U D K 9 1 1 . 3 : 3 7 1 . 3 : 5 0 2 . 7 = 8 6 3

Tatjana Ferjan i

UREDHOTEHJE OKOLJA - POTREBA SEDANJEGA ČASA

O b n a r a š č a j o č i h p r o b l e m i h v n a š e m o k o l j u se o d p i r a j o t u d i n o v i

p o g l e d i v z v e z i z i z o b r a i e v a n j e m in v z g o j o m l a d i h . To je z e l o a k -

t u a l n a p r o b l e m a t i k a in je n u j n a a p l i k a c i j a g e o g r a f i j e v t e j s m e r i

t u d i v r a z r e d u . K a k o n a j m l a d i r a z u m e j o n p r . S l o v e n i j o 2 0 0 0 , p r o -

j e k t S a v a , p r o b l e m C e r k n i š k o j e z e r o . Za e k o l o š k o s v e t l e j š i j u t r i

i t d . , če iz t e g a p o d r o č j a n i m a j o u s t r e z n e g a z n a n j a .

S r e č a n j e s p r o b l e m a t i k o v r e d n o t e n j a p r i p o u k u je p r i p r o m e t u G e o -

g r a f s k e z n a č i l n o s t i S F R J t a k o j na z a č e t k u s n o v i : V r e d n o t e n j e n a r a v -

n o g e o g r a f s k i h d e j a v n i k o v . V p r a š a n j e j e , k a k o n a j u č e n c i v r e d n o t i j o ,

te ne p o z n a j o n i t i t e m e l j n i h z n a n j o s n o v i , k a j S e l e o v r e d n o t e n j u .

R a z l a g a v r e d n o t e n j a u č e n c e m z a h t e v a p o g l o b l j e n o d e l o in z n a n j e .

O c e n i t i ( o v r e d n o t i t i , v a l o r i z i r a t i ) o k o l j e je z e l o z a h t e v n o in

p r o b l e m a t i č n o d e l o . V e d e t i m o r a m o , k a k o b o m o o c e n j e v a l i , z a k a j bo

s l u t i l a o c e n i t e v , k a k š n e k r i t e r i j e b o m o u p o š t e v a l i . P r i t e m se

p o s t a v l j a p o m i s l e k , a l i je m o g o č e a b s o l u t n o v r e d n o t i t i . V r e d n o t i m o

l a h k o r e l a t i v n o in s i c e r n a v a d n o t a k o , da p r i m e r j a m o en p o j a v z

i s t o v r s t n i m p o j a v o m v i s t e m a l i d r u g e m p r o s t o r u . I z b o r k r i t e r i j e v

je z e l o z a h t e v n o d e l o , o d v i s n o od k o n k r e t n e g a p r i m e r a , p r a v t a k o

t u d i p o s t a v i t e v m e j n i h v r e d n o s t i p o s a m e z n i h i n t e r v a l o v pri i z m e r -

l j i v i h k r i t e r i j i h ; se v e č j i p r o b l e m pa so n e i z m e r l j i v e v r e d n o s t i

n p r . e s t e t s k e v r e d n o s t i i t d . U č e n c e m r a z l o ž i m o , da v r e d n o s t p r o s t o -

ra z a v i s i od k o n k r e t n e g a u g o t a v l j a n j a p r i m e r n o s t i o k o l j a za d o l o č e -

•Dr.geogr. , Srednji šola za trgovinsko dejavnost, 61000 Ljubljana, Poljanska 28 a, YU

no d e j a v n o s t . Za r a z u m e v a n j e v r e d n o t e n j a i z v e d e m o v r a z r e d u v a j o .

Učenci z b e r e j o k l i m a t s k e p o d a t k e za t e m p e r a t u r o , i n s o l a c i j o , v e t e r ,

p a d a v i n e . V i d i j o , da o b s t a j a j o r a z l i k e med k r a j i . D e l i t e v v r e d n o s t i

na i n t e r v a l e ±e p o z n a j o , ko pa to u p o r a b i j o pri dani n a l o g i , so že

razdelili k r a j e v r a z l i č n e v r e d n o s t n e s k u p i n e . Ob p o g l o b l j e n i raz-

lagi s p o z n a j o , da je v r e d n o s t n p r . iste k o l i č i n e p a d a v i n za k m e t i j -

stvo o z i r o m a t u r i z e m r a z l i č n a , da je p o m e n v e t r a za j a d r a n j e ali

k o p a n j e r a z l i č e n . Ob n a d a l j n i r a z l a g i o s t a l i h p r i r o d n i h e l e m e n t o v

