Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te...

28

Transcript of Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te...

Page 1: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu
Page 2: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

Career Plan-It Workbook (Secondary) is the second in a series of career planningworkbooks developed by Career Services.

Copyright © 1999 Career Services. First published September 1999. Reprinted February2001. This Translation published June 2003.

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrievalsystem or transmitted in any form or by any means electronic, mechanical, photocopying,

recording or otherwise without the prior consent of Career Services.ISBN 0-908996-24-1

Career ServicesLevel 4

CMC Building89 Courtenay Place

PO Box 9446Wellington

Telephone (04) 801 5177Facsimile (04) 801 5745

Email: [email protected]

KiwiCareersKei te rangirua o- whakaaro mo- te ko-whiri umanga?Toro mai ki te wha-rangi ipurangi o Career ServicesKiwiCareers.E 650 nga- whakama-ramatanga tukupu tu-ranga mahi,ehara tonu pea ko te pa-rongo mo- te ma-tauranga menga- tikanga whakauru, te nui o te utu, me nga-

whakaaro o te hunga o Aotearoa e mahi ana i tauamahi.Whakamahia a Rapu Ara – he ho-taka aratohu kore utuna- KiwiCareers e tuku ata ana i nga- aria- umanga,tohutohu hoki hei whakatakoto mahere ma-u mo-

a-po-po-.

CareerPointKo CareerPoint te ratonga waea kore utu o Career Services ewhakarato ana i te pa-rongo kore utu, tohutohu kore utu hokimo- nga- ko-whiringa umanga, whakangungu hoki.

Waea Kore Utu: 0800 222 733Mai i te Mane ki te Paraire: 9 (i te ata) – 9 (i te po-)Ra-horoi: 10 (i te ata) – 2 (i te ahiahi)Waea Whakaahua: (04) 801 2731I-me-ra: [email protected]

Whakarewatia to umangaki nga tohutohu ngaio, parongo ngaio hoki.

WhangareiPhone: (09) 438 8875

North Shore CityPhone: (09) 489 2299

Manukau CityPhone: (09) 262 4250

HamiltonPhone: (07) 839 4181

RotoruaPhone: (07) 349 0680

TaurangaPhone: (07) 349 0680

NapierPhone: (06) 835 8569

GisbornePhone: (06) 863 3590

Palmerston NorthPhone: (06) 350 1130

New PlymouthPhone: (06) 757 3750

WellingtonPhone: (04) 801 5429

NelsonPhone: (03) 548 1630

GreymouthPhone: (03) 768 0068

ChristchurchPhone: (03) 377 0530

DunedinPhone: (03) 477 5395

InvercargillPhone: (03) 214 0252

He tımatanga pai tenei pukapuka hei hıkoi huarahi kito umanga. Whakapa atu ki tetahi kaitohutohu rapu arakei tetahi o Career Services e tata ana ki a koe mote awhina ngaio, tohutohu ngaio hoki. Waea Kore Utu0800 109 901:

Ko nga Tari Umanga

Page 3: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

Rapua te ara tika mou ake

Seek the path that is right for you

He whakatakotomahere rapu umanga

mø:_____________________

__________________________

He Ko-rero Mo- Te Pa-hihi

He whakatakotomahere rapu umanga

mø:_____________________

__________________________

I whakahoahoatia ngå Puka Mahi o

Rapu Ara Ki Aorangi hei åwhina i te

hunga åkonga o Aotearoa ki te

whakatakoto mahere rapu ara umanga.

He tikanga mutunga kore te

whakatakoto mahere rapu ara umanga.

Ia wå ka neke koe mai i te ao ako ki te ao

mahi, ka ahu ki mahi ke rånei, me

hångai te titiro ki tø mahere, arå, ko tø

mahere rapu ara.

Ka taea e Career Services’ te åwhina i a

koe ki te whakatakoto huarahi. Tirohia

te whårangi 24.

