Post on 24-Mar-2016
description
•
‘:.
The lift and mork Werken en levenof 7acob de Wit van Jacob de Wit
Whatkindof artist was 7acob de Wit? Wat voor kunstenaar was Jacob de Wit? WatWhat was he like as aperson and how waren zijn karaktereigenschappen en hoe
didhe live?Little is known about hispri- leefde hij? I)at er maarzo weinigvan hemvate af/airs as records refèrrinç to hirn bekend is, is vooral te danken aan het feit dat
are rare. er nauwelijks sporen van zijn privéleven in dearchieven zijn teruggevonden.
A FEW FACTS
7acol; de iVit was bom in the fordaanin Amsterdam and haptised in a clandes—
tine Catbolic cbipel, ‘t Vrede I)uifje,in Kerkstraat on 19 i)ecemher 1(795.
Ilisfitber n’as a shoemaker and the rn—
i13’ was poor except for afw relatives in
Antwerp. 7acoh spent seve ral years liv—
ing in the home of his uncie and
godfzther 7’acomo, aprosperous
mme merchant and art dealer
in Antwerp, who encouraged 2
him to studypainting. Iie hirn—
selfpossessed a si zeable collec—
tion of art, which included ‘fine
piintmn,gs hy the leading Italian and
Netherlandish masters, loft’y works of’art, a collection of’ sculptures, includ—
ing ‘children’, in ivory, marhie and
Bentheim stone’. acobprohably learnt
to draw the putti , or cheruhs, for which
he was later to becomefimous k copy—
ing the ‘children ‘ he sam in his uncie r
home.
Between the ages of’ nine andthirteenc7acoh de Uit took drawinglessons with
AlbertvanSpiers (“1 66—i 71c,), anartist celebratedfr his interiorpaint—
ings in Amsterdam ‘r stately canalsidemansions. Spiers had studiedin Italy and
was known as Pvramidto the i)utch
pamnters liring in Rome,probabhy hecause
of hispreoccupation with irnages of
WAT WETEN WE DAN WEL?
We weten dat hij is geboren en opgegroeid inde Amsterdamsejordaan als zoon van eenschoenmaker en dat hij op 19 december 1695
is gedoopt in het katholieke schuilkerkje ‘t
fl’ede Dufe in de Kerkstraat. i)e familie wasarm op een aantal Antwerpse familieleden na.
Jacobs rijke peetoomJacomo trok zichhet lot van zijn petekind en naamge
noot aan. Hij had zijn vermogen
3 opgebouwd als handelaar in wijn enkunst in Antwerpen en zettejacob
de Wit op het spoor van de schilderkunst. Zijn aanzienlijke collectie
bestond uit “konstige Schilderijen van devoornaamste Italiaansche en NederduvtscheMeesters, Verheven l3eeldt-werck, versamelingh van Beelden, en Kinderen, van Yvoir,Marmer en Benthemer-steen”. VermoedelijkheeftJacoh zijn eerste putti (kindertjes waarhij later om geroemd zou worden) in het huisvan deze oom nagetekend.Van zijn negende tot zijn dertiende had Jacobtekenles van de Amsterdammer Albert vanSpiers (1665-171 8). I)eze schilder die voorzijn opleiding naar Italië was geweest, genootdestijds bekendheid vanwege zijn decoratieschilderingen in Amsterdamse grach tenhuizen. Zijn bijnaam bij de Nederlandse schilderskolonie in Rome was “Piram ied”, waarschijnlijk vanwege zijn voorliefde voor areadische landschappen met deze exotische
• “•
-S
,555
S.—,
L
S.
- -
.j. —
—T?b.
S.
,i(i ---=---:
/1•I)
‘S
___
---- ::,.
-
S•- /
S- .
— -
-— 7
-•S
____
-S •
•
S’ 1*
S
S.,•
S
S
_
) —
Jacob de Wit, voorstudie •41ozes rkiest de 70 Oudsten, acoh de Wt, studyforMoses Eleets the Seven ty Elders,
ges igneerd, pen, krij t, Rij kstnuseum Amsterdam. rigned,pen and chalk dran’ing, Rijksmuseum Amsterdam.
Deze ruwe schets geeft vermoedelijk 1 )e Vits intuïtieve This rougb sketcbprobably reflects De iî is ‘t initial respouse
reactje veer nadat hij de opdracht voor het Mozesstuk upon receiving the commissionfor the Moses. Iie may have drawn
kreeg. Misschien is het hij de opdrachtgever aan tafel It n’bile talking to thepatrosi.
ontstaan.
r,.->
•••
?
—cc
pyramids inA rcadzan landscapes.
From 1 711 to 1 714 D JJ ‘it studied
painting in Antwerp under 7tcoh van
hal (‘i 672-1 750), ‘ho was a master in
the localpainters’guildof St Luke, hut
otherwise not an artist of note. The
nature and extent of his influence on i»
Wit’s development is uncertain. Two
years later i)e U ‘it enrolied at the
Antn’eip art academy to study drawing
after a live model. Iie also studiedarchi
tectu ee, perspectire and mathematics
and learnt to draw after casts of classi—
cal scuiptures. His talent was first
recognised in 1 12, when he waspro—
claimed ‘the best at this academy at hot?,
drawing andpaintingfrom lift’. Shortly
afrerwards, he became a master qf the
StLuke’s guildin Antwerp. I)e
(1 ‘it’s main influences du ring
thisperiodwere Peter Paul
Rubens andAnthony van
i)yck, of whom it was said
‘they were constantly on his
mmd and he had the greatest
admiration for theirfine work’.
De f1 ‘it returned to Amsterdam in 1 714
andfoundwork as aport;1itist. hut
soon afterwards discovered a niche in the
market. Only one of thepainters of the
previous generation who had deco rated
the manswns lining Amsterdam canals
was stili alive. Isaac de Moucheron
Çi 667—1)hadmore mork t/jan he
could manage on his own and fï’rmeda
partnershp with De Wit. Before long,
De Wit was receiving commissions from
the C’atholic community, for wbom he
decorated many Amsterdam chu rches.
His star continuedto rise. From 1 717
I)e îJ’it had ‘so much work on his hands
that he scarcely knew where to begin’.
acoh de U’it married the Catholic
bouwwerken. Tussen 1711 en 1714 vond
Jacob de Wit, toen hij bij zijn suikeroom in
Antwerpen woonde, een nieuwe leermeester:
de schilder Jacob van Hal (1672-1750). Hij
was een meester uit het plaatselijke St.
Lucasgilde maar verder geen kunstenaar van
betekenis. Wat Jacob de Wit precies van hem
leerde is onaanwijshaar. Na tweejaar schreef
hij zich in op de Antwerpse kun stacademie
om er naar levend model te gaan tekenen.
Ook leerde hij er over bouwkunde, perspec
tief en mathematica en er werd getekend naar
afgietsels van antieke beelden.
In 1712 werd zijn talen t voor het cers t erkend.
Vastgesteld werd dat hij kon doorgaan als
‘eerste van dit Genootschap, zo in het tekenen
als ‘t schilderen naar ‘t leven’. Direct daarna
werd hij meester van het Antwerpse
St. Lucasgilde. In die tijdwerd De Wit
sterk beïnvloed door Rubens en Van
1)ijk. Deze schilders “zweefden
4 gedurig voor zijne ogen; en hunne
heerlijke stukken waren bij hem op ‘t
hoogst gewaardeerd”. ‘fl)en hij in
1714 terugkeerde naar Amsterdam
vond hij, na aanvankelijk vooral portretten te
hebben geschilderd, een gat in de markt, daar
vrijwel alle decoratieschilders van de vorige
generatie inmiddels waren overleden. Alleen
Isaac de Moucheron (i 667-1744) schilderde
nog wanden en plafonds in de veie grachten-
panden. De heide schilders sloegen de handen
ineen en al snel daarna werd De Wit ontdekt
door katholieke opdrachtgevers. Menige
Amsterdamse kerk werd hierna door hem
opgesierd. Zijn zegetocht kon beginnen.
Volgens kunstenaarsbiograaf Van Gool kreeg
De Wit het vanaf 1717 zo druk”... de handen
zo vol werk, dat hy naculyks wis t waer eerst
aen te beginnen...”.
