vladimer bibileiSvili - bsu.edu.ge · da qveynebs Soris interkulturuli kontaqtebi. faqtiurad, es...
Transcript of vladimer bibileiSvili - bsu.edu.ge · da qveynebs Soris interkulturuli kontaqtebi. faqtiurad, es...
-
SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti
ganaTlebisa da mecnierebaTa fakulteti
istoriis, arqeologiisა da eTnologiis departamenti
vladimer bibileiSvili
qarTuli reJisoruli xelovnebis formirebis
ZiriTadi principebi
(XX saukunis 10iani wlebi)
specialoba: xelovnebis istoria da Teoria
xelovnebis istoriisa da Teoriis doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili
disertacia
mecnier-xelmZRvaneli: xelovnebaTmcodneobis mecnierebaTa doqtori, profesori vasil kiknaZe
baTumi – 2012
-
2
S i n a a r s i
Sesavali: ------------------------------------------------------------------------------------
Tavi I. qarTvel mweralTa da msaxiobTa reJisura –
gardamavali etapi -----------------------------------------------------------------------
1. mweralTa reJisura -------------------------------------------------------------
2. msaxiobTa reJisura -------------------------------------------------------------
Tavi II. aleqsandre wuwunavas reformistuli Ziebebi ------------------
1. aleqsandre wuwunava qarTul dramaSi -----------------------------------
2. aleqsandre wuwunava qarTul operaSi -----------------------------------
3. aleqsandre wuwunava qarTuli mxatvruli
kinos fuZemdebeli ----------------------------------------------------------------
Tavi III. brZola sinTezuri TeatrisaTvis
1. valerian SalikaSvili ----------------------------------------------------
Tavi IV. brZola profesiuli reJisoruli
principebis damkvidrebisaTvis ----------------------------------------------------
1. mixeil qoreli -----------------------------------------------------------------------------
2. akaki faRava ----------------------------------------------------------------------------------
daskvna ------------------------------------------------------------------------------------
gamoyenebuli literatura --------------------------------------------------------
-
3
Sesavali
sakvlevi Temis aqtualoba. me_20 saukunis 900-iani 10_iani wlebi
didi gardatexebisa da revoluciuri cvlilebebis epoqaa. ilias, akakis
da sxva moRvaweebis brZola erovnuli TviTmyofadobis SenarCunebisaTvis
upirvelesad swored Teatris asparezze gamoCnda. mwerlebma da
msaxiobebma garkveuli Teoriuli winamZRvrebi Seqmnes da farTod
daamkvirdes reJisoris funqciis gazrdis aucileblobis idea. sakvlevi
Tema emyareba konkretul istoriul realobebs, ruseTis imperiis
sinamdvileSi erovnuli faseulobebis SenarCunebisaTvis brZolas, radgan
samxatvro Teatris meTodologiuri principebis gamoyeneba pirvel
profesionalebs swored erovnuli kulturis warmosaCenad surdaT.
Cveni SexedulebiT, aRniSnuli epoqis mecnieruli kvleva
aqtualuria, upirveles yovlisa, imis gamo, rom am periodidan iwyeba
qarTul TeatrSi reJisoris profesiis Camoyalibebisa da ganviTarebis
procesi. Aaseve, mniSvnelovania, im TvalsazrisiT, rom es periodi
naklebad aris Seswavlili qarTul TeatrmcodneobaSi.
axalma saukunem Teatris winaSe axali esTetikuri da
sazogadoebrivi problemebi daayena. upirvelesad ki wina planze
warmoCnda fsiqologiuri realizmis problema, romelic dakavSirebuli
iyo ansamblur TeatrTan da saerTod axlebur reJisorul azrovnebasTan.
me_20 saukunis 900-iani 10_iani wlebidan qarTul TeatrSi gaizarda
speqtaklisadmi profesiuli midgomis aucilebloba. warmodgenis
ansamblis Seqmna erT-erTi upirvelesi problema iyo reJisoris
damoukideblobisaTvis brZolaSi. ansamblis sakiTxi ar iyo marto wminda
mxatvruli problema. msaxiobTa urTieTobebisa da reJisuris bevri
problema gadaexlarTa erTmaneTs. SemoqmedebiTi da organizaciuli
sakiTxebi moiazreboda erT mTlianobaSi, ris gamoc kidev ufro
izrdeboda Teatris reJisor-mmarTvelisa da reJisor xelovanis
funqciebi.
qarTulma Teatrma didi gza gaiara sul raRac oc weliwadSi. es
iyo mZafri winaaRmdegobebis wlebi. TeatrSi xdeboda axlis Zieba, Zvelis
konservacia, maTi kontrastuli Sepirispirebebi, rwmenis ganmtkiceba,
imedgacrueba, daSveba da amaRleba, realizmis, naturalizmis,
-
4
simbolizmis tradiciebis ucnauri Sereva da ,,saerTo planSi~ gaTqvefa.
maTi Sinagani winaaRmdegobani, Zveli scenuri aqseqsuarebis ganaxlebis
mcdeloba, mayureblis ganwyobilebaTa xSiri monacvleoba, gastro-
liorTa speqtaklisagan warmoqmnili impulsebi, qarTvel moRvaweTa
aqtiuri saqmianoba _ yvelaferi es arsebiTad warmoadgenda qarTuli
Teatris modernistul _ ganmanaxlebel moZraobas.
dasavleT evropis reJisurisagan gansxvavebiT qarTuli Teatris
reJisuram profesiuli formirebis da ganviTarebis igive safexurebi
gaiara, magram ufro neli tempiT da mogvianebiT, Tumca isic unda
aRiniSnos, rom droSi gansxvavebac istoriulad ar aris didi,
daaxloebiT 25-30 wels moicavs.
me-20 saukunis dasawyisSi gaZlierda reJisoris profesiuli
damoukideblobisaTvis brZola, romelsac did impulss aZlevda rusuli
Teatri. kerZod, moskovis samxatvro Teatri. saqarTvelo nawili iyo didi
rusuli imperiisa da es niSnavda, ara mxolod, Cvens saxelmwifoebriv
qveSevrdomobas, aramed did kulturul urTierTobasac. saqarTvelo
peterburgisa da moskovis gziT ukavSirdeboda dasavleT evropul
civilizacias.
aseTi midgoma exeba ara mxolod rusul-qarTul Teatralur
urTieTobebs, aramed zogadad erebs Soris kulturuli
urTierTmimarTebis process. igi Tanabrad exeba globalizaciis
Tanamedrove epoqasac, rodesac udidesia kulturaTa gavrcelebis areali
da qveynebs Soris interkulturuli kontaqtebi. faqtiurad, es aris
disertaciis erT-erTi aqtualuri sakiTxi, romelic ase mniSvnelovania
kulturuli memkvidreobis Seswavlis da gamokvlevis TvalsazrisiT.
kvlevis miznebi da amocanebi. sadisertacio Sromis ,,qarTuli
reJisoruli xelovnebis formirebis ZiriTadi principebi~ mTavari
mizania, mecnierulad iqnas gaazrebuli pirvel profesional reJisorTa
istoriuli damsaxureba qarTuli Teatris ganaxlebis saqmeSi, maTi
Rvawli Teatris sinTetizaciis procesSi msaxiobebisa da reJisorebis
urTierTobebis, winaaRmdegobaTa daZlevisa da mxatvruli harmonizaciis
miRwevis saqmeSi, speqtaklis mTlian gadawyvetaSi.
pirveli qarTveli profesionali reJisorebis a. wuwunavas, m.
qorelis, v. SalikaSvilis da a. faRavas (e. w. ,,qarTveli mxatelebi.”)
-
5
didi Zalisxmevis Sedegad xdeba reJisoris profesiis axleburi gaazreba.
swored, am periodidan iwyebs damkvidrebas axali Teatralur-esTetikuri
principebi, amieridan axali reJisuris mTavar mizans warmoadgens
msaxiobis xelovnebis ukeT warmoCena, profesiuli ostatobis amaRleba
da rac mTavaria, speqtaklis ansambluroba.
aRniSnuli kvlevis ZiriTadi mizani da amocanaa im winaaRmdegobebiT
aRsavse epoqis warmoCena_analizi, romelic xasiaTdeba mwvave
dapirispirebiT Zveli Taobis msaxiobebsa da axali Taobis reJisorebs
Soris. Uunda aRiniSnos, rom reJisura qarTul TeatrSi mwvave brZoliT
ikvlevda gzas profesiuli unar-Cvevebis damkvidrebisaTvis, magram
msaxiobebi advilad ar Tmobdnen poziciebs, radgan tradiciulad
TeatrSi isini liderebi iyvnen, da aqeadan gamomdinare, reJisorebSi isini
metoqesa da mociles xedavdnen. qarTul TeatrmcodneobaSi, am epoqis
realiebidan arsebobs istoriuli masalebi, imis naTelsayofad Tu
rogor mZvinvarebdnen Zveli Taobis msaxiobebi, roca reJisori moiTxovda
damorCilebodnen mis nebas.
faqtiurad, me_20 saukunis 900-iani 10_iani wlebi - es aris
gardamavali etapi qarTul Teatris ganviTarebis gzaze, sadac,
TandaTanobiT mweralTa da msaxiobTa reJisuris adgils ikavebs
profesiuli reJisura.
istoriuli simarTle moiTxovs, rom srulad garkveviT aRiniSnos
me-20 saukunis pirvel ocwleulSi rusul-qarTuli Teatraluri
urTieTobebis roli da mniSvneloba. igi arc Semdeg wlebSi Sewyvetila,
magram Cveni sadisertacio Tema uSualo kavSirSia am urTier-
TobasTan swored pirvel ocwleulSi.
es aris moskovis samxatvro Teatris didi warmatebis epoqa. igi
moskovs aqcevs msoflio Teatrebis yuradRebis centrSi. Uunda
aRiniSnos, rom samxatvro Teatris fuZemdeblebs k. stanislavskisa da
nemirov-davCenkos imdenad didi avtoriteti hqondaT, rom isini TavianTi
avtoritetiTac ki did gavlenas axdendnen ruseTis koloniebis
Teatrebze, maT Soris qarTulze. miT ufro didi iyo gavlena, roca
swored samxatvro TeatrSi gaiares staJireba pirvelma qarTvelma
profesionalma reJisorebma a. wuwunavam, m. qorelma, v. SalikaSvilma da
a. faRavam. amdenad gasagebia, rom maT xSirad moixseniebdnen, rogorc
-
6
qarTvel ,,mxatelebs~. maT SeiTvises da Rrmad gaiazres fsiqologiuri
realizmis principebi da mxatiseuli gamocdileba.
