Worksen project opportunities in labour_market
description
Transcript of Worksen project opportunities in labour_market
OPPORTUNITIES IN LABOUR MARKET
EMPLOYMENT OF DISABLED PEOPLE
Trends in the Employment of Disabled People
“World Report on Disability”, developed and published in partnership with
World Health Organisation and the World Bank, shows that the disabled
population theme will continue to be relatively important in economic crisis. In
the World Report on Disability where the subject of Work and Employment is
analysed in a specific section, firstly the outlook of labour market in terms of
employment of disabled people is introduced, then the barriers to entering the
labour market are identified and lastly the tailored interventions addressing the
barriers to work and employment are emphasised.
There are significant barriers for disabled employees to entering the labour
market. The barriers aforementioned in the 2011 World Report on Disability are
under the title of “Lack of Access”. According to this, the disadvantages of lack of
access to education and training and funding are defined as chief ‘environmental
obstacles’ on the way to entering the labour market (WHO-WB, 2011, p.239).
Another factor contributing to lack of access is misconceptions – prejudices about
the abilities and performances of people with disabilities. These misconceptions
which can be summarised as disabled employees are less productive than their
non-disabled counter-parts are often prevalent not only among non-disabled
employers but also among family members and disabled people themselves.
For this very reason, some people with disabilities display low self-esteem,
their expectations about their ability to be employed go down. In the
aforementioned report of World Health Organisation, this situation is
characterised with the concept of “the social isolation of people with disabilities”.
There are various studies suggesting that people with disabilities have difficulty
in accessing social networks and are exposed to social exclusion. In these
studies, it is emphasised that social exclusion is a process treated as not being
able to participate in community fully as a result of alienation and poverty, lack
of skill and training opportunities or discrimination.
1
The disadvantages that the disabled population experiences differ in terms
of gender, disabled women encounter more negative attitudes than disabled
men. These negative attitudes are also observed in the work place. It is seen that
women have a higher risk of being dismissed compared to men as well as
disabled women employees may be unemployed for longer periods than disabled
men employees (Randolpha and Andresenb, 2004). In working life, disabled
women employees have a dual disadvantage; they face discrimination not only
for being a woman but also for being disabled (Fulton and Sabornie, 1994).
Whereas the international studies on attitudes and behaviour of employers
towards employment of disabled people show a relative improvement when
compared to past, they assert that this subject is still problematic (Jacoby, Gorry
and Baker, 2005).
In summary, the picture drawn in World Health Organisation and the World
Bank’s “2011 World Report on Disability” and the findings of academic studies on
overall picture of employment of disabled people overlap to a great extent. This
overlap continues on the subject of what kind of mechanisms and measures
enhancing the employment of disabled people there are. In the report of World
Health Organisation and the World Bank (2011, p.240), in terms of work and
employment, these mechanisms for overcoming the barriers to disabled labour-
force are listed as following: Laws and regulations, tailored interventions,
vocational rehabilitation and training, self-employment and microfinance, social
protection, working to change attitudes. World Health Organisation, not
concretising the mechanisms listed here towards improvement and betterment of
employment of disabled people, is of the opinion that these costs may differ from
country to country.
Disabled persons have always been in the community for reasons
stemming from both birth and adventitious situations. These people are treated
differently compared to the non-disabled people for various reasons. The studies
on the involvement of disabled people in social and economic life started in the
beginning of 20th century. The idea of the obligation to employ disabled emerged
as a result of an increase in disabled war veteran population especially after the
World Wars.
2
The purpose of this regulation is to convert disabled people from being
consumers in the society into being productive individuals and by this, to help the
country’s economy flourish, in addition, to enable them to earn their own money
in a proud way without being in need of other people.
For this reason, that disabled people be provided with a proper vocational
training is important. Vocational training is an adopted approach for an individual
to have necessary information, skill, attitude, behaviour and habits to have a job
valid in labour market and to build their career. In this age, developed societies
have agreed that disabled individuals as well as non-disabled individuals have a
right to be qualified employees a country needs and to have a vocational training
for this and they have also conducted studies on this subject. Unfortunately, it is
regrettable to say that the exercising of vocational guidance and preparation for
work programmes is not at a sufficient level. Thus, it is becoming considerably
difficult for disabled people to find a profession and have a suitable job and
sustain employment there as such a programme is not followed.
There are mainly two systems in the world about employment of disabled
people:
1. The obligation to employ disabled people (quota regime). The obligation to
employ disabled people (quota regime) is the first regulation towards
protecting disabled people in a positive manner within the employment
relationship.
2. It is the method of legalisation acts, started to have a field of application in
recent years, intended to prevent discrimination aiming at eliminating
discriminating behaviour towards disabled people; in other words, it is the
method of effectuating legislation intended to prevent discrimination.
In addition, in recent years, another method put into practice in some
countries is tailored jobs. In this system, specific jobs are exclusive to disabled
people. For instance, in Italian law, for blind or people who do not have sight
more than 1/10 with both their eyes, being a telephonist, masseur, masseur-
physiotherapist are reserved jobs. In Greece, being a telephonist is assigned to
blind people. In Denmark, whereas there is no quota rate, being a telephonist is
assigned to blind people.
3
There is also sheltered employment in employment of disabled people.
Sheltered Employment is a type of employment in establishments designed for
people who cannot earn money through a normal occupational activity because
of personal defectiveness or their disability. This method is practiced by the
countries agreeing to both quota regime and legislation management intended to
prevent discrimination.
REGULATIONS FOR DISABLED PEOPLE
In recent years, governments that societies form have been trying to make
disabled people’s lives easier by making legal regulations and have been striving
to realise the integration with work life. United Nations and European Union
taking place top take necessary actions and encourage the countries in the
direction of taking steps about this issue.
EUROPEAN UNION
Universal Declaration of Human Rights was adopted by the United Nations
General Assembly on 10 December 1948 and was signed by Turkey on 6 April
1949. In article 25/a of the declaration, it is stated that “Everyone has the right to
a standard of living adequate for the health and wellbeing of himself and of his
family, including food, clothing, housing and medical care and necessary social
services, and the right to security in the event of unemployment, sickness,
disability, widowhood, old age or other lack of livelihood in circumstances beyond
his control”. With this regulation in the declaration, it is stated that disabled as
well as everybody has a right to live and social security.
With the decision dated 9 December 1975 numbered 3447 (Resolution
3447, 9.12.1975), the annex to Universal Declaration of Human Rights of United
Nations General Assembly, “Declaration of the Rights of Disabled Persons”
was declared.
INTERNATIONAL LABOUR ORGANISATION
4
In R99 Vocational Rehabilitation (Disabled) Recommendation of
International Labour Organisation (ILO) dated 1955, vocational rehabilitation is a
part of the continuous and co-ordinated process of rehabilitation which involves
the provision of those vocational services, e. g. vocational guidance, vocational
training and selective placement, designed to enable a disabled person to secure
and retain suitable employment. “C159 Vocational Rehabilitation and
Employment (Disabled Persons) Convention” was adopted by International
Labour Organisation on 1 June 1983.
Turkey adopted this convention under the law No. 4407 on 8 July 1999,
became effective by being published in the Official Gazette No. 23751, dated 10
July 1999.
EUROPEAN UNION
In Lisbon Summit, 2000, by determining a strategy based on strengthening
employment, economic reform and social adaptation, the concentrated issues
were to create more and better job opportunities for Europe, modernisation of
social protection and to prevent social exclusion. Social Policy Agenda adopted by
the Commission in June 2000 and the political atmosphere provided by European
Council of Nice in December 2000 provided a course of action about measures to
be taken in social domain in the period until 2005. Especially, European Social
Policy Agenda prioritised the full participation of disabled people in communal
living. It is emphasised in this document that the main reasons why disabled
people are excluded from the labour market are negative attitudes towards them
and lack of information about disability. Upon the suggestion of the Commission,
2003 was decided to be European Year of People with Disabilities and throughout
the year activities were held about awareness and consciousness. In the same
year, by announcing “The Equalization of Opportunities for Persons with
Disabilities” COM (2003), European Commission stressed that the barriers that
disabled people encounter in all the areas of life be identified and the barriers to
benefitting from equal opportunities for disabled be eliminated.
In the period until 2010, the most prominent framework document is the
“Disability Action Plan” of European Commission. European Union Disability
Action Plan was carried out as a three-phased process. In 2004-2005 Disability
5
Action Plan, the issue of building up conditions necessary for employment of
disabled people was focused on while enabling the labour market to be more
accessible for disabled people in expanding European Union was worked on. Four
priorities were built regarding employment. These priorities are: accessibility to
employment which includes the anti-discrimination against disabled people; life-
long learning intended to increase employability; active citizenship and
developing new technologies intended to make it easier to access to employment
and provide accessibility to public spaces for disabled people. 2006-2007
Disability Action Plan indentified priorities intended to encourage independent life
for disabled people. These are: support activities; encourage access to quality
support and care services; popularise the ICF classification system; improve
access to goods and services. 2008-2009 Disability Action Plan adopted providing
accessibility as a priority including participation in community actively and
protection of the rights of the disabled people in order to ensure actualising the
terms of European Union Declaration of the Rights of Disabled Persons in
Europe.
The approach of European Union on the subject of disability to rights was
shaped around the centre of disability policies of United Nations and the
demands of their disabled citizens on this issue. However, that the mechanisms
European Union designed until 1999 were not binding and using the authority
about anti-discrimination in only the area of employment were detected as
problems.
Declaration of the Rights of Disabled Persons is the most recent
international legal regulation in the context of disability. This binding Declaration
was put into force in 2008. The countries agreeing on the declaration undertake
the responsibility of having a more active part in increasing the rights of disabled
people. This declaration is the first convention of human rights negotiated and
signed by European Union. Due to signing, all the member countries are in the
scope of sanction. All the same, EU Disability Strategy 2010-2020, legalised in
December 2010, presents actions and application mechanisms to improve the
applicability of Declaration of the Rights of Disabled Persons in member countries
of EU. This strategy, in accordance with the Declaration, provides for free Europe
by creating the opportunity for disabled people to strengthen them and to lead a
life in a proud way.
6
European Union Employment Strategy
European Union is an integration of various standards and common
policies. There are four major policies in European Union. These are: common
agricultural policy, common competition policy, common transportation and trade
policy, common social policy.
The objectives of EU Employment Strategy
Europe Employment Strategy was restructured between the years of 2003
and 2006 and three factors were brought forward consisting of full employment,
quality and efficiency at work, social integration. In the framework of these
factors, 10 objectives were determined for member countries to act towards an
end.
These are:
1. Active and preventive measures for the unemployed and inactive
2. Job-creation and entrepreneurship
3. Address change and promote adaptability and mobility in the labour
market
4. Promote development of human capital and lifelong learning
5. Increase labour supply and promote active ageing
6. Gender equality
7. Promote the integration of and combat the discrimination
against people at a disadvantage in the labour market
8. Make work pay through incentives to enhance work attractiveness
9. Transform undeclared work into regular employment
10. Address regional employment disparities
“Promote the Integration of and Combat the Discrimination Against
People at a Disadvantage in the Labour Market”
Member countries to European Union exercise in accordance with
European Employment Taskforce. In European countries, instead of forcing the
employment of disabled people to increase the employment of disabled people,
7
some other opportunities are presented to the employers. There is some
incentive governmental support among European countries where employing
disabled people are obligatory in Germany, France, the Czech Republic, Spain,
Romania, Austria, Belgium, Finland and Poland; like tax deduction for employers,
government’s covering half of the expenses for necessary investments for
employment of disabled people, providing obligatory improvement service,
government’s covering the fees and insurance of disabled employees for a
specific period of time, subsidising or providing loan to the employers.
Training in the Employment of Disadvantageous Group
For individuals to find a job is possible through having a proper level of
education and skills needed in the labour market. As the level of education of
people increases, the risk of being unemployed decreases and individuals have
the ability to earn their living enabling them to become self-sufficient
economically.
Those who do not have a proper level of education and skill face the
problem of being unemployed.
Disadvantaged groups are in the position of facing various problems like
poverty, lack of social security, being dependent financially, social exclusion, in-
family problems, psychological problems as a result of the problem of being
unemployed.
TURKEY
Negative perspective about disabled people causes them to be excluded
from society and generates barriers to benefitting from many opportunities. One
of the most important problems that this negative perspective causes is the
employment. Our country has guaranteed that the measures to be taken about
disabled people cannot be seen as contradictory with the principle of equality by
rejecting the old-fashioned perspective of alienating disabled people, imprisoning
them home.
8
According to the article 10 titled “Equality Before the Law” in the First
Section of the Constitution, it is stated that: “All individuals are equal without any
discrimination before the law, irrespective of language, race, colour, sex, political
opinion, philosophical belief, religion and sect, or any such considerations. No
privilege shall be granted to any individual, family, group or class. State organs
and administrative authorities shall act in compliance with the principle of
equality before the law in all their proceedings.”
According to the article 49 titled “Right and Duty to Work” in “Social and
Economic Right and Duties” in Chapter Three of the Second Section of the
Constitution, “Everyone has the right and duty to work”. Again, according to
second clause of the article 50 under the title of “Working Conditions and Right to
Rest and Leisure”, “Minors, women and persons with physical or mental
disabilities, shall enjoy special protection with regard to working conditions”. In
addition to this, according to the second clause of the article 61 under the title of
“Persons Requiring Special Protection in the Field of Social Security”, it is stated
that “The State shall take measures to protect the disabled and secure their
integration into community life”.
Law on Disabled People became effective in 2005. The main objectives of
this law are to prevent disability, to enable the disabled people to join the society
by taking measures which will provide the solution of their problems regarding
health, education, rehabilitation, employment, care and social security and the
removal of the obstacles they face and to make the necessary arrangements for
the coordination of these services.
Arranging the Workplace for Disabled People
Employers, within the bounds of possibility, have to arrange their
workplaces for disabled people to work easily, take necessary precautions for
their health, let them perform in their line of profession or a similar area,
contribute to their knowledge and skills, provide the necessary equipment for
them to work. Disabled people are not employed in other line of professions that
can present a danger to their health except for the jobs they can do.
In the case of providing all the appropriate conditions, the working hours
(starting and finishing time) is determined according to the conditions of the
9
disabled person. Employers have to make necessary changes according to the
conditions of the disabled employees like proper lighting for poor sighted
employees, special ways for leg disabled people or in a wheelchair to enter and
leave the workplace, building doors and elevators, providing special equipment
for arm and hand disabled people, providing special miscellaneous equipment to
level the effort disabled people make suitable for them, making necessary
changes on tables, chairs and counters according to the situation of the disabled
employees.
Moreover, employers have to take necessary precautions for the health of
their disabled employers and have to protect their health.
Incentives Provided for State Enterprises and Private Sector Employers
a) Employing disabled people above the ratios to be determined by the
Council of Ministers,
b) Despite having less than fifty employees, employing disabled people by
means of demanding from the Agency and/or registering,
c) Employing disabled people not having more than 80% capacity to work.
Treasure provides employers for every disabled person that they employ
with 50% of insurance premiums. Ministry of Treasury pays for it.
Control
The control of disabled employees in work places is performed in
accordance with Labour Law No. 4857 on Control and Inspection of Work Life
basis. Previously, according to the Article 30 in Labour Law No. 4857, the control
of employers who do not employ disabled people used to be performed by Labour
Inspectors and these employers used to be made to pay a fine by District Labour
Office for their incompliant behaviour but now this authority was warranted
directly to Provincial Director of Turkish Employment Agency (İŞ-KUR) by the
Article 39 of Law no 5378 dated 01.07.2005, Law on Disabled People and on
Making Amendments in Some Laws and Decree Laws. Moreover, vacancies are
10
followed by İŞ-KUR and Ministry Labour Inspectors and in case of detecting any
misconduct, it is reported to the Agency.
VOCATIONAL TRAINING, REHABILITATION AND EMPLOYMENT SYSTEMS
The disabled people’s right to education is guaranteed by law in the
Constitution. There are various laws and secondary regulations concerning the
education of disabled people. There are vocational schools, education and
workshop centres which can provide vocational education for disabled people.
Educational Institutions for Mentally Handicapped; these are the schools
which aim to improve the skills of basic life, integrate them into society,
accumulating information and skills regarding business life. Vocational training
centres are formal vocational training institutions aimed providing them with
basic life and various professional skills. These centres provide occupational
training in several areas like carpentry, plastic manufacturing like rubbers and
sack, handicrafts, business services, agriculture and so on.
Vocational High School for People with Impaired Hearing; the basic
approach of these schools is to provide them with an integrated education with
their non-disabled peers in ordinary schools. There are multi-program vocational
high schools for those who cannot benefit from integrated education. In these
high schools, there are computer operations, furniture and furnishing, installation
technologies, construction, painting, metal work, electricity, accountancy, textile-
dressing classes.
Vocational High Schools for Orthopedically Disabled; children who are
orthopedically disabled generally attend to normal schools. For orthopedically
disabled students who can benefit from integrated education, there are
vocational high schools which have departments of accountancy and dressing.
There is possibility for these schools to welcome new and in-demand
departments such as computer science, electronics, and telecommunication.
Vocational Training for Visually Impaired; visually impaired students
generally attend to normal high schools (90%). There are also students both sight
impaired and going to vocational or technical high schools. These students attend
11
industrial vocational high schools, vocational school for girls (in total 6%), trade
vocational high school (in total 3%), and art schools (in total 1%). In
undergraduate and post-graduate levels, the ratio of visually impaired students is
higher than other handicapped groups.
Training Centres for Autistic Children; these centres are at primary
education level and there are special classes for autistic children. There are also
private centres specialising in this subject. At higher education levels, there are
also newly founded vocational training centres.
General Directorate of Turkish Employment Agency and State Personnel
Administration under the Ministry of Labour and Social Security are the chief
institutions responsible for employment of disabled people.
