tvY ©:st)

DIss£%TJT10 PHILOsOPHICA

C H A O,Quamj

Cum consensu & approbationeCollegii Philosophici in celeberrimi

&Regia Fennoruro Aca-demia,

Viro sLReverendo tiPrtctUentistimo,Dn. m. petro laurbecchioPoesios Prosessore celeberrimo t Pro-

motore & Praeceptore meo aeternumdevenerando,

Pro honoribus in Philosophid modesteexhibet

JACOBUs FAL ANDER, O-Bothn,

Ad diem jo. Octob» in Audit.Auno 1679.

A B 0 JE»Exc«sd apud Viduam Hanflonii.

Reveyendijsimo in Christo Patriac Domino,

Dn.JOHANNI gezelios. s. Theol.Doctor!, inclytae DiaeceseosAboensis Episcopo dignisllmo, Regia; itidemAcademia; Pro - Cancellario amplisIimo, &

Ecclesiastici Conditorii Praesidi gravisIimo,Maecenati & studiorum meorum Promotors

magno, humillima veneratione aetatem

suspiciendo:Maxima Reverendo in Christo Patri

ac Domino,Dn. ENEVALDO sVENONIO

s.s. Theol* Ooct & Pros, Prim. Consido™ utriusq;Adsess ri.nec non Ecclesiarum Aboensium & Num-mensis Pastori vlgiUntistimo.

Dn. J O H AN NI GEZELIO Juniori,s. s. Theol. Doct, & Prosessori Ord, Consido™utnusqu» Adseflori, st Ecclesiae ad aedem Divae Ma-riae P adori.

Dn. M. JACOBO FLACHsENIO,hactenus Metapsa. & Log. Prosessori laudatistimo,jam verd a s. R, M, condituro s. s Theol.ProsessoriPubi. (st Ord. Ecclesiaeq; Dei in Lundo Paflori.

Dn. ERICO FA L A N D RO,Ling.Orien-talium Pros.Ord.Fratri & Promotori pl honorando.

Dn. M. DANIELI ACHRELIO,Eloquentiae Pros, Praeceptori hactenus sidelissimo.

Maecenatibus, Patronis ac Praeceptoribus gratamente aeternum devenerandis,

Disput hanc pro gradu, in gratissimi animiofficioseqj ossert

jAC|FAhANDscR, A,& Kesp,

Lectori Candido Et Be nevolosal utem/

Rgumentum , quod jambono cum Deo conabimurexplicare >/« fabulevalde grave, plurimi vanasuii cogitationibus $pesstma

sholtjs jic obdurarunt $ intricatum dede-runt , ut vix illam invenias viam , quatuto liceat pergere ad ulteriorem in scten-ttd naturali cognitionem, Nam ut neces-sarib pr&requintur in Physices studiosi, pri-mipnnciptj, unde scilicet corpora omnia or-tumsuum trahunt, notitia ; (tc non paucos in-venias, qui hoc thema trabidrunt, sed varieillud interpretati Junt. (jalviniani, qui pu-tant se umverst sapientia, latisundium per-reptasse, robis Lutheranis ogganmunt ,

nonob aliam caujjam» sed quod Lutheri sanci»dogmatibus sumus initiati, presy hacsud sen-tentid pugnant tanquam Hercules olim ai‘sanarum in mortis imperium $ inserorumsicte»* Jguidan illorumplane negant Chaos

sputatione hoc omnia nobis ae-quipollens erunt.

5. His praenotatis,inoffensopedelicet ad interiora penetrare,& quidem primo notamus sen-tentiam Calvinianorum,inprimisKeckermasii,quiindigestam mo-lem negat extirisle; sic enim sen-tit 1« 7. syst* Physi Hoc scilicet re-pugnare persednom divinas, sthocChaos crealTet. Equidem mi-ror ego tam inanes cogitationespolle nasci in capite Philosophi,Creatio suit asflo externa, quasin-ternam DEi EsTentiam non red-dit impersessam-

§. s. Deindedicit,nos absqueratione contra sacrum Codicemhoc dogma velle intrudere, ciitnvocibusCoeli & Terrae inversu 1.

