7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
1/16
PostalRegd.
No.
MNP-73
To: Fro
m:
LUNGDAMNAAW
PostBox-30,
JubileeHall
NewLamka,
Churachandpur,
Ma
nipur-795128,
India
Regd. No. 30984/76
Edited and Published by the Editor for the Chin Baptist Association at ThawnSaau Printing Works
(An Organ of the Chin Baptist Association)
Lungdamna AwVol. XXXVIII No. 09 SEPTEM BER, 2014
Editor: Rev. Dr. Sut Khan Thang
2014 CBA Thulu:
ngakzo, gualzo, khangnoIsaiah 40:30-31
Dahpihna
* Moreh CBA Pawlpi mi ahi Pa Suan Za Hang (66) h/o Nu.
Man Za Vung in August 2, 2014 ni in hong nusia a, Moreh CBA
Local Pastor a sem Pastor Cin Kam in vui hi.
* Sinai CBA Pawlpi mi ahi Tg.Sawm Suan Mang (23) s/o Ngin
Ngo Kap Tawmbing in August 11, 2014 in hong nusia a, Pastor
Palet Thuomngell, CBA Lamka Khawk Sia in CYA hanmual ah
vui hi.
7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
2/16
SEPTEMBER, 2014 SEPTEMBER, 2014
29
EDITORIAL BOARD
Editor:
Rev. Dr.Sut Khan Thang
Jt. Editor:
Sia B. K. Shwanno
Contributing Editors:
Rev. Dr. J.M. Ngul Khan Pau
Rev. Dr. H.S. Hatzaw
Dr.Rev. Enn Za Sian
Rev. S. Lang Kho Gin
Rev. N. Pau Sian Lal
Dr. S. Neng Ngaih Lian
Sia S. Kap Za Mang
Sianu Thangpui
Sianu Lam Cing
Circulation Managers:
Sia Lian Cin Zam
Pa Thual Za Khup Pa Nang Za Cin
LAKMAN
INDIA -`100.00
MYANMAR -`100.00
FOREIGN -$ 5.00
PH. NO. 03874 - 233438 (O)e-mail: [email protected]
Vol. XXXVIII No. 09 | September, 2014|
Lungdamna(An Organ of the Chin Baptist Association)
Thusuah khempeuh Editor ngaihsutna
bang hikimlo hi
Thu puaknuamte inEditor tungah puak ding. A tatna
pia nuamte/khawl nuamte lehomna kilaihte in Circulation
Manager zaksak ding hi. A la
nuamte in kumkhat tat man piakmasak kul hi.
Aw 20. Memcha Devi Yengkhom leh a pasal, Kakching Bazar, Manipur amissionary semten khamangthang tampi man a hong lawhcinna dingun
thungetsak ni.
21. IEM nasepna a kihel pawlpi leh mimalte hangin lungdam ko-in
thungetsak ni.
22. Police nasem mi khempeuh adingin thungetsak ni.
23. Khualzin mite bittak leh khamuangtak a a khualzin theihna dingun
thungetsak ni.
24. Vanleng accident a om nawn lohna dingin thungen ni.
25. Namsang leh mihausaten namniam leh mizawngte a nuaisiahna,
nenniamna bei a amaute dopsang ahihna dingin thungen ni.
26. Khristian nungak tangvalten a kibatpih uh Khristian koppih a muhna
dingun thungen ni.
27. Karnataka State, Hobi khuasung ah mi 34 in Jesu sang uh ahih manin
lungdam ko-in, tuamun ah biakinn lam baih ahih theihna dingin i
thungetna ah phawk ni.
28. Punjab State a Pasian nasepna ah thu-ummi kibehlap zel in July 2014
sungin mi 634 in Jesu sang uh ahih manin lungdam ko-in mission eld
a om FMPB mi 5te a dingin thungetsak ni.
29. CBA Hunbit nasem eld a omten cidam leh thahat a Pawlpi mite
tawh Pasian na hong septoh theih zel man un lungdam ko-in amaute
adingin thungetsak ni.
30. Khangnote mun tuamtuam-ah Doctor/Nurse sin a omten cidam a hong
zawh theihna ding un amaute adingin thungen ni.
31. September 2014 khatawp ciang hong zang sak i biak Pasian tungah
lungdam ko ni.
Editorial....................................... 01
Suahtakna Lem Panin
Suahtakna Taktak Gam Ah ...... 04
Ebola Virus Disease (EVD) ....... 12
Leadership &
Financial Management
Training Nuamtak Kizo ............. 15
Nupa Thalak Khopzia(Nupa Pankhawm
A Poimawh Zia) ..........................17
Ei Leh Ei Kitheihtelna ................22
Mission Field Pan Laikhak ...... 24
September 2014
Thungetna Khawk ..................... 27
7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
3/16
SEPTEMBER, 2014 SEPTEMBER, 2014
0128
"EditorialEfesa Pawlpi tawh kisai hih anuai abanginthu pawlkhat kingaihsun thei hi.1. Man g 2:1 sun gah Jes u in Efe sa Paw lpi te
bangci bangin gen hiam?Efesa khua a Pawlpi pen Topavantungmi khatin kem ahihna tel takin kimu thei hi. Tu hun ciangin Topa
vantungmi ahilo vangliatna anei veve pawlkhat Pasian thukimpihloh Pawlpi
om thei ahihna hong phawksak hi. Hih thute hang mah zong hiding hiven
Jesu in vantungmi zangin Ama nasem Johan tungtawnin Efesa Pawlpite
Jesu Khris min hangin gimna leh haksatna thuak zo in, leh acihtakna
hangun kipakta hi (cf.v. 2,3). Leitung siatna, gimna leh haksatna sungah
nungta hinapi amaute tawh kizomlo, tuate in tumcip lo ahih manin Topa
pahtak ngah ding mi Topa theihpih om ding, cih teltakin kimu thei hi.
2. Jesu hihna taktak bang hi hiam?Jesu in bang hangin hibang
hihna zang hi ding hiam?Jesu hihna taktak ahih leh a khutah aksi sagihte
tawi in, kham kibawl meivakna lakah a pai kawikawi thei zah dong dingin
vangliatna nei ahihna kimu thei hi. Hih in Jesu Khris pen Pasian ahihna
pulakin kipsak hi (v.1). Pawlpi neitaktak pen Jesu Khris hi a, Pawlpiadingin Amah a lutang ahi hi. Aman Ama sisan bua in mawhna hong
maisakin Pasian maipha ngah theihna dingin lampi hong lak aksipi hi a,
Amite adingin Topa tawh kikal ah palai na nasem hi. Amah bekin leitung
mite mawhna apua khia ding Pasian Tuuno hi a, a kigo paisan pawi Tuu
hi takpi hi. Pasian leh leitung mihingte kikalah kizopna kahlei Jesu Khris
ahi hi. Aman amite kitangsap thei in Topa kiangah hong thumsak hi (1
Joh. 2:1).
3. Efesa Pawlpi tawh kisai Jesu in bangci bangin gen hiam?Jesu in
ama nasem ahi Sawltak Paul tungtawnin Efesa Pawlpi phuan a, zong kin
hi. Jesu Khris in amaute sa leh kha tawh kisai in a dinmun, ahihna uh tel
sitset ahih manin na pakta masa phot a, tua khit ciangin a mawhsakna thu
khat om hi, na ci pan hi (v.4). Na khat peuhpeuh tawh kisai in mihingte
etzia, muhzia leh Pasian zia kibatlohna kiciantakin hong lak hi.
9. Department khempeuh in 2014 Projectte zo to thei zel uh ahih manin
hong gualzawhpih i biak Pasian tungah lungdam ko ni.
10. Tuni ciang i sepna ciat-ah Topan hong ompih in cidamna hong pia-in
sepnate sunzom to thei zel i hih manin Pasian tungah lungdam ko ni.
11. September 19-22, 2014 MBC Secretaries Conference GBA,
Chiengkonpang a kinei ding ahih manin thungetna ah phawk ni.
12. Tu khasung in CBA Relief & Development makaihna tawh Behiang
khua a Medical Relief sai ding kisawm pen hoihtaka neih ahih theihna
ding ngen in sum tawh hong huh CBCNEI vaisaite adingin zong
thungetsak ni.
13. World Vision a semte ading in thungetsak ni.
14. A bawlsa mihingte ading leh khaicite adingin Pasian in guahtui a kisam
bang a hong piakna dingin thungen ni.
15. Jammu & Kashmir sunga FMPB nasepna ah biakna mun thak 50
patkhiat a sawm uh (2014-2015 project) Pasian huhna ngen ni.
16. North East India Mission, Adivasi mite lak a missionary Rev.
Thanghaulian Suantak a nasepna ah hong lawhcin zelna dingin Pasian
kiangah thungetsak ni.
17. Mawtaw hawlpa Pa S.Nang Za Cin in damlohna khenkhat aneih manin
zum kah zo nai lo ahih manin hong dambaihna dingin Pasian kiangah
thungen ni.
18. Bangladesh a missionary K.Kunjaraj & a innkuante a dingin thungetsak
ni.
19. Zato inn a sem doctor leh Nurse semten cidam leh kuhkal taka hong
sep theih zelna dingun amaute thungetna ah phawk ni.
7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
4/16
SEPTEMBER, 2014 SEPTEMBER, 2014
2702
Tua mawhsakna in amasa lai a kei na hong it bangun tu-in na hong
it nawn kei uh hi, cih ahi hi. Jesu kin leh awlmawh Pawlpi kalsuanna sungah
ahih leh ITNA nakibulphuh hi. Hih itna in Pasian hong itna mihingte in i it
thuk theihna omsun in khat leh khat ki-it tuahna ahi hi. A kimu theilo Pasian
ka it hi, ci kei napi in akimu thei a Khristian mipih itloh sese na gen hi.
4. Banghangin Jesu in Efesa Pawlpi mite pakta hiam?Efesa Pawlpite
in a hun masa lai un itna tawh na lim takin sem, awlmawhna leh veina
takpi nei hi. Lungkiatna ding omtase leh Topa min tawh thuakzo, migilote
leh akineih khem sia leh agamtat siate khahkhong lo, thu khat peuhpeuh
kancian sitset masa uh hi. Lai Siangtho tawh kituak maw kituaklo cih
nangawn encian in, mimal deihna sangin Topa deihna thupi sim penpen
uh hi ding hi.
Banghangin Jesu in Efesa Pawlpi mawhsak hiam?A tunga no. 3na
a kigensa mah bangin ITNA masa amansuahna hang uh ahi hi. Itna bulphuh
nasepna, gamtatna, a kim a sawm-a-khat puak ding Topa deihna hinapi
in kim nawnlo, lai-natna tello in mission nasepna dinga piakkhiatna, thu
kigente hul lua, thumna keugawp, citpiakna cihte bei lo napi in lungdam
leh kiphal taka piakna tawmta hi. Minthannopna, minkidawk ding deihna,
mite laka pahtak ding utna lungsim, pawltuam lungsim neihna, sa-utna,
thutanglo a vaihawmna, deihsak tuam neihna, kizahtak tuahlohna, hazatna,
kipumkhatlohna,Topa sangin beh-le-phung liatsakzawkna, ci-le-salunggulhna nasia mahmah cihnopna hikha ding hi. (2-4). Pawlpi khantohna
dinga Topa deihna kanna sangin keima thu hilel phatmawhsaklohna in
mite lungsim tuamcip hi ngelngel ding hi. Topa deihna banga nuntakna ahi
migenthei huhna, piakkhiatna sangin midangten a tan zongin bangci leh
ken tampi ngah thei ding ci-in ngahna thupi bawl zaw hi ding hi.
