•

‘:.

The lift and mork Werken en levenof 7acob de Wit van Jacob de Wit

Whatkindof artist was 7acob de Wit? Wat voor kunstenaar was Jacob de Wit? WatWhat was he like as aperson and how waren zijn karaktereigenschappen en hoe

didhe live?Little is known about hispri- leefde hij? I)at er maarzo weinigvan hemvate af/airs as records refèrrinç to hirn bekend is, is vooral te danken aan het feit dat

are rare. er nauwelijks sporen van zijn privéleven in dearchieven zijn teruggevonden.

A FEW FACTS

7acol; de iVit was bom in the fordaanin Amsterdam and haptised in a clandes—

tine Catbolic cbipel, ‘t Vrede I)uifje,in Kerkstraat on 19 i)ecemher 1(795.

Ilisfitber n’as a shoemaker and the rn—

i13’ was poor except for afw relatives in

Antwerp. 7acoh spent seve ral years liv—

ing in the home of his uncie and

godfzther 7’acomo, aprosperous

mme merchant and art dealer

in Antwerp, who encouraged 2

him to studypainting. Iie hirn—

selfpossessed a si zeable collec—

tion of art, which included ‘fine

piintmn,gs hy the leading Italian and

Netherlandish masters, loft’y works of’art, a collection of’ sculptures, includ—

ing ‘children’, in ivory, marhie and

Bentheim stone’. acobprohably learnt

to draw the putti , or cheruhs, for which

he was later to becomefimous k copy—

ing the ‘children ‘ he sam in his uncie r

home.

Between the ages of’ nine andthirteenc7acoh de Uit took drawinglessons with

AlbertvanSpiers (“1 66—i 71c,), anartist celebratedfr his interiorpaint—

ings in Amsterdam ‘r stately canalsidemansions. Spiers had studiedin Italy and

was known as Pvramidto the i)utch

pamnters liring in Rome,probabhy hecause

of hispreoccupation with irnages of

WAT WETEN WE DAN WEL?

We weten dat hij is geboren en opgegroeid inde Amsterdamsejordaan als zoon van eenschoenmaker en dat hij op 19 december 1695

is gedoopt in het katholieke schuilkerkje ‘t

fl’ede Dufe in de Kerkstraat. i)e familie wasarm op een aantal Antwerpse familieleden na.

Jacobs rijke peetoomJacomo trok zichhet lot van zijn petekind en naamge

noot aan. Hij had zijn vermogen

3 opgebouwd als handelaar in wijn enkunst in Antwerpen en zettejacob

de Wit op het spoor van de schilderkunst. Zijn aanzienlijke collectie

bestond uit “konstige Schilderijen van devoornaamste Italiaansche en NederduvtscheMeesters, Verheven l3eeldt-werck, versamelingh van Beelden, en Kinderen, van Yvoir,Marmer en Benthemer-steen”. VermoedelijkheeftJacoh zijn eerste putti (kindertjes waarhij later om geroemd zou worden) in het huisvan deze oom nagetekend.Van zijn negende tot zijn dertiende had Jacobtekenles van de Amsterdammer Albert vanSpiers (1665-171 8). I)eze schilder die voorzijn opleiding naar Italië was geweest, genootdestijds bekendheid vanwege zijn decoratieschilderingen in Amsterdamse grach tenhuizen. Zijn bijnaam bij de Nederlandse schilderskolonie in Rome was “Piram ied”, waarschijnlijk vanwege zijn voorliefde voor areadische landschappen met deze exotische

• “•

-S

,555

S.—,

L

S.

- -

.j. —

—T?b.

S.

,i(i ---=---:

/1•I)

‘S

___

---- ::,.

-

S•- /

S- .

— -

-— 7

-•S

____

-S •

•

S’ 1*

S

S.,•

S

S

_

) —

Jacob de Wit, voorstudie •41ozes rkiest de 70 Oudsten, acoh de Wt, studyforMoses Eleets the Seven ty Elders,

ges igneerd, pen, krij t, Rij kstnuseum Amsterdam. rigned,pen and chalk dran’ing, Rijksmuseum Amsterdam.

Deze ruwe schets geeft vermoedelijk 1 )e Vits intuïtieve This rougb sketcbprobably reflects De iî is ‘t initial respouse

reactje veer nadat hij de opdracht voor het Mozesstuk upon receiving the commissionfor the Moses. Iie may have drawn

kreeg. Misschien is het hij de opdrachtgever aan tafel It n’bile talking to thepatrosi.

ontstaan.

r,.->

•••

?

—cc

pyramids inA rcadzan landscapes.

From 1 711 to 1 714 D JJ ‘it studied

painting in Antwerp under 7tcoh van

hal (‘i 672-1 750), ‘ho was a master in

the localpainters’guildof St Luke, hut

otherwise not an artist of note. The

nature and extent of his influence on i»

Wit’s development is uncertain. Two

years later i)e U ‘it enrolied at the

Antn’eip art academy to study drawing

after a live model. Iie also studiedarchi

tectu ee, perspectire and mathematics

and learnt to draw after casts of classi—

cal scuiptures. His talent was first

recognised in 1 12, when he waspro—

claimed ‘the best at this academy at hot?,

drawing andpaintingfrom lift’. Shortly

afrerwards, he became a master qf the

StLuke’s guildin Antwerp. I)e

(1 ‘it’s main influences du ring

thisperiodwere Peter Paul

Rubens andAnthony van

i)yck, of whom it was said

‘they were constantly on his

mmd and he had the greatest

admiration for theirfine work’.

De f1 ‘it returned to Amsterdam in 1 714

andfoundwork as aport;1itist. hut

soon afterwards discovered a niche in the

market. Only one of thepainters of the

previous generation who had deco rated

the manswns lining Amsterdam canals

was stili alive. Isaac de Moucheron

Çi 667—1)hadmore mork t/jan he

could manage on his own and fï’rmeda

partnershp with De Wit. Before long,

De Wit was receiving commissions from

the C’atholic community, for wbom he

decorated many Amsterdam chu rches.

His star continuedto rise. From 1 717

I)e îJ’it had ‘so much work on his hands

that he scarcely knew where to begin’.

acoh de U’it married the Catholic

bouwwerken. Tussen 1711 en 1714 vond

Jacob de Wit, toen hij bij zijn suikeroom in

Antwerpen woonde, een nieuwe leermeester:

de schilder Jacob van Hal (1672-1750). Hij

was een meester uit het plaatselijke St.

Lucasgilde maar verder geen kunstenaar van

betekenis. Wat Jacob de Wit precies van hem

leerde is onaanwijshaar. Na tweejaar schreef

hij zich in op de Antwerpse kun stacademie

om er naar levend model te gaan tekenen.

Ook leerde hij er over bouwkunde, perspec

tief en mathematica en er werd getekend naar

afgietsels van antieke beelden.

In 1712 werd zijn talen t voor het cers t erkend.

Vastgesteld werd dat hij kon doorgaan als

‘eerste van dit Genootschap, zo in het tekenen

als ‘t schilderen naar ‘t leven’. Direct daarna

werd hij meester van het Antwerpse

St. Lucasgilde. In die tijdwerd De Wit

sterk beïnvloed door Rubens en Van

1)ijk. Deze schilders “zweefden

4 gedurig voor zijne ogen; en hunne

heerlijke stukken waren bij hem op ‘t

hoogst gewaardeerd”. ‘fl)en hij in

1714 terugkeerde naar Amsterdam

vond hij, na aanvankelijk vooral portretten te

hebben geschilderd, een gat in de markt, daar

vrijwel alle decoratieschilders van de vorige

generatie inmiddels waren overleden. Alleen

Isaac de Moucheron (i 667-1744) schilderde

nog wanden en plafonds in de veie grachten-

panden. De heide schilders sloegen de handen

ineen en al snel daarna werd De Wit ontdekt

door katholieke opdrachtgevers. Menige

Amsterdamse kerk werd hierna door hem

opgesierd. Zijn zegetocht kon beginnen.

Volgens kunstenaarsbiograaf Van Gool kreeg

De Wit het vanaf 1717 zo druk”... de handen

zo vol werk, dat hy naculyks wis t waer eerst

aen te beginnen...”.