Rapua te ara tika møu ake

Seek the path that is right for you

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

1

Workbook 2.2 30/6/03, 16:461

Page 4: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

åkuanei ka timata tø haere kimi kørero mø te:

turanga mahiawe

pukengawhakangungu

køwhiringa

whåinga

maherewhiriwhiringa

mahi koakoaputea

Unga: OrangaNau mai ki Rapu Ara Ki Aorangi.Ko tenei tåu pukapuka whakaora

noho ao.

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

2

Å

Page 5: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

Åwhina mai! Kia wehe atu ahau

i te kura, kåore ahau i te møhio

me aha

Åe/Kao

(Whakakorengia tetahi)

I whakaaro ahau kia

mahi hei

___________________________

engari kåore ahau i te

møhio he aha ngå

whakaritenga hei uru

Ko te hiahia o øku måtua

møku kia

______________________

______________________

______________________

I tenei tau kei te whai ahau

i enei kaupapa køwhiri

___________________

___________________

___________________

___________________

He whakaaro øku mø te

__________________________________

__________________________________

engari kua åhua raru ahau i te

kore whakatau whakaaro

Maha ke ngå køwhiringa

hei whakatau

Åe/Kao

(Whakakorengia tetahi)

Whakaotia ngå kørero e whakaatu ana kei hea ø whakaaro e tau ana.

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

3

Kei te pirangi ahau kia

whakangungua hei

______________________________

engari kåore ahau i te

møhio menå ka whai

putea ahau hei utu

Kei te måharahara ahau mø

___________________

___________________

___________________

___________________

“ “E mua, åta haere; e muri,

whatiwhati waewae

Those who begin a journey early go safely, those whomake a late start are liable to break their limbs tryingto catch up

Kei te-hea to-pito o te aokoe e tu- ana?

Page 6: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

4

Ko te whakatere i to- haerenga

Ko tø ake kåhui whetuHe åhuatanga nøu ake te huanga å-tangata.

Kei raro nei etahi huanga å-tangata o tangata ke pea:

pono oha manawa popore ngåkau pono whai hua

kakama hao nui whai kiko ngåwari pukumahi

whakapono åheia matakana måia pai ki te mahi

tahi auaha måtau whakatepe rauhanga

manaaki hihiri whakamere hångai ngåkau pono

auaha ngåkau møhio mårie whakahoahoa ratarata

hari toa huatau humårika mahana

tåkare kawe takohanga urutau åta whakaaro tutohu

takoha hiwa tino uhupoho manahau pono rite

pukeke ngåwari mahi motuhake manawanui måhorahora

Hangaia tø ake kåhui whetu må te whakahonohono i ngå huanga å-tangata tekau e tino hångai

ana ki a koe.

Kia maumahara ki tøu mana åhua ake Cherish your absolute uniqueness

Page 7: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

5

Whakarårangitia ngå huanga å-tangata tekau i tohua i te whårangi o mua.

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

Mahi takirua me tetahi atu kei roto i te karaehe e møhio mai ana ki a koe.

Whiriwhiria kia rima ngå huanga å-tangata e mea ana ia ka tino whakaatu i tø åhua.

Tuhia enei ki raro nei.

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

Page 8: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

6

Mahinga a- -AteaHe åronga, runaruna hokiHe mea nui te måtau ake må åu mahi i ngå wå whakangå e whakawhånuitia ai ngå mea

whåinga wåhi ki te mahi.

He aha ø åronga, runaruna hoki?

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

He aha etahi atu åronga, runaruna hoki e hiahia ana koe ki te whakapakari?

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

He aha ø mahi inåianei kia whakamåtau ai koe i tetahi o enei åronga/runaruna i tenei tau?

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

Erangi te iti i te kore rawa Little is better than nothing at all

Page 9: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

7

Whakatutukitanga Ko- ko- rangiHe aha ngå mahi whakahi kua oti i a koe?

Mahi takirua, å, kørero mø ngå mahi whakahi kua oti i a koe.

Whakarårangitia enei ki raro nei.