5. Bang thuhilhna Jesu in gen hiam? Jesu in Efesa Pawlpi mite
kiangah a lam pialna uh phawk ding in thuhilh hi (v.5). Topa deihna thei
napi in mimal deihna thupisak zaw a kalsuanna in Ama thumanlohna hi a
mawhna hong suak hi. Topa tawh kizomin Ama thu nuntakpih ding ahi hi.
Tua sunga Ama hong itna banga khat leh khat ki-itna tawh kalsuanna kiam
in tawm hi. Itna a omna munah Topa in nuamsa a, ama mizia zong ahi hi
(cf. 1 Joh. 4:8). Itna bulphuh nasepna, gamtatna leh vaihawmna pen Topa
lungkimna hi.
SEPTEMBER 2014 THUNGETNA KHAWK
1. I biak Pasian in September khathak hong muhsak lai manin lungdam
ko-ni. Date 13-18 September 2014 sung Youth Secretary in Singngat
Khawk van ding ahih manin thungetna ah phawk ni.
2. September 3-5, 2014 sung MBC Mission Church Planting Training om
ding thungetna ah phawk ni.
3. Pasian hehpihna tawh Pawlpi hunbit nasemten khasum ahun maan a
ngah thei zel uh ahih manin i sapnateng hongsik Jehovah Jireh tungah
lungdam ko ni.
4. Kum 2014 sung a sep leh bawl ding omte tuni ciang kisem toto thei zel
ahih manin Pasian tungah lungdam ko-in projectte sep zawhna dingin
Pasian tungah huhna ngen ni.
5. Zingciang Septembr 6, 2014 ciangin Naupang Camp Retreat Programme
CBA Central Church-ah om ding ahih manin cidam leh manphatak in
i zat theihna dingun thungetna ah phawk ni.
6. CBA-EC memberte leh zum a semten khawkvanna August 24, 2014
panin a programme uh manpha taka a zat theih manun lungdam ko-in
maban khawkvanna dingte ah Pasian kithuahpihna ngetsak ni.
7. Khamtheih tuamtuam zuak a nekzongte Pasian in nekzonna ding dang
a piakte tawh hong kivak theihna dingun amaute khempeuh a dingin
thungetsak ni.
8. September 9, 2014 ciangin Priscilla Home a dingin itna ankuang luina
nitaklam nai 3:00 06:00 om ding ahih manin hun gelsa bang a zat a
hihtheihna ding leh hih tawh kisai-a huhna piate hangin Pasian tungahlungdam ko ni.
7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
5/16
SEPTEMBER, 2014 SEPTEMBER, 2014
0326
Biakpiakna lasakna, thugenna ah kithakiam gawp mawk in,
thungetna leh Topa adinga kalsuanna kilawpzo taktak nawnlo hi. Lungsim
takpi tawh piakkhiatna khat peuhpeuh kihah bawl nawnlo in a kilawmsakna
vive suak mawk hi. Mi nasepna, gamtatna leh omzia khatpeuh phunsan
den, kei hizen leeng ci in mite tawh kitehkak pong hi. Kei amah bangin
hau leng tua sangin tam pia/thawh zaw ning, peuh ci zen dih hi.
Jesu thuhilhna in lampialna panin ciahkik ding, kisik ding
tawnkikkik lo ding cihna ahi hi. Midangte lampialna en loin nangma
lampialna thei inla tua panin ciahkik dingin Topan hong hopih na hi gige
hi. Bible sim nawnlo, thungen nawnlo, a mel mu nuam nawn peuhmah kei
ing ci in biakinn kai nuam nawnlo cih bang zong na hi thei zanzan hi. Na
lampi zuih hoih nasa hiam? Nata, natuten hong zui ding hileh phamawh
kei na ci takpi ding hiam? ngaihsun pha in. Khamtheih guihtheih zu, za,
kimawlna niin, numei-pasal kal thangtatna, na dinmun/hihna tawh kituaklo
nuntakna leh adangdangte nutsiat hunta hilo hiam?
Topa tung pan na ngah hamphatna nuamtakin na zeek ziahziah
theih na dingin hih thuhilhna thupi sim ding ahi hi. Topa tawh meivak
bangin kizopna khau a kitatsat loh ding ahi hi.
6. Jesu in banghangin Efesa Pawlpi mite pakta hiam?Jesu in Efesa
Pawlpite a pahtakna dang khat na om leuleu hi. Tua in Topa muhdahte mah
muhdahna ahi hi (v.6). Topa in it ding, deih ding acihte it in, deih in, Ama
muhdah pawlte khempeuh muhdahpah ding ahi hi. Tua hileh Topa in hong
pakta ding hi. Topa pahtakna ngah taak dingin na gamtatna kilawm nasa hiam?
7. Jesu in bang kamciam hiam? Jesu in Efesa Pawlpite tunga a
kamciam ahih leh Pasian huan sunga om singgah nek theihna ahi hi (v.7).
Hih in piancil sunga kigen nuntakna singkung pan agah ne in nuntak
tawntungna kici pen hi ding hi (Pian. 3:22,24). Efesa Pawlpite tung bek a
kamciam hi nawn loin Jesu Khris Gumpa leh Topa a sangin Kha Siangtho
makaihna tawh Ama gualzawhna koppih mite ngah ding tawntung nuntakna
hong phawksak hi.
Topa pahtak hi in, Ama maipha ngah in, Ama kamciam nuntak
tawntungna thupha thaman ngah dingte in mi hampha/thupha ngah ahi hi.
Tua hamphatna ngahna dingin nutsiat dingte nusia ngam ding, lampialna
pan lampi maan tawn a kalsuan kik ding ahi hi.
3) Tandup Barchipate innkuan mi 18 pha uh
4) Nawang Lapchang pa le innkuan mi -18 pha uh
5) Dawa Cheojte innkuan mi- 5 pha uh
6) Sonam Iopa & innkuante mi-14 pha uh
7) Dorje Barongpa & innkuante mi -19 pha uh
I Topa Jesu in note khempeuh cidamna leh nopna tatsat lo in hong pia ta
hen. Note ading thungetna ka nei zel uh hi. Lungdam ung.
Gal matong a om Khris galkap kote in deihsakna leh thupha kong khak
uh hi.
Lalmuan Langel & Ngaithianching
( Mb.09459341402)
Kullu, Himachal Pradesh
Lungdam KohnaKo Local Baptist Youth Fellowship, Agape CBA Pawlpi in 2012 pan
in Keyboard project ka na nei uh a, hih tawh kisai a van hong kizuakte
a tawm a tam ci lo-a sum tawh na hong lei sakna uh panin Keyboard
kineitheita ahih manin hong huh khempeuhte tungah i Lungdamna
Aw Magazine tungtawn in LUNGDAMTHU kong puak uh hi. Na
nasep hoihnate uh i biak Pasian in a zah tampi in thupha hongpia ta
hen cih ka thungetna uh ahi hi.
Pasian gam ading a na seppihte uh,
Sd/- G.Thong Khan Mang Sd/-L.Cin Lian Thang President Secretary
Agape CBA Pawlpi Agape
Lungdamna Aw tatman _______________________________
Rs. ____________nong piaktheileh kilungdam mahmah ding hi.
- Circulation Manager
7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
6/16
SEPTEMBER, 2014 SEPTEMBER, 2014
2504
SUAHTAKNA LEM PANIN
SUAHTAKNA TAKTAK GAM AHPa aw, neihsa kei ngah ding tang teng tu-in hong pia in ci-a tapa naupangzaw
in a pa kiang a a nget mawk na ngaihsun kha ngei hiam? Tate kiang a a gotan ding
uh hawmsakna hun ding pen pa in a cih hunhun hizaw ding ahi hi. Tate kicinlah
ding hi het lo hi. Tapa naupangzaw in hih i thulu tawh kilehbulh takin pa angsung
khamuanhuai mahmah nusia in a tunna ding vokkuang bul ahih lam a theih cian
loh manin kipankhia hi. Amah a it omna nusia in a it ding a muh zawh lohna gam
a na zuan hi. A tunna ding theician hileh a pa angsung nuam mahmah nusia het
lo ding hi a maw.
I thulu tawh kilehbulh hileh zong,
a paidan i theihcian zawk semna dingun
hih thu panin sin ni. Ama nutsiatsa gam
pen nutsiat het loh ding gam na hi a, a
zuatna gam zong zuat het loh ding gam
na hi hi.
Tapa naupangzaw in bang dinga
a hun lo pi-a a gotan ding lak sawm
mawk ahi diam? A pa innsung nuam a
sak lohna ding khat ngaihsut pak theih
om hi. A u bang a nasep taima a hih
tuak kei a, ni tumtum a mawk vakvak,sep ding bawl ding bangmah ngaihsun
lo hi ding hi. Tua man in inn ah a om
leh zong om den khol lo hi mai ding hi.
A pan iplah in a u inlah awi het lo zel
ding hi. Bangmah zong sem ngap lo,
meh limlim duh zong hikha mai ding
hi. Mi zulhzau leh thadahte in innsung
ah lungdamna nei lo nuam mahmah hi.
Kisuanlahna leh khel nopna lungsim
zong hong nei zel uh hi.
Hih tapa naupangzaw pen zong tua
bang hi ding hi a, a iplah den a pa leh a
awi lo den a u angsung pana suahtakna
pen nuam ding a hong ngaihsun hi ding
a, tua manin nikhat a pa kiangah a gotanding piakhia ding in phut hi. A gotan
ding zah thei hingei ding ahih manin a
pan zong va it mawk ding hithei khol lo
ding hi. Tua manin a pan a gotan ding
uh hawm sak ta hi.
Ni tawm khat khit ciangin a
nauzawpa in ama neihsa teng zuakin
a sum tawh inn panin a gamlapi-ah
pai khia a, a sumte a pheeng zat gawp
hi. (Lk.15:14) ci-in Lai Siangtho ah na
kiciamteh hi. Suahtakna pen nopsakna,
lungkimna leh lungdamna hi dingin um
hi. Ahih hangin ki-ukna tel lo suahtaknain mun nuam leh hoih tun lo himhim hi.
Suahtakna lem in koisan hong tun
hiam?
A banban in en ni, suahtakna lem,
ki-ukna tel lo, a uk om lo, gamgi nei lo
suahtakna in koisan tun hiam?
Suahtakna:Kuama thunuai ah om nawn
lo, kuama meltheihten mupha nawn lo,
a thuhilh ding om nawn lo pen nuam
leh kilawm maw? A thuthu himai ta hi.
Ka thuthu cih kampau pen gitlohna
khempeuh kipatna ahi hi. Tulai ta
leh nau tampite in hih suahtakna pen
ngaisang in kuama thunuai ah om lo,
nopsak dandan a om mai, duhduh ne adawn mai, a kua tawh bang ci bangin
5. May kha ciangin vukhalte hong tui deuh ta in Lalmuan leh Kullu panin
hong pai Pynshailangte in singtang dawn ah va hawhin innkuan leh
mimalte va kimuhpih uh hi. Himalaya mualtunga teng innkuan 4te ka
va huh thei uh hi. Havai leh Betangte lo a acin pen uh leh a neek pen
uh ahi hi. Innkuan bangzah hiamte ah zong thungetna ka nei thei uh hi.
Pasian Phat Ni:
1. Haksatna tampi omtaseleh Topan Oct.15,2013 panin June 2014 dong
Lahaul a hong ompih manin i Topa Jesu in hoih takpi hi.
2. Ka hatna uh ahi tatsat lo a nong thungetsak den manun.
3. Khrismas Pawi nuamtak Dec.25,2013 ni-in innkuan 21te tawh tua lakah
Buddhist-58 kihel a, hong kithuahpih manun. Halleluijah !!!