In 1724 ging Jacob de Wit in ondertrouw met

de katholieke Cornelia Eleonora van Neck

(1704-1752) bij deAmsterdamsecommissa

Jacob dc Wit, voorstudie Alozes i’erkiest de 70

Oudeteis, gouache,Agnes Ethcrmgton Art(entre, Quecn’.sl.nivcisity, FngstDe compositie is nagenoeg identiek aan een1735 gedateerdeolieverfschets in het S[uséede Picardie te Amiens.1 )ii. laatste schilderijtoont echterniet hetwandtapijt motiefwaardoor vermoed kanworden dat na de presentatie van beiden hettapijt ITtotief definitiefaf is gevallen. Mozeskrijgt zijn definitievehouding. Onder hettapijt zijn twee grisail—les te vinden die laterboven twee van de i ierdeuren in dezaalzijngeschilderd.

Jacah de Wit, studvJirl1oses Elects theSeventy Elders,gouacbe. AgnerEtheriugton .4rr (.entfe,ieen’s (Jnii’ersity,

Kingston.

Ïhe compositson is almost

identical to an nu ukeich

datedi 735 af the 1fn:e

de I’icardie in Amiens. The

tapestry motif ii not

shown in the latten Tbu’idea hadpresurnably beenabandoned. The /çure 01foses bas beenfrnallp

deuled. Two grisaillesshowu heneath the tapestrv

were laterpainted abore

tno oj theJour doors in thefOOfli.

Come/ja Eleonora nni Xi’ck (1 704-

1 752) mi 724 in a ceremony conducted

hy the Commissioners of Matrimomal

Affzirs atAmsterdam Town Hall,

which was later to become the Royal

Palace. In 1735 he receiveda highly

prestiçious COfli misSioli. thefirst of

to fo/low. The stadhohier JJ illiam

Iï in7’ited bim topaint several decora—

tipe works fir huis ten Bosch Palace in

The Ilague. the present residence of 11cr

Majesty ieen Beatrix. Impressed by

De U ‘it’s success and skill, Amsterdam

city council commissumedpazntzngsfo r

their Council Chamher in the Tim’n

hall. De ii ‘It n’aspaid well and by

1 741 he was wealthy enouçh to buy two

ad/acent mansions on the

Keizersçracht. At the back of one

he badan immense studio where

/‘e installed two derices on

wL’ich he laterproducedhis

large wall coverings and cel!—

ingpaintings. Iie remained

successful until his death on 19

Novein her 1754. 7acoh de Int was

h,iried in the Oude Kerk. Iie was remem—

hered as ‘a qu iet, uno htrusive man who

was amiable to his fellow artists’.

1)E WIT’S PtPILS

Thefirst biog,raphy of ‘Jacob de Wit,

published in 1751, ninier no more than

fnv of hispupils and none of those who

were later to hecome successfiil. ‘Johan

de Groot, Gerrit 1)adelheek .m 1 ‘Jacob

Xiveri/, the ron of a celebratedscuiptor

from The ilagne, had lodgjngs in i)e

îVit’i home which, to,çreti’er wit!’ J7.t

lessons, cost them a hundred guilders a

yea;: De l’î’7tprohably also tau,çht ‘Jan

ten Compe and ‘Jan Punt. J)e JJ7itand

Puntpublisheda book in 1747 entitled

rissen van h uwelijkse zaken, op de bovenver

dieping van het stadhuis en huidige Paleis.

Vanaf 1735 ontving hij zijn meest eervolle

opdrachten. Zo bes telde de Haagse

Stadhouder Willem IV schilderijen. Hij deco

reerde bijvoorbeeld diens zalen in het Paleis

Huis ten Bosch, de huidige residentie van

Hare Majesteit Koningin Beatrix . 1-let

Amsterdamse stadsbestuur raakte ook onder

de indruk van Dc Wits succes en vakman

schap en bestelde vanaf die tijd werken ter

verfraaiing van de Vroedschapszaal in het

toenmalige stadhuis. 1)e schilder liet zich in

klinkende munt uitbetalen en in 1741 blijkt

het echtpaar De Wit zo vermogend dat ze zich

twee naast elkaar gelegen panden aan de

Keizersgracht konden veroorloven. Ineen van

heide achterhuizen had 1)e Wit een reusachtig

atelier waarin hij twee machines had

staan waarop hij zijn latere plafond- of

zolderstukken en hehangsels schil-

derde. liet succes hield stand tot zijn

dood op 19november 1754. Hij werd

begraven in de Oude Kerk en bleef in

herinnering: ‘een man van een stil onbe

sproken leven en vricndelvke omgang met

zvne kunstgenoten.’

ZIJN LEERLINGEN

In de eerste levensbeschrij ving van Jacob de

Wit uit 1751 worden slechts een paar leerlin

gen genoemd, maar geen van al [en hebben ze

naam gemaakt. Johan de Groot, Gerrit

Dadelheek en Jacob Xaverj, de zoon van een

beroemde Haagse beeldhouwer, woonden in

bij de meester en betaalden hiervoor honderd

gulden lesgeld perjaar. Andere vermoede

lijke leerlingen zijnJan ten Compe en Jan

Punt. Met de laatste maakte I)e Wit het boek

in 1747 uitgegeven Tekeningen boek derpropor

tien van ‘t menschelyke lighaarn geïnrenteerd en

geteekend door ‘Jacob de IJ’it en in ‘t kooper gebracht

door ‘Jan Punt en vele prenten waaronder een

6

t‘7

L’ ‘%*

Drawing hook of the proportions

of the human hodv, invented and

drawn hy Jacob de Wit and

engraved hv Jan Punt. Thev also

published numerousprints, incl’uding a

series after ceilingpaintings hy Rubens.

MASTER OF DECEPTION

7acob de JJ’tisthemost renowuedillu—

sionistpainter of the eighteenth centi,—

ry. The genre owed at least some of its

popularity to the well known legendof

Zeiixis and Pirrhasios, a tale from chis—

sicalAntiquitv that was related in

almost erery treatise and handhookJbr

painters in the serenteenth and eigh—

teenth centuries. Thepainters Zeuvis

and Parrhasios competedto see who

couldpaint the most rea/isticpic—

tu re. Zeuxispainted grapes 50

true to lift that birdsflew

down topeck tbem. Eren so,

Pa rrhasiosprerai/ed. Iie

invited his rival to draw aside

the cii rtim corerin hispictu re.

Zeuxis complied, only to discorer that

the curtain itself waspainted.

Parrbasios was declared the winner

because he was able to deceire not only

hirds bui’ human heings as well. These

illuso ry wo rks, called schijn bedriegen’—

jes or ‘linie deceptions ‘in 7acoh de

Wit day, came to he knorn in the nine—

teenth century as trompe l’oeil. No

matten what De rî ‘It turned his hand to

—- ceilingspainted mitb birds and f,çurer

flying through infinite skies, wal/hang—

ings that tranrforrned salons into id,yllic

gardens. or wonderfiilly i//usory bas—

reliefi — his aim, time and again, was to

delude the obserren

serie naar plafondschilderingen van Rubens.

DE BEDRIEGER JACOB DE WIT

Jacob de Wit is de meest vooraanstaande

achttiende-eeuwse representant van het mis

leidende genre in de schilderkunst.

De populariteit van dit genre werd gestimu

leerd door een veel geciteerde schilderslegen

de uit de klassieke Oudheid. In vrijwel alle

schilders traktaten en handboeken uit de

zeventiende en achttiende eeuw komt het

verhaal van Zeuxis en Parrhasios voor. I)e

schilders Zeuxis en Parrhasios probeerden

elkaar te overtroeven met bedrieglijk werke

lijkheidsgetrouwe schilderijen. Zeuxis had

druiven geschilderd die zo levensecht waren

dat de vogels er op af kwamen. Parrhasios

overtrof hem echter. Toen hij Zeuxis vroeg

een gordijntje weg te trekken, waarach

ter zijn werk hing, bleek dat het gor

dijn door hem was geschilderd. Hij

9 won omdat hij niet de dieren maar de

mens zelf kon bedriegen. Sinds het

begin van de negentiende eeuw wor

den dergelijke schilderijen geschaard

onder de titel Trompe-l’oei/ (letterlijk: bedrieg

het oog) maar in de tijd van Jacob de Wit wer

den ze als ‘schijnhedriegertjes’ gezien.

