Vorlesung Grundlagen der Bioinformatik .

Post on 28-Mar-2015

228 views 7 download

Tags:

Transcript of Vorlesung Grundlagen der Bioinformatik .

Vorlesung

Grundlagen der Bioinformatik

http://gobics.de/lectures/ss07/grundlagen

Information from a SingleSequenceAlone

Sequence alignment in molecular data analysis:

Information from a SingleSequenceAlone

Multi-OrganismHigh QualitySequences

Sequence alignment in molecular data analysis:

(M. Brudno)

Tools for multiple sequence alignment

seq1 T Y I M R E A Q Y E

seq2 T C I V M R E A Y E

seq3 Y I M Q E V Q Q E

seq4 Y I A M R E Q Y E

Tools for multiple sequence alignment

seq1 T Y I - M R E A Q Y E

seq2 T C I V M R E A - Y E

seq3 Y - I - M Q E V Q Q E

seq4 Y – I A M R E - Q Y E

Tools for multiple sequence alignment

seq1 T Y I - M R E A Q Y E

seq2 T C I V M R E A - Y E

seq3 Y - I - M Q E V Q Q E

seq4 Y – I A M R E - Q Y E

Tools for multiple sequence alignment

seq1 T Y I - M R E A Q Y E

seq2 T C I V M R E A - Y E

seq3 Y - I - M Q E V Q Q E

seq4 Y – I A M R E - Q Y E

Tools for multiple sequence alignment

seq1 T Y I - M R E A Q Y E

seq2 T C I V M R E A - Y E

seq3 Y - I - M Q E V Q Q E

seq4 Y – I A M R E - Q Y E

Tools for multiple sequence alignment

seq1 T Y I - M R E A Q Y E

seq2 T C I V M R E A - Y E

seq3 Y - I - M Q E V Q Q E

seq4 Y – I A M R E - Q Y E

Functionally important regions more conserved than non-functional regions

Tools for multiple sequence alignment

seq1 T Y I - M R E A Q Y E

seq2 T C I V M R E A - Y E

seq3 Y - I - M Q E V Q Q E

seq4 Y – I A M R E - Q Y E

Functionally important regions more conserved than non-functional regions

Local sequence conservation indicates functionality!

Tools for multiple sequence alignment

seq1 T Y I - M R E A Q Y E

seq2 T C I V M R E A - Y E

seq3 - Y I - M Q E V Q Q E

seq4 Y – I A M R E - Q Y E

Astronomical Number of possible alignments!

Tools for multiple sequence alignment

seq1 T Y I - M R E A Q Y E

seq2 T C I V - M R E A Y E

seq3 - Y I - M Q E V Q Q E

seq4 Y – I A M R E - Q Y E

Astronomical Number of possible alignments!

Tools for multiple sequence alignment

seq1 T Y I - M R E A Q Y E

seq2 T C I V M R E A - Y E

seq3 - Y I - M Q E V Q Q E

seq4 Y – I A M R E - Q Y E

Which one is the best ???

Tools for multiple sequence alignment

Questions in development of alignment programs:

(1) What is a good alignment?

→ objective function (`score’)

(2) How to find a good alignment?

→ optimization algorithm

First question far more important !

Tools for multiple sequence alignment

Most important scoring scheme for multiple alignment:

Sum-of-pairs score for global alignment.

Divide-and-Conquer Alignment (DCA)

J. Stoye, A. Dress (Bielefeld)

Approximate optimal global multiple alignment

Divide sequences into small sub-sequences Use MSA to calculate optimal alignment for sub-

sequences Concatenate sub-alignments

Divide-and-Conquer Alignment (DCA)

Divide-and-Conquer Alignment (DCA)

Tools for multiple sequence alignment

Problems with traditional approach:

Results depend on gap penalty

Heuristic guide tree determines alignment; alignment used for phylogeny reconstruction

Algorithm produces global alignments.

First step in sequence comparison: alignment

global alignment (Needleman and Wunsch, 1970; Clustal W)

atctaatagttaatactcgtccaagtat atctgtattactaaacaactggtgctacta

First step in sequence comparison: alignment

global alignment (Needleman and Wunsch, 1970; Clustal W)

atc--taatagttaat--actcgtccaagtat||| || || | || ||| || | | ||atctgtattact-aaacaactggtgctacta-