4. Khuavot mahmah ahi degree 20 nuai Topa hong kepbitna a diakin ka
nauneu uh Stephen Thangmawi a damna hangin
5. Ka inn neipa uh ahi Gialchhan Bodh in inndei hong piak manin. Innkuan
7 omte in ka taksap uh ahi singkhuah, allu, gah leh teh tuamtuamte leh
bawngnawi (milk) siangtho hong puak den manun. Kha 7 sung anteh leh
gah ahing kimu lo hi, hih munah.
6. Khua mite lo nasepna uh ah ka huh theih manun.
Thungen Ni:
1. Gospel ka holimpih theih uh innkuante ading, Khrismas Pawi hong sim
mite ading Lapchang a om Lahaul mi 12 ten 2014 kum beima ngei
a Jesu gupna hong san theih nading leh Nipi Ni sim a biakpiakna neih
theih nadingun.2. Lahaul mi 14 pan 20 in Jesu gupna sanga Kullu ah biakkikhopna kum
2014 beima ngei a hong nei theih nadingun.
3. Lahaulte laka Missionary nasemkhawm koten (Lalmuan, Ching,
Stephen, Pynshailang, Luke leh Titus) Topa kepbitna tawh ka sep zom
theih nadingun.
4. August panin September 2014 sung Annual Leave a ka tenna uh ahi
Manipur ah kong hawh t heih nadingun.
5. October-2014 panin June 2015 sungin ka sepna uh ahi Lahaulah
Biakpiakna Group hong om theih nadingin.
6. Mite lakah pilna leh hatna tawh Pasian thu hilhsawn thei a, amauten
zong gupna hong san theih nadingin.
7. Thungetpihna in na sem hi, ci-a a um Namchi khua ateng Ashok
Chemmed leh a innkuanpih uh mi 4te thungetsak ni.
8. Lapchang khua a om hih innkuante ading thungetsak ni-
1) Gialchan Bodhte innkuan mi -10 pha uh2) Urgian Iopa innkuan mi -5 pha uh
7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
7/16
SEPTEMBER, 2014 SEPTEMBER, 2014
0524
thanghuai in om taleh kuaman mu
lo, nidang lai dan a naupaai a zahlak
ding cih lah om nawn lo, za (medicine)
kivenna ding tam ta, vanzat hoih lah
tam, kamsiathuai taka naupaai dinmun
tun khak lelah doctor siamna a hih
mang hiau ding cih khawng tulai a
suahtakna lem tawh a kizom gitlohna
lian mahmahte hi uh hi.
Laisimte, khuapi ah om a nu leh
paten haksa satak a sum hong zong a,
hong khak uh nuamtalna a zang bei,
tuadan a sawt zong om kisam lo, khuapi
omdan hong theihcian cianga baihlam
taktak a sum muhna tam ta, inn lam
pana sum hong khak ding uh ngak kisam
nawn lo, baihlam taka sum tampipi
ngah, i siatna ding ahih lamtak thei lo-a
suakta taka sum in a lei theih teng lei a
nuamtak a om a kingaihsun, a tawpna
ah zahlakna leh sihna tun ding ahih l am
thei lo-a hun zang hong kibehlap lailai
ding tawh kibang hi. Tulai in khuapite bek hi lo, khuata
leh singtang khua ningtawng tanin
leitung suahtakna thanghuai mahmah
tung ta hi. Khangnote bek hi lo, pa lah
hita tangval lai hun a suahtakna nusia lo,
lungkhamhuai takin zi leh tate awlmawh
lo a suakta kitam deuhdeuh hi.
Nuamtaalna:Pheeng zat gawp hi cih
i mu hi. Tulai hun tawh kibang veve in
teh, na hoih lo pen nidang lai pan a na
om hita hi. Pasian mit tung lo nuamtalna
kici kum tul thum tul li malam a zong a
om sa, tuni tan a kinak bawl deuhdeuh
pen zumun nopna, numei leh pasal kal a
thanghuaina, mit a muhnopna, kiliansaktak leh kithupisak taka nuntakna zat
utnate ahi hi. Sum i neih peuh leh sum
in a lei theih khempeuh a omsa banga
ngaihsutna hita hi. Tulai nangawn in
zong ei mite omdan pen, sum 100 nei
in zuphung tawh enden pah, 1000 nei
in numei tawh enden pah. A upan a pa
kiangah, Na neihsa khempeuh numei
paktatte tungah a zangmang khin ci-a
a na gen zong a dik lo hi het lo hi.
Tulai in eite lakah zong ki-encian
a, kingaihsut thak kisam mahmah hi.
Nuamta alna, a diakin zumun nopna
pen bangtan haipih lai ding i hi hiam?
Bazar leh lampi dung khawng a husa
mahmahte thawm ah kuate pau a kiza
tam pen a? Kilamdang mahmahta in
kimu a, dahhuai tak mai in hih munte
ah i tallang mahmah ta uh hi. Nidang
sang in sum leh pai i hong nei ta a, ahih
hangin Pasian dona lamah a tamzaw pai
ding hileh kilawm hi. Khanlawh hun
mahmah ta hi.
Leitung khantohna khatvei thu ahong tung vat ah a na kiging man lo
i hi pen hi. Cik mah a i tawi dinga i
ngaihsut phakloh i khutsung ah i hong
tawi ta a, Cell phone, ipad, laptop, video
games, dvd players, electronic gadgets
namkim, car nam tuamtuam, inn hoih
pipite eite aa himai ta hi. Hileh zong
khalam a i taksap laitak uh a hong tung
ahih manin khalam ah kikep siang
ding ngaihsun man lo liangin leitung
noptalna tuamtuam i hong ngaisang
uh a, tom lo sungin lut thuk in i hong
kipialut uh a, paikhia kik mai lo ding
zong kitam hi.
TaksapnaNoptalna tawh kizui teiteizel pen taksapna ahi hi. Ut dandan a
MISSION FIELD PAN LAIKHAK
Himalaya gamkeu vot ahi Lahaul panin lai hong khak in a vanglian i Gumpa
leh Topa min in kong nohsiat uh hi. Internet leh post omlohna munah kha 8
vingveng ka om zawh un, lai kong khak theih manun ka nuam mahmah uh hi.
Thungetna leh sum leh paii tawh nong huhnate uh hangin ka lungdam uh hi.
IEM sunga i sep khawmnate hangin zong Topa min ka phat uh hi. North India a
Topa gam a khanlet nadingin kote in zong note ading thu ka na ngen zel uh hi.
1. Keimah Lalmuan in March 2010 akipan in IEM ah na ka sem hi. Ka zi
Ngaithianching tawh ka kiten zawh uh May 2011 akipan in ka semkhawm
uh hi. Ka tapa uh Oct.15, 2012 in pianga a min Stephen Thangmawi hi.
2. Sanggampa Luke tawh Lapchang ah Oct.15,2013 paikhawm in tua
munah Lahauli Buddha biate lakah ka sem uh a, tua mun pen pii 10,700
a sangna mun ahi hi. Khuavot pen Dec.-March sungin degree 20 nuailam
ahih manin vot mahmah a ka khatvei tuakna ahi hi. Ahizongin khuavot
leh nattheihnate sung panin Pasian in hong kem ahih manin ka nuam
mahmah uh hi. Topan kum 1 bek apha pan ka tapa uh zong hong
kepsak hi. Thalakna leh tawldamna in June kha sung Kullu ah ka om
zawh uh ciangin Lahaul ah ka kuan kik ding uh hi.
3. Innkuan 16 bang omna ahi khua li ka enkhawm a, tua munah Buddhist
makai Lama khat leh Nun 2 a om uh hi. Bhaga lui kiimah khua 10 bang
om a tua munte vuk hong tui deuh ciangin va pai ka sawm uh hi. April
kha tawp lamin lampi siangin May kha ci angin lo nasep sem uh hi. Khua
sunga mite lo nasep ka hih theih bangun ka huh zel uh hi. Phalbi vot
hun in inntunga vuk omte nilkhia in, a sapna uh tuamtuamte ah zong ka
huh uh hi. Hih bang phalbi hun ciangin mi tawm thei mahmah zel 20%
tang khawng bek om uh hi.
4. December 25,2013 ni a ka Khrismas zat uh ciamtehhuai mahmah khat hi
a, zingsang nai 11:00 panin nitak nai 4:00 dong Mahila Mandal Bhavan
munah ka zang uh hi. Buddhist 58 in khuavot mahmah lakah hong uap
uh hi. Hih hunah thu point 5 Jesu hong pai masak a thupha hong piak
thu ka gen uh hi. Khuatualte in anhuan in an hong nekpih uh hi. Hih
mite pen a beisa kum 16 akipan ka hopih dente ahi uh hi. Pupa biakna
leh Buddha biaknate in kum 2000 val a dik leh a man Khris Jesu hongmuh nading panin na dal den hi.
7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
8/16
SEPTEMBER, 2014 SEPTEMBER, 2014
2306
om pen eima deihtelna hi a, a gah hong
tung teitei taksapna pen eima deihtelna
hi nawn lo hi. Teel citciat kisam zong
a hi kei a, ama pai dandan a hong tung
ahi hi. Tapa naupangzaw pen zong, A
sumte pheeng zat gawp a, a sum neih
khempeuh zang mang khin hi cih i mu
hi. Taksapna dinmun tun ding pen haksa
lo hi, neihsa khempeuh zat beina tawh
kizom pah a, a kal ah hun awng chih
bang om tuan lo-a kizom paisuak hi.
Tulai in hih taksapna kici pen sum
leh pai bek hi nawn lo hi. Noptalna
gahsuah taksapna in na tampi huam
kha hi. Innsung kihotheihna hong tasam
incin, tate in a hong muanna hong tasam
incin, lungkimna leh khamuanna hong
tasam incin, damtheihna hong tasam
lai ding hi. Taksap vive taksap vive hi
ta ding hi. Pasian tawh kigamlat pen
taksapna kipatna ahi hi.
I deihdeih uh sum in i lei zangzang
uh a, i nei zangzang a, i neih zangzanglai in i taksap taktak uh sum a leitheih
hong hi nawn lo ding hi. Sum leh pai a
kilungkimsak sawm a sum bekbek sum
bekbek ngaihsunte in taksapna lianpi
hong nei ngeingei ding uh hi.
Nidang a Muanna Aksi a hong
kisuahsa khat, a kip a kawi a ka theih
khiat zawh nawn loh ka theih lai dandan
in hong gensawn ning.
Sum in an lim mahmah, meh
lim mahmah lei thei a, an
duhna pen lei thei lo hi. Sum
in za man tam pipite lei thei
a, damtheihna pen lei thei lo
hi. Sum in a lei theih tengdeihdeih lei thei a, lungkimna
pen lei the i lo hi. Sum in
lupna nuam taktak lei thei a,
khamuangtak a ihmut theihna
lei thei lo hi. Inn thupi taktak
lei thei a, innsung nuam bel lei
thei lo hi. Nupa a nuamtalna
ding nam tuamtuam lei thei
a, nupa hinkhua siangtho
tak lei thei lo hi. Leitung a
nuamtalna deih khempeuh lei
thei a, sih kuan lupna tunga
khamuanna bel lei thei lo hi.
Sum in mithupi tampi tak tawh
kihotheihna lei thei a, Pasian
angsung lei thei lo hi. Sum in
leitung a na thupi khempeuh
lei thei a, van gam lei thei lo hi.
Sum a leitheihte bek i buaipih a,
tuate nei hilehang lungkim dingin i
kingaihsun hi. Ahih hangin a tawpna
ah taksapna lianpi nei i hihdan hong
theikhia in zekai ta ding hi. Sum in
i deih khempeuh lei thei leh zong, itaksap pen bel sum a leitheihte hi lo-a, i
theihkhiat ciangin a zekai mahmah hita
ding hi hang.
