Post on 26-Feb-2018
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
1/150
GUIA TERICA EDUCATIVA Y PEDAGGICA PARA ALUMNOS Y MAESTROS
"Teoras Educatias " es u! i#ro diri$ido a estudia!tes de %sico%eda$o$a& %sicoo$a' educadores'
%ro(esores' )aestros * a todo a+ue i!teresado e! co!ocer de )a!era or$a!i,ada a os %ri!ci%aes
%rota$o!istas de as )-s i)%orta!tes teoras.
E ector %odr- co!ocer a #io$ra(a' e cuer%o te/rico de )-s de 01 te/ricos de a educaci/! &e!tre
eos se$2! as $ra!des Escueas3 Co!structiis)o' Co$!itia' Co!ductista * 4u)a!ista. Desde
S/crates' Arist/tees' Pat/!' Vies' Ca%arade' Decro*' 5ats/!' S6i!er' Pao' Ma6are!6o' Rousseau'
Mo!tessori' Pe,tao,i' De7e*' Lo6e' Co)e!io' Pia$et' Vi$ots6*' 8reud'9.
Este curso reisar-! desde co!ce%tuai,acio!es (u!da)e!taes +ue i!terie!e! e (e!/)e!o
educatio * %osterior)e!te u!a reco%iaci/! de os te/ricos +ue a tra:s de sus i!esti$acio!es
%er)ite! isuai,ar as%ectos trasce!de!taes e! os %rocesos de e!se;a!,a&a%re!di,atos ?ist/rico'
socia' %otico' cutura * cie!t@co. Lo a!terior !o %rete!de dei)itar e %roceso de i!esti$aci/! e
i!(or)aci/! acerca de cada te/rico' se!cia)e!te (aciita a estudia!te te!er u! %a!ora)a $e!era de
as a%ortacio!es (u!da)e!taes +ue desarro/ cada u!o e! su tie)%o.
E %rese!te i#ro su%o!e u! acerca)ie!to #-sico a a ectura de as $ra!des * e>te!sas o#ras %or
)edio de u!a reco%iaci/! de di(ere!tes autores co! e o#
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
2/150
INTRODUCCION
4ist/rica)e!te se co!sider/ a a teora educatia co)o u! co!iste!te' !o se ?a discutido. Ta)%oco se ?a cuestio!ado +ue a @!aidad de a teora sea (or)uar
%ri!ci%ios $e!eraes a%ica#es %or os doce!tes %ara resoer %ro#e)as o )e
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
3/150
u!$e FBB )e!cio!a +ue "U! co!%erie!cia e! diersos !iees' to)a e! cue!ta
$e!eraidades' re$uaridades' %articuaridades * si!$uaridades %ara e$ar a %rediccio!es.
E>iste! disti!tos ti%os de teoras' %or e%icaci/! $e!era de a$o +ue sucede e! e )u!do' trata
de dar cue!ta de u! co!%icaci/!
)-s $e!era.
Teora E>%icatia3 Las teoras cie!t@cas so! teoras e>%icatias e! e se!tido de +ue trata! de
esta#ecer e*es de a !aturae,a +ue %er)ita! e>%icar o +ue sucede o %uede suceder3
Sia * Ara$/! FB %ro%o!e! ca)#iar e %aradi$)a secue!cia de creaci/!' desarroo'co!soidaci/! * co)%ro#aci/! de teoras e>%icatias de os (e!/)e!os %or u!o do!de %ri)ero se de!
res%uestas a %ro#e)as socia)e!te reea!tes * s/o des%u:s se e)%iece a crear' desarroar *
co)%ro#ar teoras +ue e>%i+ue! dic?os ?ec?os cie!t@cos. E! otras %aa#ras e o#%icaci/! de a !aturae,a si!o su tra!s(or)aci/! a tra:s de a u!i/! de a teora co! a t:c!ica.
Teora Pr-ctica3 U!a teora %r-ctica se %reocu%a %or esta#ecer u!a reco)e!daci/! so#re u!a acci/! *
de c/)o eara a ca#o.
Teora i)itada3 U!a teora i)itada es a +ue %ro%orcio!a u!a %rescri%ci/! co!creta so#re u! as%ecto
es%ec@co.
Teora Ge!era3 U!a teora $e!era es a +ue %ro%orcio!a reco)e!dacio!es %ara %roducir u! ti%o de
%erso!a o u! ti%o de sociedad. 4ace re(ere!cia a o +ue se de#e de e!se;ar * a os @!es de a
educaci/!.
Teora Ad?oc.& Fe>%resi/! ati!a asada e! cree!cias' teoras %ro%ias suste!tadas e! e>%erie!cias.
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
4/150
Teora educatia3 Puede co!siderarse co)o u!a teora %r-ctica +ue )-s +ue e>%icar o descri#ir e
)u!do !atura' trata de esta#ecer reco)e!dacio!es so#re o +ue se tie!e +ue ?acer. Es u! co!%icatia. Se$2! u!$e FBB
a teora sire %ara3
a. Siste)ati,ar e co!oci)ie!to. Esta#ecie!do reacio!es /$icas e!tre e!tidades a!tes
i!co!e>as.
#. E>%icar os ?ec?os %or )edio de ?i%/tesis +ue i)%i+ue! as %ro%osicio!es +ue e>%resa!
dic?os ?ec?os.
c. I!cre)e!tar e co!oci)ie!to deria!do !ueas %ro%osicio!es de as %re)isas.
d. Re(or,ar a co!trasta#iidad de as ?i%/tesis so)eti:!doas a co!tro de as de)-s ?i%/tesisde siste)a.
e. Orie!tar a i!esti$aci/! )edia!te e %a!tea)ie!to o a re(or)uaci/! de %ro#e)as
cie!t@cos' )edia!te su$ere!cias so#re a recoecci/! de datos o i!s%ira!do !ueas !eas de
i!esti$aci/!.
(. O(recer u! )a%a de u! sector de a reaidad.
Se$2! 4er!-!de, * Cos. FBB a teora sire %ara3 E>%icar' decir c/)o' cu-!do * %or +u: ocurre u!
(e!/)e!o. Siste)ati,ar * dar orde! a co!oci)ie!to de u! (e!/)e!o o u!a reaidad. Predecir' ?aceri!(ere!cias a (uturo so#re c/)o se a a )a!i(estar u ocurrir u! (e!/)e!o' dadas ciertas co!dicio!es
U!a teora educatia sire %ara3 Guiar a %r-ctica educatia' es %rescri%tia o reco)e!datoria' !os
dice +ue te!e)os +ue ?acer. 8u!da)e!tar u! siste)a educatio co)o a cou)!a erte#ra de u!a
sociedad. Orie!tar as %r-cticas reaes de )aestro e! e sa/! de cases. 8u!da)e!tar %oticas
sociaes %ara e desarroo eco!/)ico de u! %as. usti@car e uso de ciertos )edios educatios.
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
5/150
Esta#ecer u! %ue!te e!tre a %r-ctica educatia * a i!esti$aci/!' ta)#i:! co)o ?erra)ie!ta %ara
or$a!i,ar * co!ertir os ?aa,$os e! reco)e!dacio!es %ara a doce!cia FSu%%es' BJ.Pro%orcio!ar
!ueas (or)as de %e!sar so#re os %ro#e)as educatios. Desarroar * utii,ar ?erra)ie!tas +ue
%er)ita! crear soucio!es a %ro#e)as educatios * %ara %redecir +ue a a (u!cio!ar e! situacio!es
!ueas.
QCUL ES LA ESTRUCTURA DE UNA TEORIA
Se$2! Moore FB1 u!a teora e>%icatia descri%tia tie!e a estructura de3 4i%/tesis' Deducci/! a
%artir de a ?i%/tesis' co)%ro#aci/! * co!cusi/!
U!a teora educatia re+uiere su%uestos so#re3 Los @!es +ue se %ersi$ue! co)o desea#es. Los
)edios a utii,ar. La !aturae,a de os su
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
6/150
Moore FB1 %ro%orcio!a e )arco /$ico co!ce%tua %ara %oder crear u!a teora educatia'
esta#ecie!do su estructura * cada u!o de os su%uestos e! +ue de#e de #asarse' ade)-s %er)ite
aidar as de)-s teoras +ue se ?a! desarroado a esta#ecer os criterios a cu#rir * de esta (or)a
esta#ecer su %erti!e!cia.
Cada )aestro tie!e u!a serie de cree!cias #-sicas de c/)o reai,ar su %r-ctica doce!te' Moore es%a!tea +ue de#e! de co!struir su %ro%ia teora educatia si$uie!do os i!ea)ie!tos esta#ecidos
so#re c/)o se co!stru*e u!a teora educatia * c/)o se aida. S/o de esta (or)a %odr-! orie!tar su
%r-ctica de u!a (or)a e(ectia * trasce!de!te.
Si! e)#ar$o' o +ue a@r)e u!a teora %eri)e!tos +ue a corro#ore!. Todas :stas so! -idas'a$u!as )-s ace%tadas +ue otras. Esta ace%taci/! de%e!der- de as caractersticas +ue %rese!te ateora. A?ora #ie!' Q+u: re+uisitos o caractersticas de#e %rese!tar u!a teora %ara !o ser descartada
L/$ica i!ter!a3 Los %ostuados= ?i%/tesis' e*es o co!oci)ie!tos' de#e! estar orde!ados/$ica)e!te' si! dar ca#ida a i!co?ere!cias de cua+uier ti%o. Se de#e er cara)e!te u!acade!a de causas * co!secue!cias co)%e)e!tadas e!tre s.
Co!siste!cia3 De#e estar #asada e! su@cie!tes eide!cias %erti!e!tes +ue corro#ore! ateora. stas de#e! ser de %eso * co?ere!tes co! e (e!/)e!o +ue se i!te!ta e>%icar. De#ei$!orar os )itos +ue !o est-! suste!tados %or u!a #ase e)%rica.
Co)%ati#iidad co! e (e!/)e!o e! cuesti/!3 De#e o%erar e! a reaidad si! i)itarse ta! s/oa u! )arco te/rico' %udie!do' de esta )a!era' ser e)%rica)e!te co)%ro#a#e.
Versatiidad3 Dis%uesta a ser corre$ida e! (u!ci/! de os resutados de (uturos e>%eri)e!tos.
Por o ta!to' resu)ie!do' %ara u! (e!/)e!o cie!t@co %uede! e>istir cie!tos de teoras +ue o
e>%i+ue! * +ue cu)%e! as caractersticas a!tes se;aadas. So! ?i%/tesis care!tes de erdad cierta'si! e)#ar$o' cua+uier o#seraci/! +ue a co!tradi$a' a teora +ueda re(utada * oidada.
Creo +ue o +ue ?ace i!teresa!te a as teoras' es +ue de ?ec?o %ode)os %artici%ar e! e %roceso.
ORIENTACIONES EDUCATIVAS Y PEDAGGICAS
E! todo caso' resuta !ecesario re)itirse a a co!sideraci/! de co!ce%to de educacin, pedagoga,
aprendizaje, enseanza y desarrollo %ara deter)i!ar u! e!(o+ue deter)i!ado.
Ge!era)e!te a a educaci/!se e co!ci#e co)o u! )edio a tra:s de cua a sociedadact2a so#re
as $e!eracio!es iste!cia * su uterior desarroo.
EDUCACIN.& E co!ce%to de educaci/! es )-s a)%io +ue e de e!se;a!,a * a%re!di,a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
7/150
e>traer' dar a u,' o +ue ?a %er)itido a coe>iste!cia de dos )odeos co!ce%tuaes' e %ri)ero e!
re(ere!cia a aWdirecci/! W / Wi!te!ci/!W a%o*ado e! a isi/! de educare. Las dos ace%cio!es se
u!e! %ara co!(or)ar u!a tercera orie!taci/! eti)o/$ica ?acia a educaci/! co)o direcci/!
Fi!tere!ci/! * desarroo F%er(eccio!a)ie!to. FOc:a!o' BJ
Educaci/! es e co!%cita * de#e! ser asi)iados
o#i$atoria)e!te %or e au)!o se ea2a! siste)-tica)e!te si$uie!do u!as !or)as did-cticas *
http://es.wikipedia.org/wiki/Conocimientohttp://es.wikipedia.org/wiki/Valoreshttp://es.wikipedia.org/wiki/Valoreshttp://es.wikipedia.org/wiki/Costumbrehttp://es.wikipedia.org/wiki/Costumbrehttp://es.wikipedia.org/wiki/Palabrahttp://es.wikipedia.org/wiki/Palabrahttp://es.wikipedia.org/wiki/Concienciahttp://es.wikipedia.org/wiki/Culturahttp://es.wikipedia.org/wiki/Culturahttp://es.wikipedia.org/wiki/Moralhttp://es.wikipedia.org/wiki/Moralhttp://es.wikipedia.org/wiki/Conductahttp://es.wikipedia.org/wiki/Socializaci%C3%B3nhttp://es.wikipedia.org/wiki/Sociedadhttp://es.wikipedia.org/wiki/Sociedadhttp://es.wikipedia.org/wiki/Conocimientohttp://es.wikipedia.org/wiki/Valoreshttp://es.wikipedia.org/wiki/Costumbrehttp://es.wikipedia.org/wiki/Palabrahttp://es.wikipedia.org/wiki/Concienciahttp://es.wikipedia.org/wiki/Culturahttp://es.wikipedia.org/wiki/Moralhttp://es.wikipedia.org/wiki/Conductahttp://es.wikipedia.org/wiki/Socializaci%C3%B3nhttp://es.wikipedia.org/wiki/Sociedad7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
8/150
?orarios deter)i!ados. Se %re:! e>-)e!es %eri/dicos %ara ir aa!,a!do * %oder %asar de u! cico a
otro.
Educaci/! i!(or)a.& Re%rese!ta! $e!era)e!te actiidades de car-cter o%cio!a. E>iste!cia de
reco!oci)ie!to socia.& 8u!ci/! educatia reai,ada de )a!era aut/!o)a.& Acci/! !o or$a!i,ada'
i!diidua * %roocada %or rece%ci/! de i!ue!cias a)#ie!taes.& Co!tri#u*e a (or)ar a e>%erie!cia?u)a!a.& )#itos3 ida (a)iiar' cotidia!a' )edios de co)u!icaci/!'9..La asi)iaci/! de%e!de de
cada i!diiduo
.
Car-cter cie!t@co de a educaci/!
Todo %roceso %eda$/$ico de#e disti!$uirse %or u! )arcado e!(o+ue cie!t@co' %or u! di-o$o * !o %or
u! )o!oo$o' +ue co)#i!e de )a!era ar)/!ica a a%ro%iaci/! de os co!oci)ie!tos %or %arte de
estudia!te co! e desarroo de ?a#iidades de (or)aci/! de aores. Para cu)%ir co! este %ri!ci%io eestudia!te de#e asi)iar a cutura acu)uada %or a cie!cia * a ?u)a!idad a o ar$o de su desarroo
* ade)-s (or)ar u!a co!ce%ci/! so#re e )u!do' so#re a sociedad' so#re a !aturae,a' so#re os
de)-s ?o)#res * so#re s )is)o +ue se co!ierta e! co!iccio!es %erso!aes.
