Trepçi M

Whith the emotions

of mother nature Me emocionet e nënës natyrë

Con le emocioni di madre natura

Trepçi M

Whith the emotions of mother nature

Me emocionet e nënës natyrë

Con le emocioni di madre natura

Me emocionet e nënës natyrë Con le emozioni di madre natura

4

Trepçi M

Whith the emotions of mother nature

Me emocionet e nënës natyrë

Con le emocioni di madre natura

Redaktor:

Tef Topalli

Redaktor Letrar:

Albana Temali (shqip)

Guerrino Stanzani (italisht)

Lektor:

Hasan Lekaj

Konsulent:

Mithat Dibra

Grafika:

Meritan Spahija, S. G. “Vizion”

Përkthyes:

Evalda Paci (italisht)

Arben Bushgjoka (anglisht)

Publicistika:

Rozafa Draçini

Copyright: Muhamet Trepçi

ISBN 978-99956-02-16-1

INTRODUCTION The book presents some views and images found on the olive wood

which have been displayed in Italy and have gained right of exhibit in the

National Museum of Rome “Il Vittoriano” as works of art. These findings

are unique in themselves. One can find others, as well, maybe even more

beautiful, but not exactly like these ones. In these images, one finds the

explanation for the probability that the olive tree captures images in the

presence of strong light. We realize when such a piece is a work of art,

referring to the explanations of one of the best known philosophers and

scholars of our time, Umberto Eco, and the observations of Picasso who

explains the values of the findings.

They speak about the feeling one has when these findings occur and

about their authorship when they are found by man in nature. The book

also speaks about the stress of the olive tree, i.e., the emotion which it

undergoes in the entirety of its long life, based on the explanations of the

physiologist Walter Larcher.

The book treats the physical features of the olive tree and its history

strongly marked by symbols as a tree which, from antiquity to the present,

continues to bear numerous myths.

At the end of the book there is a section of acknowledgements and

gratitude toward those who have helped clarify many unclear things about

this topic. The book is written in English, Albanian, and a few copies in

Italian (as a token of respect for those who have first acknowledged the

value of these findings).

5

HYRJE

Libri paraqet disa pamje (figura) të gjetura në drurin e ullirit, të cilat

pasi janë prezantuar në Itali kanë fituar të drejtën e ekspozimit si “vepra

arti”, në Muzeumin Nacional të Romës, në “Il Vittoriano”.

Këto gjetje janë të vetme e të pa përsëritëshme. Mund të gjinden

më të bukura, por jo më si këto.

Në libër, flitet rreth hipotezës se “pema mund të fotografojë” në prani

të dritës së fortë.

Duke u mbështetur në spjegimet e një ndër estetëve e filozofëve

më të njohur të kohës sonë Umberto Eco, spjegohet kur një gjetje

konsiderohet “vepër arti”, po ashtu janë sjellur edhe spjegimet e Picasos,

i cili sqaron mbi “vlerat e një gjetje”.

Në këtë libër flitet edhe për ndjesitë e provuara gjatë këtyre gjetjeve

dhe kush duhet të konsiderohet “autor”, kur objektet janë gjetur në natyrë

nga njeriu.

Duke u mbështetur në shpjegimet e fiziologut Walter Larcher, në

libër flitet për streset e pemës, ose për emocionet që kalon pema e ullirit,

në jetën e vet shumë të gjatë.

Gjithashtu flitet për cilësitë fizike të ullirit dhe për historinë e tij, plot

me simbolizma, si pemë e radhë, e cila ashtu si në lashtësi vazhdon

edhe sot të ketë gjithë këto mite.

Në fund të librit janë disa falenderime për të gjithë ato, që kontribuan

në qartësimin e shumë pikpytjeve.

Libri është shkruar në shqip dhe është përkthyer në anglisht dhe

italisht, për të mundësuar njohjen dhe vlerësimin e këtyre gjetjeve,

publikut ndërkombëtar.

7

INTRODUZIONE Il libro presenta alcune figure scoperte all’interno di tronchi d’ulivo.

Queste immagini, dopo essere state presentate in Italia, si sono guadagnate

il diritto ad essere esposte come opere d’arte alla Quadriennale d’Arte

Contemporanea “Leonardo da Vinci” al Museo Nazionale del Risorgimento,

al Vittoriano di Roma.

Queste oggetti sono unici ed irripetibili. Forse si potranno anche scoprire

in seguito immagini più belle, ma sicuramente non uguali a queste.

In questo libro si fa l’ipotesi che l’albero “fotografi” in presenza di

una luce molto forte. Si spiega come ciascuna di queste figure possa

essere considerata un’opera d’arte basandosi sulle argomentazioni fatte

da Umberto Eco, uno dei più grandi esteti e filosofi della nostra epoca e

di Pablo Picasso che ci parla dei valori della scoperta.

Si descrivono inoltre le emozioni che si possono provare di fronte ad

immagini prodotte dal legno stesso e si cerca di definire correttamente

chi sia il vero autore di queste opere, create dalla natura, ma scoperte

dall’uomo.

Basandosi anche sulle argomentazioni del fisiologo Walter Larcher,

nel libro si parla degli stress dell’albero e delle emozioni che attraversano

l’albero di ulivo in tutta la sua lunga vita. Si parla anche delle qualità

fisiche dell’ulivo e della sua storia d’albero prezioso che, sin dall’antichità,

continua ancor oggi ad alimentate tanti miti.

Scritto in albanese e tradotto in inglese ed italiano per contribuire

alla conoscenza ed alla valutazione di queste scoperte presso un

pubblico internazionale, nelle ultime pagine si trovano i doverosi

ringraziamenti a tutti coloro che hanno contribuito a dare risposta ai

numerosi interrogative.

9

WITH THE EMOTIONS OF

MOTHER NATURE

The olive tree is very special

It the richest tree in symbols in the religious world, classical or

modern.

Much of nature and little of me.

Nature is the result of the formation carried out by a prefect creator.

Like other living creatures, the tree also has the emotions of its life.

Umberto Eco talks about the works of art in general and in particular

on the findings of views and images on cut wood.

Picasso explains the values of the findings very clearly (what it

means to fins something).

The physiologist Walter Larcher provides scientific explanations

about the stress of the tree. In trees like the walnut tree, olive tree, etc.,

after the tree has been cut down views and images have been identified

which make us think that the tree photographs objects around it when

there is strong light as in the case of a lightning.

The first findings in the olive wood have started with what I have

called the Bird. At the moment of this finding, I was reminded of the talks

with the carpenters when I first started work and, at the same time, I was

reminded of the writings of Ismail Kadare in his short stories and

novelettes The Emblem of the Past, in which he writes about the images

that appear after the tree has been cut, especially in the walnut wood

and olive wood and about the capacity that these long-living trees have

11

to photograph things and objects.

Countries change, rulers come and go, government are changed,

children are born, those who enjoyed life pass away, people rejoice or wail,

people build and demolish, the long-living olive tree is there to see people

come and go and accompany everything that happens in this world.

This image made a great impression on me and with great care I

was able to identify its associates in that piece of wood where you could

easily notice the same prints with the only changes resulting from the

dynamic of the growth of the wood. After this discovery every instance of

cutting a piece of wood was marked by absolute care.

Umberto Eco’s article “Di foto fatte sui i muri” in “II Verri”, Milano

1961, nr 4, is very clarifying and instructive. It talks about the possibility

of finding works of art and the possible explanations when these findings

are truly works of art:

“The issue of a casual work of art, if we look closely, coincides with

the aesthetic value of a found object. If someone, walking in the forest,

finds a tree root that resembles a cow and takes it and shows it to his

friends, this cow, thus, is a work of art, isn’t it?”

In Picasso’s article we see the implications of what it means to search

and what it means to find. They are informative and have thus explained

for me every uncertainty about these findings and I feel relaxed even

when they will be evaluated and assessed by high levels of art, as is the

assessment for participation in the “Quadriennale D’Arte Conteporanea

Leonardo Da Vinci” at the Il Vittoriano National Museum in Rome.

To search and to find, this is the matter. Finding is very important.

Picasso compares finding to the arguments of love by which it is proved.

Findings come after a long and strenuous search, but often they come

by chance, too. The images of casual findings in the olive tree wood

become works of art when they are liked by the artistic environment.

Tastes for the enjoyment of a work of art vary as do people. With the

exception of those images in which you see the picture clearly or it

resembles a natural existing object, there are also cases of images that are

read and appreciated individually, according to personal tastes, individual

formation of the viewer, or the emotional state of the viewer at the moment

of observation. This has been proved by many friends of figurative arts

who have made various comments in regards to the same object.

12

In the olive tree wood, the lines are very special. The contrast of the

colors is such that they vary from light green to dark brown, and, in many

case, one is impressed by the harmony of the lines and the combination

of their continuation, especially the combination and contrast of colors.

It becomes the more impressive when one recalls that the whole view is

natural and only the finding is human.