proponatur articulus seu He de-monffrativum» quod indicat hac

terram & hoc Caelum. Resp. Con-cedo He demonstrativumistis vo-cabulis praefixura esso, quid tum?si largirer tibi, hoc versu tantumsummam creationis contineri,nos solum demonstrabimussuisiechaos ex claris scripturae locis:noslri enim non est instituti de-terminare, quid nomine Caeli &

terrae in it versu praecipue intel-ligatur, cum hoc ad Ampliss.Theologos (pedet. Interea ta-

men non dubitamus,cum B. Mei-snero aliisque maximi nominisTheologis Lutheranis, intellige-re his vocibus massamprimaevam.Ne ergo Keckermanni AsIeclaediutius se torqueant Mc objedi-one 3 notent, He illud demonstra-tivum nihil sententiam illamcon-firmare, nam in versiculo 2. l-dem He demonstrativum occur-

rit5 ubi tamen Termo esb de cMoquod infra probabimus ubi no.stram confirmamus sententi-am. Praeterea nec igoorabis, Htillud Emphaticum non sempercsdera significationeuTurpari; ss-liquandoenim significatidemacapudGraecos articulus », w, Ettuncesl cognitionis seu notifica-tivum » quod saepissirac praesigi-tur nominibus sequente dages,ut etiamheicloci; excipe tamennomina propria & construdta.*,quibus Hc Emphaticum rarissime£oletpraeponi. Rem sesic habe-re facile potcst probari, si modovarias versiones volueris consu-lere. exprimit illud He perparticulas m' sicenim habet ver-iio septuaginta interpretum. &

v o ©soc 7iv ngy pyr.Arabica, interpreteBriano Wal-

tono 5 bibliorum Polyglottorumtomo i. sic sonat.* Priraum quodcreavit Deus suit Cadum & Ter-ra. Targum Onkelos textui be-brae per omnia conformis ell::3n principio creavit Deus Caesiumsi Terram.

§« 6. Porro timet» hoc repu-gnare natura; Creatoris» si tamconsusum chaoscreasiet» cum sitauctor boni ordinis, non veroconsusionis» Resp. Ambabus ma-nibus tibi hocdamus»Deum esleaudsorem boni ordinis i. Cor. 14.non tamen inde llatim poreslconcludi, Deum non creasseCha-os.Namin nihil sic eratconsissum si sine ordine,ciim o-mnia & Deo T. O. M. ad natu-rae legem disposita & ordina-ta erant. Illa quse levia sue-runt superiores partes obtine»

bant,gravia vero in sundo ha?rc-bant. sic voluit naturaParens» utomnia tunc ita sere (e haberent,quemadmodum etiam canit O-vid.lib i.Metamorph. (tum,Ante mare£«s terras $ {quod tegit omnia) C* >

Unus erat toto natur* vultus in orbe,

J>)uem dixere Chaor. Rudis indtgejlais molet,

Nec quaequam nijipondus iners, congestaqueeodem

Non bene juntsarum dlscordia semina rerum t

Nullus adhuc mundoprabebat lumina Titan »

Nec nova crescendo reparabat cornua Phabe,.Nec circumfuso pendebat in aere TellusPonderibus libratasuu,nec brachia longaMargineterrarum porrexerat Amphitrite .

erat £«? tellus > illic$pontus aer.sic erat in slabilis tellus, innabilis undru.

Mentem meam ut intelligas,observa me hic loqui tantum dequalitatibus Elementorum, levi-tate & gravitate, frigiditate &

siedtate. Fateor etiam in chaoti-camasla ante bencdustionem di-

vinam nullam suisTe operationenaturae; quod sisuisletterra her-bas sc arbores {ponte germinas-ser, quod esl oppido absurdum_*.Elumbe ergo esl id argumentu,quodurgetReckermannus: potu-islet quide Deus uno verbo huncmundum creare, sed non voluit;placuit enim ipsi magisgradatimprocedere. sic cum Adamumformavit,primum corpus eglebs,terra: produxit, demde vero ani-mam ei inflavit.