Car-cter i!diidua * coectio de a educaci/!
E!tre as %ri!ci%aes cuaidades +ue de#e te!er u! educa!do se e!cue!tra e coectiis)o' %or o +ue
os %rocesos %eda$/$icos de#e! ir e!ca)i!ados a o$rar e (ortaeci)ie!to de a soidaridad' e res%eto
)utuo' e atruis)o' a dis%osici/! de a*uda a otros' actitudes crticas * autocrticas a ?o!estidad'
(ra!+ue,a' toera!cia9Sie)%re a educaci/! e>i$ir- u!a ate!ci/! $ru%a e i!diidua * a eces%erso!ai,ada *a +ue a)#as so! co)%e)e!to %ara u!a (or)aci/! ?ostica.
ENSEANZA.& Proceso )edia!te e cua se co)u!ica o tra!s)ite! co!oci)ie!tos es%eciaes o
$e!eraes so#re u!a )ateria. Este co!ce%to est- )-s restri!$ido +ue e de educaci/!' *a +ue este
tie!e %or o#
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
9/150
PEDGOGA.& A$u!os autores a de@!e! co)o ciencia, arte, saber o disciplina' %ero todos est-! de
acuerdo e! +ue se e!car$a de a educaci/! es decir' tie!e %or o#%resa est:tica)e!te a$o Le)us dice3 a %eda$o$a tie!e co)o o#io!a' teori,a * orie!ta e
?ec?o educatio9.es e)i!e!te)e!te te/rica * se a%o*a e! a a @oso(a9De!tro de a %eda$o$a
!or)atia se da! dos ra)as3
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
10/150
La %eda$o$a @os/@ca o 8ioso(a de a educaci/! +ue estudia= e o#%erie!cia' a i!strucci/!'e ra,o!a)ie!to * a o#seraci/!. Este %roceso
%uede ser a!ai,ado desde disti!tas %ers%ectias.
E a%re!di,a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
11/150
De acuerdo co! P:re, G/)e,' FB0 e a%re!di,aio!es o ea! a tratar e te)a de a%re!di,a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
12/150
a!ai,arse %ara tra!s(or)aros e! principios de procedimiento +ue rii/! co!
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
13/150
Eiott %ro%o!e a !ueo doce!te co)o u! %ro(esio!a !te$ro' e! a )edida +ue se cuestio!a e
i!esti$a' +ue se ?a (or)ado e! e saber #acer * e! e saber pensar= %or eso' da ta!ta reea!cia a
co!ce%to ^Dei#eraci/!_. Eiott a%ea' ta)#i:!' a car-cter coo%eratioFdi-o$o' co!traste'
co)%araci/! de a dei#eraci/! %r-ctica' e! e se!tido de desarroar teoras a%o*adas e! a %ro%ia
e>%erie!cia' %ero ta)#i:! e! a de os de)-s doce!tes= a%o*adas e! e %ro%io cuestio!a)ie!to' %ero
ta)#i:! e! as i!esti$acio!esde os otros. E! u!a (rase3 e doce!te de#e te!er a)ora educar * a
educar' %rocura!do ?acerse sie)%re )e
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
14/150
Teoras de desarroo co$!itio.
La ca%acidad de a%re!der de u!a %erso!a' est- deter)i!ada %or su ^Estructura Co$!oscitia_=
F co!%ica c/)o e cuestio!a)ie!to %or a ^Estructura Co$!oscitia_ * a
^I!tei$e!cia_' %or cua!to so! disti!tas e! cada u!o' ?a eado a de#ate de si co!e!dra )-s
co!sideraras u!iersaes F$e!eraes "o #ie! co)o u! co!
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
15/150
)ate)-ticas. E! u! %ri!ci%io' as )edidas %sico):tricas de i!teecto !o %rete!da! )-s +ue
deter)i!ar e :>itoescoar F")as !o a ca%acidad i!teectua ".
De esas %rue#as sur$i/ a de!o)i!ada ")edida de coe@cie!te i!teectua" FCI. Este e!(o+ue tie!e sus
races e! os estudios de A(red i!et %ara di(ere!ciar a os !i;osretrasados )e!ta)e!te de os +ue
te!a! %ro#e)asco)%orta)e!taes. Pero %osterior)e!te' de$e!er/ e! teoras e!(ocadas )-s ?aciaa i!tei$e!cia.
Las )edidas %sico):tricas de a i!tei$e!cia to)a#a! co)o %u!to de re(ere!cia dos ca%acidades Fco!
e tie)%o' as !ueas aria!tes de este e!(o+ue a;adira! a$u!as otras3 a capacidad ling+stico
verbal* a ca%acidad lgicomatem-tica."La i!esti$aci/!%sico):trica de a i!tei$e!cia.
Ree>io!e)os u! )o)e!to e! este %u!to %ara u!a #ree a!otaci/! a ttuo estricta)e!te i!diidua'
* +ue !o a%arece' t-cita !i e>%resa)e!te' e! os te>tos ori$i!aes +ue se resu)e! e! este tra#a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
16/150
La ^E>%erie!cia_' e! a teora de Pia$et' es %ie,a (u!da)e!ta e! a ad+uisici/! de cua+uier
co!oci)ie!to' e!te!di:!doa co)o "e %roceso )edia!te e cua se asi)ia! as estructuras".
Asi)is)o' sostie!e +ue e %e!sa)ie!to se da "$racias a e+uii#rioe!tre os %rocesos de asimilacin*
acomodacin".
^Asi)iaci/!_ es e %roceso de actiaci/! de os es+ue)as )e!taes' * tie!de a so)eter e )edio aor$a!is)o.
^Aco)odaci/!_ es e %roceso ca%a, de ro)%er ie
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
17/150
dado %or a orie!taci/! de as %erso!as adutas F9 de a+u sur$e azona de desarrollo pr&imo \ZDP'
+ue se de@!e co)o a distancia+ue e>iste e!tre e !ie de desarroo +ue %uede aca!,ar e !i;o
actua!do i!de%e!die!te)e!te * o +ue %uede o$rar e! coa#oraci/! co! u! aduto o co)%a;ero )-s
co)%ete!te".
Teora de desarroo de ero)e ru!er3
La teora de ru!er %ostua u! "%ri!ci%io de or$a!i,aci/! #io/$ica" +ue a*uda a !i;o a co)%re!der su
)u!do. E! co!corda!cia co! os otros autores' e! esta teora e desarroo co$!itio se da %or
i!ue!cia de (actores e>ter!os Fa)#ie!taes e i!ter!os Fi!diiduaes. "La i!tei$e!cia se constituye
e! $ra! )edida e! a interiorizacin de instrumentos culturales"' * e %ri!ci%ai!ter:sde ru!er est-
e! el lenguajeco)o i!stru)e!to cutura * co$!itio %or e>cee!cia' %ues es e )edio %ara re%rese!tar
as e>%erie!cias * tra!s(or)aras3 "U!a e, e !i;o ?a i!teriori,ado e e!$ua
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
18/150
#. +ue e estudia!te %osea os %reco!ce%tos !ecesarios %ara ad+uirir !uea i!(or)aci/! *'
c. +ue e>ista a)otiaci/!%ara a%re!der".
[0iaget vs.3usubel3 ue e )ateria %ara a%re!der sea si$!i@catio +uiere decir' %ara Ausu#e' +ue
"sus ee)e!tos est:! or$a!i,ados /$ica)e!te". "E a%re!di,aiste!te e! a estructura co$!itia de
i!idicuo .Este %roceso es si)iar a a aco)odaci/! %ia$etia!a".
E! resu)idas cue!tas' e! a teora de Ausu#e' co)o e! a de Pia$et * V*$ots6*' e %roceso de
co$!ici/! es %rocesa * eoutio' es decir' escao!ado F%asa!do de as re%rese!tacio!es a os
co!ce%tos' * de os co!ce%tos a as %ro%osicio!es. Es de destacar +ue "%ara Ausu#e os si$!i@cados
!o se recibensi!o +ue se descubren".
8or)as M2ti%es de I!tei$e!cia.
E! a actuaidad Fde os a;os !oe!ta %ara ac- se ?a#a de di(ere!tes ti%os de i!tei$e!cia F!o
deter)i!ada %or ?a#iidad i!$sticao )ate)-tica' si!o e! ra,/! de a disti!ci/! de ?a#iidades *
%ote!cias )2ti%es de os i!diiduos' disti!tos * 2!icos e!tre s= as' %or e
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
19/150
es%iritua o )eta(sica' si!o #io%sico/$ica= as e>%ica %ro$resia)e!te c/)o e !i;o se a
desarroa!do %auati!a)e!te desde a i!di(ere!cia ?acia su cutura ?asta a es%eciai,aci/! e! a$2!
ca)%o de a )is)a' e! $ra! %arte ta)#i:! )ediada %or a %r-ctica doce!te o os %rocesos educatios
(or)aes. "Cua!do e)%ie,a a e!se;a!,a directa y formal e !i;o co)ie!,a a i!teresarse e! e
erdadero %or+u: de as cosas' +uiere co!ocer as re$as #a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
20/150
Las i)%icacio!es de as teoras a!tes resu)idas a i!terior de a %r-ctica %eda$/$ica e! %articuar' *
a Educaci/! e! $e!era' e! seis F su#ca%tuos su)a)e!te i)%orta!tes' +ue co!stitu*e!' %or decir
as' os seis ar$u)e!tos #ase de os +ue se des%re!de su teora de a Educaci/! Fco)o (or)aci/!
i!te$ra de ?o)#re co! todas sus co!secue!cias e! e ca)%o de a :tica. Se %rese!ta! a
co!ti!uaci/! de a (or)a )-s co!de!sada %osi#e3
Ada%taci/! * or$a!i,aci/!.
La teora de Pia$et a@r)a a educaci/! co)o e )edio co! e +ue os i!diiduos ase$ura! su
su%erie!cia3 desarroa as ca%acidades creatias e i!!oadoras de as %erso!as' es %er)ite ir ")-s
a-" * as (or)a co! )e!tes crticas' %er)iti:!does adaptarseas a su )edio socia.
La teora de V*$ots6* a@r)a +ue e a%re!di,aiste e!tre e !ie de desarroo +ue
%uede aca!,ar e !i;o actua!do i!de%e!die!te)e!te * o +ue %uede o$rar e! coa#oraci/! se
des%re!de! as !ocio!es Mediaci/! e I!ter!ai,aci/!= a?ora #ie!' se co!cu*e +ue )la actividad
educativa, cual!uiera !ue sea su forma, es la principal de las mediaciones culturales) ' * +ue )el
mediador m-s importante es ellenguaje,!ue es la base de la interaccin social).
Re%rese!taci/! * a!da)ia
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
21/150
co)%re!die!do "os %rocesos )otiacio!aes * a(ectios su#*ace!tes"' %ara ?acer as de a%re!di,ai#iidad a i!(or)aci/! * ?a#iidades ad+uiridas e! -)#itos disti!tos a acad:)ico.
La teora de Ster!#er$ es'
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
22/150
co!te!idos a a u,de aua soa os estudia!tes s/o se %reocu%a!' si acaso' %or e!co!trar as
soucio!es)-s si)%istas. La educaci/! tradicio!a' %ues' !o %re%ara a os estudia!tes %ara a to)a
creatia * e@cie!te de decisio!es e! situacio!es reaes crticas.
"Los a)#ie!tes irreaes !o %re%ara! a estudia!te %ara )a!e
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
23/150
S
CRATES
PL
ATN ARISTOTELESL
UIS VIVES AMOS
COMENIUS
O4N LOHE
.
ROUSSEAU
PEST
ALOZZI 5UNDT
PA
VLOV
8R
EUD DE5EY
MONTESORIDECR
OLY LE5IS
C
LAPEREDE T4ORNDIHE
5A
TSON
RAMIREZSU
T4ERLAND MAHARENHOS
ENZ
VY
GOTSHY8RE
INET
. PIAGET
ER
IHSON
R
OGERS SHINER MASLO5R
UNER
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
24/150
AUSUEL
8REIRE
SOCRATES
S/crates !aci/ e! Ate!as e a;o J1 a. C. * )uri/ e! e ` a. C. 4i
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
25/150
8ue o#edie!te co! as e*es de Ate!as' %ero eita#a a %otica. Crea +ue %odra serir )etrae de a o#ra
de Pat/!' +ue atri#u*/ sus %ro%ias ideas a su )aestro. Pat/! descri#i/ a S/crates
esco!di:!dose detr-s de u!a ir/!ica %ro(esi/! de i$!ora!cia' co!ocida co)o iro!a socr-tica'
co! $ra! i!$e!io * a$ude,a )e!ta.
La #ase de sus e!se;a!,as * o +ue i!cuc/' (ue a cree!cia e! u!a co)%re!si/! o#
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
26/150
"Las Co!stitucio!es de Ate!as"' co!tra 8ii%o de Macedo!ia' +uie! reaccio!/ orde!a!do su )uerte' *a
+ue isu)#r/ +ue ade)ocraciater)i!ara %or derrotar a totaitaris)o.
E! e ca)%o de a )eta(sica& ?asta e!to!ces de!o)i!ado %or Pat/!& e! e +ue te!a %redo)i!io as
ideas * %or o ta!to e )u!do idea * dia:ctico de a /$ica* e %e!sa)ie!toso#re a reaidad * a
e>%erie!cia' : decidi/ crear #ases tota)e!te di(ere!tes %ara co!stituir e! eas a @oso(a * acie!cia.
Su $ra! reouci/!ideo/$ica a ?ace %recisa)e!te e! e ca)%o de a teorade co!oci)ie!to. Co!tra
todos os@/so(os+ue %resu)a! a aide, de co!oci)ie!to' : dice +ue si! e>%eri)e!taci/! !o ?a*
erdad.
Arist/tees da reaidad a as ideas e!te!di:!doas co)o a ese!cia de as cosas reaes & "Nada ?a* e!
a )e!te +ue !o ?a*aestadoa!tes e! os se!tidos".
8re!te a toda )eta(sica' a a @oso(a cos)o/$ica * (re!te a ideais)o)eta(sico e i!teectuaista dePat/!' a %osici/! de Arist/tees !o %uede ser )-s radica)e!te disti!ta.
Por a (uer,ade su i!$e!io trasce!di/ su :%oca * se %ro*ect/ e! e si$o ]VII * ]VIII' :%oca e! +ue su
tesises soste!ida %or os e)%iristas #rit-!icoso?! Loc6e' Geor$e er6ee* * Dais 4u)e' * e! cierto
)odo ta)#i:! E))a!ueHa!t' @/so(o ae)-! creador de a @oso(a crtica.
