SCHOLIA SELECTA

I N

ES AI. XIII-XXXIX.

iQU M

VENIA AMPL. ORD. PH1L0S. UPSAL.

VRMSIDE

GUSTAVO KNÖSS. TH. DOCT.

LITT. ORIENTAL. PROF. RE fl. ET ORD.

PRO GRADU PHILOSOPHICO

T. P.

johannes bergvallAD SCHOLAM ELEMENTAR. S:TI NICOLAI HOLM. PEDAGOG. ORD.

NEC NON

AD SCHOLAM S:TjSE CATHARINA HOLM. COLLEG. VICAR.

OSTROGOTHÜS.

IN AUDIT. GUST. DIE XVIII APRIL. MDCCCXXVII.

H. A. M» S.

P. XI.

UPSALIiE,

ExCUDEBANT REGIiE ACADEMIiE TYPOGRAPHI.

in sacram regiam majestatemmagna: fidei viro

regiorum ordin um episcopo

pastori primario

scholarum holmiensium ephoro

reg, ord. de stella polari commendatori

acad. svecanje octodecimviro

reverendissimo

s. s. theologije doctori

JOHANNI OLAVO WALLIN

Maecenati Summo

Quem Suada, quem Laurus, quem coronat Tiara

Sacrum voluit debuit

Deyotissimus

JOH. BERGVALL.

AD ESAI. XVI: $—7. 81

w *?frKi idem est ac W mä., u£ vice versa np, vjs^de tentorio usurpatur. — Si priori explicationum su-pra memoratarum favemus, facilis erit nexus intep v.4 et 5 i sin posteriorem, admoduro erit djfficiiiori Vixenim respici putest firmatus thromas Regis Jqdaei utconsequens oppressionis cessantis, qua tarnen adfectifueru-nt Moabitse.

6. Huic versuä respondent Jer» XLVHI. versus29. 30. inqa IK» rwaP~N'7 IVJS wa» nirr-QNi •»ppnj -ON itek ßni:Vuw., ubf haec verba, nostro loco convenientissima longe«ninus aptum Sortita fuisse locnm videntur. De itiso•lentiå Moabi vid. XXVs 11. Zeph. II: g. conf. Num.XXIV: 17. Jer. XLVIII: 45. et de fiduciå thesaurorumjer. XLVIII: 7.— p~Ni? non rectum h. e. falsum, Va¬lium» -r- Dpa ostentatio, magniloquentja Job XL* 3;Jer. XLVIII « 30. — LXX. å% xtus n pccvTelcc , å% 'érws.Videntur igitur huc traxisse "jb1? ex versu sequente,quod ita sumserint, ut ad X: 24 explicatum est.

7. Jdeo ejulat Moab super Moabo. Frequens in hocoraculo verborum conformatio, vid. XV: 4« 5* XVI:9« *i« Ejulant vero ob ereptam sibi spem profugiiapud Israelitas. Si altera sumitur versupm 3—6 ex-plicatio, particula pS hic erit otiosa. — Respondet huicversui Jer. XLVIII. v. 31. aNiiobi l§b^irtarp u?7n~">ip r?Vs> ubi mutatione in

\ AT'' ii.

ga AD ESAi. XVI: 7.

primam personam facta evitatur quod habet archety-pum duriusculi. — Pro difficili toWn Jeremias habetny'JN. Ita quoque Ckald. hic illud explicat: homines,heroés, quam si fulcire volueris interpretationem ver-bo wwiNnn, quod non nisi XLVI: 8- occurrens, vide-tur poscere, ut sumatur forma wu/n; observandumtarnen est, hoc ipsum potius esse denom. ab unN, utchald. unü'NhN et neque temere et absque ulloidoneo argumento sumi posse formam = "W'wcriuftN. Praeterea pluries vidimus scriptorem serioremantiquioris imitatorem, facilioris dictionis cupidum, nonadourate expressisse sensum archetypi. Ita idem

quoque Jer, XLVIII: 36 (conf. Es. XVI: Ii) exarbitrio additum apparet. Satius igitur erit, cum JR«-chi, Jarchi atque Syro, ex aramaeo et arabico linguaousu, id explicare per fundamental hic rnince, ut