§. 7. Ultimo Keckerm. subsi-dium escript.s.petit,&quideme libro sapientia: cap. u. ubi dici-tur, Dsum creasse mundum in nu-mero, mensura & pondere. sihoc,E.nullumChaos creavit. R.Nec hoc applausum meretur.sensus hujus loci esl de Creatio-ne? ut suit opus absolutum, non

absolvendum. Pluresobjedionespollemus quidem in medium_»proserre, sedciim ex iis, quaelu-perisis dictatum, illa optime pos-iint lolvi, nos insbituti & brevi-tatis memores, ad probationemnojstra; lententi# pergimus.

i« Qui verba Molis diligenterperlegit, nonporell: non m no-liram sententiam pedibus irc_*,quimodb praeconcepra opinionenon tenetur. Quasso, quid indi-care vult Propheta Moles, cumterram, quam in principio cumcado formavit, inanem & vacu-am appellat/ dic amabo, quidintellexerit Moses,quum diciotenebras suille luper faciem A-byssi * nonneChaos t Argumen-tamur.* Terra , erat vacua (3 i-nani* tendria involuta, imo quxnondum apparuit) ssd suit aequi* ira-

wessot nec ah illis disiin&a)tlla meri'to appellatur Chaos : Atqui inprimor-dio mundi terra[tc erat* E. Majo-rem nemo negabit, nisi cum_.Calvinianis hallucinari & insani-re voluerit. Minor sua luce ra-diat & lumine solis clarior est 5

quippe fundamentum habensinsacrs Genesi.

2» Nec parvi momenti ell:,quod legimus. sap.u, Manum_.Dei crea ile mu sidum %

ex materia informi* b(l quidemhic liber Apocryphus, tantae ta-

men auctoritatis acKeckerm. (siomnino audloricatibus pugnan-dum est) Praesertim cum senten-tiam Mosis & CeleberrimorumJudaeorum sequutus sit.

3» Vocabula isla, quibus haecres in sacrii Genesi explicatur ,

scmentiam noslram probano ;

nam vox thohu, a radice ihaba inu-sitad,qua; dictio signihcat reminformem, proptereasic vocaba-tur, quia terra carebat illis rebus,quibus possmodiiexornata suit, I-

Vacua enim erat hominibus, gra-minibus nondum luxuriabatur,arbores nondum erant sata?, uthanc vocem exponit Targsi Hie-rosolymitanum , citante schin-dlero. Fuitinvisibilis, ut vertunt70. quia sio aquis suit tecta,ut nonpotuerit videri. Reliqua nominaHebraea possemus explicare, qui-bus probaremus hoc noslrumdogma, sed hisBenev.Lebt. nonsuspensum habebimus; qui vult,facili negotio inveniet in lexicis.

sed insurgatquisdicendo, au-dio re velle probare ExislentiamChaij ex quosublunaris mundus

produtstus cssi quomodo ErgoTheologi ex s, sacrs informatidocent, mundum factum t’sle exnihilo ? Resp. Etiam & ego con-cedo isla omnia; verum notabis.Nihil dici hic negativum. Nihilenim non materia suit apta nata

ad recipiendam formam, sed tan-

tum Termini* d quo* Physicii enimNihil aut privativum imaginari,ablomimest.gativo, quaedam quae-dam vero mediate produ&a sunt»ex tali nempe materia, ex qua ci-tra influxum infiniti agentis resproducenda nunquam prodiisletjprocedens s Deo immediate» expotentis illius absoluta, & solo vo-luntatis liberrimae imperio*

Nihil irae]; efficit Wendelinus*dum nostru Meisncrum vult con-sundere? &absurditaus arguere:

poreltenira quivis cernere,illumibi non zelo veritatis suisise agita-tatum. sed prava lus voluntatestimulatum ; quam indolem o-mnes Calviniani habent, qui in,rebus, qua: Religionem concer-nunt, ad ventatis lucem oculossuos non possunc attollere. Itaquando dicimus, mundum crea-tum elle ex nihilo, non ita esi: in-telligendum, quali ubique nega-remus materiam quandam ex qu&praeextitilTemam uns cum nostta-tibus dicimus, quinque dierum

excepti tamen animahumans ex primi diei operibusprodudrasuisle. Necquemquamha:cce offendere existimo,quam*vis dicamus mundum creatumesse exmhilo. Wendelinumqui-dem, qui reliquos pra: se contem-nit, oslendit Mcisncrus, quod sic