When you notice that something is aesthetic, according to your taste,

you think you have found something and you keep it and maintain it. But

have you really found something valuable? You may want to please and

praise yourself for that, but that is nothing. The same has happened with

my findings, and it is something that goes on until now and I think that

this tendency will always accompany such findings. But the question is

how pleasing will they be for the people who will view them and keep

them in the environment in which they experience both the good and the

bad days? Will these findings penetrate their emotional lives?

Will these objects and images, by professional assessment and

evaluation, manage to compete in the field of art and be properly

displayed in official, familial, or public environments? These images are

from nature and there is nothing artificial in them and due to the warmth

of the wood and their unique view, they will fit perfectly, especially in

environments decorated in wood. And this is a demand of the modern

world nowadays.

Interpretation of form Umberto Eco: “What is the difference between the creation of a work

of art and the finding or discovery of something that might seem to be a

work of art? The answer can be provided after analyzing the interpretation

of a shape about which writes Luiggi Paryson: “Understanding a form or

a shape means interpreting it by enjoying the pleasant beauty, and very

often, due to the natural originality, it arouses one’s curiosity to unknown

degrees. By looking at them, I often wonder: How is it possible to have

such order, harmony, contrast, and so on? The same thing happens with

my friends when they look at these objects and images. The response is

very interesting and I understand them when I compare my own response

13

to theirs. However, we not yet accustomed to reading them as we read

paintings or sculptures. People are used to reading and appreciating a

painting (a sculpture or any work of art) that is done by using brushes or

pencils, and at the corner they see the name of the author, many such

painting have been and will be famous over the centuries.

It will be very difficult for people to recognize and start appreciating

this kind of art in their daily lives, since, as far as I know, it is clearly

explained and acclaimed in Umberto Eco, Picasso, and others. And what

encourages me most is that fact that the findings will be displayed in Il

Vittoriano by the group lead by Lucia Bonnacinni and Cav. Gonscarlo

Alu, who with their experience and professionalism dare to approach the

public for the first time with these images which they have called works

of contemporary art, as they have coined them in the posters that they

have displayed as hosts. This gives me great joy.

The emotions of wood Much is written about the stresses of the tree in general by

physiologist Walter Larcher, at the University of Salzburg (Austria) in his

Physiological Plant Ecology: Ecophysiology and Stress Physiology of

Functional Groups, third edition, from chapter 5. This has to do with the

stresses that the tree experiences due to changes in temperature,

changes of light, and many other elements. It focuses especially on the

presence of very strong light such as the lightning.

Photographs Does a tree photograph? I have heard from carpenters, both old and

young, who have worked with the walnut tree wood, that the walnut tree

photographs. They claim that they have even noticed in the leaf of the

walnut tree the image of a man standing. Such is the legend of the wood

photographing objects around it at the presence of strong flashing light.

Kadare writes about this in his The Emblem of the Past (short

stories and novelettes), pp.261-265 and in his The Great Winter, in which

14

he describes the beauty of the tissues of the wood. Could there be a

connection between the stress of the olive tree due to strong light and

the probability of photographing objects around it at that moment? In my

talks to the professors of Biology, I have learned that the body of a tree

contains a special substance called cellulose. Based on this fact there is

the possibility of interaction of the light, especially when there is strong

flashing light as in the case of a lightening. It a known fact that the celluloid

of film rolls is extracted from wood due to these features. This is a

concern especially for plant physiologists and botanists to study. Walter

Larcher treats this extensively, relating to the general stress of the tree

during its life and especially in condition of strong light. The stress of the

tree comes from external and internal factors, depending on the

sensitivity of the wood toward stress.

External factors The intensity of the light. At different times of the day, due to the

position of the sun, the intensity of the light changes. The timeframe of

light varies according to seasons.

The distribution of the light spectrum. Various parts of the visible or

invisible spectrum work differently on the cellulose. The changes of

temperature within a day, in various seasons, or immediate and

unexpected changes.

Gravity This has to do with how vertical the tree is in relation to the land

surface and the impact on its life when it is crooked or tilted.

The imposed force of the wind related to the speed.

The presence of water.

The longevity of snow coverage.

The influences of chemical in space.

The kind of soil (rocky, sandy, or salty, etc).

15

Physical damage caused by factors which come as a result of

various interventions in the body of the tree.

At what moment of its life have these phenomena or external factors

affected it?

Was it at the initial stages, during its growth and maturity, or towards

it advanced aged.

Was it at the moments of vegetation, reproduction (blooming or

ripening).

The image of the bird

This is the first of my findings and, as such, will remain a symbol of

this work. This discovery has its fortuitous. But is it fortuitous for the

Mother Nature to create in a tree a real image like that of a bird? Many

windows are opened from which I can see many opportunities. I like to

believe that it is something. But what is it? It is very difficult to define it

as something special, but I don’t think the annual rings of the wood exist

without the association of emotions. We are all part of our nature here on

earth and in the universe at large.

Nature is so large. It is everything in our lives.

It is the author of everything.

What kind of an author is nature when man approaches it in many

different ways?

What does man do in the case of findings in wood, especially when

they are interesting and a demand of the artistic environment?

How will a work of art be accepted by people when they are used to

an author or an inscription?

In our case, the work of art is found in Mother Nature by man and

identified or defined by man.

Do all kinds of woods have such images, or maybe just some special

kinds of wood?

In special wood, where the stress is greater the degree of influence

is great so as to identify and mark the images in it. Immeasurable

amounts of wood have been cut over the centuries, and even prior or

after my findings. Thus, one can imagine that the artistic loss has been

immense.

16

Identification At the first moment, you notice it and you set it apart or you don’t:

that’s the value of it. Often you set apart things that may not seem to

have value, but there will always be an assessment that you don’t make,

but you only set it apart to show it to others.

The perfection of nature and the hand of man.

Chance?!

The chances of life …

The chances of art as in our specific case.

Discovering artistic values of things of nature as in the case of our

reference to the findings in cut wood.

The chance of finding images.

The chance of its own modernization.

The chances of constant searching and finding.

It is by chance that you find such things since you never know what the

wood ahs inside. You will have to cut it horizontally or vertically, you will find

things, or due to the cutting you may damage or lose the potential findings.

Can we rely on chance to find things time after time, maybe they will

never occur again.

I believe that there will always be such findings to be made.

When you have such a findings, which will become a work of art, if

you want to view it, to find what has impressed you most, to understand

something of this view, to notice what has made you think of it what has

caused in you a sense of appreciation of the shape or form that you see,

you have to accept it, to determine in yourself what it is and what

connects you to it (what you have in common).

After this, there is the need to explain what has happened to you in

relation to this object which is accepted by you. It is even possible for

this object or image to be very close to you and in certain instances to

become yours completely. It is like clothes that you like very much. You

wear them for a long time and they wear out, but since you them so

much, and you probably can’t find other favorite ones to replace them,

so you can’t throw them away.

17

The presence of the author In this case, the author is nature. Could nature be called an author

since according to our general concept of authorship, we see the author

as a human being? Here we have a combination; the hand of man by

finding or identifying and nature with its own stress and material

substance that it offers, the so-called photographing, according to the

legend, that the tree makes in the conditions previously explained.

The stress that the tree experiences in certain moments of its life is

not associated with anything static. Everything is dynamic for the tree

during it life and development and the only static moment is that of

cutting down the wood. That is where the dynamics ends; the dynamics

of the moments and emotions.

Nature, however, has created the whole of the tree, and, in our case, we

find one small part for interpretation in which we find one moment of the life of

the tree and, through it, a moment in the life around it. Thus, there is emotion.

But, what are we doing with these findings or with the chance of

these findings?

The aesthetic values of the images found.

To create a work of art, as we are used to looking at painters,

sculptors, and so on, findings in stone or wood may or may not be a work

of art according to Eco who explains that it all depends on the

interpretation of the forms and shapes found.

Understanding, enjoying, accepting, identifying, interpreting, and

individualizing all these feelings comprises the human element in this.

However, the work of art (when there are such values) is created by

nature and identified by man.

Joining the wood After the incomplete findings an idea is to combine wood according

to the symmetry of cutting and approximate joining to create similar

symmetries with symmetrical natural objects like faces of living creature

with two eyes, two ears, two hands, two feet, etc.

18

The philosophical reason for such symmetrical creations of nature was

the core of my discussion with my friends at the university who explained

scientifically why there is such symmetry in natural living organisms. Living

creatures of nature have pairs of senses and not more than a pair.

After this view or look, I started joining similar designs (when the

cuts are successive) with opposite symmetrical directions, something

that even the carpenters did when they made furniture out of walnut tree

wood. I have been told that there are other kinds of wood of a very long

life like the chestnut tree whose physical features I don’t know well.

Remarks on the olive tree wood The olive is mainly cultivated on the coasts of the Mediterranean

Sea, South America, and North America, especially in California. Yet, in

the recent times, there have been other countries and regions trying to

cultivate it, but its growth and development will be delayed because of

the reasons provided above.