Arist/tees i!e!ta e e)%iris)o' %ues co!sidera +ue todas as @oso(as * as cie!ciastie!e! +ue %artir
de as e>%erie!cias' es decir' de todas as se!sacio!es +ue !os o(rece e )u!do de a %erce%ci/!* de
co!oci)ie!to se!si#e.
Redescu#re a e>%erie!cia * a eri$e e! #ase de co!oci)ie!to erdadero. La %erce%ci/! +ue ?a#a
sido desec?ada co)o co!oci)ie!to i)%reciso * e!$a;oso es decir' e DO]A' %ara : es e %u!to de
%artida !ecesario * o#i$atorio' !o s/o de toda a @oso(a' si!o de todas as cie!cias.
E )is)o i!e!t/ * co!stru*/ %or %ri)era e, e! Occide!te casi todas as cie!cias !aturaes )-s
i)%orta!tes' taes co)o a (sica' a +u)ica' a $eo$ra(a * ta)#i:! as cie!cias sociaes )-s
si$!i@catias co)o a :tica'a %otica * e estudio de a sociedad.
E! su o#ra "Or$a!o!"' desarroa u!a /$ica * u!a e%iste)oo$a +ue e %er)ite! %er(eccio!ar *
aca!,ar e co!oci)ie!tocie!t@co a a e, de)ostratio * co!aidada)e!te erdadero.
Arist/(a!esde S/crates e! "Las !u#es"' do!de a%arece co)o u! so@sta
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
27/150
M-s %ro#e)as %a!tea a i!ter%retaci/! de S/crates %at/!ico3 QRes%o!de! as teoras
%uestas e! #oca de S/crates e! os di-o$os %at/!icos a %erso!a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
28/150
Teora de as ideas.& I!ta!$i#e * se!si#e
E se!tido co)2! &&& e $rado su%erior de co!oci)ie!to es a ra,/!
JUAN LUIS VIVES "4o #ay cosa, por f-cil !ue sea, !ue no la #aga difcil la mala gana". ua! Luis Vies
Naci/ e! Vae!cia e! B0' e )is)o a;o e! +ue os Re*es Cat/icos co!+uistaro! e 2ti)o rei!o
)usu)-!de a %e!!sua' e rei!o de Gra!ada. Se i!icia#a as u!a :%oca di(ci %ara todos a+ueos
+ue %ro(esa#a! u!a rei$i/! disti!ta a a cristia!a' ta!to )usu)a!es co)o%usados' se iero! o#i$ados a co!ertirse a cristia!is)o. Si! e)#ar$o'si$uiero! %ractica!do e
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
29/150
di$!a)e!te su tra#a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
30/150
E! BK0su saud era *a )u* deicada3 %adeca de doores de ca#e,a * u!a 2cera esto)aca. La
artritisde$e!er/ e! (uertes doores * e de )a*o de BK1 )ora e! su casa de rua)e! de i!$e!ios' +ue co!stitu*e a #ase de a orie!taci/! escoar * %ro(esio!a.
E! ta se!tido' %ro%o!e +ue e !i;o se +uede e! e coe$io u!o o dos )eses %ara +ue sea!e>%oradas sus dotes i!teectuaes * )oraes. Pro%o!e ta)#i:! +ue os )aestros se re2!a! e! secretocuatro eces a a;o %ara ca)#iar i)%resio!es acerca de as %osi#iidades de sus au)!os. Vie a@r)a+ue e
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
31/150
%erso!a de $o#er!a!te' si!o +ue a%u!ta a u!a educaci/! %o%uar' %a!eada' diri$ida * reai,ada %oru!a %otica %eda$/$ica de ar$o aca!ce * de )oder!o estio.
La %eda$o$a (e)e!i!a e )ereci/ a Vies u!a ate!ci/! destacada. Le dedic/ dos tratados3 Laeducacin de la mujer cristiana * Los deberes del marido' au!+ue e! su co!ce%ci/! de %a%e * aeducaci/! de a )u
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
32/150
ea!&ac+ues Rousseau' %re@ri/' correr e ries$o de %rese!tarse co)o u! ?o)#re de %arado
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
33/150
a2! )-s de reiee o +ue e de#e' 8e!eo!' Co!diac. E! esos autores co!sa$rados' a i$ua +ue e!
otros +ue a ?istoria !o ?a reco!ocido' co)o e sa#io 8eur*' a(ortu!ado autor de u! $ratado de la
eleccin y el mtodo de los estudios' %u#icado e! B * reeditado e! BJK` * BJK' * e sa#io Roi!
* su $ratado de los estudios' es (-ci e!co!trar )uc?as ideas +ue se a!tici%a! a as de Rousseau. Pero
)e %arece i!discuti#e +ue e autor de Contrato social * de Emilio es todo )e!os u! ec:ctico. E!
reaidad' esos %r:sta)os so! re(u!didos e! e criso de u! %e!sa)ie!to +ue se %rese!ta co)o
siste)-tico e i!!oador3 No escri#o so#re as ideas de os de)-s si!o so#re as )as' dice e! e
%r/o$o de Emilio. No eo i$ua +ue os de)-s= ?ace tie)%o +ue )e o re%roc?a!.
E ras$o $e!ia de Rousseau' +ue co!sa$ra a ori$i!aidad radica de su taa!te i!teectua' radica e!
?a#er %e!sado a educaci/! co)o a !uea (or)a de u! )u!do +ue ?a#a i!iciado u! %roceso ?ist/rico
de disocaci/!. Mie!tras sus )-s actios co!te)%or-!eos' ta)#i:! tocados %or a $racia educatia' se
dedica! a (a#ricar educaci/!' * as $ra!des @$uras de a i!tei$e!cia se es(uer,a! e! re)odear a
?o)#re )edia!te a educaci/! ?acie!do de : u! ?u)a!ista' o u! #ue! cristia!o' o u! ca#aero' o u!
#ue! ciudada!o' Rousseau deti!$uido. A?ora a !ecesidad se i#era de a !aturae,a' e!$e!dra!do e! e ?o)#re u!a
%asi/! %or %oseer * u! se!ti)ie!to de a)#ici/! +ue ai)e!ta a su e, a carrera %or e %oder.
E i!ter:s %roi(era des#orda!do os )ites de a !ecesidad !atura * co!ta)i!a!do r-%ida)e!te todo
e te
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
34/150
estado de crisis * a si$o de as reoucio!es. Qui:! %uede decir!os +u: ser- de !osotros e!to!ces
Eo !o ?ace si!o re(or,ar a ur$e!cia de a e>?ortaci/!3 Ada%tar a educaci/! de ?o)#re a ?o)#re *
!o a o +ue !o es3 QNo eis +ue trata!do de (or)are e>cusia)e!te %ara u! estado' e o:is i!2ti
%ara todos os de)-s`.
Q4a* %ues +ue deiste!cia erra!te * %arasitaria' %asar %or u! $o,ador esc:%tico. Pero eso su%o!e desco!ocer su
ou!tad de serir a ?o)#re' su se!ti)ie!to cai!ista de de#er ser de a Le*' au! aciada de
todo co!te!ido ?ist/rico' e %a%e +ue : atri#u*e a a sociedad e! e desarroo de as cuaidades +ue
co!stitu*e! a ?o)#re= su%o!e ta)#i:! oidar +ue Rousseau sie)%re )a!i(est/ u!a re%usi/! %or a
a!ar+ua * u! a)or casi a#usio %or e orde!3 esti)e!ta i)%eca#e' i!terior i)%io' etra a%icada'
?er#oarios )eticuosa)e!te orde!ados... Su %e!sa)ie!to' siste)-tico e! a (or)a' #usca sie)%re a
u!idad.
As %ues' sie!do e )u!do co)o es' Q+u: ?acer La res%uesta !os a o(rece Rousseau @!a)e!te e!
esa o#ra e! a +ue e! u! %ri!ci%io %e!sa#a reu!ir a$u!as ree>io!es * +ue ue$o i#a a ad+uirir as
di)e!sio!es de u! tratado so#re a #o!dad ori$i!a de ?o)#re' tituado Emilio * +ue : co!sidera
co)o e )e
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
35/150
Co!sidere)os' %or e%erie!cia. Se trata de a(ro!tar ta)#i:! a+u
u!a situaci/! co!tradictoria. Si #ie! es cierto +ue e co!oci)ie!to +uita a a e>%erie!cia
es%o!ta!eidad e i)%reisi#iidad' !o o es )e!os +ue resuta ita %ara e ?o)#re co)%ro)etido e!
este )u!do de i!tereses * de c-cuos. La e!se;a!,a si$ue sie!do %ues ese!cia.
Pero a %ura * si)%e tra!s)isi/! de sa#er +ue se !ecesita %ara iir e! sociedad %uede ori$i!ar u!a
aie!aci/! e! e i!diiduo= si a cie!cia i#era a ?o)#re' %uede ta)#i:! e!cerraro e! u! !ueo ti%o de
co!(or)is)o i!teectua. Es !ecesario %ues or$a!i,ar a tra!s)isi/! de co!oci)ie!to de )a!era +ue
e %ro%io !i;o se e!car$ue de esa tarea= e! esa eta%a do!de se i)%o!e u!a %eda$o$a +ue !o sea u!
si)%e %roceso de ada%taci/! de )e!sa
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
36/150
Si! e)#ar$o' se trata de u!a @cci/! !oeesca e! a +ue se esce!i@ca a ree>i/! %eda$/$ica' do!de
u! E)iio de u! %er@ )u* a$o * u! %rece%tor si! !o)#re !i #io$ra(a ie! u!a serie de e>%erie!cias
+ue %arece! (a#ricadas e i!e!tadas %ara iustrar u! e!(o+ue %articuar. E! e tercero de os :i-logos'
do!de se eri$e e! tra;os a su co!stituci/!' se
i!troduce! e! ea desde e e>terior * a atera! i!se!si#e)e!te...k Mie!tras +ue e! os dos
:iscursos se ea a ca#o u!a desco!strucci/! co)%eta de u!ierso ?u)a!o' a o#ra de BJ0
i!te!tara reco!struiro' %ero )edia!te u!a )eta(sica de a educaci/! +ue' co)o adierte e
%r/o$o' trata e>cusia)e!te de (or)uar os %ri!ci%ios' des%reocu%-!dose a#ierta)e!te de a
a%icaci/!.
Es i!cuso de te)er +ue u!a escru%uosa %uesta e! %r-ctica itera de Emilio co!du,ca a educador a
a cat-stro(e. Las !e(astas co!secue!cias de eo as su(rir- Pestao,,i e! a educaci/! de su ?i
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
37/150
e>%eri)e!tadores )oder!os FRousseau se a%asio!a#a' si! e)#ar$o' %or a e>%eri)e!taci/!
cie!t@ca3 os co!ce%tos utii,ados F%asi/!' i!ter:s' deseo' etc. so! su)a)e!te e+uocos.
Psic/o$os * %sicoa!aistas %odra! co! toda a ra,/! so!rer a!te se)eto escrito si$ue! sie!do %ara e ?o)#re os ee)e!tos %or e>cee!cia +ue
$ara!ti,a! a do)i!aci/! i!teectua de )u!do' ta)#i:! es %reciso +ue se e de! )edios %ara e$ar a
eos %or s )is)o3 :ste ser- e se!tido %e!o de u!a %eda$o$a de a ectura.
La ectura !o es u! @! e! s' si!o +ue de#e i!iciarse e! e )o)e!to o%ortu!o +ue %uede ser )u*
di(ere!te de u! !i;o a otro e! e %roceso de rea%ro%iaci/! i!teectua de )u!do. Es este )oi)ie!to
e! e(ecto e +ue da se!tido a a ectura' * es e! a )edida e! +ue se o to)a e! su ori$e! %ara se$uiro
a o ar$o de su desarroo co)o sur$e e! e !i;o e deseo de eer.
Otro te)a de co!troersia es a educaci/! de So(a * a )a!era e! +ue e %e!sador de a i$uadad
%arece a#a!do!ar su %ri!ci%io ta! %ro!to co)o se e!(re!ta co! u! ser de otro se>o.
Cua!do ee! ciertas (rases de Li#ro V de Emilio' as (e)i!istas tie!e! ra,o!es so#radas %ara )o!tar
e! c/era3 La )utractos de ese )is)o Li#ro V e! +ue
Rousseau de!u!cia a tra)%a +ue re%rese!ta! as doctri!as i$uaitarias %ara e %oder +ue reca)a! as
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
38/150
)uistir= %or+ue do!de !o
?a* %atria' *a !o %uede ?a#er ciudada!os. Estas dos %aa#ras' %atria * ciudada!os' de#e! #orrarse de
as e!$uas )oder!as FLi#ro I= Va!o es es%erar a a i#ertad #a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
39/150
i!ter:s %articuar * as %asio!es de os ?o)#res. FLi#ro V. uiere decirse +ue e esce%ticis)o de
Rousseau acerca de todas as (or)as de $o#ier!o si$ue i!tacto desde os a!-isis corrosios de os dos
:iscursos. Dada a corru%ci/! de as i!stitucio!es' e Contrato social si$ue sie!do u! sue;o' au!+ue
sea u! sue;o !ecesario' +ue orie!ta a acci/! %otica' %ero u! sue;o +ue ?a* +ue $uardarse de
tra!s(or)ar e! reaidad.
La reaidad ?u)a!a ser- e! adea!te u! %roceso ese!cia)e!te educatio +ue re+uiere u!a
reco!strucci/! de a ?u)a!idad so#re a #ase de i!ter:s +ue cada u!o tie!e e! ea' e)%e,a!do %or
este adoesce!te +ue tie!e a e!taito a a educaci/!.
U!a %osteridad co!tradictoria
4a#a!do de Rousseau * su co!tradictoria %osteridad' u! #ue! a!aista de %e!sa)ie!to educatio
co!te)%or-!eo ?a o#serado o si$uie!te3 Se co)%re!de +ue ectores a%urados' %eda$o$os co!
escasa idea de de#er' %ara asi)iar sus teoras educatias * %ro(u!di,ar e! sus ideas @os/@cas'
?a*a! i$!orado os suties e+uii#rios de %e!sa)ie!to de Rousseau. E Emilio (ue desde e si$o ]VIII *
es todaa o#
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
40/150
e$ti)a)e!te #asarse e! e %ri!ci%io de a educaci/! !e$atia' se$2! e cua e )aestro tie!e +ue
?acero todo si! ?acer !ada * ?acer !acer e! e !i;o e deseo de a%re!der' sie!do #ue!o %ara eo
cua+uier ):todo. Pero +uie!es as %ie!sa! tie!e! %oco e! cue!ta a des!aturai,aci/! de deseo %or
as i!stitucio!es sociaes. Co)o escri#e acertada)e!te Geor$es S!*ders' dado o +ue es !uestra
sociedad' sera u!a +ui)era de
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
41/150
a o#ra de Rousseau3 a e* de i!ter:s ita co?a#ita co! e e!(o+ue $e!:tico' todo eo so#re u! (o!do
de crtica socia co!sta!te. Por o de)-s' desde e :iscurso sobre las ciencias y las artes ' sa#e)os o
+ue se de#e %e!sar de esos diersas escueas de cie!cias sociaes * de a %rete!si/! de cada u!a de
eos de dar cu)%ida cue!ta de a !aturae,a ?u)a!a.