aRsanaSnavia, rom disertaciis farglebSi, aseve, safuZvlinad aris
gamokvleuli pirveli qarTveli profesionali reJisorebis a. wuwunavas,
m. qorelis, v. SalikaSvilis da a. faRavas baTumSi moRvaweobis periodi.
axalma Taobebma gaafarToes Teatris Tvalsawieri, aamaRles misi
profesiul-esTetikuri kultura. modernizaciis procesSi kidev ufro
mkafiod gamoCnda qarTuli Teatris didi SesaZleblobebi. Cemi
disertaciis mizania, am farTo SesaZleblobaTa gaanalizeba_warmoCena,
Ziebebis rTuli kompleqsidan gamoyofa, rasac aramarto didi esTe-
tikuri, aramed Rrma erovnuli mniSvnelobac aqvs.
kvlevisaTvis gamoyenebuli meTodebi. Cveni kvlevis meTodi
SedarebiT analizs emyareba. pirvel etapze SeviswavleT qarTuli
profesiuli reJisuris ganviTarebis winapirobebi. disertaciis
farglebSi aqtiurad aris dasmuli speqtaklis ansamblurobis problema.
sadisertacio Temis irgvliv gavecani didZal masalas, samecniero
Sromebs, reJisorTa werilebs, presas. qarTul TeatrmcodneobaSi am
periodze arsebuli mecnieruli literaturis safuZvliani damuSavebisa
da maTi SedarebiTi analizis safuZvelze gamovikvlie me-19 saukunis
bolos da me-20 saukunis pirvel ocwleulSi mwerlobasa da TeatrSi
mimdinare reformistuli procesebi. sadisertacio TemaSi warmodgenilia
SedarebiTi analizi da kvleva, romelic moicavs gardamaval etaps
reJisuris profesionalizaciis rTul da winaaRmdegobebiT aRsavse
gzaze. speqtaklis erT mTlianobaSi gaazreba, misi sinTetizacia
upirobod qarTuli Teatris pirveli profesionali reJisorebis
damsaxurebaa, risi warmoCena warmoadgens sadisertacio kvlevis
meTodologiur safuZvels.
SromaSi gamoyenebulia Temis kvleva-Ziebis winare istoria, wignebi
da sxva publikaciebi, rogorc Cemi sakvlevi Temis fundamentaluri
mniSvnelobis wyaroebi, rac mecnieruli keTilsindierebiT aris
damowmebuli da miTiTebuli.
mecnieruli siaxle. dRemde es Tema ar yofila sagangebod Seswav-
lili da gamokvleuli. wimamdebare sadisertacio naSromis farglebSi
pirvelad gaxda SesaZlebeli me_20 saukunis 900-iani - 10_iani wlebis
-
7
qarTuli Teatris reJisuris Sesaxeb arsebuli informaciis Tavmoyra,
misi kvleva da gaanalizeba. aRniSnuli periodis qarTuli Teatris
Seswavlis safuZvelze sadisertacio TemaSi gamoikveTa is
winaaRmdegobebi, romelic xels uSlida profesiuli reJisuris
damkvidrebasa da ganviTarebas. Aaseve, TemaSi gamokvleulia da srulad
warmoCinda pirveli qarTveli profesionali reJisorebis roli da
Rvawli qarTuli Teatrisa da zogadad reJisuris profesiis
ganviTarebaSi, romelmac, Tavis mxriv, udidesi gavlena moaxdina da gza
gaukvala Tanamedrove reJisuras.
naSromis Teoriuli da praqtikuli mniSvneloba. sadisertacio
naSromi sasargeblo iqneba XX saukunis 900-iani 10-iani wlebis
mkvlevarTaTvis. aseve, maTTvis, vinc dainteresdeba am epoqis saqarT-
velos Teatralur samyaroSi mimdinare procesebiT. masala SeiZleba
gamoyenebul iqnas Teatrmcodneobis mimarTulebiT leqciebis,
seminarebisa da specialuri kursebis momzadebisas.
disertaciis struqtura da Sinaarsi.
disertaciis struqtura. sadisertacio Tema moicavs kompiuterze 177
nabeWd gverds. igi Sedgeba Sesavalis, 4 Tavis, 8 qveTavisa da daskvniTi
nawilisgan. teqsts erTvis gamoyenebuli literaturis sia (77
dasaxeleba).
naSromis ZiriTadi Sinaarsi.
Sesavali. naSromis SesavalSi saubaria sakvlevi Temis aqtualobaze,
kvlevis miznebze da amocanebze, kvlevisaTvis gamoyenebul meTodebze,
mecnieruli siaxleze, naSromis Teoriul da praqtikuli mniSvnelobaze,
disertaciis struqturaze da Sinaarsze, naSromis ZiriTadi debulebebis
amsaxvel publikaciebze.
Tavi I. qarTvel mweralTa da msaxiobTa reJisura _ gardamavali
etapi
qveTavi I. mweralTa reJisura. pirvel qveTavSi aRwerilia qarTuli
profesiuli reJisuris ganviTarebis winapirobebi. Pprofesiuli
reJisuris winamZRvrebis kvleva warmoadgens qveTavis mTavar Temas.
gansakuTrebiT aRsaniSnavia im mweralTa Rvawli, romlebmac reJisoris
funqcia iTaves. am periodis moRvaweebs Soris pirvel rigSi unda
-
8
davasaxeloT gamoCenili qarTveli mwerlebi: qarTuli profesiuli
Teatris aRmdgeneli giorgi erisTavi, ilia WavWavaZe da akaki wereTeli.
Teatris istoriis am etapze reJisoris roli jer kidev ver amaRlda
damoukidebeli xelovnebis donemde, igi ufro organizatoris, menejeris,
mmarTvelis rols asrulebda.
qveTavSi farTod ganxilulia mweralTa (g. erisTavis, a. wereTelis,
i. WavWavaZis) reJisuris Taviseburebebi: ,,remarkebis reJisuris~ sakiTxi,
erTsaxovneba, literaturuli Teatris principebis mZlavroba da a. S.
g. erisTavma itvirTa qarTuli profesionaluri Teatris aRdgena.
sagulisxmoa, rom erisTavs Tavidan ar hyavda profesionali msaxiobebi.
man dasi TandaTanobiT Tavis principebs aziara. repeticiebis parale-
lurad aswavlida sasceno xelovnebas, Teatris istorias, scenis
teqnikas. g. erisTavi rogorc organizatori da speqtaklis SemoqmedebiTi
xelmZRvaneli, qmnida reJisuras. masSi gaerTianda Teatris direqtoris,
piesis avtoris, pirveli msaxiobis Sroma sxvadasxva elementebis
erToblivi moazreba, maTi erT garkveul organizaciul principebze
dafuZneba saSualebas iZleoda ukeT warmoCeniliyo reJisor-
organizatoris roli.
XІX saukunis 80-ian wlebSi mudmivmoqmedi profesiuli Teatris
Seqmna SeuZlebeli iqneboda, rom ilia WavWavaZesa da akaki wereTels
Tavisi werilebiT fsiqologiuri atmosfero ar SeeqmnaT axali
TeatrisaTvis. profesiuli Teatri moiTxovda, rom mas saTaveSi yoloda
niWieri reJisor-organizatori, speqtaklebi unda momzadebuliyo
profesionalurad, Teatrs unda hqonoda repertuari. pirvel rigSi
saWiro iyo, rom profesiuli Teatri ganTavisuflebuliyo scenis
moyvareTa Cvevebisagan. gansakuTrebuli yuradReba daeTmo msaxiobis
ostatobas da sasceno metyvelebis daxvewas. wina planze wamoiwia
ansamblis problemam, speqtaklis scenografiis sakiTxebma.
gansxvavebuli mdgomareoba gvaqvs Teatris Teoriis sferoSi. igi
ufro maRal safexurze dgas vidre praqtikuli reJisura. qarTvel
mweralTa da msaxiobTa naazrevSi meti siRrme da mravalmxrivobaa. ufro
metadac igrZnoba azrovnebis maStabebi. ase magaliTad: ilia WavWavaZem da
akaki wereTelma TiTqmis yovelmxriv ganixiles reJisuris sferosTan
-
9
dakavSirebuli problemebi. Tanadroulobis doneze gaanalizes qarTul
TeatrSi mimdinare procesebi.
profesionaluri daostatebisaTvis brZola, msaxiobTa da reJisorTa
urTierToba gaivlis sxvadasxva safexurebs, magram maT mudmivad aqvT
erTnairi problemebi. igi TiTqmis mTels istorias gasdevs sxvadasxva
formiTa da masStabebiT. am brZolaSi erT-erTi umniSvnelovanesi
movlena iyo `mudmivi Teatris piroba~, romelsac xeli moawera Teatris
damfuZnebel msaxiobTa jgufma. es aris xelSekruleba, romelmac
gansazRvra msaxiobTa da reJisorTa ufleba-movaleobebi. reJisuris
istoriisaTvis gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs dokuments, sadac
naTlad Cans reJisoris didi funqcia Teatris cxovrebaSi. aq
erTmaneTTan aris dakavSirebuli rogorc administraciul-
organizaciuli, aseve SemoqmedebiTi sakiTxebi. isini erTmaneTSia
gadajaWvuli.
qveTavi II. msaxiobTa reJisura.
pirveli Tavis meore qveTavSi gamokvleulia qarTuli reJisuris
istoriaSi erT-erTi gardamavali etapi, romelic cnobilia `msaxiob-
reJisorTa~ epoqis saxeliT. Aam epoqas safuZveli Caeyara me-19 saukunis
80-ian wlebSi da ,,msaxiobTa reJisuris~ periodi gagrZelda me-20
saukunis 10-ian wlebamde. me-19 saukuneSi masobrivi xasiaTi hqonda
`msaxiobTa reJisuris~ praqtikas, arsebiTad es aris msaxiobis da
reJisoris, am ori profesiis Tanaarsebobis, urTierTSerwymis epoqa,
sadac lideris mdgomareoba ukaviaT cnobil msaxiobebs v. abaSiZes, l.
mesxiSvils, k. mesxs, k. yifians, v. gunias da sxvebs. isini wlebis
manZilze SesaniSnavad xelmZRvanelobdnen dasebs. didi warmatebiT
reJisorobdnen da qarTul reJisuras amdidrebdnen praqtikuli da
Teoriuli moRvaweobiT.
me-19 saukunis 80-iani wlebidan v. abaSiZe mogvevlina, ara marto,
rogorc msaxiobi da reJisori, aseve is SesaniSnavi reJisor-pedagogic
gaxldaT. igi Tvlida, rom garkveuli meTodologiis gareSe SeuZlebeli
iyo msaxiobTa aRzrda - ,,msaxiobTa gawvrTna~. igi msaxiobebs ,,simarTlis
xelovnebas~ aswavlida. misi Sexedulebebi, praqtikuli saqmianoba xels
uwyobda reJisuris poziciis ganmtkicebas, Tumca wuTiTac ar iviwyebda
msaxiobis udides rols TeatrSi.