The ancient Greeks believed that their gods were born under the

olive leaves. Even nowadays, the olive oil is used in religious rituals and

ceremonials. The Greeks say “we eat together bread and olives” meaning

that they have good relationships. The olive is frequently mentioned in

the Bible and in the Koran.

The olive tree is a kind of wood that grows very slowly and with great

care and efforts and lives a very long life, up to 2500 years. This is

determined by the annual circles in the olive tree wood which are almost

impossible to be counted. This provides a very long presence in the living

environment.

The events marked in the wood match the long life of the wood.

This kind of wood is very dense in its composition. It is very strong

but easy to work both in the direction of the lien and against the main

lines of the design.

The olive tree is a fruit-giving tree from which they extract oil for daily

consumption, but it also has curative values. As we all know, the fruit of

the olive is used at meals. Olive oil is also used during religious rituals

and ceremonials.

19

Being a tree that produces useful fruit, the olive tree has thus

secured its maximum human care and attention both in regards to its

physical needs and to the creation of myths about it.

In the Olympic Games in ancient Greece and in 2004, every winner

received a crown made of olive branches. This was the purpose of the

whole idea of Olympic Games. It is a symbol of peace.

There are many explanations about the meaning of the olive tree in

antiquity. It was to make peace in times of harvest and there was an

agreement that when an olive branch was lifted high, there would be no

war so long.

The olive tree is a beautiful tree with ever green leaves which

beautify the blessed are where there are olive trees. In all the areas

where it grows like the Mediterranean and Latin America, especially

Chile and Peru, people have always created symbols, mythology, and

riches by means of the thoughts about the olive tree.

Among its symbols and myths I will mentions those that I have

managed to collect:

It is part of the religious mythology.

This is related to the legend of the dove which visited Noah’s ark on

the waters of the oceans carrying an olive tree branch on it beak. (Genesis

8 & 11). This happened after the flood had ended and the waters were

drawing back and the branch was from the tree which appear after that,

and it was the olive tree

At the contest between Poseidon, the god of the seas, and Athens,

the goddess of wisdom, when the arrow set (Acropoli di Atena) an olive

tree sprang and it was named Atene (Mitologjia Pierre Grimal, Le

Garzanti ‘I miti Greco-romani raccontatida’ Dei e voi termi legendary.

Genealogi, Fonti letterarie).

It is a symbol of purity, optimism, victory, construction, and wisdom.

Its oil is used in religious rituals.

The ancient Greeks believed that the gods were born under olive

tree leaves.

They say that some of the trees in Italy are since roman times. In

Crete (Greece) there are olive trees as old as 2000 years. In Albania,

they are around 1500 years old, whereas in Istria (Croatia) there olive

trees which exceed 1600 years.

20

It also interesting to consider the books that have been written and

published which explain the diseases and the protection from these

diseases. They write about its cultivation, distribution, and longevity in

our country, as a Mediterranean country.

Acknowledgments Special thanks go to Professor Umberto Eco for the assistance to

understand the findings better. Based on what he writes about the work

of art I have been able to appreciate these works more accurately.

By means of this article I have not only been guided as by a compass,

but I have also explained these things to people who have not known

this field.

Special thanks are due to the group of Prof. Cav Goncarlo Alu and

Lucia Bonaccini who have appreciated these findings and have enabled

their display in the ‘Il Vittorian’ National Museum of Rome, on the

intercession of Gjergj Morena, who took the responsibility of presenting

and expaining these findings in Italy.

Special thanks to the poet Gjergj Morena since he has made it

possible to display these for the highly qualified Italian public. He has

exceeded the role of a manager.

Special thanks go to Prof. Zef Paci, professor of Art History at the

Academia of Fine Arts in Tirana, and at the University of Shkodra. From

the very first moment, he encouraged me in regards to these works of art

and he has assisted me with literature related to this field.

To the group of university professors:

Prof. Dr Dhimitër Dhora (Zoology), Prof. Dr. Fatbardh Sokoli

(Botany), Prof. Anila Mesi (Physiology), Prof. Ditika Dani (Gen etics),

Prof. Aurora Dibra (problems of cellulose in tree).

To Prof. Jozef Tedeschini who had provided me with his own writings

and the writing of American and Albanian professors about the protection

of the olive tree fro diseases.

To Dr. Alma Tedeschini who became an ambassador, as we have

called her, so that this exhibit would not fail. Her contribution is of great

value.

21

ME EMOCIONET

E NËNËS NATYRË Pema e ullirit është shumë e veçantë. Eshtë pema më e pasur me

simbole të botës fetare, klasike apo moderne.

Shumë natyra e pak unë Natyra është rezultat formimi nga një krijues përfekt.

Pema, si çdo gjallesë tjetër gjatë jetes saj përjeton strese, pra

emocione, të cilat pema i “ruan” në formë imazhesh apo “fotografish”, që

rastësia mund të na ndihmojë që t’i zbulojmë. Këto imazhe shfaqen para

zbuluesit me bukurinë e papërsëritshmërinë e tyre dhe si të tilla

shkaktojnë emocione të forta, si veprat e artit.

Pikërisht për këtë argumet, Umberto Eco sqaron kur gjetje të tilla në

natyrë mund të konsiderohen vepra arti në një artikull me titull “Di foto

fatte sui muri” te “Il Verri”, Milano 1961, nr.4.

Po kështu edhe Pikaso spjegon qartë vlerat e gjetjeve në një deklaratë

të bërë në Spanjë “Unë nuk kërkoj, por gjej” të Maurius de Zayas, përkthyer

në anglisht dhe publikuar te “The Arts”, New York, maj 1923.

Ndërsa fiziologu Walter Larcher shpjegon shkencërisht mbi streset

e pemës së ullirit.

Ndërrojnë shtetet, sundimet, qeverisjet, breza njerëzor, jeta evolon

me ritmet e saj por ulliri jetëgjatë gjallon dhe pret e përcjell të gjithë këto

ngjarje.

22

Historikisht njihen raste të shfaqjes së imazheve si fotografi reale,

pas prerjeve vertikale të degëve apo trungjeve të pemëve si arra apo

ullirit etj., të cilat gjithnjë kanë bërë të reflektojnë njerëzit. Shpesh është

menduar se pema fotografon objektet përrreth në praninë e një burimi

drite të fortë si p.sh kur ka vetëtima e për këto thënie ekzistojnë edhe

legjenda apo gojëdhëna të sjella edhe në vepra letrare të autorve të

njohur.

Gjetjet e mia fillestare në drurin e ullirit kanë ndodhur me të

ashtuquaturin: Zogu, siç e kam emëruar unë. Në momentin e parë të

gjetjes më janë kujtuar bisedat e marangozëve, kur fillova punën e

njëkohësisht më janë kujtuar shkrimet e Kadaresë tek tregime e novela

“Emblema e dikurshme” rreth “fotografive”, që ruhen në drurin e arrës e

për mundësitë e zbulimit të tyre gjatë prerjes.

Më bëri përshtypje shumë kjo figurë dhe me një kujdes të veçantë

arrita të evidentoj dhe “shokët zogut”, në të njëjtën copë druri ku

sekuencat e figurave evidentonin dinamikën e rritjes së pemës. Mbas

kësaj gjetje, çdo prerje është bërë me një kujdes të veçantë.

Artikulli i Umberto Eco-s “ Di foto fatte sui i muri” në “II Verri”, Milano

1961, nr. 4 më ka orientuar shumë. Aty flitet për mundësinë e gjetjes në

natyrë të objekteve me një harmoni e formë të tillë që na krijojnë emocione

dhe me shembuj autori spjegon rastet kur mund të konsiderohen vepra

arti këto gjetje.

“Problemi i veprës artistike të rastësishme nëse e vërejmë me

kujdes, koincidon me vlerën estetike të objektit të gjetur; nëqoftëse

dikush duke ecur në pyll gjen përtokë një rrënjë peme, që i ngjason një

lopë, e si të tillë e merr dhe jua tregon miqve - kjo “lopë” konsiderohet

një vepër arti apo jo ?

Po kështu artikulli i Pikasos “Unë nuk kërkoj, por gjej”, ku shpjegohet

në lidhje me artin dhe kuptimet në art të termave “të kërkosh” e” të gjesh”

kanë qënë jo vetëm orientues, por ato më kanë sqaruar të gjitha

paqartësitë rreth këtyre gjetjeve.

Vlerësimi i gjetjeve të imazheve në drurin e ullirit nga grupime të

sferave të larta të artit, dhe pjesmarrja në “Quadriennale D’Arte

Contemporanea - Leonardo Da Vinci “ në Romë, në Vittoriano, në

Museumin Nacional ka qënë inkurajuese për këto zbulime të rastësishme

të realizuara prej meje.

23

Për të kërkuar dhe për të gjetur Shumë e rëndësishme gjetja. Pikaso thekson se e rëndësishme

është gjetja.