Otra $ra! corrie!te se i!s%ira e! e ?ec?o de +ue E)iio est- sie)%re e! u!a situaci/! e! a +ue se e%ide +ue sea actio' e! a +ue se e e a )e!udo reai,a!do u!a actiidad so#re a cua ree>io!a a
posteriori' e! a +ue se e o#i$ado a te!er u! tra#a%erie!cias.
QY cu- es ese secreto ui,-s se!cia)e!te +ue e ?o)#re * a!te todo e #omo educandus est-
)-s a- de todo cua!to de : se %ueda %e!sar cie!t@ca)e!te i#re * +ue todos os es(uer,os +ue se
?ace! %ara a)aro' e!te!dero * %o!ero e! acci/! oida!do esa i#ertad est-! co!de!ados a
(racaso. Si a educaci/! es e(ectia)e!te u!a cuesti/! de a)or' a cada i!sta!te se corre e ries$o de
u! as@>iar a !i;o co! u! e>ceso de a(ecto3 es %ues i!dis%e!sa#e +ue e a)or %er)a!e,ca e! os
)ites de u!a actitud de (e e! o +ue a !aturae,a tie!e a i!te!ci/! de ?acer %or e otro' e! este caso
e !i;o. Si a educaci/! co!siste e! co)%re!der de )a!era %ositia a su
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
42/150
As' e! e es%ritu de Emilio' a educaci/! !o ser- u! %ro*ecto %ara situar e! a reaidad ?ist/rica' si!o
)-s #ie! u!a (or)a +ue ?a* +ue dar a a acci/! %eda$/$ica e! s' ?a#ida cue!ta de o +ue co! ea se
%ersi$ue * de os e+uii#rios +ue %o!e e! acci/!. Resutado %arad/
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
43/150
e>%ica u!a e, )-s e! e %r/o$o de Emilio' era +ue a educaci/! %ro%uesta (uera co!e!ie!te %ara
e ?o)#re * #ie! ada%tada a cora,/! ?u)a!o.
QLo es todaa e! este @! de si$o ]] Es caro +ue as co!tradiccio!es se ?a! radicai,ado3 !u!ca as
%rete!sio!es de a cie!cia * de a t:c!ica ?a! sido ta! $ra!des' %ero !u!ca se ?a discutido ta!to su
%oder= e deseo de co)u!icar !o ?a sido !u!ca ta! %ro(u!do e! u!a :%oca e! +ue se des%ie$a! ta!to)edios %ara satis(acero= * !u!ca se ?a#/ ta!to de a acci/! si! dei/! so#re a educaci/!' des$arrada e!tre as %asio!es * as
)odas de a :%oca. Si Rousseau %udiera a*udar!os a recrear a idea de a educaci/! e de#era)os u!
a$radeci)ie!to ?ist/rico.
E+OUAR+ CLAPARE+E
FGi!e#ra' BJ`&B1 Psic/o$o * %eda$o$o sui,o. Des%u:s de cursar estudios u!iersitarios e! Sui,a'
Ae)a!ia * 8ra!cia' re$res/ a su ciudad !ata' do!de i!ici/ su tra*ectoria %eda$/$ica e! a U!iersidadde Gi!e#ra' de a +ue e$/ a ser catedr-tico e! a 8acutad de Psicoo$a. E! sus teoras se
co!soidaro! e! estrec?a reaci/! a %eda$o$a co! a %sicoo$a i!(a!ti' o cua e e/ a or$a!i,ar u!
se)i!ario de Psicoo$a Educacio!a e! B1. Seis a;os )-s tarde' e! BB0' (u!d/ e I!stituto . .
Rousseau' ?o* I!stituto de Cie!cias de a Educaci/!.
Su o#ra co!tri#u*/ e! $ra! )a!era a co!ertir Gi!e#ra e! e ce!tro de a %eda$o$a )oder!a
euro%ea. Su %ri!ci%a %reocu%aci/! %eda$/$ica (ue a de co!se$uir u!a escuea actia' e! a +ue
%ri)ara a !ecesidad * e i!ter:s de !i;o' co!si$uie!do a creaci/! de u! coe$io a a )edida de
au)!o. Para eo to)/ as ideas * co!ce%tos de a %sicoo$a %ara a%icaras a a %eda$o$a= as'
%ro%uso +ue os )aestros a%re!diera! a o#serar a sus au)!os * tra#a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
44/150
Estados U!idos F* de e>tra!
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
45/150
Pe!!s*a!ia * e! Ver)o!t co!ti!u/ sus estudios e! e de%arta)e!to de @oso(a de a u!iersidad
o?! 4o%6i!s' %ri)era i!stituci/! +ue or$a!i,/ os estudios u!iersitarios #as-!dose e! e )odeo
ae)-!. A reci#i/ a i!ue!cia de Geor$e S. Morris' u! ideaista !eo?e$eia!o. A o#te!er e
doctorado e! B co! u!a tesis so#re a %sicoo$a de Ha!t' De7e* aco)%a;/ a Morris a a
u!iersidad de Mic?i$a!' do!de o sucedi/ e! a direcci/! de de%arta)e!to de @oso(a.
Cua!do ia e! Mic?i$a!' De7e* co!oci/ a su (utura es%osa' Aice C?i%)a!' +ue era u!a de sus
estudia!tes. Aice e$/ a a u!iersidad des%u:s de arios a;os de )aestra e! escueas de Mic?i$a! e
i!u*/ )-s +ue !adie e! a orie!taci/! +ue to)ara! sus i!tereses a @!aes de dece!io de B1.
De7e* reco!oci/ +ue ea ?a#a dado se!tido * co!te!ido a su a#or * +ue tuo u!a i!ue!cia
i)%orta!te e! a (or)aci/! de sus ideas %eda$/$icas Fa!e De7e*' BKB' %-$. 0B.
Cua!do se cas/' De7e* e)%e,/ a i!teresarse actia)e!te %or a e!se;a!,a %2#ica * (ue )ie)#ro
(u!dador * ad)i!istrador de Cu# de Doctores de Mic?i$a!' +ue (o)e!t/ a coo%eraci/! e!tre
doce!tes de e!se;a!,a )edia * de e!se;a!,a su%erior de Estado. Cua!do e %reside!te de a reci:!
(u!dada u!iersidad de C?ica$o' 5iia) Rai!e* 4ar%er' e i!it/ a esa !uea i!stituci/! De7e*
i!sisti/ %ara +ue su !o)#ra)ie!to i!cu*era a direcci/! de u! !ueo de%arta)e!to de %eda$o$a'
co!si$uie!do +ue se creara u!a escuea e>%eri)e!ta %ara %oder %o!er sus ideas a %rue#a. Dura!te
os B1 a;os +ue %as/ e! C?ica$o FB&B1' De7e* ea#or/ os %ri!ci%ios (u!da)e!taes de su
@oso(a de a educaci/! * e)%e,/ a isu)#rar e ti%o de escuea +ue re+uera! sus %ri!ci%ios.
Pra$)atis)o * %eda$o$a
Dura!te e dece!io de B1' De7e* %as/ $radua)e!te de ideais)o %uro %ara orie!tarse ?acia e
%ra$)atis)o * e !aturais)o de a @oso(a de su )adure,. So#re a #ase de u!a %sicoo$a (u!cio!a
+ue de#a )uc?o a a #ioo$a eoucio!ista de Dar7i! * a %e!sa)ie!to de %ra$)atista 5iia)
a)es' e)%e,/ a desarroar u!a teora de co!oci)ie!to +ue cuestio!a#a os duais)os +ue o%o!e!
)e!te * )u!do' %e!sa)ie!to * acci/!' +ue ?a#a! caracteri,ado a a @oso(a occide!ta desde e si$o
]VII Para :' e %e!sa)ie!to !o es u! co!$o)erado de i)%resio!es se!soriaes' !i a (a#ricaci/! de
a$o a)ado co!cie!cia' * )uc?o )e!os u!a )a!i(estaci/! de u! Es%ritu a#souto' si!o u!a
(u!ci/! )ediadora e i!stru)e!ta +ue ?a#a eoucio!ado %ara serir os i!tereses de a su%erie!cia
* e #ie!estar ?u)a!os.
Esta teora de co!oci)ie!to destaca#a a !ecesidad de co)%ro#ar e %e!sa)ie!to %or )edio de a
acci/! si se +uiere +ue :ste se co!ierta e! co!oci)ie!to. De7e* reco!oci/ +ue esta co!dici/! se
e>te!da a a %ro%ia teora FMa*?e7 * Ed7ards' B' %. . Sus tra#a%eri)e!taci/!.
De7e* esta#a co!e!cido de +ue )uc?os %ro#e)as de a %r-ctica educatia de su :%oca se de#a! a
+ue esta#a! (u!da)e!tados e! u!a e%iste)oo$a duaista err/!ea e%iste)oo$a +ue atac/ e! sus
escritos de dece!io de B1 so#re %sicoo$a * /$ica' %or o +ue se %ro%uso ea#orar u!a %eda$o$a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
46/150
#asada e! su %ro%io (u!cio!ais)o e i!stru)e!tais)o. Tras dedicar )uc?o tie)%o a o#serar e
creci)ie!to de sus %ro%ios ?i%erie!cia de os !i;os
* a de os adutos.
De7e* a@r)a#a +ue os !i;os !o e$a#a! a a escuea co)o i)%ias %i,arras %asias e! as +ue os
)aestros %udiera! escri#ir as eccio!es de a ciii,aci/!. Cua!do e !i;o e$a a aua *a es
i!te!sa)e!te actio * e co)etido de a educaci/! co!siste e! to)ar a su car$o esta actiidad *
orie!tara FDe7e*' B' %-$. 0K. Cua!do e !i;o e)%ie,a su escoaridad' ea e! s cuatro
i)%usos i!!atos e de co)u!icar' e de co!struir' e de i!da$ar * e de e>%resarse de (or)a )-s
%recisa +ue co!stitu*e! os recursos !aturaes' e ca%ita %ara i!ertir' de cu*o e%resi/! de os i)%usos !aturaes de !i;o co!stitua e %u!to de
%artida' e ce!tro' e @! 6ibid.8. Estas di(ere!tes escueas de %e!sa)ie!to i#ra#a! u! (ero, co)#ate
e! e dece!io de B1. Los tradicio!aistas de(e!da! os co!oci)ie!tos dura)e!te ad+uiridos a o
ar$o de si$os de uc?a i!teectua * co!sidera#a! +ue a educaci/! ce!trada e! e !i;o era ca/tica'
a!-r+uica' u!a re!dici/! de a autoridad de os adutos' )ie!tras +ue os ro)-!ticos cee#ra#a! aes%o!ta!eidad * e ca)#io * acusa#a! a sus adersarios de re%ri)ir a i!diiduaidad de os !i;os
)edia!te u!a %eda$o$a tediosa' ruti!aria * des%/tica.
Para De7e*' este de#ate era e ree%erie!cia de !i;o * os diersos te)as +ue a#ordar-
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
47/150
dura!te sus estudios. E! o +ue se re@ere a !i;o' ?a* +ue sa#er si su e>%erie!cia *a co!tie!e e! ea
ee)e!tos ?ec?os * erdades de )is)o ti%o de os +ue co!stitu*e! os estudios ea#orados %or
adutos= *' o +ue es )-s i)%orta!te' e! +u: (or)a co!tie!e as actitudes' os i!ce!tios * os
i!tereses +ue ?a! co!tri#uido a desarroar * or$a!i,ar os %ro$ra)as /$ica)e!te orde!ados. E! o
+ue se re@ere a os estudios' se trata de i!ter%retaros co)o e resutado or$-!ico de as (uer,as +ue
i!terie!e! e! a ida de !i;o * de descu#rir os )edios de #ri!dar a a e>%erie!cia de !i;o u!a
)adure, )-s rica Fibid. %-$. 0JJ&0J.
Es #ie! co!ocida a crtica de De7e* a os tradicio!aistas %or !o reacio!ar as asi$!aturas de
%ro$ra)a de estudios co! os i!tereses * actiidades de !i;o. E! ca)#io' a )e!udo se %asa! %or ato
sus ata+ues co!tra os %artidarios de a educaci/! ce!trada e! e !i;o %or !o reacio!ar os i!tereses *
actiidades de !i;o co! as asi$!aturas de %ro$ra)a. A$u!os crticos de a teora %eda$/$ica de
De7e* ?a! co!(u!dido su %ostura co! a de os ro)-!ticos' %ero : di(ere!cia#a cara)e!te su
%eda$o$a de a de a+u:os. E %ei$ro de ro)a!ticis)o' deca' es +ue co!sidera as (acutades e
i!tereses de !i;o co)o a$o i)%orta!te de %or s F(bid. %-$. 01. Sera err/!eo cutiar as
te!de!cias e i!tereses de os !i;os ta co)o so!. U!a educaci/! e@ca, re+uiere +ue e )aestro
e>%ote estas te!de!cias e i!tereses %ara orie!tar a !i;o ?acia su cu)i!aci/! e! todas as )aterias'
*a sea! cie!t@cas' ?ist/ricas o artsticas. E! reaidad' os i!tereses !o so! si!o a%titudes res%ecto de
%osi#es e>%erie!cias= !o so! o$ros= su aor reside e! a (uer,a +ue %ro%orcio!a!' !o e! e o$ro +ue
re%rese!ta! 6ibid.8. Las asi$!aturas de %ro$ra)a iustra! a e>%erie!cia acu)uada %or a ?u)a!idad
* ?acia esto a%u!ta a e>%erie!cia i!)adura de !i;o. Y De7e* co!cua co! estas %aa#ras3 Los
?ec?os * certe,as +ue e!tra! e! a e>%erie!cia de !i;o * os +ue @$ura! e! os %ro$ra)as estudiados
co!stitu*e! os t:r)i!os i!iciaes * @!aes de u!a reaidad. O%o!er a)#as cosas es o%o!er a i!(a!cia
a a )adure, de u!a )is)a ida= es e!(re!tar a te!de!cia e! )oi)ie!to * e resutado @!a de
)is)o %roceso= es soste!er +ue a !aturae,a * e desti!o de !i;o se i#ra! #ataa Fibid. p-g. 0J.
La %eda$o$a de De7e* re+uiere +ue os )aestros reaice! u!a tarea e>tre)ada)e!te di(ci' +ue es
rei!cor%orar a os te)as de estudio e! a e>%erie!cia Fibid., p-g. 0K. Los te)as de estudio' a i$ua
+ue todos os co!oci)ie!tos ?u)a!os' so! e %roducto de os es(uer,os de ?o)#re %or resoer os
%ro#e)as +ue su e>%erie!cia e %a!tea' %ero a!tes de co!stituir ese co!