-
10
msaxiobebi grZnoben reJisoris saWiroebas, magram misi uflebebis
gazrdasac ver eguebian. v. abaSiZis da k. yifianis Sexedulebebi
reJisuris Sesaxeb mxardaWeras pouloben sxva msaxiob – reJisorTa
SromebSi, magaliTad v. gunia ,,mxars uWerda reJisoris rolis zrdas
axal TeatrSi~, magram amasTanave ,,icavs msaxiobis individualobis
SenarCunebas rogorc pirobas axali Teatris ganviTarebisas. v. gunia iyo
didi Teatraluri moRvawe, msaxiobi, reJisori, kritikosi, dramaturgi.
man ganmarta reJisoris roli da adgili TeatrSi da misi
uflebamosileba. Mmagram, miuxedavad imisa, rom emxroboda reJisoris
uflebebis gazrdas, mis damoukideblobas, praqtikaSi, rogorc msaxiobi,
mainc ver egueboda reJisoris diqtats.
Cveni SexedulebiT, Teatris xelmZRvaneli unda iyos maRali
esTetikuri gemovnebis, kritikuli azrovnebis, mcodne da ganviTarebuli,
ese igi reJisori, romelic artistebis da sazogadod scenis sruli da
damoukidebeli batoni unda iyos. unda sufevdes saocari simorCile da
gagoneba. ese igi disciplina.
pirveli, vinc daundobli brZola gamoucxada scenis moyvareobas
da msaxiobur individualizms, TeatrSi ganamtkica disciplina da
daamkvidra rolze saerTo muSaobis praqtika iyo kote mesxi. mas
icnobdnen, rogorc SesaniSnav msaxiobs da am periodisaTvis is ukve
daxelovnebuli reJisoric iyo. k. mesxi kargad erkveoda literaturisa
da xelovnebis sakiTxebSi. iyo farTod ganaTlebuli adamiani da aqedan
gamomdinare, dasi angariSs uwevda mis Sexedulebebs.
didi roli iTamaSa reJisoris profesiis Camoyalibebis saqmeSi
lado mesxiSvilma cnobilma msaxiobma da reJisorma. mas ar
akmayofilebda mxolod speqtaklis garegnuli mxare. wina planze
wamoswia speqtaklis mTlianoba, misi ansambluroba. l. mesxiSvilisTvis
axlobeli iyo gmiris Ziebis Tema, amitom mas itacebda fsiqologiuri
Janris nawarmoebi. rac mTavaria, mesxiSvilis reJisorul praqtikaSi
mniSvne-lovani adgili eWira ansamblurobis sakiTxs. Tavis speqtaklebSi,
did Tu patara rolebze muSaobis dros erTnair yuradRebas uTmobda.
uyuradRebod arc masobriv scenebs tovebda.
Tavi II. aleqsandre wuwunavas reformistuli Ziebebi
qveTavi I. al. wuwunava dramaSi
-
11
meore Tavis pirvel qveTavSi ganxilulia aleqsandre wuwunavas
reformistuli Ziebebi dramaSi da gaanalizebuli misi udidesi
obieqturi roli dramis raJisuris profesiul ganviTarebaSi.
aleqsandre wuwunava swored maSin movida qarTul TeatrSi,
rodesac XIX saukunis Teatri icvleboda, asparezze gamodioda axali
Taoba, romelsac mxatvruli ideebi epoqis Sesabamisad unda gamoexata.
wuwunava Zalian axalgazrda movida qarTul TeatrSi da Tan
novatoruli suli moitana. is iyo pirveli qarTveli profesionali
reJisori romelmac meoce saukunis pirveli naxevris qarTul dramaSi,
operasa da kinoSi Rrma kvali datova. amiT, man qarTvel reJisorTa
Soris gansakuTrebuli adgili daimkvidra. reJisura axali xelovneba
iyo qarTul Teatralur sivrceSi jer ar gamoCeniliyvnen marjaniSvili
da axmeteli, swored wuwunavam moumzada niadagi profesiuli reJisuris
Teatris sazogadoebriv avtorirets.
wuwunavasTvis iseve rogorc sxva ,,qarTveli mxatelebisaTvis~
speqtaklis ansamblurobisaken swrafvas erovnuli safuZveli gaaCnia.
aRsaniSnavia al. wuwunavas axalgazrda profesionali reJisoris mier
dadgmuli pirveli piesa, italieli dramaturgis gabriele d’ anuncios
,,iorios asuli~. axalgazrda reJisoris sasaxelod unda iTqvas, rom man
scenismoyvareni SemoqmedebiTad gardaqmna. dadga ansambluri speqtakli,
scenaze yvela cxovrobda da batonobda koleqtiur TamaSSi. aseve,
reJisorma gansakuTrebuli yuradReba miaqcia mxatvrobas. izruna
speqtaklis ara marto teqnikur, aramed esTetikur mxareze.
,,saxalxo saxlSi~ muSaobis periodSi wuwunava arc erovnul drama-
turgias iviwyebs dgams qarTvel dramaturgTa piesebs: paulo ireTelis
,,qristines” (ninoSvilis mixedviT), i. gedevaniSvilis ,,msxverpls”, tr.
ramiSvilis ,,mezoblebs”, n. SiukaSvilis ,,megobrebs”, n. nakaSiZis ,,vin
aris damnaSave”. marTalia, es speqtaklebi erTnairi mxatvruli donis ar
iyo magram am dadgmebSi profesionali reJisori ar Ralatobs mis mier
arCeul mxatvrul_esTetikur princips.
a. wuwunava Tbilisis qarTuli dramis TeatrSi iwyebs i.
gedevaniSvilis eqspresionistul piesis ,,msxverplis~ dadgmas. Ees
speqtakli sayuradReboa, imitom rom brwyinvale dekoracia, mxatvruli
ostatobiT Seqmnili mizanscenebi, rolis ze amocanis gamWol
-
12
moqmedebaSi efeqturi gaxsna, specialurad Seqmnili musika, metyveli
aqtoiorTa saxeebi, sceniuri gamomsaxvelobis axali saSualebebi da
ansambluroba warmoadgens al. wuwunavas reformistuli ideebis,
Tetaris sinTetizaciis brwiyvane magaliTs.
,,msxverplma~ kidev erTxel daamtkica reJisoris, rogorc
speqtaklis erTaderTi organizatoris udidesi mniSvneloba.
al. wuwunavam profesiul qarTul TeatrSi daamkvidra reJisoris
hegemoniis roli. man daimorCila aqtioruli individualizmi gadawyvita
mizanscenebis problema da speqtakli erT mTlian mxatvrul azrs
dauqvemdebara.
qarTul TeatrSi kote marjaniSvilisa da sandro axmetelis
mosvlamde iyo al. wuwunavas epoqa.
qveTavi II. al. wuwunava qarTuli saopero reJisuris fuZemdebeli
meore Tavis pirvel qveTavSi ganxilulia aleqsandre wuwunavas
fuZemdebluri roli qarTul saopero reJisuraSi.
imdroisaTvis, rodesac wuwunava, 1918 wlis 18 maiss, menSevikuri
mTavrobis mier Tbilisi operis Teatris komisrad dainiSna, ar
arsebobda qarTuli erovnuli saopero xelovnebis tradiciebi.
wuwunava iwyebs zrunvas qarTuli musikaluri kulturis
asayvaveblad. Tavdauzogavad Sromobs erovnuli kadrebis gamosavlenad
da maTi aRzrdisaTvis. misi iniciativiT iqmneba saopero komisia. aseve,
wuwunavam Tavi mouyara dasis potenciur Zalebs. Aamave periodSi misi
Zalisxmevis Sedegad, qarTuli operis saZirkvelis Cayris mizniT, qarTul
enaze iTargmna rubinSteinis opera ,,demoni~, romelic Tematurad axlos
idga saqarTvelosTan.
pirveli qarTuli operis dimitri arayiSvilis ,,Tqmuleba SoTa
rusTavelze~ dadgmiT reJisori wuwunava da mxatvari zalcmani
upirispirdeba Zvel saopero Teatris pompezur dekoraciebs. reJisorma
saopero dadgmaSi gansakuTrebuli yuradReba miaqcia istoriuli
personaJebis gaadamianurebas.
zaqaria faliaSvilis operam ,,abesalom da eTeri~ udidesi
adgili daimkvidra Cveni eris kulturul cxovrebaSi. wuwunavas
SemoqmedebiTi biografia ,,abesalom da eTeris~ or erTmaneTisagan
-
13
gansxvavebul dadgmas moicavs. pirveli daidga 1919 wels, xolo meore
1936 wels. am or speqtakls erTmaneTisagan marto drois faqtori ar
ganasxvavebs. mTavari mainc reJisoris gansxvavebuli konceptualuri
gadawyvetaa. pirveli dadgma reJisorma legendad warmosaxa. wuwunavas
amgvari reJisoruli interpretacia nawarmoebis, bunebiT iyo nakarnaxevi.
pirvel dadgmaSi reJisorma mxatvrul simarTles miaRwia, rasac im
droisaTvis gansakuTrebuli mniSvneloba hqonda, radgan is
daupirispirda maSindel saopero TeatrisaTvis damaxasiaTebel pompezur
butaforiulobas. ,,abesalom da eTeris~ meore dadgma ki antikur
tragediis principiT gadawyvita.