Of het nu om de eindeloze luchten met vlie

gende figuren en vogels in zijn plafondstuk

ken gaat of om arcadische wandbehangsels

waardoor men zich in eigen salon temidden

van de tuin kon wanen of om zijn geschilder

de bas-reliëfs, waarin de koele Steen bijna

tastbaar is, vrijwel altijd tracht De Wit het

oog van de heschouwer te bedriegen.

TEKENINGEN

De hand van Jacob de Wit wordt vooral

gekenmerkt door trefzekerheid en een vlotte

tekenstiji. l)e tekeningen zijn vaak zo fijn

zinnig dat ze zijn meer omfioerste, op visueel

effect gerichte schilderstiji overtreffen.

D RAW ING S

7acob de Jitr refned,precise drawings are ofen superior in style to his

more diffuse, brit strikingpaintinçïs. His

drawinç style changed over the i’ears.

His work from Antwerp is in redchalk

with hatched shading, but after moving

to Amsterdam he sta rtedproducing bis

highly distinctirepen dran’iiigs and fine

chalk sketches, substituting dark ink

washesfo r hatching and adding touches

of white or coloured c/alk to suçgestsu bstance and volume. Iie also usedpale

blue or other colouredpaper to heighten

the illusion of space in rome of his detail

studies from lifè. his style appears tohave heen in/luenced su hstantially hy the

works of the Italian masters in his col—lection, whiCh includeddrawings

by the Renaissance artistsRaphad, i)omenchino,

Barocci and Parmigianio as

well as contempora ry masterssuch as Pellegrini (i65—

1 741D and Carpi Çi 685-1 755.Most of acob de 1J7itr dmwwings are

signed anti afrw are also dateti. The sig—

nature ‘flJ it Inrcenz)t ‘appears on

his composition sketches to indicate that

they were o riginal designs, and aftercompletinçr them in oils he would add

‘Fcecit)’. Iie octasionally noted thewon/s ‘Int Gîueuw ‘—the Dutch fr ‘in

grey’— to studies fr imitation stone

sculptures. The date and the name of thepersonfr whom the dnzwinç was

intended appear on the reverse of many

of his sheets in his tiny, distinctive hand.

Au inventory of 1755 shows that I)e

Wit stored his drawings systematically.

Like many other artisis, heprobah/r

I)e Wit beheerste grofweg twee tekenstijlen.In zijn Antwerpse periode tekende hij in roodkrijt en arceerde hij de schaduwpartijen.Later ontwikkelde hij de voor hem zo kenmerkende pentekeningen en trefzekere krijt-schetsen met donkere inktwassing.Dergelijke tekeningen werden meestalomwille van een plastisch effect van accentenvoorzien in wit of gekleurd krijt. Incidenteelgebruik van gekleurd -vaak lichtblauwpapier kon ook bijdragen aan de illusie vanruimte bij detailstudies naar het leven.Zijn manier van tekenen lijkt sterk te zijnbeïnvloed door zijn verzameling Italiaansemeesters. Zo bezat De Wit onder meer teke

ningen van de Renaissance kunstenaarsRaphael, Domenchino, Barocci, Parmigian ioen eigentijdse meesters als Pellegrini (1675

174’) en Carpi (1685-175 ).Vrijwel alle tekeningen van Jacob deWit zijn gesigneerd en enkele geda

i i teerd. Compositieschetsen signeer

de hij ‘JdWit Inv(eni)t’ (bedenker)en na de uitwerking in olieverf ook

nog met de aanduiding ‘F(ecit)’

(maker). Als het een voorstudie voor een imi

tatie in steen betrof, voegde hij de aanduiding‘Int Graeuw’ toe. Op de achterzijde schreef

hij tenslotte meestal in zijn kenmerkende

pietepeuterige handschrift voor wie hij deopdracht had uitgevoerd en in welk jaar. Uiteen boedelinventaris uit 1755 blijkt dat DeWit de tekeningen strikt ordende. Iets wat erop wijst dat hij zijn portefeuille, zoals veel

kunstenaars, als heeldarchief gebruikte voorhet verkrijgen en voor het uitwerken vannieuwe opdrachten. Hoe I)e Wit zijn getekende voorstudies gebruikte bij het ver

vaardigen van schilderijen in olieverf is

onduidelijk. Zeker is dat zijn schilderstuk-

ken geen duidelijke ondertekening hebben

wat erop kan duiden dat hij met een lichte

krjtsoort schetste en de papieren detailstushowed them topotential ciients and

consulted them when planning new

•

4 .

*

•41

designs. It is uncertain whether he madeor used studies heJbre sta rting apaint—

ing in ons, hut as no underdran’inçs eau

be seen in hispaintings, bepresumahlysketched his compositions inpale

coloured chalk and kept detail studies at

band to copy and compare when neces—sary. It’ that was indeed theprocedure

befollowel, it is unclear how he talen—

lated theproportions of the subjects in

hispictures, and in large, complex cornpositions such as ceiling and wallpaiiit—ings, this was infrct his rnai,, weakness.

The distinguishedEnglishpainter Sir

7osbua Reynolds scathingly dismissed

De U’it ‘spainting of Moses in the

Council Cham her as apoorperfhrm—

ance’. But he appears to have thought

better of his trompe l’oeil sculp—

tu res in grisaille, where the

suggestion of depth is more

convincing and thepropor—

tions or the fgures more

accurate. Of these Reynolds

obserped: ,4 frize over one of the

doors in chiaro oscuro, by De îJlt, is

not onlv one of the best deceptions 1have seen, bui the 6oys are well drawn’.

dies ter inspiratie en vergelijking naast hetschilderij hield. Onduidelijk is hoe hij hierbijde juiste maat van de figuren, hoofden enhanden in de voor- en achtergrond van decompositie bepaalde. Bij nadere beschouwingvan zijn grote complexe composities als plafond en zaalstukken blijkt dit ook zijn grootste zwakte. De vooraanstaande Engelse schilder SirJoshua Revnolds vond I)e WitsMozes schilderij in de Vrocdschapszaal vanhet stadhuis maar ‘a poor performance’. Overde imitatie beeldhouwwerken (grisailles) ofde naar De Wit vernoemde ‘Witjes’, die wat

betreft de dieptewerkingen de verhoudingenvan de figuren tot elkaar eenvoudiger zijn,merkte Reynolds op dat ‘a frize over one ofthe doors in chiaro oscuro, bv I)e Wit, is not

onlv one of the best deceptions 1 have seen,but the boys are well drawn’.

Teekeningenboek derproportien van ‘t

menschelyke ligI’aam geïnventeerd en geteekenddooracob de 1! it en in ‘t kooper gebracht door7an Punt, 1747.

Drawing book of the proportions of thehuman bod invented and drawn byjacobde Wit and engraved by Jan Punt, 1747.

- e Wit, voorstudicØstok), krijt, Wit

Haarlem.

A

“-I

12 ‘3

.4..

1_,,

1

‘N— .‘

I’.

:

L

4/

Jacob du Wit, voorstudie Oudste (man van opzij),

krir, wit gehoögd, Rijksmuseum Kröller-Muller,()t turlo.

acoh de IVit, StuIvfr the elders ([rnaz vÉntedfrorn the

sidc), itçned, shalk, he:ghtened with wl’ite, Rijksmuseum

KrölIer—1Iüller, ()tterlo.

The studies: De voorstudies:

composition,figures,

heads and hands

compositiestudies, figuur-

studies, hoofden en handen

i.b’’ ..