Gjetjet mund të ndodhin edhe pas një kërkimi të gjatë e këmbëngulës,

por shpesh dhe rastësisht.

Figurat e gjetjeve të rastësishme në drurin e ullirit bëhen vepra arti

atëherë kur pëlqehen nga publiku.

Shijet në pëlqimin e veprës artistike janë aq të ndryshme sa janë të

ndryshëm edhe vetë njerëzit. Përveç pamjeve të veçanta ku figura

lexohet lehtësisht apo ngjason me ndonjë objekt jetësor ka edhe prej atyre

që lexohen individualisht sipas shijeve personale, formimit individual e

momentit emocional që kalon ky vëzhgues.

Këtë e kam provuar nga shumë miq te artit figurativ, të cilët kanë

bërë komente të ndryshme për të njejtin objekt.

Në drurin e ullirit, linjat janë shumë të veçanta, kontrastet e këtyre

ngjyrave ndryshojnë nga e verdha e lehte në kafe të errët ku shpesh të

bën përshtypje harmonia e linjave dhe kombinimi i vazhdimësisë së tyre,

në veçanti kontrastet e këtyre ngjyrave. Ky konstatim merr më tepër

kuptim kur mendon se e gjithë pamja është natyrale dhe vetëm gjetja

është njerëzore.

Kur dikush, sipas shijes se tij dallon te një objekt tipare estetike, i

duket ka gjetur dicka me vlere dhe e ruan. Po a është kjo një vlerë e

vërtetë? Njeriu mund të vetëkënaqet me zbulimet e tij por kjo s’është

asgjë. Kështu më ka ndodhur me gjetjet e mia, gjë që më bën të reflektoj

përsëri sot dhe besoj se ky fenomen do jetë i pranishëm në të gjitha

gjetjet ardhshme. Cfarë rëndësie do të fitojnë këto objekte kur të bëhen

pjesë e ambjenteve të reja famijare apo zyrtare është kjo një pyetje që

ia bëj shpesh vehtes.

A do të arrijnë këto pamje që të fitojnë me të vërtetë edhe nga

publiku e jo vetëm nga kritika, e cila i ka ftuar për ekspozim konsideratën

e të qënit vepra arti.

Besoj se këto pamje nga natyra ku asgje nuk është artificiale me

bukurinë e tyre dhe me ngrohtësinë e drurit ku ndodhen do të përshtaten me

ambjentet që do t’i ekspozojnë.Objekte të tilla bota moderne i kërkon sot.

24

Intepretimi i formës Umberto Eco: “Ku qëndron dallimi ndërmjet të krijuarit e një vepre artistike

dhe të zbuluarit të diçkaje që duket - që mund të jetë - një vepër arti?

Përgjigja mund të jepet vetëm pasi një analize të procesit interpretativ

të një forme, për të cilën ka shkruar faqe esenciale Luigi Parcyson: të

shikosh, të kuptosh, të shijosh një formë do të thotë vetëm të njohësh

raporte organike, të identifikosh në materien e gjallë një ligj të unifikuar

me të e që shfaqet nëpërmjet saj.”

Kuptimi i një forme e interpretimi i saj, duke shijuar njëkohësisht

edhe bukurinë e këndshme të krijuar nga gjenialiteti i natyrës, të ngjall

shumë e shumë kureshtje.

Shpesh them se si ka mundësi kjo rregullsi, kjo harmoni, këto

kontraste etj., etj.

Siç më ka ndodhur mua kur i kam parë për herë të parë duke i

soditur këto pamje u ndodh dhe miqve të mi. Është shumë interesant

reagimi i tyre dhe kujtoj e bëj analogji me reagimin tim (gjithmonë duke

pasur parasysh se akoma nuk jemi mësuar të lexojmë kët shprehje

artistike siç lexojmë pikturën apo skulpturën).

Njerëzit janë mësuar të shijojnë pikturën apo skulpturën e ku poshtë

ndodhet i shkruar edhe emri i autorit, vendi i realizimit, teknika, viti i

punimit etj. Po sa e vështirë do të jetë ta njohin edhe këtë lloj arti, i cili,

sipas informacionit që kam, njihet dhe spjegohet shumë fuqishëm në

artikullin e Umberto Ecos apo të Pikasos.

Ekspozimi që do t’i bëhet ne Vittoriano nga grupi me në krye Lucia

Bonacinin dhe Cav.Giancarlo Alu, të cilët me eksperiencen dhe

profesionalizmin e tyre po guxojnë për të dalë për herë të parë në publik

me këto pamje që ata i kanë konsideruar vepra arti, art bashkëkohor.

Emocionet e drurit Për streset që kalon pema në jetën e vet nga ndryshimet e

temperaturës, nga prania e fortë e nryshimi i dritës dhe shumë

25

elementëve të tjerë, ka shkruar fiziologu Walter Larcher i Universitetit të

Salsburgut (Austri) “Physiological Plant Ecology” >Ecophysiology and

stressphysiologyof functional groups, third edition from chapter 5.

A fotografon pema? Nga marangozët e vjetër në moshë e në profesion, të cilët punoninin

me drurin e arrës, kam dëgjuar shpesh të flitet që pema fotografon, madje

ka patur raste që kanë parë dhe një njeri në këmbë në fletën e arrës.

Ekzistojnë legjenda për fotografimin që bën druri të objekteve në

praninë e dritës së fortë. Kadare sjell këtë legjendë tek “Emblema e

Dikurshnme” (tregime e novela) faqe 261 deri 265 dhe tek romani “Dimri

i Madh” ku përshkruan rreth bukurive të damarëve të drurit. A mund të

ekzistojnë lidhje në mes streseve të ullirit dhe mundësisë së një

fotografimi të objekteve rreth tij në prezencë t nj drite t fortë?

Nga bisedat me pedagogët e biologjisë (të përmendur në

falenderime) mësojmë se në përbërjen e trupit të pemës ndodhet një

lëndë e quajtur celulozë, mbi të cilën ekziston mundësia e veprimit të

dritës e sidomos kur ka dritë të fortë përreth, siç është drita e vetëtimës.

Është e njohur se për të prodhuar celuloidin e filmit të aparatit fotografik,

si lëndë e parë përdoret druri, pikërisht duke shfrytëzuar këto cilësi që

ka. Gjithsesi ky është problem i fiziologëve dhe botanistëve të bimëve

për t’u studiuar.

Më gjerësisht flet me studimet e tij Walter Larcher për streset që ka

pema në jeten e vet në përgjithësi dhe në veçanti për streset që i krijon

drita e fortë.

Streset te pema krijohen nga faktorë të jashtëm e të mbrëndshem:

Pasqyrimi i tyre te pema ndikohet nga lloji i drurit dhe ndjeshmëria që ka

ndaj streseve.

Janë faktor të jashtëm:

Intensiteti i drites. Në kohë të ndryshme të ditës nga pozicioni i diellit

intensiteti i dritës ndryshon. Kohëzgjatja e dritës ndryshon nga stinët.

-Shpërndarja e spektrit të dritës

Pjesë të ndryshme të spektrit të dukshëm e të padukshëm nuk

vëprojnë njëlloj mbi celulozen.

26

- Ndryshimet e temperaturës brenda ditës, në stinë të ndryshme

apo ndryshimet shumë të shpejta.

- Graviteti:

Sa pingul është pema në lidhje me sipërfaqen e tokës ku jeton dhe

ndikimi në jetën e saj kur është e pjerrët.

Forca e imponuar e erës e lidhur me shpejtësinë.

Prezenca e ujit.

Kohëzgjatja e mbulesës së borës.

Influencat e kimikateve në hapësirë.

Lloji i tokës (dheu, shkëmbor, zallishte, rërë me kripë ose jo etj).

Dëmtimet fizike nga faktorë po fizike, të cilët vijnë nga goditjet dhe

ndërhyrjet e ndryshme tek trupi i pemës.

Në çdo moment të jetës së saj kanë ndodhur fenomene ose faktorë

të jashtëm. Në momentet fillestare të jetës, të rritjes, të pjekjes apo të

plakjes. Në momente të vegjetacionit , riprodhimit (në lule apo në frut).

Figura e Zogut Është i pari në gjetjet e mia dhe si i tillë do të mbetet simbol i kësaj

pune. Gjetja e tij ka elemente të rastësisë. Por a është rastësi krijimi në

pemën e nënës Natyrë të këtij zogu me pamje reale?

Më krijohen shumë dritare nga të cilat shoh shumë mundësi.

Me pëlqen të besoj se është diçka me vlerë. Shumë e vështirë të

përcaktohet si diçka të veçantë, por edhe kur gjendemi para rrathëve

vjetorë të pemës provojmë emocione, apo jo ?

Të gjithë jemi pjesëtar të natyrës sonë në tokë e në gjithësi.

Shumë e madhe është natyra, e cila është gjithçka në jetën tonë.

Është autore e gjithçkaje. Sa autore është natyra kur i afrohet njeriut në mënyra të ndryshme?