In 1724 ging Jacob de Wit in ondertrouw met
de katholieke Cornelia Eleonora van Neck
(1704-1752) bij deAmsterdamsecommissa
Jacob dc Wit, voorstudie Alozes i’erkiest de 70
Oudeteis, gouache,Agnes Ethcrmgton Art(entre, Quecn’.sl.nivcisity, FngstDe compositie is nagenoeg identiek aan een1735 gedateerdeolieverfschets in het S[uséede Picardie te Amiens.1 )ii. laatste schilderijtoont echterniet hetwandtapijt motiefwaardoor vermoed kanworden dat na de presentatie van beiden hettapijt ITtotief definitiefaf is gevallen. Mozeskrijgt zijn definitievehouding. Onder hettapijt zijn twee grisail—les te vinden die laterboven twee van de i ierdeuren in dezaalzijngeschilderd.
Jacah de Wit, studvJirl1oses Elects theSeventy Elders,gouacbe. AgnerEtheriugton .4rr (.entfe,ieen’s (Jnii’ersity,
Kingston.
Ïhe compositson is almost
identical to an nu ukeich
datedi 735 af the 1fn:e
de I’icardie in Amiens. The
tapestry motif ii not
shown in the latten Tbu’idea hadpresurnably beenabandoned. The /çure 01foses bas beenfrnallp
deuled. Two grisaillesshowu heneath the tapestrv
were laterpainted abore
tno oj theJour doors in thefOOfli.
Come/ja Eleonora nni Xi’ck (1 704-
1 752) mi 724 in a ceremony conducted
hy the Commissioners of Matrimomal
Affzirs atAmsterdam Town Hall,
which was later to become the Royal
Palace. In 1735 he receiveda highly
prestiçious COfli misSioli. thefirst of
to fo/low. The stadhohier JJ illiam
Iï in7’ited bim topaint several decora—
tipe works fir huis ten Bosch Palace in
The Ilague. the present residence of 11cr
Majesty ieen Beatrix. Impressed by
De U ‘it’s success and skill, Amsterdam
city council commissumedpazntzngsfo r
their Council Chamher in the Tim’n
hall. De ii ‘It n’aspaid well and by
1 741 he was wealthy enouçh to buy two
ad/acent mansions on the
Keizersçracht. At the back of one
he badan immense studio where
/‘e installed two derices on
wL’ich he laterproducedhis
large wall coverings and cel!—
ingpaintings. Iie remained
successful until his death on 19
Novein her 1754. 7acoh de Int was
h,iried in the Oude Kerk. Iie was remem—
hered as ‘a qu iet, uno htrusive man who
was amiable to his fellow artists’.
1)E WIT’S PtPILS
Thefirst biog,raphy of ‘Jacob de Wit,
published in 1751, ninier no more than
fnv of hispupils and none of those who
were later to hecome successfiil. ‘Johan
de Groot, Gerrit 1)adelheek .m 1 ‘Jacob
Xiveri/, the ron of a celebratedscuiptor
from The ilagne, had lodgjngs in i)e
îVit’i home which, to,çreti’er wit!’ J7.t
lessons, cost them a hundred guilders a
yea;: De l’î’7tprohably also tau,çht ‘Jan
ten Compe and ‘Jan Punt. J)e JJ7itand
Puntpublisheda book in 1747 entitled
rissen van h uwelijkse zaken, op de bovenver
dieping van het stadhuis en huidige Paleis.
Vanaf 1735 ontving hij zijn meest eervolle
opdrachten. Zo bes telde de Haagse
Stadhouder Willem IV schilderijen. Hij deco
reerde bijvoorbeeld diens zalen in het Paleis
Huis ten Bosch, de huidige residentie van
Hare Majesteit Koningin Beatrix . 1-let
Amsterdamse stadsbestuur raakte ook onder
de indruk van Dc Wits succes en vakman
schap en bestelde vanaf die tijd werken ter
verfraaiing van de Vroedschapszaal in het
toenmalige stadhuis. 1)e schilder liet zich in
klinkende munt uitbetalen en in 1741 blijkt
het echtpaar De Wit zo vermogend dat ze zich
twee naast elkaar gelegen panden aan de
Keizersgracht konden veroorloven. Ineen van
heide achterhuizen had 1)e Wit een reusachtig
atelier waarin hij twee machines had
staan waarop hij zijn latere plafond- of
zolderstukken en hehangsels schil-
derde. liet succes hield stand tot zijn
dood op 19november 1754. Hij werd
begraven in de Oude Kerk en bleef in
herinnering: ‘een man van een stil onbe
sproken leven en vricndelvke omgang met
zvne kunstgenoten.’
ZIJN LEERLINGEN
In de eerste levensbeschrij ving van Jacob de
Wit uit 1751 worden slechts een paar leerlin
gen genoemd, maar geen van al [en hebben ze
naam gemaakt. Johan de Groot, Gerrit
Dadelheek en Jacob Xaverj, de zoon van een
beroemde Haagse beeldhouwer, woonden in
bij de meester en betaalden hiervoor honderd
gulden lesgeld perjaar. Andere vermoede
lijke leerlingen zijnJan ten Compe en Jan
Punt. Met de laatste maakte I)e Wit het boek
in 1747 uitgegeven Tekeningen boek derpropor
tien van ‘t menschelyke lighaarn geïnrenteerd en
geteekend door ‘Jacob de IJ’it en in ‘t kooper gebracht
door ‘Jan Punt en vele prenten waaronder een
6
t‘7
L’ ‘%*
Drawing hook of the proportions
of the human hodv, invented and
drawn hy Jacob de Wit and
engraved hv Jan Punt. Thev also
published numerousprints, incl’uding a
series after ceilingpaintings hy Rubens.
MASTER OF DECEPTION
7acob de JJ’tisthemost renowuedillu—
sionistpainter of the eighteenth centi,—
ry. The genre owed at least some of its
popularity to the well known legendof
Zeiixis and Pirrhasios, a tale from chis—
sicalAntiquitv that was related in
almost erery treatise and handhookJbr
painters in the serenteenth and eigh—
teenth centuries. Thepainters Zeuvis
and Parrhasios competedto see who
couldpaint the most rea/isticpic—
tu re. Zeuxispainted grapes 50
true to lift that birdsflew
down topeck tbem. Eren so,
Pa rrhasiosprerai/ed. Iie
invited his rival to draw aside
the cii rtim corerin hispictu re.
Zeuxis complied, only to discorer that
the curtain itself waspainted.
Parrbasios was declared the winner
because he was able to deceire not only
hirds bui’ human heings as well. These
illuso ry wo rks, called schijn bedriegen’—
jes or ‘linie deceptions ‘in 7acoh de
Wit day, came to he knorn in the nine—
teenth century as trompe l’oeil. No
matten what De rî ‘It turned his hand to
—- ceilingspainted mitb birds and f,çurer
flying through infinite skies, wal/hang—
ings that tranrforrned salons into id,yllic
gardens. or wonderfiilly i//usory bas—
reliefi — his aim, time and again, was to
delude the obserren
serie naar plafondschilderingen van Rubens.
DE BEDRIEGER JACOB DE WIT
Jacob de Wit is de meest vooraanstaande
achttiende-eeuwse representant van het mis
leidende genre in de schilderkunst.
De populariteit van dit genre werd gestimu
leerd door een veel geciteerde schilderslegen
de uit de klassieke Oudheid. In vrijwel alle
schilders traktaten en handboeken uit de
zeventiende en achttiende eeuw komt het
verhaal van Zeuxis en Parrhasios voor. I)e
schilders Zeuxis en Parrhasios probeerden
elkaar te overtroeven met bedrieglijk werke
lijkheidsgetrouwe schilderijen. Zeuxis had
druiven geschilderd die zo levensecht waren
dat de vogels er op af kwamen. Parrhasios
overtrof hem echter. Toen hij Zeuxis vroeg
een gordijntje weg te trekken, waarach
ter zijn werk hing, bleek dat het gor
dijn door hem was geschilderd. Hij
9 won omdat hij niet de dieren maar de
mens zelf kon bedriegen. Sinds het
begin van de negentiende eeuw wor
den dergelijke schilderijen geschaard
onder de titel Trompe-l’oei/ (letterlijk: bedrieg
het oog) maar in de tijd van Jacob de Wit wer
den ze als ‘schijnhedriegertjes’ gezien.