v i d i j o , da je p r i r o d n o v r e d n o t e n j e zelo z a h t e v n o , p o t r e b n o in pro-

b l e m a t i č n o ( n p r . v r e d n o s t n i z k e g a in v i s o k e g a r e l i e f a je r a z l i č n a

za k m e t i j s t v o , n a s e l i t e v , t u r i z e m i t d . ) . Poleg t e g a tudi ni čiste

n a r a v e , saj so p o v s o d p r i s o t n i v p l i v i i n d u s t r i j e , u r b a n i z a c i j e ,

zato je k o m p l e k s n o v r e d n o t e n j e p r o s t o r a zelo t e ž a v n o .

če po taki poti p r i s t o p i m o k r a z l a g i v r e d n o t e n j a p o s a m e z n i h p o k r a -

jinskih e n o t J u g o s l a v i j e , ob d e j s t v u , da o b v l a d a j o o s n o v n e g e o g r a f -

ske z n a č i l n o s t i J u g o s l a v i j e , bo n a š e delo s i g u r n o b o l j r a z u m l j i v o

in u s p e i n e j s e .

R a z u m e v a n j e p r i r o d n e v r e d n o s t i p o k r a j i n e o z i r o m a d e j a n s k e v r e d n o s t i

p o k r a j i n e , to je v r e d n o s t i p o k r a j i n e z v p l i v i č l o v e k o v e d e j a v n o s t i ,

z a h t e v a od u č e n c e v d o k a j p o g l o b l j e n o m i š l j e n j e . U č e n c u m o r a m o pri-

kazati p r o s t o r t a k s e n kot j e . č l o v e k o v i p o s e g i v n a r a v o p o s p e š u j e j o

p r o c e s e in o b l i k u j e j o v o k o l j u n o v e e l e m e n t e . Na p o s l e d i c e č l o v e k o -

vih p o s e g o v v n a r a v o m o r a m o o p o z a r j a t i . S p r o b l e m o m s m o t r n e g a in

n e s m o t r n e g a g o s p o d a r j e n j a v o k o l j u se u č e n c i s r e č a j o v p r v e m razre-

d u , kjer se s p o z n a j o s s p l o š n o p r o b l e m a t i k o , v d r u g e m r a z r e d u z

v a r s t v o m o k o l j a v r a z v i t i h d r ž a v a h in v t r e t j e m r a z r e d u s p o s l e d i -

cami n e n a č r t n e g a in n e p r e m i š l j e n e g a p o s e g a v o k o l j e v J u g o s l a v i j i .

Vse skupaj o b s e g a le n e k a j ur p o u k a .

V t e o r e t i č n e m p o g l e d u g e o g r a f i j a p r o u č u j e m e d s e b o j n o o d v i s n o s t in

p r e p l e t e n o s t p r i r o d n i h in d r u ž b e n i h p o j a v o v in t u d i o p o z a r j a na

s t o p n j o in z n a č i l n o s t p r e o b l i k o v a n j a g e o g r a f s k e g a o k o l j a . č l o v e k o v

poseg v p r o s t o r z a j e m a p o z i t i v n e in n e g a t i v n e o b l i k e s p r e m i n j a n j a

o k o l j a . O n e s n a ž e n o s t je le d o l o č e n a s t o p n j a o z i r o m a o b l i k a p r e o b l i -

k o v a n j a ( R a d i n j a , 1 9 7 2 ) . To p o m e n i , da je s p r e m i n j a n j e d o s e g l o

t i s t o s t o p n j o p r e o b r a z b e , ki je že n e p o s r e d n o n e v a r n a č l o v e k u za

n j e g o v o b s t o j in n a d a l j n i r a z v o j . O n e s n a ž e n o s t ni samo s t r a n s k i

p r o d u k t sicer p o z i t i v n i h č l o v e š k i h p o s e g o v v o k o l j e , o n e s n a ž e n o s t

je a k u t n a s t o p n j a n j e g o v e p r e o b r a z b e . N a j v e č j e s p r e m e m b e je v o k o l -

je p r i n e s l a i n d u s t r i a l i z a c i j a , ki je p o v z r o č i l a s i c e r dvig m a t e r i -

a l n e g a s t a n d a r d a , a h k r a t i v e č j e i z k o r i š č a n j e n a r a v n i h v i r o v in

v e l i k o k o l i č i n o o d p a d k o v , ki b r e m e n i j o o k o l j e . B i s t v o e k o l o š k e