zaqaria faliaSvilis ,,daisis~ reJisorul interpretaciaSi
wuwunavam moaxdina lirikul-intimuri da gmirul-patriotuli Janrebis
gawonasworeba da saxalxo warmodgenaSi ganxorcieleba. wuwunavas
dadgma axal sityvad, axal etapad iqca ,,daisis~ scenur cxovrebaSi.
wuwunavas mier dadgmuli viqtor doliZis opera ,,qeTo da kote~
Cveni qveynis kulturul cxovrebaSi mniSvnelovan movlenad iqca.
warmatebis mTavari faqtori, operis komikur sawyisebSi unda veZeboT.
doliZis operis Zlieri mxare, upirveles yovlisa misi dauSreteli
iumoria. operis mTavari Rirseba mis mkveTr komediurobaSia. ,,qeTo da
kote~ komikur-satiruli operaa. mas ideur simaxviles aniWebs
momxibvleli satira Zveli Tbilisis mesCanur sazogadoebaze, romelic
pirvelad viqtor doliZem gamoiyena qarTuli saopero Teatris scenaze.
kompozitori da reJisori ,,xanumas~ siuJets SemoqmedebiTad miudgnen da
axali originali nawarmoebi miiRes.
wuwunavas operis TeatrSi mravalwliani moRvaweobis periodSi
samma operam z. faliaSvilis ,,abesalom da eTerim~, ,,daisma~, v. doliZis
,,qeTo da kotem~ mis reJisorul biografiaSi gansakuTrebuli adgili
daikava. misi SemoqmedebiTi energia erovnuli operis aRorZinebisken iyo
mimarTuli da uazarmazari wvlili Seitana saopero xelovnebis
ganviTarebaSi.
qveTavi III. Aal. wuwunava qarTuli mxatvruli kinos fuZemdebeli
meore Tavis mesame qveTavSi saubaria aleqsandre wuwunavas
fuZemdeblur rolze qarTul mxatvrul kinomatografiaSi. aleqsandre
-
14
wuwunava iyo pirveli reJisori, romelmac safuZveli Cauyara qarTul
mxatvrul kinos.
al. wuwunavam 1917 wels gadaiRo pirveli qarTuli
srulmetraJiani filmi ,,qristine~. Uunda aRiniSnos, rom filmi
,,qristine~ Tavisi realizmiTa da fsiqologiurobiT gansxvavdeboda
mdare gemovnebisa da mxatvruli mwiri melodramebisagan. reJisorma
filmSi gadmosca gmiris sulieri drama, piradi gancdebi, romelic didi
fsiqologiuri simarTliT aris naCvenebi.
wuwunava filmSi ,,vin aris damnaSave~ kinoxelovnebis SesaZleb-
lobebis gamoyenebiT mayurebels ekranze uCvenebs soflis dResaswaulze
gurul cxenosanTa jiriTs, cxenosnur triukebs. gurulebis gamgzavrebas
amerikaSi da cirkSi guruli cxenosnebis gamosvlas.
Cveni azriT, saqarTvelos montaJuri kinoxelovnebis principebi
danergili ar iyo am filmSi, kinomontaJis mxriv raime axali migneba ar
igrZnoba, magram filmSi gvaocebs msaxiobis ostatoba, kinematografiuli
saxis Seqmnis realisturi manera da xasiaTis gaazrebuli siRrme.
reJisori garegnul plastikur saSualebebs ar kmayofildeboda da
msaxiobebisagan Sinagan wvas moiTxovda da aqcenti TvalebiT
metyvelebaze gadahqonda. aseve, reJisoris gamarjvebiT SeiZleba
CaiTvalos film ,,vin aris damnaSavis~ ansambluroba.
wuwunava 1926 wels avqsenti cagarelis piesis mixedviT iRebs
pirvel qarTul kinokomedias ,,xanumas~, manamde mas ,,xanuma~ dadgmuli
hqonda dramatul TeatrSi da operis TeatrSi viqtor doliZis ,,qeTo da
kote~. al. wuwunavas filmi ,,xanuma~ umTavresad qarTuli Teatris
msaxiobTa gamofenaa. swored Teatris msaxiobebma Semoitanes
TviTmyofadobis damaxasiaTebeli is SemoqmedebiTi elementebi, romelic
ase Zalian sWirdeboda ociani wlebis qarTul kinoxelovnebas.
,,qristines~ gadaRebidan ramdenime wlis Semdeg wuwunava kvlav
ubrundeba fsiqologiur dramas da 1927 wels iRebs films ,,ori
monadire~ i. elifTeriZis (zurabiSvili) amave saxelwodebis moTxrobis
mixedviT. filmSi maqsimaluri koncentrireba personaJis sulis
moZraobaze, qcevis Taviseburebaze, instiqtur movlinebazea mimarTuli.
yovelive es mowmobs, rom wuwunava pirveli Seexo fsiqoanalizis Temas
qarTul kinoSi. filmSi ikveTeba rogorc eqspresionizmis, aseve
-
15
siurealizmis motivebi. kamera ,,ixedeba~, ,,iWreba~ personaJis sulier
samyaroSi da codviT damZimebuli adamianis qvecnobier, farul nakads
gamoavlens. ZiriTadi epizodebi eTmoba personaJis sizmrebs, avadmyofur
xilvebs, halucinaciebs, amgvarad, danaSaulis Tema erT-erTi gamWoli
motivi xdeba wuwunavas SemoqmedebaSi.
,,ori monadiris~ Semdeg a. wuwunava iwyebs socialuri mxatvruli
filmis ,,janyi guriaSi~ gadaRebas. manamde a. wuwunavam am nawarmoebis
inscenireba da warmatebuli dadgma ganaxorciela TeatrSi. speqtaklSi
masiuri scenebis saintereso reJisorul gadawyvetas erTxmad
aRniSnavdnen kritikosebi.
kinonawarmoebis ,,janyi guriaSi~ scenari, iseve rogorc danarCeni
mis mier gadaRebuli filmebis scenari Tavad reJisorma dawera.
romanisagan gansxvavebiT filmSi ukana planze gadaitana calkeul
gmirTa piradi cxovreba, xolo wina planze xalxis masa gamoiyvana.
xalxis erTianobaSi ikveTeba calkeul gmirTa portretebi. romanis
zogierTma gmirma filmSi sruliad axali Tvisebebi SeiZines. reJisori
icavs nawarmoebis fabulas, peripetiebs, magram dramatul moqmedebebs
xalxis SuagulSi, masobriv scenebSi warmarTavs. originalurad da
dinamiurad CarTo filmis siuJetSi uZvelesi xalxuri sanaxaoba: xatoba,
jvarze daficeba, nadimi, alaia, jiriTi, lelo da a.S.
al. wuwunavam mxolod xuTi filmi gadaiRo ,,qristine~, ,,vin aris
damnaSave~, ,,xanuma~, ,,ori monadire~ da ,,janyi guriaSi~. aRnaSnivia, rom
arcerTi maTgani ar aris tipiuri sabWoTa Tematikis da socialisturi
realizmis meTodiT Seqmnili.
Tavi III. brZola sinTezuri TeatrisaTvis.
mesame TavSi ganxilulia valerian SalikaSvilis SemoqmedebiTi
cxovrebis is ZiriTadi aspeqtebi, romlebsac gansakuTrebuli mniSveloba
hqonda qarTuli profesiuli Teatris ganviTarebisaTvis. valerian
SalikaSvili iyo Teatraluri moRvawe, mas mravalmxrivi niWi hqonda. iyo
msaxiobi, reJisori, pedagogi, dramaturgi, publicisti da sazogado
moRvawe. sul raRac TxuTmeti weli imoRvawa qarTul scenaze da
samudamod daimkvidra sapatio adgili qarTul xelovnebaSi.
-
16
Cveni azriT, SalikaSvils Tavisi niWierebiTa da aqtioruli
ostatobis wyalobiT SeZlo gadaelaxa ampluis sazRvrebi da mieRwia
Janrul mravalferovnebisaTvis. amaze mis mier gansaxierebuli rolebi
metyveleben: iago (,,otelo~), Stokmani (,,doqtor Stokmani~), tirezia
(,,oidipos mefe~), lefevri (,,madam sen Sermeni~), darispani (,,darispanis
gasaWiri~), suleiman xani (,,Ralati~), elizbar erisTavi (,,Tamar
batoniSvili~) da sxva. man Tavisi xanmokle samsaxiobo karieris manZilze
asamde roli Seasrula.
v. SalikaSvili fsqologiur-realisturi tipis msaxiobi iyo. mis
aqtiur bunebas organulad Serwya samxatvro Teatris stili. misi
mniSvnelovani namuSevrebi mainc fsiqologiur realizms ganekuTvneba.
maT Soris aRsaniSnavia ibsenis ,,doqtori Stokmani~, dimovis ,,ismine
israel~, kldiaSvilis ,,darispanis gasaWiri~ da sxva.
v. SalikaSvili ufro grZnobis aqtiori iyo vidre garegani
formebisa, magram kargad esmoda, rom mayurebelTa emociebisaTvis didi
mniSvneloba hqonda Sesafer formiT ametyvelebul grZnobebs, amitom
mudam zrunavda, rom es ori momenti Sexmatkbilebulad gamoeyenebina da
am mxrim, dasaxul mizans yovelTvis aRwevda.
SalikaSvili cdilobda ufro Rrmad Cawvdomoda Teatraluri
xelovnebis arss, radgan xedavda Teatris ganaxlebis aucileblobas da
am sapasuxismgeblo saqmeSi reJisoris adgils da mniSvnelobas. rogorc
sxva ,,qarTveli mxatelebi~ SalikaSvilic gansakuTrebul yuradRebas
uTmobda speqtaklis ansamblurobis sakiTxs. v. SalikaSvilis Rirseba
rogorc reJisorisa, is aris, rom ,,epizoduri rolebi wina planze
wamoiwia da sazogadoebis yuradRebis Rirsi gaxda~. marTlac Zneli iyo
gastroliori msaxiobis survilebis Sefardeba speqtaklis
interesebisaTvis, magram SalikaSvili am brZolaSi marto ar iyo,
ansamblis sakiTxSi erT poziciaze idgnen sxva ,,qarTveli mxatelebic~,
isini erTad ibrZodnen axali Teatraluri principebis danergvisaTvis.