Kithaman na sa hiam? Nuamtalna
pen sawt zong hikha ding a, tom deuh
zong hikha in teh. Hih tapa neuzawpa
nuamtal sung kiciantakin kigelh lo
hi. A puak khiatteng a bei hak leh bei
baih thu ahi. Ahih hangin s awt in tom
taleh taksap hun tung veve hi. Zukham
tampite in a zukham sung uh a a
zatmangte uh pammaih mahmah hi.
Naupang deuh kahih laia papi
khat in kiphasak tak a a gen thu khat
puak nat huai mah mah ka the i denlai a, Zu ka dawn tengteng kigawm
Min leh zaa deih lua lo: Amah leh amah a kitel mite in amau tawh a kilawm
akituak lo min, zaa, panmun thupi, pahtawina leh hamphatna cihte deih tuan s e lo
lel uh hi. 1948 kumin Israelte gam khatin hongdin uh ciangin Israel kumpi dingin
Scientist mipilpa Albert Einstein a hopih uh leh Einstein in, Pasian in kumpi
dingin kei hong seh zenzen kei , kei mun ding hi kei ci in na sang lo hi. Hih pen
amah leh amah a kitel luat man ahi hi.
Sen Prime Minister minthang Chou-En-Lai (1898-1976) in panmun khat kan
deih ngei lo a, amite zong panmun khat kan pia ngei lo, ci in kigen hi. Hih zongamah leh amah akitel luat man ahi hi.
Mi hawmthawh lo uh hi: Indiate paunak khat ah, Mi khatpeuh na hawmthawh
ma in ama khedap sungah na khe thun masa phot in, cih khat om hi. Amah
leh amah a kitel mite in midangte hawmthawh ngam lo uh a, amau leh amau
kihawmthawh niloh den zaw uh hi.
US mihaupa khat pen amah leh amah piakkhiat hat kisa, midangte hawmthawh
niloh hi. A sumpi piakte koi mun ah kizang, cih a kan dingin Sen gam va zin hi.
Khuano khatah tangval khat leh bawngtal khat in lo kaihna hakkol zawngin, lo
kai khawm uh mu hi. Tua tangvalpa in bawngtal kap khat a neihna sung pan khat
zuak a, a zuakman teng sumpi in khia hi. A zuak bawngtal mun ah amah l ut a, lo
kai ahi hi. Hih danin a hingtangin a kipiakkhiatna amuh a kipan ama sumpi piak
pen gentham sa nawn lo-a, midangte zong hawmthawh ngam nawn lo hi.
Midangte mawhsak ngei lo uh hi:Zomite in mi thanemna kimuh siam deuh
a, midangte kimawhsak nuam deuh se hi. Hih pen ei leh ei i kitel l oh man hi gige
hi.
Abeisa lai-in Pasian mizat minthang pen 7 (top seven) sunga a kihel Jimmy
Swaggart hong minsiat ciangin Pasian nasem tampi in mawhsak ngeingai uh a,
hopih nuam nawn lo uh hi. A tapa mahmah in zong nakpitakin mawhsak lai hi.
Tua laitakin India gam Calutta khua AG Pastor Dr.Mark Buntain in, Keiman thu
kong ngetsak khak loh man hi, ka mawhna hong maisak in ci in amah leh amah
kimawhsak zaw hi. Billy Graham in zong mawhsak het lo hi.
Galpi nihna lai in Jews mi awn 6 bang a that Adolf Eichmann, Israel Mosaic
thukante in Argentina gam Buenos Aires khua ah va man uh a, Jerusalem khuapi
ah hong ciahpih uh hi. Thukhenzum ah thu a kisit lai in Mosaic thukante khat in
Jews biakna makaipi Rabbi khat kiangah, Hih pa mawhnei na sa hiam ci in a
dot leh amah leh amah a kitel Rabbi pa in, Amah sangin hoihzaw tuan peuhmah
keng, amah tawh kibangin mawhnei khat mah hi lel ing, ci in dawngkik hi.
7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
9/16
SEPTEMBER, 2014 SEPTEMBER, 2014
0722
khawm leh hong taaimang zo in teh
chi lawmlawm hi. Hici bang pate in
innteen zong bawl thei lo zah dong in
zu leh khamtheih tuamtuam suak leh
sal in na tang den uh hi. Amau zong
kisik zel mahmah un teh. Luvai hiaihuai
kawm a laikap kapna munah zan khat thu
a tulkhat tulsawm(1000, 10,000) a hih
mangthangte uh ngaihsun lecin pacingkhat nasep dingin iplah huai mahmah
uh hi. A om lam leh a bei lam thei lo-a
sum zat theih hi lo-a, hong bei teitei zel
hi. Tua hun ciangin taksapna a tung a
kigente a tan ding uh hong hi zel mai hi.
Kum sawmnih paisa khawng hita
in teh. Camp khat ah lungsim hong
khoih mahmah khat ka va tuak kha hi.
Camper lak a piangthak bangzah hiamte
in a zi leh tate uh kiangah ngaihdam
nget ding ut uh a, hun hong ngen uh hi.
Ngaihdam kingettuahna ding hunlem
ka bawlsak a, kisikna leh lungdamna
mitkhitui luang tam mahmah hi. Tuabang a kingaihdamtuahna hun ka zat
laitak un ka counselor uh lak a mi khat
a na mang hiau a, a hong tun takin
hibang a program thupi tak a a kihel
loh kamsia ka sak dan ka gen leh ka
up loh lam takin hong dawng hi.
Pa, kei adingin hibang a nupa
ngaihdam kingettuahna program pen
tel dan ding om lo hi, thuak zo lo ding
ka hi hong ci a, Bang hang in maw?
ka cih leh, Pa, ken ngaihdam ngen ut
leng zong ka ngetna ding om nawn lo
hi. Nisim in zu ka kham a, laithai ka
kap a, nuamtalna munah thanghuaitak
in hinkhua ka na zang a, ka zi lungkhamlua in a t awpna ah lungtang natna hang
in sita hi. Ka tuilo uh lian mahmah ka
pa lamsa ka zuak a, sawt zong ka ne
tuan kei, ne bei pah ing.
Ka motor ka zuak kik a, tua zong
sawt lo-in ka ne zo pah hi. Lamka lamah
bazar ah inn khat ka nei a, ka pan ka
tate laisim in a ompih a, a theih loh
kal uh a banda a ka tun ana hita. Ka
kiciamna ni uh a hong tun takin tankhiazo nawn lo kahih manin ka pa kiangah
va pai uh a, inn amau luah ta ding ahih
dan uh va gen uh hi. Ka pa bangmah
thei lo-in ama lamsa ngeingei inn ka
nek bei hita cih a theih in khitui nul
kawm in ka khua lam uh zuan ta hi. Kei
tangthu hibang leltak ahi hi. Ngaihdam
kingettuahna program ah om leng thuak
zo lo ding ka hih manin gam lakah ka
pai a, thungen a va om ka hi ci in hong
dawng hi. Aw, na hina lawmlawm e
maw! Suahtakna dik lo in mihingte hih
tan hong tun zelzel hi mai hi.
Lungkhamna leh vakvaihna
Taksapna tawh kizom teitei pen
lungkhamna leh vakvaihna ahi. Hih tapa
naupangzaw, a pan duat tak a awsang
a zong a ho ngam loh pen t uhun in bel
a hehpih ding mi zong mu zo lo-in
kuamah in nek ding pia lo in gilkial in
a maban ding ngaihsun in l ungkham lo
thei lo hita a, mi kongbiang khawnga
dak in a mah hehpih ding kuamah mu
lo-in leitung ah a hehpih ding om nawn
lo bangin vakvai ta hi.
Tulai in zong amah leh amah
kibawl a lungkham leh Pasian belh
ding ahih lam thei lo-a zumun lam
zuan zaw a pil hun zong nei lo-a dawnkham den a nuntakna zangte in lungsim
EI LEH EI KITHEIHTELNA
GSPau
Greek mipilpa Socrates kammal mangmawh khat in Nang leh nang kitheitel
in (Know thyself) cih ahi hi. Amah leh amah a kitheitel mite omzia leh nuntakna
a nuai a bangin kimu thei hi. Kineih lo uh hi:Amah leh amah akitheitel mite in kineihna zang lo uh hi.
Pasian mai leh mite mai ah ahi bangbang in om lel uh a, a thanemnate uh zong
ipbawl, seelbawl tuanse lo uh hi
US President (37) na Richard Milhous Nixon in a zumkhan sung kawmtungah
a galte min teng gelhsuak diudeu a, a tungnungpen nambat khatna ah ama min
gelh se kici hi. Hih pen amah leh amah a kitel luat man leh kineihna a zat loh man
ahi hi.
Kipilsak lo uh hi:Mipil taktakte in cikmah hunin Kei pil ing ci nge i lo
uh a, zong kipilsak se lo uh hi. Ahi zongin amau nuntakzia leh a nasepzia panin
mipil ahih lam uh hong kilangkhia hi. Mihing a kipilsakteng pen a pil takpiteng
hi khol lo zaw in, a pil laklawh teng peuh hizaw gige thei hi.
Kiphasak ngei lo: Mipilpa John Flavel in, Amah leh amah a kitheitel mite
cik mah hunin kiphasak ngei lo uh hi, ci in gen hi. Amah leh amah a kitel mitekiniamkhiat uh a, gennop mahmah lel uh hi. Mihingte i kiphatsak khak theihna
leh i genhak theihna pen ei leh ei i kitel loh man ahi hi.
Mi pawlkhat pen eima hihna taktaksangin ei leh ei i kisang koih zaw thei a,
ei tawh kilawm kituak lo zah in i kiphasak gum thei hi. Ei leh ei i kisang koihna
zah in midangte in hong sang koih loh uh teh kiheh nuam mikmek thei hi .Tua
hangin mite neumuhna kithuak zaw thei hi.
Kipuahphatna nei den uh: Amah leh amah akitheitel mit e in kipuahphatna nei
den uh hi. Eima dinmun taktak i tel loh manin kipuahphat ding kisawm lo thei hi.
Victoria kumpinu in a neu lai-in sangah lai kin vet lo hihtuak hi. A siate in a
hanthot niloh hangun a kilamdan luatna om tuan lo hi. Nikhat a Siamate khat in,
Ka tanu aw, nang pen nikhat ni teh England gam a uk kumpinu ding hi teh, ci
in a gen teh Victoria zong amah leh amah a dinmun hong kitel a, tua akipan lai
hong hanciam hi. A tawpna ah ni a tum ngei l o England gam a uk kumpinu hong
suak takpi hi.
7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
10/16
SEPTEMBER, 2014 SEPTEMBER, 2014
2108
hong nasak lo thei lo uh hi. Bang teng
amau leh amau a kibawl uh ahih lam lah
kithei mahmah uh a, kisuanlahna nei lo
zong hi tuan lo uh hi. Hicih hun ciangin
Pasian belh ding sangin Pasian gamlat
deuhdeuh ding baihlam mahmah a,
Pasian bek hi lo-a Pasian mite nangawn
maingap nawn lo, kuamah in a theihpih
phak loh uh bangin amau leh amau
kikoih gamla deuhdeuh in taaitaai uha,
kilehkik mai bel hoih zaw mahmah ding
hiven.
La khat a na kisa zel a, Bang
hangin nangmah kiang pan taimang
ding ka hiam? Gam mial ah gilkial ding
lel in. Na galpan ka lungkham muleh
lungdam in ka khitui muleh maitai ding
hi ci-a, theician mahmah hi. A hong
it Pasian na nutsiat a Ama galpa ana
hiden Dawimangpa na zuih leh genthei
tawpkhawk a hong bawlna dingin
nop nasaksak ding hong pia incin, na
duhduh ding hong pia incin ahizongina genthei tawp a hong koih sawm ahi hi.
Theician hilecin Dawimangpa pen Jesu
bel lote ading in hat leh pil mahmah hi
a, a nasepdan i muhcian leh gilo petmah
ana hi hi.