MOSES ELECTS MOZES VERKIEST DE 70 OUDSTEN

THE SEVENTY ELDERS Het dagelijks bestuur in het stadhuis vanIn I)e U ‘its day Amsterdam was gor- Amsterdam was in dc tijd dat 1)e Wit zijn

erned byfbur hurgomasters with a coun- opdracht kreeg in handen van vier hurgecii of thirty-six men of wisdom ‘to meesters, terzijde gestaan door 36 wijze manadvise them. The room in which they nen “De Vroedschap”. De zaal waar deze

held their meetings had heen decorated raadsleden bijeenkwamen heet nog altijd dearoundi6 with scuiptures byArtus Vroedschapszaalen was al eerder, rond 1655,

z<€ei/inus andpaintings by an van sierlijke kunstwerken voorzien doorBronckhorst and Govaert Fiinck. beeldhouwer Artus Ojiellinus in samenwer

Erasmus el/mus, the brotherof king met de twee schilders,Jan Bronckhorst

Artus çellinus andapupiloj Rubens, en Govert Flinck. Ruhensleerling en de broer

was engagedto decorate the cel/ing. The van beeldhouwer Artus Ojiellinus, Erasmus

programme as a whole was desiçned Ojiellinus, was verantwoordelijk voor

to express the bi blical ralues on het plafondstuk. Samen droegen dewhich counsel should 6e hased. 2 beeldhouwwerken en schilderijen

B’v 1735 the room wasproha- 14 i één verwijzing uit; de bijbelse for

bly in urgent needof an over- men en waarden die men in achthaul. The committee entrusted neemt bij het geven van raad.

with the task of superrising the In 1735 maakte de kamer waarschijnlijk

renovation receiredthe considerable sum een behoorlijk sleetse indruk. Een voor de

of 12000 guildersfor theproject. There gelegenheid samenges telde commissiewas talk of decorating the room with besloot toen om maarliefst 12000 gulden te

hrightly colouredtapestries 1/lustrating reserveren voor de renovatie. In dit jaar waar

hiblica/scenesthatwou/dreflectthe in De Wit voorstudies voor de compositie vanfinction of the Counci/ Chamber and het Mozesstuk maakte, wordt eerst over decomplement the orermantelpaintings. wens van veelkleurige tapijten gesproken

The giring of counsel was to remain the met een bijbels tafereel dat aansluit bij deprincipa/theme, 6uz’ the message was to functie van de zaal en de schilderijen in de

6e conveyed Ina more conternporarv schouwen. Het oude programmapunt, het

idiom. The committee chose the episode geven van raad, moest modern worden toege

described in umbers 11:14-25, where past. Gekozen werd voor het verhaal van

Moses obeys God’s commandto elect sep- Mozes zoals beschreven in Numeri II vers

ent elders to advisehim. 7acoh de î’it 24-27.Jacob de Wit was de enige his toriewas the only historypainter capah/e of schilder die zo’n enorm werk aan kon. Hij

producitig a werk of this scale. Inspired tekende net zolang tot hij de Incest overtui

by the narrativepowerof the hiblical gende compositie had gevonden. De ingrediaccount of Moses and the elders, I)e ën ten on tlecnde hij aan de beeldende kracht

:..:.

4.4cs

,.t-

-.—

-.

‘—

-:

•-

-

____%

.-‘--

6•

-__

t_-

•-

---.

/

‘-:-

—----‘

,;•

-,,.-

L.

:‘

‘-

-

J

-

L.

-.

‘:.‘_

.‘.-.•

t,.

..

‘-:

.c.

van het bijbelverhaal. De Wit tekende eenWit made a seeming/v endless series of

studies hefbre (nding the right composi—

tion. Tle /nal result was a representa—

tion of Moses in the wilderness raising

his arms in awe as the holy Spirit

descends in the form of’ a dove. The seren

ty elders are gathered around him. The

tahernacle stands hehinda sky blue

screen in the distance and the air around

ii isfilled wit!, the smoke of’ incense ns—

ing from the top of the tahernacle and

from the hurnt sacrifice at itsfot. The

paintin, measu ring 5x13 metres, was

executed in 1 737, afuil two yea rs after

1)e iJ’it had sta rtedpreparing his stud

ies. 1 devout contempo ra rv desc ri bed

thepainting in verse:

At (;od’s command,

Moses elects a council

of seventv from the

elders of the people,

for the hurden of

government had weighed

too heavilv upon him.

Thus 1w ministered the

populace, as judge and as

the hearer of God’s Word.

Such, God’s ordinance home hv

the thirtv-six councillors

to conduct the affairs of state and,

as elders, diligentlv espouse

Religion, Freedom and

the Rights of their Sub jeets.

In line wit!’ the cornmittee’s instructions,

De ïrt had initially designedthe Moses

as a tronipe /‘oeilpaintedtapestr’v. The

recent d:scovery of two studies dating

from 1 one in coloured chalk andone

in oils, con[t rmed what was alre , ly

knownfrom written sources. The studies

represent diffèrent stages in theprocess of

designing apainting that was intendedto

look like a tapestr. De int had seen sim—

imposan t woes tij niandschap, de Heilige

Geest in de vorm van een duif, Mozes weids

geharend en zichtbaar onder de indruk. Om

hem heen de gekozenen. In de achtergrond

het heiligdom achter een hemelsblauw tent

doek. Uit het tahernakel gaat een wierookof

fer open ervoor een brandoffer.

Een hijhelvaste tijdgenoot dichtte wat hij zag

nadat het schilderij in 1737 was voltooid:

hier word dor Moses,

op ‘t bevel van Godverkoren

Een Raad van seventig,

uit ddudste van het ïilk,

Wyl hem’s Regerings last,

quam al te zwaar te voren,

Dus zorgt hy voor ‘t gemeen,

als Rechter en Gods Tolk.

Een voorbeelt van den last

der zes en dertig Raaden,

I)ie ‘t hoge Staats bestier,

17 van Godis opgelegt,

En zich als Oudsten zien

met zorgen overladen,

bor Godsdienst, ï’i’eiheid,

en der Onderdanen regt.

Het pas twee jaar na de eerste voors tudies, in

1737 geschilderd en maar liefst hij 13 meter

grote schilderij had De Wit in eerste instantie

als een bedrieglijk echt maar geschilderd

wandtapijt ontworpen. Dat was ook conform

de opdracht van de commissie. Recent her-

ontdekte voorstudies uit 5735, één in

gekleurd krijt en de ander in olieverf, bevesti

gen dit al uit schriftelijke bronnen bekende

feit. Beiden bieden ze ontwerpstadia met een

geschilderde illusie van een wandtapijt. I)e

Wit kende dit soort geschilderde tapijten uit

het werk van de door hem zo bewonderde

Rubens. Fraaie voorbeelden waarop De Wit

‘zijn’ tapijt waarschijnlijk baseerde, maken

deel uit van Rubens’ Eucharistie serie. Dit is

een serie geschilderde wandtapijten die

acoh de It’t, Study of lIoes, sgned, cL’alk, brusbn grey, heghteued wub white andpink, I’rintRoom, Leiden University.

*5

1

131J ,.,::,‘,

/A ,“.»

k;. :415 f

Jacob de Wit, studie kop van Mozes, krijt,Wit gehoogd, Rij ksprcntenkahinet,Amsterdam.

7acoh de U’it, stude of ,iloses, s:çned, chalk,hrush in grey, heightened with white andpink,Rijksmuseum Print Roo,n, Amsterdam.

S.

4:,I•Sh.

1

r

-)•, ,,.,

1,

.1

Jacob dc Wit, studie kop van Mozes, gouache,Prentenkabinet Universiteit Leiden.

j

.15% .5.

t7

ilarpaintmgs by Rubens, whose work he Rubens voor Infante Isahella Clara Eugcnia

greatly admired. Heprohahly hased his

‘tapestry ‘ on the heau tiliii examples of

the Eucharist series, mhich

A rchduchess Isahella Clara Eugenia

had commissioned from Ruhensf r the

chapelof the i)iscalced Carmelites in

Madrid. The lifesized cartoons for the

series were discovered in the Royal

Palace in Brussels in 1 726, andl)e Wit

would certainly have know,.’ about them.

An oilsketch f The Meeting of

Abraham and Melchizedek of c.

1625, which is now at the Vational

Gallery of Art in Wishingeon, is afine

example of Rubens’s trompe / ‘oeilpaint—

edtapestries. Like Rubens ‘spaintings.

De 1! ‘it’s studies are creased’and

frayedat the edges ‘to heighten the

il/uswn of reality. J)e ïJ ‘itr

design was zntendednot for

tapestry, butfrrapaintinç 18

that wouldpassfo r a tapestri.