Of het nu om de eindeloze luchten met vlie
gende figuren en vogels in zijn plafondstuk
ken gaat of om arcadische wandbehangsels
waardoor men zich in eigen salon temidden
van de tuin kon wanen of om zijn geschilder
de bas-reliëfs, waarin de koele Steen bijna
tastbaar is, vrijwel altijd tracht De Wit het
oog van de heschouwer te bedriegen.
TEKENINGEN
De hand van Jacob de Wit wordt vooral
gekenmerkt door trefzekerheid en een vlotte
tekenstiji. l)e tekeningen zijn vaak zo fijn
zinnig dat ze zijn meer omfioerste, op visueel
effect gerichte schilderstiji overtreffen.
D RAW ING S
7acob de Jitr refned,precise drawings are ofen superior in style to his
more diffuse, brit strikingpaintinçïs. His
drawinç style changed over the i’ears.
His work from Antwerp is in redchalk
with hatched shading, but after moving
to Amsterdam he sta rtedproducing bis
highly distinctirepen dran’iiigs and fine
chalk sketches, substituting dark ink
washesfo r hatching and adding touches
of white or coloured c/alk to suçgestsu bstance and volume. Iie also usedpale
blue or other colouredpaper to heighten
the illusion of space in rome of his detail
studies from lifè. his style appears tohave heen in/luenced su hstantially hy the
works of the Italian masters in his col—lection, whiCh includeddrawings
by the Renaissance artistsRaphad, i)omenchino,
Barocci and Parmigianio as
well as contempora ry masterssuch as Pellegrini (i65—
1 741D and Carpi Çi 685-1 755.Most of acob de 1J7itr dmwwings are
signed anti afrw are also dateti. The sig—
nature ‘flJ it Inrcenz)t ‘appears on
his composition sketches to indicate that
they were o riginal designs, and aftercompletinçr them in oils he would add
‘Fcecit)’. Iie octasionally noted thewon/s ‘Int Gîueuw ‘—the Dutch fr ‘in
grey’— to studies fr imitation stone
sculptures. The date and the name of thepersonfr whom the dnzwinç was
intended appear on the reverse of many
of his sheets in his tiny, distinctive hand.
Au inventory of 1755 shows that I)e
Wit stored his drawings systematically.
Like many other artisis, heprobah/r
I)e Wit beheerste grofweg twee tekenstijlen.In zijn Antwerpse periode tekende hij in roodkrijt en arceerde hij de schaduwpartijen.Later ontwikkelde hij de voor hem zo kenmerkende pentekeningen en trefzekere krijt-schetsen met donkere inktwassing.Dergelijke tekeningen werden meestalomwille van een plastisch effect van accentenvoorzien in wit of gekleurd krijt. Incidenteelgebruik van gekleurd -vaak lichtblauwpapier kon ook bijdragen aan de illusie vanruimte bij detailstudies naar het leven.Zijn manier van tekenen lijkt sterk te zijnbeïnvloed door zijn verzameling Italiaansemeesters. Zo bezat De Wit onder meer teke
ningen van de Renaissance kunstenaarsRaphael, Domenchino, Barocci, Parmigian ioen eigentijdse meesters als Pellegrini (1675
174’) en Carpi (1685-175 ).Vrijwel alle tekeningen van Jacob deWit zijn gesigneerd en enkele geda
i i teerd. Compositieschetsen signeer
de hij ‘JdWit Inv(eni)t’ (bedenker)en na de uitwerking in olieverf ook
nog met de aanduiding ‘F(ecit)’
(maker). Als het een voorstudie voor een imi
tatie in steen betrof, voegde hij de aanduiding‘Int Graeuw’ toe. Op de achterzijde schreef
hij tenslotte meestal in zijn kenmerkende
pietepeuterige handschrift voor wie hij deopdracht had uitgevoerd en in welk jaar. Uiteen boedelinventaris uit 1755 blijkt dat DeWit de tekeningen strikt ordende. Iets wat erop wijst dat hij zijn portefeuille, zoals veel
kunstenaars, als heeldarchief gebruikte voorhet verkrijgen en voor het uitwerken vannieuwe opdrachten. Hoe I)e Wit zijn getekende voorstudies gebruikte bij het ver
vaardigen van schilderijen in olieverf is
onduidelijk. Zeker is dat zijn schilderstuk-
ken geen duidelijke ondertekening hebben
wat erop kan duiden dat hij met een lichte
krjtsoort schetste en de papieren detailstushowed them topotential ciients and
consulted them when planning new
•
4 .
*
•41
designs. It is uncertain whether he madeor used studies heJbre sta rting apaint—
ing in ons, hut as no underdran’inçs eau
be seen in hispaintings, bepresumahlysketched his compositions inpale
coloured chalk and kept detail studies at
band to copy and compare when neces—sary. It’ that was indeed theprocedure
befollowel, it is unclear how he talen—
lated theproportions of the subjects in
hispictures, and in large, complex cornpositions such as ceiling and wallpaiiit—ings, this was infrct his rnai,, weakness.
The distinguishedEnglishpainter Sir
7osbua Reynolds scathingly dismissed
De U’it ‘spainting of Moses in the
Council Cham her as apoorperfhrm—
ance’. But he appears to have thought
better of his trompe l’oeil sculp—
tu res in grisaille, where the
suggestion of depth is more
convincing and thepropor—
tions or the fgures more
accurate. Of these Reynolds
obserped: ,4 frize over one of the
doors in chiaro oscuro, by De îJlt, is
not onlv one of the best deceptions 1have seen, bui the 6oys are well drawn’.
dies ter inspiratie en vergelijking naast hetschilderij hield. Onduidelijk is hoe hij hierbijde juiste maat van de figuren, hoofden enhanden in de voor- en achtergrond van decompositie bepaalde. Bij nadere beschouwingvan zijn grote complexe composities als plafond en zaalstukken blijkt dit ook zijn grootste zwakte. De vooraanstaande Engelse schilder SirJoshua Revnolds vond I)e WitsMozes schilderij in de Vrocdschapszaal vanhet stadhuis maar ‘a poor performance’. Overde imitatie beeldhouwwerken (grisailles) ofde naar De Wit vernoemde ‘Witjes’, die wat
betreft de dieptewerkingen de verhoudingenvan de figuren tot elkaar eenvoudiger zijn,merkte Reynolds op dat ‘a frize over one ofthe doors in chiaro oscuro, bv I)e Wit, is not
onlv one of the best deceptions 1 have seen,but the boys are well drawn’.
Teekeningenboek derproportien van ‘t
menschelyke ligI’aam geïnventeerd en geteekenddooracob de 1! it en in ‘t kooper gebracht door7an Punt, 1747.
Drawing book of the proportions of thehuman bod invented and drawn byjacobde Wit and engraved by Jan Punt, 1747.
- e Wit, voorstudicØstok), krijt, Wit
Haarlem.
A
“-I
12 ‘3
.4..
1_,,
1
‘N— .‘
I’.
:
L
4/
Jacob du Wit, voorstudie Oudste (man van opzij),
krir, wit gehoögd, Rijksmuseum Kröller-Muller,()t turlo.
acoh de IVit, StuIvfr the elders ([rnaz vÉntedfrorn the
sidc), itçned, shalk, he:ghtened with wl’ite, Rijksmuseum
KrölIer—1Iüller, ()tterlo.
The studies: De voorstudies:
composition,figures,
heads and hands
compositiestudies, figuur-
studies, hoofden en handen
i.b’’ ..