SalikaSvili iyo axali tipis, axali yaidis reJisori. Tavisi
moRvaweobis manZilze cdilobda praqtikul saqmianobiT daemtkicebina
stanislavskis formula: ,,ar arsebobs didi da patara rolebi, arseboben
didi da patara msaxiobebi~.
-
17
SalikaSvilma moskovis samxatvro TeatrSi iswavla gmiris
socialuri yofis asaxvisas detalebis sizustis mniSvneloba da gmiris
Rrma fsiqologiuri gancdebis gadmocema. piesis dadgmis dros zogjer
mogzaurobda kidec zogierTi tipaJisa da adgilis Sesaswavlad, magram
samxatvro Teatris principebs fanatikurad rodi misdevda zogjer
ewinaaRmdegeboda kidec, amis naTeli magaliTia ioseb gedevaniSvilis
,,sinaTle~. reJisorma speqtaklSi gamoiyena musika, sabaleto nomrebi.
SalikaSvilis speqtakli ,,sinaTle~ Teatraluri simbolizmis
Taviseburi gamovlena da amave dros, modernizaciis seriozuli cdaa.
rodesac amas vambobT, viTvaliswinebT garemoebaTa mTel rigs, romlebic
mimarTulebis ganviTarebaze axdendnen zegavlenas da iwvdnen erovnul
niadagze mis uCveulo transformacias. pirvel rigSi mxedvelobaSi unda
miviRoT qarTuli mxatvruli azrovnebis mZlavri da amouSreteli
romantikuli tradicia, romlis kvali naTlad ikiTxeba originaluri
dramaturgiis yvela mimarTulebis, maT Soris simbolistur nimuSebSic.
,,sinaTlis~ poetikis mxatvruli Taviseburebani qarTuli kulturis
siRrmidan modioda da mWidrod da erwymoda qarTul literaturul
tradicias, xalxur Semoqmedebasa da saukunis msoflmxedvelobas. aq
nacnobi simboloebis saxiT gvevlinebian da eris SegnebaSi
damkvidrebuli cxovrebiT ganagrZoben arsebobas.
SalikaSvili did yuradRebas aqcevda dekoratiul mxatvrobas.
maSindel Teatrs ar hqonda saSualeba yvela piesa sxvadasxva
dekoraciebSi daedga, magram Teatris mZime materialuri mdgomareobis
miuxedavad SalikaSvili mainc axerxebda, rom speqtakls Tavisi
dekoraciuli samyaro hqonoda.
SalikaSvili didi enTuziazmiTa da siyvaruliT dgamda qarTul
piesebs, aqezebda axalgazrda qarTvel mwerlebs piesebis dasawerad da
sixaruliT dgamda maT nawarmoebebs. aseve, SalikaSvils hqonda unari
amoecno axalgazrda msaxiobebSi talanti da gabedulad niSnavda maT
wamyvan rolebze.
1918 wels dramatulma sazogadoebam daarsa sasceno xelovnebis
studia. studias xelmZRvanelobda g. jabadari. damdgmel reJisorad
miwveul iqnen v. SalikaSvili da k. SaTiriSvili. studielebi iyvnen v.
anjafariZe, m. Wiaureli, a. vasaZe, S. RambaSiZe, S. aRsabaZe, g. sarCimeliZe
-
18
SalikaSvili samxatvro TeatrSi miRebuli gamocdilebis safuZ-
velze cdilobs danergos iseTi sarepeticio Cvevebi da meTodebi,
romlebic saqarTveloSi iSviaTobas warmoadgenda: piesis wakiTxva, misi
ganxilva, ideis amoxsna, rolebis swori ganawileba, calkeul xasiaTebze
muSaoba. igi gansakuTrebul yuradRebas uTmobda msaxiobis saerTo
ganaTlebis gafarToebas, kulturul zrdas, sceniuri gemovnebis
Camoyalibebas da profesiuli SezRudulobis winaaRmdeg brZolas.
SalikaSvili niWieri artisti, reJisori da amasTanave nayofieri
dramaturgi iyo. mis kalams ekuTvnis Svidi piesa: ,,gadaWrili muxa~ drama
oTx moqmedebad, ,,uniadagoni~ komedia oTx moqmedebad, ,,upretenzio
komedia~ komedia sam moqmedebad, ,,ojaxi~ drama xuT moqmedebad, ,,Cvenebi~
komedia sam moqmedebad, ,,gawyvetili jaWvi~ drama sam moqmedebad,
,,moqalaqis sizmari~ SarJi erT moqmedebad. hqonda naTargmni mravali
piesa: riJkovis ,,pirveli mercxali~, hauptmanis ,,feiqrebi~, mirbos ,,Jan da
madlena~ da sxva. maT Soris bevri komediebi da vodevilebi.
unda aRiniSnos, rom Cveni azriT, SalikaSvilis werilebi Teatris
Sesaxeb dResac ar aris interess moklebuli. SalikaSvili ocnebobda,
rom saqarTveloSi Seqmniliyo ,,idealuri~ Teatri. radgan, SalikaSvili
udides mniSvnelobas aniWebda Teatris rols eris sulier cxovrebaSi,
Tvlis, rom qarTul Teatrs unda hqondes marto misTvis damaxasiaTebeli
,,namdvili saxe, viwro nacionaluri mimarTuleba~.
v. SalikaSvilis kalams ekuTvnis statiebi, narkvevebi, originaluri
da Targmnili piesebi. magram is pirvelyovlisa mainc reJisori da
msaxiobi iyo. igi axl gzebs eZebda SemoqmedebaSi da am ZiebaSi
daiferfla kidec. misi reJisura aRorZinebuli qarTuli Teatris
winadRea.
Tavi IV. brZola reJisoruli principebis damkvidrebisaTvis.
meoTxe TavSi ganxilulia mixeil qorelisa da akaki FfaRavas
Semoqmedeba.
qveTavi I. mixeil qoreli. meoTxe Tavis pirvel qveTavSi gaanalizebulia
miexeil qorelis reJisoruli moRvaweobis is ZiriTadi aspeqtebi,
romlebmac mniSvnelovnad Seuwyves xeli qarTuli profesiuli reJisuris
principebis damkvidrebas. mixeil qoreli im Taobis pirveli
-
19
profesionali reJisorebis warmomadgenelia, romlebmac qarTul TeatrSi
brZola gamoucxada aqtiorul individualizms da cdilobdnen
daenergaT koleqtiuri Semoqmedeba.
qorelma pirvelad quTaisSi daiwyo moRvaweoba, man dasadgmelad
gorkis ,,ukanasknelni~ airCia (es piesa im dros ruseTSi akrZaluli iyo,
qorelma ki gabeda misi dadgma). ,,ukanasknelis~ arCeva ganapiroba erTi
mxriv piesis aqtualobam, meores mxriv Teatraluri interesiT piesa
warmoadgenda SesaniSnav masalas msaxiobis piesaze muSaobis im meTodis
Sesaswavlad, romelsac moskovis samxatvro Teatrma daudo safuZveli da
romlis mimdevari da praqtikaSi ganmxorcielebeli qoreli gaxlda.
marTalia mas moskovis samxatvro TeatrSi ar umuSavia, magram moskovSi
swavlis dros misi xSiri stumari iyo da xSirad repeticiebsac
eswreboda.
quTaisis TeatrSi qorelma Semoikriba axalgazrdoba da samxatvro
Teatris gamocdilebis momarjvebiT daiwyo namdvili profesiuli
reJisoruli muSaoba. dasi metwilad axalgazrdebidan Seadgina,
romlebsac mTeli guliT ,,axali wesiT~ muSaoba ewada. aRsaniSnavia, rom
piesaze muSaobas mixeil qoreli yovelTvis magidasTan iwyebda da
scenaze maSin gadadioda, rodesac msaxiobisaTvis garkveuli iyo
TviTeuli rolis saxe. is rolebis zepirad codnas moiTxovda
msaxiobebisagan. harmoniuli dialogisTvis rom mieRwia, msaxiobebisagan
moiTxovda partnioris rolis ara mxolod replikebis, aramed mTeli
teqstis codnas da partnioris mTeli yuradRebiT mosmenas. msaxiobebs
aswavlida Tu am wess daicavdnen, scenaze TiToeuli sityva
gacocxldeboda da speqtaklis mxatvrul mTlianobas miaRwevdnen.
speqtaklSi yvela msaxiobTa TamaSSi igroZnoboda reJisoris mier
daculi mxatvruli zomiereba.
1920 wlis ivnisSi akaki faRavas iniciativiT Seiqmna axali
dramatuli dasi. dasSi reJisorebad muSaobdnen m. qoreli, al. wuwunava,
k. andronikaSvili da axalgazrda al. axmeteli. 1920 wlis 15 oqtombers
dRevandeli rusTavelis Teatris SenobaSi gaixsna qarTuli dramis
sezoni. S. dadianis ,,guSindelniT~, romlis reJisura m. qorels
ekuTvnoda.
-
20
marjaniSvilis mosvliT 1922 wels rusTavelis saxelobis TeatrSi
axali era daiwyo. marjaniSvili afasebda qorelis reJisuras da pativs
scemda, rogorc erudirebul da kulturul adamians. 1923 wels mixeil
qoreli iwyebs muSaobas germaneli eqspresionisti dramaturgis ernest
toleris ,,kaci masaze~. qorels toleris piesaze muSaoba TiTqmis
damTavrebuli hqonda, roca k. marjaniSvili Caeria repeticiebSi.
marjaniSvilma ar miiRo qorelis dadgmis gaazreba da rogorc Teatris
samxatvro xelmZRvanelma, radikalurad Caeria piesis interpretaciaSi.
Seitana ra garkveuli koreqtivebi dadgmaSi da faqtiurad gansazRvra
speqtaklis ideuri mizandasaxuloba da azrobrivi aqcentebi.
qveTavi II. akaki faRava
mesame Tavis meore qveTavSi aRwerilia akaki faRavas reJisoruli
da pedogiuri moRvaweoba da ZiriTadi aqcetdebi dasmulia mis obieqtur
rolze qarTuli profesiuli Teatraluri skolis Camoyalibebis saqmeSi.
akaki faRava aris qarTuli Teatrisa da saTeatro ganaTlebis
uaRresad didi damsaxurebis mqone moRvawe, romelic ara marto erT-erTi
pirveli profesionali reJisoria, aramed aris umaRlesi saTeatro
ganaTlebis fuZemdebeli saqarTveloSi.