In the erent, thepainting was

not as con’incinçr as De Ï it had

boped and the idea of a ‘tapestrv’ was

ahandoned even before the design was

complt’ted. This is eridenced by a later

‘o nlinaiy’ composition sketch, which

hears a closer resernhlance to the design

that was ultimately cijosen. On 24

7’anuary 1 736. the corn mitteepresented

the final studv to the burgomaster and

councillors. De îJ’it’sfeefor the corn—

mission was 5000 guilders and he had

already received572 guilders in

December 1 735 ‘for a consignment of

canvas topaint on in the council cham—

her’. Rather intriguingly, the sides of

one of De Jfit last studies and those of

thepainting itself were extended,

.ipparenty ,t the last minute. Behind

the Moses is a door that bas heen sealed

maakte en die bedoeld was voor de klooster-

kerk van de Descalzas Reales in Madrid. 1)e

levensgrote kartons werden in 1726 in het

Koninklijk Paleis in Brussel ‘herontdekt’.

Jacob de Wit is vermoedelijk van deze specta

culaire vondst op de hoogte geweest. Rubens’

De ontmoeting van Abraham en Melchizedek uit

ca. 1625, nu in de National Gallerv of Art in

Washington, is een goed voorbeeld van zo’n

door Rubens ontworpen fictief tapijt. Net als

op deze schilderijen, waarvan alleen olieverf-

schetsen zijn bewaard, zijn ook op de Wits

beide studies rafelranden en plooien geaccen

tueerd om de kijker op het verkeerde heen te

zetten. 1-let gaat dus niet om een ontwerp van

De Wit dat daarna naar een weverij zou gaan

maar om een in olieverf gesuggereerd tapij t.

Helemaal overtuigd hebben deze schet

sen vermoedelijk echter niet en het

heeft er alle schijn van dat de com

19 missieleden of I)e Wit zelf het idee

hebben verworpen nog voor hij zijn

compositie helemaal op orde had.

Vooral een latere ‘gewone’ compositie-

schets die dichterbij het uiteindelijk verko

zen ontwerp komt, wijst hierop. Op 24janua

ri 1736 legde de commissie het definitieve

ontwerp voor aan de Vroedschap en de

Burgemeesters. De Wit zou 5000 gulden voor

deze opdracht krijgen. In december 1735 was

al 572 gulden betaald ‘voor gelevert doek om

op te schilderen in de Raatkamer”.

Opmerkelijk is dat zowel een laatste voorstu

die als het schilderij aan weerszijden is ver

lengd. Het besluit hiervoor moet laat in het

proces zijn genomen. Links achter het schil

derij bevindt zich sinds die tijd een blinde

deur.

DE TROTS VAN JACOB DE WIT

1-let uiteindelijke resultaat moet de verwach

tingen van Jacob de Wit zelf hebben overtrof-

t1

•7,.‘

, .,.

- -

l.-

grq

-ii,..’

?‘,

‘ - -.

c

e?’er since thepaintinç was installed.

DE WIT’S PRIDE

The [mal result must have surpassed eren

7acob de Wit’s expectations. Evidently

prou lof his accomplishment, be inciud—

ed twopo rtralts of himself amon the

elders gathered around Moses. IK see

hirn holding his sketchbook, lost in

thougbt, under Moses outstretched

right hand, and again as the incongru—

ous, bareheadedfgure standing on the

rocky, looking out at the rie2vefr: I)e Ï171t

had once been askedtoportray apatron

Ina hiblicalsetting and apparentlv

copied the idea here as way of making

personal statement. His inJI. rmal self:

port ramt wasprohably inspired by aflat—

tering sketch by the Italian artist

Carpi, showing hirn at the age of

30. Hisportrait in the Moses,

ho7rei’er maspainted twelve

years later, hy which time he

had turned4a. Carpi ‘s draw

ing on heautifil bluepaper shows

I)e iVitwithout thepowderedwighe

normally worefbrportraits. 1)e Wit

must have been ino rdinatelyproud of his

painting and he was undeniably entitled

to this small mndulgence, hutpainting a

formalportrait of himself among

biblicalheroes would have been going a

step toofa:

JACOB DE WIT ‘S GRISAILLES

s apupil, De Wit had been influenced

hy Rubens and Vin Dyck and he may

have acquired his fascination for

grisaille from them. Like the ï-netian

artists they admired, hoth artists used

grisaillefir studiesforprints, tapestries

andpaintings, which often serred to gire

theirpatrons an impression of the

fen. Hij was er ZO trots opdat hij zichzelf

maar liefst twee keer tussen de bijbelse figu

ren plaatste. In gedachten verzonken en

geconcentreerd tekenend ‘naar het leven’

onder de linkerhand van Mozes. 1)é ontdek

king hij de voorbereiding van deze catalogus.

En een tweede keer nog nadrukkelijker als de

uitzonderlijke figuur zonder tulhand die de

beschouwer rechtstreeks aankijkt vanonder

twee palmbomen, uiterst rechts in het schil

derij. Het idee voor de vorm van dit uiterst

persoonlijke s tatement tussen twee klassieke

koppen had I)e Wit opgedaan hij een eerdere

opdracht waarbij de opdrachtgever zichzelf

in 1716 had laten vereeuwigen uit het schilde

rij kijkend vanuit een bijbelse scène. I)e Wit

liet zich hij het schilderen van zijn portret

vermoedelijk leiden door een zeer flatterend

portret dat zijn Italiaanse collega Carpi

toen hij dertig was van hem had

gemaakt. I)e Wit was echter tweeën-

21 veertig jaar toen hij hier schilderde.

De getekende karakterkop op

prachtig blauw papier kenmerkt zich

door zijn haardracht. Op alle officiële

portretten draagt I)e Wit zijn hepoederde

pruik. Concluderend kan worden gesteld dat

De Wit erg trots moet zijn geweest op zijn

schilderij en dat enige ijdelheid hem niet ont

zegd kan worden. Een formeel zelfportret

tussen zijn bijbelse helden zou echter van

hoogmoed hebben getuigd.

DE GRISAILLETECHNIEK VAN

JACOB DE WIT

I)e schilders Rubens en Van Dijk die van

grote invloed waren tijdens de opleiding van

I)e Wit, kunnen op meerdere manieren zijn

interesse in het schilderen van illusies heb

ben beïnvloed. De grisailletechniek werd

door de heide Antwerpse schilders in navol

ging van de door hen zo bewonderde

Venetianen toegepast hij voorstudies voor

20

..,-

designr they hacl in mmd, rince the corn—positions were more important than the

colours. The ‘Rubens of the eihteenth

century’, as I)e ii it was known from the

earliest days of his careefr; had studiedRubens’s compositions as well as bistechnique. Iie had learnt how hothRubens and Jn I)ck achiered the

effects t/joy sought and he applied theszme metbods in bis ownpersonal

mzn nee.

GLRARI) I)E LAIRESSE ‘S

EX A M PL E

De Wit sta rted specialising in illusionistic scuiptures in grisaille in about1 723 and soon su rpassed Gerard de

Lairesse Çi 641—1 71 k) one of

4insterdarn ‘S most distinguisbedartists, wbose example be had

fiillowed in this genre. In 1 750

the hiographer ïin Goolpro- 22

claimed that i)e rIit

grisailles were ‘truer to lifethan [those of] any other

painteryet known’.

Trompe l’oeilpaintiiigpro hah/v owed

much of itspopularity to Gerard deLairesse, who died in the year that I)e

ÏJit turned sixteen. He had specialised

in deco rative wall corerings, ceilings

and grisailles, magically tranïf rmingdull, hare walls into marble reliefs and

pastoral landscapes. De ÏVit must have

heen impressed not only k thepaintings

he san’. hut also by De Lairesse’s writ—inçs. his teacher Albert $piers had also

heen influenced by i)e Lairesse and may

eren have studied under hirn. After los—

ing his eyesight in 1 69o De Lairesse

turned his hand to teaching. his

Schilderboek of 1707 explains how

oilpamntings of sculptures could be

prenten, tapijten en schilderijen. Vaak dienden deze studies als voorbeeld voor deopdrachtgever voordat het uiteindelijkekunstwerk tot stand kwam. Niet het kleurgebruik maar de compositie was daarvoor hetbelangrijkste criteriurn.Jacoh de Wit die alvroeg in zijn carrière de bijnaam ‘Rubens vande achttiende eeuw’ had, kopieerde als leerling schilder niet alleen Rubens’ techniekmaar ook diens composities. Hij richtte zichop de manier waarop Rubens en Van Dijk hunschilderkunstige effecten tot stand brachtenom deze op geheel eigen wijze toe te passen.