Po cili ësht roli i njeriut në rastin e gjetjeve të një objekti interesant

në dru, gjithmonë kur janë interesante për ambientin artistik?

Si do pranohet ky imaxh ne dru nga njerëzit, kur janë mësuar me

një autor, me një mbishkrim?

Në rastin tonë objekti ësht i gjetur tek nëna Naturë nga dora e njeriut

dhe e evidentuar po nga njeriu.

27

A “fshehin” të gjithë llojet e drurëve pamje të tilla apo këto gjetje i

rezervohen vetëm disa llojeve të drurëve?

Në pemë ku stresi është më i madh sa imazhe mund të dallohen

apo evidentohen?

Në jetën njerzore janë prerë shumë metër kub dru si para e mbrapa

këtyre gjetjeve. Nënkuptohen edhe humbjet artistike.

Evidentimi Në momentin e parë, kur ndodhesh para nje imazhi gjithë vlera

përqendrohet në faktin e përzgjedhjes apo jo të copës së drurit.

Shpesh syri yt dallon dhe gjëra pa vlerë të cilat bashkë me ato me

vlerë do të gjejnë një vlerësim, që s’mund ta bësh vetë, por të tjerët.

Përsosmëria e natyrës dhe dora e njeriut.

Rastësia

Rastësi në jetë...

Rastësia në art e në rastin tonë, në veçanti.

Rastësia e të zbuluarit në natyrë të vlerave atistike të sendeve, për

rastin tonë, i referohet gjetjeve të imazheve në dru.

Rastësi në artin e figurave, në gjetjet (Analog) ai i artit me rastësinë.

Rastësi me modernizimin e vet.

Rastësia në gjetjet apo kërkim i vazhdushem e përsëri gjetje.

Është pak rastësi për atë që gjen, mbasi nuk arrin ta kuptosh se

çfarë fsheh druri, nëse duhet ta presësh horizontal apo vertikal, nëse do

të gjesh apo jo nga prerja, nëse do ta dëmtosh ose do e humbasësh

përgjithmonë.

A mund të mbështetemi te rastësia për të gjetur herë pas here

imazhe, apo s’do rastisim më?

Besoj se imazhe do të gjinden shumë e gjithmonë.

Rastësia siç e përmendëm me sipër është e pranishme në jetë aq

më shume në gjetjet tona kur askush nuk mund të imagjinojë se cfarë ka

pema në brendësi të saj. Në këto rastësi imazhet e gjetura janë të vetme

e të papërsëritshme. Mund të zbulojmë më të bukura por jo më këto.

Ky fakt ia shton vlerën e asaj që do ketë fatin të jetë vepër arti e cila

nuk mund të dublohet se është natyrale.

28

Tek një e pranuar e nje imazhi si vepër arti, që ndodh më vonë, në

vëzhgimin e saj për ta gjetur se cfarë të ka bërë përshtypje, për të

kuptuar diçka tek kjo pamje, qe të ka bërë të mendosh e që tashmë ke

nisur të shijosh atë formë që të del përpara, do të thotë se e ke pranuar

atë, mbasi ta kesh përcaktuar me vete, çfarë është dhe cili është motivi

që të lidh me të, pra cfare ka të përbashkët me ty. Fill pas kësaj, të lind

nevoja për ta spjeguar çfarë ka ndodhur mes teje e objektit, që tashmë

ndodhet i pranuar prej teje, madje dhe ka mundësi të jetë shumë i afërt

me ty dhe shpesh të bëhet krejt i yti, si nje rrobë që e ke veshur shumë

herë dhe është konsumuar shumë, me që të ka pelqyer shumë dhe s’ke

gjetur më të bukur për ta zevendesuar pra s’mund ta eleminosh.

Prania e një autori Këtu autori është natyra. A quhet autor në rastin tonë natyra, nëse

në konceptet e deritanishme jemi mësuar që të njohim një autor veprash

arti, njeriun. Në rastin tonë me imazhet në dru është edhe njeriu me

gjetjen e evidentimin por edhe natura me streset e veta me ofrimin e

imazhit apo të ashtuquajturës fotografi sipas legjendës.

Pema pëson strese në momente të caktuara të jetës e pas kësaj

asgjë fikse, por gjithçka dinamike në zhvillim e pemës. Momenti fiks do

jetë vetëm ai e prerjes së drurit, ku pushon dinamika e pemës, si

rrjedhojë dinamika e stresit.

Por natyra ka krijuar gjithë pemën dhe në rastin tonë ne gjejmë një

pjesë të vogël për interpretim ku ka një moment të jetës së pemës e

nëpërmjet saj një moment të jetës përreth, pra një emocion.

Cfarë jemi duke bërë ne me gjetjet, me rastësinë e gjetjeve?

Vlera estetike e pamjes së gjetur Për të krijuar një vepër arti jemi mësuar përherë të njohim autorin

një piktor, skulptor etj. Në rastin e gjetjeve në gurë, dru etj, të cilat

mundet ose jo të konsiderohen vepra arti, simbas Ecos gjithçka varet

nga interpretimi i formës së gjetur.

29

Të kuptosh, të shijosh, të pranosh, të indentifikosh, të interpretosh,

ta individualizosh gjithë këtë ndjesi bëjnë që elementi njerëzor të jetë

prezent.

Vepra e artit (kur ka vlera të tilla) është e krijuar nga natyra dhe e

gjetur nga ne “njerëzit”.

Bashkimi i drurit Pas një gjetjeje jo të plotë lind ideja për bashkim simbas simetrisë

së prerjes dhe bashkimit të përafert me idenë për të krijuar simetri të

ngjashme me objekte simetrike të natyrës, si fytyra e qënieve të gjalla

me dy sy, dy veshë, dy duar, dy këmbë.

Arësyen filozofike të kësaj konceptit simetrik të natyrës e konsultova

me shokët e punës në universitet, të cilët me spjeguan pse ekziston kjo

simetri në organizmat e gjallë të natyrës. Pse qëniet e gjalla kanë nga

një çift shqisash dhe e jo nga tre..

Mbas kësaj fillova të bashkoj imazhet e ngjashme (kur prerjet janë

të njëpasnjëshme) me drejtim të kundërt simetrik, gjë që e bënin dhe

marangozët dikur në mobiljet me rimeso arre.

Diçka per drurin e ullirit Ulliri kultivohet kryesisht në brigjet e Mesdheut dhe në t Amerikës

së Jugut, në Amerikën e Veriut, ne Kaliforni por po përpiqen të kultivojnë

kohët e fundit edhe në vende të tjera, veçse do jetë shumë vonë rritja për

arsyet që kemi shpjeguar.

Grekerit e vjetër besonin se perënditë kishin lindur nën gjethet e

ullirit. Edhe sot në ortodoksinë moderne vaji i ullirit përdoret në ritet

fetare.

Grekët thonë “ne hamë buke e ulli së bashku “ për të treguar një

shoqëri të mirë.

Ulliri shpesh përmendet në Bibël e Kuran.

Druri i ullirit rritet me shumë vështirësi e shumë ngadalë dhe ka një

jetëgjatësi që i kalon 2 500 vjet. Këtë e dëshmojnë rrathët vjetorë, që me

30

vështirsi numrohen te druri i ullirit.

Kjo karaktristikë i siguron kësaj peme një prani tepër e gjatë në një

ambjent jetësor.

Ngjarjet që përjeton janë aq të shumta sa jeta shumë e gjatë e tij.

Në strukturën e tij ky dru është shumë i ngjeshur, shumë i fortë,

por i lehtë për t’u punuar si në drejtim të fijeve dhe përkundrejtë tyre.

Ulliri është dru frutor, nga i cili merret vaj për konsumim të përditshëm,

por dhe me vlera kurative. Fruti i ullirit siç e dimë përdoret direkt në

tavolina.

Vaji i tij përdoret gjatë riteve fetare.

Ulliri duke qënë dru me fruta shumë të përdorshëm, ka siguruar një

përkujdesje njerëzore shumë të madhe si nga ana fizike dhe ka krijuar

shume mite rreth tij.

Në lojrat olimpike në Greqi, që lashtesi dhe në ato vitit 2004, për çdo

fitues gare përgatitej një kurorë prej degëve të ullirit, si simbol paqeje, si

vetë qëllimi i lojrave olimpike.

Ka shumë spjegime për këtë simbol të paqes, që në lashtësi. Për

të bërë paqe në kohën e vjeljes të ullirit beheshin marrëveshje që kur të

ngrihej dega e ullirit në lartësi kuptohej se s’do bëhet luftë për aq kohë.

Pemë e bukur nga ngjyra e gjetheve, të cilat gjelbërojnë atë zonë

fatlume gjatë gjithë vitit.

Në të gjitha zonat: si në brigjet e Mesdheut ashtu dhe në ato të

Amerikës jugore, nga ana e Kilit e Perusë, popujt kanë krijuar simbole,

mitologji dhe pasuri me anë të mendimit të tyre për pemën e ullirit.