k r i z e je v n e s p r e j e m l j i v e m o d n o s u do n a r a v e in n a č i n a p r o i z v o d n j e ,

ki je e k o l o š k o d e s t r u k t i v n a . Vse to je t r e b a m l a d i n i p r i k a z a t i

t a k o , da bo z a v z e l a do te p r o b l e m a t i k e a k t i v e n o d n o s . Pota do t e g a

so r a z l i č n a : u p o r a b a l i t e r a t u r e , p r i k a z s l i k , r e f e r a t i ter d e l o , ki

n a j z a j e m a a n k e t o , d a l j e o p a z o v a n j e o n e s n a ž e n o s t i , m e r j e n j e , ke-

m i č n e a n a l i z e vode in z r a k a .

N a v a j a m o p r i m e r v a j e , ki so jo u č e n c i i z v e d l i na t e m o :

o n e s n a ž e n o s t o k o l j a : U č e n c i so o p a z o v a l i d i m n e s t e b r e v š o l s k i

o k o l i c i . V ta n a m e n so u p o r a b i l i iz P l u t o v e k n j i g e "Za e k o l o š k o

s v e t l e j š i j u t r i " s l i k o r a z l i č n i h d i m n i h s t e b r o v . D o l o č a l i so o b l i k o

d i m a , g o s t o t o , n a k l o n in smer d i m a . Za to delo jih je bilo t r e b a

p r e d t e r e n s k i m d e l o m p r i p r a v i t i . P r i p r a v a je p o t e k a l a v dveh s m e r e h

in sicer s p l o š n o kot f r o n t a l n a in i n d i v i d u a l n o za v o d j e s k u p i n pri

t e r e n s k e m d e l u . S p l o š n a p r i p r a v a je v k l j u č e v a l a s p l o š n o p r o b l e m a t i -

ko o n e s n a ž e v a n j a o k o l j a s p o s e b n i m p o u d a r k o m na o n e s n a ž e v a n j u z r a k a

in p r o b l e m u r a z l i č n o v e l i k i h k o n c e n t r a c i j S O , d i m a i t d . t e r ko-

t l i n s k e l e g e . I n d i v i d u a l n a p r i p r a v a pa se je n a n a š a l a na n e k a j

u č e n c e v , ki so v o d i l i s k u p i n e na t e r e n u . U s p o s o b i l i so se z l a s t i za

d o l o č a n j e s m e r i d i m a . Po o p r a v l j e n e m t e r e n s k e m d e l u je s l e d i l a

t e m e l j i t a a n a l i z a in s i n t e z a d e l a . P o v e z a v a t e g a o p a z o v a n j a je b i l a

se pri f i z i k i , k e m i j i , b i o l o g i j i , kjer so p r a v t a k o d e l a l i p o s k u s e

v z v e z i z o n e s n a ž e v a n j e m o k o l j a . Na o s n o v i k r i t i č n e o b r a v n a v e opa-

z o v a n i h p r i m e r o v in s v o j i h o p a z o v a n j se u č e n c i s e z n a n i j o s p r o b l e m i

o n e s n a ž e v a n j a o k o l j a . Ne s m e m o pa jih n a v a j a t i na n e k r i t i č n o b o r b o

p r o t i v s e m p o s e g o m č l o v e k a v o k o l j e , proti p r o c e s o m , ki so n e z a d r -

žni in jih s p r o ž a t e h n o l o š k i n a p r e d e k .

S k l e p n e m i s l i :

O k o l j e , s p r e m e m b e v o k o l j u in v r e d n o t e n j e o k o l j a so t e m e l j n a v p r a -

š a n j a , ki bi jih m o r a l i k o n k r e t n o (s p r i m e r i ) o b r a v n a v a t i t u d i z

u č e n c i , t o r e j p o t r e b n a bi b i l a a p l i k a c i j a g e o g r a f s k i h s p o z n a n j s

tega p o d r o č j a . Učenci naj s p o z n a j o n a r a v n e z a k o n i t o s t i in njih

v r e d n o s t i , p o s e g e v n a r a v o in n j i h o v e p o z i t i v n e in n e g a t i v n e p o s l e -

d i c e , naj pa v e d o t u d i , kaj p o m e n i v a r s t v o n a r a v e in k u l t u r n e de-

d i š č i n e . U č e n c i m o r a j o s p o z n a t i p r o c e s e , s r e d i k a t e r i h ž i v i j o .