In the Regulations on Employment of Disabled People on the basis of
Labour Law number 4587, employers who employ 50 or more than 50 people
have to employ disabled people at the ratio of 4% of their total employees in
public sector and 3% in private sector. Employers who do not comply with this
quota pay monthly fines. These taxes (fines) are saved in Penalties Fund and
used for projects focusing on vocational training, rehabilitation, and employment
for disabled people by Turkish Employment Agency.
There are also subventions for disabled people. Disabled people who are
active in labour market benefit from tax deductions. The deduction rate varies
according to severity of the impairment. In addition to the system functioning on
the base of quota/fine, there are also new systems about training and
employment for disabled people as well. The most important of these are two
new regulations adopted in 2006 directly related to training, rehabilitation and
employment for disabled people. The first one Private Vocational Rehabilitation
Centres is the first regulation regarding opening vocational rehabilitation centres
in Turkey. The objective in opening these centres is to provide services which will
enhance disabled people’s economic and social welfare by improving their skills
and thus improving their chances of being employed. According to the regulation,
the constituents of vocational rehabilitation are medical rehabilitation, vocational
guidance, preparing for the job, career development training before being
employed or changing jobs, making job placement and employment easier, and
12
follow-up being carried out steadily and in coordination in order to increase the
number of disabled people in suitable positions sought for in the labour market in
terms of their interest and skills. Social rehabilitation implementations which did
not get much attention until recently are also now in the regulations. According
to this, social rehabilitation will be carried out in order to support disabled
people’s adaptation to home, centre and social surroundings and enable them to
communicate with public/private enterprises.
With Sheltered Workshops Regulation, a legal basis for the construction of
vocational rehabilitation and employment services aimed at disabled people who
can hardly enter the normal labour market has been provided. These are the
conditions to set up a sheltered workshop: if this enterprise operates in a
metropolitan municipality, the minimum number of workers has to be 30; if this
enterprise operates in a municipality, the minimum number of workers has to be
15; 75% of the employees have to be disabled; in mentally handicapped
employees incapacity to work has to be 40%; in other handicapped groups it has
to be 60%; employees have to be over 15 years old.
With these regulations, providing vocational training services ensured by
public enterprises became obligatory for municipalities. From now on, disabled
people who want to benefit from vocational training will be able to get in contact
with municipality and will be able to benefit from these services thanks to the
payments the municipality will make. It is expected that these improvements will
bring new debates and regulations regarding the training, rehabilitation and
employment for disabled people.
THE PROBLEMS ENCOUNTERED IN VOCATIONAL TRAINING-EDUCATION,
REHABILITATION AND EMPLOYMENT SYSTEMS
The problems experienced prior to employment are: there not being job
and occupational analysis, lack of vocational training, working conditions’ not
being suitable for disabled people, lack of policies and initiatives, lack of
occupational skill and experience, economic structure of Turkey in general, and
high unemployment rate.
13
In general, as it is in many other countries, vocational training-education
system in Turkey is planned and implemented for non-disabled people primarily.
For this reason, vocational training-education system exclude disabled people in
the first step. They try to integrate disabled people later on to the system which
is designed for the needs of non-disabled people. However, for the methods that
later developed do not cover the needs of disabled people, these people cannot
benefit from vocational training-education at desired level.
Educational programmes in Turkey are general and are not designed for
specific characteristics of people. In the area of vocational training-education and
rehabilitation of disabled people, the coordination among decision-making
mechanisms, practitioners/schools and labour market is not at a sufficient level.
Some families do not believe that their disabled children will be successful in
vocational training-education and rehabilitation.
There isn’t any implementation to raise the awareness of families
regarding this subject and enable disabled children to attend vocational training-
education and rehabilitation programmes. Physical conditions in vocational
training-education and rehabilitation centres which are inconvenient and
inaccessible make it difficult for disabled people to attend these programmes. All
open public spaces, especially places and transportation vehicles for training-
education and rehabilitation centres are designed for “normal” people and people
who are not able to move easily aren’t taken into account.
Mental level, capacity to work, health problems, interest and skills of
disabled people are not evaluated; prior to vocational training-education and
rehabilitation, physical and occupational evaluations aren’t carried out.
Vocational guidance, educational-vocational development and orientation,
occupational and professional consultancy practices are not sufficient.
Vocational rehabilitation in Turkey is carried out by various institutions.
However, the collaboration and cooperation among these institutions are not
sufficient. Vocational training-education and rehabilitation services provided are
determined without conducting any survey in labour market. Thus, disabled have
difficulty in finding a job even if they have vocational training-education and
rehabilitation. Vocational rehabilitation and training-education services are
14
centred in developed cities but not common practice country-wide. There is also
gender-based discrimination in services intended for disabled people and the
number of women benefitting from these services is low. In terms of benefitting
from these services, there are significant differences between disabled groups.
Orthopedically handicapped and people who have impaired hearing benefit from
these services more compared to mentally handicapped people.
In the stage of vocational training-education and rehabilitation,
handicapped participants underutilise training-education support during their
training-education such as guidance and counselling, technical support, adapted
educational/training materials, exams and tests. If these conditions are not
provided, even if disabled people find a job, they can have problems adapting to
the workplace.
Vocational training-education and rehabilitation is limited to only teaching
a profession. There isn’t any effective social rehabilitation which will support
disabled people’s physical and social adaptation to their families and social
surroundings. Vocational training-education and rehabilitation requires the
cooperation of professionals from various areas; however, the number of
professionals trained for vocational training-education and rehabilitation for
disabled people fails to satisfy.
In the course of the placement at a job, recruitment, and vocational
training-education and rehabilitation about the continuance of the employment,
there are other problems. First of all, disabled people’s not being able to find a
job doesn’t only stem from the negative conditions in the labour market. The
biggest barrier for disabled employees is not their being mentally or physically
handicapped, it is their not being qualified enough. Lack of training-education
and rehabilitation services and lack of skills prevent them from participating fully
in the labour market.
At the stage of employment, tracking of disabled people participating in
vocational training-education and rehabilitation services is not performed. After
the rehabilitation programmes, disabled people who are employed aren’t
followed, and they are not given any support for adaptation to the job and
workplace. Systems like employment coach, guidance and consultancy services
15
that can be necessary for employers and other employees to adapt disabled
people to the job are not implemented.
Problems in Employment System; problems experienced after employment
are as following: productivity of disabled people’s being low, carrying out
necessary regulations insufficiently, employment in unsuitable positions, the high
rate of dismissing disabled in a short period of time, inappropriate job placement,
difficulty in transportation, the high rate of going to hospitals, discrimination and
ill-treatment at work.
In the fieldwork carried out by Directorate General of the Disabled and
Elderly Services, Ministry of Family and Social Policies, throughout Turkey in 79
cities and 2573 businesses, according to the study (December 2011) about “the
Analysis of Labour Market in terms of Disabled People”, the number of interviews
being 1628 included in the Analysis carried out with a technique called face-to-
face meeting with employers or employers representatives, businesses are asked
this open-ended question: “Why are you employing disabled people?”
Graph 1. Motivation for Employing Disabled according to the Size of the Enterprise;
16
The answers involving more than one motive are classified under three
headings of “Legal Obligation”, “Social Responsibility” and “Being Suitable for the
Job”. When business scales are evaluated all together, the motivation for
employing disabled people is 66% “legal obligation”, following it with 24% “social
responsibility”, and 10% “suitable for the job.
Table 1. Primary Problems Businesses Experience about Employment
The range of problems / Statements of Responders No.Per cent
scale of the enterprise
200 and more50-19949 and under
%
100,0%
80,0%
60,0%
40,0%
20,0%
0,0%2,3%1,9%
5,8%
8,0%6,4%
9,6%
24,1%23,9%
18,0%
Suitable forthe job
Social Responsibility
LegalObligation
17
We can’t find disabled people suitable for the job/market. 175 31.6%
We can’t find skilled/trained/qualified handicapped. 106 19.2%
İŞKUR don’t provide disabled candidates suitable for the job.
61 11.0%
There is disinclination to work / instability / discontinuation. 41 7.4%
WE can’t find disabled employees. 30 5.4%
They don’t like the positions. 24 4.3%
Adaptation and communication problems are experienced. 20 3.6%
They are delicate/capricious/aggressive. 19 3.4%
They cannot be productive. 11 2.0%
There are problems experienced about the wages. 7 1.3%
We cannot find disabled people to employ in country, construction yards.
5 0.9%
Transportation is a problem. 5 0.9%
There are rise and falls in quota. 5 0.9%
We cannot get any support from İŞKUR. 4 0.7%
They slow down the work. 4 0.7%
Physical conditions are inconvenient. 4 0.7%
They are exposed to social prejudice. 4 0.7%
We cannot employ severely disabled. 4 0.7%
There are problems stemming from regulations. 4 0.7%
There are problems regarding job safety. 3 0.5%
As it can be seen in the below graphic, employers or representative
employers were asked to answer in an open-ended way about the things they
find satisfactory and unsatisfactory, the responses are evaluated by multi-
response analysis. There are two things interesting in Graph 9: First of all,
18
21.1
19.118.2
14.212.9
9.7
4.7
20.7 21.0
27.0
31.3
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
Unsatisfactory AreasSatisfactory Areas
whereas all the positive features that are “satisfactory” are about individual
working attitudes of disabled employee, the features that are described as
“unsatisfactory” are focused on adaptation problem to the work environment.
Secondly, although there are features which refer to the ‘character’ of the
disabled employee in the positive features list such as “determination,
persistence, duty, and self-sacrifice”, the ‘capacity’ of the disabled employee is
focused with the emphasis on “unsatisfactory” in the areas of “knowledge,
speed, and adaptation”.
Graph 2. Satisfactory and Unsatisfactory Features of Disabled Employees
In the same study, there are opinions of the employers or employer
representatives regarding the suitability of the physical conditions of the
workplace for employment of disabled people. 27% of the employer
representatives are of the opinion that physical conditions of the workplace are
suitable for disabled employees; the major responder group has preferred the
“substantially suitable” option.
Graph 3. Are the physical conditions of the workplace suitable for disabled employees?
Con
tinui
ty
Per
form
a G
iven
Sel
f-S
acrif
ice
Str
ong
Sen
se o
f
Goo
d Jo
b
Oth
er
Intr
over
t
Non
-ada
ptat
ion
Lack
of
Occ
upat
iona
l K
now
ledg
e
Low
Per
form
ing
19
Not Suitable
Completely Suitable Somewhat Suitable
50% Suitable
Substantially Suitable
Suggestions about increasing the performance of disabled employees are
from the study and they are presented in Graph 4 in accordance with the scale of
the enterprise. For each suggestion heading, however similar percentages the
responses from medium and large scaled enterprises have, it is observed that the
orientation of medium scaled enterprises about this issue is higher.
Graph 4. Suggestions about Increasing the Performance of Disabled Employees
20
According to the study, when Graphic 5 is analysed, it can be said that
orthopedically handicapped group have an exclusive position in the employment
of disabled people. Other groups except orthopedically handicapped, the
percentage of being preferred always falls behind the percentage of not being
preferred. In this regard, mentally handicapped group is seemingly the most
disadvantageous group; the percentage of not being preferred in mentally
handicapped group reaches to 70%, mentally handicapped group follows it
reaching 60%. In not being preferred disability list by far, visually impaired comes
third; this group is not preferred at the percentage of 54% and the percentage of
enterprises preferring visually impaired is 24%. A similar situation about being
against preferring disabled labour force is observed for the group “having more
than one disability”; here the ones who do not prefer this group are 41% and the
ones who expresses that they prefer this group are 12%.
Graph 5. Disabled Groups That Are Preferred or not Preferred in the Workplace
13.1
11.7
11.1
9.5
15.7
12.6
11.8
12.1
13.0
51.5
51.5
53.0
53.6
51.1
50.2
51.2
48.3
49.6
35.4
36.8
36.0
36.9
33.2
37.2
37.0
39.6
37.4
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Inservice Training at the Workplace
Self-Improvement Courses
Vocational Training/Education Courses
Social OrganisationIncreasing Motivation
Individualised Education
Arrangement of Physical Conditions of the Workplace
Accurate Job Description
Transportation
Team work
Small scaledenterprise(49 andunder)
Medium scaled(50-199)
LargeIscaled(200 andmore)
21
Graph 6. Positive Effects of Disabled on the Workplace
49%
33%
8%
5%3% 2%
Comply with the Laws Increase Productivity No Positive Effect
Increase the Performance Encourage the Personnel Provide a Vision
Graphs 6 and 7 are about judgements of disabled people. In the study,
managers of the enterprises are asked to present the negative and positive
aspects of employing disabled people. Among the contributions disabled
employees make to the firms, “compliance with law” or “rules” has an important
12.4
81.2
23.8
37.1
8.0
7.5
25.8
41.4
10.6
53.8
38.6
71.2
59.5
35.0
0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0 80.0 90.0
More than One Disability
Orthopedically
Visually
Hearing+ Language and Speech
Mentally
Mentally and Emotionally
Chronic Illnesses
disabled groupfavoured
disabled groupnot favoured
22
63%12%
7%
7%
11%
place. The percentage of contributions about direct productivity like “increase
productivity” or “performance” is low.
More than half of the responders (63%) has expressed that disabled
employees have no negative impact on the firm. However their percentage is
low, negative aspects about direct productivity that are attributed to disabled
employees are striking.
Graph 7. Negative Impacts of Disabled Employees on the Firm
Graph 8. Effects of Disabled Employees on General Productivity According to the Scale of the Enterprise
No Negative Impact High Occupational Accident Risk Communication Difficulty Slow Down the Job Decrease the Productivity
23
As it can be seen in Graph 8, in the framework of both the scale of the
enterprise and market variable, there are positive evaluations about the
productivity of disabled employees. Whereas in the enterprises employing 50 and
more and medium scaled enterprises employing 200 and more, the ones that find
disabled work force non-productive are at a ratio negligible statistically, this ratio
can barely reach to 9% in small scaled enterprises. In fact, in these three scales,
representatives of private sector find disabled work force productive at a ratio of
60-70%.
Graph 9. Where Quota and Incentive in Employing Disabled People Stands
2.0
6.8
26.5
57.8
6.8
3.9
22.7
64.0
8.6
3.2
30.2
57.4
9.0
0%
20%
40%
60%
80%
100%
49 and under 50-199 200 and more
Very Productive
Productive
Neither Productive Nor Non-productive
Not Productive
Not Productive At All
24
Polarised opinions about quotas’ being removed or not in the employment
of disabled people are present with the support reaching 20%. More than half of
the responders support “a hybrid system where quota and incentive are used in a
balanced way”. Abovementioned graph stays the same in terms of the scale of
the enterprise.
Graph 10. Evaluation of the Penalty System about Employing Disable People
21%63%
16%
16%
There Should Be a Hybrid System Where Quota and Incentive Are Used in a Balanced Way.Quota Application Should not Be Removed.
Quota Application Should Be Removed.
Quota Application Should Be Removed.
25
The ones who believe that penalty system is necessary in order to realise
the employment for disabled people make up of 40%. Whereas a similar
percentage is seen in the group “there should be enforcements other than
penalty fines”, 15% of the responders preferred the option “penalty should be
lowered”.
Graph 11. Justifications of Businesses for not Employing Disabled People
34.0
41.1
15.4
4.80.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
45.0
There Should Be Enforcements Other Than Penalty Fines
Penalty is Necessary. Penalty Should BeLowered.
Penalty Should Be Raised.
26
In Graph 11, when the employers are asked why they do not want to
employ disabled persons, whereas “having employees below quota” (48,5%) is
ranked as 1, only the 1,1% of the employees has expressed that they do not
want to employ disabled people.
When findings in this section regarding quota, incentive and employment
are evaluated, employers approach employment of disabled people positively, it
is seen that they prefer systems where quota and incentives are dealt with in a
balanced way, it is observed that they express their opinions in favour of penalty
system but they think that these penalties may be applied in another form
except money.
IMPLEMENTATIONS AIMED AT DISABLED PEOPLE
I have employees below quota.
There is no application from disabled.
Sector is not suitable.
I do not want to employ disabled.
Other
27
In order to manage employment of disabled people more systematically,
between the years of 2005 and 2010, an “Action Plan” for Employment of
Disabled People was prepared. In the preparation process, all the concerned
parties (ministries, public enterprises, associations for people with disabilities,
social partners) were taken into account and there was a mutual understanding
in taking new measures about employment for disabled persons. This action
includes provisions about improving recruitment, adaptation to work, job
continuity and work.
Aforementioned provisions are collected under 10 headings:
1. Human rights should be taken into consideration while planning policies
related with employment of PWD (People with Disabilities). Any discrimination in
any stage of employment of PWD is abolished.
2. Employment Policies for PWD should be in line with National Employment
Policy and should be constituted with the collaboration of all stakeholders.
3. The employment policies for PWD should adapt itself according to the
restructuring of public administration which includes local authorities and should
consider the regional differences.
4. National and international financial and human resources should be used
effectively.
5. Public awareness should be raised to increase the rate of employment among
disabled people
6. Model applications should be developed according to national need.
7. Quota System and Penalty System should be revised such that it will increase
the support for employees
8. Developments in the industrial production operations should be followed and
new arrangements should be made accordingly.
9. Alternative employment systems should be developed and self-employment
should be encouraged.
10. The qualifications among disabled people should be increased such that it
increase participation in the labour market.
28
Studies of İŞ-KUR (Turkish Employment Agency)
Turkish Employment Agency enables disabled people to go through
vocational training and rehabilitation programmes according to the information
that employers provide and studies it carries on taking into consideration what
kinds of jobs disabled people are able to hold and qualifications necessary for the
line of profession and occupation. At the end of this training/education, disabled
people are given a certificate saying at which occupations and professions they
can be successful.