MOSES ELECTS MOZES VERKIEST DE 70 OUDSTEN
THE SEVENTY ELDERS Het dagelijks bestuur in het stadhuis vanIn I)e U ‘its day Amsterdam was gor- Amsterdam was in dc tijd dat 1)e Wit zijn
erned byfbur hurgomasters with a coun- opdracht kreeg in handen van vier hurgecii of thirty-six men of wisdom ‘to meesters, terzijde gestaan door 36 wijze manadvise them. The room in which they nen “De Vroedschap”. De zaal waar deze
held their meetings had heen decorated raadsleden bijeenkwamen heet nog altijd dearoundi6 with scuiptures byArtus Vroedschapszaalen was al eerder, rond 1655,
z<€ei/inus andpaintings by an van sierlijke kunstwerken voorzien doorBronckhorst and Govaert Fiinck. beeldhouwer Artus Ojiellinus in samenwer
Erasmus el/mus, the brotherof king met de twee schilders,Jan Bronckhorst
Artus çellinus andapupiloj Rubens, en Govert Flinck. Ruhensleerling en de broer
was engagedto decorate the cel/ing. The van beeldhouwer Artus Ojiellinus, Erasmus
programme as a whole was desiçned Ojiellinus, was verantwoordelijk voor
to express the bi blical ralues on het plafondstuk. Samen droegen dewhich counsel should 6e hased. 2 beeldhouwwerken en schilderijen
B’v 1735 the room wasproha- 14 i één verwijzing uit; de bijbelse for
bly in urgent needof an over- men en waarden die men in achthaul. The committee entrusted neemt bij het geven van raad.
with the task of superrising the In 1735 maakte de kamer waarschijnlijk
renovation receiredthe considerable sum een behoorlijk sleetse indruk. Een voor de
of 12000 guildersfor theproject. There gelegenheid samenges telde commissiewas talk of decorating the room with besloot toen om maarliefst 12000 gulden te
hrightly colouredtapestries 1/lustrating reserveren voor de renovatie. In dit jaar waar
hiblica/scenesthatwou/dreflectthe in De Wit voorstudies voor de compositie vanfinction of the Counci/ Chamber and het Mozesstuk maakte, wordt eerst over decomplement the orermantelpaintings. wens van veelkleurige tapijten gesproken
The giring of counsel was to remain the met een bijbels tafereel dat aansluit bij deprincipa/theme, 6uz’ the message was to functie van de zaal en de schilderijen in de
6e conveyed Ina more conternporarv schouwen. Het oude programmapunt, het
idiom. The committee chose the episode geven van raad, moest modern worden toege
described in umbers 11:14-25, where past. Gekozen werd voor het verhaal van
Moses obeys God’s commandto elect sep- Mozes zoals beschreven in Numeri II vers
ent elders to advisehim. 7acoh de î’it 24-27.Jacob de Wit was de enige his toriewas the only historypainter capah/e of schilder die zo’n enorm werk aan kon. Hij
producitig a werk of this scale. Inspired tekende net zolang tot hij de Incest overtui
by the narrativepowerof the hiblical gende compositie had gevonden. De ingrediaccount of Moses and the elders, I)e ën ten on tlecnde hij aan de beeldende kracht
:..:.
4.4cs
,.t-
-.—
-.
‘—
-:
•-
-
____%
.-‘--
6•
-__
t_-
•-
---.
/
‘-:-
—----‘
,;•
-,,.-
L.
:‘
‘-
-
J
-
L.
-.
‘:.‘_
.‘.-.•
t,.
..
‘-:
.c.
van het bijbelverhaal. De Wit tekende eenWit made a seeming/v endless series of
studies hefbre (nding the right composi—
tion. Tle /nal result was a representa—
tion of Moses in the wilderness raising
his arms in awe as the holy Spirit
descends in the form of’ a dove. The seren
ty elders are gathered around him. The
tahernacle stands hehinda sky blue
screen in the distance and the air around
ii isfilled wit!, the smoke of’ incense ns—
ing from the top of the tahernacle and
from the hurnt sacrifice at itsfot. The
paintin, measu ring 5x13 metres, was
executed in 1 737, afuil two yea rs after
1)e iJ’it had sta rtedpreparing his stud
ies. 1 devout contempo ra rv desc ri bed
thepainting in verse:
At (;od’s command,
Moses elects a council
of seventv from the
elders of the people,
for the hurden of
government had weighed
too heavilv upon him.
Thus 1w ministered the
populace, as judge and as
the hearer of God’s Word.
Such, God’s ordinance home hv
the thirtv-six councillors
to conduct the affairs of state and,
as elders, diligentlv espouse
Religion, Freedom and
the Rights of their Sub jeets.
In line wit!’ the cornmittee’s instructions,
De ïrt had initially designedthe Moses
as a tronipe /‘oeilpaintedtapestr’v. The
recent d:scovery of two studies dating
from 1 one in coloured chalk andone
in oils, con[t rmed what was alre , ly
knownfrom written sources. The studies
represent diffèrent stages in theprocess of
designing apainting that was intendedto
look like a tapestr. De int had seen sim—
imposan t woes tij niandschap, de Heilige
Geest in de vorm van een duif, Mozes weids
geharend en zichtbaar onder de indruk. Om
hem heen de gekozenen. In de achtergrond
het heiligdom achter een hemelsblauw tent
doek. Uit het tahernakel gaat een wierookof
fer open ervoor een brandoffer.
Een hijhelvaste tijdgenoot dichtte wat hij zag
nadat het schilderij in 1737 was voltooid:
hier word dor Moses,
op ‘t bevel van Godverkoren
Een Raad van seventig,
uit ddudste van het ïilk,
Wyl hem’s Regerings last,
quam al te zwaar te voren,
Dus zorgt hy voor ‘t gemeen,
als Rechter en Gods Tolk.
Een voorbeelt van den last
der zes en dertig Raaden,
I)ie ‘t hoge Staats bestier,
17 van Godis opgelegt,
En zich als Oudsten zien
met zorgen overladen,
bor Godsdienst, ï’i’eiheid,
en der Onderdanen regt.
Het pas twee jaar na de eerste voors tudies, in
1737 geschilderd en maar liefst hij 13 meter
grote schilderij had De Wit in eerste instantie
als een bedrieglijk echt maar geschilderd
wandtapijt ontworpen. Dat was ook conform
de opdracht van de commissie. Recent her-
ontdekte voorstudies uit 5735, één in
gekleurd krijt en de ander in olieverf, bevesti
gen dit al uit schriftelijke bronnen bekende
feit. Beiden bieden ze ontwerpstadia met een
geschilderde illusie van een wandtapijt. I)e
Wit kende dit soort geschilderde tapijten uit
het werk van de door hem zo bewonderde
Rubens. Fraaie voorbeelden waarop De Wit
‘zijn’ tapijt waarschijnlijk baseerde, maken
deel uit van Rubens’ Eucharistie serie. Dit is
een serie geschilderde wandtapijten die
acoh de It’t, Study of lIoes, sgned, cL’alk, brusbn grey, heghteued wub white andpink, I’rintRoom, Leiden University.
*5
1
131J ,.,::,‘,
/A ,“.»
k;. :415 f
Jacob de Wit, studie kop van Mozes, krijt,Wit gehoogd, Rij ksprcntenkahinet,Amsterdam.
7acoh de U’it, stude of ,iloses, s:çned, chalk,hrush in grey, heightened with white andpink,Rijksmuseum Print Roo,n, Amsterdam.
S.
4:,I•Sh.
1
r
-)•, ,,.,
1,
.1
Jacob dc Wit, studie kop van Mozes, gouache,Prentenkabinet Universiteit Leiden.
j
.15% .5.
t7
ilarpaintmgs by Rubens, whose work he Rubens voor Infante Isahella Clara Eugcnia
greatly admired. Heprohahly hased his
‘tapestry ‘ on the heau tiliii examples of
the Eucharist series, mhich
A rchduchess Isahella Clara Eugenia
had commissioned from Ruhensf r the
chapelof the i)iscalced Carmelites in
Madrid. The lifesized cartoons for the
series were discovered in the Royal
Palace in Brussels in 1 726, andl)e Wit
would certainly have know,.’ about them.
An oilsketch f The Meeting of
Abraham and Melchizedek of c.
1625, which is now at the Vational
Gallery of Art in Wishingeon, is afine
example of Rubens’s trompe / ‘oeilpaint—
edtapestries. Like Rubens ‘spaintings.
