1

DE GENEZENDE WERKING VAN

ZIEKENHUISARCHITECTUUR

Agnes van den Berg Agnes van den Berg

15 december 15 december 2005

2

ACHTERGRONDACHTERGROND

• Conferentie ‘The Conferentie ‘The Architecture of Architecture of Hospitals’ 13-15 April Hospitals’ 13-15 April 2005 Groningen 2005 Groningen

• Review ‘Health Review ‘Health Impacts of Healing Impacts of Healing Environments’ in Environments’ in opdracht van UMCGopdracht van UMCG

3

INHOUDINHOUD

• IntroductieIntroductie• Healing environmentsHealing environments• Evidence-based designEvidence-based design

• De reviewDe review• Natuur: uitzicht, tuinen, plantenNatuur: uitzicht, tuinen, planten• Natuurlijke elementen: daglicht, Natuurlijke elementen: daglicht,

frisse lucht, stiltefrisse lucht, stilte• ConclusiesConclusies

4

Twee benaderingen die streven naar Twee benaderingen die streven naar verbetering ziekenhuisarchitectuurverbetering ziekenhuisarchitectuur

• Omgevingspsychologie;Omgevingspsychologie;• Wetenschappelijke benadering;Wetenschappelijke benadering;• Experimenteel onderzoek;Experimenteel onderzoek;• Gezondheid als doel;Gezondheid als doel;• Focus op ‘evidence’, niet op Focus op ‘evidence’, niet op

‘design’;‘design’;• ZiekenhuismanagersZiekenhuismanagers

“ “Evidence-based design”Evidence-based design”““Healing Environments”Healing Environments”• Architectuur;Architectuur;• Practische benadering;Practische benadering;• Onderzoek niet zo belangrijk;Onderzoek niet zo belangrijk;• Healing als doel Healing als doel • Focus op ‘design’, niet op Focus op ‘design’, niet op ‘evidence’;‘evidence’;

• Patient centraalPatient centraal

5

HEALING ENVIRONMENTSHEALING ENVIRONMENTS

DefinitieDefinitie

“Een omgeving die het zelfhelend vermogen stimuleert door het versterken van de innerlijke krachten van mensen”

• Geworteld in alternatieve geneeskunde; • Moderne Westerse geneeskunde: focus op

pathogenesis, of oorzaken van ziekte• Alternatieve geneeskunde: focus op salutogenesis,

of oorzaken van gezondheid.

6

GESCHIEDENISGESCHIEDENIS

Eind jaren ’70 ontstond er steeds meer ontevredenheid, vooral bij patiënten en verpleegsters, over het steriele en mensonvriendelijke ontwerp en organisatie van ziekenhuizen uit die periode.

7

Eén patiënt, Angelica Thieriot, had zo’n traumatische ziekenhuiservaring dat ze het initiatief nam om Planetree op te richten, een nonprofit organisatie gericht op het creëren van meer gebruikersvriendelijke ziekenhuisomgevingen.

8

Bij Planetree zijn nu meer dan 70 zorginstellingen aangesloten, inclusief het Maaslandziekenhuis in Nederland.

9

HISTORISCHE VOORBEELDENHISTORISCHE VOORBEELDENvan healing environmentsvan healing environments

• Asklepieia uit de Griekse oudheid• Kloosterziekenzalen uit de Middeleeuwen;• Paviljoenziekenhuis uit de 19e eeuw

10

AsklepieiaAsklepieia

• 300 v. Chr.• Tempels opgedragen aan Asclepius, de god

van gezondheid en genezing;• Spirituele benadering: slapen in de tempel en

‘s ochtends dromen analyseren met de priester;

Ontwerpkenmerken• In natuurlijke omgeving (valleien, bossen);• In nabijheid van koude of warme bronnen

(profetische en genezende krachten);• Abaton of slaapzaal voor patiënten goed

geventileerd en verwarmd door zonlicht.

11

KloosterziekenzalenKloosterziekenzalen

• 600-1000 na Chr.• Liefdadigheid• Weinig kennis over ziekte• Spirituele genezing d.m.v. gebed, meditatie, rust

Ontwerpkenmerken• Gesitueerd rondom binnentuin (om contact met

God te leggen)• Ontworpen volgens de principes van de Tuin

van Eden uit de bijbel• Patiënten in rustige, kleine kamers met uitzicht

uit het raam.

12

PaviljoenziekenhuisPaviljoenziekenhuis

• Midden 19e eeuw• Veel kleine, met elkaar verbonden gebouwtjes• Beschreven door Florence Nightingale• 3 principes

• Frisse lucht• Zonlicht• Groen

13

GESCHIEDENIS: GESCHIEDENIS:

4 ‘klassieke’ eigenschappen van healing 4 ‘klassieke’ eigenschappen van healing environmentsenvironments

• Natuur, tuinen, water• Frisse lucht• Daglicht• Rust, stilte

Zien we ook terug in het Planetree modelZien we ook terug in het Planetree model

14

EVIDENCE-BASED DESIGNEVIDENCE-BASED DESIGN

Grondlegger: Roger Ulrich (jaren ’80)

“The architectural parallel and analog to evidence-based medicine”.

15

KENMERKEN EBDKENMERKEN EBD

• Ervaringen van patiënten en staf niet zo belangrijk;

• Meest recente review: “The role of the physical environment: a once in a life-time opportunity” (2004, Centre for Health Design):• Niet alleen gezondheidsgegevens,

maar allerlei soorten ‘harde data (incl. geld, personeelswisselingen)

• Niet alleen kenmerken die healing bevorderen, maar ook kenmerken die healing kunnen verminderen.