Teatris siyvarulma da Teatris saSualebiT Tavisi qveynisa da
xalxis samsaxuris ideam gadaawyvetina moskovis universitetis
filologiuri fakultetis studenti akaki faRava 1909 wels Sesuliyo
moskovis samxatvro Teatris studiaSi da samxatvro Teatris
fuZemdeblebisa da nemiroviC-danCenkos xelmZRvanelobiT daxelov-
nebuliyo reJisuraSi. faRavas inteleqtualur da reJisorul
SemoqmedebiT zrdaSi gadamwyveti roli Seasrula maSindelma moskovis
samxatvro Teatrma. swored im periodSi (1908-1915 w.w.) yalibdeboda
stanislavskis e. w. ,,sistema~. studiis damTavrebis Semdeg igi muSaobas
iwyebs samxatvro TeatrSi reJisoris TanaSemwed.
akaki faRava ori umaRlesi ganaTlebiT sareJisoro da
pedagogiuriT saqarTveloSi brundeba. aRsaniSnavia, rom am droisaTvis
moskovis samxatvro Teatris principebi fesvebs imagrebs qarTul scenaze.
1914 wlis 12 ivniss Teatraluri sazogadoebis yrilobaze faRavas
moxsenebam ,,sasceno xelovnebis Sesaxeb~ didi interesi gamoiwvia. Tavis
-
21
moxsenebaSi akaki faRava aRniSnavda, rom arsebobs Teatri warmodgenis
da Teatri gancdis. warmodgenis Teatri ar eZebs gmiris Sinagan gancdas,
xolo gancdis Teatrma jer unda gaigos gmiris azrebi da ganicados
gmiris grZnobebi da Semdeg igive azrebi da grZnobebi gaagebinos da
ganacdevinos mayurebels. faRava upiratesobas mxatvrul realizms
aniWebda.
1920 wels akaki faRavas SemoqmedebiT biografiaSi erT-erTi
yvelaze mniSvnelovani faqti moxda. dramatuli sazogadoebis gamgeobam
daqsaqsuli msaxiobebisagan qarTuli dramatuli dasis Seqmna daavala,
agreTve samxatvro xelmZRvaneloba da mTavari reJisoroba Tavad unda
ekisra. axalgazrda reJisorma Tavisi Cveuli energiiT Seudga dasis
Sekrebas. moiwvia sxvadasxva Taobis msaxiobebi. dasis organizeba
mxatvruli tipis safuZvelze ar momxdara, magram dramis Camoyalibebis
faqti ki mniSvnelovani iyo im xanad. male Seikriba sxvadasxva mxares
daqsaqsuli saukeTeso Zalebi. sazogadoebac dainteresda TeatriT.
akaki faRavam daviT kldiaSvilis Teatris axal etaps daudo
safuZveli. man ,,irines bedniereba~ dadga orjer 1920-1922 wlebSi. A
pirvel dadgmaSi gansakuTrebuli yuradReba miipyro speqtaklis
ansamblurobam. aqtiorebi TamaSobdnen bunebrivad, koleqtiurad. Mmeore
dadgmaSi Warbobs naturalizmis xazebi. faRavas mier d. kldiaSvilis
dramaturgiis gamosaxatavad mignebul iqna gansxvavebuli scenuri forma
da saSualebebi. SeiZleba iTqvas, rom arasodes manamde ar yofila
qarTul scenaze ase kargad gadmocemuli ,,naturalisturi Teatris~
elementebi.
d. kldiaSvilis piesa ,,irines bednierebaSi~ Cndeba axali Strixi,
naturalizmis elementebi.
a. faRavas, rogorc k. stanislavskis Tayvanismcemel reJisors,
kargad esmoda repeticiebis mniSvneloba. mudmivi wvrTnis roli
msaxiobis cxovrebaSi. Aamitom igi xangrZlivad, da sistematiurad
muSaobda repeticiebze.
aqve unda aRiniSnos, rom akaki faRavas speqtakli ,,samaniSvilis
dedinacvali~ rusTavelis Teatris istoriaSi Sevida rogorc
mniSvnelovani dadgma, romelmac faqtiurad realistur stils Cauyara
safuZveli.
-
22
1921 wels respublikis mTavroba iwyebs saTeatro ganaTlebis
mogvarebas saxalxo komisariatis davalebiT. akaki faRava mTeli weli
mounda saorganizacio sakiTxebs da 1922 w. studia gaixsna. 1923 wlidan
studiis safuZvelze Seiqmna Teatraluri instituti, romlis pirveli
reqtori iyo a. faRava, xolo 1939 wlidan proreqtori saswavlo-
samecniero dargSi, agreTve Teatris istoriis kaTedris gamge.
a. faRavam mTeli Tavisi niWi da energia erovnuli Teatris
aRorZinebasa da warmatebisTvis brZolas Sealia. mas moaxmara Tavisi
didi gamocdileba da mTeli sicocxle.
* * *
a. wuwunava, v. SalikaSvili, m. Qqoreli, a. faRava is reJisorebi
iyvnen, romlebic qarTul TeatrSi amkvidrebdnen ,,gancdis xelovnebas~.
isini bolomde erTgulni darCnen ,,sulieri realizmisa~. Kk. marjaniS-
vilisa da s. Aaxmetelis mosvlis Semdeg, pirobiTi Teatris aRzevebis
procesSi isini rusTavlis Teatridan wavidnen. wasvlas win uZRoda am
ori tendenciis praqtikuli dapisrispireba.
7. naSromis ZiriTadi debulebebis amsaxveli publikaciebi.
1. SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis daarsebis 75
wlisTavisadmi miZRvnili humanitarul mecnierebaTa fakultetis
doqtorantTa pirveli samecniero konferencia. SoTa rusTavelis
saxelmwifo universiteti. Mmoxseneba: ,,msaxiobTa reJisura,” 2010w. 30
oqtomberi
2. baTumis xelovnebis saswavlo universitetis profesor-
maswavlebelTa samecniero konferencia. Mmoxseneba: ,,akaki faRavas
pedagogiuri moRvaweoba”.
3. axalcixis saxelmwifo universitetis profesor - maswavlebelTa
samecniero konferencia. Mmoxseneba: ,,qarTuli saopero reJisuris
saTaveebTan”.
publikaciebi:
-
23
1. ,, msaxiobis Sinagani fsiqoteqnika” SoTa rusTavelis saxelmwifo
universiteti. samecniero Sromebis krebuli
,,xelovnebaTmcodneobiTi etiudebi~ 2009w.
2. ,,akaki faRavas pedagogiuri moRvaweoba~ baTumis xelovnebis
saswavlo universitetis samecniero Sromebis krebuli
,,xelovnebaTmcodneobiTi etiudebi~ 2011w.
3. ,,mweralTa reJisura~ baTumis xelovnebis saswavlo universitetis
samecniero Sromebis krebuli xelovnebaTmcodneobiTi etiudebi 2011
w.
4. ,,aleqsandre wuwunava – qarTuli mxatvruli kinos fuZemdebeli~.
baTumis xelovnebis saswavlo universitetis samecniero Sromebis
krebuli xelovnebaTmcodneobiTi etiudebi 2011w.
5. ,,lado mesxiSvili qarTuli reJisuris saTaveebTan~ (rusul enaze).
SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti. sant-peterburgis
saxelmwifo universiteti. istoriul-filologiuri Ziebani 2011w.
6. ,,m. gorkis ,,ukanasknelni~ quTaisis Teatris scenaze~ (rusul enaze).
SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti. sant-peterburgis
saxelmwifo universiteti. istoriul - filologiuri Ziebani 2011w
Tavi I. qarTvel mweralTa da msaxiobTa reJisura _
gardamavali etapi
1. mweralTa reJisura
-
24
XІX saukunis meore naxevris qarTuli Teatri amzadebs
safuZvels da gzas ukvalavs reJisuris ganviTarebas, ra gind
winaaRmdegobebiT aRsavse ar unda yofiliyo es gza, qarTuli reJisura
mainc progresulad viTardeboda. gansakuTrebiT aRsaniSnavia im
mweralTa da msaxiobTa Rvawli, romlebmac reJisoris funqcia iTaves, am
periodis moRvaweebs Soris pirvel rigSi unda davasaxeloT
mwerlobidan qarTuli profesiuli Teatris aRmdgeneli giorgi erisTavi,
ilia WavWavaZe da akaki wereTeli, xolo samsaxiobo xelovnebidan v.
gunia da l. mesxiSvili. Teatris istoriis am etapze reJisoris roli
jer kidev ver amaRlda damoukidebeli xelovnebis donemde, igi ufro
organizatoris, menejeris, mmaarTvelis rols asrulebda.
,,g. erisTavma pirvelma dadga misive ,,gayra~ igi msaxiobic
gaxldaT speqtaklisa, am faqtSi kargad ikiTxeba mTeli XІX saukunis
reJisuris Tavisebureba, misi evoluciis sawyisi etapi. sacnauria
mravalsaxeoba Semoqmedisa, romelic Semdeg Tavis TavSi gaaerTianebs ara
marto msaxiobs da dramaturgs, aramed mxatvarsa da kompozitorsac _
erTi sityviT warmoadgens urTules sinTezs~ (kiknaZe 1982: 47).
roca g. erisTavma itvirTa qarTuli profesionaluri Teatris
aRdgena, is pirveli speqtaklis dramaturgic iyo msaxiobica da reJisor-
organizatoric. rTuli da winaaRmdegibebiT savse iyo pirveli nabijebi.
piesis, (,,gayra~) dasadgmelad ar hyavda profesionali msaxiobebi, iyvnen
mxolod Teatris gaxsnis mowinaaRmdegeTa mier daSinebuli
scenismoyvareni. pirveli warmodgenis dadgma aristokratiam iTava,
xolo Semdeg g. erisTavma provincias mimarTa. momavali dasis wevrTa
umetesoba goridan da goris mazridan iyvnen. isini Tavis sofel
xidisTavSi waiyvana da dauwyo wvrTna, repeticiebis paralelurad
aswavlida sasceno xelovnebas, Teatris istorias, scenis teqnikas. ase
grZeldeboda naxevari weli, Semdeg man dasi TbilisSi Camoiyvana da aq
ganagrZo maTTan muSaoba. amgvari muSaobis stili warmodgenis
mzadebasTan erTad profesiul aRzrdasac isaxavda miznad, amitom
SeiZleba iTqvas, rom g. erisTavma Taviseburi studia Seqmna. dasi Tavis
principebs aziara. g. erisTavis SemoqmedebiTi principi, cxovrebis
sinamdvilis asaxva da misi naklovanebebis Cveneba, maTze dafiqrebis da
gamosworebis mizniT. amas naTlad ambobs ,,gayris~ epilogSi.