De 1! ‘it’s studies are creased’and
frayedat the edges ‘to heighten the
il/uswn of reality. J)e ïJ ‘itr
design was zntendednot for
tapestry, butfrrapaintinç 18
that wouldpassfo r a tapestri.
In the erent, thepainting was
not as con’incinçr as De Ï it had
boped and the idea of a ‘tapestrv’ was
ahandoned even before the design was
complt’ted. This is eridenced by a later
‘o nlinaiy’ composition sketch, which
hears a closer resernhlance to the design
that was ultimately cijosen. On 24
7’anuary 1 736. the corn mitteepresented
the final studv to the burgomaster and
councillors. De îJ’it’sfeefor the corn—
mission was 5000 guilders and he had
already received572 guilders in
December 1 735 ‘for a consignment of
canvas topaint on in the council cham—
her’. Rather intriguingly, the sides of
one of De Jfit last studies and those of
thepainting itself were extended,
.ipparenty ,t the last minute. Behind
the Moses is a door that bas heen sealed
maakte en die bedoeld was voor de klooster-
kerk van de Descalzas Reales in Madrid. 1)e
levensgrote kartons werden in 1726 in het
Koninklijk Paleis in Brussel ‘herontdekt’.
Jacob de Wit is vermoedelijk van deze specta
culaire vondst op de hoogte geweest. Rubens’
De ontmoeting van Abraham en Melchizedek uit
ca. 1625, nu in de National Gallerv of Art in
Washington, is een goed voorbeeld van zo’n
door Rubens ontworpen fictief tapijt. Net als
op deze schilderijen, waarvan alleen olieverf-
schetsen zijn bewaard, zijn ook op de Wits
beide studies rafelranden en plooien geaccen
tueerd om de kijker op het verkeerde heen te
zetten. 1-let gaat dus niet om een ontwerp van
De Wit dat daarna naar een weverij zou gaan
maar om een in olieverf gesuggereerd tapij t.
Helemaal overtuigd hebben deze schet
sen vermoedelijk echter niet en het
heeft er alle schijn van dat de com
19 missieleden of I)e Wit zelf het idee
hebben verworpen nog voor hij zijn
compositie helemaal op orde had.
Vooral een latere ‘gewone’ compositie-
schets die dichterbij het uiteindelijk verko
zen ontwerp komt, wijst hierop. Op 24janua
ri 1736 legde de commissie het definitieve
ontwerp voor aan de Vroedschap en de
Burgemeesters. De Wit zou 5000 gulden voor
deze opdracht krijgen. In december 1735 was
al 572 gulden betaald ‘voor gelevert doek om
op te schilderen in de Raatkamer”.
Opmerkelijk is dat zowel een laatste voorstu
die als het schilderij aan weerszijden is ver
lengd. Het besluit hiervoor moet laat in het
proces zijn genomen. Links achter het schil
derij bevindt zich sinds die tijd een blinde
deur.
DE TROTS VAN JACOB DE WIT
1-let uiteindelijke resultaat moet de verwach
tingen van Jacob de Wit zelf hebben overtrof-
t1
•7,.‘
, .,.
- -
l.-
grq
-ii,..’
?‘,
‘ - -.
c
e?’er since thepaintinç was installed.
DE WIT’S PRIDE
The [mal result must have surpassed eren
7acob de Wit’s expectations. Evidently
prou lof his accomplishment, be inciud—
ed twopo rtralts of himself amon the
elders gathered around Moses. IK see
hirn holding his sketchbook, lost in
thougbt, under Moses outstretched
right hand, and again as the incongru—
ous, bareheadedfgure standing on the
rocky, looking out at the rie2vefr: I)e Ï171t
had once been askedtoportray apatron
Ina hiblicalsetting and apparentlv
copied the idea here as way of making
personal statement. His inJI. rmal self:
port ramt wasprohably inspired by aflat—
tering sketch by the Italian artist
Carpi, showing hirn at the age of
30. Hisportrait in the Moses,
ho7rei’er maspainted twelve
years later, hy which time he
had turned4a. Carpi ‘s draw
ing on heautifil bluepaper shows
I)e iVitwithout thepowderedwighe
normally worefbrportraits. 1)e Wit
must have been ino rdinatelyproud of his
painting and he was undeniably entitled
to this small mndulgence, hutpainting a
formalportrait of himself among
biblicalheroes would have been going a
step toofa:
JACOB DE WIT ‘S GRISAILLES
s apupil, De Wit had been influenced
hy Rubens and Vin Dyck and he may
have acquired his fascination for
grisaille from them. Like the ï-netian
artists they admired, hoth artists used
grisaillefir studiesforprints, tapestries
andpaintings, which often serred to gire
theirpatrons an impression of the
fen. Hij was er ZO trots opdat hij zichzelf
maar liefst twee keer tussen de bijbelse figu
ren plaatste. In gedachten verzonken en
geconcentreerd tekenend ‘naar het leven’
onder de linkerhand van Mozes. 1)é ontdek
king hij de voorbereiding van deze catalogus.
En een tweede keer nog nadrukkelijker als de
uitzonderlijke figuur zonder tulhand die de
beschouwer rechtstreeks aankijkt vanonder
twee palmbomen, uiterst rechts in het schil
derij. Het idee voor de vorm van dit uiterst
persoonlijke s tatement tussen twee klassieke
koppen had I)e Wit opgedaan hij een eerdere
opdracht waarbij de opdrachtgever zichzelf
in 1716 had laten vereeuwigen uit het schilde
rij kijkend vanuit een bijbelse scène. I)e Wit
liet zich hij het schilderen van zijn portret
vermoedelijk leiden door een zeer flatterend
portret dat zijn Italiaanse collega Carpi
toen hij dertig was van hem had
gemaakt. I)e Wit was echter tweeën-
21 veertig jaar toen hij hier schilderde.
De getekende karakterkop op
prachtig blauw papier kenmerkt zich
door zijn haardracht. Op alle officiële
portretten draagt I)e Wit zijn hepoederde
pruik. Concluderend kan worden gesteld dat
De Wit erg trots moet zijn geweest op zijn
schilderij en dat enige ijdelheid hem niet ont
zegd kan worden. Een formeel zelfportret
tussen zijn bijbelse helden zou echter van
hoogmoed hebben getuigd.
DE GRISAILLETECHNIEK VAN
JACOB DE WIT
I)e schilders Rubens en Van Dijk die van
grote invloed waren tijdens de opleiding van
I)e Wit, kunnen op meerdere manieren zijn
interesse in het schilderen van illusies heb
ben beïnvloed. De grisailletechniek werd
door de heide Antwerpse schilders in navol
ging van de door hen zo bewonderde
Venetianen toegepast hij voorstudies voor
20
..,-
designr they hacl in mmd, rince the corn—positions were more important than the
colours. The ‘Rubens of the eihteenth
century’, as I)e ii it was known from the
earliest days of his careefr; had studiedRubens’s compositions as well as bistechnique. Iie had learnt how hothRubens and Jn I)ck achiered the
effects t/joy sought and he applied theszme metbods in bis ownpersonal
mzn nee.
GLRARI) I)E LAIRESSE ‘S
EX A M PL E
De Wit sta rted specialising in illusionistic scuiptures in grisaille in about1 723 and soon su rpassed Gerard de
Lairesse Çi 641—1 71 k) one of
4insterdarn ‘S most distinguisbedartists, wbose example be had
fiillowed in this genre. In 1 750
the hiographer ïin Goolpro- 22
claimed that i)e rIit
grisailles were ‘truer to lifethan [those of] any other
painteryet known’.
Trompe l’oeilpaintiiigpro hah/v owed
much of itspopularity to Gerard deLairesse, who died in the year that I)e
ÏJit turned sixteen. He had specialised
in deco rative wall corerings, ceilings
and grisailles, magically tranïf rmingdull, hare walls into marble reliefs and
pastoral landscapes. De ÏVit must have
heen impressed not only k thepaintings
he san’. hut also by De Lairesse’s writ—inçs. his teacher Albert $piers had also
heen influenced by i)e Lairesse and may
eren have studied under hirn. After los—
ing his eyesight in 1 69o De Lairesse
turned his hand to teaching. his
Schilderboek of 1707 explains how
oilpamntings of sculptures could be
prenten, tapijten en schilderijen. Vaak dienden deze studies als voorbeeld voor deopdrachtgever voordat het uiteindelijkekunstwerk tot stand kwam. Niet het kleurgebruik maar de compositie was daarvoor hetbelangrijkste criteriurn.Jacoh de Wit die alvroeg in zijn carrière de bijnaam ‘Rubens vande achttiende eeuw’ had, kopieerde als leerling schilder niet alleen Rubens’ techniekmaar ook diens composities. Hij richtte zichop de manier waarop Rubens en Van Dijk hunschilderkunstige effecten tot stand brachtenom deze op geheel eigen wijze toe te passen.