Ndër simbolet e mitet rreth tij do të permendim ato që kemi mundur

të grumbullojmë.

Eshte mitologji e artit fetar Mitologjia (legjenda) e pëllumbit që vizitoi barkën e Noes, i cili shkoi

tek ajo në det me nje degë ulliri në sqepin e vet (Bibla ..zanafilla 8 e 11)

mbasi kishte filluar të largohej përmbytja në atë tokë , të cilen e kishte

marrë nga pema e parë që po dukej e që ishte ulliri.

Në garën që u bë në atë kohë mes Poseidonin perëndisë së detërave

dhe Atenës, perëndeshës së diturisë ku ra shigjeta të Acropoli i Atena mbiu

31

ulliri dhe i vunë emrin Atene (Pierre Grimal “Mitologjia” Le Garzantine “I miti

greco-romani” raccontatida Dei, eroi legendari.Genealogi, Fonti letterarie)

Është simbol i pastërtisë, i optimizmit, i fitores, i nderimit e i diturisë.

Thuhet që drurët e Italisë janë që në kohët e romakëve, në Krete

(Greqi) ka ulli 2000 vjecar, në Shqipëri shkojnë deri 1500 vjet në Istria

(Kroaci) ka ulli që arrijnë 1600 vjet.

Interesantë janë dhe librat e botuar të cilët shpjegojnë për sëmundjet

dhe mbrojtjen nga këto të fundit të kësaj peme , kultivimin, shpërndarjen

dhe jetëgjatësinë në vendin tonë, si vend mesdhetar.

Falenderime Për Prof. Umberto Econ një falenderim të veçantë për orientimin për

të gjitha gjetjet e mia te imazheve ne dru te ullirit. Nepermjet shkrimit të

tij është sqaruar rreth konsiderimitt një objekti t gjetur ne natyre si veper

arti. Me anë të këtij artikulli, jo vetëm jam orientuar si me një busull, por

kam sqaruar dhe bindur të ata që s’e njihnin këtë fushë.

Një falenderim të veçantë për grupin e Cav. Giancarlo Alu dhe Lucia

Bonacini, që e vlerësuan dhe mundësuan për ekspozim në Muzeumin

Nacional të Romës “Vittoriano” me ndërmjetësinë e Gjergj Morenës, i cili

mori përsipër për të shpjeguar e paraqitur këto gjetje në Itali.

Një falenderim për prof. Zef Pacin, i cili është profesor i historisë së

artit në Institutin e Arteve, Tirane e në Universitetin e Shkodrës, i cili që

në momentin e parë që është njohur me këto ka dhënë një nxitje për

vepër arti dhe më ka njohur me literaturën përkatëse.

Për grupin e pedagogëve:

Prof. Dr Dhimitër Dhorën (Zoologji), Prof .Dr. Fatbardh Sokolin

(Botanikë), Prof. Anila Mesin (Fiziologji), Prof. Ditika Dani (gjenetikë),

Prof. Aurora Dibrën (probleme të celulozës tek pemët)

Për Prof. Jozef Tedeschinin, i cili më ka ofruar shkrimet personale e

në grup me profesorë amerikanë e shqiptarë për mbrojtjen e ullirit nga

sëmundjet.

Për Dr. Alma Tedeschinin e cila u bë “ambasadore “ siç e quajtëm

ne për të mos dështuar kjo ekspozitë. Kontributi i saj është i paharruar.

Për Nead Kurtin që qëndroi gjithmonë pranë.

32

CON LE EMOZIONI

DI MADRE NATURA

L’ulivo è un albero molto particolare. E’ pieno di simboli riferiti alle

religioni, ma anche al mondo classico e moderno.

La natura ha fatto molto ed il risultato è un’opera realizzata da un

autore perfetto.

Come ogni essere vivente anche l’albero, durante sua la vita ha i

suoi stress e quindi le sue emozioni.

Umberto Eco ci parla di opere d’arte in generale ed in particolare

anche delle immagini o delle figure scoperte all’interno degli alberi.

Mentre Picasso ci spiega chiaramente il valore di queste scoperte,

il fisiologo Walter Larcher parla scientificamente degli stress dell’albero,

dicendo che negli alberi come noce, ulivo etc. dopo che sono stati tagliati,

si possono notare immagini o figure che ci fanno pensare che l’albero,

in presenza di una luce molto forte come quella delle fulmini, fotografi gli

oggetti che gli stanno attorno.

Le mie scoperte all’interno dell’albero d’ulivo sono iniziate con

l’immagine da me chiamata “L’uccellino”. In un primo tempo, quando ho

trovato questa immagine, mi sono venuti in mente i discorsi dei falegnami

agli inizi del mio lavoro e contemporaneamente quello che avevo letto

nel libro di Kadare “Emblema e dikurshme” (Lo stemma di altri tempi)

riguardo le figure che appaiono quando si taglia un albero sopratutto se

è un albero di noce o d’ulivo e delle possibilità che hanno questi alberi

longevi, di fotografare.

Cambiano i poteri, i governi, nascono bambini e cambiano le

33

generazioni, la gente si emoziona e si rattrista, costruisce e distrugge,

ma l’albero d’ulivo continua a vivere a lungo ed attende e saluta tutti

questi eventi.

La figura dell’uccellino mi ha molto impressionato e con attenzione

particolare sono anche riuscito ad evidenziare “i suoi compagni” nello

stesso pezzo di legno, dove si nota chiaramente la stessa traccia con un

mutamento dinamico della crescità dell’albero. Da questa scoperta in poi,

ogni taglio è sempre stato fatto con grande attenzione.

L’articolo di Umberto Eco “Di foto fatte sui muri”, in “il Verri”,

Milano,1961, nr.4, è stato per me uno strumento d’orientamento nel quale

si parla delle possibilità della scoperta delle opere d’arte e le spiegazioni

riguardo a quando le stesse possono essere considerate opere d’arte:

“Il problema dell’opera d’arte casuale coincide, a guardar bene, con

quello del valore estetico dell’oggetto trovato: poichè se un uomo

camminando per un bosco trova per terra una radice d’albero che

assomiglia ad una mucca, - e a tale titolo la raccoglie e la mostra agli

amici - questa “mucca” è un’opera d’arte o no?”

L’articolo di Picasso, nel quale si spiega dal punto di vista artistico

cosa vuol dire cercare e cosa vuol dire trovare, non solo mi e’ stato di

orientamento, ma mi ha chiarito tutte le incertezze riguardanti queste

scoperte e mi sono sentito appagato quando queste scoperte sono state

valutate da alti esponenti dell’arte.

Tra cercare e trovare e molto più importante trovare. Picasso dice

che l’importanza della scoperta puo essere commisurata alle sensazioni

provate al momento.

Le scoperte possono avvenire dopo una lunga ricerca, ma spesso

anche casualmente.

Le figure casualmente scoperte all’interno del legno d’ulivo diventano

opere d’arte quando piacciono in ambiente artistico.

I modi di apprezzare un’opera d’arte sono diversi, come sono diversi

gli stessi uomini. Tranne immagini particolari dove la figura si legge

facilmente ed assomiglia fortemente a qualche oggetto o soggetto di vita,

ne esistono anche altre che vengono lette in modo diverso da ciascuno

di noi, dipende dal momento emozionale che sta attraversando

l’osservatore.

L’ho verificato quando diversi artisti figurativi hanno fatto commenti

34

differenti riguardo la stessa immagine.

Nell’albero dell’ulivo le linee sono molto particolari, i colori vanno dal

verde leggero al color caffè fino al nero e spesso ci si meraviglia

dell’armonia delle linee e della loro continuità, in particolare dell’armonia

che esiste tra le forme ed i colori.

L’impressione è ancora più grande quando pensi che tutto questo è

stato creato dalla natura e l’uomo l’ha soltano scoperto.

Chi trova qualcosa che abbia per lui qualche valore estetico, lo tiene

ma non sa se ha veramente dei valori. Puoi anche gratificarti ed essere

contento, ma questo non è niente. Così è successo con le mie scoperte,

un sentimento che provo ancor oggi e probabilmente mi accompagnerà

in tutte le scoperte future. Nell’ambiente dove vivono e lavorano, quanto

questi oggetti piaceranno alla gente e quanto entreranno nella loro vita

emozionale?

Riusciranno queste immagini, dopo una valutazione professionale,

ad occupare uno spazio nell’arte ed a far mostra di sé in ambienti familiari

o pubblici?

L’interpretazione della forma Umberto Eco: “Quale differenza corre dunque tra il fare un’opera d’arte

e scoprire qualcosa che sembra - che potrebbe essere - un’opera d’arte?