Ka pehea tenei e åwhina i ahau mea ake nei

tuari pepa/whårangi hei whakaatu ki te kaiwhakawhiwhi mahi he tangata pono,

pukumahi hoki, å, ka u tonu ahau ki tetahi kaupapa mahi.

kia kotahi te mahi tunu kai ia wiki hei whakaatu ki te kaiwhakawhiwhi mahi he tangata pono,

whakatepe hoki, å, he auaha hoki.

tiaki tamariki hei whakaatu ki te kaiwhakawhiwhi mahi he tangata kawe

takohanga ahau.

Ka pehea tenei e åwhina i ahau mea ake nei

___________________________ ______________________________________________________

___________________________ ______________________________________________________

___________________________ ______________________________________________________

__________________________ ______________________________________________________

___________________________ ______________________________________________________

___________________________ ______________________________________________________

__________________________ ______________________________________________________

___________________________ ______________________________________________________

___________________________ ______________________________________________________

“ “Ko te kaupapa o te måramatangahe rite ki ngå ihi o te rå

The purpose of enlightenment is that it beas clear as the sun's ray

Page 10: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

8

He Pu- kenga mo- te Mano Tau HouPukenga WhakawhitiKia wehe atu koe i te kura, ko ngå pukenga whakawhiti he pukenga e åhei ana koe ki te heri atu kitetahi turanga mahi.

Mahia tenei rårangi pukenga whakawhiti, å, tuhia å-porowhita nei ngå mea e hångai ana ki a koe.Ko te nuinga o ngå tauira e på ana ki te kura rånei, ngå åhuatanga o te kåinga rånei. E whakaaturiaana etahi tauira, å, arå hoki etahi atu. Whakaarotia etahi tauira i tikina mai i tø ake oranga, å,whakaurua ki roto i ngå puaretanga. Terå pea, me tono atu ki tetahi tangata e tino møhio ana ki akoe hei tohu i a koe. Kei ia wåhanga tetahi rårangi kupu hei whakaråpopoto i ngå pukenga etirotiro ana tåtou.

E pai ana ahau ki tewhakamahi i økuringa hei:

tuitui

hanga/waihanga

whakamahi taputapu

whakamahi purere

Te whakamahi i øku ringa

whatu kåkahu

waihanga hanganga

whakatangitangi taonga puoro

tåkaro kemu rorohiko

whakatika paihikara pakaru

whakatika papa reti huarahi

E pai ana ahau ki temahi i tøku tinana hei:

whakahaere iaia

mahi o-waho

mahi å-tinana

korikori tinana

Te whakamahi kupu

pånui pukapuka pånui puka maheni

tuhi pakiwaitara tuhi whiti

kørero ki ngå hoa må te waea

åwhina i tetahi hoa me tana mahi kura å-kåinga

maumahara ingoa o te tangata kauhau ki te iwi

tårua pikitia mai i te pukapuka

he mema o te tima tautohetohe

E pai ana ahau ki tewhakamahi kupu hei:

pånui

tårua (kia tika)

tuhi

kørero

whakaako rånei,whakangungu rånei

mahi whakatika

maumahara

Te whakamahi i tøku tinana

tåkaro håkinakina mahi i waho

pitakataka

haukori

kanikani waiata

mahi koneke

hikoi

Page 11: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

9

Te whakamahi nama/tau

tåpiri i te wå hokohoko whakarite i tåku putea peke

tuhi i taku pepa utu

kohikohi/tiaki utu å-wiki kohikohi/tiaki utu å-hararei

maumahara nama waea

tåtai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi

maumahara i ngå rå whånau o øku hoa

mahi tiaki moni mø tetahi karapu kura whakamahi tåtaitai pukoro

E pai ana ahau ki tewhakamahi nama/tau hei:

tatau

tåtai

mahi rorohiko

tiaki pårongo taha putea

whakahaere moni

maumahara nama/tau

raweke nama/tau

Te whakatika raru

kimi pårongo mø tetahi kaupapa å-kura

whakahaere påti/ngahau

wånanga me pehea te tae atu ki tetahi konohete waiata

whakatika i taku moemanga

whiriwhiri ko tehea te pikitia hei haerenga atu

whiriwhiri kåkahu hei mau

wånanga me pehea te hoki ki te kåinga i muri i te parakatihi håkinakina

E pai ana ahau ki ngå mahie whai ake nei:

rangahau

kohikohi pårongo

tåtari

whakahaere

whakatau mea tuatahi

whakatepe

whakarite

Te whakamahi whakaaro taketake

whiriwhiri tikanga hou

whakahoahoa whakapai makawe mø te hoa

whakahoahoa waka

whakahoahoa kemu rorohiko tito kemu

whakapaipai i tetahi mea kia pai ake tåna haere

hanga

whakahoahoa tito whakamåtau

E pai ana ahau ki ngåmahi e whai ake nei:

pohewa

tito

whakahoahoa

whakapakari

whakamåtau

whakapai

urutau

Te whakaatu åwhinatanga

whakarongo ki ngå raruraru o te hoa

manaaki i tetahi e måuiui ana manaaki i tetahi e pøuri ana

mahi å-røpu

whakatenatena i tetahi hoa ki te kørero mai mø tøna raruraru

whakatenatena hoa tima tåkaro i te wå håkinakina

tautoko i tetahi hoa e raru ana

tapuhi møkai måuiui

E pai ana ahau ki ngåmahi e whai ake nei:

whakarongo

whai måramatanga

tuku tautoko

whakatenatena

tuari

Page 12: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

10

E pai ana ahau ki ngåmahi e whai ake nei:

hanga taonga rånei, tåraitaonga rånei

mahi auaha

Te whakamahi åheitanga auaha

mahi toi

whakahoahoa whakairoiro rorohiko peita pikitia

tango whakaahua

tårai taonga mahi tå

whakairo

raranga

E pai ana ahau ki ngåmahi e whai ake nei:

timata mahinga hou, ariårånei, kaupapa rånei

whakahaere

årahi

toko tikanga hou

whakatau whakaaro

mahi tupono

whakawhiti whakaaro

Te whakamahi rangatiratanga

whakaratarata kørero ki tangata ke

whakahaere kemu me ngå hoa

whakahaere måtakitaki pikitia me ngå hoa

tautoko i tetahi hoa i te wå tohenga

whakahuri whakaaro o tetahi hoa

kauhau ki mua i te karaehe

whakawhåiti i tetahi karapu kura

whiriwhiri ariå mahi tupono

whakatau whiriwhiringa ka noho hei mångai mø te hunga åkonga

ka noho hei kåpene mø tetahi tima håkinakina

E pai ana ahau ki ngåmahi e whai ake nei:

whakamahi mea i

whakapakaritia e tetahiatu

whakatutuki mahere

tahuri ki te whakatakotomokamoka

whakarøpu

Te whakatutuki kaupapa

tae wawe atu ki te kåinga

whakahoki pukapuka ki te whare pukapuka

whakarite kohinga køpae waiata

tino whai i taku haerenga tuari niupepa

tino whai i te mahere whakangungu tima tåkaro mø te tau

“ “Mauria ko øku painga

Waiho ko øku wheru

Highlight my strengths

Ignore my weaknesses

Page 13: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

11

Mai i te rårangi o mua, whakakia ø kehi åtea.

Kia rima ngå pukenga tino kaha øu.

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

Kia rima ngå pukenga e hiahia ana koe.

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

Ko ngå pukenga ka mahia i te wå ako.

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

Ko ngå pukenga ka mahia i te håkinakinarånei, wå whakatå rånei, kåinga rånei.

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

Page 14: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

12

Amionga MahiMe whai turanga mahi whakamere, rekareka hoki, te tangata ka tika.

He whakaaro pai kia tirotiro i ngå tumomo mahi e whakaaro ana koe he mea whakamere, å, terå

pea ka pirangi koe ki te kimi kørero anø.

Whakarårangitia etahi turanga mahi ka mahia e etahi tångata e møhio ana koe. Kåtahi tuhia å-

porowhita nei ngå turanga mahi whakamere ki a koe.