Kum sawmnih cing panpan nungak
khat khamtheih a kum khat leh a lang a
buai khit in hici in a beidotna ana gelh
hi.
Kum sawmnih pha panpan
nungak ka hi a, kum khat
leh alang khamtheih hih
zongsangte lampi mial tak
ka na tawn hi. Tawpsan ka
ut mahmah ta a, ka tawpsanthei tuan kei. Thong in hong
bawlpha thei kei a, rehab in
zong hong huh thei tuan lo
hi. Doctor in ka innkuante
kianga ana gen bel, Na tanu
khamtheih ana pia pen in thau
in a lu na sutuah hen la, a
khuak ana kapzaak zaw leh a
hehpih hi zaw mahmah ding
hiven ana ci hi. Tua banga
hong na hih hileh ka ci zaw
mahmah. Aw Pasian, kaplup
in ana omzaw hileng ci na
lawmlawm ing e! Liangvai
hina lawmlawm e maw! A
kipat tung lai in bel suakta kisa
mahmah ding hiven. Lawm
leh gual tawh nuamtalna
pana kipan hingei di ng hi a,
suahtakna lem in lungkhamna
guam thuk mial mahmah ah na
paipih hi.
Maban sih ding hita hi:Tapa naupangzaw
tua dinmun a hong tun ciangin a mabansih ding himai ta hi. Mihausa khat a
vabelh leh lo lamah vok-an pia dingin
sawl hi. Amau hun lai in ganta kivak
peuhmah khuasung ah kivak ngei lo
hi. Topa Jesu a pian zanin tuu cingte
omna ngaihsun lecin kician mai hi (Lo
lam a vok vak pen eilam ah ciin ding
bel hi lo ding hi, a nei tam lua ding ahih
ciang). Amau hun lai in tuabang a ana
vak zel uh ahi.
A vabelhpa in hehpih het lo hi ding
a, tuabang zah a gilkial nek ding pia lo-
in vok-an pia ding in sawl hi. Tulai in
zong hi veve, kihehpihna tawm mahmah
ta. A hoihna tak khat bel om ei, a
Mark bangzah na mu a le ? Na gen ngam diam ?
15. Tate kepna ah: Pasian na i sepna ah hong hatsak khat tate hi in hong hatsak lo
thei tate mah hi uh a, tate kepna ah i malak dan ah i kithukhat, i pangkhawm hiam?
Gentehna in: 1. TV et na ah naupangte bek hi lo nu leh paten zong innsung a
TV i neih uh ngaihsun dih ni. Nute in pate deih loh channel en ut se un a gah pen
ihmut hun, zingthawh hun kibat lohna hipah hi.
2. Horoscope: Khasima magazine pawl khatah a lothei lo a kisuaksak horoscope
ahi hi. Horoscope pen khangno bangzah hiamte in Lai Siangtho sim s anga sim kala ngaklah uh khat ahi hi. Tua ni tua kha a piangte tuaci ding cih khawng khangnote
kingakna himai ta hi a, nu leh paten lungkimhuai i sa na hiam? Pangkhawm a i do
khawm uh poimawh ta hi. Workerte Pasian nasemte i hi uh a, innsung bawlhoihna
dinga pan i lakkhawm kei leh bang ci in Pasian tuute i makaih thei dia?
16. Genkhawmding:
1. Ipasal/izi sepna i lunglutpih taktak hiam?
2. Bang ci in i pangkhawm hoih zaw diak thei dia?
3. Innkuan maitam neihna ah haksatna a om hiam?
17. Innsung maitam bawl haksatna a san/hang.
Pankhawmloh man Omkimloh man.
Lengla neih man Denciang in cih man
Pa/nu lunglutloh man Nuleh tate mawhpuakna a koih man
Hun kibichilh sak man Khawlai leh pawlpi vai a buai man.
Kilungkimsak loh man18. Nungak, tangval kik hilecin, na pasal/zi mah na teel kik diam ?
[CBA Workers Spiritual Camp, June 29, 2014 ni-a Rev. Tongkhokap Gangte,
Executive Secretary GBA Seminar paper ahi hi.-Ed.]
Lungdampihna* CBA Lamka Khawk Sia Pastor Palet Thuomngell in tunai in
CELERIO LXi Car thak liklek khat lei hi.
* Shillong CBA Local Secretary Tg.Thang Sian Mungin tunai in
Bike Pulsar 180 thak khat lei hi.
* CBA Central Church Pawlpi mi ahi Tg. Zam Lian Mang s/o Upa
Dr.T.Hatzaw in June 2014 in Ukraine panin MBBSzo hi.
7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
11/16
SEPTEMBER, 2014 SEPTEMBER, 2014
0920
vabelhpa in na hehpih in taksap nei lo-
in na koih in nuamtak in omsak leh a
suak a om den mai ding dan ahi. Hong
it taktak i Pa kiangah i kilehkik masiah
hong it ding i muh loh zong ana hoih
zaw hina e maw! Ka ngaihsun zel a,
leitungah beidonna i na tuahte pen Pa
kiang lamah hong piluttu ana hizaw zel hi.
Hong itpa lemgelna dan pen theihkhiat zawh
ding hi lo mah hi. Aw thuk in sang hina e,
na hong itna leh lainatna cih late khawng
a omzia hoihtak a ngaihsun in sasa lehang
lungdamna mittui in hong tum den ding hi.
A hong kitheih khiat phet in,
Ka pa nasemte khempeuh in gaih
zawhlohin an khamval nei uh a, tu-in hih
lai-ah gilkialin a puksi ding ka hita hi
hong ci thei ta hi. Halleluijah! Si ding
ka hita cih kiphawk khiakna poimawh
hina lawmlawm e! Dinmun siat dan
kitheihkhiak pen innlam zuat kikna ding
a kahlei masapen ana hi zel hi.
A si ding lah hi, kitheikhia nai lobangzah i om diam aw! Hinna dingin
a si ding hi ta ing cih kitheihna kisam
teitei hi a. A hehpihhuai penpente bel si
ding ahih lam kithei nai lote hi uh hi.
Suahtakna Dik Ah Kilehkikna
Suahtakna taktak pen mawhmaina
nuai a hong itpa angsung a om kikna ahi
hi. Suahtakna dik lo in sihna mun hong tun
a, si ding ahih lam a kitheih manin tapa
taimang in kilehkikna ding hong ngaihsun
ta hi. Pa kiang a kilehkikna kahleite en ni
in abanban in va sik ni in na zuih ut leh
Pa kiang tung kik ding hi teh.
Khanlawhna:A hong kitheih khiat phet
in cih pen khanlawhna lungdamhuaimahmah ahi hi. Ni khat hici in ka
ngaihsun a, ka thugenna masapen ah ka
gen pah hi. Mihingte i hong khantoh
laitak a ana kibawlbawlte kibawl to ciat
hi. Na hoih lo zong i khoihkha ciat uh
a, ahih hangin tawpsan ding ahihlam
theite hing uh a, tawpsan ding ahih lam
thei lote bel si den uh hi cih ahi. Tapa
taimang tangthu a a hoih hong kipatna
pen, hong kitheih khiat phet in cih ahi.
Kitheihkhiatna neitheite in innlam zuat
kik ding hun thei uh a, kisik a innlam
zuante pen laklut a om teitei zel uh hi.
Tapa taimang in gilkial mahmah a
a om lai in a pa inn ah nekzawh loh om
pen ngaihsun khia hi. A kitheihkhiatna
ah theihkhiat ding a hoih mahmah pen
hong theician a, Kei lah gilkial in a
puksi ding ka hita a cih theih pen a
kamphatna ahi. Si ding hita ing cih
kitheihkhiatna pen hinna kipatna hi a,
a kitheikhia lote pen a si dente hi zel uh
hi.
Kingaihsutna:Mihingte pen ganhingtebang kihi lo-a, kngaihsutna neitheite i hi
uh hi. Pasian in mihing bawl in Ama mel
sun i hihna uh khat pen ngaihsuttheihna
i neih pen uh ahi. Hih ngaihsutna pen a
hoih lam a zat theih, a sia lama zong zat
theih ahi hi. Tua ni a tapa taimang in
a hoih lamin zang thei a, Kipan khia
ning hong ci thei hi. Pa kiang tunna
dingah kipankhia dinga kingaihsutna
masa teitei hi. I lungsim a i ngaihsut
pen kis emk hia zel ahi h man in na
kingaihsutna pen poimawh mahmah hi.
Kingaihsutna panin tapa taimang
in sep ding thei a, a nutsiat ding thei
a, a paina ding lam thei a, a tunna ding
11. Ki-awlmawhtuahna :Nupa i hihna bek hi loin Pasian nasem zong i hih lai
manin na khempeuh ah ki-awlmawh tuah kisam mahmah hi. I taten i nupa a kipan
in zil nei den uh hi cih i theih ding poimawh mahmah hi. Anuai a bangin en ni:
[a].Damloh hunah: I damloh ciang in midang sangin i ki-awlmawh tuahna pen
deih huai pen hi. Ki-awlmawh tuah lohna panin khasiatna om thei hi. Na kikepdan
uh ah na lung a tung hiam?
[b].Khualzin hunah: Atangpi in pasal pen khualzin mun zaw ahi a, bang ci-in na
khakhia zel a? A poimawh dingte guan kim sak ding ahi; tua in pasal lungkimsakmahmah ding hi. A poimawh 1. Lai Siangtho , 2. Torch light 3. Mobile phone 4.
Towel 5. Sathau 6. Samsih 7. Sleeper leh apoimawh dang dang. Inn lama pat in
phone bawl zel hoih hi, khualzinna ah phone kibawltuah zel pen thangahna mahmah
khat ahi hi. Inn a kipat paikhiat ding ciangin inn a om ding zawpen in a zin ding pen
thungetna tawh khak khiat ngeingei ding ahi hi. I pasal khual a zin ciangin tulai
leitung-ah kihomat theihna neita i hih manin ki-phone tuah zelzel lehang kimuhkik
kal kingaklah mai ding ahi. Tua mah bangin vaitun hun in zong ki-awlmawh tuah
poimawh mahmah a, kuan leh tun ciangin thungetna i nei zelzel hiam?
12. Thu kingetsak tuah: Midangte adinga thungetna i limbawl a, eima innsung leh
zi/pasal adinga thungetna limbawl zo lo deuh hilehang kilawm hi. Pasian thu a gen
ding ciangin, khual a zin ding ciangin, ofce a kai ding ciangin thu i kingetsak
tuah zelzel ding ahi hi.
13. Kizepna: [I Pet 3:1-4].
[1]. Sunggil/Ngaihsutna lama dikna.
[2]. Sunggil/Ngaihsutna kingaihniamna.
[3]. Nunnemna. Sarah in Abraham ka Topa acih bangin [1.Pet 3:7].
14.Kipahtak tuahna; [I Pet 3:7]: ....Na zite uh zahtak bawl un. Tua hileh na
thungetna uh bangmah in hong nawngkaisak lo ding hi I zite i pahtak kei leh i
thungetna dala om mai ding dan ahi. Pahtakna kici a lian a neu in i ngaihnat uh hi
a, i kipahtak tuah loh, i kilungkimsak tuah loh leh bang ci pankhawm a tha ngah
thei ding? Tu ni in zite pakta zel bang zah peuhmah i om ding ale? Ahih kei leh
bang teng sem in bawl l eh zong zite pakta ngei himhim lo bang zah i om ding
ale? Pankhawmna dingin kihatsak tuah poimawh hi. Gentehna in i zi/ pasal in van
hong leisak pen hoihsa khol kei lehang zong, Hong lei siam si cia, ka kilawmpih
ding hong thei na cia kici tuah thei lehang bel a kik cianga a hoihzaw kinei mai
ding dan ahi.