5 UJ £ . ^LVIII: 12. In arab. sunt formas (j^f,in chald. pufo* Esra IV: 12. V: 16, quod R. Tanchum

_C*

vertit cAaAa*!, in syr. |a quo etiam Syrus hic uti-1tur, Radix est (j-uf sternere. — nonquidem ad sed potius ad ipsos Moabitas estreferendum, cum Semper alias tropico sensu occurratadj. NDi, Jos, nro pro aßicto, dejecto, iristi, ut LXVI:2.Prov. XVi" 13. T XVII: 22. XVIII: 14. Ita Saad.

et tristes sunt. Solitum awaa exprimunt6 Codd. Ross. — t]N, tantum, non aliud ac, h. e. omni-no, prorsus, conf. Deut. XVI: 15, r]N eC

AD ES AI. XVI: 7. 8* 83

modo laataberis, nihil aliud facies ac laafcari. Possetetiam reddi: inere tristes, ut bian T]N mera vanitas Ps.XXXIX: 12, r]\L?n tjn merae tenebrae Ps. CXXXIX:11. — nu?7n. *v>p seu j&^n . v. 11 (Vulg, muri coctilateris) occurrit etiam 1 Reg. III: 25 ut urbs Moabi-tica magni momenti. Forte eadem ac Kir-Moab XV:1, ibi ob parallelismum, ut cum Av.Moab similiter so-naret, ita dicta, quo ab aliis ejusdem nominis locis(XXII: 6) distingueretur. Chald. rpä arx ea-rum valida,

8. flimv;, nWitf de agris frugiferis Hab. III: 17,de vinetis hic, ut Deut. XXXII: 32. — Hesbon, vid. adXV: 4. In tractibus isfcis vineas adhuc reperit See-tzen. — In est enallage generis, prsecedenti enimnomini plurali gen. fem. jungitur verbum sing, gen.masc,, vineta defectrunt, ut Jer. XLVIII: 15 rv^i?urbes ejus adscendunt (in fumum). Frequentior veroest enallage ista, cum impersonaliter praemittitur ver¬bum, ut Job XLII: 15 Q-upo 1^0:5 N'b noninventas sunt mulieres pulchrse, quales illae. — Caus-sa additur, cur flaccida Stent vineta: vitis Sibmce (nom.absol.), dnmini gentium contuderunt nobites ejus uvas.quae Num. XXXII: 38 juxta Nebonem et Baal-Meo-nem nomsnatur, ab Hieronymo in b. I. dicitur vix 500passus seu dimidium milliarii Romani ab Hesbone ab-fuisse. ■— Adhibetur Ps. LXXIV: 6 de hostibus,-

T

ornamenta templi frangentibus atque elidtniibus. —■ -»bsjsöyto domini gentium hic dici possunt sive omnes militeshostiles, utpote Assyrii, dominium in populos Asise

84 AD ESAI. XVI: g.

anterioris exercentes, sive Reges et Principes hostioraintelligendi sant, quorum jussu et auctoritate saevie-runt milites. Säad. Reger, domini popu*lorum. — Ds ähjjnnto vid. ad V: 2. — Alia est hujuslöci explicatio memoratu digna, qnod eodem sensu i

quo XXVII: 1, hic adhiberi censeatur oSn. Scilicetcelebrari solet vitis, quod inde Reges inebrientur,conf. Gen. XLIX: 20 atque dominatoruin orientaliuniconsuetudo poscendi ex unåquåvis provineiå pro men-sa suå quaevis ibi gignerentur praeclarissima, vid. Hee-ren's Ideen Th. I. p. 544. Describitur quoque hic inproxime sequentibus palmitum istorum status anteaflorentissimus. Ita igitur redderetur: vitis Sibmae (de¬ficit, exarescit), cujus uvae nobiles dominos populoruminebriarunt. Cui quidem interpretation! nihil aliud ob¬stat, quam quod caussa, cur exaruerint, nulla tuncfuerit tnemorata, quippe quae hostium non tribuere-tur vastationi. — Uscpae ad Jaeser pertigerunt, errarunt indeierto. Situs urbis ab Eusebio ita defini-föf: loe&ig, 7toKis tB "Kpo^ocla oc7tc ayipsih QiKcchhXplocsTt^os SvGfAccs h Ttj vuv Ylegctlcc rifr Ucchcci^h^ ......