Ngå mahi a tøkuwhånau

Ngå mahi a te hungae møhio ana ahau

Ngå mahi a tangata ke

Page 15: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

13

Tangata

Tangata

Tangata

Tangata

Tangata

Whakaingoatia kia rima ngå tångata kua awe i tø whakatau umanga i tenei wå.

kaia

ko

whånau

hoa

kaitohutohu

rapu ara

åe/k

ao

åe/kao

åe/kao

åe/kao

Awe a- -AorangiKo wai må pea ka awe i ø køwhiringa rapu ara?

He maha ngå åhuatanga ka awe pea i ø whakatau rapu ara.

Ka ahu mai pea enei awe i te whånau, i ngå hoa, te wåhi e noho ana

koe, me tø ake tautøhito, møhio hoki.

måtuaåe/kao

Page 16: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

14

Mahi å-Karaehe

Whiriwhiria tetahi tangata tauira me te tono atu ki a ia kia påtaitaitia e tø karaehe mø ngå mea i

awe i øna køwhiringa rapu umanga.

Anei etahi påtai pea hei tuku:

a) Nå te aha i whakamanea ai koe ki ø turanga mahi?

b) He aha ngå pårongo mahi e wåtea ana i taua wå?

c) He aha ngå awe e møhio ana koe?

Whakaarotia ngå påtai e hiahia ana koe ki te ui atu:

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

Må tini, må mano ka rapa te whai By joining together we will succeed

Page 17: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

15

He Haerenga TorotoroHe Aronga MahiKo tetahi mahi pai hei whakarite køwhiringa rapu umanga e tika ana møu, kia pånui koe,whakautu hoki i te mahinga JBI e whai ake nei.

Tekau må tahi ngå wåhanga kia mahia.

1 Pånuitia ia whakamåramatanga, å, tuhia te nama tika hei whakaatu i te kaha o tø årongaki tenei wåhanga turanga mahi.

2 Tipakongia i roto i ia wåhanga tetahi turanga mahi me ngå kaupapa ako e pai ana koeHei tauira, terå pea kua huri tø aroaro ki te mahi ahuone. Nå, tipakongia ngå kupu‘otaota’, ‘putiputi’ hoki kei raro i ‘åronga’, å, tipakongia ngå kupu ‘måtauranga koiora’ mete ‘ahuone’ kei raro i ‘Kaupapa’.

Tuhia tetahi nama mø ia wåhanga i runga i te tikanga e whai ake nei:

1 Tino Whai åronga 2 Ka Whai åronga 3 åhua Whai åronga 4 Ka Noho Kupapa 5 Kåore He åronga

Åronga Kaupapa NamaAhuwhenua, ahuone, taiaoMahi whakatipu kai, kararehe, otaota, putiputi,

hi ika, mahi waina.

pångarau

måtauranga ahupungao

måtauranga matu, måtauranga

koiora

ahuone

hangarau awheawheNgå toi, pårongo, håkinakina, tåkarowhakaari, kanikani, whakatangitangi, whakakite

kåkahu, tango whakaahua påpåho, mahi toi,

tuhituhi, whakaputa pukapuka, toi whakairoiro,

whakahoahoa ahumahi/ø-roto, whakahoahoa

kåkahu, whakairo, whakaako, tåkaro, wå

whakangå, håkinakina o-waho, whakawhitiwhiti,

whare pukapuka, mahi påpåho, reo.

pångarau

Ingarihi, whakaari

whakairoiro, whakahoahoa hoki

whakatangitangi

mahi toi

korikori tinana

Rorohiko, å-hiko, hikowhakauru raraunga, whakarite kaupapa,

rorohiko, torotoro waea, hikopångarau

måtauranga ahupungao

rorohiko

hangarauMåtauranga, hauora, tauwhiro hapori

måtauranga, kura køhungahunga, kura tuatahi,

kura tuarua, whakaako å-taumata tuatoru, mahi

å-hapori, whitiwhiti whakaaro, måtai

hinengaro, tauwhiro hapori, rongoå tuturu,

rongoå, mahi tiaki niho, hauora kararehe,

hauora.