HET VOORBEELD VAN GERARD DE
LAIRESSE
Vanaf ongeveer 1723 begon De Wit zich toe teleggen op het schilderen van grisailles,
geschilderde illusies van heeldhouwxverken. Hij overtrof daarmee zijn grote
voorbeeld op dat terrein, de schilder
23 Gerard de Lairesse (1641-171 i).
Kunstenaarsbiograaf Van Gooibeoordeelde De Wit in 1750 als “den
natuurlyksten Kunstschilder in ‘t
graeu, die tot noch toe gevonden word”.I)e interesse voor geschilderde illusies iswaarschijnlijk door de schilder Gerard deLairesse aangespoord. Deze grote voorgangerhad tot diens dood in het jaar dat De Witzestien werd, de Amsterdamse kunstsceneaangevoerd en was gespecialiseerd ingeschilderde hehangsels, plafondstukken engrisailles. Hij toverde kale muurvlakken om
in marmerreliëfs en landschappelijke vergezichten, ongetwijfeld tot bewondering vanDe Wit die behalve dat hij diens schilderijenkende ook diens geschriften binnen handbe
reik had. Ook 1)e Wits leermeester Albertvan Spiers (1665-171 8) was beïnvloed doorDe Lairesse. Vermoed wordt zelfs dat hij lesvan de meester had. De Lairesse legde zich ophet onderwijs toe nadat hij blind werd in
(4-_______________
Jacob dc Wit, De Amrierdamse stedernaaçd omrined door
deugden met in de hoeken de vier elementen, opschrift:
‘Blaffon vervaardigt tot de Raadkamer te
Amsterdam’, gesigneerd jdcWit invt & E, gewassen
pen tekening, S tidel schen Kunstinsitut, Frankfurt
am Main.Dit ontwerp voor een meer modern plafond werd
nooit ii itgevocrd.
acob de Uit, ‘Iiie Spirit of Amsterdam sur
rounded by Virtues, with the four elemen ti in
the corners. Inscrs/’ed. ‘IJLzflin rervaardigt tot de
Raadkamer te Amsterdam’. S’igned inrt ,.% 1”., washed
pen draninç, Stïdelschen I..’unstinsitut, Frank fort am
‘iîain.This design fora more modern ceiline was oever
i.J
. 1
v
___
4
cxceuted.
1690. In zijn Schilderboek uit 1707 schrijft I)eLairesse hoe de suggestie van beeldhouwwerken in olieverf overtuigend kan werken. Debeschrijving van zijn atelierpraktijk en zijngrisailles die nog altijd een enorme overtuigingskracht hebben, moeten De Wit bijzonder hebben aangetrokken. Bovendien trad DeWit ook anderszins in het voetspoor van DeLairesse die eerder, blind als hij was, kunst-theoretische redevoeringen in hetzelfdeAmsterdamse stadhuis hield waar vanuit I)eWit zijn eervolle opdracht kreeg. Gerard deLairesse schreef in zijn Groot Schilderboekover de ‘Manier des Schryvers in ‘t schilderenvan I3asreleves’ (grisailles) het volgende:‘Eerstelyk stryk ik myn doek zuiver engelvk, met zodanig een koleur als rnvn
Basreleve moet weezen, ‘t iv wit, graauw,rood, of geel, enz. tusschen licht en scha
duwe, of van de twede tint. I)e grondaldus bereid zvnde, en rnvne orinan
25 tie daarop getekend, zo trek ik dezelve met hard potloot net en cor
rect om [...j. 1)an haal ik ‘er eendunne vernis over en daar mede aan ‘t
schilderen, eerst de schaduwe en dan detwede tint daar tegen aan [...J de schaduwemet de twede tint luchtig onder een mengende [...] de twede tint met dc vinger of eenstyve penceel met de grond was schommelende. Alsdan nem ik een andere tint, zo donker als mvn model aanwyst, geevende daarmede een grond achter myne beelden, en laatende het werk aan de lichte zvde zonder deminste rondigheid staan. Als ik nu zalopschilderen, stryk ik het geheele Stuk [...]met en lichter tint als de eerste grond, heeldun en egaal over al, zodanig dat men daaralles door kan zien {. ..]. Op deze natte grondleg ik mvne uiterste hoogsels aan, welke zichdaar dan allengskens daar in vermengen, ende schaduwe desgelvks, zonder dat ze malkander raaken.’
made to appear conrincingly real. hisdescriptions of his studio work and his
grisailles, which are as compelling todayas they were 300 years ago, would cer
taiiilv hare appealedto De Wit. De Wit
fb/lowed in De Lairesse ‘s footsteps inanother sense as well, as De Lairesse,
notwithstandin,ç his blindness, haddeliveredlcctures on art theory in therery town hall in mhich De ï ‘ït corn
pleted one of the mostprestigious corn—missions of his career.
De Lairesse gives the following description of ‘Thejuthorç Metbodof
Paintinç Bas—Reliefi ‘in hisSchilderboek. ‘1 sta rt bypaintingmy
canras smoothly and evenly in whatever
eo/our my /‘as—relief is to be, eitherivhite, grey, red o r yellon’, etc. in atone hetween li€ht and shadow,
or lighter Aferpreparing the 2ground, 1 draw my composi- 24
tion and out/me It neatly andaccurately with a hardpencil
[...]. lapplyat/ainlaverofrarnish beforepamnting the shadows and
then add the second tone to create con
trast [...] blending it /ightly into theshadows witb myjinger or a hard brushTheii 1 applv another eo/our, as dark as
my model shows, to give rn3ifigures abackground[...J. Next, Iapply a layer
ofpaint thinly and erenly over the entirepiece in a lighter shade than the first, so
that everything shows through [...]. 1
app/v my last accents while this layer isstil/ wet, allowing them to blendin
gradually, and the sarne with the shad—
ows, making certain that the shadowsand bighlights do hot comhine.’
7acoli de (Jltpainted thirteen marvellously realistic troinpe /‘oeil grisai//es in
the Council Chamber and, eren among
Jacob de Wit, De Hollandsemaagd als Pal/as Athene, pen, Wit
gehoogd, PrentenkabinetUniversiteit Leiden.Deze voorstudie voor het 1738gedateerde schilderij werd totnu toe gezien als een ontwerpvoor een beschilderde kunstkast. I)e tekening is vermoedelijk naar een bestaand beeldgemaakt en lijkt ook als uitgangspunt voor de levensgrotePallas uit de Vroedschapszaalte hebben gediend.
acohde lîlt,TheSpiritof1 [olland as Pallas Athena,pen,heightenedmith white, PrintRoom, Leiden Unirersity.This stndy n’as a designfor apiint—
ei/art cahinet. The dran’ing n.nprobably executedafter .m existingscicipture md may have been themode/for the lifisized Pa/lasAthin.i in the Council Ciamher.
5
the marhie relief of the mid—serenteenthcentur3, thev stili managed to deceire the
riewer. Iie made ‘sculptures ‘in two
dimensions and in oilpaint insteadof
stone, by the technique descri bed in De
Lairesse 1)00k. The main dzjfèrence is
that i)e Lai resse transfè rred hisprelimi—
nar’y drawings to the canvas inpencil,
whereas I)e J’itprohab1v sketched his in
pale chalk. Hepresumably kept his stud
ies at hand and sta rtedpainting withoutfl4 rtberprepa ration.