First step in sequence comparison: alignment

global alignment (Needleman and Wunsch, 1970; Clustal W)

atc--taatagttaat--actcgtccaagtat||| || || | || ||| || | | ||atctgtattact-aaacaactggtgctacta-

local alignment (Smith and Waterman, 1983)

atctaatagttaatactcgtccaagtat gcgtgtattactaaacggttcaatctaacat

First step in sequence comparison: alignment

global alignment (Needleman and Wunsch, 1970; Clustal W)

atc--taatagttaat--actcgtccaagtat||| || || | || ||| || | | ||atctgtattact-aaacaactggtgctacta-

local alignment (Smith and Waterman, 1983)

atctaatagttaatactcgtccaagtat gcgtgtattactaaacggttcaatctaacat

First step in sequence comparison: alignment

global alignment (Needleman and Wunsch, 1970; Clustal W)

atc--taatagttaat--actcgtccaagtat||| || || | || ||| || | | ||atctgtattact-aaacaactggtgctacta-

local alignment (Smith and Waterman, 1983)

atc--taatagttaatactcgtccaagtat || || | || gcgtgtattact-aaacggttcaatctaacat

New question: sequence families with multiple local similarities

Neither local nor global methods appliccable

New question: sequence families with multiple local similarities

Alignment possible if order conserved

The DIALIGN approach

Morgenstern, Dress, Werner (1996),PNAS 93, 12098-12103

Combination of global and local methods

Assemble multiple alignment from gap-free local pair-wise alignments (,,fragments“)

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atc------taatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atc------taatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaa--gagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atc------taatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaa--gagtatcacc----------cctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atc------taatagttaaactcccccgtgc-ttag

cagtgcgtgtattactaac----------gg-ttcaatcgcg

caaa--gagtatcacc----------cctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atc------taatagttaaactcccccgtgc-ttag

cagtgcgtgtattactaac----------gg-ttcaatcgcg

caaa--gagtatcacc----------cctgaattgaataa

Consistency!

The DIALIGN approach

atc------TAATAGTTAaactccccCGTGC-TTag

cagtgcGTGTATTACTAAc----------GG-TTCAATcgcg

caaa--GAGTATCAcc----------CCTGaaTTGAATaa

The DIALIGN approach

Score of an alignment:

Define score of fragment f:

l(f) = length of fs(f) = sum of matches (similarity values)

P(f) = probability to find a fragment with length l(f) and at least s(f) matches in random sequences that have the same length as the input sequences.

Score w(f) = -ln P(f)

The DIALIGN approach

Score of an alignment:

Define score of fragment f:

Define score of alignment as

sum of scores of involved fragments

No gap penalty!

The DIALIGN approach

Score of an alignment:

Goal in fragment-based alignment approach: find

Consistent collection of fragments with maximum sum of weight scores

The DIALIGN approach

atctaatagttaaaccccctcgtgcttagagatccaaaccagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcgcacatccgc

Pair-wise alignment:

The DIALIGN approach

atctaatagttaaaccccctcgtgcttagagatccaaaccagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcgcacatccgc

Pair-wise alignment:

recursive algorithm finds optimal chain of

fragments.

The DIALIGN approach

------atctaatagttaaaccccctcgtgcttag-------agatccaaaccagtgcgtgtattactaac----------ggttcaatcgcgcacatccgc--

Pair-wise alignment:

recursive algorithm finds optimal chain of

fragments.

The DIALIGN approach

------atctaatagttaaaccccctcgtgcttag-------agatccaaaccagtgcgtgtattactaac----------ggttcaatcgcgcacatccgc--

Optimal pairwise alignment: chain of fragments with maximum sum of weights found by dynamic programming:

Standard fragment-chaining algorithm

Space-efficient algorithm

The DIALIGN approach

Multiple alignment:

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

Multiple alignment:

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaccctgaattgaagagtatcacataa

(1) Calculate all optimal pair-wise alignments

The DIALIGN approach

Multiple alignment:

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

(1) Calculate all optimal pair-wise alignments

The DIALIGN approach

Multiple alignment:

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

(1) Calculate all optimal pair-wise alignments

The DIALIGN approach

Fragments from optimal pair-wise alignments might be inconsistent

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaa--gagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atc------taatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaa--gagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

Fragments from optimal pair-wise alignments might be inconsistent

1. Sort fragments according to scores

2. Include them one-by-one into growing multiple alignment – as long as they are consistent

(greedy algorithm, comparable to rucksack problem)

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

Consistency problem

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

Consistency problem

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

Upper and lower bounds for alignable positions

The DIALIGN approach

atc------taatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaa--gagtatcacccctgaattgaataa

Upper and lower bounds for alignable positions

The DIALIGN approach

atc------taatagt taaactcccccgtgcttag

Cagtgcgtgtattact aacggttcaatcgcg

caaa--gagtatcacccctgaattgaataa

Upper and lower bounds for alignable positions

The DIALIGN approach

atc------taata-----gttaaactcccccgtgcttag

Cagtgcgtgtatta-----ctaacggttcaatcgcg

caaa--gagtatcacccctgaattgaataa

Upper and lower bounds for alignable positions

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

Upper and lower bounds for alignable positions

site x = [i,p] (sequence i, position p)

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

Upper and lower bounds for alignable positions

Calculate upper bound bl(x,i) and lower bound bu(x,i) for each x and sequence i

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

Upper and lower bounds for alignable positions

bl(x,i) and bu(x,i) updated for each new fragment in alignment

The DIALIGN approach

Consistency bounds are to be updated for each new fragment that is included in to the growing Alignment

Efficient algorithm

(Abdeddaim and Morgenstern, 2002)

The DIALIGN approach

Advantages of segment-based approach:

Program can produce global and local alignments!