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
48/150
+ue as actiidades i!)ediatas de !i;o se e!(re!te! co! situacio!es %ro#e)-ticas e! as +ue se
!ecesite! co!oci)ie!tos te/ricos * %r-cticos de a es(era cie!t@ca' ?ist/rica * artstica %ara
resoeras. E! reaidad' e %ro$ra)a de estudios est- a? %ara recordar a )aestro cu-es so! os
ca)i!os a#iertos a !i;o e! e -)#ito de a erdad' a #ee,a * e #ie! * %ara decire3 es corres%o!de
a ustedes co!se$uir +ue todos os das e>ista! as co!dicio!es +ue esti)ue! * desarroe! las
facultades activas de sus alumnos. Cada !i;o ?a de reai,ar su %ro%io desti!o ta co)o se reea a
ustedes e! os tesoros de as cie!cias' e arte * a i!dustria Fibid., p-g. 0B.
Si os )aestros e!se;ara! de esta (or)a' orie!ta!do e desarroo de !i;o de )a!era !o directia'
te!dra! +ue ser' co)o reco!oca De7e*' %ro(esio!aes )u* ca%acitados' %er(ecta)e!te co!ocedores
de a asi$!atura e!se;ada' (or)ados e! %sicoo$a de !i;o * ca%acitados e! t:c!icas desti!adas a
%ro%orcio!ar os est)uos !ecesarios a !i;o %ara +ue a asi$!atura (or)e %arte de su e>%erie!cia de
creci)ie!to. Co)o se;aa#a! dos educadoras +ue tra#a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
49/150
ace%ta! u!a %osici/! de i!(erioridad co!ti!ua * duradera' )ie!tras +ue os )-s (uertes aca!,a! a
$oria' !o %or sus ):ritos' si!o %or ser )-s (uertes FDe7e*' BJa' %-$s. * K. De7e* a@r)a#a
+ue %ara +ue a escuea %udiera (o)e!tar e es%ritu socia de os !i;os * desarroar su es%ritu
de)ocr-tico te!a +ue or$a!i,arse e! co)u!idad coo%eratia.
La educaci/! %ara a de)ocracia re+uiere +ue a escuea se co!ierta e! u!a i!stituci/! +ue sea'%roisio!a)e!te' u! u$ar de ida %ara e !i;o' e! a +ue :ste sea u! )ie)#ro de a sociedad' te!$a
co!cie!cia de su %erte!e!cia * a a +ue co!tri#u*a FDe7e*' BK' %. 00.
La creaci/! e! e aua de as co!dicio!es (aora#es %ara a (or)aci/! de se!tido de)ocr-tico !o es
tarea (-ci' *a +ue os )aestros !o %uede! i)%o!er ese se!ti)ie!to a os au)!os= tie!e! +ue crear u!
e!tor!o socia e! e +ue os !i;os asu)a! %or s )is)os as res%o!sa#iidades de u!a ida )ora
de)ocr-tica. A?ora #ie!' se;aa#a De7e*' este ti%o de ida s/o e>iste cua!do e i!diiduo a%recia
%or s )is)o os @!es +ue se %ro%o!e * tra#a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
50/150
)-s a)#icioso de De7e* co)o re(or)ador educatio3 tra!s(or)ar as escueas !ortea)erica!as e!
i!stru)e!tos de a de)ocrati,aci/! radica de a sociedad a)erica!a.
La escuea de De7e*
De7e* decar/ e! B +ue a escuea es a 2!ica (or)a de ida socia +ue (u!cio!a de (or)aa#stracta * e! u! )edio co!troado' +ue es directa)e!te e>%eri)e!ta' * si a @oso(a ?a de
co!ertirse e! u!a cie!cia e>%eri)e!ta' a co!strucci/! de u!a escuea es su %u!to de %artida
FDe7e*' Ba' %-$. 0. De7e* e$/ a C?ica$o co! a idea de esta#ecer u!a escuea
e>%eri)e!ta %or cue!ta %ro%ia. E! B deca a su es%osa3 Cada e, te!$o )-s %rese!te e! )i
)e!te a i)a$e! de u!a escuea= u!a escuea cu*o ce!tro * ori$e! sea a$2! ti%o de actiidad
erdadera)e!te co!structia' e! a +ue a a#or se desarroe sie)%re e! dos direccio!es3 %or u!a
%arte' a di)e!si/! socia de esta actiidad co!structia' * %or otra' e co!tacto co! a !aturae,a +ue
e %ro%orcio!a su )ateria %ri)a. E! teora %uedo er c/)o' %or e%eri)e!ta de a
u!iersidad de C?ica$o. E)%e,/ co! B au)!os * 0 )aestros' %ero e! B1` *a i)%arta e!se;a!,a a
B1 au)!os * co!ta#a co! 0` )aestros * B1 asiste!tes $raduados. La )a*ora de os au)!os
%roceda! de (a)iias de %ro(esio!es i#eraes * )uc?os era! ?i%eri)e!ta#a! e! ese a#oratorio era! estricta)e!te as de a %sicoo$a (u!cio!a * a :tica
de)ocr-tica de De7e*.
E! e !2ceo de %ro$ra)a de estudios de a Escuea de De7e* @$ura#a o +ue :ste de!o)i!a#a
ocu%aci/!' es decir' u! )odo de actiidad %or %arte de !i;o +ue re%roduce u! ti%o de tra#a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
51/150
u!a co%ia de u!a ?a#itaci/! de a :%oca de os %io!eros. E tra#a%eri)e!tos cie!t@cos de a!ato)a'
eectro)a$!etis)o' eco!o)a %otica * (oto$ra(a. Los au)!os de B` a;os de edad' +ue ?a#a!
(u!dado u! cu# de de#ates' !ecesita#a! u! u$ar de reu!i/!' o +ue os e/ a co!struir u! edi@cio de
di)e!sio!es i)%orta!tes' %ro*ecto e! e +ue %artici%aro! os !i;os de todas as edades e! u!a a#or
coo%eratia +ue %ara )uc?os co!stitu*/ e )o)e!to cu)i!a!te de a ?istoria de a escuea.
4a#ida cue!ta de +ue as actiidades ocu%acio!aes se e!ca)i!a#a!' %or u!a %arte a estudio
cie!t@co de os )ateriaes * %rocesos +ue re+uera su reai,aci/!' * %or otra %arte ?acia su (u!ci/! e!
a sociedad * a cutura' e i!ter:s te)-tico %or as ocu%acio!es %ro%orcio!/ !o s/o a ocasi/! %ara
u!a (or)aci/! )a!ua * u!a i!esti$aci/! ?ist/rica' si!o ta)#i:! %ara u! tra#a%eri)e!to educatio' %rese!ta!do %rue#as de :>ito co!se$uido %or
De7e* * sus coe$as a %o!er e! %r-ctica sus teoras' a$o +ue ta)#i:! co!@r)a e testi)o!io de otros
o#seradores )e!os (aora#es. astar- citar u! soo eactas' #asta#a! %ara %oder dei)itar a $ra!actas. Lo +ue ?a#a! ?ec?o
e! u! ado de a casa tuiero! +ue re%etiro des%u:s e! e otro. Natura)e!te' su tra#a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
52/150
E%eri)e!ta' se ?ace di(ci e!te!der +ue a$u!os
crticos de De7e* o co!siderara! (aora#e a u!a educaci/! %ro$resista si! o#%cita)e!te sus o#%resarse de (or)a
est:tica. E! o +ue se re@ere a os te)as de estudio' os o#%eri)e!taci/! de a %sicoo$a (u!cio!a * e
%ra$)atis)o de De7e*' todaa (ue )-s i)%orta!te co)o e>%resi/! de su :tica * su teora
de)ocr-tica. E! sus %ro%ias %aa#ras' o %ri)ordia era a (u!ci/! socia de a educaci/! FMa*?e7 *
Ed7ards' B' %-$. J. La Escuea de De7e* era a!te todo u! e>%eri)e!to so#re educaci/! %ara a
de)ocracia.
Se$2! todos os testi)o!ios' De7e* tuo u! !ota#e :>ito e! o +ue se re@ere a a creaci/! de u!a
co)u!idad de)ocr-tica e! a Escuea e>%eri)e!ta. Los !i;os %artici%a#a! e! a %a!i@caci/! de sus
%ro*ectos' cu*a e
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
53/150
deter)i!aci/! de as co!dicio!es * o#%eri)e!ta (uera! se$uidos de )a!era estricta e! otros u$ares' si
a#er$a#a a es%era!,a de +ue su escuea siriera de (ue!te de i!s%iraci/! %ara os +ue %rete!da!
tra!s(or)ar a educaci/! %2#ica' as co)o de terre!o de (or)aci/! * ce!tro de i!esti$aci/! %ara os
)aestros * es%eciaistas %artidarios de a re(or)a. E! este as%ecto' su#esti)a#a e ?ec?o de +ue e
:>ito de a Escuea de De7e* se de#a e! cierta )edida a +ue %er)a!eca a )ar$e! de os co!ictos'
diisio!es * desi$uadades de a sociedad e! $e!era' aisa)ie!to +ue resuta#a di(ci re%roducir.
Des%u:s de todo' se trata#a de u!a %e+ue;a escuea a a +ue asista! ?iito' i!te!t/
reai,ar esta idea e! a Escuea e>%eri)e!ta. Esta#a caro +ue esa escuea !o %oda re%roducirse
socia)e!te. Au!+ue De7e* i!te!t/ reacio!ar a escuea co! u!a ida socia e>terior i!cor%ora!do as
ocu%acio!es a !2ceo de %ro$ra)a de estudios' su%ri)i/ co!scie!te)e!te de eas u!a de sus
caractersticas )-s ese!ciaes e! a sociedad !ortea)erica!a a se%araras de as reacio!es sociaes
de a %roducci/! ca%itaista * situaras e! u! co!te>to coo%eratio e! e +ue %r-ctica)e!te resuta#a!
irreco!oci#es %ara os +ue as %ractica#a! e! a sociedad e>terior.
E>%ica#a +ue e! a escuea as ocu%acio!es c-sicas eista e! as
(-#ricas * o@ci!as de %as. De7e* cai@c/ a eces a Escuea e>%eri)e!ta de sociedad e)#rio!aria'
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
54/150
%ero !o se trata#a e! a#souto de u! e)#ri/! de a sociedad +ue e>ista )-s a- de sus )uros
FDe7e*' B' %-$. B. Letra!ico' a U!i/! Soi:tica *
C?i!a' %as do!de +ui,-s tuo u!a )a*or i!ue!cia. Le$/ a C?i!a e! BB' e! s%eras de a a%arici/!
de Moi)ie!to de Cuatro de Ma*o * (ue c-ida)e!te aco$ido %or )uc?os i!teectuaes c?i!os +ue'
co)o diiste!te * @!a)e!te
o tra!s(or)e FDe7e*' BBK' %-$. B0. Asi)is)o' De7e* si$ui/ dista!ci-!dose de os %ro$resistas
ro)-!ticos ce!trados e! e !i;o' * e! e dece!io de B01' e! u!a decaraci/! %2#ica de i!?a#itua
#rus+uedad' cai@c/ este ):todo de rea)e!te est2%ido' %or+ue se i)ita#a a de
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
55/150
su trica#e)e!te i!cuada
co! as estructuras de %oder i$e!tes' co!stitu*e u!o de os %ri!ci%aes i!stru)e!tos de re%roducci/!
de a sociedad de cases de ca%itais)o i!dustria' * +ue %or co!si$uie!te era )u* di(ci
tra!s(or)aras e! u! a$e!te de re(or)a de)ocr-tica. Los es(uer,os %or co!ertiras e! )edio i)%usor
de u!a sociedad )-s de)ocr-tica tro%e,aro! co! os i!tereses de os +ue +uera! co!serar e orde!
socia e>iste!te. Los de(ectos de a escuea ree
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
56/150
%artici%ar- e! e ca)#io socia de)ocr-tico 2!ica)e!te si se aa co! a$2! )oi)ie!to de as
(uer,as sociaes e>iste!tes FDe7e*' B`' %-$. 01J. A co!trario de o +ue a!tes De7e* soa
co!siderar' !o %uede co!stituir e e?cuo +ue %er)ita eadirse de a %otica.
E e$ado de De7e*
La @oso(a de a educaci/! de De7e* (ue o#a$erado su i!ue!cia. Su e$ado reside )e!os e! u!a %r-ctica +ue e!
u!a isi/! crtica. La )a*ora de as escueas est-! e
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
57/150
E! e B1J cre/ e! I>ees a i!stituci/! >cole de lAErmitage' a (a)osa ^coe %our a ie %ar a ie_
FEscuea %ara a ida )edia!te a ida' do!de a%ic/ os ):todos * )ateriaes a!terior)e!te
e>%eri)e!tados co! !i;os +ue : a)a#a "irregulares" esta e, co! !i;os de "i!tei$e!cia !or)a".
Esta escuea estuo dedicada e! u! %ri!ci%io s/o a cico ee)e!ta' %ero des%u:s se (ue a)%ia!do
%ara co!stituirse ta)#i:! co)o escuea )ater!a' secu!daria ee)e!ta * su%erior. Dura!te este
%eriodo %uso a %u!to sus teoras so#re a "$o#ai,aci/!" * so#re os ce!tros de i!ter:s. E! e a;o B01
(ue !o)#rado %ro(esor de %sicoo$a * de ?i$ie!e educatia de a U!iersidad de ruseas. E! e a;o
B`1 e!(er)/ $rae)e!te * dos a;os )-s tarde' e B0 de se%tie)#rede B`0(aeci/ e! a ocaidad
de ra#a!t' ruseas.
Pri!ci%ios de su o#ra
I!troduce os ce!tros de i!ter:s co)o %ro%uesta %eda$/$ica #asada e! e res%eto %or e !i;o * su
%erso!aidad co! e o#%eri)e!taFB1
E trata)ie!to * educaci/! de os !i;os de@cie!tes FBBK
8u!ci/! de $o#ai,aci/!FB0`
La i#ert: et n:ducatio!'B0K FgLa i#ertad de a educaci/!X .
Ln:outio! de naectiit:' B0J FgLa eouci/! de a a(ectiidadX.
La %r-ctica de os test de i!tei$e!cia FB0
La (u!ci/! de a $o#ai,aci/! * otros escritos.
http://es.wikipedia.org/wiki/Centros_de_inter%C3%A9shttp://es.wikipedia.org/wiki/12_de_septiembrehttp://es.wikipedia.org/wiki/1932http://es.wikipedia.org/wiki/Centros_de_inter%C3%A9shttp://es.wikipedia.org/wiki/12_de_septiembrehttp://es.wikipedia.org/wiki/19327/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
58/150
IL,EL# #A/I#ILIAN UN+T
8isi/o$o' %sic/o$o * @/so(o estructuraista ae)-!' c:e#re %or ?a#er desarroado e %ri)er
a#oratorio de %sicoo$a Fe! Lei%,i$' disci%i!a +ue aca!,/' $racias a eo' a cate$ora de cie!cia. Su
teora o$r/' %or )edio de a i!stauraci/! de u! %araeis)o %sico(sico' ear i!directa)e!te a
co!cie!ciaa a#oratorio e>%eri)e!ta *' de este )odo' i!cuira co)o o#i$a u! ri$uroso
%ro$ra)a diario * u!a a#souta %recisi/! e! todo o +ue ?aca!. Cua!do 5u!dt te!a e!tre * B0
a;os' i!$res/ a G*)!asiu) cat/ico oca Fescuea secu!daria co! atos re+uisitos acad:)icos.