loquatur, sed frustra in eum in-vehitur, cum sio semiat etiam Phi-losophi omnes. Nemo tamen exhis, quas diCta simt, existimer, re-cte se posle dicere, cum Vendeli-no, corpora naturalia produCtaelTeex nihilo, qua? ex immediatstElementorum mistione per ge-nerationem naturalem oriuntur:nam primum Teias, hodie nullacorpora naturalia creari, sed ge-nerari; deinde eadem variis ge-nerationibus sic esso mista, ut nu-spiam existantpura; unde sequi-tur, corpora ista non ex nihiloesse,quippe forma perfecta adess.E.g. quando generarur homo u-na cum materia Elementorum,illa mistione adest forma perse-cta anima rationalis, quod satispro bat seminis operatio 5nimirunivivificatio & esformatio. Consido

Byp. 4.cdeberr» sen.c.6'. p. mVanusitaq,merito censetur Cal-vinista ille, cum scribit corporanaturalia creari ex nihilo. Cumvocab. creare sumatur vel pro-prie vel improprie» Alia esiratio creationis,alia generationis.inChao nulla erat operatio , uthodie videmus fieri» Et tantumsit dictum circa expolitionemmembri prioris, (equitur

MEMBRUM POsTERIUs,JQuodpaucu exponit Esjent/am Ch ii.

IN varias lentendas abeuntPili-JIosophi, dum determinant,qui-bus olimconstabatChaos. Joan-nesBecherus Phy si subterr. lib.i.sedt.i, c«2. n, io. Materiam Chaifacit tantum terra, quam quin-tuplicem vicissim slatuit. Primaerat, secundum opinionem ejus,nobilissima, quas in materiamcedit sidenbus. Altera variis Me-

teoris originem exhibuir. Tertia-animalium matererat. Exquartsvegetabilia ortum habent. Quin-ta & ultima origo erat mineraliu,R.Hanc sententia approbare nonpolTumus, cum salso innitaturprincipio; quod evides est ex lococitato, ubi diciturChaos in rena,nonin aqua vel aere loeuhabere,Chaos, ut illud hicconsideramus,quoad subsVantiam erateongeriesquatvor Elementorum, prout mdefinitione ssatim dicemus.

RenelmusDigbams, materiamindigesta molis in App: Theol.c.i.Facit tantum triaElementa, Ae-rem, Aquara?Terram* Hoc enimmovet virum, quod nuspiam indescriptione Creationis mentio-nem faciat Moses hujusElementi,sed nec ille veritatem acu tetigitNam scriptura s. non csl: norma

controversiaruth Phyficaru; noti(latim in illis rebus silebit Physi-cus, quas (aera; lirer* non nomi-nant. Igitur, quamvis ignis norilucebat, nec aliquod corpus eraetunc temporis incenium, optimetamen potuit latere, quemadmo-dum etiam <sc hodie in plurimiscorporibus latet.

Deinde, si sio cum eis vellemusargumentari, ac illud penitus ex-cludere, quod (aeer Textus me-moriae nonprodiditjtuni nec con.cederemusAerem elleElementu.Nam Moses nuspiam dicit Deumcreasise aerem, quem tamen Ad-versarius nobilcum vult esle Ele-menti! sed sorsan quisquamcumDigbxo & Bechero vellet proba-re sententiasuam exGenesi,cummentio siat spiritus Dei in c. 1,2.quem interpretantur de aere_?.

Resp. Hoc non succedit; nara in Chaoillo latitabant quatvor illa Elementa,quemadmodum in pila materia ejus,non itaq;aer»qui inChaoerat, potuitincubare;quod taraen illum spiritumsecissetestatur Moses. Fuit E. spiritussanctus, qui hanc massam sovebat &

soecundam reddidit. sed in majoremroolem crescit noffra dissercatio praeteropinionem, idcirco hic breviter, ante-quam his manum imponimus supre-mam,Chaosdescribemus,

%

Eratautem ChaosTerraqueum indi-gesta & inordinata compraes corpo-rum naturaliumconstantium.Definitionem in Genus & disserentiamresolverenon magnopere necestariurnputo; propterea hic venia B, L. pedemsigo, sperans illum singula in meliorempartem tanto libentius interpretaturi],quanto certius sciat, quosdam invenirihomines, qui nihil aliud didicerunt,quam scripta aliorum lacerare, & sa-mam proximi sili proscindero.