16

DE REVIEW DE REVIEW

• Alleen studies die na 1975 zijn gepubliceerd in Engelstalige peer-reviewed tijdschriften;

• Alleen kwantitatieve, gecontroleerde studies;

• Gericht op psychische/fysieke gezondheid;• Onderscheid tussen klinische en niet-

klinische studies;• Onderscheid tussen sterk en zwakke

designs.

17

VoorbeeldDiette e.a. (2003) onderzochten de invloed van kijken naar afbeeldingen van natuur bij patiënten die bronchoscopie ondergingen

Patiënten die keken naar natuur rapporteerden minder pijn en minder stress

UITZICHT OP NATUURUITZICHT OP NATUUR

18

UITZICHT OP NATUURUITZICHT OP NATUUR

Samenvatting studies

Klinisch Niet-klinisch Totaal Positieve invloed

Negatieve invloed

Sterk Zwak Sterk Zwak

2 8 9 (+2) 4 23 21 -

Enkele conclusies• Consistent en betrouwbaar bewijs voor positieve

relatie uitzicht op natuur – psychische gezondheid;

• Weinig bekend over verschillende soorten uitzicht en verschillende doelgroepen;

• Weinig bekend over lange-termijn effecten.

19

VoorbeeldOttosson & Grahn (2005) onderzochten de invloed van een verblijf in tuin bij geriatrische intrichting op concentratie en fysiologie van 15 hele oude mensen.

Patiënten in interventiegroep presteerden beter op concentratietaken, geen effect op fysiologische maten

TUINENTUINEN

20

TUINENTUINEN

Samenvatting studies

Klinisch Niet-klinisch Totaal Positieve invloed

Negatieve invloed

Sterk Zwak Sterk Zwak

- (+1) 1 1 3 5 5 -

Enkele conclusies• Nauwelijks wetenschappelijk bewijs voor helende

werking van verblijf in tuinen of tuinieren;• Wel veel Post-occupancy Evaluation Studies

21

VoorbeeldLohr & Pearsons-Mims (2000) onderzochten de invloed van planten in kantooromgeving op pijntolerantie

Meer mensen waren bereid om hun hand 5 minuten in ijswater te dompelen wanneer er planten aanwezig waren.

PLANTENPLANTEN

22

PLANTENPLANTEN

Samenvatting studies

Klinisch Niet-klinisch Totaal Positieve invloed

Negatieve invloed

Sterk Zwak Sterk Zwak

- 1 5 11 17 17 2

Enkele conclusies• Aanwijzingen dat planten luchtkwaliteit kunnen

verbeteren en stress en pijn kunnen verminderen;• Weinig onderzoek in klinische settings;• Weinig goed gecontroleerde studies;• Ook negatieve effecten gevonden.

23

DAGLICHT DAGLICHT

Wilkins et al. (1989) onderzochten de invloed van daglicht op SBS-klachten in kantoor met lichtkoker:

Hoe lager in de koker, hoe meer hoofdpijn;

Uitzicht overal gelijk, dus het moet wel aan het daglicht liggen.

24

DAGLICHTDAGLICHT

Samenvatting studies

Klinisch Niet-klinisch Totaal Positieve invloed

Negatieve invloed

Sterk Zwak Sterk Zwak

- 5 14 1 20 8 4

Enkele conclusies• Daglicht kan gezondheid bevorderen via visuele,

biologische, fysisch-chemische en psychologische mechanismen;

• Weinig en zwak onderzoek in klinische settings;• Lange niet-klinische onderzoekstraditie naar

effecten van kunstlicht met kenmerken daglicht;• Ook negatieve effecten gevonden.

25

FRISSE LUCHT FRISSE LUCHT

Drinka et al. (1996) onderzochten effecten van griepaanvallen onder 690 bejaarden in drie gebouwen met verschillende mate van hercirculatie van binnenlucht

Minste griepaanvallen in het gebouw met slechts 30% hercirculatie

26

FRISSE LUCHTFRISSE LUCHT

Samenvatting studies

Klinisch Niet-klinisch Totaal Positieve invloed

Negatieve invloed

Sterk Zwak Sterk Zwak

4 1 23 1 29 22 3

Enkele conclusies• Overtuigend bewijs voor positieve relatie frisse

lucht en gezondheidsklachten (SBS);• Klinisch onderzoek vooral gericht op negatieve

effecten aanraden HEPA filters!• Installatie en onderhoud cruciale succesfactoren.

27

STILTE STILTE

Hagerman et al. (2005) vervingen plafondplaten in zaal met hartpatiënten door geluidsabsorberende platen.

Verbeterde acoustiek leidde tot minder heropnamen en beter hartritme in slaap.

28

STILTESTILTE

Samenvatting studies

Klinisch Niet-klinisch Totaal Positieve invloed

Negatieve invloed

Sterk Zwak Sterk Zwak

1 - 23 1 3 3 -

Enkele conclusies• Overtuigend bewijs negatieve impact van lawaai

op gezondheid;• Ook veel onderzoek naar invloed van fysieke

omgeving op geluidsniveau;• Maar rol van fysieke omgeving in relatie geluid –

gezondheid slechts in enkele studies aangetoond.

29

ALGEMENE CONCLUSIES ALGEMENE CONCLUSIES

• Ca. 100 studies• Hoeveelheid en kwaliteit bewijs verschilt

sterk per fysiek aspect;• Meerwaarde niet-klinisch onderzoek;• Meer behoefte aan epidemiologisch

onderzoek in klinische settings;• Voor een meer omvattende review is een

algemeen geaccepteerde taxonomie van kenmerken van healing environments een belangrijke vereiste.