-
25
mikirtum (avtoris magier) ,,batonebo SemindeT, Tu hpoveT ram
nakluloba, amad vmxneoba, aq brZanebulT yvelasa, gaqvsT ganaTleba, da
amisTvis mapatiebT sustsa amas pirvel Sromas, ar SeismenT romelTame
uswavlelTa wyenas, wyromas, me davwere imazeda, vinc zneobiT aris
mrudi, Cvenc vecadneT da gavdevnoT, raca aris CvenSi cudi!~ ,,g.erisTavi
komediografi iyo, amitom umTavresad uaryofiT mxareebs eZebda da
amJRavnebda. igi kiserSi wvda im pirebs, romelic naklovanebaTa morevSi
izloznebodnen da maTi maxinji saxeebi daurideblad, yvelas
dasanaxavad gamoitana dRis sinaTleze~ (gersamia 1950: 108). maSindeli
saqarTvelo savse iyo mis komediebSi asaxuli personaJTa prototipebiT,
swored maTi cxovrebis saaSkarod gamotana iyo g. erisTavis mTavari
amocana. g. erisTavis piesebis remarkebidan Cans, rom mas ar hqonda imis
imedi, rom misi piesebi gamocdil ostatis xelSi aRmoCndeboda, amitom
is Tavis piesebSi remarkebs xSirad iyenebda, rogorc samoqmedo garemos.
mimniSnebel remarkas, aseve gmiris salaparako sityvebs Soris xSirad
svamda rTul remarkebs, romlebSic gmiris moqmedebas an fsiqologiur
mdgomareobas gadmogvcems. moviyvanT ramdenime magaliTs:L
,,oTaxi gaulesavi fanjara, romelime qaRald gakruli. cal
gverdzed dgas didi taxti~ an ,,asana xarazis duqani. duqanSi dgas taxti
marjvniv mxares aris kari, iqve fanjara, marjvniv mxares kari romelic
Seiyvans meore oTaxSi~.
es remarkebi mxatvrisTvis aris gankuTvnili da moqmedebis
adgils gamoxatavs:
,,oTaxi beglarisa, wignebi kedlebze taxtqveS, stolzed pismeni
stoli dgas, wignebi awyvia areulad, erTi saqme Zevs Zveli da erTi
Rerbois qaRaldebi Zevs zeda~.
am remarkebSi moqmedebis adgilis garda rekvizitic aris
miTiTebuli:
,,sasaxle rusudan dedoflisa varZiaSi, mdidrad ganaTebuli
darbazi: xma sakravisa da simRerisa, darbaiselT siaruli, Sua scenaze
dgas taxti samefo~. es remarka rogorc mxatvarisaTvis aseve musikaluri
gamformeblisaTvis aris gankuTvnili da am scenis atmosferos
gadmogvcems.
-
26
,,ivane icinis fu kakaia nizost (miva pavlesTan, waarTmevs
xanjals, mere muTaqas gaWris Suazed, erTs gadaugdebs anduyafars) na
tebe, balSoi razboinik! (meores gadaugdebs pavles) na tebe duralei!
(biWebs uyviris) gaitaneT, gadayareT es Cixa-maxoebi, TqvenTvis miCuqebia;
Cems saxls nu aCirqianebT, saxli Cemia, (biWebi krefen siCqariT. ivane
revazs) ati von, isCadie ada! (gava)~ (erisTavi 1950: 163).
g. erisTavi ara marto qmediT sityvas awodebs msaxiobs, aramed
remarkebis saSualebiT miuTiTebs mis yvela qcevaze, mizanscenis mza
naxazs aZlevs. es naxazi zustad rom gadaetana msaxiobs, scenaze misi
gamotana SeiZleboda.
g. erisTavis piesebidan remarkebidan Cans, rom is dramaturgiul
remarkebs xSirad mimarTavs, rogorc samoqmedo garemos mimniSnebelad
aqtis an epizodis dawyebis win, agreTve salaparako sityvebs Soris
aTavsebs maT, rac mxatvrisa da reJisorisTvisac aris gankuTvnili.
,,g. erisTavi, rogorc `rogorc organizatori da speqtaklis
SemoqmedebiTi xelmZRvaneli, qmnida reJisuras. masSi gaerTianda Teatris
direqtoris, piesis avtoris, pirveli msaxiobis Sroma sxvadasxva
elementebis erToblivi moazreba, maTi erT garkveul organizaciul
principebze dafuZneba saSualebas iZleoda ukeT warmoCeniliyo reJisor-
organizatoris roli~ (kiknaZe 1982: 48).
XІX saukunis 80-ian wlebSi mudmivmoqmedi profesiuli Teatris
Seqmna SeuZlebeli iqneboda, ilia WavWavaZesa da akaki wereTels Tavisi
werilebiT fsiqologiuri klimati rom ar SeeqmnaT axali TeatrisaTvis.
profesiuli Teatri moiTxovda, rom mas saTaveSi yoloda niWieri
reJisor-organizatori, speqtaklebi unda momzadebuliyo profesio-
nalurad, Teatrs unda hqonoda repertuari. pirvel rigSi saWiro iyo,
rom profesiuli Teatri ganTavisuflebuliyo scenismoyvareTa
Cvevebisagan. gansakuTrebuli yuradReba daeTmo msaxiobis ostatobas da
sasceno metyvelebis daxvewas. wina planze wamoiwia ansamblis problemam,
speqtaklis scenografiis sakiTxebma. k. mesxi igonebs: ,,pirvel
zafxulSive d. erisTavs piesa gadaeTargmna da gadaekeTebina oTxi Tu
xuTi piesa da Camoetana sezonisaTvis. SeudeqiT repeticiebs _ daviTi
jarasaviT datrialda: aq rols arigebda, iq dekoraciebs amzadebda,
erTs intonacias usworebda, meores rolis xasiaTs uxsnida, mesame
-
27
mkeravTan mihyavda da tansacmels urCevda~ da iqve ,,daviTi metad mkacri
iyo Tu qarTul sityvas daamaxinjebda vinme~ (CxeiZe 1953: 38).
rogorc mogonebebidan Cans d. erisTavi rogorc damdgmeli
reJisori msaxiobebs rolis xasiaTsa da intonaciis Taviseburebas
uxsnida, umartavda Tu romeli gmiri ras warmoadgenda, metad mkacri
iyo, Tu vinme qarTul sityvas daamaxinjebda. rogorc sadadgmo
organizatori dekoraciebs amzadebda da msaxiobebs tansacmels urCevda.
imdroindeli TeatrisaTvis reJisoris aseTi muSaoba bunebrivi iyo,
radgan ar hyavda saTanado teqnikuri personali da yvelaferi mas unda
gaekeTebina. am faqtidan Cans imdroindeli reJisuris sirTuleebi, zogi
ram primitiuli formiT iyo gamoxatuli.
,,gansxvavebuli mdgomareoba gvaqvs Teatris Teoriis sferoSi igi
ufro maRal safexurze dgas vidre praqtikuli reJisura. qarTvel
mweralTa da msaxiobTa naazrevSi meti siRrme da mravalmxrivobaa. ufro
metadac igrZnoba azrovnebis maStabebi ase magaliTad: ilia WavWavaZem da
akaki wereTelma TiTqmis yovelmxriv ganixiles reJisuris sferosTan
dakavSirebuli problemebi. Tanadroulobis doneze gaanalizes qarTul
TeatrSi mimdinare procesebi~ (kiknaZe 1982: 51).
ilia WavWavaZem Semounaxa mravali qarTveli msaxiobis sceniuri
portreti maTi Semoqmedebis Rrma analiziT. im periodSi, roca
imarTeboda kamaTi imis Sesaxeb, Tu romeli skolis - ,,gancdis~ Tu
,,warmosaxvis~ warmomadgeneli aris WeSmariti Semoqmedi, i. WavWavaZe
Tvlida, rom mayurebelze emociur zemoqmedebas WeSmariti talanti
axdens. Tavis cnobil werilSi ,,batoni gamyreliZe svimon leoniZis
rolSi~ werda: ,,ar SegviZlia ar aRvniSnoT is friad Wkvianuri
grZnobieri, umetnaklebo aRsruleba rolisa, romlis cxadi magaliTi
Tvalwin gagvitara batonma gamyreliZem~ (WavWavaZe 1953: 195).
werili Seicavs Zvirfas cnobebs ara marto samsaxiobo
xelovnebaze, aramed reJisurazec. radgan is rac msaxiobma leoniZis
rolSi moipova, reJisoris monapovaricaa. reJisori xsnis piesis azrs,
ideas, qmnis movlenaTa da urTierTobaTa rigs, kravs da aerTianebs
scenebs, ibadeba warmodgena romelSic gamyreliZe SesaniSnavad asrulebs
leoniZis rols. ,,Tavidan bolomde erTnairad, Tanasworad, frTxilad da
codniT, namdvili gmiris bunebis SeubRalavad gaatara Tavisi roli~. igi
-
28
frTxilad da codniT qmnis leoniZis saxes da gmiris samyaroSi SeRwevis
Jini arasodes scildeba zomierebis farglebs. ,,iseTi bunebiT savse
kilo ixmara batonma gamyreliZem, rom pirvelxarisxovan artistsac
xSirad gauWirdeba.~ (WavWavaZe 1953: 195). Tavisi bunebrivobiTa da
sisadaviT, romelSic didi vneba da simarTle iyo damuxtuli, did
zemoqmedebas axdenda mayurebelze.