Exercise: P.m. 10. Fm. 15, Ans, khat ah mark khat hiding.
1. Paten na zi na tunga ahoihna/napahtakna na theih zahzah gelh sin aw.
2. Nuten na pasal na tunga ahoihna/napahtakna na theih zahzah gelh sin aw.
7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
12/16
SEPTEMBER, 2014 SEPTEMBER, 2014
1910
zong thei a, a pa kianga a gen ding
zong thei hi. Kingaihsut pat himhim
panin a banban a hong omto zel ahi.
Na kipatna ding na theih masak kisam
a, tuapen ngaihsutna kici hi. Mi a hong
kingaihsut theih ciangin a huh ding Kha
Siangtho in na ngak den hi. Pa kiang
hong tunpih ut mahmah i neih manin
kampha mahmah hi hang.Thukhensatna: Kingaihsutna pen
thukhensatna in zui hi. Thukhensatna
kici pen kuamah in hong sawl zong
hi lo-a, eima utna leh deihtelna mah
tawh, Hi ta ning, hibangin om ta ning,
hibangin sem ning cihte ahi hi. Hici
banga kingaihsutna panin thukhensatna
bawl pen kuamah in alo thei lo-a hong
bawlsak hi lo-in, ei t aang a kuamah in
hong bawlsak theih zong hi lo, i theihloh
kala ana om zong hi lo, eima ngaihsutna
pana thukhensatna ahi hi.
I kingaihsutna pen a taktak a
semkhia ngeingei dinga kisakna hi
a, ngimna kiciantak ahih ding ahi.
Ngaihsun vangvang a deihtelna bawlna
mun ahi. Sihna ding hiam hinna ding
hiamah eima kingaihsut tawpna a hong
kibawl pen ahi hi.
Kipatkhiatna leh nutsiatna:
Si ding cih kitheita a hinna lam zuan
dinga kingaihsutna ah thukhensatna
pen nase p in a zuih ngei ngei ding
ahi. Tapa taimang in vokkuang bul a
nutsiat kisam hi. Vokkuang bul a kipan
ngaihdam ngetna om thei lo hi. Sihna
ding mun pen nusia a kipat khiat kisam
hi. Lungsim kikhelna diktak pen in
nutsiat a neih a,zuat ding a neih teiteikisam hi. Pa kiang zuan ding ahih leh
pa thu a man lohna hang a a tunna mun
vokkuang bul a nutsiat kisam hi.
Tulai mitampite in Pa kiang zuan
nuam napi in vokkuang bul nusia ut lo
uh a, thei napi in a hoih lo kikhenpih
ngam loh pen Pa kiang tun ding kilamet
loh mai ding ahi. Nutsiatsa gam om lo-
in tunna mun kizuan thei lo hi. Nutsiat
utna in a hoih deihna hong kilangsak hi.Thupha tawina :Lungsim kiheina diktak
ah, Kei mawh ing ei cih nopna a
om teitei kisam hi. Tapa taimang in
apa kiang a a gen ding ngaihsut khit
dimdiamsa in koih hi. Phuaktawm hi
lo-in a lungsim sung takpi a kisikna
genkhiatna ahih manin tua pen genkhiat
kal ngaklah hi. Ka pa kiang ah, Pa
aw, Pasian tung leh nangma tungah
ka khialkhin hi. Na tapa cih dingin
zong kilawm nawn lo ka hih manin
na nasemte khat bangin hong bawl lel
in ka ci ding hi cih pen a gen dinga
ngaihsutsa a a koih ahi hi. Mi a kisik
taktak leh a gen ding phuaksak kisam
lo-a, a gen dinga kil awm hong genkhia
mai hi. Midangte gen bangbang a gen
a kisam kei a, ei gen dinga kilawm
hong om mai hi. Tapa taimang in zong
a kilawm thei ding pen gelhkhia hi t uan
lo-a, a lungsim a om bangbang hong
genkhia hizaw hi.
Pa kiangah ngaihdamna om tawntung:
Tapa taimang innlam zuan a hong pai
lai in apan gamlapi panin na mupah hi.
Bang hang a hi dia? Nisim in a hong
ciahna ding lam en gige hi cih muhtheih
hi. A tapa in leitung ah a pa banga it ding
kuamah mu loding ahi cih a pan theimahmah hi. Tuaman in a hong ciahna
poimawh pen hi tawntung hi. Leitung khualzinna ah a diakin Mission nasemte in
haksatna i hong pal to-a, i kitenma tawh hong kibang nawn loin kua pankhawm
naksang in lungkhamna vive in hong buak hi. Kikhen mai ding lah Mission nasem
kihi, kitenden ding lah i lungsim kibang thei lo, hilehzong unaute, ei bek i hikei
a, Pasian mizat thupi taktakten zong tuabangte mah ana thuak uh hi, hinapi in
pangkhawm in haksatnate a na dokhawm uh hi.
7. Sepna [mawhpuakna] ki-support tuah[kitawsawn tuah]: Milawhcing nungah
numei khat om hi cih ahih bangin, kum 1849 in Nathanael Hawthorne a nasepna
Custom apatin tawpsak in om a, beidongtak mai in a inn lam-ah kilehkik a, inn a
tunciangin azi in pen leh laipek khat la-in a liang[shoulder] ah va kingaikawmin,
Tu in tangthu gelh theih na hun na nei ta vele acih phet in amah zong hong
halhkhia in laibu minthang mahmah The Scarlet Letter cih hong gelhkhia hi.[Ref.
Christian encyclopedia,(mizo) p. 257 ]. Hih mah bangin Lai Siangtho a numei
kigen Deborah lawhcinna thuguk pen bang hiam i cih leh pasal Lappidoth in
nasiatakin ana tawsawn hi.[Thkna. 4:4]. Sepna/mawhpuakna kitawsawn [support]
tuah theih loh pen thalak khawm theih lohna bulpi khat ahi hi. Pastor, Upa, Deacon,
Missionary leh adangte in pawlpi a i mawhpuakna banah i omna localah zong
eibek hi loin zite[wives] zong mite et in makai hihna nei ahi uh hi. Pasian biak
[biakinn kai], innsung kikhop, thawhlawm piak, innsak innkhangte awlmawh cih
khawng a pankhawm kisam hi.
8. Innkuan maitam bawlna ah: Nisim a innsung maitam bawl pen poimawh
mahmah hi. Hih in innsung bawl hoih nading, Pasian na i sepna uh ah i hatna
thusim leh bulpi ahi hi. Tua loin hih pen picin nading in nupa a i pankhawm keileh innsung maitam bawl kici pen a mawkmawk hi lo hi.
9.Nupa pen a kithutuak ding uh ahi:[Sawl. 18:3-4]. Prisilla leh Aquila-te nupa.
Amaute nih ahih leh salam leh Lungdamna Thu a zong kipumkhat, NUPA
PANGKHAWM, KITUAK mahmah hi uh a, puaninn bawl a kivak i n Pasian na
sem uh hi. Nipini leh kikhopni khat peuhpeuh ah citaktak in thu gen zel uh a, upna
thu ah, Pasian nasepna ah, naupang kepna ah, sum thu ah nupa kithutuak lo tam
mahmah hi. Nupa kithutuak leh pangkhawmte in leitungah lungdamna sangpen
nei uh a, a pangkhawm lote in lungkhamna leh liamna tuak den uh hi.-Elclon
Joycee. Ei bang ci in i pangkhawm thei dia?
10. Nupa pen a ki holim den di ng uh ahi:[Communication]. Upnathu, Pasian
nasepna lam thu hitaleh haksatna leh lungdamna ah zong nupa pen a kiho den
ding uh ahi. Sum zeekna ding a om leh zong nu pen in ana piak pah ding hi loin pa
tawh a kihotuak phot ding uh ahi. Vak khiat sima second hand peuh va si ng den cih
zong pasal ngaihsutna hikhol lo kha ding ahih manin kidot tuah leh kilungkimsaktuah ding pen poimawh mahmah hi.
7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
13/16
SEPTEMBER, 2014 SEPTEMBER, 2014
1118
ding lam ana gal et den hi. A muh phet
in kongkhak bul ah ngak mai lo-in va
delh a, a pata un kibawhtuah hipen mai
dingdan uh ahi. A tapa in a pa kiang
a gen ding a cihteng nangawn gen zo
man lo-in a pan a thugen lai bawhtan
sak tawh kibang hi. La phuakpa khat in,
Hong kilehkik in, hong kilehkik mai in,
mitphiat kal sung ka hong ngak zong keiadingin sawt lua hi ana cih in Pasian
lungsim gen lang mahmah hi.
Kinawh taka a pan a hong genkhiat
pen, Puan hoihpen hong la unla silhsak
un. A khutme-ah zungbuh bulhsak un,
ci in na vaidawn a, Ka hong ngaidam
hi cih pen a thumal in a gen kei a, a
nasep in kilangsak hi.
A tan ding khempeuh kipuak khiat
khin hi a maw? Innsung ah Kei aa
cih ding peuhmah bang a nei lai diam?
Ahih hangin hehpihna tawp ngei lo-a pa
in a tapa kisik a hong kilehkik adingin
na khempeuh nei lai hi. Apan hong pia
un a cihteng a tapa in ana neih ngeisa
vive hi a, a vahih mangthat vive ahi
hi. A puanteng lah kek gawp khin, a
khedap bulh lohna zong sawt ta hi ding,
a zungbuh zong a va zuak mangkhit hi
ding hi. Tapa khat in a neih ngeingei
ding nate nei nawn lo-a a om pen a pa
in en zo lo hi.
Khamite hilhcian dan in puan in
ngaihdamna bukim ensak a, zungbuh
in ta hihna thuneihna ensak a, khedap
in innsungmi hihna ensak a, sila kicite
in khedap bulh ngei lo uh hi. Ama
kinepna sang a sangzaw tapa a hihna
dinmun ngeingei piakin om ta hi! Paitna thupi hina e maw? Hih itna mah
in ahi Pa Pasian in nang leh kei hong it
tawntungna. Patate tangthu mawkmawk
a kigen hi lo-in nang mahmah in zong
na taimangsan na Pa Pasian tangthu ahi!
Halleluijah!
Ngaihsun lehang, suakta mahmah
ta ding hi. Pa angsung taisan a utdandan
a om pen suahtakna nahi het lo-in sila/
sal a lutna lel ahi. Hong itpa angsung ahkilehkikna ah suahtakna taktak om pan
hi. Pa tawh tengkhawm a ama itna nuai
a thumangtak a om sang a suahtakna
nuamzaw om lo hi.
A hong ki lehkik pen amah
bek lun gda mna hi lo- in baw ngn o
thau mahmah khat in nekkhawmna
lungdamhuai mahmah bawl uh hi. Pa
kianga i kilehkik ciangin a theiphatante
adingin lungdamna leh nopsakna hi zel
hi. Hong itpa kianga kilehkik pen hoih
hina lawmlawm e maw!
Sanggam, kingaihsun in, suahtakna
lem om hi. Mi tampite in tua pen delh
uh a, ahih hangin taksapna, gilkialna
leh lungkhamna lel ahi. Kilehkik nopna
nei lote si den lai ding uh hi. Van ah na
pa kepna nuai ah khamuangtak in om
sawm zaw in, tua pen suahtakna dik tak
a hi.
Hih san a ngaihdamna thupitak
a tang tapa naupangzaw in leitung
nuamtalna munah suahtakna taktak om
lo hi cih theician a a hong kilehkik zawh
in a hong nutsiatsa gam, vakvaihna,
gilkialna, liangvaihna leh mualphona
mun pen va zuan nawn lo ding hi. A
hang bel Pa kiangah a deih khempeuh
kicing hi.
2.Abraham & Sarah.[Pian. 12: 1-4.18:12].