While the organisation is providing vocational training/education and
rehabilitation service, it may be able to request help from related institutions and
organisations. Disabled people who are registered and who have undergone
vocational training/education and rehabilitation programmes are provided with
explanatory information by the Agency as to social rights and vocational
rehabilitation training/education and the conditions of professions and
occupations they can have, working conditions, procedures they have to perform
to be employed, wages, social and economic conditions of the enterprise and its
surroundings with livelihood conditions of the place where the enterprise is,
means of transportation, health institutions and organisations and so on.
The development of labour force, vocational training/education and labour
force compliance programmes of İŞ-KUR are performed based on the Act No.
4904, dated 25.03.2003, on the Foundation and the Duties of the İŞKUR which
was put into effect after its publication in the Official Gazette No. 25159, dated
05.07.2003 based on Law of Turkish Employment Organization and Turkish
Employment Agecny Development of Labour Force and Compliance Services
Regulations, in the Official Gazette No. 25560, dated 21.08.2004.
Projects aimed at vocational training/education, rehabilitation and
employment of disabled people are carried out based on the provisions
Authorised Commission to Utilise Issued Fines from Businesses Not Employing
Disabled and Former Convicted People with Regulations on Working Procedures
and Principles, published in the Official Gazette No. 25241, dated 29.09.2003 and
was put into effect by Article 30 of Labour Act of Turkey Law No. 4857.
Courses Aimed at Self-Employment of Disabled People
29
These are courses intended for helping disabled people to involve in
income-generating businesses or self-employment by training them in
professions needed in labour market or developing vocational knowledge and
skills or changing their professions.
Vocational Training/Education and Rehabilitation Courses Aimed at
Disabled People
These are courses intended for making their employment easier for
disabled people by training/educating disabled people for suitable professions
needed in the labour market according to their interest and skills and developing
their professions.
Vocational training/education and rehabilitation is social and medical
rehabilitation, vocational counselling, preparation for the job, provide
employment, development and re-formation training/education aimed at making
their employment easier by training/educating disabled people for suitable
professions needed in the labour market according to their interest and skills and
enabling them to build their career.
30
Table 2. Data Regarding Application and Employment of Disabled People in the Last 5 Years (İŞ-KUR 2010 Statistical Yearbook)
Application;
Employment;
Total Public Private
Years M F T M F T M F T M F T2006 22.462 5.774 28.236 20.651 3.130 23.781 1.037 165 1.202 19.614 2.965 22.5792007 26.196 10.201 36.397 15.592 2.272 17.864 494 79 573 15.098 2.193 17.2912008 33.599 14.881 4.880 18.855 3.112 21.967 371 56 427 18.494 3.056 21.5402009 24.901 15.618 40.519 22.820 3.585 26.405 470 75 545 22.350 9.510 25.8602010 22.140 14.004 36.144 27.829 4.428 32.257 265 30 295 27.564 4.398 31.962
Table 3. Classification of Disabled People According to Disability Groups in 2010 (İŞ-KUR 2010 Statistical Yearbook).
Disability Application;
Employment;
Total Public Private
M F T M F T M F T M F TMentally
1.091 580 1.671 1.231 72 1.303 3 0 3 1.228 72 1.300
Nervous System
1.709 1.017 2.726 2.853 334 3.187 35 3 38 2.818 331 3.149
Mental,Behavioural
Disorder4.456 2.492 6.948 1.332 142 1.474 6 0 6 1.326 142 1.468
Visually
1.908 1.115 3.023 4.233 480 4.713 53 3 56 4.180 477 4.657
Otorhinolaryngology
1.771 1.484 3.255 3.485 798 4.283 15 3 18 3.470 795 4.265
Other4.348 3.182 7.530 2.874 491 3.365 18 6 24 2.856 485 3.341
OPPORTUNITIES IN LABOUR MARKET
Disabled people constitute 12% of the population in our country and 22%
31
of this percentage participate in the labour force. The most important barriers to
participation of disabled people in the labour force are physical conditions
(transportation and working conditions) and prejudice that employers have
against disabled people.
People with disabilities face with great difficulties while getting out of their
homes and participating in working life for various reasons. In practice, actual
participation of disabled people in labour force cannot be realised. Thus, they
cannot be self-sufficient individuals by becoming financially independent.
Physical conditions, Prejudices, and Lack of Awareness are among the
important reasons why people with disabilities cannot find a job.
Worksen Project
Disability is one of the most suitable areas of study for these kinds of
studies as it is an interdisciplinary and broad subject. The main idea of this
project is that the special needs vocational education should be supported by
innovations, experience exchange, comparison of curricular content, parent
education, integration into social and vocational life, and cooperation with sector.
The overall aim of the special needs vocational education is to integrate
them into social and vocational life according to their skills, interest and
knowledge.
The project is focused on 4 points.
1. Developing educational activities in terms of their skills.
2. Effective engagement of disabled pupils with social life in terms of their
skills and knowledge.
3. The practice of employment according to their professional skills
4. Training parents on how to treat their children and live happily with
them.
32
Mentally handicapped children who are the target group of this project
constitute an important part among children with special needs. As in all
children’s education, also in disabled children’s education, the aim is to enable
them to lead a self-sufficient life later on, to be self-sufficient and to integrate
them into social life.
It is important for mentally handicapped adults to gain full independence
to take a part in social roles like citizenship. As mentally handicapped is not a
homogenous group, they display important personal differences depending on
their various characteristics. These differences can lead to their being in more
need of others’ help in order to learn many skills that are necessary to be
prepared to community life.
Especially, mentally handicapped children may have difficulty in learning
various skills, which other individuals learn on their own or with little help, on
their own or with little help. Many mentally handicapped individuals are
candidates to live independently. Many will need to take care of themselves, do
chores, marry and start a family, use devices at home, clean, prepare food; in
short, lead their lives independently.
Mentally handicapped people will have to leave home and their parents
and live on their own when the time comes. Individuals, who leave home, as it is
in many countries, will be able to live in many places like at a house, flat, group
homes, boarding institutions. For these reasons, mentally handicapped
individuals need to be prepared seriously to be able to lead their lives in various
surroundings. Therefore, the primary aim in education of mentally handicapped
should be to improve their skills to live independently. The role of the education
provided in schools and family is very important for this.
In countries which have the quality of being social states, the following
activities in general are base activities to integrate mentally handicapped people
into society:
1. The integration and rehabilitation of mentally handicapped people,
33
2. Educational activities according to their situation and skills,
3. Employment of these people according to the skills they acquire
This project is aimed at comparing the integration of disabled people in
associated countries into society, educational activities provided, practices,
employment in suitable lines of businesses and activities and experience
including parental education. In this association, studies will be carried out to
take necessary measures to overcome the deficiencies. It is vital for different
institutions to work in cooperation for education of mentally disabled children.
Thus, overcoming the deficiencies in this field will bring about new approaches in
education of mentally handicapped children.
Hence, improving educational activities of mentally handicapped
individuals and trying to provide their needs by determining them are a multi-
directional need. In accordance with requirements, in this project, integration into
society and educational activities being carried out for mentally handicapped, the
situations of associated countries will be compared and the necessary
precautions that should be taken will be focused on.
Mentally handicapped are fragile, sensitive, and however they are treated,
they behave accordingly. There are basic life requirements, love, devotion and
the need to belong, the need to prove themselves, the need to love and to be
loved, the need to marry and continue their bloodline, and these needs are
generally more profound than non-disabled people. If these directions of these
people are canalised properly or proper motivation is provided in accordance with
their strong desires, they can acquire the required skills and be employed
according to these skills; thus, their integration to the society will be accelerated.
Therefore:
1. The burden on disabled people’s families will be lessened,
2. They will be able to benefit from all social rights,
3. Their isolation from the community will be prevented,
4. They will be able to contribute to the economy of the country.
34
Opportunities in the Labour Market in Our Country
29,2% of disabled people registered to The National Disability Database is
mentally handicapped, 25,6% is disabled with chronic illnesses, 8,8% is
orthopedically handicapped, 8,4% is visually impaired, 5,9% is people having
impaired hearing, 3,9% is mentally and emotionally handicapped, 0,2% is
language and speech handicapped, and 18% is those who have more than one
disability. 58,6% of the registered people with disabilities is male, 41,4% is
female (Survey on Problems and Expectations of Disabled People, 2010).
“Disability Law” published in the Official Gazette No. 25808, dated
07.07.2005 is two sections. In section one, there are regulations on definitions
about disability, main principles in the subject of people with disabilities and
services provided for disabled people. In section two, new regulations which will
resolve the problems of existing laws regarding disabled people are stated.
This law constitutes the articles issuing directives and forming a frame
regarding the following: the classification of disability, types of care services,
types of rehabilitation, early diagnosis of disability, job and profession analysis,
employment and sheltered employment, education and training.
In this law, “sheltered workshop” term is used for the first time and
sheltered workshops are adopted especially for the employment of severely
mentally handicapped. With this law, vocational responsibilities of disabled
people are given to related associations and organisations and local
governments. This law is helpful in getting fines taken from employers who do
not comply with the requirements of quota. There are some articles on public
employment in the law.
In this law, care, types of care and care requirements are defined. Those
who do not have social security but need care are also included in financial
support system. Again with this law, all children who are found to be in need of
special education by evaluation boards are included in the scope of support. It is
35
anticipated that in every university campus providing higher education Disabled
Students Advice and Coordination Centres should be established. These centres
will support disabled university students attending university during their
education.
This law addresses accessibility as well. All public buildings, roads,
pavements, pedestrian crossings, recreation areas and similar social and cultural
infrastructure areas should be accessible for disabled people.
This law assigns metropolitan municipalities and municipalities some
responsibilities. Municipalities are responsible for taking necessary measures to
enable disabled people to use public transport vehicles and raising awareness
regarding disabled people, establishing “Disabled People Services” which will
provide guidance and counselling.
A year after this law was put into effect, to increase the application of the
provisions of this law, 16 regulations were published. Among these regulations,
there are two regulations which are directly related to employment of disabled
people. With Regulations on Special Vocational Rehabilitation Centres, first
substantial arrangements are made about opening vocational rehabilitation
centres. The objective of establishing these centres is to offer services providing
disabled people with economic and social welfare by improving their
competencies and increasing the possibilities of employment. The second one is
Regulation on Sheltered Workshops. According to this regulation, sheltered
workshop is defined as a workshop established to provide vocational
rehabilitation and employment for disabled people who have difficulty having a
job in common labour market, where work environment is arranged specifically
and supported by government technically and financially.
Decree – Law No. 573, dated 1997 on special education came into force.
This regulation identifies direct and indirect educational services which will be
provided for disabled individuals and determines programmes, schools and
institutions which will provide these services. As it is stated in the Decree, early
intervention, pre-school, primary school, secondary school institutions and
36
integration education of disabled people are guaranteed.
Employment of disabled people is provided mainly with quota/penalty
system. According to the regulation in the Article 30 in Labour Law No. 4857,
employers are obliged to employ handicapped in the ratios to be
determined by the Council of Ministers to be effective as from the
beginning of January every year in jobs appropriate for their professions
and physical and psychological statuses at businesses where they
employ fifty or more workers.
The employers provide the workers that they are obliged to employ
through Turkish Employment Agency.
Moreover, there are specific legislations on employment of disabled
people. There are regulations based on Labour Law No. 4857, related provisions
and articles in published regulations based on Public Servants Law (657) and
Officers Law.
Lack of data about especially expectations intended for labour market in
our country makes it difficult to carry out exercises aimed at improving
employment of disabled people. Carrying out a sound study about this subject is
necessary to have accurate data about detection of manpower deficit.
With the acknowledgement of accessibility and employment problem for
disabled people is one of the principle problems that cannot be postponed,
current regulations and things said about this issue should be put into practice.
It should not be forgotten that standard of living in a country should be
measured with the standard of living of the weakest members of that country.
Ethical standard of the community and welfare criteria is the standard of living of
disabled citizens. Caring about rights of disabled people is not only one of the
principal ethical values but also a duty and responsibility for every individual in
the community.
37
Another important point is that a public administration aiming to make
labour market employment better quantitatively and qualitatively has to
comprehend the views of the actors, who affect the labour demand with their
daily decisions in business management, about professions needed currently and
needed in the next ten years. Analysis of the place of employment of disabled
people in the vision of future professions will be complementary in this regard.
It will be seen in Graph 12 that with regard to those who shape labour
demand in private sector, all of the certain professions that will be needed
in the future as well as now is available for employment of disabled
people equally. As a matter of fact, 40% of “professions needed currently” in
this area, 19,5% of it is identified in “Assistant professional” jobs. From the point
of private sector representatives, professional jobs and assistant professional
jobs are available similarly. Private sector representatives state that they intend
to employ disabled people at the rate of 38% in professional jobs, 17% in
assistant professional jobs. There are two lines of professions in which the ratio of
need now and in the future is lower than the tendency to employ disabled
people. There are clerical and customer services and elementary occupations.
Whereas in clerical and customer services, the rate of employment of disabled
people is estimated to be 16%, it is stated that the need for this professions now
and in the future will be at the rate of 10%.
38
1.4
4.6
7.08.3 8.5
10.0
19.5
40.2
1.9
4.4
6.88.2
7.18.2
20.4
42.8
.4.2
1.0 1.2
3.4 4.3
6.6
11.8
16.217.4
38.2
.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
45.0
Professions Needed Nowadays (p.1935)
Professions That Will Be Needed in the Future (p. 1665)
Professions Disabled People Are Considered for Employment
Graph 12. Professions Needed Nowadays and That Will Be Needed in the Future and Tendencies to Employ Disabled People (Labour Market Analysis In Terms of Disabled People, December 2011, Directorate
According to labour market analysis in terms of disabled people, it is observed
that the attitudes of employers towards disabled employees at the workplace are
positive; in other words, their approach to employment of disabled is positive;
they evaluate disabled people’s adaptation to work and workplace, their
qualifications and their performance as an employee as well as other employees.
More importantly, it is ascertained that the larger the enterprise is, the more
positive attitude there is. If the scale of the enterprise is recognised as an
indicator of institutionalism, it can be said that the enterprises with corporate
identity have a more positive attitude towards disabled people.
Qua
lifie
d A
gric
ultu
re
and
Live
stoc
k P
erso
nnel
Legi
slat
ors,
Sen
ior
Man
ager
s an
d M
anag
ers
Ser
vice
Per
sonn
el a
nd
Sal
espe
ople
Fac
ility
and
Mac
hine
O
pera
tors
and
A
ssem
bler
s
Cra
ftsm
an a
nd P
eopl
e W
orki
ng a
t Rel
ated
Job
s
Peo
ple
Wor
king
at
Ele
men
tary
Occ
upat
ions
Cle
rical
and
Cus
tom
er
Ser
vice
s P
erso
nnel
Peo
ple
Hav
ing
Ass
ista
nt
Pro
fess
iona
l Job
s
Peo
ple
Hav
ing
Pro
fess
iona
l Job
s
39
SUGGESTIONS
Employment policy aimed at disabled people should be formed in a way
that is parallel to the unemployment problem, one of the main problems of the
country; suitable for national employment policy; favouring the human rights and
far from all kinds of discrimination.
Employers should be provided with enthusiasm about employment of
disabled people by introducing successful disabled people taking part in business
life to the society. Special employment offices should be used more effectively to
find suitable jobs for disabled people according to their training/education.
Creating social awareness and sensitivity studies as to why improving
disabled labour force for employers is significant in terms of social policy.
In the studies to be carried out, methods which highlight the existing
capacity of disabled people instead of their deficiencies should be pursued.
There should be concentration on the studies that will change the point of
view of the society about disabled people based on the truth that everyone may
become handicapped some day.
It should be guaranteed that vocational programmes intended for disabled
people is provided in an effective, widespread and continuous way by associated
institutions and organisations and local administrations. In this education/training
programmes, there should not be any age or level of education limitations.
Vocational education/training courses should be organised according to the
labour market needs of cities. On a going-forward basis regarding this subject,
course programmes should be prepared by taking into account the technological
advancements (i.e. computer-assisted).
40
Currently, in employment of disabled people, information sector is also
prominent. Through information sector, participation in economic and social life
becomes easier on account of flexibility and mobility in the sector. Opportunity to
work in any environment where there is Internet, telephone and computer is
provided. There is no need to be dependent on a specific workplace. Opportunity
to access information faster, assisting technology intended for the needs of
disabled people are increasing the career opportunities for disabled people in this
sector.
Provincial Employment and Vocational Training Boards should make
decisions according to the city conditions for disabled people’s participation in
the labour market.
There should be a reward system in consideration of the penalty system
that is imposed on employers subject to obligatory employment implementation.
The way that employers have to pay a penalty when they do not comply with the
obligatory employment, employers who comply with this should be rewarded.
It should be provided that work environment is arranged for disabled
people. By taking into account the development in the process of production
structure and organisation of work, the conditions of social security and job
security of disabled employees, flexible working configurations should be
implemented.
Studies and development programmes aimed at improving the
performance levels of disabled people should continue after employment.
With “Sheltered Workshops Regulations” published in the Official Gazette
No. 26183, dated 30.05.2006, sheltered workshops which are increasing in
number and recognised worldwide about providing employment for severely
disabled people as well as mentally-emotionally handicapped are put into
practice. However, for aforementioned regulation to be suitable for current
conditions, it should be provided that some support and incentives are given in
the process of establishing a sheltered workplace and continuing its existence.
41
As private sector should undertake important responsibilities about
employment of disabled people, private sector should increase their efforts and
works about the employment of disabled, develop lines of business. By
benefitting from the implementations of EU member countries, developing
different qualifications of disabled people, different employment opportunities in
private sector should be created in accordance with the conditions of our country.
Employment of disabled people should not be regarded as a social
responsibility project; it should be taken into account that they will be able to be
in a productive position and contribute to the national economy by enriching the
business life.