Sequence families alignable that cannot be aligned with standard methods

Program input

Program usage:

> dialign2-2 [options] <input_file>

<input_file> = multi-sequence file in FASTA-format

Program output

DIALIGN 2.2.1 ************* Program code written by Burkhard Morgenstern and Said Abdeddaim e-mail contact: bmorgen@gwdg.de Published research assisted by DIALIGN 2 should cite: Burkhard Morgenstern (1999). DIALIGN 2: improvement of the segment-to-segment approach to multiple sequence alignment. Bioinformatics 15, 211 - 218.

For more information, please visit the DIALIGN home page at

http://bibiserv.techfak.uni-bielefeld.de/dialign/

program call: ./dialign2-2 -nt -anc s

Aligned sequences: length: ================== ======= 1) dog_il4 300 2) bla 200 3) blu 200

Average seq. length: 233.3

Please note that only upper-case letters are considered to be aligned.

Program output

Alignment (DIALIGN format): =========================== dog_il4 1 cagg------ ----GTTTGA atctgataca ttgc------ ---------- bla 1 ctga------ ---------- ---------- --------GC CAAGTGGGAA blu 1 ttttgatatg agaaGTGTGA aacaagctat cctatattGC TAAGTGGCAG 0000000000 0000000000 0000000000 0000000011 1111111111 dog_il4 25 ---------- --ATGGCACT GGGGTGAATG AGGCAGGCAG CAGAATGATC bla 17 ggtgtgaata catgggtttc cagtaccttc tgaggtccag agtacc---- blu 51 ccctggcttt ctATGTGCAC AGAATGGGAG GAAAGTGCCT GCTAGTGAGC 0000000000 0000000000 0000000000 0000000000 0000000000 dog_il4 63 GTACTGCAGC CCTGAGCTTC CACTGGCCCA TGTTGGTATC CTTGTATTTT bla 63 ---------- ---------- ---TTTCCCA TGTGCTCCAT GGTGGAATGG blu 101 CAGGGACTCA GAGAGAATGG AGTATAGGGG TCAGGGCat- ---------- 0000000000 0000000000 0009999999 9999999888 8888888888 dog_il4 113 TCCGCCCCTT CCCAGCACca gcattatcct ---GGGATTG GAGAAGGGGG bla 90 ACCACTCCTT CTCAGCACaa caaagcccaa gaaGGTGTTG CGTTCTAGAC blu 140 ---------- ---------- ---------- ---GGGGTGG CCTTAGGCTC 8888888888 8888888800 0000000000 0007777777 7777777777

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atctaatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atc------taatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaagagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atc------taatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaa--gagtatcacccctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atc------taatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaacggttcaatcgcg

caaa--gagtatcacc----------cctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atc------taatagttaaactcccccgtgcttag

cagtgcgtgtattactaac----------ggttcaatcgcg

caaa--gagtatcacc----------cctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atc------taatagttaaactcccccgtgc-ttag

cagtgcgtgtattactaac----------gg-ttcaatcgcg

caaa--gagtatcacc----------cctgaattgaataa

The DIALIGN approach

atc------TAATAGTTAaactccccCGTGC-TTag------

cagtgcGTGTATTACTAAc----------GG-TTCAATcgcg

caaa--GAGTATCAcc----------CCTGaaTTGAATaa--

The DIALIGN approach

atc------taatagttaaactcccccgtgc-ttag

cagtgcgtgtattactaac----------gg-ttcaatcgcg

caaa--gagtatcacc----------cctgaattgaataa

Alignment of large genomic sequences

Fragment-based alignment approach useful for alignment of genomic sequences.

Possible applications: Detection of regulatory elements Identification of pathogenic microorganisms Gene prediction

DIALIGN alignment of human and murine genomic sequences

DIALIGN alignment of tomato and Thaliana genomic sequences

Alignment of large genomic sequences

Gene-regulatory sites identified by mulitple sequence alignment (phylogenetic footprinting)

Alignment of large genomic sequences

Performance of long-range alignment programs for exon discovery (human - mouse comparison)

Performance of long-range alignment programs for exon discovery (thaliana - tomato comparison)