Ingarihi

kørero ø-mua/hitori

måtai matawhenua

pångarau

ahupungao

måtauranga matu

måtauranga koiora

Page 18: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

16

Åronga Kaupapa Nama

Mataarotanga, hanga

mataarotanga, matu, pukaha, hiko, å-iwi,

whakahoahoa, hanga whare, mahi, tirotiro,

mahi kåmura, maitai, tuhi mahere.

pångarau

ahupungao

matu

whakairoiro, whakahoahoa hoki

hangarau whakahoahoa

toi

Manaakitanga, mahi tåpoi, ratonga whaiaro

nohoanga, ratonga kai, tunu kai, håereere, tåpoi,

kawe tangata, tiaki whare me te tiaki tangata

noho, whakapaipai, ratonga tangihanga,

whakaråkei makawe.

Ingarihi

hangarau kai

reo

kørero ø-mua/hitori

måtai matawhenua

Ture, ratonga whakamarumaru

ture, pirihimana, maru, tirohanga, patu ahi,

taua whenua, taua moana, taua rangi.

Ingarihi

kørero ø-mua/hitori

Whakanao, tuari hoki

whakahåtepe matu, whakanao å-tohitu,

hangarau, tå, whakaputu, utanga.

hangarau awheawhe

pångarau

whakaako rorohiko

Tari, whakahaere, taha putea

tørangapu, whakahaere, patopato, whakahåtepe

kørero å-pepa, whaiaro, ratonga kiritaki, mahi

kaute, øhanga, tiaki putea, rianga, tatauranga.

Ingarihi

mahi kaute

øhanga

reo

rorohikoHokohoko me te taha hoko

hokohoko, hoko rawa, hoko å-waea,

whakaratarata tumatanui, mahi pånui,

hokohoko ki-te-ao.

Ingarihi

reo

øhanga

whakaako rorohikoPutaiao me te rangahau

putaiao tuturu, ahupungao, matu, putaiao å-

oranga, putaiao otaota, putaiao kararehe,

ratonga kai, ratonga rata, pångarau, putaiao

hapori, putaiao taiao.

pångarau

ahupungao

matu

koiora

Page 19: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

17

Hopara AonuiMe kohi pårongo koe hei whakawhånui i tø møhio mø ngå whåinga wåhi ki te rapu umanga.

Må te pånui i te tauira e whai ake nei e åwhinatia ai koe i roto i tø ake mahi rangahau pårongo

rapu umanga.

Tauira TuatahiTe haere må Te IkaroaTe haere må Te IkaroaTe haere må Te IkaroaTe haere må Te IkaroaTe haere må Te Ikaroa

I ngå tau tuatoru, tuawhå hoki, he tino pai te kaupapa o te øhanga ki a Rita. Ko tetahi mea tino

pai rawa atu ka whai wåhi ia i roto i te kaupapa hinonga taitamariki. I momoho tøna røpu ki te

waihanga i tetahi rawa kai, å, ka hokona atu i te toa hoko kai o te kura me tetahi toa o te takiwå.

Tata ki te mutunga o tøna tau tuawhå ka meatia a Rita ki te whiriwhiri i øna kaupapa ako mø te

tau tuarima. Nå tøna tautøhito whai hua i te kaupapa hinonga taitamariki i whakawhånuitia ai

tøna møhio ki te maha noa atu o ngå tumomo mahi hangarau kai. I whakaaro a Rita me whai

pårongo anø ia i mua i te whakarite i øna køwhiringa kaupapa. Nå, ka mahi ia i enei e whai ake

nei:

• Ka whakarite hui me te Kaitohutohu Rapu Ara

• Ka tikina ngå pårongo mahi ratonga, whakangungu hoki mai i KiwiCareers, arå, kei te

whårangi ipurangi pårongo mahi ratonga, whakangungu hoki o Career Services, å, ka

tångia å-purere.

• Ka tikina ngå pårongo ahumahi hangarau kai mai i KiwiCareers, å, ka tångia å-purere.