In sheltered and semi-sheltered workshops supported technically and
financially by government and local administrations, disabled people should
become integrated to professions that they have the training/education for and
marketing of the goods they produce in these places should be planned.
SUMMARY;
Giving a chance to disabled people, providing them with opportunities to
be successful, changing their lives, as a part of our economy, placing them in a
position of a producer instead of a consumer is the duty of everybody and
Worksen Project is one of the steps taken regarding this issue.
BIBLIOGRAPHY
42
BECEREN, İ and KASALAK, M. A. (2010) Employment Strategy of European Union
and Practices about Employment in the Scope of 10 Objectives of the Strategies
of the European Union Member States. Journal of Economy.
İŞ-KUR (2010) Statistical Yearbook.
KAYACI, E. (2007) İŞ-KUR, Creating an Efficient Employment Policy for Disabled
People, Dissertation.
Disabled People Foundation (2011) Congress and Social Activities Final Report.
Kadir Has University
Republic of Turkey Ministry of Family and Social Policies (2011), Directorate
General of Disability and Elderly Services, Status Report on Disability in the
European Union
Republic of Turkey Ministry of Family and Social Policies (2011), Directorate
General of Disability and Elderly Services, Labour Market Analysis
Summary Report in Terms of Disability
WHO & WB (2011) World Report On Disability, Malta, WHO Press.
İŞGÜCÜ PİYASASINDAKİ FIRSATLAR;
ÖZÜRLÜLERİN İSTİHDAMI
43
Özürlülerin istihdamında eğilimler;
Dünya Sağlık Örgütü’nün Dünya Bankası ile ortaklaşa yayımladığı 2011 tarihli
“Dünya Özürlüler Raporu”, özürlü nüfus temasının iktisadi kriz ortamında da
göreli önemini sürdüreceğini göstermektedir. İş ve istihdam konusunun ayrı bir
bölüm altında incelendiği Dünya Özürlüler Raporu’nda ilk olarak özürlü istihdamı
bakımından işgücü piyasasının görünümü ortaya konmuş, ardından işgücü
piyasasına katılımı engelleyen hususlar tanımlanmış ve nihayet engellerin
aşılmasına dönük müdahale araçlarının üzerinde durulmuştur.
Özürlü çalışanların işgücü piyasasına girmeleri önünde kayda değer engeller
söz konusudur. Dünya Sağlık Örgütü’nün 2011 tarihli raporunda sözü edilen
engeller “Erişim Güçlüğü” başlığı altında toplanmıştır. Buna göre, örgün ve
mesleki eğitim ile gerekli finansal kaynaklara erişim konusundaki dezavantajlar,
özürlülerin işgücü piyasasına dahil olmaları önündeki belli başlı ‘çevresel engeller’
olarak tanımlanmıştır (WHO-WB, 2011, s.239). Erişim güçlüğünü pekiştiren bir
diğer faktör de özürlülerin yetenekleri ve performansları gibi konulardaki yaygın
yanlış anlamaların-önyargıların varlığıdır. Özürlü çalışanın diğer çalışana kıyasla
daha düşük üretkenlikle çalışacağı şeklinde özetlenebilecek bu yanlış yargılar,
sadece dışarıda değil, çoğu durumda, özürlü işgücünün kendi hanesinde de
gözlenebilmektedir. Tam da bu yüzden özürlülerde özgüven kaybı ortaya
çıkmakta, bir iş yapmak ve çalışmak hususundaki beklentileri zedelenmektedir.
Dünya Sağlık Örgütü’nün anılan raporunda bu durum, “özürlülerin toplumsal
yalıtılmışlığı” kavramı ile nitelenmiştir. Özürlülerin sosyal hayata katılım
konusunda zorlanan ve sosyal dışlanmaya maruz kalan bir kesim olduğunu ortaya
koyan çok sayıda çalışma mevcuttur. Bu çalışmalarda, sosyal dışlanmanın,
toplumun dışına itilme ve yoksulluk, beceri ve öğrenme fırsatlarının eksikliği ya
da ayrımcılığın bir sonucu olarak topluma tam katılamama olarak ele alınan bir
süreç olduğu vurgulanmaktadır.
Özürlü nüfusun bir bütün olarak yaşadığı olumsuzluklar, cinsiyet değişkeni
çerçevesinde farklılaşmakta, özürlü kadınlar özürlü erkeklere kıyasla daha
olumsuz tutumlarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu olumsuz tutumlar işyerine de
taşınmaktadır. Kadınların erkeklere kıyasla daha fazla işten çıkarılma riski olması
gibi, özürlü kadın çalışanların da özürlü erkek çalışanlara kıyasla daha fazla işsiz
kalabildikleri görülmektedir (Randolpha, ve Andresenb, 2004). Çalışma
yaşamında, çalışan özürlü kadınlar iki yönlü dezavantaja sahiptirler; hem kadın
44
olarak hem de özürlü olarak iş yaşamında ayrımcılıkla karşılaşmaktadırlar (Fulton
ve Sabornie, 1994).
İşverenlerin özürlü istihdamına yönelik tutum ve davranışları konusunda
yapılan uluslararası araştırmalar, eskiye kıyasla nispi bir iyileşme görülmekle
birlikte, bu alanın hala problemli olduğunu ortaya koymaktadır (Jacoby, Gorry ve
Baker, 2005).
Özetle, özürlü istihdamının genel görünümü konusunda Dünya Sağlık Örgütü
ve Dünya Bankası’nın “Dünya Özürlüler Raporu 2011” adlı belgesinde çizilen
tablo ile akademik çalışmaların bulguları büyük ölçüde örtüşmektedir. Bu
örtüşme, özürlü istihdamını artırmaya dönük politika araç ve unsurlarının neler
olduğu konusunda da sürmektedir. Dünya Sağlık Örgütü ve Dünya Bankası’nın
(2011, s.240) raporunda, istihdam ve çalışma bakımından, özürlü işgücünün
önündeki engelleri ortadan kaldırmaya dönük politika araç ve unsurları şöyle
sıralanmıştır: Yasa ve yönetmelikler; amaca dönük özel müdahaleler; mesleki
eğitim ve rehabilitasyon; mikro-finans ve kendi işini kurma; sosyal koruma;
tutumları değiştirmeye dönük çalışmalar. Özürlü istihdamını geliştirme ve
iyileştirmeye dönük burada sıralanan politika unsurlarını mutlaklaştırmayan
Dünya Sağlık Örgütü, bu unsurların maliyet ve getirilerinin ülkeden ülkeye
farklılaşabileceği görüşündedir.
Özürlüler toplumlarda gerek doğuştan, gerek sonradan oluşan sebeplerle
sürekli var olmuşlardır. Bu kişiler toplumun diğer fertlerine oranla, çeşitli
nedenlerle farklı muamelelere tabi tutulmuşlardır. Özürlülerin sosyal ve ekonomik
yaşama katılmalarına yönelik çalışmalar XX nci yüzyılın başlarına denk
düşmektedir. Özürlü çalıştırma yükümlülüğü fikri ise, özellikle Dünya Savaşları
sonucunda Avrupa toplumlarında harp malulü nüfusunun artışı ile doğmuştur.
Bu düzenlemeyle amaçlanan özürlü kişilerin, toplumda tüketici konumdan
çıkarılarak üretici bireyler olmalarının sağlanması, bu sayede ülke ekonomisinin
güçlenmesine yardımcı olunması, ayrıca özürlü bireylerin başkalarının yardımına
muhtaç olmadan onurlu bir biçimde kendi geçimlerini sağlayabilmelerine imkan
tanınmasıdır.
Bundan dolayı da özürlülerin iyi bir mesleki eğitim almaları önem
kazanmaktadır.Mesleki eğitim, kişinin iş piyasasında geçerliliği olan bir işe
girebilmesi ve meslekte ilerleyebilmesi için gerekli bilgi, beceri, tutum, davranış
ve alışkanlıkları kazanması için benimsenen yöntemdir. Günümüzde gelişmiş
toplumlar, özürlülerin de özürlü olmayan bireyler gibi ülkenin ihtiyacı bulunan
45
kalifiye eleman olma ve bu şekilde mesleki eğitimden geçirilme hakkına sahip
olduklarını kabul etmişler ve bu yönde çalışmalar yapmaktadırlar. Maalesef
üzülerek söylemek gerekir ki, Türkiye’de mesleki rehberlik ve mesleğe
hazırlanma programları yönünde çalışmalar yeterli düzeyde değildir. Dolayısıyla
böyle bir program takip edilmediği için özürlü bireylerin bir meslek bulabilmeleri
ve uygun bir işe girebilmeleri ve orada istihdamlarını sürdürebilmeleri oldukça
zorlaşmaktadır.
Özürlülerin istihdamı ile ilgili olarak dünyada belli başlı iki sistem vardır.
1. Özürlü çalıştırma yükümü yöntemi, (kota rejimi)’dir. Belirli oranda özürlü
istihdam edilmesini zorunlu kılan çalıştırma yükümü (kota rejimi), özürlülerin
istihdam ilişkisi içerisinde pozitif anlamda korunmalarına yönelik ilk
düzenlemedir.
2. Son yıllarda uygulama alanı bulan ve özürlülere yönelik ayrımcı
davranışları ortadan kaldırmayı hedefleyen ayrımcılığı önlemeye yönelik
kanunlaştırma hareketleri bir başka ifadeyle, ayrımcılığı önlemeye yönelik
mevzuatın oluşturulması yöntemidir.
Ayrıca,son yıllarda belli,başlı ülkelerde uygulamaya konulan bir diğer
yöntem de seçilmiş iştir. Bu sistemde belirli işler yalnızca özürlülere özgüdür.
Örneğin, İtalyan Hukukunda, görme özürlüler veya her iki gözüyle de 1/10'dan
daha fazla göremeyenler için telefon santral memurluğu, masörlük, masör-
fizyoterapistlik ayrılmış iş olarak kabul edilmiştir. Yunanistan’da da, telefon
santral memurluğu görme özürlüler için tahsis edilmiştir. Danimarka’da ise,
herhangi bir kota oranı benimsenmemişken, telefon santral memurluğu görme
özürlüler için tahsis edilmiştir
Yine özürlülerin istihdamında korumalı istihdam da görülmektedir. Korumalı
İstihdam, kişisel noksanlıkları veya özürleri nedeniyle yaşamlarını normal bir
mesleki faaliyetle kazanamayacaklar için özel olarak düzenlenip, kurulan
işyerlerindeki istihdam türüdür. Bu yöntem hem kota rejimini hem de ayrımcılığı
önlemeye yönelik mevzuat yöntemini kabul eden ülkeler tarafından
uygulanmaktadır.
ÖZÜRLÜLERE YÖNELİK DÜZENLEMELER;
Toplumların oluşturduğu devletler, son yıllarda çeşitli kanuni
düzenlemeler yaparak özürlülerin yaşamlarını kolaylaştırmaya çalışmakta ve
çalışma hayatıyla entegrasyonunu gerçekleştirmek için çaba göstermektedirler.
46
Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği bu konuda en ön sırada yer alarak, gerekli
adımları atmakta ve dünya ülkelerini de bu konuda adımlar atması yönünde
teşvik etmektedir.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi; Birleşmiş Milletler tarafından
10.12.1948'de kabul edilmiş ve Türkiye tarafından da 06.04.1949'da
onaylanmıştır. Bildirgenin 25/a maddesinde “Herkesin beslenme, giyim, konut,
sağlık hizmetleri ve gerekli sosyal hizmetleri de içermek üzere, kendisinin ve
ailesinin sağlık ve refahını sağlayacak uygun yaşam düzeyine hakkı vardır.
Herkes, işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, yaşlılık ve kendi iradesi dışındaki
koşullardan doğan geçim sıkıntısı durumunda güvenlik hakkına sahiptir”
düzenlemesi yer almaktadır. Bildirgede yer alan bu düzenleme ile herkesle
birlikte özürlülerin de yaşam hakkı ve sosyal güvenlik haklarının bulunduğu ifade
edilmiştir.
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun İnsan Hakları Evrensel Bildirisi'ne ek
09.12.1975'de 3447 sayılı kararı ile “Özürlü Kişilerin Hakları Sözleşmes”
yayımlanmıştır.
ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ
Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO) 1955 tarihli Sakatların Mesleki
Rehabilitasyonu Hakkında 99 sayılı Tavsiye Kararında, mesleki rehabilitasyon,
mesleki rehberlik, meslek eğitimi ve geçici yerleştirme gibi, sakat bir kişiye uygun
bir iş temini ve bu işe devamını sağlamak için oluşturulan bir takım meslek
kurumlarının hazırlıklarıyla gerçekleştirilen sürekli ve koordine edilmiş
rehabilitasyon sürecinin bir parçasıdır. Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından
01.06.1983’te “159 sayılı Sakatların Mesleki Rehabilitasyonu ve İstihdamı
Hakkında Sözleşme” kabul edilmiştir.
Türkiye bu sözleşmeyi 08.07.1999 tarihinde 4407 sayılı kanunla kabul
edilmiş,10.07.1999 tarih ve 23751 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğü
girmiştir.
AVRUPA BİRLİĞİ
2000 Lizbon Zirvesi’nde istihdam, ekonomik reform ve sosyal uyumu
güçlendirmeye dayanan bir strateji belirlenerek, Avrupa için daha fazla ve daha
47
iyi iş imkânları yaratılması, sosyal korumanın modernizasyonu ve sosyal
dışlanmayı önleme konularında yoğunlaşılmıştır. Komisyon’un 2000 yılı Haziran
ayında kabul ettiği Sosyal Politika Gündemi ve 2000 yılı Aralık ayındaki Nice
Avrupa Konseyi’nin sağladığı siyasi ortam, 2005 yılına kadar olan dönemde sosyal
alanda alınması gereken tedbirler için bir yol haritası sağlamıştır. Özellikle,
Avrupa Sosyal Politika Gündemi, özürlülerin toplumsal yaşama tam katılımı
yönündeki faaliyetlere öncelik vermiştir. Özürlülerin işgücü piyasasından
dışlanmalarının temel nedeninin özürlülere karşı olumsuz tutumlar ve özürlülük
konusunda bilgi eksikliği olduğu bu belgede vurgulanmıştır. Komisyonun önerisi
üzerine 2003 Avrupa Özürlüler Yılı olarak saptanmış ve yıl süresince farkındalık ve
bilinçlendirme çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Aynı yıl Avrupa Komisyonu
“Özürlüler İçin Fırsat Eşitliği” COM (2003) başlıklı bir tebliğ yayınlayarak.
Özürlülerin toplumsal yaşamın tüm alanlarında karşılaştıkları engellerin
tanımlanması gerekliliğini ve özürlülerin fırsat eşitliğinden yararlanması önündeki
engellerin ortadan kaldırılmasını vurgulamıştır.
2010 yılına kadar olan dönemde en çok öne çıkan çerçeve belge Avrupa
Konseyi’nin Özürlülük Eylem Planı’dır. Avrupa Birliği Özürlülük Eylem Planı üç
aşamalı bir süreç şeklinde uygulanmıştır. Özürlülük Eylem Planını 2004–2005,
genişleyen Avrupa Birliği`nde iş piyasasının özürlüler için daha ulaşılabilir olması
için çalışılırken, özürlülerin istihdamını desteklemeye yönelik gerekli koşulların
oluşturulması konusuna ağırlık verilmiştir. İstihdama ilişkin dört öncelik
kurgulanmıştır. Bu öncelikler: özürlülere yönelik ayrımcılıkla mücadeleyi içine
alan istihdama erişilebilirlik; istihdam edilebilirliği artırmaya yönelik hayat boyu
öğrenme; aktif vatandaşlık ve istihdama erişilebilirliği kolaylaştırmaya ve kamu
alanlarının özürlülerin ulaşılabilirliğini sağlamaya yönelik yeni teknolojilerin
geliştirilmesidir. Özürlülük Eylem Planı 2006–2007 ise özürlülerin bağımsız
yaşamını teşvik etmeye yönelik öncelikler belirlemiştir. Bunlar: aktiviteyi
desteklemek; kaliteli destek ve bakım hizmetlerine erişebilirliği teşvik etmek; ICF
sınıflama sistemini yaygınlaştırmak; mal ve hizmetlere erişebilirliğini arttırmaktır.
Özürlülük Eylem Planı 2008–2009 ise Avrupa’da Birleşmiş Milletler Engelli Kişilerin
Hakları Sözleşmesi hükümlerinin hayata geçirmesini sağlamak için topluma aktif
katılımını ve özürlülerin haklarını korumayı içeren bir öncelik olarak erişilebilirliğin
sağlanmasını benimsemiştir.
Avrupa Birliği’nin özürlülük konusunda haklara dayalı yaklaşımı büyük
ölçüde Birleşmiş Milletlerin özürlülük politikalarından ve özürlü vatandaşlarının bu
48
konudaki talepleri ekseninde şekillenmiştir. Ancak, Avrupa Birliği’nin 1999 yılına
kadar geliştirdiği araçların bağlayıcı nitelik taşımaması ve ayrımcılıkla mücadele
yetkisinin sadece istihdam alanında kullanımı sorun olarak tespit edilmiştir.
Özürlü Kişilerin Haklarına İlişkin Sözleşme, özürlülük bağlamında en son
gerçekleştirilen uluslararası yasal düzenlemedir. Bağlayıcılığı olan bu Sözleşme,
2008 yılında yürürlüğe konmuştur. Sözleşmeyi kabul eden ülkelerin özürlü
bireylerin haklarının arttırılmasına yönelik daha aktif rol oynamaları yükümlüğü
bulunmaktadır. Sözleşme Avrupa Birliği tarafından müzakere edilen ve imzalanan
ilk insan hakları sözleşmesidir. İmza dolayısıyla üye devletler bütünüyle yaptırım
kapsamı altına alınmıştır. Yine ayni şekilde, 2010 Aralık ayında yasalaşan AB
Özürlülük Stratejisi, 2010–2020, Engelli Kişilerin Haklarına İlişkin Sözleşme`nin
AB’ye üye ülkelerde uygulanabilirliğinin arttırılması için yapılandırılmış eylemler
ve uygulama mekanizmaları sunmaktadır. Strateji, Sözleşme ile paralel olarak,
özürlü bireylerin güçlendirilmesi ve onlara insan onuruna yaraşır bir hayat
sürmeleri fırsatı yaratılarak, engelsiz Avrupa oluşturulmasını öngörmüştür.
