen- dis disciplinis aut supra modum imbecilles , aut pror­sus inepti sint. Lapidibus quadris conclussa est via ad sapientiam his miserandis adolescentibus ; licet eniin Magistrorum diligentia in gymnasiis de eo- rum progressu agatur, licet Institutores defatigen- tur et insudent in tradendis explicandisque scientia­rum rudimentis, deficiente alumnorum sollicitudi- ne , opera deperditur et tempus. Percipiant, am- plius addam , intelligant, non renuo , quod à sa­piente viro enodatur. ¿Quid inde? Quod solo au- ditu cognoscitur, mentibus inanibus migis prae- occupatis altius insidere nequit. ¿ Nutrietur animus hoc uno veritatis auditu et perceptione f Nutrietur utique , sicut natura cibo summis tantum labris de­gustato. Qui ita se in scholis nostris gerunt, scioli di­ci poterunt, loquaces, garruli, ad sapientiam num- quam pervenientes. Perveniunt enim numquam qui adolescentiam , tempus scientiarum rudimentis con- secrandum , nugis ludisque te ran t, qui sodalium ad- frictu ac veluti contagio corrumpuntur, qui volup- tatum illecebris mancipantur, qui demum destituti sunt morum honestate et probitate.

Quae licet ita s in t, non abs re erit indicare, quae omnium oculis objecit Quintiliajius. Quintilia- num nomino , celeberrimum in Urbe Romana ado- lescentum Institutorem, non sine insigni Hispaniae nostrae decoro, ex aere publico desnnipta mercede, conductum. ¿Cur ipsius verba libenter non tran- scr'bam , cum diuturna experientia illi notus esset malorum cumulus in rempublicam propendentium, quoties morum improbitas in eis abundat, qui earn profitebantur artem , cujus ipse salubérrimas dabat leges ? Errarem profecto , immaniter errarem , si il­lud honestatis genus, quod Quintilíanus in oratore expetebat, in omnium disciplinarum alumnis, aut supervacaneum aut non necessarium putarem. Rem totam late Vir ille summus expendit, cujus sensa, si nune temporis inculcanda ibrent, dum scientia- rum , quas hic tradimus , officia ab improbis exer- cerentur, et referens horrescerem, et in vobis hor- rorem excitarem. w Ipsa enim rerum natura , iu ííboc quod praecipue indulsisse homini videtur, quod wnos á ceteris animalibus manifestissime discernit, i^non parens , sed noverca dici posset, si quas ado- wlescentes docemus disciplinas, socias scelcrum , ad- «versas innocentiae, et veritatis invenerit inimi- wcas.”

Verum injucundum negotium est de tam ingra­to argumento disserere , nisi tantisper insuavitas evanesceret, dum adolescentem oppoiiimus , qualis revera esse debet, bonestis moribus donatum , vir- tutis amatorem , ad disciplinas addiscendas pronum,

L'À

et Institutoris sui votis appriiiie respondeiitem. Im - mortales Deo 0. M. grates habendae sunt, cum tot virtutis incitamenta in Urbe nostra instituerit, qui­bus juvenum probitas ita suifulciatur, et increscat, ut cum litterarum studio amicissime hospitetur et assideat. Portasse id effectum est, ex quo majores nostri 5 dum suae Valentinae Academiae sapientissi- mas dabant ordinationes , singulis mensibus sacram animarum munditiem, et SS. Eacharistiae perceptio- nem omnibus scholaribus injunxerunt, quem pium institutum morem nos constanter retinemus. i Utrum aliis id generis auxiliis tribuenda sit haec nostrae Scholae magno pretio aestimanda conditio? Judicent alieni. Illud praeclare factum perpetuo memorabo, quod singulare probitatisargumentum est; fere duo millia Scholasticorum, quorum magna pars horis matutinis sacra Synaxi refecti fuerant, pomeridianis Metropolitanam Basilicam et alia tempia Urbis adiise, non quidem acervatim , sed miro ordine, spectabili compositione, gravi et religioso incessu, pro publicis Ecclesiae ac Hispaniae negotiis Deum omnipotentem rogaturos. His siqui denegare fidem vclint, injurii erunt. Vos omnes dignissimi Professores, qui tam pie instructum agmen ducebatis , testes invoco. Gor- rivales, omnesque cives mirabundi Scholasticae ju» ventutis pietatem et disciplinam summis laudibus extulerunt.

Haec ideo memorata sunt, ut si forte ad alio- rum notitiam ea, quae superius notavimus, devene- rint 9 nemo invide suspicetur Academiae nostrae di*-

scipulatum foedis notis coirimaculari. Vitia utique, sed ad horrorem fugamque, exponimus, dum pro- bitatem commendamus, eamque in pierisque ex nostris alumnis cum litterarum perenni studio co- adolescere gaudemus ; qnemadmodum acri percelli- mur dolore, cum praeter sollertiam nostram ado­lescentes aliquos, quotquot ii sint, nec vita Íntegros nec sceleris puros fatemur. Praeter solertiam nostram, inquam; eorum enim partibus nequimus adhaerere, qui privatam juvenum institutionem publicae erudi- tioni praeferentes, omnium ánimos in Academiis in-' quinari et corrumpi effutiunt. ¿ Numquid privatum et umbratile, ut cum Quintiliano dicam , documen- tum , ita adolescentium mores servabit, ut nulla vi- tiorum pice nigrescant. ¿ Nonne in iis etiam qui me- ridianam Academiarum lucem oderunt, pacdagogo- rum absentia, licet brevis , alexandrinis deliciis viam et fores reseravit? |V ah! Commoda et incommoda utriusque rationis Vir ille summus perpendit, quae- stionemque supra modum versatam solvit sapientis­sime.