La risposta può venire solo da un’analisi del processo interpretativo

di una forma, e su questo ha scritto pagine essenziali Luigi Pareyson:

guardare, capire, gustare una forma vuol dire soltanto riconoscere dei

rapporti organici, identificare nel vivo della materia una legge che faccia

corpo con essa e si manifesta grazie ad essa. Capire una forma vuol dire

interpretarla e cioè ripercorrere il processo che vi ha posto capo: quindi

individuare, all’origine della forma, una intenzione formativa, e seguirne

l’avventura, il decorso, il successo - ripercorrere il processo vivo che ha

portato allo spunto iniziale alla forma compiuta, comprendendo allora, e

solo allora, perchè la forma è riuscita così e perchè doveva riuscire così.”

Capire una forma vuol dire essere capaci di interpretarla gustando

questa piacevole bellezza che la genialità della natura ha provocato una

o molte volte e che ti causa tanta, tanta curiosità. Guardando queste

35

immagini spesso mi chiedo come sono possibili queste armonie e questi

contrasti.

Come succede a me, succede anche ai miei amici, quando si

trovano ad ammirare queste immagini.

E’ molto interessante la loro reazione e mi viene i mente quella che

ebbi ed ho ancora io, tenendo sempre conto che non siamo ancora

abituati a leggerli come una pittura od una scultura.

La gente è abituata ad ammirare la pittura, la scultura oppure

qualsiasi altra opera d’arte realizzata con l’aiuto di strumenti e dove in

basso a destra si trova il nome dell’autore. Il mondo riconosce tante

opere famose che sono e rimarranno immortali.

Per questo mi dico che sarà facile riconoscere questa come forma

d’arte quando con l’articolo di Umberto Eco, le spiegazioni di Picasso e

di Walter Larcher supportano la teoria che queste immagini siano opere

d’arte.

Mi gratifica infine tanto che il gruppo guidato da Lucia Bonacini e

dal Cav. Giancarlo Alu abbiano preso in considerazione di esporre

queste mie scoperte al Vittoriano. Lo apprezzo molto perchè queste

opere, grazie a loro, verranno esposte per la prima volta al pubblico

come opere d’arte.

Gli emozioni del Legno Riguardo agli stress dell’albero in generale ha scritto molto il fisiologo

Walter Larcher dell’Università di Salisburgo (Austria) “Physiological Plant

Ecology” Ecophysiology and stressphysiologyof functional groups, third

edition from chapter 5.

Gli stress che l’albero attraversa durante la sua vita sono causati da

repentini cambiamenti di temperatura, da fortissimi impulsi luminosi e dia

molti altri elementi.

Principalmente in presenza della luce ed in particolar modo di una

luce forte come i lampi.

L’albero fotografa? Ho sentito spesso vecchi falegnami che lavoravano

il legno di noce e parlavano della possibilià che l’albero fotografi.

36

Altre volte raccontavano che tagliando il legno era apparsa la figura

completa di un uomo ed è nata la leggenda che parla delle foto che fa

l’albero in presenza di una fonte potente di luce.

Kadare scrive di questa leggenda nel suo libro “Emblema e dikurshme”

(Lo stemma antico) nelle pagine 261-265 ed in un altro libro “Dimri i Madh”

(Il lungo inverno) descrivendo le bellezze delle venature del legno.

Esiste un legame tra gli stress dell’albero d’ulivo di fronte ad una

forte sorgente di luce e la possibilità che fotografi gli oggetti che in

quell’istante gli si trovano attorno?

Parlando con docenti di biologia (citati nei ringaziamenti) si apprende

che nel corpo dell’albero si trova una materia chiamata cellullosa sulla

quale può incidere l’azione di una forte sorgente di luce come può essere

quella di un lampo.

Si sa che per produrre la celluloide con la quale sono costruite le

pellicole fotografiche, si usa il legno come materia prima e questo è

materia di studio per i fisiologi e botanici.

Walter Larcher basandosi sui suoi studi, parla genericamente degli

stress della pianta durante la sua lunga vita ed in particolar modo degli

stress creati da potenti fonti di luce.

Gli stress dell’albero sono stati creati da fattori esterni ed interni e si

presentano in modi diversi nelle diverse specie di legno.

I fattori esterni Nei diversi momenti della giornata l’intensità della luce cambia e

dipende dalla posizione del sole nei confronti della terra.

La durata nel tempo della luce cambia secondo le stagioni.

La difusione dello spettro della luce, visibile o non visibile, non è

costante e non opera nello stesso modo sulla cellulosa.

A questi fattori si aggiungono poi i cambiamenti di temperatura

durante la giornata e nelle diverse stagioni.

Anche la gravità incide e la maggiore o minore perpendicolarità

dell’albero rispetto al terreno ne influenza la vita.

La potenza del vento e la sua velocità, la maggiore o minore

presenza di acqua, la neve, le sostanze chimiche esterne, il tipo di

37

terreno, roccioso, ghiaioso, sabbioso, più o meno salmastro, etc.

Non dimentichiamoci infine degli interventi effettuati dall’uomo sin

dalla crescita ed ogni volta che l’albero è in fiore od in frutto.

L’immagine dell’uccello E’ stata la mia prima scoperta e, come tale, rimarrà il simbolo di

questo lavoro. Quella scoperta ha degli elementi casuali.

Era una casualità la creazione dell’immagine estremamente

realistica dell’uccellino all’interno di un corpo della natura?

In quel momento mi si sono prospettate tante possibilità. Mi piaceva

credere che fosse qualcosa, ma cosa ed in che misura? Molto difficile

definirlo come qualcosa di speciale. Credo che tutti vi siate emozionati o

perlomeno non siate rimasti indiferrenti anche soltanto di fronte ai cerchi

della vita di un albero.

Siamo tutti parte della natura che rappresenta tutto per la nostra vita.

La natura è l’autrice di ciascuna creatura.

Fino a che punto può essere chiamato autore la natura quando si

presenta all’uomo con queste forme? Nel caso delle figure nel legno, come

può intervenire l’uomo che sia interessato ad una qualche forma d’arte?

Come possiamo definirla un’opera d’arte quando siamo stati abituati

sino ad ora a vedere sempre il nome dell’autore?

Nel nostro caso l’opera è stata trovata nel grembo di Madre Natura,

ma evidenziata dall’uomo.

In che tipo di alberi si trovano immagini come queste? Evidentemente

in quelli che hanno subito gli stress maggiori e più frequenti, le immagini

saranno maggiormente evidenziate, ma quanti metri cubi di legno sono

stati tagliati sino ad ora? Le perdite artistiche sono inimmaginabili.

L’evidenziare Tutto comincia nel momento in cui si fa la scelta di quale pezzo di

legno si vuole usare per cercare l’immagine.

38

Spesso succede di mettere da parte pezzi inutili, ma qualche rara

volta si trovano legni che meritano una valutazione che non potrà

soprattutto essere tua, ma di altri.

La casualità La casualità della vita, dell’arte ed in particolar modo nel nostro

caso.

Scoprire nella natura il valore artistico degli oggetti, nel nostro caso

signica le scoperte nei tagli del legno.

E’ pura casualità quello che si trova, perchè non si riesce mai a

capire cosa contiene il legno. Non si riesce mai a sapere che tipo di taglio

si deve fare, verticale oppure orizzontale, si ha sempre il dubbio di poterlo

danneggiare.

Si può non arrivare ad una scoperta, ma dobbiamo continuare a

credere nella casualità di trovare qualcosa. Credo che se ne potranno

trovare tante e sempre di più.

La casualità che abbiamo appena citato è presente nella nostra vita

come nelle nostre scoperte. Non si puo prevedere od immaginare che

cosa c’è dentro l’albero ed è per questa ragione che le nostre scoperte

sono uniche ed irripetibili. Possiamo trovarne di più belle, ma mai come

queste ed inoltre non possono essere duplicate. Quest’ultimo fattore fa

aumentare il valore di queste opere d’arte. Non possono essere

duplicate.

Quando un oggetto si definisce opera d’arte, scoprire cosa ti ha

impressionato per capire che cos’e quell’immagine e se ti ha fatto

riflettere o ti ha fatto l’effetto di gustare quella forma, vuol dire aver

accettato l’oggetto dopo che hai definito cosa ti ha legato o, per meglio

dire, che cosa ha in comune con te.

Immediatamente dopo nasce il bisogno di spiegare che cosa ti

è successo in rapporto con l’oggetto che ormai hai accettato e che

possibilmente ti è molto vicino e spesso diventa un tutt’uno con te, come

un abito usato ed invecchiato.

39

La presenza di un autore Qui l’autore è la natura. La natura può essere considerata autore

anche se siamo abituati a considerare l’uomo autore.

In questo caso, cosa c’entra la mano dell’uomo?

L’uomo scopre ed evidenzia la natura con i suoi stress che hanno

provocato quelle immagini oppure, seguendo la leggenda che sostiene

che l’albero fotografa, quelle foto.

Quando si taglia l’albero, la mano dell’uomo interrompe la dinamica

dell’albero e, in conseguenza, la dinamica degli stress.