Sarah in, Ka Topa a cih in na khempeuh kician lel hi l o hiam? A Topa huh loin
om lo ding hi, eiten tua bang i ci thei diam? Abraham sap a a omlai in kum 70
hita a, Pasian in, Na gam, nabeh, leh na pa inn panin nang kong lah ding gamah
pai in. Thupha a ngah dingin minam lian khatin hong bawlin, thupha hong pia-
in, na min kong liansak ding hi ci hi. Ei pawl in zong haksatna i tuak uh omna
kisuan[transfer/posting] zong hiveh aw maw. Transfer i hih ciangin bangcibang
ngaihsutna i nei zel a? Topan thupha hong pia ding hi cih sangin, i pasal bang zui
nuam loin, i bial ah zong om utlo, vaihawmte bang i ngawh zaw zel uh a, Pastor/
worker laka pahtak huai mahmahte zong i zite hang a pahtak kai zo nawn lo zong
ommai thei i hi.
3. Pianthakna: Nupa Pasian nasem dinga kipia khin i pankhawm theihna dingun
apoimawh masa pen bel Pasian a pianthakna neih masak ding ahi hi. Pianthakna
loin bangci-in Pasian gam adingin tha lakhawm [pangkhawm] thei ding i hia? I
pasal/i zi sepna i lunglutpih taktak hiam?
4.Lunggel[ngaihsut] kibang.: Lunggel cih ah ngaihsutna, ngimna[aim & object]
huam khin hi. Nu in ka pasalin bang lunggel leh tup nei a, bangte deih hiam cih
ngaihsut siam poimawh hi. Gentehna in, Pa in tate sanginn hoih deuh a kahsak
ding ngimna nei a, nu in theihpih lo cih khawng pen pangkhawm lo uh hi cihna
hi. Pasian biakna lamah zong workerte pen aneitu bang liang a miten hong et uh
ahi hi. Pawlpi programme a om diakdiak ciangin diktak a pan lakkhawm kisam
mahmah hi. Nupa pangkhawm lo makaite pen biakinn kikhop hunta, innnei nu
vakkhia hong tung lo, Pastorpa lah thugen ding hilai, heh sim sa a biakinn lam zuanin a zi tawh hong kiton hileh kilawmtak pulpit a tut mai loh cih dan ding om lo.
5.Pumkhat hihna: [Pian. 2:14. Efe. 5:20]. I theihsa uh bangin nupa pen pumkhat
hi-a, hih pumkhat hihna pen na thum: Nusia, lenkip leh, pumkhat cihte ahi hi.
Kilenkip thei lo pen kipumkhat hi thei lo, kipumkhat thei lo pen pangkhawm thei
lo hi. Pawl khat in anunglam uh nusia thei loin, nutsiat gen loh a pasal theih loh
kala anunglamte ana huh ekek bang om hi. A pasal pastorpa lah Lungdamna Thu
gen a vakvak mai azi inlah a sep mel kithei lo, hibang mite bang ci-in kipumkhat
thei ding uh hiam? Nupa pan khawmna leh kipumkhatna pen tate nangawn in
zong a thik (hazat) theih l oh uh ahi. Nu in, Hih pen na pa nek/dawn ding ahi a
cih leh a tate in zong bangmah gen thei lo ding uh a, tua bang mah a pa in zong
a cih leh taten bangmah gen thei lo uh hi. Pumkhat hihna pen pankhawmna leh
thahatna dinga bulpi/khuampi(foundation) ahi hi.
6. Kingaihdam tuahna: I kihel lai-in mi muh loh mu leh demna ding bei tuak
kimutuah i banga, i hong kiten tak tak ciangin ka up bangin bukim hi a ci a omding ka um kei hi. Ahih hangin pumkhat i hihtak manin kingaihdam tuah pen a
7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
14/16
SEPTEMBER, 2014 SEPTEMBER, 2014
1712
EBOLA VIRUS DISEASE (EVD)-B.K.Shwanno
Tua ciangin ka khuadak leh van ki m lai-ah muvanlai khat a len kawmin
nakpi takin ham a, Vantung mi a dang thumte in a hong tum lai ding peengkulte
hangin leitungah a teng mite tungah gimna, gimna, gimna lianpi hong tung ding
hi, a cihna ka za hi (Mang 8:13).
Leitung piancil a kipan tuni
dong a leitung bup-a thupiangte i nungetkik ciangin kum zalom paisa bang
tan hiam panin leitung ah natna lauhuai
nam tuamtuam hong piang hi. Nidangin
a za (medicine) omlo natna lauhuai
pen a kigenPneumonia hi a, mi tampi
in na sihlawh khin uh hi. A hih hangin
misiamte in in kiven nading hi-in a
damna ding hitaleh hong mukhia uh
a, natna siahuai hinawn lo hi. Tua mah
bangin a om cil lai a a za ding omlo
natna Tuberculosis (Kumzawn natna),
Malaria (Khuasik natna), Cancer,
Hepatitis, Birdu leh a dangdang zong
tuni ciangin a za om ta hi. HIV/AIDS
i cih zong a za kimu nai lo hinapi in
hih natna ngah khak loh nading dan
nakpitak a kihilhna koimun peuh ah
om den a, gina takin om peuh lehang
kivei loin kikai lo ding hinapi nisim in
kibehlap den lai hi. A diktak in cilehang
Khristian piangthak khat adingin HIV/
AIDS vei ding pen ol het lo hi. Pasian
deihna tawh kituak a nuntakna zangte
adingin HIV/AIDS a natna ding lampi
om lo phial a, damlohna hanga sisan
kilei a kikhai khak cih loh buang kai
theih nading om lo hi. Nupi naupaai
khat pen a sunga naungek ama sisan
hangin a hing hi a, tua nupi pen HIVahih leh a nau ahong pian ciangin HIV
kaisa in piang ding hi. Ahi zongin tuni
ciangin HIV ahi nupi khat in nau a paaiciangin a sung a naungek a lawhsawn
loh nadingin za (medicine) khat kisutna
(injection) muhkhiat in om ta hi.
Pasian in na khempeuh a
poimawhna om a a bawl ahih manin
hih natnate khempeuh Ama bawl hi lo
hi kici thei lo-a, mihingte in i ngaihsut
phak loh a kisapna a om mana Pasian
in a bawl ahi hi ci-in ngaihsut huai
hi. Natna dam thei lo, a za omlo khat
hong om in a za ding a kimuh khit
ciangin a dang khat hong piang to zel
hi. Pasian nasep dan ngaihsun lehang
computer bawlte tawh kibatna ciang
nei hi. Computer bawlte in a hihsia
ding virus bawl uh a, computer a siat
ciang a bawlhoih nading anti-virus
bawl in zuak uh hi. Pasian in natna khat
om sak in tua natna a damsak ding za
(medicine) mipilte tawnin hilh zel hi.
I lauh mahmah HIV/AIDS a za ding a
mupawl om a, ganhing tungah test bawl
khin uh in mihing tungah bawl nai lo
cih khawng thuthang kiza den hi. Mi
khat bangin, HIV hik tawh hong sun
(inject) un la, ka za muh khiat tawh
ka kidamsak ding hi na ci hi. HIV/
AIDS pen mi pilvangte, a kaikha nai
lote ading a lauhuai in kiseh nawn khollo hita hi; bang hang hiam cih leh, vei
NUPA THALAK KHOPZIA(NUPA
PANKHAWM A POIMAWH ZIA) Tua ciangin TOPA Pasian in, Mipa amah guak a om ding hoih lo hi.
Ama ading a kituak a huh ding ka bawlsak ding hi aci hi (Pian. 2:18).
Thupatna:
A tung a Lai Siangtho a kipatin Numei pen Pasian in Pasal huh dinga a
bawl a hi ci-a, tua bang ahihleh nupa pen pangkhawm a leitung a khuasa ding lehPasian nasem ding ahi cih kician mahmah hi. Nupa pen damsung a anuam ahaksa
a hingkhawm a kihuhtuah ding a Pasian in hong bawl hi a, i kitenni in Pastor i n,
Pasian leh pawlpite mai-ah hong kiciamsak bang a om lo-a nupa tampi tulai
leitung ah a ki-omtak manin innkuan kisia, nupa kikhen, innkuan keekzaak[broken
family], cih khawng tam mahmah ta hi. Hih nupa kikhente lakah a diak in Pasian
nasemte[Mission workers] pen nupa pangkhawm siam i hih uh poimawh mahmah
hi. Pualam latdan beek a pangkhawm hih tantanna in hong bawl pha loin sunggil
lama ki-itna thuktak a kipanin pualam a mit e muhtheih ding a hong kilangsak hi
zaw zel hi. Gospel lungdamnathu in a hong bawl hoih kisam hi hang. Pasalte pen
a hihi nahitaleh tuni in workerte zite pen leitung ah ut bangbang a om theihna
muna pasal nei thei ding tampite lakah Topa nasem zi dinga Pasian in a hong
sehna ah numei laklaka numei kampha nahi uh cih na kitheih ding uh ka hong deih
hi. Tuaban ah i thupi nupa pangkhawm cihna ah mawhpuakna liantak i nei uh a, i
tate taksa leh kha lamah a nuntakna uh ah zong nu leh pa pen a mawhpua pen ahi
cih i theih ding uh ahi. Nupa a pangkhawm i hih theih nading i Lai Siangtho ahzi[wife] in gen hi, sem hi, cih pen bel a genna kimu lo-a, a nial hi cihna zong kimu
tuan lo hi; tuabang ahih leh pangkhawm uh hi cihna hi. Lai Siangtho in, Hong do
lo peuhmah keilam a pang ahi acih bangin[Mat.12:30]. A pasal thugen, thutheih
nial loa a zuih leh apangkhawm hi uh hi. Ei pawl bel nial lo zui lo i hi pahpah uh
hi. Lai Siangtho Thuciam Lui hunlai in Numei pen bangmah thu na dong ngei lo
uh a, a huh bel ana hi mai uh a, tu Thuciam Thak hun a Paul in ana gen na ah
Na pasalte kiangah kitulut un ci-in ana gen hi. Nupa kithutuak leh pangkhawm
Lai Siangtho pansan in en ni hangin a kizep nading uh Thuciam Thak hun a kigen
[1Pet 3:1-4] anuai a bang in en ni:
1.Noah:[Pian..6:14ff]. Noah kiangah Pasian thu a tun lai-in leitung-ah guah zu
loin ahi zongin a zi i n a thugen pen dawng in tembaw bawl hi ci in zong gen loin
nial tuan loin apasal thutheih pen pompih a, tembaw bawlin mitampi a sih lai-un
amau innkuan hutkhiat in om uh hi. I pasalte tungah hibang thu tung hileh i huh
ding uh hiam? A thu uh i mang zo diam? Miten, Na pa uh bang bawl ahia? hongci le uh, Theikhang, a hai a hita ve ci maithei ding hi hang.
7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
15/16
SEPTEMBER, 2014 SEPTEMBER, 2014
1316
khak loh nadinga kikepzia ding om
ahih manin tua dan a zuite in hih natna
ngah lo ding cihna hipah hi. HIV/AIDS
a dam nading a omloh hangin a veite
mihing ngeina dam tan a dam theih
nading uh za(medicine) ART(Anti
Retroviral Theraphy) kici om a, a vei
nai lote in kikep ding zia baihlam tak
om cih i thei hi. Tu in Ebola VirusDisease (EVD) kici hong om leuleu in
a za(medicine) om lo khat hong piang
leuleu hi. Hih EVD cih bang hi hiam cih
Dr. Chinkholal Thangsing genna pan in
tawm khat kawm ni.