Avrupa Birliği İstihdam Stratejisi;
Avrupa Birliği çeşitli standartlardan ve ortak politikalarda oluşan bir
entegrasyondur. Avrupa Birliği’nde başlıca dört ana politika mevcuttur. Bunlar,
ortak tarım politikası, ortak rekabet politikası, ortak ulaştırma ve ticaret politikası,
ortak sosyal politikasıdır.
AB’de İstihdam Stratejisinin Hedefleri;
Avrupa İstihdam Stratejisi 2003–2006 yılları arasında olmak üzere yeniden
yapılanmış ve tam istihdam, işte kalite ve verimlilik ile sosyal birleşmeden oluşan
üç unsur gündeme getirilmiştir. Bu unsurların çerçevesinde üye devletlere eylem
için sonuca yönelik 10 hedef belirlenmiştir.
Bunlar;
1.İşsizler ve işgücü piyasası dışında bulunanlar için aktif ve önleyici tedbirler,
2.İşsizlikle mücadele, iş yaratılması ve girişimcilik,
3.Çalışma piyasasında esneklik ve adaptasyon,
4.İnsan kaynağının geliştirilmesi ve hayat boyu eğitim,
5. İş arzını artırmak ve aktif yaşlanmayı teşvik etmek,
6.Cinsiyet eşitliği,
49
7.İşgücü piyasasındaki dezavantajlı kişilerin işgücü piyasasına
entegrasyonu ve ayrımcılıkla mücadele,
8.Ücretlerde teşvik sistemiyle iş ortamının cazibesini arttırmak,
9.Kayıt dışı işgücü,
10.İstihdamda bölgesel farklılıklardır.
“İşgücü Piyasasında Dezavantajlı Kişilerin İşgücü Piyasasına
Entegrasyonu ve Ayrımcılıkla Mücadele”
Avrupa Birliği üye ülkeleri Avrupa İstihdam İşgücü Kurumu’nun istekleri
doğrultusunda çalışmalar yapmaktadırlar. Avrupa ülkelerinde özürlü istihdamının
artırılması için özürlü kişilerin istihdamının zorunlu kılınması yerine, işverene
başka bazı imkânlar tanınmaktadır. Özürlüler için yasal istihdam zorunluluğu
bulunan Avrupa ülkelerinden Almanya, Fransa, Çek Cumhuriyeti, İspanya,
Romanya, Avusturya, Belçika, Finlandiya ve Polonya’da işverene vergi indirimi
sağlanması, özürlü istihdamı nedeniyle yapılması zorunlu olan yatırımların
yarısının devletçe karşılanması, zorunlu iyileştirme hizmeti verilmesi, belirli
süreyle ücretlerinin ve/veya sigorta primlerinin devletçe karşılanması, işverene
kredi veya sübvansiyon verilmesi gibi istihdamı teşvik edici devlet katkıları da
bulunmaktadır.
Dezavantajlı Grupların İstihdamında Eğitim;
Bireylerin iş bulmaları iyi bir eğitim düzeyi ve işgücü piyasası acısından
ihtiyaç duyulan becerilere sahip olmalarıyla mümkündür. Eğitim düzeyi arttıkça
insanların işsiz kalma riski azalmakta ve bireyler ekonomik anlamda kendi
kendilerine yetebilmelerini sağlayan bir gelir elde etme yeteneğine sahip
olmaktadırlar.
İyi bir eğitim ve beceri düzeyine sahip olmayanlar ise işsizlik sorunuyla karşı
karşıya kalmaktadırlar.
Dezavantajlı gruplar işsizlik sorununun bir sonucu olarak, yoksulluk, sosyal
güvenlikten yoksunluk, mali anlamda bağımlılık, sosyal dışlanma, aile içi sorunlar,
psikolojik sorunlar gibi bir çok sorunla yüzleşmek durumunda kalmaktadırlar.
TÜRKİYE
Özürlü bireylere yönelik olumsuz bakış açısı, özürlü bireylerin toplumdan
dışlanmasına neden olarak, birçok fırsattan yararlanmaları konusunda engeller
50
oluşturmaktadır. Bu olumsuz bakış açısının neden olduğu en büyük sorun
alanlarından birisi de istihdamdır. Ülkemiz, özürlü bireyleri ötekileştiren,
toplumun dışına iten, onları eve hapseden çağdışı anlayışı reddederek, özürlülerle
ilgili alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı sayılamayacağı konusunu Anayasa
ile güvence altına almıştır.
Anayasanın birinci kısmındaki “Kanun önünde eşitlik” başlıklı 10 uncu
maddesine göre; “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din,
mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.
Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. Devlet organları
ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak
hareket etmek zorundadırlar” denilmektedir.
Anayasanın ikinci kısmının üçüncü bölümündeki “Sosyal ve Ekonomik Haklar
ve Ödevler” içerisinde yer alan “Çalışma hakkı ve ödevi” başlıklı 49 uncu
maddesinin ilk fıkrasına göre; “Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir”. Yine
Anayasanın “Çalışma şartları ve dinlenme hakkı” başlıklı 50 nci maddesinin ikinci
fıkrasına göre; “Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma
şartları bakımından özel olarak korunurlar” denildikten sonra, “Sosyal güvenlik
bakımından özel olarak korunması gerekenler” başlıklı 61 inci maddenin ikinci
fıkrasına göre de; “Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına
intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır” denilmektedir.
Türkiye Özürlüler Kanunu Temmuz 2005'te yürürlüğe girmiştir. Kanunun
temel amaçları: özürlülüğün önlenmesi, sağlık, eğitim, rehabilitasyon, istihdam,
bakım ve sosyal güvenlik alanlarında karşılaşılan sorunların çözülmesi, özürlü
insanların sosyal hayata katılımını önündeki engellerin kaldırılması yolunda
önlemler alınması ve günlük yaşam faaliyetlerinde bağımsızlığın geliştirilmesidir.
İşyerinin Özürlülerin Çalışma Şartlarına Göre Hazırlanması;
İşverenler, işyerlerini imkânları ölçüsünde, özürlülerin çalışmalarını
kolaylaştırabilecek şekilde hazırlamak, sağlıkları için gerekli tedbirleri almak,
mesleklerinde veya mesleklerine yakın işlerde çalıştırmak, işleriyle ilgili bilgi ve
yeteneklerini geliştirmek, çalışmaları için gerekli araç ve gereçleri sağlamak
zorundadırlar. Özürlüler, yapabilecekleri işler dışında sağlıklarına zarar verecek
diğer işlerde çalıştırılmamaktadır.
Uygun koşulların varlığı halinde çalışma sürelerinin başlangıç ve bitiş
saatleri , özürlünün durumuna göre belirlenebilmektedir.İşverenlerce, örneğin
51
gözleri az gören işçiler için çalışma yerlerinin özel olarak ışıklandırılması, bacağı
sakat ve tekerlekli sandalyeli işçilerin giriş çıkışlarının kolaylaştırılması için özel
yollar, kapılar ve asansör yapılması, eli veya kolu sakat işçiler için özel aletler
verilmesi, iş için harcanacak kuvveti özürlünün becerebileceği düzeye indiren sair
özel araç ve gereçlerin sağlanması, kullanılan makine, masa,sandalye ve
tezgahlarda özürlünün durumuna göre gerekli değişikliklerin yapılması
gerekmektedir.
Ayrıca işverenler, çalışan özürlülerin de sağlıkları için gerekli tedbirleri almak
ve sağlık durumlarını gözetmek zorundadır.
Kamu ve Özel Sektör İşverenlerine Sağlanan Teşvikler;
Özürlü işçi çalıştıran işverenlerden;
a) Bakanlar Kurulunca belirlenecek oranların üzerinde özürlü çalıştıran,
b) Elliden daha az sayıda işçi çalıştırmasına rağmen Kurumdan talepte bulunmak
ve/veya tescil yaptırmak suretiyle özürlü çalıştıran,
c) Çalışma gücünü % 80den fazlasını kaybetmiş olan özürlüyü çalıştıran,
İşverenlerin, bu şekilde çalıştırdığı her bir özürlü için, ödemeleri gereken işveren
sigorta prim hisselerinin % 50’si hazine tarafından karşılanmaktadır.
Hazine ödemektedir.
Denetim;
Çalıştırılacak özürlü işçilerle ilgili işyerlerinde yapılacak denetim 4857 sayılı İş
Kanununun öngördüğü çalışma hayatının denetimi ve teftişi esaslarına göre
yapılmaktadır.Daha önce 4857 sayılı İş Kanunu’nun 30 uncu maddesine göre
özürlü istihdam etmeyen işverenlerin denetimi İş Müfettişlerince yapılıp tespit
edilen aykırı davranışları için Çalışma Bölge Müdürünce idari para cezası
uygulanırken 01.07.2005 tarihinde kabul edilen 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı
Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında
Kanunun 39 uncu maddesiyle bu yetki doğrudan Türkiye İş Kurumu(İŞ-KUR) İl
Müdürüne verilmiştir. Ayrıca, kontenjan açıklarının takibi İŞ-KUR tarafından
yapılmakla birlikte, Bakanlık İş Müfettişlerince de yapılmakta ve belirlenen aykırı
davranışların tespit edilmesi halinde durum Kuruma bildirilmektedir.
MESLEKİ EĞİTİM, REHABİLİTASYON VE İSTİHDAM SİSTEMLERİ
Özürlü insanların eğitim hakkı Anayasada güvence altına alınmıştır. Özürlü
insanların eğitimine ilişkin birçok kanun ve ikincil düzenleme mevcuttur.
52
Özürlülerin mesleki eğitimini sağlayacak olan iş okulları, eğitim ve uygulama
merkezleri bulunmaktadır.
Zihinsel Özürlülere Yönelik Mesleki Eğitim Kurumları temel yaşam
becerilerini geliştirmek, özürlülerin topluma kazandırılması, iş hayatına ilişkin bilgi
ve becerilerin toplanması amacını taşıyan iş okullarıdır. İş eğitim merkezleri temel
yaşam becerilerini ve çeşitli iş becerilerini kazandırma amacı taşıyan örgün
mesleki eğitim kurumlarıdır. Marangozluk, galoş ve poşet gibi plastik üretimi, el
sanatları, işyeri hizmetleri, tarımsal işler gibi çeşitli alanlarda iş eğitimi
sunmaktadırlar.
İşitme Özürlüler Meslek Liseleri’nin temel yaklaşımı bu insanların normal
okullarda normal akranlarıyla kaynaştırmalı eğitim görmelerini sağlamaktır.
Kaynaştırmalı eğitimden yararlanamayanlar için çok programlı mesleki eğitim
liseleri bulunmaktadır. Bu liselerde bilgisayar işlemleri, mobilya dekorasyonu,
tesisat teknolojileri, inşaat, boyama, metal işleri, elektrik, muhasebe, tekstil-giyim
dersleri sunulmaktadır.
Ortopedik Özürlüler Mesleki Eğitim Liseleri ortopedik engeli olan çocuklar
genelde normal eğitim veren okullara devam etmektedirler. Kaynaştırmalı
eğitimden yararlanabilen ortopedik özürlü öğrenciler için muhasebe ve giyim
bölümleri olan meslek liseleri bulunmaktadır. Piyasada rağbet gören bilgisayar,
elektronik, telekomünikasyon gibi yeni bölümlerin açılma ihtimali de bu okullarda
bulunmaktadır.
Görme Özürlülerin Mesleki Eğitimi, görme özürlü öğrenciler genellikle
normal liseye devam etmektedirler (%90). Görme kaybı olan ve mesleki ve teknik
liselere devam eden öğrenciler de vardır. Bu öğrenciler endüstri meslek liseleri,
kız meslek liseleri (toplamı %6'sı), ticaret meslek liseleri (%3), sanat okulları (%1)
gibi liselere devam etmektedirler. Lisans ve yüksek lisans derecelerinde görme
özürlü öğrencilerin diğer özürlü gruplarına oranı daha fazladır.
Otistik Çocuklar Eğitim Merkezleri ilköğretim düzeyinde olup, normal
ilköğretim okullarında otistik çocuklar için özel sınıflar bulunmaktadır. Otistik
çocuklar konusunda uzmanlaşmış özel merkezler de vardır. Daha yüksek eğitim
düzeylerinde otistik çocuklar için yeni kurulmuş iş eğitimi merkezleri vardır.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağlı Türkiye İş Kurumu Genel
Müdürlüğü, Devlet Personel Başkanlığı özürlülerin istihdamından sorumlu başlıca
kurumlardır.
53
4857 sayılı İş Kanununa dayanılarak çıkartılan Özürlülerin İstihdamıyla İlgili
Yönetmelikte işyerinde 50 ya da daha fazla kişi çalıştıran işverenlerin toplam
çalışan sayısının kamu sektöründe %4’ü, özel sektörde %3’ü oranında özürlü
istihdam etme zorunluluğu vardır. Bu kotayı yerine getirmeyen işverenler, aylık
ceza öderler. Bu vergiler(cezalar) Para Cezaları Fonunda toplanmakta ve İş
Kurumu tarafından özürlülerin mesleki eğitim, rehabilitasyon ve istihdamı
üzerinde odaklanan projeler için kullanılmaktadır.
Özürlü insanlara yönelik sübvansiyonlar da vardır. İş gücü piyasasında aktif
olan özürlüler vergi indirimlerinden yararlanırlar. İndirim oranı özrün derecesine
göre değişmektedir.
Kota/ceza temelinde işleyen sisteme ek olarak kısa bir süre önce özürlülerin
eğitimi ve istihdamıyla ilgili yeni sistemler de getirilmiştir. Bunlardan en
önemlileri 2006’da kabul edilen ve özürlülerin eğitim, rehabilitasyon ve istihdamı
ile doğrudan ilgisi olan iki yeni yönetmeliktir. Bunlardan ilki olan Özel Mesleki
Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeliği Türkiye’de mesleki rehabilitasyon
merkezlerinin açılması konusunda ilk düzenlemenin yapıldığı yönetmeliktir. Bu
merkezlerin kurulmasındaki amaç, yeterliliklerini ve dolayısıyla işe alınma
imkânlarını arttırarak özürlülerin ekonomik ve sosyal refahlarını geliştirecek
hizmetler sağlamaktır. Yönetmeliğe göre mesleki rehabilitasyonu oluşturan
bileşenler; tıbbi rehabilitasyon, mesleki rehberlik, işe hazırlama, bir işe alınma ve
iş değiştirme öncesi ya da mesleki gelişim eğitimi, işe yerleştirme ve istihdamın
kolaylaştırılması ve özürlülerin iş gücü piyasasında aranan, ilgi ve becerilerine
uygun işlerdeki sayılarının arttırılması amacıyla sürekli ve koordinasyon içinde
gerçekleştirilecek takiptir. Bugüne dek yeterli ölçüde dikkat gösterilmemiş olan
sosyal rehabilitasyon uygulamaları da yönetmelikteki yerlerini almıştır. Buna göre
sosyal rehabilitasyon özürlülerin eve, merkeze ve sosyal çevrelerine
adaptasyonunu desteklemek ve resmi/özel kurumlarla etkin iletişim içerisinde
bulunmalarını sağlamak amacıyla gerçekleştirilecektir.
Korumalı İşyerleri Yönetmeliği ile normal iş gücü piyasasına girmesi zor
olan özürlülere yönelik mesleki rehabilitasyon ve istihdam hizmetlerinin
yapılandırılmasının yasal temeli oluşturulmuştur. Korumalı bir işyeri kurmanın
şartları şöyledir: işyeri bir büyükşehir belediyesinin sınırları içerisinde faaliyet
gösteriyorsa çalışan sayısının en az 30, bir belediyenin sınırları içerisinde faaliyet
gösteriyorsa en az 15 olması; çalışanların %75'inin özürlü olması; zihinsel,
ruhsal-duygusal ve davranışsal özürlülerde %40 çalışma gücü kaybı, diğer özür
54
gruplarında ise %60 çalışma gücü kaybı olması; çalışanların 15 yaşından büyük
olmaları gerekmektedir.
Bu yönetmeliklerle resmi kurumlarca temin edilen mesleki rehabilitasyon
hizmetlerini belediyelerin sağlaması zorunlu hale gelmiştir. Şu andan itibaren
mesleki rehabilitasyondan yararlanmak isteyen özürlüler belediyeye
başvurabilecek ve belediyenin yapacağı ödemeler sayesinde bu hizmetlerden
yararlanabileceklerdir. Bu gelişmelerin özürlülerin eğitim, rehabilitasyon ve
istihdamı konusunda yeni tartışma ve düzenlemeleri beraberinde getireceği
umulmaktadır.
MESLEKİ EĞİTİM, REHABİLİTASYON VE İSTİHDAM SİSTEMLERİNDE
YAŞANAN SORUNLAR;
İstihdam öncesi aşamada tecrübe edilen sorunlar; iş ve meslek
analizlerinin olmaması, mesleki rehabilitasyon yetersizliği, çalışma koşullarının
özürlüler için uygun olmaması, politika ve inisiyatiflerin yetersizliği, mesleki
beceri ve deneyimlerin yetersizliği, Türkiye’nin genel ekonomik yapısı ve yüksek
işsizlik oranıdır.