HET VOORBEELD VAN GERARD DE

LAIRESSE

Vanaf ongeveer 1723 begon De Wit zich toe teleggen op het schilderen van grisailles,

geschilderde illusies van heeldhouwxverken. Hij overtrof daarmee zijn grote

voorbeeld op dat terrein, de schilder

23 Gerard de Lairesse (1641-171 i).

Kunstenaarsbiograaf Van Gooibeoordeelde De Wit in 1750 als “den

natuurlyksten Kunstschilder in ‘t

graeu, die tot noch toe gevonden word”.I)e interesse voor geschilderde illusies iswaarschijnlijk door de schilder Gerard deLairesse aangespoord. Deze grote voorgangerhad tot diens dood in het jaar dat De Witzestien werd, de Amsterdamse kunstsceneaangevoerd en was gespecialiseerd ingeschilderde hehangsels, plafondstukken engrisailles. Hij toverde kale muurvlakken om

in marmerreliëfs en landschappelijke vergezichten, ongetwijfeld tot bewondering vanDe Wit die behalve dat hij diens schilderijenkende ook diens geschriften binnen handbe

reik had. Ook 1)e Wits leermeester Albertvan Spiers (1665-171 8) was beïnvloed doorDe Lairesse. Vermoed wordt zelfs dat hij lesvan de meester had. De Lairesse legde zich ophet onderwijs toe nadat hij blind werd in

(4-_______________

Jacob dc Wit, De Amrierdamse stedernaaçd omrined door

deugden met in de hoeken de vier elementen, opschrift:

‘Blaffon vervaardigt tot de Raadkamer te

Amsterdam’, gesigneerd jdcWit invt & E, gewassen

pen tekening, S tidel schen Kunstinsitut, Frankfurt

am Main.Dit ontwerp voor een meer modern plafond werd

nooit ii itgevocrd.

acob de Uit, ‘Iiie Spirit of Amsterdam sur

rounded by Virtues, with the four elemen ti in

the corners. Inscrs/’ed. ‘IJLzflin rervaardigt tot de

Raadkamer te Amsterdam’. S’igned inrt ,.% 1”., washed

pen draninç, Stïdelschen I..’unstinsitut, Frank fort am

‘iîain.This design fora more modern ceiline was oever

i.J

. 1

v

___

4

cxceuted.

1690. In zijn Schilderboek uit 1707 schrijft I)eLairesse hoe de suggestie van beeldhouwwerken in olieverf overtuigend kan werken. Debeschrijving van zijn atelierpraktijk en zijngrisailles die nog altijd een enorme overtuigingskracht hebben, moeten De Wit bijzonder hebben aangetrokken. Bovendien trad DeWit ook anderszins in het voetspoor van DeLairesse die eerder, blind als hij was, kunst-theoretische redevoeringen in hetzelfdeAmsterdamse stadhuis hield waar vanuit I)eWit zijn eervolle opdracht kreeg. Gerard deLairesse schreef in zijn Groot Schilderboekover de ‘Manier des Schryvers in ‘t schilderenvan I3asreleves’ (grisailles) het volgende:‘Eerstelyk stryk ik myn doek zuiver engelvk, met zodanig een koleur als rnvn

Basreleve moet weezen, ‘t iv wit, graauw,rood, of geel, enz. tusschen licht en scha

duwe, of van de twede tint. I)e grondaldus bereid zvnde, en rnvne orinan

25 tie daarop getekend, zo trek ik dezelve met hard potloot net en cor

rect om [...j. 1)an haal ik ‘er eendunne vernis over en daar mede aan ‘t

schilderen, eerst de schaduwe en dan detwede tint daar tegen aan [...J de schaduwemet de twede tint luchtig onder een mengende [...] de twede tint met dc vinger of eenstyve penceel met de grond was schommelende. Alsdan nem ik een andere tint, zo donker als mvn model aanwyst, geevende daarmede een grond achter myne beelden, en laatende het werk aan de lichte zvde zonder deminste rondigheid staan. Als ik nu zalopschilderen, stryk ik het geheele Stuk [...]met en lichter tint als de eerste grond, heeldun en egaal over al, zodanig dat men daaralles door kan zien {. ..]. Op deze natte grondleg ik mvne uiterste hoogsels aan, welke zichdaar dan allengskens daar in vermengen, ende schaduwe desgelvks, zonder dat ze malkander raaken.’

made to appear conrincingly real. hisdescriptions of his studio work and his

grisailles, which are as compelling todayas they were 300 years ago, would cer

taiiilv hare appealedto De Wit. De Wit

fb/lowed in De Lairesse ‘s footsteps inanother sense as well, as De Lairesse,

notwithstandin,ç his blindness, haddeliveredlcctures on art theory in therery town hall in mhich De ï ‘ït corn

pleted one of the mostprestigious corn—missions of his career.

De Lairesse gives the following description of ‘Thejuthorç Metbodof

Paintinç Bas—Reliefi ‘in hisSchilderboek. ‘1 sta rt bypaintingmy

canras smoothly and evenly in whatever

eo/our my /‘as—relief is to be, eitherivhite, grey, red o r yellon’, etc. in atone hetween li€ht and shadow,

or lighter Aferpreparing the 2ground, 1 draw my composi- 24

tion and out/me It neatly andaccurately with a hardpencil

[...]. lapplyat/ainlaverofrarnish beforepamnting the shadows and

then add the second tone to create con

trast [...] blending it /ightly into theshadows witb myjinger or a hard brushTheii 1 applv another eo/our, as dark as

my model shows, to give rn3ifigures abackground[...J. Next, Iapply a layer

ofpaint thinly and erenly over the entirepiece in a lighter shade than the first, so

that everything shows through [...]. 1

app/v my last accents while this layer isstil/ wet, allowing them to blendin

gradually, and the sarne with the shad—

ows, making certain that the shadowsand bighlights do hot comhine.’

7acoli de (Jltpainted thirteen marvellously realistic troinpe /‘oeil grisai//es in

the Council Chamber and, eren among

Jacob de Wit, De Hollandsemaagd als Pal/as Athene, pen, Wit

gehoogd, PrentenkabinetUniversiteit Leiden.Deze voorstudie voor het 1738gedateerde schilderij werd totnu toe gezien als een ontwerpvoor een beschilderde kunstkast. I)e tekening is vermoedelijk naar een bestaand beeldgemaakt en lijkt ook als uitgangspunt voor de levensgrotePallas uit de Vroedschapszaalte hebben gediend.

acohde lîlt,TheSpiritof1 [olland as Pallas Athena,pen,heightenedmith white, PrintRoom, Leiden Unirersity.This stndy n’as a designfor apiint—

ei/art cahinet. The dran’ing n.nprobably executedafter .m existingscicipture md may have been themode/for the lifisized Pa/lasAthin.i in the Council Ciamher.

5

the marhie relief of the mid—serenteenthcentur3, thev stili managed to deceire the

riewer. Iie made ‘sculptures ‘in two

dimensions and in oilpaint insteadof

stone, by the technique descri bed in De

Lairesse 1)00k. The main dzjfèrence is

that i)e Lai resse transfè rred hisprelimi—

nar’y drawings to the canvas inpencil,

whereas I)e J’itprohab1v sketched his in

pale chalk. Hepresumably kept his stud

ies at hand and sta rtedpainting withoutfl4 rtberprepa ration.