La natura ha creato l’albero intero e nel nostro caso ne usiamo

soltanto una piccola parte per interpretare un momento della sua vita e,

tramite questo, un’emozione.

Cosa stiamo facendo noi con le nostre scoperte, con la casualità

della scoperte?

Il valore estetico dell’immagine trovata La definizione di un dipinto o di una scultura come opera d’arte,

segue certe regole già conosciute e stabilite da tempo. La definizione di

opera d’arte relativa ad un oggetto di pietra o di legno trovato dall’uomo,

segue invece altre regole poichè non sempre può essere un’opera

d’arte. Secondo Umberto Eco tutto dipende dall’interpretazione che

diamo all’oggetto stesso.

Capire, gustare, accettare, identificare, interpretare, individuare,

tutto ciò che si prova fa si che l’elemento umano sia presente.

L’opera d’arte (quando e’ tale) è creata dalla natura e trovata

dall’uomo.

Gli oggetti composti Dopo una scoperta incompleta nasce l’idea di unire due pezzi

secondo la simmetria del taglio per creare un’immagine simile agli oggeti

40

simmetrici della natura, come le faccie di esseri viventi con due occhi,

due orecchie, due mani e due gambe.

Alcuni colleghi di lavoro all’università mi hanno spiegato

scientificamente la ragione delle simmetrie negli organismi viventi in

natura che hanno una coppia di organi di senso e non tre...

Verificato questo, ho cominciato ad unire le immagini con tagli

successivi in una direzione simmetrica e contraria, come una volta

facevano i falegnami con le impellicciature dei mobili in legno di noce.

Qualcosa sull’albero dell’ulivo L’albero di ulivo si coltiva principalmente nelle coste del Mediterraneo,

in quelle dell’America, in California ed in altri paesi dove negli ultimi tempi

si sta tentando la coltivazione.

I Greci antichi credevano che gli dei fossero nati sotto le foglie

dell’ulivo. Anche oggi, nei riti religiosi dell’ortodossia moderna si usa

l’olio d’oliva.

I Greci per dire che esiste l’amicizia usano la frase “ noi mangiamo

pane ed olive insieme”.

L’ulivo è molto spesso citato nella Bibbia e nel Corano.

E’ una pianta che cresce con grande difficoltà, molto lentamente ed

ha una vita che va oltre i 2500 anni, definita dai cerchi annuali molto

difficili da leggere nel tronco tagliato dell’albero.

Questa lunga vita gli permette una permanenza nello stesso

ambiente molto lunga ed racconti sono numerosi quanto lunga è la vita

sulla terra.

La struttura di questo albero è molto densa, molto forte, ma anche

molto facile da essere lavorata sia seguendo la direzione delle venature

ma anche il contrario delle stesse.

L’ulivo è una pianta da frutto dal quale si ricava l’olio alimentare ed

anche conosciuto per le sue qualità curative. Il frutto dell’ulivo, come

sappiamo, si usa direttamente a tavola, ma anche nelle funzioni religiose.

L’ulivo, essendo una pianta con molte ed importanti prerogative,

è stato sempre molto curato dall’uomo e attorno ad esso si sono creati

molti miti.

41

Nei giochi olimpici dell’Antica Grecia e fino al 2004 per ciascun

vincitore veniva preparata una corona fatta con rami dell’ulivo avendo lo

stesso simbolo dei giochi: la pace nel mondo.

Esistono tanti esempi per affermare come l’ulivo fosse considerato

un simbolo sin dall’antichità.

Si dice che durante la raccolta delle olive non si facevano guerre od

anche che se si vedeva un ramo d’ulivo sollevato ad una certa altezza,

si capiva che non si facevano guerre in quel periodo.

E’ un albero che abbelisce con i colori delle sue foglie verdi zone

graziate dal sole per tutto l’anno.

In tutti i continenti, dalle coste del Mediterraneo a quelle dell’America

del Sud, dal Cile al Perù i popoli hanno creato simboli e miti riguardanti

la pianta dell’ulivo.

Ne citiamo di seguito alcuni.

E’ mitologia religiosa la leggenda della colomba che arrivò all’arca

di Noé attraversando i mari con, nel becco, un ramo d’ulivo preso dal

primo albero che aveva incontrato sulla terra da dove stava fuggendo a

causa dell’alluvione (Bibbia. Genesi 8:11)

La storia racconta della lotta che la dea dei mari Poseidone fece

con la dea della saggezza Atene, e quando la freccia cadde ad Acropoli,

lì nacque l’ulivo ed il luogo venne chiamato Atene (“Mitologia” Le

Garzantine I miti greco-romani raccontati da Pierre Grimal. Dei, eroi, temi

leggendari. Genealogie. Fonti letterarie)

L’ulivo è simbolo di pulizia, di ottimismo, di onore e di sapienza.

Si dice che le piante dell’ulivo siano in Italia sin dal tempo dei romani.

A Creta (Grecia) ci sono ulivi di 2000 anni. In Albania un ulivo ha

raggiunto l’età di 1500 anni. In Istria (Croazia) di 1600.

Di grande interesse sono i libri che parlano delle malattie dell’albero

e delle loro difese, della coltivazione, della difusione e della sua lunga

vita nel nostro paese come in quasi tutto il Mediterraneo.

Ringraziamenti: Un ringraziamento particolare va al Prof. Umberto Eco perchè i suoi scritti

mi hanno aiutato ad orientarmi ed a dare significato a tutte le mie scoperte.

42

Di grande aiuto è stato il suo articolo nel quale chiarisce quando un

oggetto può essere considerato opera d’arte: è stato per me come una

bussola con la quale orientarmi, ma mi è anche stato valido supporto per

convincere altri che non conoscevano questo argomento.

Un altro particolare ringraziamento va al Prof. Cav. Giancarlo Alu ed

a Lucia Bonacini che hanno preso in considerazione queste mie opere

e mi hanno dato la possibilità di esporle al Museo Nazionale di Roma, al

Vittoriano.

Un ringraziamento va allo storico e poeta Gjergj Morina che con la

sua mediazione ha presentato queste opere in Italia ed ha reso possibile

la mostra al Vittoriano. Senza il suo contributo, l’esposizione davanti ad

un pubblico così qualificato, sarebbe tardata.

Un ringraziamento al Prof. Zef Paci quale docente dì storia dell’arte

all’Accademia delle Belle Arti di Tirana ed all’Università di Scutari che,

dal primo momento che ha visto le immagini che ho scoperto nel legno

d’ulivo, mi ha dato la spinta ad esporre al pubblico questi oggetti come

opere d’arte e mi ha fornito la letteratura necessaria.

Un ringraziamento al gruppo dei docenti: Prof. Dr. Dhimitër Dhorën

(zoologia), Prof. Dr. Fatbardh Sokolin (botanica), Prof. Anila Mesin

(fisiologia), Prof. Ditika Dani (genetica), Prof. Aurora Dibrën (problemi di

cellullosa negli alberi).

Un ringraziamento al Prof. Jozef Tedeschinin che mi ha offerto i suoi

scritti personali che un gruppo di professori americani ed albanesi ha

svolto riguardo le malattie dell’ulivo.

Ed alla Dr.Alma Tedeschin, nominata “l’ambasciatrice” in questo caso

e per il suo inestimabile contributo per rendere possibile l’esposizione a

Roma. Il suo contributo è indimenticabile.

Per Nead Kurti, che mie stato sempre vicino.

Sulla mia vita Sono nato il 6 febraio 1950 a Scutari, Albania.

La mia famiglia vive a Scutari dal 1878.

Nel 1967 mi sono diplomato al liceo scientifico. Per alcune ragioni,

43

che non vorrei ricordare, ma che purtroppo ricordo ancor oggi, non ho

potuto proseguire gli studi universitari come i miei coetanei.

A 17 anni ho cominciato a lavorare in un’azienda per la lavorazione

del legno e con il passar del tempo mi sono qualificato a seguito di

valutazioni datemi da apposite commissioni dell’azienda.

Grazie alla benevolenza di alcune persone, dopo sette anni di sforzi

sono riuscito ad iscrivermi alla facoltà di ingegneria elettrica, filiale di

Scutari, che frequentavo al pomeriggio.

Nel 1981 mi sono laureato ed ho continuato a lavorare come

falegname.

Alla fine del 1981 ho avuto l’incarico nel laboratorio universitario

della Facoltà di Matematica e Fisica.

Nel 1990 ho fondato il centro di tecnica didattica e di master in

qualità di responsabile, impegno che continua tutt’ora.

Nel periodo 1994-2003 sono stato presidente della Camera di

Commercio e dell’Industria di Scutari. Nello stesso tempo, negli anni

2000-2001 ho diretto la stazione televisiva nazionale “Rozafa”.

Nel 1998 ho fondato un’azienda che, con il passar del tempo, si è

trasformata in una ditta di produzione di articoli artigianali prodotti con il

legno dell’ulivo e con altri tipi di legno prezioso.

44

foto F. Bjanku

93

94

95

96

97