SlhtJKS 08 rtje 'Eaaeß&v cyi/xelois te, koc) . (pégercct 87t ccvrij?r/roTUfxos fxéyi^os S7t) rcv 'lo^ocvyjv eK7rl7tTcov. Ad vocem'A<T60£ adserit non abesse a Philadelphiå nisi g milliariaRomana j occasum versus quoque videtur intelligen*dum de occasu hiberno. Ibi Seetzen per viam abAmmån descendens invenit ruinas urbis Szår alterius-que loci Szir, unde fluvius exiguus (Nahar Szir) inJordanem effunditur. — Poetice dicuntur palmites vi-

AD ES AI. XVI: 8.

tis Sibmse pertingere usque ad Leser et in desertum,pro eo, quod extendantur eo usque vineta luxuriantia, Conf Ps. LXXX: 9—12, ubi fere eadem, sedsensu tropico. Egregie dicuntur errare in deserto, ubipalmes neque stipitem inyenit, neque arborem, cui ad-nectatur, quemadmodum neC viäm viator. —* Pröpctgi-nes ejus dijfusce transiverunt marg, hrc est mare mor-tuum, ut loco simili Ps. LXXX: 12 mediterraneum.Conf. etiarn Gen. XL1X: 22 -htti -»Sd mn nissi rami

it- t

adscenderunt supra inuruin. — Jer. XLVill; 32 legbtur: im Dn ny cn 3hä5> n>o&to Jö?n» ubide lacu Iaeser agi videtür, quem ignorant omnes geo-

graphi omnesque qui hos tractus viserunt peregrina»tores, quamvis ex hoc loco Jeremiae in mappis qui-busdam Geographicis vetustioribus descriptus conspi-citur. Seetzen p. 430 ita: "wir kamen in der NåheVon Quellen des Nahär Sztr hin, welche ich für Jazerhalte, von einem Landsee wufste mir kein Menschzu sagen; aber ich sähe dort etliche Teiche." Nequeperegrinatores Angli, Legh et reliqui, eådem via vecti,quicquam ejusmodi se comperisse fatentur. Probabileest, Jeremiam ipsum haec numquaro vidisse loca, sedut pro more suo mitigaret audaciorem Esaiae imagi-iiem, lacum ad Iafeser situm sumsisse. Quin etiamdubio critico non caret ipse textus Jeremiae. Trans¬posita ibi apparent ipsa Esaiae verba: . . .

En hoc modo: was nun 01 19 En interjectot :it att " " t t :it

.

iterum En; quod non exprimunt LXX, qui habent:vrohti? tyccvTo fa. e. W3 inn ubi forte latét

86 ad esai. XVI: 8. 9-

vera Jectio HV.» unde facile oriri potuissetDi , praesertim cum abbreviationi frequentissime ob-noxia sit littera a. Quicquid est, certe hoc nostroloco non admittendus est quidam lacus Iaeser. Prae-terea non de transvecto trans inare mortuum vino vi-tibusve generosis hic sermo est, sed potius de vi-netis trans mare istud extensis.

9. Propterea defleo fletu Iaeseris vitein Sibmce h. e. utIaeserem, ita vitem Sibmae defleo. — -np;> ippp i demquod -)W "Opp vel quod adhuc frequentius est oroissåoirinino prsepositione, ufc biia bip voce magna Ezech.XI: 13; j-n»} nbinj np^ pipp} clamavit clamore magnoet amaro. -op vero esse potest sive: fletus Iaese¬ris, adeoque: non minns (fleo) quam laerer; sive, quodvolunt interpretes tantum non omnes: fielus (Prophe-tae) propter Iaeserem. Ita Aben Esra: "ny-) bv ">ra, —-

Jer. XLVIII: 32 exstat: ruopto jparj rjb-npjpwbps -ntö qipp-bp . . . ubi -»pptt coraparative:magis quam Iaeser, vel: magis quam propter Iaese¬rem, quod videtur posuisse ob aliquantum insolitam si-bi visam dictionem Esaianam. — n»,T— rigo te lacri«mis meis, transpositum Iitteris permutatis protono in penultimd, ut pp.ppm Ruth IV: 15, pnpniv; Eis.XLVII: 10. —• y?p in primis tempus, quo fructus ma-turi colliguntur, XXVIII: 4- — Pro -mp est apud Je-remiam *v»xa vindemia, ob vinum pluries antea memo-ratum. — "rp^rt hic pro clamore militum, se invicemad pugnam incitantium, ut Jer. Li: 14, pro quo loco