Fidem vestram interpello, gnari juvenes, vos qui consodales agnoscitis, quique vivendi rationem^ et methodum in unoquoque introspicitis ; ¿ nonne à vera sapientia eos alíenos judicatis, qui privati» publieisque obiectamentis assidue mancipati, disci- plinam et eruditionem fastidiunt? ¿Nonne ipsos tain- quam'Scholae faecem vitatis? Ipsa eorum in gy­mnasiis oscitatio et taedium, ipsa mentis hac illac -^ienatio, ipsae ementitae fraudes y ut indemnes apud

Institutorem se prodant, cum nec dictata legisse, nec enodata et illustrata mente concepisse constat, potentissima ratio vobis est ad ipsorum consortium devitandum. His disciplinarum aditusoccluditur, per quem bene probcque moratis ad ipsarum omnium penetralia amplissima via patet.

Ast ¿quem Institutorem eorum circumspectio non delectat, in quibus litterarum amica probitas assi­due et gratanter sedet f ¡ Quam jucunde doctoris ani­mus spatiatur , dum ea quae pridie, quae nudius tertius, quae memoriae pluribus illinc diebus alu­mni commendarunt, sine jactura retinent, absque ulla haesitatione reddunt, nitide et eleganter enun- tiant! Nulla verborum copia indicari potest illud oblectameuti genus , quo noster animus suifunditur, dum ex diurno in gymnasiis nostris consessu, et in litteris addiscendis studio et alacritate eorum pro- bitatem honestatemque conjicirnus , vel aliunde aluin- norum probatos esse mores certi sumus. Horum co- gitatione et intuitu mens nostra extra se rap itur, in spatia longe dissita praetervehitur, futura, ac si es­set praesens , intuetur, et è quadam superexcellenti specula, diversissima quae in república sunt officia et m uñera, sedulis probatisque alumiìis concredita et data videt. Ilis e a , quae spectant ad unius Dei cognitioncm , cultum , observantiam et amorem, cum aeterna hominum beatitate conjunctum , committun- tu r: bis legum et sanctionum custodia, ut jure unicuique suo tributo, reipublicae non turbetur or­do ; bis communis privataeque valetudinis cura in­

gens et solertissima, civiumvigori et officiis necessa­ria : his demum quae bona , quae utilia, quae ho­nesta insolubili fortunarum omnium nexu ligata sunt, honoratissimo mandato tribuuntur. Ecce vo­b is, probi juvenes, assidui litterarum laboris com- pensationem et quietem ; ecce studiorum mercedem nobilissimam ; ecce vobis , ut uno -verbo dicam , in- gentem divitiarum comparationem, quas á vobis nemo toilet ; probitas enim morum et honestas, cum litterarum studio conjuncta , veras divitias effi- ciunt, quas neque tinea corrumpit, neque fures effodiunt et furantur.

Eja ergo, egregii juvenes, vobis datum est scho­lasticorum dignitatem agnoscere prae ceteris, qui rudi operae deserviunt. Rerum omnium nol)ilissima sapientia e s t , ad quam per studia tenditis. Vobis indecorum esset, coram sodalibus ita turpem vitam ducere, qualem h i , licet ra r i , qui improbitate mo­rum et Academiam, et doctores et seipsos dede- corant. Vitae honestas, studiorum socia nullam non meretur laudem ; eruditionem dat, eruditio doc- trinam , doctrina sapientiam : eam inquam sapien*- tiam ab Ecclesiastico initialibus litteris elegantissime descriptam , cujus v iri, vel potius ipsius Dei omni- potentis sententiam in omnium vestrum cordibus incissam veliem , quaeque cordatis adolescentibus, divina miseratione catholica fide imbutis altius in­siderò debet, quam cujuscumque academicae oratio- nis doctrina et enuntiatio. i n i t i v m s a p i e n t i a e t i m o r

D O M I N I .. . P L E N IT V D O S A P IE N T IA E T IM E R E D E V M .. . CORONA

S A PIE N T IA E T IM O R D O M IN I. T IM O R D O M IN I G L O R IA E T G LO -

R U T IO 5 E T L A E T IT U , E T CO RO N A ÌX V L T A T IO N IS .

Dixi.

Imprimatur: Onuphrius Soler^

Unit'. Reot,

• ' íC - * Í 'í ‘ • '.

a»

■ e í S l, - V «V'‘K. y A■•'•.S,-i>rr;.*" T

—1

■ V■ *J ■ Ä ' v ' ' ^ < î ‘\ ■ ■' * ' . -tY-f---------: V ^ , ^ 'S.- 4-Ç; . . • ;-, ■. , . . • ’ -.r~TJ-

iiïj'v '■’'■;S >i;.' ■' , ' •%■ ‘'fiÆii;;;-: ■■. / 'Vt *. , «c ^ • • ,< ' , • *•« A V . r; V . Í ?.-» ’ # f i t ' *!-••*.. " : V--■ '.•’■■'• ’1* « ^ -

% . ' » '. i >, h» ' '

. - -:î3 ^-v

V - . V , V '

■ ...: - • .r .’s' -,v>

AU

_v. '.I./,-: ’Vv.'' -: ■/'■■ 'C .-

• V ., Ä- , - -ffiplgt-tt»;;?:;-'- • . -.•. ' - . -, ••■ « K !* at •• •■ . . . — rr‘

. m: - - - ■■■-r-A•-:• ' , %- -.r • - >• •.'■ -•¿---.r-'- • . :•-. ' -'1

■t> - , • *

- ••'-&•.-<. - .‘¿li: ' ■•• • ■

■' ' ’ ' ' '' . - - \ ■'- ■- .' '<-j ■ . :- -<: -• ■; .'r \ : ■: -.- ■ ••• >-v.' ■• :ì