Genel olarak, diğer birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye’deki mesleki eğitim
sistemi her şeyden önce özürlü olmayanlar için planlanır ve uygulanır. Bu
nedenle, mesleki eğitim sistemi, ilk aşamadan özürlüleri dışlamaktadır. Özürlü
olmayan bireylerin ihtiyaçlarına göre düzenlenen sisteme özürlüler daha
sonradan entegre edilmeye çalışılmaktadır. Ancak, daha sonra geliştirilen
yöntemler özürlülerin özelliklerini ve ihtiyaçlarını yeterince kapsamadığı için, bu
insanlar mesleki eğitimden amaçlanan düzeyde yararlanamamaktadır.
Türkiye’deki eğitim programları genel olup insanların özelliklerine göre
tasarlanmamıştır. Özürlülerin mesleki eğitimi ve rehabilitasyonu alanında, karar
mekanizmaları, uygulayıcılar / okullar ve iş piyasası arasındaki koordinasyon
yeterli düzeyde değildir. Ailelerden bazıları özürlü çocuklarının mesleki eğitim ve
rehabilitasyonda başarılı olacağına inanmamaktadır.
Bu konuda ailelerin bilincini artıracak ve özürlü çocukların mesleki eğitim ve
rehabilitasyon programlarına katılmalarını sağlayacak herhangi bir uygulama
mevcut değildir. Mesleki eğitim ve rehabilitasyon merkezlerindeki uygun
olamayan ve erişilebilirliği olmayan fiziksel koşullar özürlülerin bu programlara
55
katılmasını daha da güç hale getirmekte. Tüm halka açık alanlar, özellikle de
eğitim ve rehabilitasyon merkezleri için kullanılan yerler ve ulaşım araçları
“normal” kişiler için tasarlanmış ve hareket kabiliyeti düşük insanlar göz önünde
tutulmamıştır.
Özürlülerin fiziksel ve zihinsel seviyesi, çalışma kapasitesi, sağlık sorunları,
ilgi ve becerileri değerlendirilmemekte, mesleki eğitimden ve rehabilitasyondan
önce tıbbi, fiziksel ve mesleki değerlendirmeler yapılmamaktadır. Mesleki
rehberlik, eğitimsel-mesleki gelişim ve yönlendirme, iş ve mesleki danışmanlık
uygulamaları yeterli değildir.
Türkiye’de mesleki rehabilitasyon, çeşitli kurumlar tarafından yapılmaktadır.
Ancak, bu kurumlar arasında işbirliği ve koordinasyon yeterli değildir. Sunulan
mesleki eğitim ve rehabilitasyon hizmetleri, işgücü piyasasında herhangi bir
araştırma yapılmadan belirlenmektedir. Bu nedenle, özürlüler mesleki eğitim ve
rehabilitasyon alsa bile iş bulmada zorluk yaşamaktadır. Mesleki rehabilitasyon
ve eğitim hizmetleri gelişmiş şehirlerde yoğunlaşmış olup ülke genelinde yaygın
değildir. Özürlülere yönelik hizmetlerde ayrıca cinsiyete dayalı ayrımcılık var ve
bu hizmetlerden yararlanan kadınların oranı çok düşüktür. Bu hizmetlerden
yararlanma bakımında özür grupları arasında önemli farklılıklar vardır. Ortopedik
ve işitme özürlüler, işgücü piyasasında daha dezavantajlı durumdaki zihinsel ve
ruhsal-duygusal özürlülere kıyasla bu hizmetlerden daha fazla yararlanmaktadır.
Mesleki eğitim ve rehabilitasyon aşamasında, özürlü katılımcılar eğitimleri
sırasında rehberlik, teknik destek, uyarlanmış eğitim materyalleri, sınavlar ve
testler gibi eğitim desteklerinden yeterince yararlanamamaktadır. Eğer bu
koşullar sağlanmazsa, özürlüler iş sahibi olsa bile işyerine uyum sorunları
yaşayabilmektedir.
Mesleki eğitim ve rehabilitasyon sadece bir mesleğin öğretilmesiyle sınırlı
tutulmaktadır. Özürlülerin aileleri ve sosyal ortamlarına fiziksel ve sosyal
adaptasyonunu destekleyecek etkili bir sosyal rehabilitasyon yapılmamaktadır.
Mesleki eğitim ve rehabilitasyon, farklı alanlardan profesyonellerin işbirliğini
gerektirmekte; ancak özürlülerin mesleki eğitim ve rehabilitasyonunda eğitilen
profesyonellerin sayısı yetersiz kalmaktadır.
İşe yerleştirme, işe alma ve işi devam ettirmeyle ilgili mesleki eğitim ve
rehabilitasyon sırasında başka sorunlar vardır. Öncelikle, özürlülerin bir iş
bulamaması sadece iş piyasasındaki olumsuz koşullardan kaynaklanmamaktadır.
Çalışabilen özürlülerin önündeki en büyük engel fiziksel veya zihinsel özürleri
56
değil, yeterince kalifiyeli olamamalarıdır. Eğitim ve mesleki rehabilitasyon
hizmetlerinin yetersizliği ve mesleki bilgi ve beceri eksikliği işgücü piyasasına tam
katılımlarını engellemektedir.
İstihdam aşamasında mesleki eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerine katılan
özürlülerin takibi yapılmamaktadır. Mesleki rehabilitasyon programlarından sonra
işe alınan özürlüler iş ortamlarında takip edilmemekte, işe ve işyerine uyumları
için destek hizmeti verilmemektedir. Özürlülerin işe uyumu için gerekli olabilecek
işveren ve diğer çalışanlar için iş koçluğu, danışmanlık ve rehberlik hizmetleri gibi
sistemler uygulanmamaktadır.
İstihdam sistemindeki sorunlar. İstihdam sonrası aşamada tecrübe edilen
sorunlar, özürlülerin verimliliğinin düşük seviyede olması, iş yerlerinde gerekli
düzenlemelerin yetersiz yapılması, uygun olmayan işlerde istihdam, erken işten
çıkarma oranlarının yüksek olması, uygunsuz işe yerleştirme, ulaşımda zorluk,
hastaneye gitme oranının yüksek olması, işyerinde ayrımcılık ve kötü
muameledir.
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Özürlü ve Yaşlı Hizmetler Genel
Müdürlüğünün, Türkiye çapında 79 ilde 2573 işyeri üzerinden yürütülen saha
çalışmasında işveren ya da işveren temsilcilerinden yüz-yüze görüşme tekniği ile
sürdürülen Analize dahil edilen görüşme sayısı 1628 olan,” İşgücü piyasasının
özürlüler açısından analizi” ile ilgili araştırmasına göre (Aralık.2011) İşyerlerine,
“Neden özürlü çalıştırmaktasınız?” sorusu, açık-uçlu olarak yöneltilmiştir.
Grafik 1. İşyeri Büyüklüğüne Göre Özürlü İstihdam Etme Gerekçeleri;
57
firma büyüklüğü
200 ve üzeri50-19949 ve altı
%
100,0%
80,0%
60,0%
40,0%
20,0%
0,0%2,3%1,9%
5,8%
8,0%6,4%
9,6%
24,1%23,9%
18,0%
İşe Uygun Olduğu İçin
Sosyal Sorumluluk
Yasal Zorunluluk
Birden fazla gerekçeyi içinde barındıran cevaplar; “Yasal zorunluluk”, “Sosyal
sorumluluk” ve “İşe uygun bulma” şeklinde üç gösterge altında tasnif edilmiştir.
İşyeri ölçekleri bir arada değerlendirildiğinde özürlü istihdamının gerekçesi
%66’lık oranla “yasal zorunluluk” seçeneği olmakta, onu %24’lük payıyla “Sosyal
sorumluluk” izlerken, “Özürlü çalışanın işe uygunluğu” seçeneği ise geri kalan
%10’a yerleşmektedir.
Tablo 1. İşyerlerinin Özürlü İstihdamı Konusunda Yaşadıkları Başlıca Sorunlar
Sorun alanları/ Yanıtlayıcıların Yargı Cümleleri Sayı Yüzde
İşe uygun/sektöre uygun özürlü bulamıyoruz. 175 31.6%
Vasıflı/ mesleki eğitimli/ kalifiye özürlü bulamıyoruz. 106 19.2%
İŞKUR işe uygun özürlü aday göndermiyor. 61 11.0%
Çalışma isteksizliği / istikrarsızlık / devamsızlığı oluyor. 41 7.4%
Özürlü çalışan bulamıyoruz. 30 5.4%
İş beğenmiyorlar. 24 4.3%
Uyum/ iletişim sorunları yaşanıyor. 20 3.6%
58
Nazlı/ kaprisli/agresif oluyorlar. 19 3.4%
Verimli olamıyorlar. 11 2.0%
Ücret konusunda yaşanan sıkıntılar oluyor. 7 1.3%
Taşrada şantiye bölgesinde özürlü bulamıyoruz. 5 0.9%
Ulaşım sorunu oluyor. 5 0.9%
Kota iniş çıkışları oluyor. 5 0.9%
İŞKUR’ DAN destek alamıyoruz. 4 0.7%
İşi yavaşlatıyorlar. 4 0.7%
Fiziksel koşulları uygunsuz kaçıyor. 4 0.7%
Toplumsal önyargılara maruz kalıyor. 4 0.7%
Ağır özürlü olanları çalıştıramıyoruz. 4 0.7%
Mevzuattan kaynaklanan sorunlar oluyor. 4 0.7%
İş güvenliği sorunları oluyor. 3 0.5%
Aşağıdaki grafikte görüleceği gibi, işyeri sahibi ya da işyeri
temsilcilerinden, özürlü çalışanlarda yeterli ve yetersiz buldukları konuları açık
uçlu olarak belirtmeleri istenmiş, alınan yanıtlar çoklu yanıt analizine tabi
tutulmuştur. Grafik 9’da ilgi çekici olan şu iki husus vardır: İlk olarak, “yeterli”
bulunan olumlu özellikler özürlü çalışanın bireysel çalışma davranışlarına
dönükken, “yetersiz” bulunan özellikler kollektif çalışma ortamına uyum sorununa
odaklanmaktadır. İkinci olarak, olumlu özellikler listesinde “azim, ısrar, ödev,
özveri” gibi özürlü çalışanın ‘karakterine’ atıf yapan özellikler mevcutken, “bilgi,
hız, uyum” gibi alanlardaki ‘yetersizlik’ vurgusu ile bu kez de özürlü çalışanın
‘kapasitesine’ vurgu yapılmaktadır.
Grafik 2. Özürlü Çalışanlarda Yeterli Bulunan ve Bulunmayan Özellikler
59
21.1
19.118.2
14.212.9
9.7
4.7
20.7 21.0
27.0
31.3
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
Çal
ışm
a A
zmi
Dev
amlıl
ık
Ver
ilen
Gör
evi
Yer
ine
Get
irme
Özv
erili
Olm
alar
ı
Sor
umlu
k D
uygu
ları
Yük
sek
İş P
erfo
rman
slar
ı iyi
Diğ
er
İçin
e K
apan
ık
Uyu
mS
ağla
yam
ama
Çal
ışm
a H
ızı D
üşük
Mes
leki
Bilg
iE
ksik
liği
Yetersiz bulunan alanlarYeterli bulunan alanlar
Aynı araştırmaya göre, işveren ya da işveren temsilcilerinin, işyerinin fiziki
koşullarının özürlü istihdamına uygun olup olmadığı konusundaki görüşleri yer
almaktadır. İşyeri temsilcilerinin %27’si, işyerinde fiziki koşulların özürlü
istihdamına tamamen uygun olduğu kanaatindedir; asıl büyük yanıtlayıcı gövdesi
(%43) “büyük ölçüde uygun” seçeneğini tercih etmiştir.
Grafik 3. İşyerinin Fiziki Koşulları Özürlü Çalışmasına Uygun mu?
Hiç uygun değil
Tamamıyla uygun Biraz uygun
Yarı yarıya uygun
Büyük ölçüde uygun
60
Özürlü çalışanların performansını arttırmaya dönük öneriler araştırmadan
alınarak, işyeri büyüklüğü ile ilişkilendirilerek aşağıdaki Grafik 4’te yer almıştır.
Her bir öneri başlığı için orta ve büyük işletmelerden gelen yanıtlar benzer
oranlara sahipse de orta boy işletmelerin bu konuya yöneliminin daha fazla
olduğu görülmektedir.
Grafik 4. İşyerlerinde Özürlü Çalışanların Performansını Arttırmaya Dönük Öneriler;
13.1
11.7
11.1
9.5
15.7
12.6
11.8
12.1
13.0
51.5
51.5
53.0
53.6
51.1
50.2
51.2
48.3
49.6
35.4
36.8
36.0
36.9
33.2
37.2
37.0
39.6
37.4
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
İşyerinde Hizmet İçi Eğitim
Kişisel Gelişim kursları
Mesleki Eğitim Kursları
Motivasyon Artırıcı SosyalOrganizasyonlar
Bireysel Eğitim
Çalışma Ortamının FizikselKoşullarının Düzenlenmesi
Doğru görev tanımlamasıyapılmalı
Ulaşım
Ekip çalışması
küçükboyişletme(49 vealtı)
Orta boyişletme(50-199)
Büyükişletme(200 veüzeri)
Araştırmaya göre, Grafik 5 incelendiğinde ortopedik özürlü grubunun
özürlülerin istihdamında ayrıcalıklı bir yere sahip olduğu söylenebilir. Ortopedik
özür grubu dışında kalan gruplarda, tercih edilme oranı, tercih edilmeme oranının
hep gerisinde kalmaktadır. Bu bakımdan zihinsel ve ruhsal-duygusal özür grubu
en dezavantajlı grup görünümündedir; zihinsel özürlülerde tercih edilmeme oranı
%70’e ulaşmakta, onu %60’a varan oranla ruhsal ve duygusal özürlü grubu
izlemektedir. Açık ara farkla tercih edilmeyen özür grubu listesine, üçüncü
sıradan “görme özürlüler” de girmiştir; bu grup %54 oranında tercih edilmezken,
tercih eden firmaların oranı %24’te kalmıştır. Özürlü işgücü tercihi aleyhine
benzer bir durum “birden fazla özrü olan” grubu için de söz konusudur; burada da
tercih etmeyenler %41, tercih edeceklerini beyan edenler ise %12 seviyesindedir.
61
Grafik 5. İşyerinde Çalıştırılması Tercih Edilen ve Edilmeyen Özürlü Grupları
12.4
81.2
23.8
37.1
8.0
7.5
25.8
41.4
10.6
53.8
38.6
71.2
59.5
35.0
0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0 80.0 90.0
Birden Fazla Özürü Olan
Ortopedik
Görme Özürlü
İşitme+ Dil Ve Konuşma
Zihinsel
Ruhsal Ve Duygusal
Süreğen Hastalık
tercihedilmeyenözür grubu
tercih edilenözür grubu
Grafik 6. Özürlü Çalışanların İşyerlerine Olumlu Etkileri
49%
33%
8%
5%3% 2%
Yasalara Uymak Olumlu Etkisi Yok Personeli Teşvik Etmek
Verimliliği Arttırmak Vizyon Sağlamak Performansı Arttırmak
Grafik 6 ve 7, özürlü çalışanlara dönük yargılarla ilgilidir. Araştırmada,
işyeri yöneticilerinden, özürlü istihdamının olumlu ve olumsuz yönlerini ortaya
62
koymaları istenmiştir. Özürlü çalışanların işyerlerine yaptıkları katkılar arasında
“yasalara” ya da “kurallara uyma” önemli bir yere sahiptir. “Verimliliği” ve
“performansı” arttırmak gibi doğrudan üretimle ilgili katkılardan bahsedilme
oranları düşüktür.
Yanıtlayıcıların yarıdan fazlası (%63) özürlü çalışanların işyerlerine olumsuz
bir etkide bulunmadığını dile getirmişlerdir. Oranları küçük olsa da özürlü
çalışanlara atfedilen ve doğrudan üretim süreciyle ilişkili olan olumsuzluklar
dikkat çekicidir.
Grafik 7. Özürlü Çalışanların İşyerlerine Olumsuz Etkileri
63%12%
7%
7%
11%
Olumsuz Etkisi Yok
İş Kazası Riskinin Yüksek Olması
Verimi Düşürmek
İşi Yavaşlatmak
İletişim Güçlüğü
Grafik 8. İşyeri Büyüklüklerine Göre Özürlü Çalışanların Genel Verimliliğe Etkileri
63
2.0
6.8
26.5
57.8
6.8
3.9
22.7
64.0
8.6
3.2
30.2
57.4
9.0
0%
20%
40%
60%
80%
100%
49 ve altı 50-199 200 ve üzeri
Çok Verimli
Verimli
Ne Verimli Ne Değil
Verimli Değil
Hiç Verimli Değil
Grafik 8’de görüleceği üzere, gerek işyeri büyüklükleri gerekse de sektör
değişkeni çerçevesinde özürlü çalışanların verimliliği konusunda olumlu
değerlendirmeler vardır. 50 ve üzeri kişi çalıştıran orta işletmelerle 200 ve üzeri
kişi çalıştıran büyük işletmelerde özürlü işgücünü verimsiz bulanlar istatistiksel
bakımdan ihmal edilebilir oranlarda iken, küçük işletmelerde %9 sınırına ancak
ulaşabilmektedir. Oysa her üç ölçekte de özel sektör temsilcileri özürlü işgücünü
%60’lar %70’ler nispetinde verimli görmektedirler.
Grafik 9. Özürlü İstihdamında Kota ve Teşviklerin Yeri
64
21%63%
16%
Teşvik Ve Kotanın Dengeli Kullanıldığı Karma Bir Sistem Kurulsun Kota Uygulaması Kaldırılmasın Kota Uygulaması Kaldırılsın
Özürlü istihdamında teşvik ve kotaların kaldırılması ya da sürdürülmesi
doğrultusundaki kutuplaşmış görüşler %20 oranına ulaşan desteklerle mevcuttur.