5u!dt (ue de@cie!te e! su actiidad acad:)ica * ?asta se e aco!se
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
59/150
Dura!te a esta!cia de 5u!dt co)o a*uda!te de 4e)?ot,' a cua (ue u!a desiusi/! %ara :' *a +ue
se e re+uiri/ )-s co)o asiste!te de e!se;a!,a +ue co)o i!esti$ador' %ro%uso u! !ueo curso de
a!tro%oo$a' o +ue ?o* a)ara)os %sicoo$a socia. O(reci/ e curso e! BK= e! : e!se;a#a a
reaci/! e!tre e i!diiduo * a sociedad. Ta)#i:! escri#i/' e! B0' su %ri)er i#ro' Beitr%eri)e!taes* de i!esti$aci/! se)ei)aci/! de Mi era a de u! @/so(o +ue es%ecua * %ie!sa so#re a ida )e!ta= a de 5u!dt
era' e! ca)#io' a isi/! de u! cie!t@co +ue usa ):todos e>%eri)e!taes %ara estudiar a co!ducta.
5u!dt crea +ue e e!$ua%eri)e!ta)e!te' si!o s/o %or )edio de re$istros
?ist/ricos * iteratura * o#seracio!es !aturaistas. Desa(ortu!ada)e!te' dada a co)%etraordi!ario dura!te
tres a;os' a!tes de ace%tar u! a)ado a a c-tedra de @oso(a i!ductia e! Z2ric?' do!de %er)a!eci/
u! a;o a!tes de ser desi$!ado %ara a c-tedra de @oso(a e! Lei%,i$.
E! Lei%,i$ se e asi$!/ a 5u!dt u! cuarto e! e edi@cio Ho!i6t' %ara +ue a)ace!ara a su e+ui%o de
de)ostraci/! * os a%aratos e>%eri)e!taes. E! ese edi@cio ter)i!/ i)%artie!do sus cases *
reai,a!do sus e>%eri)e!tos. E %ri)er a#oratorio de %sicoo$a se (u!d/ e! BJ e! Lei%,i$'
Ae)a!ia' i!te!ci/! +ue ?a#a sido e>%uesta ci!co a;os atr-s e! su o#ra 0rincipios de psicologa
'siolgica.\`E a#oratorio de 5u!dt !o sera i!cuido e! e cat-o$o de a u!iersidad si!o ?asta B`.
E! B`e a#oratorio se )ud/ a u! edi@cio ocu%ado %or e de%arta)e!to de $i!ecoo$a' * e! BJ e
i!stituto %sico/$ico' co)o *a se e a)a#a' se trasad/ a u! edi@cio +ue 5u!dt dise;/ e>%resa)e!te
%ara a i!esti$aci/! %sico/$ica' au!+ue de ?ec?o a )a*ora de sus )e
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
60/150
Para 5u!dt' a escri#ir e i#ro %ara su curso e! Lei%,i$' psicologaera u!a disci%i!a +ue utii,a#a
t:c!icas a!-o$as a as de a @sioo$a. Desde e %re(acio de su te>to 0rincipios de psicologa 'siolgica
5u!dt detraer u!a !uea -rea de a cie!cia.
Pri)ero' 5u!dt descri#i/ "e sustrato cor%ora de a ida )e!ta"' o a a!ato)a * (u!ci/! de cere#ro.
Lue$o descri#i/ e siste)a !erioso * %ostu/ ideas acerca de as (uer,as +ue su#*ace! a aco!ducci/! !eriosa. Des%u:s' 5u!dt a!ai,/ as caractersticas de as se!sacio!es= de@!i/ a
cuaidad' a i!te!sidad' a e>te!si/! * a duraci/! co)o as cuatro caractersticas (u!da)e!taes de as
se!sacio!es. E! a %arte IV se e!cue!tra a ):dua de i#ro3 "a i!esti$aci/! de os %rocesos
co!scie!tes de as (or)as * co!e>io!es caractersticas e! eos". La )eta de a %sicoo$a era e
estudio de os "%rocesos co!scie!tes" o o +ue 5u!dt co!sidera#a %arte de a "e>%erie!cia i!)ediata"'
co)o o%uesta a a "e>%erie!cia )ediata". De esta )a!era' cua!do a e>%erie!cia a!te a$2! esti)uo
se )ide co! a a*uda de i!stru)e!tos' +ueda i!cuida e! e ca)%o de a (sica= e! co!tra%arte' cua!do
se descri#e e %roceso co!scie!te +ue se e!car$a de i!ter%retar e est)uo e "erdor" de erde o a
"to!aidad" de to!o&' se est- descri#ie!do e!to!ces a e>%erie!cia i!)ediata * ca*e!do e! e -)#ito
de a %sicoo$a.
De acuerdo co! 5u!dt' os %sic/o$os !o estudia! e )u!do e>terior per se= estudia! os %rocesos
%sico/$icos )edia!te os cuaes e ser ?u)a!o e>%eri)e!ta * o#sera e )u!do e>terior. Ade)-s' os
e>%eri)e!tadores !o %uede! se%ararse a s )is)os de sus o#%eri)e!ta o i!tros%ecci/!. A?ora #ie!' a i!tros%ecci/! de 5u!dt era u! %roceso
r$ida)e!te co!troado' * !o se i)ita#a a a ea#oraci/! de autorre%ortes= co)%re!da )edidas
o#
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
61/150
8ue u!o de os %sic/o$os a)erica!os )-s i)%orta!tes de si$o ]]' co!ocido %or ?a#er (u!dado a
Escuea Psico/$ica Co!ductista' +ue i!au$ur/ e! BB`co! a %u#icaci/! de su artcuo La 0sicologa
tal como la ve el Conductista).
Es c:e#re a (rase' +ue e )is)o ad)iti/ co)o e>a$eraci/!' e! a +ue sostie!e +ue to)a!do u!a
doce!a de !i;os cuaes+uiera' * a%ica!do t:c!icas de )odi@caci/! de co!ducta' %odra co!se$uircua+uier ti%o de %erso!a +ue deseara3
Dad)e u!a doce!a de !i;os sa!os' #ie! (or)ados' %ara +ue os edu+ue' * *o )e co)%ro)eto a
ee$ir u!o de eos a a,ar * adiestraro %ara +ue se co!ierta e! u! es%eciaista de cua+uier ti%o +ue
*o %ueda esco$er &):dico' a#o$ado' artista' ?o)#re de !e$ocios e i!cuso )e!di$o o adr/!&
%resci!die!do de su tae!to' i!ci!acio!es' te!de!cias' a%titudes' ocacio!es * ra,a de sus
a!te%asados
Es co!ocido ta)#i:! %or su co!troertido e>%eri)e!to co! e Pe+ue;o A#ertreai,ado
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
62/150
E co!ductis)o %o!e e :!(asis so#re a co!ducta o#sera#e Fta!to ?u)a!a co)o a!i)a' +ue
co!sidera +ue ?a de ser e o#iste!cia
de )u!do %riado o !ti)o. E! su o%i!i/!' e a!-isis de a co!ducta * as reacio!es era e 2!ico
):todo o#tra%oar e ):todo %ro%io
de as Cie!cias Naturaes Fe ):todo cie!t@co a a Psicoo$a.
5atso! %as/ a a ?istoria de a Psicoo$a%or os e>%eri)e!tos reai,ados %eri)e!to' 5atso! %rete!da de)ostrar c/)o %oda co!dicio!ar a reacci/! de )iedo de A#ert?acia u!a rata #a!ca' +ue i!icia)e!te !o %rooca#a e! e !i;o !i!$u!a reacci/! aersia' c/)o
%odra $e!erai,ar esta co!ducta a otros est)uos si)iares *' %or 2ti)o' c/)o ei)i!ar esta
co!ducta.
Se$2! descri#e! 5atso! * Ra*!erFB01' os o#%eri)e!to era! dar
res%uesta a as si$uie!tes %re$u!tas3
QPuede co!dicio!arse a u! !i;o %ara +ue te)a a u! a!i)a +ue a%arece si)ut-!ea)e!te co!
u! ruido (uerte
QSe tra!s(erir- ta )iedo a otros a!i)aes u o#%eri)e!to. Se e e>a)i!/ %ara deter)i!ar si e>ista e! e u! )iedo %reio a os o#
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
63/150
0. 1. S2INER
urr?us 8rederic S6i!!er !aci/ e 01 de )ar,o de B1 e! a %e+ue;a ciudad de Sus+ue?a!!a e!
Pe!sia!ia. Su %adre era a#o$ado * su )adre u!a i!tei$e!te * (uerte a)a de casa. Su cria!,a (ue a
iei$a asistir diaria)e!te a a ca%ia.
A @!a' se resi$!/ a escri#ir artcuos so#re %ro#e)as a#oraes * ii/ %or u! tie)%o e! Gree!7ic?
Via$e e! a ciudad de Nuea Yor6 co)o #o?e)io. Des%u:s de a$u!os ia
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
64/150
E siste)a de S6i!!er a co)%eto est- #asado e! e co!dicio!a)ie!to o%era!te. E or$a!is)o est- e!
%roceso de o%erar so#re e a)#ie!te' o +ue e! t:r)i!os %o%uares si$!i@ca +ue est- irru)%ie!do
co!sta!te)e!te= ?acie!do o +ue ?ace. Dura!te esta o%eratiidad' e or$a!is)o se e!cue!tra co! u!
deter)i!ado ti%o de est)uos' a)ado est)uo re(or,ador' o si)%e)e!te re(or,ador. Este est)uo
es%ecia tie!e e e(ecto de i!cre)e!tar e o%era!te Festo es= e co)%orta)ie!to +ue ocurre
i!)ediata)e!te des%u:s de re(or,ador. Esto es e co!dicio!a)ie!to o%era!te3 e co)%orta)ie!to es
se$uido de u!a co!secue!cia' * a !aturae,a de a co!secue!cia )odi@ca a te!de!cia de or$a!is)o
a re%etir e co)%orta)ie!to e! e (uturo.
I)a$!ese a u!a rata e! u!a cati!ci/! de
co!dicio!a)ie!to o%era!te.
n comportamiento !ue ya no est seguido de un estmulo reforzador provoca una probabilidad
decreciente de !ue ese comportamiento no vuelva a ocurrir en el futuro.
A?ora' si oe)os a %o!er e! )arc?a a )-+ui!a de )a!era +ue e %resio!ar a #arra' a rata co!si$a
e ai)e!to de !ueo' e co)%orta)ie!to de %isar e %eda sur$ir- de !ueo' )uc?o )-s r-%ida)e!te
+ue a %ri!ci%io de e>%eri)e!to' cua!do a rata tuo +ue a%re!der e )is)o %or %ri)era e,. Esto es
%or+ue a ueta de re(or,ador to)a u$ar e! u! co!te>to ?ist/rico' retroacti-!dose ?asta a %ri)era
e, +ue a rata (ue re(or,ada a %isar e %eda.
Es+ue)as de re(uer,o
A S6i!!er e $usta decir +ue e$/ a sus diersos descu#ri)ie!tos de (or)a accide!ta
Fo%eratia)e!te. Por e
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
65/150
E re(uer,o co!ti!uo es e esce!ario ori$i!a3 cada e, +ue a rata co)ete e co)%orta)ie!to Fco)o
%isar e %eda' co!si$ue u!a #oita de co)ida.
E %ro$ra)a de (recue!cia @%eri)e!to
%asa u!a cosa curiosa si a rata tie!de a ear e %aso3 #a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
66/150
U!a e, utiic: e )odeado e! u!a de )is ?itir%ar e>itosa)e!te u! tu)or * ser re)u!erado co! u!a #ue!a ca!tidad
de di!ero. M-s #ie!' est-s )odeado se!si#e)e!te %or tu a)#ie!te %ara dis(rutar ciertas cosas= ir
#ie! e! a escuea= to)ar a$u!as cases de #ioo$a= +ui,-s er a$u!a %ecua de ):dicos= ?acer u!a
isita a ?os%ita= e!trar e! a escuea de )edici!a= ser a!i)ado %or a$uie! %ara +ue esco
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
67/150
Esta de@!ici/! descri#e ade)-s de est)uo aderso' u!a (or)a de co!dicio!a)ie!to co!ocida co)o
casti$o. Si e %e$a)os a a rata %or ?acer >' ?ar- )e!os eces >. Si e do* u! cac?ete a os: %or tirar
sus
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
68/150
4a* u!a aria!te de )od a)ada eco!o)a si)#/ica' a cua es utii,ada co! $ra! (recue!cia e!
i!stitucio!es co)o ?os%itaes %si+ui-tricos' ?o$ares %citas
ciertas re$as +ue ?a* +ue res%etar= si o so!' os su
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
69/150
Ta!to a i#ertad co)o a di$!idad so! e%eri)e!to co!siste!te e! ?acer so!ar u!a ca)%a!a %eri)e!ta de a Acade)ia de Cie!cias de a URSS. E! cierta ocasi/! e$/ a decarar3 ^Por
este e>%eri)e!to socia +ue est-is reai,a!do' *o !o sacri@cara os cuartos traseros de u!a ra!a._
Pues a %esar de su $e!io cie!t@co !o e$/ !u!ca a co)%re!der e %or+u: de a reouci/! de Octu#re.
Los detractores de r:$i)e! co)u!ista a@r)a! +ue :ste !o dud/ e! a%icar a teora de ree
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
70/150
La (u!daci/! de co!ductis)oco)o ta ?a sido criticada %or otros @/so(os * %sic/o$os a ser u!a
escuea de a %sicoo$a +ue !o to)a e! cue!ta c/)o se sie!te e i!diiduo estudiado' o +u: %ie!sa=
s/o se %reocu%a de +u: ?ace' cu-es so! sus reaccio!es' * c/)o se %uede co!dicio!ar.\
Las o#seracio!es #-sicas de P-o era! si)%es. Si se %o!e! ai)e!tos o ciertos -cidos diuidos e! a
#oca de u! %erro ?a)#rie!to' :ste e)%ie,a a se$re$ar u! u%eri)e!ta %ara estudiar a ad+uisici/! de !ueas co!e>io!es de est)uo&res%uesta.