THE SUBJECTS oF 1)E WIT ‘S

G RI S Al LLE S

In 1760, twenty years after De U ‘it had

completed his commissionfrr the city

tounezi, thepainter ‘Jan van I)ijk. who

was also the custodian of the Ton’n

Hall’s collection of art, w rote

bis Art his torical dcscrip

tion of all the paintings in 26

the Town Hall of Amsterdam. He ably recountedalihe

kneu’ about the grisailles in the

Council Chamber and mbat they repre

sented. 4 have the four doors heside the

fi replaces are finz r round bas—relief

home by chiidren, in reddish grey [...]illustratingfburepisotiestom the holy

Scriptures. Tbey are allegories explain—

ing the n’ords of the Bible: they must he

godfearing, men of truth, irise and

ahhorring covetousness, as it is saidin

Exodus 18:21.

Thefirst grisaille on the north side of

the room and to the west of the fire

place, represents the godfèaming

Abraham sacrifkinç his sozi Isaac,

hearing witness to hispiety.

The second, to the east of the same fire—

place, is 7uth,personified k Jerenziab

upon seeing the seethingpot and the rod

In de Vroedschapszaal schilderde Jacob deWit maar liefst dertien grisailles of naar zijn

naam ‘Witjes’. Zelfs tussen de marmeren reli

ëfs uit het midden van de zeventiende eeuwlijken het hedrieglijk echte beeldhouwwer

ken. De Wit ‘beeldhouwde’ in twee dimensies

en in olieverf in plaats van steen zoals De

Lairesse dat voorschreef Flet belangrijkste

verschil met de hierboven beschreven tech

niek van De Lairesse is dat De Wit zijn voor-

tekeningen niet eerst met potlood overbracht

op de grondering maar dat hij een lichtekrjtsoort gebruikte. Vérmoedelijk is hij met

zijn schetsen onder handbereik vrijwel direct

gaan schilderen.

DE ONDERWERPEN VAN DE

G R T S Al L LES

Jan van Dijk, de schilder en beheerdervan de kunstwerken in het voormalige

stadhuis, schreef in 1760, ruim twin-

27 tig jaar nadat De Wit de modernisering van de zaal had voi tooid, het

boek Kunst— en historie—kundige beschry—

ving en aanmerkingen over alle de schildenen

op het Stadhuis te Amsterdam. Adequaat vat hij

samen wat hem bekend was over de beteke

nissen van de grisailles in de Vroedschaps

zaal. ‘Boven de vier I)euren naast de Schoor

steenen, ziet men vier ronde Basrelieve, wor

dende van Kindertjes gedragen, in rootachtig

graauw {...]. Zvnde vier His tonen uit de

Heilige Schrift, hier als Zinneheelden

geplaatst, tot Uitlegginge der Wôorden in

het Wetboek vervat, namentlvk, dat het zvnmoeten Mannen, G ODVREZENDE,

WAARACHTIGE, VERSTANDIGE, EN

DIE VYANDENzvnderGIERIGHEIT,vol

gensExodusxVlll. Vs. 21.

Het eerste aan de Noordzvde van het ver

trek, en ten Westen van de Schoorsteen, ver-

beeld ABRAFIAM God vrezende, in de

Offerhande zvnes Zoons Isaak, van welke

0

1

J acoli (Ie v\It, voorstudie

medaillons, Elisa es, Naam,,,,

pen, wit gehoogd, gesigneerd‘IdeWit invt & R’, Koninklijk

Jiuisarchief, Den Haag.

7acoh de lUst, stutlyfori inedal—

bon, Fiisha and Naaman, si,,ed

7de Wit im’t & E’,pen, heighte

,,edwitb wisite andpmk, Ilouse of

Orange-Nassau ilistorical

Colki esom, The Ilaue.

R. Vi nkcles, Stadi’ouder lJ’iIle,n

I’en iisgunalsii Prinses îî’i!hel

mins van Pruucn in deî ‘roedschapskamer Iti 1768, i nge

kletircie gravure, privécollec—

Cie Amsterdam.

R. I’inkeks, StadtholderViIliarn V and his consortPrincess Wilhelmina in the

‘roedschapskamer in i7ôtt,

olouredeisrarin,private colkc

rio,s Asusterdarn.

Jacob de Wit, voorstudie medailluns, erenîia voor Zedeba, Cfl, Wit

gehoogd, gesigneerd JdcWit invt

& F.’, Koninklijk 1-Imsarchief, l)cn1 laag.

LXJacob de Vi t, VO( irsi udie medail—lons, Simson in de leeuw, pen, wit

gehoogd, gesigneerd ‘JdcVit invt& F.’, Koninklijk 1 luisarchief, Denhaag.

7acols de Wn, study fora medaliw,,,

Samson and t hel .ion, sigsied

‘7c1eII ir inn, ‘ E ‘,pen, heighteued

with irhige asidpink, Iloisse of Orange—

ls’irs,su Ilistorical C’ollectio,,s, Iie

——

Jacob de Vt t, voorstudiemedaillons, Abraharn en

haas, pen, wit gehoogd,gesigneerd ‘Jde Wit invt &

E’, Koninklijk 1 luisarchief,Den Haag.Uit deze voorstudies blijktdat de onderwerpen voor demedaillons in dit stadiumnog niet vast stonden. i)enissen met putti stonden

7acob de Wit, studyfora

medallion, Abrabam andisaac, sigsied ‘7de Wit sust

E ‘,pen, heightened with rs’bite

sndpitik, Ilorise oj Or.wge—

.\issau Ilistorical Collecr,o,ss,

The liaguc.1 1 ,eçe studies show that the sub-

ectsfor ti’e mes/al/jou, hadnot

yet heenfsrmly decided.

.

1

7acoh de Wit, study for a medallion,

jeremiah and Zedekiab, sîgned

7sleflit inr’r & E ‘,pe,,, heigbresied

wit/s wi’ste €siidpink, Ilonis’ of Orasige

‘\‘assau Historical Collections, The

llague. Ilague. svcl al vast.

;.__l

,,f

S...tJI[.(

;..;“

—

I

(A

;:.?(

of almond, whereupon Godsaid: ‘For

thou shalt go to al/that Tshallsendthee,

andwhatsoerer 1 command thee thou

shalt speak’. 7eremiai’ 1.. 7.The thi,1, in the southeast corner. is

Wisdom represented by oseph, who

gatbered corn in the seren years ofplen—

ty açrîinst the sei’en lean years, to whom

Phawob saidin wonder, ‘There is none

so discreet and wise as thou art; thou

shalt be overmy house’.

The fourth, on the south side and oppo—

site the fireplace, is the Rejection of

Worldly Goods, with Elisha, who had

hea/edXaaman the Syrian, refusing to

accept gifts in return.

acoh de îî?t had initially chosen df

fèrent scenes from the hiblefhr three of

the fbu r medallions and had

already made studies for them.

The hurgomasters and

COU1JCi/l() rspresumably

approved of the designs bui’

considered the su bjects ref?rred

to aho’e more suitable. 1foreover,

the frames decorated witbputti were

paintedin diffrentpositionsfronz those

De Wit had envisaged.

Beneath the four meda/lions De Wit

paintedgrisail/es which appear to con

tinue the frieze carred in marble on the

frep/ace. Each depicts a collection of

s-vm/’o/ic attrihutes held by a group of

putti. ‘These four small bas—reliefi sym—

bolise the Virtues intrinsic to au illus—

trious gathering of this kind, which

inciude Loyalty crepresented by the dog,

the siguet ring. swords, sea/s and a ke),

Diligence Qhe beehire, cockerel, siepe,

lamp, pen and inkwell), Jloderation

Qhe bridle, clock and bowD, and the

Timel3 Jî’ordJfercurv caduceus, the

hourglass, hook and harp). So may

getuigt word: dat hy God vreesde.

Het tweede ten Oosten derzelve Schoor

steen, word de Waarachtige verheeld door

Jerim jas, hv het zien van den Ziedenden Pot,

en de Amandelroede, alwaar God zegt:

Spreekt tot het Volk wat ik u gebieden zal;

welke woorden ons dus als waarachtig voor

komen.Jerem. Cap. 1. VS. 7.In het derde aan de zuyd-zevde, heoosten de

Schoorsteen, is de Verstandige verheeld, door

Joseph die, in de zeeven vrugthaarejaren het

Koorn liet inzamelen, tegen den duuren tvd:

tegen wien Pharao als met verwondering

zeide: waarzoude men vinden een Man zo ver

standig als g of uws gelyken, gv zult over

rnvn Huvs zvn.