Yanıtlayıcıların yarıdan fazlası ise teşvik ve kotanın “dengeli kullanıldığı karma bir
sistemden” yanadır. Sözü edilen bu grafik farklı işletme büyüklükleri bakımından
da değişmemektedir.
Grafik 10. Özürlü Çalıştırmaya Dönük Ceza Sisteminin Değerlendirilmesi
Özürlü istihdamını gerçekleştirmek maksadıyla ceza sisteminin gerekli olduğunu
düşünenler %40’a yaklaşan bir ağırlığa sahiptir. Benzer oranda yanıtlayıcı “para
34.0
41.1
15.4
4.80.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
45.0
Para Cezası Dışında BaşkaYaptırımlar Olmalı
Ceza Gereklidir. Ceza Azaltılmalı Ceza Arttırılmalı
65
cezası dışında başka yaptırımların olması gerektiğini” belirtmişken, %15
nispetindeki yanıtlayıcı da “cezaların azaltılması” seçeneğini seçmiştir
Grafik 11. Özürlü Çalışanı Bulunmayan İşyerlerinin Gerekçeleri
Grafik 11’de, işyerinde özürlü çalışanı olmayan işverenlere, bunun nedeni
sorulduğunda, ‘kota altında işçi istihdam ediyor olmak’ (%48,5) birinci sırada
ifade edilirken, katılımcıların sadece %1,1’i özürlü çalıştırmak istemediğini ifade
etmiştir.
Kota, teşvik ve istihdama ilişkin bu bölümdeki bulgular
değerlendirildiğinde; genel olarak işverenlerin özürlü istihdamına olumlu
yaklaştıkları, kota ve teşviklerin dengeli olarak bir arada ele alındığı sistemleri
tercih ettikleri görülmüş, ceza sisteminin kalması yönünde görüş bildirdikleri
ancak cezaların para cezası dışında farklı şekillerde uygulanabileceğini
düşündükleri gözlenmiştir.
ÖZÜRLÜLERE YÖNELİK UYGULAMALAR;
Özürlülerin istihdamını daha sistemli bir şekilde yönetmek için 2005 ve 2010
yılları arasında Özürlülerin İstihdamıyla ilgili bir” Eylem Planı” hazırlanmıştır.
Hazırlık sürecinde, tüm ilgili tarafların (bakanlıklar, kamu kurumları, özürlü
dernekleri, sosyal ortaklar) dikkate alınmış ve böylelikle özürlülerin istihdamıyla
ilgili yeni tedbirlerin alınmasında geniş bir mutabakat sağlanmıştır. Bu eylem
planı işe alma, işe adaptasyon, iş devamlılığı ve işle ilgili konuların iyileştirilmesi
hükümlerini içerir.
66
Adı geçen hükümler 10 başlık altında toplanmaktadır:
1. Özürlülerin istihdamıyla ilgili politikalar planlanırken insan hakları göz önüne
alınmalıdır. Özürlülerin istihdamının hiçbir aşamada ayrımcılık yapılamaz.
2. Özürlülere yönelik İstihdam Politikaları Ulusal İstihdam Politikasıyla paralel
olmalı ve tüm ilgili tarafların işbirliğiyle hazırlanmalıdır.
3. Özürlülerin istihdam politikaları, yerel yönetimleri kapsayan kamu yönetiminin
yeniden yapılanması doğrultusunda uyarlanmalı ve bölgesel farklılıkları dikkate
almalıdır.
4. Ulusal ve uluslararası finans ve insan kaynakları etkili bir şekilde
kullanılmalıdır.
5. Özürlüler arasında istihdam oranını artırmak için kamu bilinci artırılmalıdır.
6. Ulusal ihtiyaca göre model uygulamalar geliştirilmelidir.
7. Çalışanlar için desteği artıracak şekilde Kota Sistemi ve Ceza Sistemi revize
edilmelidir.
8. Endüstriyel üretim faaliyetlerindeki gelişmeler takip edilmeli ve bu doğrultuda
yeni düzenlemeler yapılmalıdır.
9. Alternatif istihdam sistemleri geliştirilmeli ve kendi işini kurma özendirilmelidir.
10. Özürlülerin yeterlilikleri, işgücü piyasasına katılımlarını yükseltecek şekilde
artırılmalıdır.
İŞ-KUR’un Çalışmaları
Türkiye İş Kurumu, işverenlerden gelecek bilgilere ve yapacağı araştırmalara
göre, özürlülerin hangi işi yapabileceklerini belirleyerek, işkolu ve meslek için
gerekli olan nitelikleri de göz önüne alarak, özürlüyü mesleğe kazandırma eğitimi
ve rehabilitasyon programlarından geçirmektedir. Bu eğitim sonunda özürlüye
başarılı olabileceği iş ve meslekleri gösterir belge verilmektedir.
Kurum, mesleğe kazandırma eğitimi ve rehabilitasyon hizmetini verirken ilgili
kurum ve kuruluşlarından yardım talebinde bulunabilmektedir. Kayıtları yapılan,
mesleğe kazandırma eğitimi ve rehabilitasyon programlarından geçirilen
özürlülere, Kurumca sosyal haklar ve mesleki rehabilitasyon eğitimi ve
çalışabilecekleri iş ve mesleklerin durumu, çalışma şartları, işe
yerleştirilmeleri için yapmaları gereken işlemler, ödenecek ücretler, işyerinin ve
67
çevresinin sosyal ve ekonomik durumu ile işyerinin bulunduğu yerin geçim
şartları, ulaşım imkanları, sağlık kuruluşları ve benzeri konularda açıklayıcı bilgiler
verilmektedir.
İŞKUR’un işgücü yetiştirme, mesleki eğitim ve işgücü uyum programları;
05.07 2003 tarih ve 25159 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4904 sayılı
Türkiye İş Kurumu Kanununa ve 21.08 2004 tarih ve 25560 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanan Türkiye İş Kurumu İşgücü Yetiştirme ve Uyum Hizmetleri
Yönetmeliğine dayanılarak gerçekleştirilmektedir.
Özürlülerin mesleki eğitim, rehabilitasyon ve istihdamlarına yönelik projeler ise,
4857 sayılı İş Kanununun 30 uncu maddesi gereği çıkartılarak 29. 09,2003 tarih
ve 25241 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Özürlü ve Eski Hükümlü
Çalıştırmayan İşverenlerden Ceza Olarak Kesilen Paraları Kullanmaya Yetkili
Komisyonun Kuruluşu İle Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
hükümlerine istinaden yürütülmektedir.
Kendi İşini Kuracak Özürlülere Yönelik Kurslar;
Özürlülerin iş piyasasında ihtiyaç duyulan mesleklerde yetiştirilerek veya
mesleki bilgi ve becerileri geliştirilerek ya da meslekleri değiştirilerek iş
kurmalarına ya da kendilerine gelir getirici faaliyette bulunmalarına yardımcı
olmak amacıyla düzenlenen kurslardır.
Özürlülere Yönelik Mesleki Eğitim ve Rehabilitasyon Kursları;
Özürlülerin iş piyasasında ihtiyaç duyulan ilgi ve yeteneklerine uygun
mesleklerde yetiştirilerek veya meslekleri geliştirilerek istihdamlarını
kolaylaştırmak amacıyla düzenlenen kurslardır.
Mesleki eğitim ve rehabilitasyon; özürlülerin işgücü piyasasında ihtiyaç
duyulan ilgi ve yeteneklerine uygun mesleklerde yetiştirilerek istihdamlarını
kolaylaştırmak ve mesleklerinde ilerlemelerini sağlamak amacıyla sosyal ve tıbbi
rehabilitasyon, mesleki rehberlik, mesleğe hazırlık, meslek edindirme, geliştirme
ve değiştirme eğitimidir.
Tablo 2: Son 5 yıl İtibariyle Özürlülerin İŞ-KUR’A Başvuru, İşe Yerleştirme ile ilgili verileri ( İŞ-KUR 2010 İstatistik Yıllığı ).
68
Başvuru;
İşe Yerleştirme;
Toplam Kamu
Yıllar E K T E K T E K T E
2006 22.462 5.774 28.236 20.651 3.130 23.781 1.037 165 1.202 19.614 2.965
2007 26.196 10.201 36.397 15.592 2.272 17.864 494 79 573 15.098 2.193
2008 33.599 14.881 4.880 18.855 3.112 21.967 371 56 427 18.494 3.056
2009 24.901 15.618 40.519 22.820 3.585 26.405 470 75 545 22.350 9.510
2010 22.140 14.004 36.144 27.829 4.428 32.257 265 30 295 27.564 4.398
Tablo 3 : 2010 Yılında Özürlülerin Özür Gruplarına Göre Dağılımı ( İŞ-KUR 2010 İstatistik Yıllığı ).
Özürlülük
Çeşidi
Başvuru;
İşe Yerleştirme;
Toplam Kamu Özel
E K T E K T E K T E K T
Ruh Has
t. Grubu.
1.091
5801.67
11.23
172
1.303
3 0 31.22
872
1.300
Sinir
Sist
1.709
1.017
2.726
2.853
334 3.187
35 3 38 2.818
331
3.149
69
emi
Zihin,
Ruhsal
Davra,Bozukl
4.456
2.492
6.948
1.332
1421.47
46 0 6
1.326
142
1.468
Görme Sistemi
1.908
1.115
3.023
4.233
4804.71
353 3 56
4.180
477
4.657
Kulak, Burun
Boğaz
Sistemi.
1.771
1.484
3.255
3.485
7984.28
315 3 18
3.470
795
4.265
Diğer
Hast.
Grubu.
4.348
3.182
7.530
2.874
4913.36
518 6 24
2.856
485
3.341
İŞGÜCÜ PİYASASINDAKİ FIRSATLAR;
Ülkemiz nüfusunun %12’sini özürlüler oluşturmaktadır. Bunun da
% 22’si işgücüne katılmaktadır. Özürlülerin işgücüne katılımındaki en
büyük etkenler fiziki şartlar(Ulaşım ve çalışma yerleri)ve özürlülere karşı
70
işverenlerin sahip olduğu önyargılardır.
Özürlüler çeşitli nedenlerden dolayı evlerinden çıkarak çalışma
hayatına katılma konusunda büyük zorluklarla karşılaşmaktadır.
Pratikte özürlülerin işgücüne gerçek katılımı sağlanamamaktadır. Bu
nedenle de ekonomik bağımsızlıklarını elde ederek kendi kendilerine
yeten bireyler olamamaktadırlar.
Ülkemizde engellilerin istihdam edilemeyiş nedeni olarak Fiziksel
engeller, Önyargılar, Bilinç eksikliği önemli yer tutmaktadır.
Worksen Projesi
Özürlülük çok geniş ve disiplinler arası çalışmayı gerektiren bir konu olarak,
bu tür çalışmalar için en uygun alanlardandır. Proje, özel eğitim ihtiyacı olan
öğrencilerin mesleki eğitimindeki yenilikleri, tecrübe paylaşımı, müfredat
içeriğinin karşılaştırılması, aile eğitimi, sosyal ve mesleki yaşama entegrasyonları
ve sektör ile işbirliğinin gerçekleşmesini hedeflemiştir.
Genel amacı, özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin mesleki eğitim alarak, beceri,
ilgi ve bilgisine göre, sosyal ve mesleki yaşama entegre edilmesi olarak
belirlenmiştir.
Proje 4 konu üzerine odaklanmıştır.
1. Beceriler açısından eğitim faaliyetlerinin geliştirilmesi.
2. Bilgi ve becerilerine göre öğrencilerin sosyal hayata entegresi,
3.Mesleki becerilerine göre istihdam ve uygulama
4. Mutlu bir yaşam konusunda anne ve babaların eğitimi.
Projenin hedef kitlesi olan Zihin özürlü çocuklar, özel eğitime muhtaç çocuklar
içerisinde oldukça önemli bir grubu oluşturmaktadır. Bütün çocukların eğitiminde
olduğu gibi özürlü çocukların eğitiminde de, onların ileride başkalarına bağımlı
olmadan yaşamlarını sürdürmeleri, kendi kendilerine yeterli duruma gelmeleri ve
toplumla bütünleşmeleri amaçlanmaktadır.
Zihin özürlü yetişkinlerin vatandaşlık gibi toplumsal rolleri üstlenebilmeleri için
tam bağımsızlık kazanmaları önemlidir. Zihin özürlüler homojen bir grup
olmadığından, çeşitli özelliklerine bağlı olarak kendi içlerinde önemli bireysel
farklılıklar göstermektedirler. Bu farklılıklar, onların toplum yaşamına
hazırlanmalarında gerekli olan birçok beceriyi öğrenmede başkalarının yardımına
daha fazla gereksinim duymalarına yol açabilmektedir.
71
Özellikle, diğer bireylerin kendi başlarına ya da çok az yardımla öğrendikleri
birçok beceriyi zihin özürlü çocuklar kendi başlarına öğrenmede ya da az bir
yardımla üstesinden gelmede güçlük çekebilmektedirler. Birçok zihin özürlü birey
bağımsız yaşamaya adaydır. Birçoğu kendi bakımını sağlamaya, ev işlerini
yapmaya, evlenip aile kurmaya, evdeki eşya ve cihazları kullanmaya, temizliğe,
yiyecek hazırlamaya, kısaca kendi yaşamını bağımsız olarak sürdürmeye ihtiyaç
duyacaktır.
Zihin özürlü bireyler zamanı geldiğinde ailelerinden ayrılarak kendi evlerini
kurmak durumunda kalacaklardır. Evlerinden ayrılan bu bireyler ise; birçok
ülkede olduğu gibi, normal ev, apartman, grup evleri, yatılı kurumlar gibi pek çok
ortamda yaşayabilecektir. Bu nedenlerle zihin özürlü bireylerin değişik ortamlarda
yaşamlarını sürdürebilmeleri için ciddi olarak hazırlanmaları gerekir. Dolayısıyla
zihin özürlülerin eğitiminde en üst amaç, onların bağımsız yaşam becerilerini
geliştirmek olmalıdır. Bunda da okulda aldıkları eğitimin ve ailenin rolü büyüktür.
Sosyal devlet niteliği kazanmış ülkelerde, zihinsel özürlülerin topluma
kazandırılmasında genel olarak aşağıdaki faaliyetlerin sürdürülmesi esas
alınmaktadır:
1. Zihinsel Özürlülerin topluma entegrasyonu ve rehabilitasyonu,
2. Durumlarına ve becerilerine göre eğitim ve öğretim faaliyetleri,
3. Elde ettikleri becerilere göre uygun iş alanlarında istihdam edilmeleri.
Bu proje, ortaklıkta yer alan ülkelerdeki zihinsel engellilere yönelik topluma
entegrasyonu, verilere göre eğitim öğretim faaliyetlerini, uygulamaları, uygun iş
alanlarında istihdam edilmelerini ve aile eğitimini içeren faaliyet ve deneyimlerin
karşılaştırılmasını hedeflemektedir. Ortaklıkta, eksikliklerin giderilmesi için gerekli
tedbirler almaya yönelik çalışmalar yapılacaktır. Zihinsel özürlü çocukların
eğitiminde farklı kurumların işbirliği içinde çalışmaları çok önemlidir. Böylelikle,
bu alandaki eksikliklerin giderilmesi, zihinsel özürlü çocukların eğitiminde yeni
yaklaşımlar doğuracaktır.
Dolayısıyla zihin özürlü bireylerin eğitim faaliyetlerinin geliştirilmesi ve
ihtiyaçlarının belirlenerek giderilmeye çalışılması çok yönlü bir ihtiyaçtır.
İhtiyaçlar doğrultusunda, bu projede, zihinsel özürlüler için sürdürülen topluma
kazandırma ve eğitim faaliyetleri, ortaklıkta yer alan ülkelerin durumları
karşılaştırılacak ve alınması gereken önlemler üzerinde durulacaktır.
72
Zihinsel özürlüler hassastır, duyarlıdır, kendilerine nasıl yaklaşılırsa onlar da öyle
davranırlar. Temel yaşam ihtiyaçları, sevgi, bağlanma ve ait olma ihtiyacı, kendini
ispatlama ihtiyacı, sevme ve sevilme ihtiyacı, evlilik ve neslini devam ettirme
ihtiyacı söz konusudur ve bu istekler çoğu zaman normal insanlardan çok daha
fazla şiddetlidir. Onların bu yönleri iyi kanalize edilirse veya şiddetli arzularına
göre uygun motivasyon sağlanırsa, istendik becerileri elde etmeleri ve bu
becerilerine göre istihdam edilmeleri gerçekleştirilebilecek, böylece özürlülerin
topluma kazandırılması hızlandırılmış olacaktır.
Böylece:
1. Özürlülerin ailelerinin yükü hafifletilecek,
2. Tüm sosyal haklardan faydalanmalarının önü açılacak,
3. Toplumdan dışlanmaları önlenecek,
4. Ülke ekonomisine katkıda bulunmaları sağlanmış olacaktır.
Ülkemiz işgücü piyasasındaki fırsatlar;
Ulusal Özürlüler Veri Tabanına kayıtlı özürlülerin % 29,2’si zihinsel
özürlüler, % 25,6’sı süreğen hastalığı olan özürlüler, % 8,8’i ortopedik özürlüler,
% 8,4’ü görme özürlüler, % 5,9’u işitme özürlüler, % 3,9’u ruhsal ve duygusal
özürlüler, % 0,2’si dil ve konuşma özürlüler ve % 18’i birden fazla özüre sahip
olanlardır. Kayıtlı özürlülerin, % 58,6’sı erkek, % 41,4’ü kadındır. (TÜİK Özürlülerin
sorun ve beklentileri araştırması.2010)
07.07.2005 tarih ve 25808 sayılı resmi gazetede yayımlanan “Özürlüler
Kanunu” iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde özürlülükle ilgili tanımlar,
özürlüler alanındaki temel prensipler ve özürlülere sunulan hizmetlerle ilgili
düzenlemeler yer almaktadır. İkinci bölümde de özürlülerle ilgili mevcut
kanunların sorunlarını çözecek yeni düzenlemeler belirtilmiştir.