Rerum Creatorisit Lacto, Honor Gloria,in secula seculorunu !

Adlngenioperfricati rarae/ virtutiscultuexornatijsimum Juvenem,

Dn.JACOBUM FALANDRUM,B.Dn. Erici Falandri, quondam PastorisCarlebyensis silium non degenerem.Philosophiae Candidatum meritissimum,

commilitonem & amicum perdi-lecturru:

\TII erat(sserisusitDeus omnia verbo:,' Nec mora , sit mundus qui suit

ante nihil.Mirum opushoc, mirusq, magis modus ipse

creandi:Ecec opisex horum esi, quisuit, omni-

potens.Disseris atque resers perplurima , docte

Falander,Talia, de mediis /entibus orta ros/Uj !

L. Mq,ENEVALD. sVH N.

QJs. A.s.s. Tb, Doct.

In Virum Pereximium,Dn. JA-COBUM salandrum,

Ostro-Bothniensem_>PhiJosophia: Candidatum mcritisiimum,

pro honoribus, Mjgisterii dispu-turum.,,

Hendecasyll.ibum-i,

OLim Ncstoreos dies precatiAeque annos Pylios & ampla sata.

Divina; indolis aut venusta facta ,

Aut promtos animos, bonis quibusqueCertos auxilio side probaque,Aut sane Herculeos virum laboresspectabant, precibus subinde proni.Palande r, quoniam venucta MulisPandis gnaviter entheis tropaea,sudans impiger ad theatra rerumMiles Palladis & sacrae Minervae;eEquans veldecimum alterum & laboremAthleta: Herculis, indies ctudendoInsers nomina perpetimque factis.Et polles charitum pio savore.Antiquae fideique iura servas.Mentes sic hominum movens & ora.Ad laudes faciles probique moris,Hc commercia Crebriora vitaesicut gratulor omnium savorem,Donorumque Tibi saces peramplas ;

Annos Nesioreos simul voverePergo, denique gaudiumque Glympi !

Gramlabundu» posuitP R AL s 6 s.

Jcig saur Trctien imyyisj jur/'cTras'!#' sj% (TTraaaloi ?n(s)vnivatJoscussi , CtPA’ 07TCOs TrapsalTICl&KciTepOi r /3si!»2^U^en 1«,ivpttja.stt.yse(TKOTrsun: se siA&\<pt ayuvtyjTi 9 crxyonvg Osjc mtsayM'ycig Tiruyi , ima tutu y.ova«ttus (psoyipwnsw ; »i/J iog>t k.

sv'$)kvTo( 7ra.K £7i m ttyi opCpetves yivo-slsyot; asetvr im a,otryt' zv&srsiep/x? rx ,tye-

eAsvsyaa,? zroXxTroiqans , 2.Ige. KOj cti Mxcrut aoi (3^t,@eior

/■ y> >

mpimvctauv, EpeumIta fratri germano charistitno honores Aca»

dcmicos festinanter gratulabaturE. FALANDER.

Rphanus)en! sueras sex annos,chareF ALANDER;Pra:mia mox dantursex capienda Tibi •

Gratia , sparta, cibus,[oboles,pia bothnica a-Ac secerat ipsa pares, {mica,

L, Mtj; Gabriel Laureus.Oecon. Templ Ab.

Ilaen poly ctv&gcomig Q-stovyii/ogepiipiiIsii <sa’Tavjocaviv eQyuteAoyv te mvrjaai,

Area re tijg dpCazag hg i%net tyret.MisJe Avpesjv JV perite Avvnjv m tavra

Korpwca, oog th/Aolg ta [eyp[pca]a Ttypcaja rsVr.Hcy tiarig mna. za&g-

taeter0. LAURyEUs, O-Bothn.

/~\Lim sio sadasle juvat juvenilibus annis,Ut l*tos capiat fructus ventura senectus.

Pergis, FALANDER, vegetum tu inlumerc tempus,Ut bene prospectum sit langvescentibus annis,

Hisce paucis amicum meum integerrimumhonorare volui

JOHANNhs