Ebola Virus Disease (EVD) natna
Ebola Hemorrhagic ci-a na kiphuak
natna lauhuai mahmah tulai leitung a mi
tampi takin a nuntakna uh a na taanlawh
na uh ahi. EVD natna a veikhate 90% in
sihlawh uh hi. Africa lam gam Nzara,
Sudan leh Yambuku, Congo ah 1976 in
hih natna lungno (virus) kimukhia ahi
hi. Congo a khua khat hih natna hanga
mi tampi in a sihlawhna uh Ebola lui
(river) kiang ahih manin Ebola virus ci
in a min kiphuak hi.
Ebola Virus Disease pen natna
lauhuai mahmah tulai a kigen pen hi a,
mi tampi in sihlawh ta uh hi. Leitunga
natna lauhuai tampite laka khat hi in
Filoviridae (Filovirus) natna lungno
pawl pana hong piangkhia ahi hi. Ebola
virus mihingte a na sak thei nam 5 om a,
Bundibugyo ebolavirus (BDBV), Zaire
ebolavirus(EBOV), Reston ebolavirus
(RESTV), Sudan ebolavirus (SUDV)
leh TanForest ebolavirus (TAFV) ahi hi.
Ebola natna lungno (virus)in ganhing panin mihing lawhsawn
hi a, mihing leh mihingte huih panin
kilawhsawn thei hi. Hih virus ahihleh
natna a neisa khat in ama pumpi tui
(bloody uid) panin midang lawhsawn
thei hi. Hibang natna veiten a sihna hang
uh bleeding leh organ failurehi deuh hi.
EVD bang ci kilawh sawn: A natna a
vei (Ebola infected person) mite sisan,
pumpi tui (body fluid) khua-ul , cil,citui(semen) panin kilawhsawn theih
a, a nuai ate panin kilawhsawn theih hi.
1) Nat na a vei sat e sis an leh
pumpi pan a tui khat peuh pan.
2) Natna veisa a kemte in damlo
sisan leh damlo pana tui
khatpeuh a khoih khakna pan.
3) Sagote (butchers) in Ebola
natna nei ganhing khat peuh a
gawh na pan.
4) Ebola natna vei dam zo lo
misi pan a taksa tui khatpeuh
khoihkhakna pan.
Kuate adingin lauhuai diak hiam? Mi
vak kawikawi, a diakin khualzinmite
in ngah baih deuh hi. Hospital a damlo
kikemte pan in (Damlo kemte pilvang
zo lo leh siangtho zo lo ahih uh leh).
Tuaban ah pumpi cidam lo, hat lo,
zawngkhal HIV neite, zunkhum
(diabetes) neite, kal leh sin natna neite
adingin kaibaih deuh hi.
EVD natna bangci theih (diagnose)
ding: A kilatdan tuamtuamte: Naksi,
kam leh bil pan a si luang, khuaasik
leh adangdangte panin Ebola Virus
tawh kibang sim natna kilatdante
etkhiat ding. Malaria, Typhoid, Cholera,
Shigeliosis, relapsing fever, meningitis,hepatitis leh viral hemorrhagic fever
1stSession:Nimit 20 July 2014 zing nai 10:00 in kipan hi. Praise & Worship
Ebenezer BYF in hong makaih in Sia Thang in, Pawlpi Makai Kizopnate
cih thulu zang in Seminar paper hong hawm in a banban in hong sinpih
hi. Hih hun ah Khristian makai i cih bang hiam? Pawlpi sungah kizopna
tuamtuam leh kizopna in abul Jesu a hihna, kizopna a hoih ciang a a gahte,
a hoih loh ciang a a gahte leh CBA sung kipuakzia a dawldawl leh Pawlpi
sungah kizopnate ah Pasian kiang pan hong pai ITNA mah bulphuh ding
hong hilh hi. Thusinna zawh ciang in Group 7 in hong khen in group khatciat pan kizopna tawh kisai- Bangcin kizopna hoih zaw piang sak ding,
Pawlpi innkuan kipuahphat tuak a kulte, midang tawh kizopna ah taten
hong zui leh na deih hiam? cih ngaihsutna kipia ciat a, manpha tak in hun
masa kizo hi.
2ndSession: Sum leh Pai Zeekna (Financial Manangement) cih thulu
pansan in Sianu Thangpui in sinsakna hong nei hi. Seminar paper hawm
in a banban in hong hilh hi. Hih hun sungah a diak in:
Innsung ah innkuan budget limtak geel ding a kulna, pawlpi
sungah sum ngahnate a mawk a ngah leh zeek a hih loh nadingin limtak
budget geel a kulna hong hilh a, blackboard pansan in a gelh ding dan zong
hong hilh hi. Sum zeekna ah Pasian deihna bang a sum zeek ding, leitung-
ah i taksapte lei nading bek a sum zat ding, taksa sisak thei ding nate leina
a zat loh ding, receipt, voucher, cash book maintain ding dan zong honghilh in kiphattuampih mahmah hi.
20-07-2014 nitak kikhopna ah Rev.Dr.Sut Khan Thang in 1Thes.
5:12-18 siksan in pawlpi mite hanthotna hong nei hi. Upa Cin Pau, Local
Chairman in lungdamkohna leh training khakna hong neih sak in hun
kicinglah leh khelah takin kihialbawl hi.
Hih thusinna a picin nading a panla a mapang a diak in- sepna
bawlna khempeuh tavuan hong laksak BYFte, zindona hong makaih Sia
Cin Kam, hun sehna banga hong laksak huntangte khempeuh leh thusinna
hong neihpih siate tungah genzawh loh lungdamna kong ko uh hi. Hih
thusinna panin i pawlpi kipuahphatna in nei in Ama gam tangzai nadingin
mimal kim hong zang ta hen!
Sd/-Upa Cin Pau Sd/- Upa K.Thangkhenchin
Local Chairman Local Secretary
7/21/2019 Septermber 2014, Lungdamna Aw
16/16
SEPTEMBER, 2014 SEPTEMBER, 2014
1514
kicite Ebola Virus pan hipah lo hi cih
zong theih ding kisam hi.
Ebola natna theihcian nadingin
Laboratory Investigation bawl nadingte:
ELISA test, Antigen detection test,
serum neutralization test, RT-PCR,
Electron microscopy, Virus isolation
leh sisan test (CBC), Bleeding time,
clotting time, viral antigen test, Liverfunction test ahi hi.
EVD natna kilatdan (symptom):
Ebola Virus pennatna lauhuai mahmah
leh kin mahmah ahi hi. Hih natna
kilawhsawn ni pan in kal khat(one
week), ahih kei leh ni 2 pan ni 21 sungin
a natna hong kilang pah hi. A natna
kilatdan pen khawsik, luna, luaksuak,
lua, gilna, ciphual (rashes) dan in hong
kilang hi. Kawngna, guhna, cikham leh
na, cibawk leh sungsia in zui hi. A natna
a hong nat deuhdeuh ciangin a nuai a
bangin hong khawksia deuhdeuh hi.
1. Nak siluang, kam leh bil pan
siluang.
2. Pumpi mawk nat, vun nangawn
na sa.
3. Mit san.
4. Zahmawh lam bawk.
5. Cibawk san siuhseuh pumpi
a ci phual.
Bang ci kikep ding: EVD Za (Medicine)
pen tuni tanin kimukhia nai lo hi. A
kuldan bang a supportive treatment piak
ding, ORS leh IV uid a dehydration
control ding, a kisap leh sisan piak ding,
khawsik leh luakte a hong kilatdan a
keptoh ding. Tua banah natna khat peuh
a behlap theite (secondary infections)
pan a ven bit ding leh complication dang
om natna (pneumonia), sin lam diklohna
(liver complications) hong om theite
pana kikep ding ahi hi.
Ebola Virus pan kiven theih ahi
diam? EVD damlo kemte in Universal
Standard Precautions hoihtak a zuih ding
kisam hi. Tuate pen khut hoihtak a sil
(hand hygiene), mask, glove bulh ding,kikapna phim a kisut khak lohna ding
hoihtak a kiven ding, damlote sisan leh
amau pan a tui khatpeuh (bodily uids)
khoih khak het loh ding ahi hi.
A za (medicine) kimu nai lo ahih
manin hibang natna veite tawh kinaih
a om loh ding. Kiven zia ding pen
siangthona (Hygiene) poimawh pen
hi. Hospital a damlo vaveh zo ahih
kei leh va khoih khak khit cianga khut
hoihtak a sil ding. Nek leh tak lam-tui
siangtho leh tui hoihtaka suansosa dawn
ding. A natna veisate pan a kikep dinga za(medicine) hoih pen ahi hi. Ebola
Virus hang a site a kinthei pen a hoihtaka vuikhiat pah ding ahi hi.
Tuni ciangciang-ah a za(medicine)kimukhia nai lo ahih manin kuamapeuhin a natna om dan theih a, siangtho taka om ding pen a kivenna om sun ahi hi.
Lai Siangtho Mangmuhna 8:13sung khawng a kigente hong tungtungta hoh a himai ding hiam cih ngaihsutnaom thei a, Topa Jesu hong pai kik
nading nai mahmah ta cihna zong hi
ding in ki-um hi. Nam leh nam kidona,
innkuan khat nangawn kituak nawn lo,
Lai Siangtho a kigen tampite tungta
ahih manin kuamapeuh kingaihsut hun
mahmah ta hi.
LEADERSHIP & FINANCIAL
MANAGEMENT TRAINING
NUAMTAK KIZOAmun: Ebenezer Church, Moreh. Ahun: 19-20 July, 2014
Thumasa: A masa in hih bang hun manpha hong ngahsak i biak Pasian
tungah lungdamna i ko hi. Topan i geelnate hong tangtungsak in hun
sawtpi pana i lunggulh uh thusinna neih ding cih dated 19-21 July 2014
sung teng Ebenezer Church Moreh CBA biakinn ah LEADERSHIP &
FINANCIAL MANAGEMENT (Pawlpi makai kizopnate leh sum leh pai
sai zia) cih thulu zang in kisinsakna nuamtak kinei-in kizo hi. Hih hunah
Resource person dingin Rev.Dr.Sut Khan Thang, Executive Secretary
CBA leh Sianu Thangpui, Accountant CBA kizang a, pawlpi mite in
kiphattuampih in tha kingah mahmah a, zuih pah theih ding thu manpha
tampi hong nusiat uh hi.
Training Neih ding hong piankhiat zia: A paisa nimit 16/2/2014 ni-in
Moreh CBA Pawlpi ah department khempeuh Joint Meeting kinei hi. Hih
meeting thukimna tawh kizui-in tu kum sung peuhmah camp, crusade,
cialpina, seminar khat teitei neih ding cih khensatna kinei hi. Hih thu
khempeuh vaipuakna LCC in hong la hen ci-in thukimna kila hi. Hih thu
mah kikum to zel in LCC 7vei tutkhopna thukimna bangin Pawlpi sungahmakai khat leh khat kizopna, a picing makaih zia leh pawlpi sungah
sumzeek sumkepna ah kitangsapna tampi kimu ahih manin tua thute pansan
in training khat neih ding cih kikhensat hi. Hih thute mah hong sinsak
dingin Rev.Dr.Sut Khan Thang leh Sianu Thangpui kihopih pah a, amau
zong hong nial het loin hong sangpah uh ahih manun hih thusinna hong
piang thei suak pah hi.
Hunzatna: Programme geelna tawh kituak in nimit 19 July 2014 nitak
in hun kipan pah hi. Ebenezer BYF in Praise & Worship nuamtak hong
neihpih in Rev.Cin Kam, Local Pastor in Training honna hong neihsak hi.
Paunak 25:21 pansan in Sianu Thangpui in Innsung sum zeekzia ding leh
i gotan thupipen tate kepna ah nu leh pate mawhpuakna, tate Pasian thu
bek hi loin leitung thute, ci le sa pumpi kikepnate ah zong hilh a pattah
ding a kulna hong hilh hi.