K r i t i č n o naj s p r e m l j a j o č l o v e k o v o d e j a v n o s t v o k o l j u in r a z m i š l j a j o

o p o s l e d i c a h n e p r o u č e n i h d e j a n j v p r o s t o r u . O k o l j e m o r a j o v i d e t i v

luči d a n a š n j e g a dne in n j e g o v o p e r s p e k t i v o . N u j n o pa j e , da z a v z a -

m e j o a k t i v e n o d n o s do o k o l j a , v k a t e r e m ž i v i j o in d e l a j o .

G e o g r a f s k o o k o l j e je r e z u l t a n t a n a r a v n e g a o k o l j a in v s e h p o z i t i v n i h

in n e g a t i v n i h v p l i v o v č l o v e k o v i h p o s e g o v . To s k u š a m o z a p i s a t i m a t e -

m a t i č n o in p o j a s n i t i u č e n c e m . O c e n i t e v g e o g r a f s k e g a o k o l j a je zelo

z a h t e v n a , t a k o da je s k o r a j n e m o g o č e p o d a t i n e k o s p l o š n o v r e d n o s t

o k o l j a . Kako to p r i k a z a t i u č e n c e m ?

ž e l i m o o b j e k t i v n o u g o t o v i t i v r e d n o s t p r o s t o r a . Z u p o r a b o m e t o d e

t o č k v r e d n o t i m o r e l a t i v n o , p r i m e r j a l n o v o p a z o v a n e m p r o s t o r u . Pri

u p o r a b i k a k r š n e g a k o l i v r e d n o s t n e g a i n t e r v a l a p r i p a d a j o v r e d n o s t i

d o l o č e n e g a p o k a z a t e l j a v z g o r n j i , s r e d n j i ali s p o d n j i del t a k e g a

r a z r e d a . Iz tega s l e d i , da je n u j n a , d o l o č e n a g e n e r a l i z a c i j a na

p o d r o č j e . Na o s n o v i i z b r a n i h p o k a z a t e l j e v , i z b r a n e m e t o d e in po-

s t o p k a v a l o r i z a c i j e , v r e d n o t i m o o k o l j e . Vsak p o k a z a t e l j t o č k u j e m o ,

n a j v e č j a v r e d n o s t o k o l j a je t a m , k j e r bi bili vsi p o k a z a t e l j i n a j -

v i š j e o v r e d n o t e n i in bi tudi v p l i v i č l o v e k a d e l o v a l i v p o z i t i v n i

s m e r i . K o e f i c i e n t pa je r a z m e r j e med š t e v i l o m t o č k , ki jih d o b i

o k o l j e glede na d o l o č e n p o k a z a t e l j in š t e v i l o m t o č k , ki jih dobi

p r o s t o r pri n a j b o l j š i v r e d n o s t i . Na tej o s n o v i lahko n a p i š e m o , da

Je v r e d n o s t o k o l j a p o d a n a z e n a č b o :

. d » j . V

p i . e i , a .

Za k o e f i c i e n t v r e d n o s t i o k o l j a p o s t a v i m o pet v r e d n o s t n i h k a t e g o r i j :

- zelo u g o d e n

- u g o d e n

- z a s k r b l j u j o č

- k r i t i č e n

- zelo k r i t i č e n

V r e d n o s t o k o l j a Je o d v i s n a od n a r a v n i h d a n o s t i in s m o t r n e g a p o s e g a

č l o v e k a v o k o l j e . I z r a ž e n o je s t e m , da k o e f i c i e n t u v r e d n o s t i na-

r a v n i h d e j a v n i k o v p r i š t e v a m o k o e f i c i e n t v r e d n o s t i č l o v e k o v i h d e j a v -

n o s t i . če m o r a m o k o e f i c i e n t v p l i v a č l o v e k o v i h d e j a v n o s t i o d š t e v a t i ,

Je to znak d e s t r u k t i v n e g a v p l i v a č l o v e k a v o k o l j u in n a r a v n i e l e -

m e n t i so pri tem p o š k o d o v a n i ali u n i č e n i . K o e f i c i e n t v r e d n o s t i

o k o l j a je pri t e m z a s k r b l j u j o č , k r i t i č e n ali pa celo k a i e na p o p o l -

no d e s t r u k c i j o n a r a v n e g a o k o l j a . S to e n a č b o m o r e m o v a l o r i z i r a t i

p r o s t o r in s p o m o č j o y r e d n o s t n i h i n t e r v a l o v t u d i izvesti r e g i o n a l i -

zaci j o .