• Ka tångia å-purere ngå kørero mø ngå turanga mahi hangarau kai me ngå mahi e på ana ki

tenei kaupapa.

• Ka kørero ki øna kaiako å-kaupapa me ngå upoko o ngå wåhanga putaiao, pångaru hoki,

me te Ingarihi.

• Ka tirotiro pårongo i roto i te Jobs Galore mø te hangarau koiora me te hangarau kai

• Ka tirotiro i te Courses Galore. Kei reira ngå akoranga putaiao, hangarau kai katoa e

whakahaeretia ana e ngå whare wånanga me ngå whare takirua o Aotearoa.

• Ka whakarite kia mahi ki tetahi kamupene whakanao kai o te rohe hei tåpiri atu ki tetahi

kaupapa mahi tikanga å-iwi e kia nei ko te ‘World of Work’

• Ka tono atu ki ngå kamupene whakanao kai pai rawa atu mø te pårongo

• Ka whitiwhiti kørero me øna måtua mø te hunga kia kørero atu, toro atu rånei

“ “E tutakitaki ana ngå kapua o te rangi,

kei runga te Mangoroa e køpae pu ana

Through the banks of clouds may block the sky,the Milky Way still extends above all.

Page 20: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

18

Tauira Tuarua

Kåore i whai whakaaro rapu umanga a Sally. I pånui ia i ngå mahere o te Jobs by Interest i runga

i te whårangi i mua ake nei, kia kite atu ai i ngå køwhiringa e aro ana ia. I kite atu ia ka whai

wåhi ngå ratonga manaaki, tåpoi hoki, whai aro hoki i roto i ngå mahinga i whai åronga ai ia. Ka

penei tåna mahi:

• Ka toro atu ki te whårangi ipurangi o KiwiCareers, ka tirotiro i ngå wåhanga o te Jobs by

Interest, å, ka pånui i ngå rårangi turanga mahi, akoranga, ahumahi hoki e noho ana i raro

i te H________________ me te T________________

• Ka pånui i ngå kørero whakamårama turanga mahi, ahumahi hoki i roto i te KiwiCareers

(Mehemea kåore e taea e koe te toro atu ki te KiwiCareers, tirohia te Jobs Galore)

• Ka whai åronga ki ngå turanga mahi e whai ake nei:

____________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________

• Ka kitea ka whai wåhi ngå mahinga e whai ake nei i roto i ngå turanga mahi:

____________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________

• Ka kitea ngå whakaritenga måtauranga me ngå kaupapa e på ana ki enei, arå:

____________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________

• Ka kitea ka whai wåhi pea ngå mea e whai ake nei:

____________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________

Page 21: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

19

Tirohanga Uruwhetu-

He Rangahau møu akeRangahaua kia rua ngå ariå umanga e pai ana koe, mai i tø håereere haere me te whakamahi

tauira hei arataki i a koe.

Ko te røpu JBI:

Ingoa turanga mahi:

Whakaritenga/kaupapa måtauranga/urunga:

Wheako whai take:

Page 22: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

20

He Rangahau mou ake

Ko te røpu JBI:

Ingoa turanga mahi:

Whakaritenga/kaupapa måtauranga/urunga:

Wheako whai take:

Page 23: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

21

He Mahi Ma-kuHe Mahi Ngåkaunui

He Mahi Pai

He Mahi Noa

He Mahi Kino

Page 24: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

22

Kowhiringa KaupapaKia tino møhio mai koe ka awe ø whakatau kaupapa, køwhiringa ako i tø whakatau umanga.

Whakarårangitia ø kaupapa inåianei:

_________________________________________ _________________________________________

_________________________________________ _________________________________________

_________________________________________ _________________________________________

_________________________________________ _________________________________________

Tuhia ngå køwhiringa e pai ana koe:

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

He aha ngå kaupapa whakarite mø enei whakatau umanga?

Ka whai wåhi ø ake whakatau kaupapa, køwhiringa hoki i roto i ø whakatau umanga?

Mehemea kåore, he aha ngå whakarereketanga me whakaaro ake e koe?