I!duda#e)e!te' as +ue ?a#a o#serado e! sus %erros !o %oda! ser i!!atas o co!!aturaes de esta
case de a!i)a. E %ri)er %aso' cua!do se reai,a este e>%eri)e!to' es (a)iiari,ar a %erro co! a
situaci/! e>%eri)e!ta +ue a a iir' ?asta +ue !o de )uestras de ateraci/!' so#re todo cua!do se e
cooca e ar!:s * se e de%eri)e!tador %uede o#serar a co!ducta de %erro' a%ica!do os est)uos *
aora!do as res%uestas. A!tes de e)%e,ar e e>%eri)e!to' P-o )idi/ as reaccio!es de saiaci/!
a a co)ida e! e ?ocico' +ue (ue co!sidera#e' )ie!tras +ue sai/ )u* %oco so)etido a est)uo de
so!ido. A co!ti!uaci/!' i!ici/ as %rue#as de co!dicio!a)ie!to. Toca a ca)%a!a Fest)uo !eutra' e
i!)ediata)e!te des%u:s %rese!t/ co)ida a a!i)a Fest)uo i!co!dicio!ado' co! u! i!terao )u*
#ree. Re%iti/ este %ar de est)uos )uc?as eces dura!te arias se)a!as' sie)%re cua!do e %erro
esta#a ?a)#rie!to. Des%u:s' tra!scurridos arios das' toc/ soa)e!te a ca)%a!a * a res%uesta
saia a%areci/ a orse e so!ido' a %esar de +ue !o se %rese!t/ a co)ida. La res%uesta ?a#a
+uedado co!dicio!ada a u! est)uo +ue !o ?a#a %odido %roducira %reia)e!te.La saiaci/! de
%erro a!te a co)ida es u!a res%uesta i!co!dicio!ada= a saiaci/! tras or a ca)%a!a es u!a
res%uesta co!dicio!ada. E est)uo !eutro +ue su%o!e i!icia)e!te a ca)%a!a se co!ierte
@!a)e!te e! u! est)uo co!dicio!ado. Este est)uo co!dicio!ado Fso!ido' es co)o u!a se;a +ue
aisa +ue e est)uo i!co!dicio!ado Fco)ida' est- a %u!to de a%arecer. 8i!a)e!te' e>iste e
re(uer,o' +ue es e (ortaeci)ie!to de a asociaci/! e!tre u! est)uo i!co!dicio!ado co! e
co!dicio!ado. E re(or,a)ie!to es u! aco!teci)ie!to +ue i!cre)e!ta a %ro#a#iidad de +ue ocurra
deter)i!ada res%uesta.La de@!ici/! de co!dicio!a)ie!to c-sicoo res%o!die!te es a (or)aci/! Fo
re(or,a)ie!to de u!a asociaci/! e!tre u! est)uo !eutro * u! ree
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
71/150
co!dicio!a)ie!to de%e!de sie)%re de a %roocaci/! de a res%uesta. La co)ida %rooca saiaci/!=
u!a (uerte u, %rooca co!tracci/! %u%iar. Por eo se e da e! !o)#re de co!dicio!a)ie!to
res%o!die!te.Cua!do se %rese!ta re%etida)e!te u! est)uo co!dicio!ado %ero si! asociare e
est)uo i!co!dicio!ado' deti!$uida %reia)e!te' tras u! %eriodo de desca!so' se
co!oce co)o recu%eraci/! es%o!t-!ea. Si e %erro de P-o uee a a situaci/! e>%eri)e!ta' tras
a$2! tie)%o de ause!cia' a ca)%a!a %odra %roocar !uea)e!te a res%uesta de saiaci/!.La
$e!erai,aci/! de est)uo su%o!e u!a te!de!cia a %roducir a res%uesta co!dicio!ada a!te est)uos
si)iares a co!dicio!a)ie!to. E %erro res%o!der- a so!idos )-s o )e!os si)iares a de a ca)%a!a.\Asi)is)o se a%re!de a discri)i!ar' esto es' se a%re!de a res%o!der a u! est)uo * a i!?i#ir esa
res%uesta a u! se$u!do est)uo %arecido.
As de!o)i!a P-o a a reaci/! %or a cua e siste)a !erioso ce!tra' e! es%ecia e cere#roasocia'
%or e
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
72/150
Co!siderado u! a!tecede!te de a %sicoo$a co!ductista estadou!ide!se. $#orndi2e se %ro!u!cia
",/r!&dai6" Fe! es%a;o %e!i!suar o "T/r!&dai6" Fe! es%a;o ati!oa)erica!o= * e! si)#oi,aci/! de
A8Ies \~noR! dai6.
Sus %ri!ci%aes a%ortacio!es (uero!3 A%re!di,a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
73/150
co!stru*/ todo su edi@cio acerca de co!dicio!a)ie!to o%era!te. M-s adea!te' T?or!di6e a%ic/ sus
):todos %ara e adiestra)ie!to de a!i)aes a !i;os *
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
74/150
Pero +ui,- su o#ra )-s %erso!a sea E a#eri!to de )u!do * e %araso de cora,/!' u!a i!cisia
s-tirasocia e! a +ue %ro%o!e +ue e @/so(o de#e re(u$iarse e! e i!terior de s )is)o' e! e +ue
a)a e %araso de cora,/!_
Co)e!io diidi/ su o#ra :id-ctica ?agnae! tres %artes3
Did-ctica Ge!era
Did-ctica Es%ecia
Or$a!i,aci/! Escoar
Esta o#ra reco$e e !ecesario ):todo. Co)e!io #usca a siste)ati,aci/! de os %rocesos educatios.
Se %reocu%a de as di(ere!tes eta%as de desarroo educatio * se%ara %or edades a educaci/! co! e
@! de coocar os co!oci)ie!tos e! es%ira. 4a#a de a $o#aidad de as u!idades' as%ecto +ue ?o* e!
da a2! se tie!e )u* e! cue!ta. Cada a%re!di,aiste' e! este
)o)e!to' e! %arte %or+ue as $ra!des ree>io!es acerca de a Did-ctica se da! a!tes de +ue se
co!(or)e! as siste)as educatios * se esta#e,ca! as e*es so#re a o#i$atoriedad de a e!se;a!,a'
*' e! %arte' %or+ue desde este %e!sa)ie!to did-ctico se esta#ece a (u!ci/! i!teectua de doce!te
co)o u!a (u!ci/! i!sustitui#e.
:id-ctica Feneral
E! e ie!tre )ater!o se %re%ara e cuer%o %ara ser ?a#itaci/! de a)a. E! a tierra e a)a se %re%ara
%ara a ida eter!a "Dios cre/ todo %ara d-rseo a ?o)#re". E! ea' e ?o)#re de#e o$rar @!es
secu!darios3 criatura racio!a' criatura se;or de as criaturas * criatura a i)a$e! * co)%ace!cia de sucreador= a a ser co!ocedor de todas as cosas' due;o de eas * de s )is)o * co)o @!' te!dr- a
#2s+ueda de Dios. To)e)os e! cue!ta +ue e ?o)#re' %ara Co)e!io' es sa#io' #ue!o' * tie!e u!a
i!tei$e!cia co! a cua e %uede %erci#ir e co!oci)ie!to de as cosas * de Dios. So)os u! )ia$ro'
esta)os ?ec?os a su i)a$e! * se)e
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
75/150
rei$i/! es u!a (or)a de ida' #asada e! u!a reaci/! ese!cia de u!a %erso!a co! e u!ierso o co!
Dios.
Nos ?a#a de as "se)ias" de Cie!cia' ?o!estidad * rei$i/!' +ue e! )uc?os de os casos !o ?a! dado
(rutos. Co! esto e)os +ue "e ?o)#re es ?o)#re" cua!do ?ace o +ue tie!e +ue ?acer e! a ida3
e%icar todo de acuerdo
a a ca%acidad de cada %erso!a. Todos os ?o)#res de#e! ser e!ca)i!ados a os )is)os @!es' so!
2!icos e irre%eti#es' co! ca%acidades * i)itacio!es co! irtudes * ?a#iidades' co! a%titudes *
destre,as.
:id-ctica especial
"E ?o)#re es a criatura %ostrera' a )-s a#souta' a )-s e>cee!te de todas as criaturas. Lo
(u!da)e!ta %ara e ?o)#re' es co!ocerse a s )is)o co)o u!a criatura de Dios +ue est- ?ec?o a su
i)a$e! * a se)e
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
76/150
)o)e!to de a i!(a!cia se de#e dar u!a #ue!a educaci/!' as irtudes se a%re!de! de es%ritu * es
!ecesaria a disci%i!a %ara %ree!ir as )aas costu)#res. La %iedad es u! do! de Dios * !os ie!e
de cieo' sie!do doctor * )aestro de ea e Es%ritu Sa!to.
9rganizacin escolar
Co)e!,a)os co! a (eicidad * sus (u!da)e!tos %ara %oder e!se;ar a os adoesce!tes3 se i!iciate)%ra!o' a!tes de a corru%ci/! de a i!tei$e!cia' se act2a co! a de#ida %re%araci/! de os
es%ritus' a de o )-s (-ci a o )-s di(ci' se %rocede des%acio co! todo' !o se o#i$a a
e!te!di)ie!to a a$o +ue !o e co!e!$a' sie)%re es %or u! )is)o ):todo. La cutura&ati!a es *
co!siste e! a educaci/! $e!era de todos' se educa! irtudes co)o *a ?a#a )e!cio!ado a!tes' !o
soo se educa a os ?ito +ue e$a ?asta os B0 a;os. E! a
:%oca de autor' era o#i$atoria i$ua +ue e! a actuaidad. E! ea se e!se;a u!a i!strucci/! $e!era *
irtudes. Se cutia a i!tei$e!cia' a )e)oria * a i)a$i!aci/!.
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
77/150
& La escuea ati!a o $i)!asio3 ea de os B0 a os B a;os' o +ue !osotros esta)os e! e i!stituto.
Sire %ara %re%arar a os au)!os %ara estudios su%eriores. Cua!do aca#a! esta escuea os au)!os
reai,a! u! e>a)e! %ara co)%ro#ar +uie!es so! a%tos %ara e!trar e! a acade)ia. Este e>a)e! es
)u* %arecido a de seectiidad.
& La acade)ia3 de os B a os 0K a;os' es )u* %arecida a a u!iersidad' o 2!ico es +ue a?ora ?a*carreras +ue !o dura! ta!to tie)%o * $e!te +ue !o tarda ta!to o +ue tarda )-s +ue ?asta os 0K a;os
e! a%ro#ar. E Estado co!ceda #ecas co)o ?ace a?ora.
Co)e!io i!troduce u!a i!!oaci/!3 E estudio de as )ui/! %ara a co!@$uraci/! de u! !ueo discurso #asado e! os
a!teriores. Desde Co)e!io' a discusi/! so#re a escuea tra!scurri/ %or di(ere!tes ca)i!os' %ero
sie)%re se coi!cidi/ e! a !ecesidad de educar a ?o)#re %ara a sociedad e! +ue ie.
Es as +ue e)os a Co)e!io %rese!te ?o* a tra:s de a si)uta!eidad' a u!iersaidad de a
educaci/!' * a aia!,a escuea&(a)iia. Para este ?o)#re' e 2!ico )odo de +ue e i!diiduo e$ue a
ser u! ?o)#re $e!:rico * o$re aca!,ar a %er(ecci/! es +ue !o +uede ?o)#re si! e$ar a sa#er
erudito * es a escuea e e?cuo %or e>cee!cia +ue est- e! co!dicio!es ?ist/ricas * tec!o/$icas de
tra!s)itiro. %ro)oi/ a re(or)a educatia a %artir de u! su%uesto #-sico co!sidera!do +ue dado
u! au)!o' u! doce!te * u! co!te!ido' se %oda )odi@car a au)!o a%ica!do u! ):todo %ara
acercaro a u! idea socia)e!te ace%tado. Co)o o#serador de a reaidad de su :%oca' cai@c/ a as
escueas co)o )ataderos de )e!te * su %ro%uesta de ca)#io se (u!da)e!t/ e! tres %re)isas
(u!da)e!taes3 orde! * ):todo' (aciidad %ara a%re!der * e!se;ar * soide, e! todos os ca)%os. Es
%or esto +ue su Did-ctica Ma$!a se tra!s(or)/ e! a cao' co!dici/! socia o edad. Su todo era o +ue e au)!o !ecesita#a %ara su ida de
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
78/150
i!(a!te * su tota)e!te i!oucra#a a ?o)#re !te$ro co!sidera!do su ida i!teectua' es%iritua *
(sica.
La escuea es %e!sada %or Co)e!io' #asada e! u!a aia!,a escuea&(a)iia' +ue i)%arte
co!oci)ie!tos esta!dari,ados %or )edio de u! i#ro 2!ico' +ue' a tra:s de u! ):todo' i!staurara
u!a !uea (or)a socia ese!cia e! a ida de todo ser ?u)a!o. Si! e)#ar$o' )uc?os a;os de#iero!%asar %ara +ue sus ideas se iera! %as)adas e! as escueas' +ue reci#a! a cuer%o i!(a!ti
des%a,ado de se!o de a (a)iia' co!siderada i!ca%a, de ear adea!te a tarea de educar. Este
tras%aso se #asa#a !o s/o e! esa i!ca%acidad' si!o ta)#i:! e! +ue os !i;os a%re!de! )e
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
79/150
Des%u:s de @!ai,ar a secu!daria' Eri6 decidi/ ser artista. Cua!do !o asista a cases de arte' a$a#a
%or Euro%a' isita!do )useos* dur)ie!do #a%eri)e!ta %ara estudia!tesestadou!ide!ses diri$ida %or Dorot?* uri!$?a)' u!a a)i$a de A!!a 8reud. Ade)-s de e!se;ar arte'
o$r/ u! certi@cado e! educaci/! Mo!tessori * otro de a Sociedad Psicoa!atica de Vie!a. 8ue
%sicoa!ai,ado %or a )is)a A!!a 8reud. Mie!tras estuo a' co!oci/ a u!a %ro(esora de da!,a teatra
e! a escuea )e!cio!ada. Tuiero! tres ?ii)o Gor6i * Ado(o 4iter' as co)o u!a
discusi/! de a %erso!aidad estadou!ide!se * as #ases ar$u)e!taes de su ersi/! so#re a teora
(reudia!a. Estos te)as Fa i!ue!cia de a cutura so#re a %erso!aidad * e a!-isis de @$uras
?ist/ricas se re%itiero! e! otros tra#a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
80/150
Teora %sicosocia
Ea#or/ u!a Teora de desarroo de a %erso!aidad a a +ue de!o)i!/ "Teora %sicosocia". E! ea
descri#e oc?o eta%as de cico ita o estadios %sicosociaes Fcrisis o co!ictos e! e desarroo de a
ida' a as cuaes ?a! de e!(re!tarse as %erso!as3\B
B. Co!@a!,a -sica s. Desco!@a!,a. FEs%era!,aFdesde e !aci)ie!to ?asta a%ro>i)ada)e!te
os B )eses. Es a se!saci/! (sica de co!@a!,a. E #e#e reci#e e caor de cuer%o de a
)adre * sus cuidados a)orosos. Se desarroa e !cuo +ue ser- a #ase de sus (uturas
reacio!es co! otras %erso!as i)%orta!tes= es rece%tio a os est)uos a)#ie!taes es %or eo
se!si#e * u!era#e' a as e>%erie!cias de (rustraci/! so! as e>%erie!cias )-s te)%ra!as
+ue %roee! ace%taci/!' se$uridad' * satis(acci/! e)ocio!a * est-! e! a #ase de !uestra
desarroo de i!diiduaidad. De%e!de e!to!ces de se!ti)ie!to de co!@a!,a +ue te!$a! os
%adres e! s )is)os * e! os de)-s' e +ue o %ueda! reecede!te de e!er$a' es %osi#e ocu%arse de +u: es o +ue se %uede ?acer co! a
acci/!= descu#re o +ue %uede ?acer
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
81/150
. 8a!tasas se>uaes' FLos uaes. Res%ecto de esto 2ti)o' e !i;o %osee u!a
$e!itaidad rudi)e!taria * tie!e )uc?as eces se!ti)ie!tos de cu%a * te)ores
asociados a eo
. La#oriosidad s. I!(erioridadFCo)%ete!cia Fdesde os K ?asta os B` a;os a%ro>i)ada)e!te.Es a eta%a e! a +ue e !i;o co)ie!,a su i!strucci/! %reescoar * escoar' e !i;o est- a!sioso
%or ?acer cosas
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
82/150
Eri6so! a)a %ro)iscuidad' se re@ere %articuar)e!te a oerse de)asiado a#ierto' )u*
(-ci)e!te' si! a%e!as es(uer,o * si! !i!$u!a %ro(u!didad o res%eto %or tu i!ti)idad. Esta
te!de!cia se %uede dar ta!to co! tu a)a!te' co)o co! tus a)i$os' co)%a;eros * eci!os.