če bi to e n a č b o o o c e n i t v i o k o l j a u p o r a b i l i v r a z r e d u pri r a z l a g i

v a l o r i z a c i j e p r o s t o r a , bi u č e n c i z n j e n o u p o r a b o r a z u m e l i v a l o r i -

z a c i j o in r e g i o n a l i z a c i j o na tej o s n o v i ter iz e n a č b e u g o t o v i l i , da

so v o k o l j u p r o b l e m i , ki jih je t r e b a o b r a v n a v a t i z v i s o k o s t o p n j o

k r i t i č n o s t i in o d g o v o r n o s t i .

L i t e r a t u r a

1 . G a m s I . , O s n o v e p o k r a j i n s k e e k o l o g i j e , L j u b l j a n a , 1 9 8 6 .

2 . R a d i n j a D . , O n e s n a ž e n o s t č l o v e k o v e g a o k o l j a v luti g e o g r a f s k e

t e r m i n o l o g i j e , GO 1, L j u b l j a n a , 1 9 7 2 .

3 . Lah A . , P r o u č e v a n j e , u r e j a n j e in v a r s t v o o k o l j a , GO 4 , L j u b l j a n a ,

1 9 7 2 .

4 . Ileiič S . , O g e o g r a f s k i h a s p e k t i h v a r s t v a o k o l j a , GO 2 , L j u b l j a n a ,

1 9 7 2 .

5 . F e r j a n T . , K v a l i t e t a p r o s t o r a - p o g o j za r a z v o j t u r i s t i č n i h a k t i v -

n o s t i , Z b o r n i k radova s i m p o z i j a : G e o g r a f s k i a s p k t p r i r o d n i h r e s u r -

sa J u g o s l a v i j e , P r i š t i n a 1 9 8 4 .

Tatjana Ferjan

UBLUfiTIOH OF EHUIROHHEHT

Summary

This: t r e a t i s refers to e n v i r o n m e n t , its c h a n g e s and v a l u a t i o n . It

is also v e r y a c t u a l to e x p l a i n t h i s p r o b l e m to p u p i l s at l e s s o n s .

T h e r e are d i f f e r e n t k i n d s of e n v i r o n m e n t s : n a t u r a l , g e o g r a p h i c ,

a n t r o p o g e n e , u r b a n , c u l t u r a l , t u r i s t i c , e t c . G e o g r a p h i c e n v i r o n m e n t

is d i f f e r e n t from n a t u r a l o n e , since man has a p p l i e d to it his p r o -

per e f f e c t s . G e o g r a p h y t r e a t s g e o g r a p h i c a l e n v i r o n m e n t from the

p o i n t of v i e w of n a t u r a l p h e n o m e n a , m o d i f i c a t i o n of e n v i r o n m e n t ,

s o c i a l a c t i v i t i e s and d e v e l o p m e n t t r e n d s in i t .

E n v i r o n m e n t is being m o d i f i e d . E n v i r o n m e n t a l p o l u t i o n m e a n s t h a t

s t a g e of m u t a t i o n , w h i c h is d i r e c t l y d a n g e r o u s to man for his exi-

s t e n c e and f u r t h e r e v o l u t i o n .

The q u e s t i o n a r i s e s how to v a l u a t e e n v i r o n m e n t . T h i s m o s t l y

d e p e n d s on t h e p u r p o s e for w h i c h v a l u a t i o n is b e i n g c a r r i e d

o u t . In t h i s r e s p e c t a s e r i e s of p r o b l e m s a r i s e s .

- at s e l e c t i o n of c o m m o n c r i t e r i a for i n d i v i d u a l v a l u a t i o n s

- at t h e v a l u a t i o n p r o c e s s , s i n c e t h i s is a r a t h e r c o m p l i c a t e d

p r o c e s s

- b e c a u s e of c h a n g e s of v a l u e of i n d i v i d u a l i n d i c a t o r s

It is n o t easy to s t a t e the v a l u a t i o n v a l u e of e n v i r o n m e n t as a

r e s u l t of n a t u r a l e n v i r o n m e n t and all p o s i t i v e and n e g a t i v e influ-

e n c e s of h u m a n a c t i v i t y . V a l u a t i o n is a l w a y s r e l a t i v e , c o m p a r a t i v e .

P o i n t m e t h o d is a p p l i e d . On t h i s b a s e s t h e v a l u e of a p l a c e can be

s t a t e d , o b t a i n e d by the f o l l o w i n g e g u a t i o n :

C - C o e f f i c i e n t

VE - Value of e n v i r o n m e n t

VNE - V a l u e of n a t u r a l e n v i r o n m e n t

VHA - V a l u e of h u m a n a c t i v i t y