Het vierde ten zuiden aan de ander zyde der

Schoorsteen, verheeld den Vyand der

Gierigheid; door Eliza, die van Naiiman

den Svrier, welke hy gezont gemaakt

hadde, geene geschenken wilde aan-

29 neemen.’

I)atJacob de Wit in eerste instantie

voor drie van de vier medaillons

andere bijhelscnes koos, blijkt uit zijn

voortekenin gen. Vermoedelijk hebben de

vroedschapsleden het ontwerp wel gewaar

deerd maar vonden zij de hierboven genoem

de thema’s meer passend. Bij nadere beschou

wing blijkt dat gedurende dit proces ook de

omlijstingen met putti onderling zijn ver

wisseld.

Onder de vier medaillons heeft I)e Wit de

marmeren friezen van de schouwen verlengd

met grisailles. ‘I)oor deze vier kleine Bas

reliefe werden de Deugden, die eene zulke

illustre Vergadering eigen is, afgeschetst, als,

de goede Trouw (hond, zegelring, zwaard,

zegels en een sleutel), de Naarstigheid (bijen

korf, haan, zeef, lamp, pen en inktkoker), het

mvden van alle onmatige Gemoeds bewegin

gen (toom van een paard, horloge, boog), het

spreeken ter rechter tyd (Merkuriusstaf,

4k\$‘

• ‘-..

x4

-1

4. -

_1•••

&

%

•1

îJ7isdom, Di/igence and Eloquence

srnooth all diffrences.’

Betweeii the rows of windows are

stil! lzfrs in grisalile symbolising

Religion. Ch’ic Harmony, Comme rce

amLVarigation Csee i//ustiîtions 011

page 25). Religion is represented hy in

altat; a bi/de, a biock of stone, an oh

lamp and the tables of the iaw. Civic

Harmoizy is a cistie. a sheaf of arrows,

a cornucopii anda wreath of oak leaves.

Comnierce is symbolised b’y a scale wit!, a

wei çht, casks, bi/es andMercur’y

caduceus, andNarigation by a ship

pron, ii anchor, ropes. a compass, apen—

lint, a cross—staff,’ a spear, an oar, i

hook and a ra riety of other ern blems.

‘These four scenes illustrate the matters

of greatest concern to this room.’

PALLAS ATHENA

‘Standing hetn1een the win—

doms is the Spirit of ho/land

as Pa//as lthena CMineri’a,)

holding a spear in her right hand

wit)’ the cap of liberty on its tip. She

rests her lef arm on the hible, n’hich

i’tauids onpedestil or altar and hears the

same inscription as that which zppears

on I)utch half gul/der coins, half three

gul/der and three gul/der coins. ‘The

inscription reads: Hac nitimur, kinc

t’uemur’Cuponherwe rely, to her all

honour.

De ÏJit ‘s reasonsfr choosing this image

for the Council C/’am her ciii hefu,idin

Gera rdde Lairesse ‘S Schilderboek.

(Jnder the heading ‘Ras—re/iefs ‘/‘e

explains: ‘;llinerra [AthenLij, who

sp rang from 7upiter ‘S head, sym holises

the essence indprimip/es of understand—

Ing, wisdom and en/ightenment, nithout

wi’ich huur cm aduninister ultimatejus—

zandloper, boek, harp), ja dat door Verstand,

Naarstigheid en Weispreekentheid, alle

Verschillen vereffent werden.’

Boven de vensters van dc zaal zijn vier grisail

les die symbool staan voor: Godsdienst (tafe

len der wet, altaar, bijbel, hoeksteen en

lamp), Burgerlijke Eendracht (burcht, pijlenhundel, Vrij heidshoed, overvloedshoorn,

hurgerkroon), Koophandel (schaal met

gewich t, vaten, pakketten, Mercuriusstaf),

Zeevaart (voorsteven, ankers, touwen, kom

pas, wirnpel, graathoog, speer, riem, haak

enz.) Zie afbeeldingen op pagina 25.

‘[...] door deeze vier Tafereelen werden de

voornaamste zaaken die tot deeze Kamer

betrekking hebben, afgeheelt.”

PALLAS ATHENA

‘Tusschen de Vensters staat ... de

Hollandsche Maagd, in de gedaante

van Pallas (Athena) ... hebbende in

i de rechter hand een Speer, met de

Hoed van Vrvheid, leunende met de

linker arm op het Bvhelhoek, dat op

een Pedestal of Altaar staat, met het

gewoone hyschrift, ZO als het op de

Hollantsche halve Guldens, halve drie

Guldens, en drie Guldens Stukken geslagen

word.’ (Hac nitimur, hanc tuemur, ofwel: op

haar steunen wij, haar houden wij in ere.)

Gerard de Lairesse verwoordt in zijn Schilder-

boek de vermoedelijke reden waardoor l)e Wit

zich tot het schilderen van deze maagd heeft

laten leiden. Onder het kopje liet Basre/ere

schrijft hij: ‘Met Minerva, die uit het hoofd

van Jupiter werd gehooren, verbeelden wy

den aart en de levende werkzaamheid des ver

standts, en der wvsheid en kennisse; zonder

welke noodwendige gaaven niemand tot den

top der Rechtsgeleerdheid kan geraaken. Zv

betekent ook rvpheid en voorzichtigheid in

raadsiagen.’

Direct boven Pallas is het Amsterdamse zegel

30

tice. She also represents maturity and

prudence in giving counsel. ‘Directlyahove her, 1)e Ïî’itpaintedthe official

real of Amsterdam, n’ith a rai/ing ship

sym holising Naviçation,pro bahl’y on the

instructions of the burgomaster and

councillors. Iie appears to have hadsomething different in mmd, as he had

prepa red a simila r—shaped stuey for a

grisaille ofputtip/ayinga harp, on

which he hadw ritten in i,ik: ‘In the coun—

ci/chamber of the tonn hall in

Amsterdam’. The councilpresurnahly

relectedtbat design in fivour tij one

more in line with the decorations of the

restof the bui/ding

uit de Middeleeuwen weergegeven, liet zegelmet het Koggeschip als centraal symbool vanscheepvaart is hier vermoedelijk dankzij de

opdrachtgever geschilderd. Van Jacob de Wit

is namelijk een gelijkvormige voorstudie

voor een grisaille met putti en een harp

bekend waar De Wit met pen op heeft

geschreven: ‘In de raatkamer/opt stadhuys/tAmsterdam’. Dit zou een door de raad verworpen ontwerp kunnen zijn ter uitbeelding

van het streven naar harmonie in de

Vroedschap.

Jacob de Wit, zelfportret in medaillon, tekening, Rijksmuseum Amsterdam.

acob de U it, selfportrait in medallion, draming,

Rijksmuseum, Amsterdam.

C 0 L OP HO S C 0 LOF OS

Master of Deception‘I’hePainterJacob de Wit, 1696-1754

waspublisbedas a guide to an exhibition

held in the Royal Pa/act Amsterdam,in the summer of 2003.

PUBLISHED BY

the Foundation of the Royal Palace, Amsterdam

T EX T

Eynzert—7an Goossens

TRANSLATION

Trette Rosenberg, Amsterdam

GRAPHTC DESIGN

Ilertogh + Sierman, Amsterdam

PRINT ING

Drukkerij Slinger, Alkmaar

Een bedrieger in het PaleisDe schilder 7’acob de Wit, 1695-2 754is gepubliceerd naar aanleiding van een expositiegehouden in het Konmklijk Paleis, Amsterdam, in dezomer van 2003.

GEPUBLICEERD DOOR

dc Stichting Koninklijk Paleis, Amsterdam

TEKST

Eymert-Jan Goossens

VERTALING

Yvette Rosenberg, Amsterdam

GRAFISCH ONTWERP

Hertogh + Sierman, Amsterdam

DRUK

Drukkerij Slinger, Alkmaar

© Stichting Koninklijk Paleis Amsterdam © Stichting Koninklijk Paleis Amsterdam