` Ge!eratiidad (re!te a esta!ca)ie!to FCuidadoFdesde os 1 ?asta os 1 a;os
a%ro>i)ada)e!te. Periodo dedicado a a cria!,a de os !i;os a tarea (u!da)e!ta a+u eso$rar u! e+uii#rio a%ro%iado e!tre a %roductiidad * e esta!ca)ie!to a %roductiidad es
u!a e>te!si/! de a)or ?acia e (uturo. Tie!e +ue er co! u!a %reocu%aci/! so#re a si$uie!te
$e!eraci/! * todas as de)-s (uturas3 te!ie!do * cria!do os ?ito * %uede! ser actuai,adas a di(ere!cia de ):todo +ue es cerrado * +ue !o %uede
te!er ca)#ios.
C:esti! 8rei!et' !aci/ e! osA%es (ra!ceses de Proe!,a'do!de reai,/ a#ores de %astor sie!do
!i;o. Este ?ec?o o %uso sie)%re e! co!tacto co! a !aturae,a' co! a tierra * co! a $e!te e! e se!o
de u!a (a)iia ?u)ide. Su ori$e! ca)%esi!o se trasuci/ e! toda su o#ra. Es u!o de os )-s
i)%orta!tes i!!oadores e! a educaci/! de si$o ]]. 8ue u! )aestro de %ue#o' o +ue e co!@ri/ e
aor de +ue sus %ro%uestas !ace! de a reaidad escoar cotidia!a. Tras estudiar e! Grasse' e!tre
BB`&BB i!$res/ e! a escuea !or)a de )aestros de Ni,a. La $uerra de catorce Fa Gra! Guerra e
http://es.wikipedia.org/wiki/Pedagogohttp://es.wikipedia.org/wiki/Pedagogohttp://es.wikipedia.org/wiki/Franciahttp://es.wikipedia.org/wiki/Alpeshttp://es.wikipedia.org/wiki/Alpeshttp://es.wikipedia.org/wiki/Franciahttp://es.wikipedia.org/wiki/Provenzahttp://es.wikipedia.org/wiki/Provenzahttp://es.wikipedia.org/wiki/Grassehttp://es.wikipedia.org/wiki/Nizahttp://es.wikipedia.org/wiki/Pedagogohttp://es.wikipedia.org/wiki/Franciahttp://es.wikipedia.org/wiki/Alpeshttp://es.wikipedia.org/wiki/Franciahttp://es.wikipedia.org/wiki/Provenzahttp://es.wikipedia.org/wiki/Grassehttp://es.wikipedia.org/wiki/Niza7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
83/150
)oii,/ * e! BBK' a os B a;os' es ?erido )u* $rae)e!te e! u! %u)/!' de o +ue !u!ca se
recu%er/ co)%eta)e!te. Reci#i/ a Cru, de Guerra * a Le$i/! de 4o!or * %as/ cuatro a;os de
co!aece!cia.
E!B01co!si$ui/ e %uesto de %ro(esor adi)o a Grasse* a Ve!ce. I!trodu%eri)e!ta. E! B` * B`K 8rei!et' co! e a%o*o de os co)u!istas'
co!si$ue co!struir u!a escuea e! Ve!ce. Los au)!os so! e! su )a*ora i!ter!os %erte!ecie!tes a as
ca%as sociaes des(aorecidas o a (a)iias e! a%uros. A e)%e,ar a Se$u!da Guerra Mu!dia se e
co!sidera %ei$roso %or su )iita!cia co)u!ista * es i!ter!ado e! u! ca)%o de co!ce!traci/!' au!+ue
des%u:s o#tie!e a i#ertad. Dura!te a $uerra se u!e a )a+uisde ria!o!!ais * %osterior)e!te o
diri$e. Tras a i#eraci/! %reside e Co)it: de Li#eraci/! de os Atos A%es * rea!uda su actiidad e!
Ve!ce.
E! B' a Coo%eratia de E!se;a!,a Laica se tra!s(or)a e! "I!stituto de a Escuea Moder!a"' +uese i!staa e! Ca!!es co)o u! ce!tro i)%orta!te de (a#ricaci/! * di(usi/! de )ateria %eda$/$ico. E!
BK`8rei!et es e>%usado de Partido Co)u!ista' de +ue disie!te. 8aeci/ e! Ve!ce e! B.
Su %eda$o$a cua
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
84/150
a Escuea. Se edit/ %osterior)e!te a Reista Coa#oraci/! do!de se cee#raro! diersos Co!$resos'
acudie!do este autor a u! %ar de co!(ere!cias e! a Escuea de Vera!o de arceo!aFB``. A causa
de a Guerra Cii Es%a;oa)uc?os de estos )aestros tuiero! +ue e>iiarse' * este (ue e )otio de a
e>%a!si/! de a Peda$o$a de 8rei!et e! Lati!oa):rica. E! a actuaidad ?a* arios )oi)ie!tos de
re!oaci/! %eda$/$ica i!s%irados e! a %eda$o$a 8rei!et' * e!tre eos destaca e Moi)ie!to
Coo%eratio de Escuea Po%uar FMCEP' +ue %erte!ece a a 8IMEM' o 8ederaci/! I!ter!acio!a de
Moi)ie!tos de Escuea Moder!a.
8rei!et estuo i!uido %or as corrie!tes o#reras * sociaistas. De a? su )iita!cia si!dicaista * a #ase
)ar>ista de su discurso' as crticas a a sociedad ca%itaista * sus %ro%uestas de u!a Educaci/! %or e
Tra#a%resi/! de sus ie!cias' de a or$a!i,aci/! de u!
co!te>to Fde u! a)#ie!te e! e +ue os au)!os %ueda! (or)uar * e>%resar sus e>%erie!cias.
Otra co!sideraci/! +ue se ?a de co!te)%ar es a (u!cio!aidad de tra#ai$e a creaci/! de u! a)#ie!te e! e
aua e! e +ue e>ista! ee)e!tos )ediadores e! a reaci/! )aestroau)!o. Coo%eraci/! e!tre
au)!os' au)!os)aestros * e!tre )aestros= esta 2ti)a co! a @!aidad de co)%artir e>%erie!cias *
diao$ar' %o!ie!do e! co)2! os %ro#e)as * as %osi#es soucio!es' sie)%re co! e o#
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
85/150
Otro i!teresa!te a%orte3 "Por eo co!stata)os &a)%aras todos os das este e(ecto %ri!ci%a de os
):todos tradicio!aes3 os !i;os +ue ?a! a%re!dido a eer * a escri#ir se$2! estos ):todos so!
cierta)e!te ca%aces * a eces e! u! tie)%o record de a%resi/!9 E !i;o sa#e
desci(rar %ero !o sa#e eer %or+ue !o traduce a %aa#ra e! %e!sa)ie!to."
Las t:c!icas de 8rei!et co!stitu*e! u! a#a!ico de actiidades +ue esti)ua! e ta!teo e>%eri)e!ta' a
i#re e>%resi/! i!(a!ti' a coo%eraci/! * a i!esti$aci/! de e!tor!o. Est-! %e!sados so#re a #ase
(u!cio!a de a co)u!icaci/!. Destaca!3
E te>to i#re3 es e te>to reai,ado %or e !i;oFa a %artir de sus %ro%ias ideas' si! te)a
* si! tie)%o %re@to' +ue co!stitu*e u!a actiidad creatia e i!diidua= a ectura a!te todo e $ru%o'
co! o +ue se tra#a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
86/150
Pro%u$!a u! ):todo !atura' o(recer u! a)#ie!te (aora#e a descu#ri)ie!to co!ti!uado' e! e +ue
sea %osi#e a e>%resi/! i#re * e i!terca)#io * co!traste de ideas e! u!a i!stituci/! +ue eos )is)os
co!(or)a!. I!trodui/!' de ea#oraci/! de %ro*ectos' de ado%ci/! de decisio!es' de co!ta#iidad * de
esti)aci/! de %osi#iidades. Es as a escuea e i!stru)e!to de u!a (or)aci/! cica %or a acci/!' *
!o %or a %aa#ra' e! i!stitucio!es etos +ue se ee! so! arti@ciaes * %ueries' e! todo caso
tota)e!te atos. Se$2! 8rei!et' esta t:c!ica su%o!e a )uerte de es%ritu.
Leer es #uscar e se!tido de o +ue se ee. Por esto se i!(or)a co! i!ter:s de as t:c!icas * as teoras
de Decro*3 a %erce%ci/! de te>to !o es si!t:tica' etra tras etra' si!o $o#a' se$2! esta#ece a
%sicoo$a de a (or)a. La #ase de a ectura $o#a es e a%re!di,a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
87/150
De este )odo se de@!e u! ):todo a!atico&si!t:tico +ue 8rei!et descu#re * e! e +ue se i!s%irar-'
au!+ue su%era!do a %ers%ectia ori$i!a. E acceso a te>to escrito de#e ser a!te todo u!a #2s+ueda
de su se!tido. Si$uie!do e! esto as i!tuicio!es de Rousseau'8rei!et co!sidera +ue e te>to es a!te
todo e %roducto de u!a ou!tad de co)u!icaci/!.
Leer es ir a #uscar e te>to +ue se !ecesita' *a se trate de distraerse o so#re todo de actuar. La ecturaco)o t:c!ica de ida es a!te todo' e! sus %ro%ias %aa#ras' ectura&tra#a%osici/! ora' iustrada )edia!te cuadros o %ro*eccio!es FLa co!(ere!cia de au)!os dea!te de
os co!disc%uos.
8rei!et !o oida a !ecesidad de (aciitar os co!oci)ie!tos +ue (ata! e! os )o)e!tos adecuados. E
au)!o co!sera su auto!o)a3 utii,ar- e diccio!ario o u! )a!ua de $ra)-tica' as co)o @c?as
autocorrectoras. E! estos )o)e!tos' e )aestro !o dudar- e! dar u!a ecci/!. Pero' a di(ere!cia de
a %eda$o$a tradicio!a' esta ecci/! !o ser- co!secue!cia de u!a %ro$resi/! te/rica * a#stracta' si!o
de !ecesidades co)%ro#adas3 !o se sa#e escri#ir u!a %aa#ra' !o se sa#e si ?a* +ue %o!er ado o ao.
Si se ea! a ca#o ete!sa' * e!tre eas destaca! Ftodas e! (ra!c:s3
http://es.wikipedia.org/wiki/Rousseauhttp://es.wikipedia.org/wiki/Rousseauhttp://es.wikipedia.org/wiki/Rousseau7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
88/150
JO,ANN ,EINRIC, PESTALO66I.&
Gra! ad)irador de Rousseau.& Voca#uario3 ui):rico' reatio a u! sue;o' es co)o u! sue;o.
Pestao,,i di
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
89/150
E!se;ar a !i;o' %or )edio de di#uito. E!to!ces (u!da a u!a e)%resa i!dustria te>ti co! !i;os %o#res' a os
cuaes da educaci/! e i!strucci/!. Pocos a;os des%u:s FBJ1 esta i!iciatia ta)#i:! (racasa' *
e!to!ces Pestao,,i' %ara su#sistir' se dedica a a actiidad de escritor. Esta (u!ci/! iteraria de
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
90/150
Pestao,,i dura ei!te a;os' * $racias a ea te!e)os $ra! !2)ero de as o#ras +ue !os ?a e$ado este
autor.
Tras a Reouci/! sui,a de BJ Fu!a r:%ica de a Reouci/! 8ra!cesa ' +ue su%uso u! desastre %ara
e ca!t/! de Nid7ade!' cu*a ca%ita es Sta!s' e Go#ier!o sui,o co!(a a Pestao,,i F+ue coa#ora#a
%otica)e!te co! : a educaci/! de os ?u:r(a!os de $uerra * !i;os %o#res de a re$i/!. Co! estae>%erie!cia' +ue dura siete )eses' Pestao,,i se a ade!tra!do e! e )u!do de a educaci/!.
Pestao,,i co)ie!,a a tra#a
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
91/150
Utii,aci/! de ta#ias co! etras' as cuaes acu)ua#a de B e! B %ara +ue e !i;o
co!ociera a reaci/! de os !2)eros' a )is)o tie)%o +ue sera %ara a%re!der as
etras.
Partir de as cosas si)%es a!tes de aa!,ar a as )-s co)%icadas.
0. Para a e!se;a!,a de a (or)a Fo#serar' )edir' di#u%icacio!es se!cias de o#os Fcoeducaci/!.
I)%orta!cia de a educaci/! creatia * %roductia.
E!se;a!,a de )ora * rei$i/!' +ue se de#e de i!iciar e! a (a)iia.
Co!siderar +ue as reacio!es a(ectias e!tre )adre e ?i
7/25/2019 ANTOLOGIAS TEORICOS
92/150
8i!aidad de a educaci/!
Co!se$uir +ue e ?o)#re e$ue a a %er(ecci/! Fdesarroo de as ca%acidades ?u)a!as
La ?u)a!i,aci/! de ?o)#re es e @! de a educaci/!.
Tri%e actiidad3