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

kaupapa ........................................

kaupapa ........................................kaupapa ........................................

kaupapa ........................................kaupapa ........................................

kaupapa ........................................kaupapa ........................................

kaupapa ........................................

Page 25: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

Ko te AngaWhakamua

Hurihuri ana ø åronga, pakari haere ana ø pukenga hoki, me whai køwhiringa maha, tikanga

kåinga rua rånei kia tika ai te whakatakoto mahere. Whakakia te wåhanga e whai ake nei hei

åwhina i a koe ki te whakatakoto mahere mø ngå rå e tu mai nei:

Ko taku mahere mø te tau e tu mai nei:Kaupapa ako o te kura:

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Tutukitanga:

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Håkinakina/åronga:

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Ko aku whåinga:

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

23

Page 26: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

© C a r e e r S e r v i c e s r a p u a r a

24

He tuhinga noa

Page 27: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu

Career Plan-It Workbook (Secondary) is the second in a series of career planningworkbooks developed by Career Services.

Copyright © 1999 Career Services. First published September 1999. Reprinted February2001. This Translation published June 2003.

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrievalsystem or transmitted in any form or by any means electronic, mechanical, photocopying,

recording or otherwise without the prior consent of Career Services.ISBN 0-908996-24-1

Career ServicesLevel 4

CMC Building89 Courtenay Place

PO Box 9446Wellington

Telephone (04) 801 5177Facsimile (04) 801 5745

Email: [email protected]

KiwiCareersKei te rangirua o- whakaaro mo- te ko-whiri umanga?Toro mai ki te wha-rangi ipurangi o Career ServicesKiwiCareers.E 650 nga- whakama-ramatanga tukupu tu-ranga mahi,ehara tonu pea ko te pa-rongo mo- te ma-tauranga menga- tikanga whakauru, te nui o te utu, me nga-

whakaaro o te hunga o Aotearoa e mahi ana i tauamahi.Whakamahia a Rapu Ara – he ho-taka aratohu kore utuna- KiwiCareers e tuku atu ana i nga- aria- umanga,tohutohu hoki hei whakatakoto mahere ma-u mo-

a-po-po-.

CareerPointKo CareerPoint te ratonga waea kore utu o Career Services ewhakarato ana i te pa-rongo kore utu, tohutohu kore utu hokimo- nga- ko-whiringa umanga, whakangungu hoki.

Waea Kore Utu: 0800 222 733Mai i te Mane ki te Paraire: 9 (i te ata) – 9 (i te po-)Ra-horoi: 10 (i te ata) – 2 (i te ahiahi)Waea Whakaahua: (04) 801 2731I-me-ra: [email protected]

Whakarewatia to umangaki nga tohutohu ngaio, parongo ngaio hoki.

WhangareiPhone: (09) 438 8875

North Shore CityPhone: (09) 489 2299

Manukau CityPhone: (09) 262 4250

HamiltonPhone: (07) 839 4181

RotoruaPhone: (07) 349 0680

TaurangaPhone: (07) 349 0680

NapierPhone: (06) 835 8569

GisbornePhone: (06) 863 3590

Palmerston NorthPhone: (06) 350 1130

New PlymouthPhone: (06) 757 3750

WellingtonPhone: (04) 801 5429

NelsonPhone: (03) 548 1630

GreymouthPhone: (03) 768 0068

ChristchurchPhone: (03) 377 0530

DunedinPhone: (03) 477 5395

InvercargillPhone: (03) 214 0252

He tımatanga pai tenei pukapuka hei hıkoi huarahi kito umanga. Whakapa atu ki tetahi kaitohutohu rapu arakei tetahi o Career Services e tata ana ki a koe mote awhina ngaio, tohutohu ngaio hoki. Waea Kore Utu0800 109 901, ranei:

Ko nga Tari Umanga

Page 28: Whakarewatia to umanga - Homepage :: Careers New …¥tai e hia ngå moni e åhei ana ahau ki te kohikohi maumahara i ngå rå whånau o øku hoa mahi tiaki moni mø te¯tahi karapu