Kanun, özürlülüğün sınıflandırılması, bakım hizmetlerinin türleri,
rehabilitasyon türleri, özürlülüğün erken teşhisi, iş ve meslek analizi, istihdam ve
korumalı istihdam, eğitim ve öğretim konularında çerçeveler çizen ve yönergeler
veren maddelerden oluşmaktadır.
Bu kanunda ilk ilk kez korumalı işyeri tanımı kullanılmış ve korumalı işyeri
özellikle ileri derecede zihinsel engeli bulunan insanların istihdamı için
benimsenmiştir. Bu kanun ile özürlü insanların mesleki sorumlulukları ilgili dernek
73
ve kurumlara ve yerel idarelere yüklenmiştir. Yasa, kota gerekliliklerini yerine
getirmeyen işverenlerden alınan para cezalarının alınması kolaylaştırmıştır.
Kanunda kamu istihdamı konusuyla ilgili bazı maddeler de bulunmaktadır.
Bu kanunda bakım, bakım türleri ve bakım ihtiyaçları tanımlanmıştır. Sosyal
güvencesi olmayan fakat bakıma ihtiyaç duyanlar da mali destek sistemine dahil
edilmiştir. Yine bu kanunla değerlendirme kurullarınca özel eğitime ihtiyaç
duydukları belirlenen bütün çocuklar destek sistemi kapsamına alınmıştır. Yüksek
öğretim düzeyinde her üniversite kampusunda Özürlü Öğrenciler Danışma ve
Koordinasyon Merkezleri kurulması öngörülmektedir. Bu merkezler üniversiteye
devam eden özürlü üniversite öğrencilerinin öğrenim süreçlerinde
destekleyecektir.
Kanun aynı zamanda ulaşılabilirlik konusuna da değinmektedir. Bütün kamu
binaları, yollar, kaldırımlar, yaya geçitleri, rekreasyon alanları ve benzer sosyal ve
kültürel altyapı alanları özürlü insanların erişebileceği duruma getirilmelidir.
Kanun, Büyükşehir belediyelerine ve belediyelere bazı sorumluluklar
yüklemektedir. Belediyeler toplu taşma araçlarını özürlü insanların kullanabilmesi
için gerekli önlemleri almakla ve özürlülerle ilgili konularda bilinç oluşturma,
rehberlik ve danışma tesisleri sağlayacak "Özürlü Hizmet Birimleri" kurmakla
yükümlüdür.
Kanunun yürürlüğe girmesinden bir sonraki yıl kanunun beklenen
hükümlerinin uygulamasının arttırılması için 16 yönetmelik yayınlanmıştır. Bu
yönetmeliklerden özürlülerin istihdamıyla doğrudan ilgili olan iki yönetmelik
bulunmaktadır. Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeliği ile mesleki
rehabilitasyon merkezi açma konusunda ilk temel düzenlemeler yapılmıştır. Bu
merkezlerin kurulma amacı özürlü insanların yeterliliklerini arttırarak istihdam
edilme imkânlarını arttırarak ekonomik ve sosyal refahlarını sağlayacak hizmetler
sunmaktır. İkincisi ise Korumalı İşyerleri Yönetmeliğidir. Bu yönetmeliğe göre
korumalı işyeri, teknik ve mali yönden devlet tarafından desteklenen ve genel
işgücü piyasasında yerleştirilmeleri zor olan özürlü insanlar için mesleki
rehabilitasyon ve istihdam sağlamak için kurulan ve çalışma ortamının özel olarak
düzenlendiği işyeri olarak tanımlanmıştır.
Özel eğitimle ilgili olarak 573 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname 1997’de
yürürlüğe girmiştir. Bu düzenleme özürlü bireylere sunulacak doğrudan ve dolaylı
eğitim hizmetlerini tanımlamakta ve bu hizmetleri sunacak olan program, okul ve
kurumları belirlemektedir. KHK’da belirtildiği gibi özürlü bireylerin erken
74
müdahale, okul öncesi, ilköğretim, orta ve lise eğitim kurumları ve kaynaştırma
eğitimi garanti altına alınmıştır.
Özürlülerin istihdamı esas olarak kota/ceza sistemiyle sağlanır. 4857 sayılı
İş Kanununun 30 uncu maddesinde yer alan düzenlemeye göre; işverenler elli
veya daha fazla işçi çalıştırdıkları işyerlerinde her yılın Ocak ayı
başından
itibaren yürürlüğe girecek şekilde Bakanlar Kurulunca belirlenecek
oranlarda özürlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde
çalıştırmakla yükümlüdürler.
İşverenler çalıştırmakla yükümlü oldukları özürlü işçileri Türkiye İş Kurumu
aracılığı ile sağlamaktadırlar.
Ayrıca özürlülerin istihdamıyla ilgili özel mevzuatlar vardır. 4857 Sayılı İş
Kanununa dayalı olarak çıkartılan yönetmelik, Devlet Memurları Kanunu (657) ve
Memurlar Kanununa dayalı olarak çıkarılan yönetmeliklerde ilgili hükümler ve
maddeler bulunmaktadır.
Ülkemizde işgücü piyasasına yönelik özellikle beklentiler konusundaki veri
eksikliği özürlülerin istihdamının artırılmasına yönelik çalışmaların yapılmasını
zorlaştırmaktadır. Bu konuda sağlıklı bir araştırmanın yapılması işgücü açığının
tespiti konusunda doğru verilere ulaşılması için gereklidir.
Özürlüler bakımından erişebilirlik ve istihdam sorununun artık ertelenemez
temel sorunlardan biri olduğunun kabulüyle, bu konudaki mevcut düzenlemelerin
ve söylenenlerin mutlaka uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir.
Şurası unutulmamalıdır ki, bir toplumun yaşam kalitesini en zayıf üyelerinin
yaşam kalitesiyle ölçmek gerekir. Toplumun etik standardı ve refah ölçütü özürlü
yurttaşlarının yaşam kalitesidir. Özürlü haklarının sorun edinilmesi temel etik
değerlerden biri olduğu kadar, toplumun her bireyi için bir görevdir ve
sorumluluktur.
Bir diğer önemli husus, Özürlü işgücünün istihdamını nicel ve nitel
bakımlardan iyileştirmeyi amaçlayan bir kamu yönetimi, işletme yönetiminde
aldıkları günlük kararlarla işgücü talebine etkide bulunan aktörlerin günümüzde
ve gelecek on yılda ihtiyaç duyulacak meslekler hakkındaki görüşlerini kavramak
durumundadır. Mesleklerin gelecek vizyonu içinde özürlü işgücüne tanınan yerin
çözümlemesi de bu açıdan tamamlayıcı olacaktır.
75
Grafik 12’ye genel olarak bakıldığında görülecektir ki, özel sektörde işgücü
talebine şekil verenler bakımından, günümüzde olduğu kadar gelecekte de
ihtiyaç duyulacak belli başlı mesleklerin tamamı özürlü işgücünün
istihdamına aynı ölçüde açıktır. Nitekim “Günümüzde ihtiyaç duyulan
mesleklerin” %40’ı bu alanda, %19.5’i de “Yardımcı profesyonel” mesleklerinde
tanımlanmıştır. Özel sektör temsilcileri açısından profesyonel meslekler ve
yardımcı profesyonel işler özürlü istihdamına da aynı şekilde açıktır. Özel sektör
temsilcileri, özürlü işgücünü, profesyonel mesleklerde %38, yardımcı işlerde ise
%17 nispetinde çalıştırmayı düşündüklerini beyan etmişlerdir. İhtiyaç duyulan ve
duyulacak olan meslek puanının, özürlü çalıştırma eğiliminden daha düşük olduğu
iki meslek grubu söz konusudur. Bunlar, büro ve müşteri hizmetleri ile nitelik
gerektirmeyen işlerdeki mesleklerdir. Büro ve müşteri hizmetlerinde özürlülerin
%16 oranında istihdamı öngörülürken, bu mesleklere bugün ve gelecekte %10
civarında ihtiyaç duyulacağı ifade edilmiştir.
Grafik 12. Günümüzde ve Gelecekte İhtiyaç Duyulacak Meslekler İle Özürlü Çalışan İstihdam Etme Eğilimleri,( İşgücü piyasasının özürlüler açısından analizi araştırması Aralık-2011 Öz.ve Yaş.Hiz.Gn.Md.)
76
1.4
4.6
7.08.3 8.5
10.0
19.5
40.2
1.9
4.4
6.88.2
7.18.2
20.4
42.8
.4 .2
1.0 1.2
3.44.3
6.6
11.8
16.217.4
38.2
.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
45.0
NİT
ELİ
KLİ
TA
RIM
,H
AY
VA
NC
ILIK
ÇA
LIŞ
AN
LAR
I
KA
NU
NY
AP
ICIL
AR
, ÜS
TD
ÜZE
YY
ÖN
ETİ
CİL
ER
VE
MÜ
DÜ
RLE
R
HİZ
ME
T V
E S
ATI
ŞE
LEM
AN
LAR
I
TES
İS V
E M
AK
İNE
OP
ER
ATÖ
RLE
Rİ
VE
MO
NTA
JCIL
AR
I
SA
NA
TKÂ
RLA
R V
EİL
GİL
İ İŞ
LER
DE
ÇA
LIŞ
AN
LAR
NİT
ELİ
KG
ER
EK
TİR
ME
YE
NİŞ
LER
DE
ÇA
LIŞ
AN
LAR
BÜ
RO
VE
MÜ
ŞTE
Rİ
HİZ
ME
TLE
RİN
DE
ÇA
LIŞ
AN
LAR
YA
RD
IMC
IP
RO
FES
YO
NE
LM
ES
LEK
ME
NS
UP
LAR
I
PR
OFE
SY
ON
EL
ME
SLE
KM
EN
SU
PLA
RI
günümüzde ihtiyaç duyulan meslekler (s.1935)
gelecekte ihtiyaç duyulacak meslekler (s.1665)
özürlüyü çalıştırmayı düşündüğü meslekler (s.1195)
İşgücü piyasasının özürlüler açısından analizi araştırması sonucuna göre,
İşverenlerin genel olarak işyerinde özürlüye yönelik tutumlarının olumlu olduğu;
bir başka deyişle özürlülerin istihdamına olumlu yaklaştıkları, özürlülerin işe ve iş
yerine uyumlarını, bir çalışan olarak sahip oldukları nitelikleri ve çıkardıkları işleri
en az diğer çalışanlar kadar iyi olarak değerlendirdikleri gözlenmiştir. Daha da
önemlisi, işletme ölçeği büyüdükçe olumlu tutum artışının tespit edilmesidir.
Ölçek büyüklüğü işletme kurumsallığının bir göstergesi olarak değerlendirilirse,
kurumsal kimliğiyle öne çıkan işyerlerinin özürlülere yönelik daha olumlu
tutumlara da sahip oldukları düşünülebilir.
ÖNERİLER;
Özürlülere yönelik istihdam politikası, ülkenin temel sorunlarından biri olan
işsizlik sorununa paralel, ulusal istihdam politikasına uygun, insan hakları
gözetilerek ve her türlü ayrımcılıktan uzak bir şekilde oluşturulmalıdır.
Çalışma hayatında yer alan başarılı özürlülerin topluma tanıtılması yoluyla
işverenler özürlü istihdamı konusunda istekli hale getirilmelidir. Özürlülerin
aldıkları eğitime uygun işlere yerleştirilmelerini sağlamak için özel istihdam
bürolarından daha etkin bir şekilde yararlanılmalıdır.
77
İşverenlere yönelik özürlü işgücünün geliştirilmesinin sosyal politika açısından
nedenli önemli olduğuna dair toplumsal farkındalık ve duyarlılık yaratma
çalışmalarına başlanmalıdır.
Yapılacak çalışmalarda, özürlülerin yetersizliklerini değil, mevcut
kapasitelerini öne çıkaracak yöntemler izlenmelidir.
Herkesin bir gün özürlü olabileceği gerçeğinden hareketle, toplumun
özürlülere bakış açısını değiştirecek kamuoyu çalışmalarına ağırlık verilmelidir.
Özürlülere yönelik meslek edindirme programlarının ilgili kurum ve
kuruluşlar ve yerel yönetimlerce etkin ve yaygın ve sürekli olarak verilmesi
sağlanmalıdır. Bu eğitim programlarında yaş ve eğitim düzeyi seviyesi sınırı
konmamalıdır. Mesleki eğitim kursları, illerin işgücü piyasası ihtiyaçlarına göre
düzenlenmelidir. Bu konuda ileriye dönük olarak, teknolojik gelişmelerde göz
önüne alınarak, kurs programları hazırlanmalıdır (bilgisayar destekli gibi ).
Günümüzde özürlü istihdamında bilişim sektörü de en ön planda yer
almaktadır. Bilişim sektörü yoluyla ekonomik ve sosyal yaşama katılım,
sektördeki esneklik ve mobilite imkânı nedeniyle daha kolay olmaktadır. İnternet,
telefon ve bilgisayarın olduğu her ortamda çalışma imkânı sağlamaktadır. Belli bir
işyerine bağımlı kalınmamaktadır. Bilgiye hızlı erişim imkanı,özürlü ihtiyacına
yönelik yardımcı teknoloji bu sektörde özürlüler için iş fırsatlarını bugün ve
yarınlar için artırmaktadır.
Özürlülerin işgücü piyasasına katılımları için İl Mesleki Eğitim İstihdam ve
Kurulları il koşullarına uygun kararlar almalı ve bu kararları takip etmelidir.
Zorunlu istihdam uygulamasına tabi olan işverenlere öngörülen cezaların
karşılığında bir ödüllendirme sistemi de getirilmelidir. Zorunlu istihdamı yerine
getirmeyen işverene nasıl ceza uygulanıyorsa, zorunlu istihdam yükümlülüğünü
yerine getiren işverene de ödül verilmelidir.
İşyerlerindeki çalışma ortamının özürlülere uygun hale getirilmesi
sağlanmalıdır. Üretim yapısı ve iş organizasyonu süreçlerindeki gelişmeler dikkate
alınarak esnek çalışma biçimleri özürlü çalışanların sosyal güvenlik ve iş
güvencesi şartları dikkate alınarak uygulanmalıdır.
Özürlülerin verim seviyelerini yükseltmek amacıyla yapılacak çalışmalar ve
gelişim programları, işe yerleştirme sonrasında da devam etmelidir.
78
Ağır derecede özürlü olanların yanında ruhsal-zihinsel özürlülere istihdam
imkânı sağlama konusunda dünyada en çok kabul edilen ve sayıları gittikçe artan
korumalı işyerleri 30.05.2006 tarih ve 26183 sayılı resmi gazetede yayımlanan
“Korumalı İşyerleri Hakkında Yönetmelikle” uygulamaya geçirilmiştir. Ancak, adı
geçen yönetmeliğin günün şartlarına uygun hale getirilmesi açısından, korumalı
işyeri kurulurken ve hayatını devam ettirebilmesi için bazı destek ve teşviklerin
verilmesi sağlanmalıdır.
Özürlülerin istihdamı konusunda özel sektöre önemli görevler düşmekte
olup, özürlü istihdamı konusunda özel sektör çalışma ve çabalarını artırmalı, iş
alanları geliştirilmelidir. Özürlülerin farklı özelliklerinin geliştirilerek özel sektörde
farklı istihdam imkânlarının AB üyesi ülkelerin iyi uygulamalarından faydalanarak,
ülkemiz koşullarına uygun biçimde oluşturulması gerekmektedir.
Özürlülerin istihdamı bir sosyal sorumluluk projesi olarak görülmemeli,
onlarında iş hayatında katma değer yaratarak, üretici konumuna gelebileceği,
ulusal ekonomiye katkı sağlayacağı göz önüne alınmalıdır.
Devlet ve yerel yönetimler tarafından teknik ve mali yönden desteklenen
korumalı ve yarı korumalı işyerlerinde özürlülerin aldıkları eğitime uygun işlerle
bütünleşmeleri sağlanmalı, buralarda üretilen ürünlerin pazarlaması
planlanmalıdır.
Özetle;
Özürlü bireylere şans tanımak, başarmaları için fırsat vermek, hayatlarını
değiştirmek, Ülkemiz ekonomisinin bir parçası olarak, onları tüketici
konumundan, üretici, katma değer yaratan konuma getirmek hepimizin görevi
olup, worksen projesi de bu konuda atılmış adımlardan birisidir.
KAYNAKLAR
BECEREN, İ ve KASALAK, M.A (2010) Avrupa Birliğinin İstihdam Stratejisi ve Üye
Ülke Stratejilerinin 10 hedef Kapsamında İstihdama Yönelik Uygulamaları.
Ekonomi Bilimleri Dergisi.
79
İŞ-KUR (2010) İstatistik Yıllığı.
KAYACI,E (2007) İŞ-KUR,Özürlüler İçin Verimli Bir İstihdam Politikası
Oluşturulması,Uzmanlık tezi.
Özürlüler Vakfı (2011) Kongre ve Sosyal Etkinlikler Sonuç Raporu. Kadir Has
Üniversitesi.
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı(2011),Özürlü ve Yaşlı Hizmetler Genel
Müdürlüğü, Avrupa Birliği’nde Özürlülükle İlgili Durum Raporu.
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı(2011),Özürlü ve Yaşlı Hizmetler Genel
Müdürlüğü, İşgücü Piyasasının Özürlüler Açısından Analizi Özet Rapor.
WHO & WB (2011) World Report On Disabilitiy,Malta, WHO Press.
80