THE SUBJECTS oF 1)E WIT ‘S
G RI S Al LLE S
In 1760, twenty years after De U ‘it had
completed his commissionfrr the city
tounezi, thepainter ‘Jan van I)ijk. who
was also the custodian of the Ton’n
Hall’s collection of art, w rote
bis Art his torical dcscrip
tion of all the paintings in 26
the Town Hall of Amsterdam. He ably recountedalihe
kneu’ about the grisailles in the
Council Chamber and mbat they repre
sented. 4 have the four doors heside the
fi replaces are finz r round bas—relief
home by chiidren, in reddish grey [...]illustratingfburepisotiestom the holy
Scriptures. Tbey are allegories explain—
ing the n’ords of the Bible: they must he
godfearing, men of truth, irise and
ahhorring covetousness, as it is saidin
Exodus 18:21.
Thefirst grisaille on the north side of
the room and to the west of the fire
place, represents the godfèaming
Abraham sacrifkinç his sozi Isaac,
hearing witness to hispiety.
The second, to the east of the same fire—
place, is 7uth,personified k Jerenziab
upon seeing the seethingpot and the rod
In de Vroedschapszaal schilderde Jacob deWit maar liefst dertien grisailles of naar zijn
naam ‘Witjes’. Zelfs tussen de marmeren reli
ëfs uit het midden van de zeventiende eeuwlijken het hedrieglijk echte beeldhouwwer
ken. De Wit ‘beeldhouwde’ in twee dimensies
en in olieverf in plaats van steen zoals De
Lairesse dat voorschreef Flet belangrijkste
verschil met de hierboven beschreven tech
niek van De Lairesse is dat De Wit zijn voor-
tekeningen niet eerst met potlood overbracht
op de grondering maar dat hij een lichtekrjtsoort gebruikte. Vérmoedelijk is hij met
zijn schetsen onder handbereik vrijwel direct
gaan schilderen.
DE ONDERWERPEN VAN DE
G R T S Al L LES
Jan van Dijk, de schilder en beheerdervan de kunstwerken in het voormalige
stadhuis, schreef in 1760, ruim twin-
27 tig jaar nadat De Wit de modernisering van de zaal had voi tooid, het
boek Kunst— en historie—kundige beschry—
ving en aanmerkingen over alle de schildenen
op het Stadhuis te Amsterdam. Adequaat vat hij
samen wat hem bekend was over de beteke
nissen van de grisailles in de Vroedschaps
zaal. ‘Boven de vier I)euren naast de Schoor
steenen, ziet men vier ronde Basrelieve, wor
dende van Kindertjes gedragen, in rootachtig
graauw {...]. Zvnde vier His tonen uit de
Heilige Schrift, hier als Zinneheelden
geplaatst, tot Uitlegginge der Wôorden in
het Wetboek vervat, namentlvk, dat het zvnmoeten Mannen, G ODVREZENDE,
WAARACHTIGE, VERSTANDIGE, EN
DIE VYANDENzvnderGIERIGHEIT,vol
gensExodusxVlll. Vs. 21.
Het eerste aan de Noordzvde van het ver
trek, en ten Westen van de Schoorsteen, ver-
beeld ABRAFIAM God vrezende, in de
Offerhande zvnes Zoons Isaak, van welke
0
1
J acoli (Ie v\It, voorstudie
medaillons, Elisa es, Naam,,,,
pen, wit gehoogd, gesigneerd‘IdeWit invt & R’, Koninklijk
Jiuisarchief, Den Haag.
7acoh de lUst, stutlyfori inedal—
bon, Fiisha and Naaman, si,,ed
7de Wit im’t & E’,pen, heighte
,,edwitb wisite andpmk, Ilouse of
Orange-Nassau ilistorical
Colki esom, The Ilaue.
R. Vi nkcles, Stadi’ouder lJ’iIle,n
I’en iisgunalsii Prinses îî’i!hel
mins van Pruucn in deî ‘roedschapskamer Iti 1768, i nge
kletircie gravure, privécollec—
Cie Amsterdam.
R. I’inkeks, StadtholderViIliarn V and his consortPrincess Wilhelmina in the
‘roedschapskamer in i7ôtt,
olouredeisrarin,private colkc
rio,s Asusterdarn.
Jacob de Wit, voorstudie medailluns, erenîia voor Zedeba, Cfl, Wit
gehoogd, gesigneerd JdcWit invt
& F.’, Koninklijk 1-Imsarchief, l)cn1 laag.
LXJacob de Vi t, VO( irsi udie medail—lons, Simson in de leeuw, pen, wit
gehoogd, gesigneerd ‘JdcVit invt& F.’, Koninklijk 1 luisarchief, Denhaag.
7acols de Wn, study fora medaliw,,,
Samson and t hel .ion, sigsied
‘7c1eII ir inn, ‘ E ‘,pen, heighteued
with irhige asidpink, Iloisse of Orange—
ls’irs,su Ilistorical C’ollectio,,s, Iie
——
Jacob de Vt t, voorstudiemedaillons, Abraharn en
haas, pen, wit gehoogd,gesigneerd ‘Jde Wit invt &
E’, Koninklijk 1 luisarchief,Den Haag.Uit deze voorstudies blijktdat de onderwerpen voor demedaillons in dit stadiumnog niet vast stonden. i)enissen met putti stonden
7acob de Wit, studyfora
medallion, Abrabam andisaac, sigsied ‘7de Wit sust
E ‘,pen, heightened with rs’bite
sndpitik, Ilorise oj Or.wge—
.\issau Ilistorical Collecr,o,ss,
The liaguc.1 1 ,eçe studies show that the sub-
ectsfor ti’e mes/al/jou, hadnot
yet heenfsrmly decided.
.
1
7acoh de Wit, study for a medallion,
jeremiah and Zedekiab, sîgned
7sleflit inr’r & E ‘,pe,,, heigbresied
wit/s wi’ste €siidpink, Ilonis’ of Orasige
‘\‘assau Historical Collections, The
llague. Ilague. svcl al vast.
;.__l
,,f
S...tJI[.(
;..;“
—
I
(A
;:.?(
of almond, whereupon Godsaid: ‘For
thou shalt go to al/that Tshallsendthee,
andwhatsoerer 1 command thee thou
shalt speak’. 7eremiai’ 1.. 7.The thi,1, in the southeast corner. is
Wisdom represented by oseph, who
gatbered corn in the seren years ofplen—
ty açrîinst the sei’en lean years, to whom
Phawob saidin wonder, ‘There is none
so discreet and wise as thou art; thou
shalt be overmy house’.
The fourth, on the south side and oppo—
site the fireplace, is the Rejection of
Worldly Goods, with Elisha, who had
hea/edXaaman the Syrian, refusing to
accept gifts in return.
acoh de îî?t had initially chosen df
fèrent scenes from the hiblefhr three of
the fbu r medallions and had
already made studies for them.
The hurgomasters and
COU1JCi/l() rspresumably
approved of the designs bui’
considered the su bjects ref?rred
to aho’e more suitable. 1foreover,
the frames decorated witbputti were
paintedin diffrentpositionsfronz those
De Wit had envisaged.
Beneath the four meda/lions De Wit
paintedgrisail/es which appear to con
tinue the frieze carred in marble on the
frep/ace. Each depicts a collection of
s-vm/’o/ic attrihutes held by a group of
putti. ‘These four small bas—reliefi sym—
bolise the Virtues intrinsic to au illus—
trious gathering of this kind, which
inciude Loyalty crepresented by the dog,
the siguet ring. swords, sea/s and a ke),
Diligence Qhe beehire, cockerel, siepe,
lamp, pen and inkwell), Jloderation
Qhe bridle, clock and bowD, and the
Timel3 Jî’ordJfercurv caduceus, the
hourglass, hook and harp). So may
getuigt word: dat hy God vreesde.
Het tweede ten Oosten derzelve Schoor
steen, word de Waarachtige verheeld door
Jerim jas, hv het zien van den Ziedenden Pot,
en de Amandelroede, alwaar God zegt:
Spreekt tot het Volk wat ik u gebieden zal;
welke woorden ons dus als waarachtig voor
komen.Jerem. Cap. 1. VS. 7.In het derde aan de zuyd-zevde, heoosten de
Schoorsteen, is de Verstandige verheeld, door
Joseph die, in de zeeven vrugthaarejaren het
Koorn liet inzamelen, tegen den duuren tvd:
tegen wien Pharao als met verwondering
zeide: waarzoude men vinden een Man zo ver
standig als g of uws gelyken, gv zult over
rnvn Huvs zvn.