AD ESAI. XVI: 10. II. 87

parallelo Jer. XLVIII: 32 Trfar' vasiaior, quo explicaturdictio Esaiana,

10. in in hic occurrit de Iaeto clamore vinitorum,'(Jer. LI: 14), quod eleganter opponitur alteri ejusdemvocabuli significationi v. 10. Apud Esaiam, vatemvetusciorem, lusus iste verborum admodum jucundus,leviter modo indicatus, multum perdit efficaciae et sua-vitatis apud Jeremiam, ubi de industriå videtur di-stinctius prodire. Legitur ibi XLVIII: 33: Q-qpitt jiyjin>n n,£? niin *mn pin?"**'? . — Quod adadtinet, id sine dubio hocloco est appellativum, quam-vis id de promontorio Carmel explicasse videtur velJeremias, cum addiderit I. c. terram Moabi, his ver-bis: SNix: Vw nn>qu? nöow/r.

11. n»n quidem de gemitu voceque querulå ad-hibetur Ezecb. VII: 16; cum vero nisp nullibi alias oc-currat, ut querelis exprimendis inserviens, non idhoc loco respici videtur, sed potius apud Jeremiam,qui XLVIII: 36 habet: ruoni. tmVjnä nNittb ipSHfern n>V?nä tenn—np ubi nominanturtibice> quibus (Matth. IX: 23) ad naenias cantusque lu¬gubres utebantur. Eodem vocabulo n»n exprimi-tur strepitus nabliorum XIV: 11, cui comparatur hicquae in interioribus hominis tumultuatur turbidacommotio, de quå etiam adhibetur n»fr\ sive excitatafuerft angore animique aegritudine, ut Jer. IV: 19 cumäb constructum, sive desiderio ardenti, ut Ps. XLII:6. 12 cum atque Cant. V; 4 cum ow», sive mi-

*

81 AD ESAI. XVI: II-—14«

seratione, ut Jer. XXXI: 20 cum owmd. Analogonest nostratium: hjertklappning seu palpitatio cordis, quåtarnen dictione neque carent Hebraei, 1 Sam« XXIV: 4,tum quod narrat Forster de feris insularum oceani au-stralis habitatoribus, quod misericordiam dixerint la-tratum intestioorurn- — De Kir-Heres vid. ad v. 7.

i a. Tunc apparet fatque) defatigatur Moab superexcelso. nNi: est vox propria, quse adhibetur de ho-minibus coram Deo apparentibus (I: 1-2); hnS:? vero,quod defatigentur, sine dubio intelligendum est de li-turgtå idololatrarum universå rituque sacrorum ope-roso, cujus vanitatera illuserunt Hebraei, ut quod adprophetas BaaJis adtinet 1 Reg, XVIII: 26 sqq. Hoclätet in bsi*» nVi conf. Jer. III: 5. XX: 7. Ps. XXI: 12ej; supra VII: 1. — Verba nnqi et hnS: faciunt paro-nomasiam, fundatam inprimis liquidarqm -> et h simi-litudine, ut viDp)_ et tirob Micha I: 13. Langujdus veronexus apparet: -*>3, adeo ut illud videa¬tur esse modo lectio varia hoc explicatura. ■— Si resipsa spectatur, parajlelus huic versui est Jer. XLVIII: 35.

13. 14. Addit haec Propheta , superiora ad tempqspraesens adplicans. Vix ejusdem videtur esse auctorisoracukim, cujus est epilogus, cum nihil tale hic ine-tnorefcur. —- olim de oraculis vetustiori tempore edi-tis etiam XLIV. 8- XLV; 21. XLVIII: 3. 5.7, — Addita-mentum: sicut anni mevcenarii hic atque XXI: 16 innuitstricte sumendum esse teinpus, neque plus nequemi¬nus tribus anniSjCum condictum quidem tempus absolvat,non vero excedat mercenarius.— "ivps taytt vid. X: »5.