Het vierde ten zuiden aan de ander zyde der
Schoorsteen, verheeld den Vyand der
Gierigheid; door Eliza, die van Naiiman
den Svrier, welke hy gezont gemaakt
hadde, geene geschenken wilde aan-
29 neemen.’
I)atJacob de Wit in eerste instantie
voor drie van de vier medaillons
andere bijhelscnes koos, blijkt uit zijn
voortekenin gen. Vermoedelijk hebben de
vroedschapsleden het ontwerp wel gewaar
deerd maar vonden zij de hierboven genoem
de thema’s meer passend. Bij nadere beschou
wing blijkt dat gedurende dit proces ook de
omlijstingen met putti onderling zijn ver
wisseld.
Onder de vier medaillons heeft I)e Wit de
marmeren friezen van de schouwen verlengd
met grisailles. ‘I)oor deze vier kleine Bas
reliefe werden de Deugden, die eene zulke
illustre Vergadering eigen is, afgeschetst, als,
de goede Trouw (hond, zegelring, zwaard,
zegels en een sleutel), de Naarstigheid (bijen
korf, haan, zeef, lamp, pen en inktkoker), het
mvden van alle onmatige Gemoeds bewegin
gen (toom van een paard, horloge, boog), het
spreeken ter rechter tyd (Merkuriusstaf,
4k\$‘
• ‘-..
x4
-1
4. -
_1•••
&
%
•1
îJ7isdom, Di/igence and Eloquence
srnooth all diffrences.’
Betweeii the rows of windows are
stil! lzfrs in grisalile symbolising
Religion. Ch’ic Harmony, Comme rce
amLVarigation Csee i//ustiîtions 011
page 25). Religion is represented hy in
altat; a bi/de, a biock of stone, an oh
lamp and the tables of the iaw. Civic
Harmoizy is a cistie. a sheaf of arrows,
a cornucopii anda wreath of oak leaves.
Comnierce is symbolised b’y a scale wit!, a
wei çht, casks, bi/es andMercur’y
caduceus, andNarigation by a ship
pron, ii anchor, ropes. a compass, apen—
lint, a cross—staff,’ a spear, an oar, i
hook and a ra riety of other ern blems.
‘These four scenes illustrate the matters
of greatest concern to this room.’
PALLAS ATHENA
‘Standing hetn1een the win—
doms is the Spirit of ho/land
as Pa//as lthena CMineri’a,)
holding a spear in her right hand
wit)’ the cap of liberty on its tip. She
rests her lef arm on the hible, n’hich
i’tauids onpedestil or altar and hears the
same inscription as that which zppears
on I)utch half gul/der coins, half three
gul/der and three gul/der coins. ‘The
inscription reads: Hac nitimur, kinc
t’uemur’Cuponherwe rely, to her all
honour.
De ÏJit ‘s reasonsfr choosing this image
for the Council C/’am her ciii hefu,idin
Gera rdde Lairesse ‘S Schilderboek.
(Jnder the heading ‘Ras—re/iefs ‘/‘e
explains: ‘;llinerra [AthenLij, who
sp rang from 7upiter ‘S head, sym holises
the essence indprimip/es of understand—
Ing, wisdom and en/ightenment, nithout
wi’ich huur cm aduninister ultimatejus—
zandloper, boek, harp), ja dat door Verstand,
Naarstigheid en Weispreekentheid, alle
Verschillen vereffent werden.’
Boven de vensters van dc zaal zijn vier grisail
les die symbool staan voor: Godsdienst (tafe
len der wet, altaar, bijbel, hoeksteen en
lamp), Burgerlijke Eendracht (burcht, pijlenhundel, Vrij heidshoed, overvloedshoorn,
hurgerkroon), Koophandel (schaal met
gewich t, vaten, pakketten, Mercuriusstaf),
Zeevaart (voorsteven, ankers, touwen, kom
pas, wirnpel, graathoog, speer, riem, haak
enz.) Zie afbeeldingen op pagina 25.
‘[...] door deeze vier Tafereelen werden de
voornaamste zaaken die tot deeze Kamer
betrekking hebben, afgeheelt.”
PALLAS ATHENA
‘Tusschen de Vensters staat ... de
Hollandsche Maagd, in de gedaante
van Pallas (Athena) ... hebbende in
i de rechter hand een Speer, met de
Hoed van Vrvheid, leunende met de
linker arm op het Bvhelhoek, dat op
een Pedestal of Altaar staat, met het
gewoone hyschrift, ZO als het op de
Hollantsche halve Guldens, halve drie
Guldens, en drie Guldens Stukken geslagen
word.’ (Hac nitimur, hanc tuemur, ofwel: op
haar steunen wij, haar houden wij in ere.)
Gerard de Lairesse verwoordt in zijn Schilder-
boek de vermoedelijke reden waardoor l)e Wit
zich tot het schilderen van deze maagd heeft
laten leiden. Onder het kopje liet Basre/ere
schrijft hij: ‘Met Minerva, die uit het hoofd
van Jupiter werd gehooren, verbeelden wy
den aart en de levende werkzaamheid des ver
standts, en der wvsheid en kennisse; zonder
welke noodwendige gaaven niemand tot den
top der Rechtsgeleerdheid kan geraaken. Zv
betekent ook rvpheid en voorzichtigheid in
raadsiagen.’
Direct boven Pallas is het Amsterdamse zegel
30
tice. She also represents maturity and
prudence in giving counsel. ‘Directlyahove her, 1)e Ïî’itpaintedthe official
real of Amsterdam, n’ith a rai/ing ship
sym holising Naviçation,pro bahl’y on the
instructions of the burgomaster and
councillors. Iie appears to have hadsomething different in mmd, as he had
prepa red a simila r—shaped stuey for a
grisaille ofputtip/ayinga harp, on
which he hadw ritten in i,ik: ‘In the coun—
ci/chamber of the tonn hall in
Amsterdam’. The councilpresurnahly
relectedtbat design in fivour tij one
more in line with the decorations of the
restof the bui/ding
uit de Middeleeuwen weergegeven, liet zegelmet het Koggeschip als centraal symbool vanscheepvaart is hier vermoedelijk dankzij de
opdrachtgever geschilderd. Van Jacob de Wit
is namelijk een gelijkvormige voorstudie
voor een grisaille met putti en een harp
bekend waar De Wit met pen op heeft
geschreven: ‘In de raatkamer/opt stadhuys/tAmsterdam’. Dit zou een door de raad verworpen ontwerp kunnen zijn ter uitbeelding
van het streven naar harmonie in de
Vroedschap.
Jacob de Wit, zelfportret in medaillon, tekening, Rijksmuseum Amsterdam.
acob de U it, selfportrait in medallion, draming,
Rijksmuseum, Amsterdam.
C 0 L OP HO S C 0 LOF OS
Master of Deception‘I’hePainterJacob de Wit, 1696-1754
waspublisbedas a guide to an exhibition
held in the Royal Pa/act Amsterdam,in the summer of 2003.
PUBLISHED BY
the Foundation of the Royal Palace, Amsterdam
T EX T
Eynzert—7an Goossens
TRANSLATION
Trette Rosenberg, Amsterdam
GRAPHTC DESIGN
Ilertogh + Sierman, Amsterdam
PRINT ING
Drukkerij Slinger, Alkmaar
Een bedrieger in het PaleisDe schilder 7’acob de Wit, 1695-2 754is gepubliceerd naar aanleiding van een expositiegehouden in het Konmklijk Paleis, Amsterdam, in dezomer van 2003.
GEPUBLICEERD DOOR
dc Stichting Koninklijk Paleis, Amsterdam
TEKST
Eymert-Jan Goossens
VERTALING
Yvette Rosenberg, Amsterdam
GRAFISCH ONTWERP
Hertogh + Sierman, Amsterdam
DRUK
Drukkerij Slinger, Alkmaar
© Stichting Koninklijk Paleis Amsterdam © Stichting Koninklijk Paleis Amsterdam