XІX saukunis 80-ian wlebis qarTuli reJisuris erT-erTi
yvelaze didi sazrunavi speqtaklis ansamblurobis sakiTxi iyo. im
periodSi Zlieri iyo aqtioruli individualizmi, mefobda msaxiobTa
gastroli da premier msaxiobTa instituti, xSirad mTavari gmiris garda
yvelaferi saerTo planSi iZireboda. i. WavWavaZem brZola gamoucxada am
mankierebas, man sagangebo yuradReba dauTmo speqtaklis ansamblurobis
sakiTxs. Seamzada sazogadoebrivi azri, waaxalisa da gaamxneva reJisura.
v. kiknaZis azriT, ,,iliam erT-erT werilSi sagangebod ganixila
,,storoJis~ TiTqmis usityvo roli. man darajis rolis gamorCeviT
mtkiceT daicva ansamblis principebi,~ amdenad igi winamorbedi gaxda im
didi brZolisa, romelic meoce saukuneSi qarTul pirvel profesiul
reJisuras xvda wilad~.
XІX saukunis qarTul TeatrSi gamefebuli iyo speqtaklis
saxeldaxelod momzadebis praqtika, romelic didxans tanjavda qarTul
reJisuras: ,,erTni da igiveni kviraSi erTxel sul sxva piesebs amzadeben,
xandaxan kviraSi orjerac da mere ra rigad hTamaSoben, es rom uTxraT
vismes evropels, ar daijerebs. iq romeli artisti gahbedavs scenaze
gamovides, rom aTi da oci repeticia mainc gamoiaros, sul cota ori da
sami Tve ar emzados~ (WavWavaZe 1955: 84).
evropis umetes TeatrebSi msaxiobebi or-sam Tves zogjer
metxans andomebdnen repeticiebs, xolo qarTul TeatrSi kviraSi erTxel
an kviraSi orjer amzadeben speqtaklebs. miuxedavad amisa zogjer
rigianad da ,,ra rigad hTamaSobdnen.~ ilias azriT, aseTi mavne praqtika
qarTuli TeatrisaTvis SemoqmedebiTad damRupveli iyo. ilia WavWavaZe
ukompromisod ixilavs msaxiobis TamaSs, mas miaCnia, rom msaxiobma roli
kargad unda icodes da gadaeCvios suflioris imediT TamaSs. ,,magram
mainc am codvas vkisrulobT da vityviT, rom batoni safarovisam da
baton abaSiZem rolebi sakmaod ar icodnen kvira dRes~ (WavWavaZe 1955: 84).
-
29
ilia WavWavaZem Tavisi yvelaze sayvareli artistebic ar
daindo, qarTuli Teatris korifeebsac ar apatia: ,,aqtiorebma rolebi ar
icodnen rigianad ra dagvemarTa, riT ver moviSaleT es uxamsi Cveuleba.
urigo ar iqneba, rom am sagans sastiki yuradReba miaqcios reJisorma,
Torem eg wyeuli Cveuleba presis mweralsac daafrTxobs da
mayurebelsac, imedia, rom bejiTi reJisori mospobs amas.” (WavWavaZe 1955:
59). misi azriT, msaxiobis mier rolis arcodna es uxamsi Cveuleba
daafrTxobs, rogorc mwerals, aseve mayurebelsac. iliam safuZvlianad
ganixila reJisuris sakiTxebi. misi azriT reJisori is adamiania,
romelic movalea izrunos msaxiobis profesionalizmze da pasuxs agebs
msaxiobis moqmedebaze. ilia moiTxovs, rom reJisorma am nakls ,,sastiki
yuradReba~ unda miaqcios. ilias swams, rom principuli reJisori
gamoasworebs am ,,wyeul Cveulebas.~ ,,Cven gvgonia, rom didi Secdomaa
reJisorisagan, rom cotad Tu bevrad sadramo rols akisrebinebs xolme
imisTana artists romelsac sazogadoebam Tvali SeaCvia, rogorc komiks.~
(WavWavaZe 1955: 76).
ilia rolebis ganawilebaSi daSvebul Secdomas miuTiTebs
reJisors. dramatuli roli ar unda daakisros iseT msaxiobs romlis
,,fexis gadadgmaze” mayurebels sicili autydeba.sakiTxi exeba me-19
saukunis qarTuli Teatris erT-erT umniSvnelovanes problemas –
ampluas. igi ar iyo marto qarTuli Teatris specifikuri movlena.
rogorc rusul, aseve das. evropul TeatrSi didi yuradReba eqceoda
ampluas. misi individualoba urTulesi fenomenia. mas aqvs Rrma
subieqturi da obieqturi safuZvlebi. yoveli msaxiobi gamoirCeoda
Tavisi individualobiT: fizikuri monacemebi, temperamenti, xma, plastika
da sxva TvisebaTa erToblioba reJisors safuZvels aZlevs gansazRvros,
Tu ra roli Seasrulos msaxiobma. gmiris, Janris Taviseburebac
uSualod aris dakavSirebuli msaxiobis monacemebTan. amitom uaRresad
didia ampluis mniSvneloba. reJisura cdilobda misi sazRvrebis
gafarToebas. TandaTan, reJisuris ganviTarebis Semdgom etapze
garRveuli iqna ampluis sazRvrebi, dairRva Stampi. mag. u. CxeiZe
TamaSobda hamletsac da yvaryvare TuTaberis rolsac, magram es moxda
didi reformatori reJisoris k. marjaniSvilis xelSi. manamde ki
reJisuras didi gzis gavla mouxda, xolo me-19 s-Si amplua
-
30
gabatonebuli formaa Teatris praqtikaSi. amitom akritikebs ilia
reJisors, rom man daarRvia mkacrad gansazRvruli ampluis forma.
konkretulad sakiTxi exeboda v. abaSiZis mier Sahis rolis Sesrulebas.
Sahi, radgan saqarTvelos mteri iyo, amis gamo ar SeiZleboda igi
scenaze sasacilo tipad warmoCeniliyo. mayurebeli ukve SeCveuli iyo v.
abaSiZes, rogorc komediis msaxiobis ampluas.A ampluis, ansamblis,
rolze xangrZlivi muSaobis, teqstis gaTavisebis, metyvelebis sakiTxebi
me-19 s-nis qarTul TeatrSi profesiuli reJisuris damkvidrebisaTvis
brZolis umniSvnelovanesi problemebia. M igi sul ufro da ufro didi
masStabs iZens 80-90-ian wlebSi da grZeldeba me-20 saukuneSic. reJisuris
mudmivi sazrunavia msaxiobTa maRali profesionalizmisaTvis brZola.
profesionaluri daostatebisaTvis brZola, msaxiobTa da
reJisorTa urTierToba gaivlis sxvadasxva safexurebs, magram maT
mudmivad aqvT erTnairi problemebi. igi TiTqmis mTels istoirias
gasdevs sxvadasxva formiTa da masStabebiT. am brZolaSi erT-erTi
umniSvnelovanesi movlena iyo `mudmivi Teatris piroba,~ romelsac xeli
moawera Teatris damfuZnebel msaxiobTa jgufma. es aris xelSekruleba,
romelmac gansazRvra msaxiobTa da reJisorTa ufleba-movaleobebi.
reJisuris istoriisaTvis gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs dokuments,
sadac naTlad Cans reJisoris didi funqcia Teatris cxovrebaSi. aq
erTmaneTTan aris dakavSirebuli rogorc administraciul-
organizaciuli, aseve SemoqmedebiTi sakiTxebi. isini erTmaneTSia
gadajaWvuli.
reJisori uflebamosilia msaxiobi daajarimos profesiuli, eTikis
an disciplinis darRvevisaTvis. jarimebi sakmaod mkacri iyo, erTi Tvis
xelfasis dakavebasac ki gulisxmobda. didi reaqcia gamoiwvia pirvelive
aseTma SemTxvevam, roca iliam daajarima Teatris msaxiobi-lideri vaso
abaSiZe.
vaso abaSiZe repeticiidan wavida reJisoris nebarTvis gareSe,
miuxedavad megobruli urTierTobisa, iliam didi msaxiobi 50 maneTiT
daajarima. v. abaSiZem presaSi gamoaqveyna saprotesto werili, Tavi imiT
imarTla, rom repeticiaze sufliori ar movida da amitom wavedio. iliam
ki msaxiobis moqmedeba TviTnebobad da disciplinis darRvead miiCnia.
-
31
patara dasSi, sadac 10-12 msaxiobi iyo, vaso abaSiZe da mako
safarova varskvlavebi iyvnen. ilia ar moerida col-qmris did
avtoritets. amis gamo mako-safarova-abaSiZe wers: `es Tanxa Cveni
ojaxisaTvisOimdenad sagrZnobi iyo, rom erTi Tvis ganmavlobaSi SimSili
mogveloda. mivmarTe ilias jarima moexsna, magram mogexsenebaT misi
mtkice xasiaTis Sesaxeb,- Cemi Txovna ar Seiwynara. me ra Tqma unda,
sityvis Sebruneba ver Sevbede, magram gavmwardi da aRar velaparakebodi~
(safarova-abaSiZe 2009: 63).
ilias ar elaparakeboda Teatris erT-erTi varskvlavi msaxiobi! _
saocari da dramatuli faqtia. ilias ar SeeZlo wesi ar daecva. `rom
ar damejarimebina ar SeiZleboda, radgan wesi dairRva,~ - ganucxadebia
ilias. konfliqtis mosagvareblad el. CerqeziSvilis meuRlem niko
xizaniSvilma Tavisi bavSvis naTlobaSi sadilad moiwvia orTave. `me
naTliad mimiwvia,- igonebs mako safarova, -Turme meore naTliad iliac
mouwvevia, Cven arcerTma ar vicodiT, oriveni mivediT, iyvnen sxva
stumrebic. nikom orives mogvmarTa: aba, rogor SeiZleba ori amxela
moRvawe erTmaneTs emdurodeT. gTxovT SerigdiT. Cven ra Tqma unda,
siamovnebiT SevrigdiT~ (safarova-abaSiZe 2009: 63).
ase rTuli iyo reJisoris uflebebisa da TeatrSi maRali
profesiuli principebis damkvidrebisaTvis brZola. am istoriul etapze,
roca gabatonebulia msaxiobTa Teatris modeli, mas daupirispirda
`mweral-reJisorTa~ da `msaxiob-reJisorTa” sistema. es aris gardamavali
periodi reJisuris profesiuli damoukideblobisaTvis brZolis gzaze.
rogorc zemoaRniSnuli incidentidan Cans, Teatris reJisura ar Tmobda
poziciebs. `pirobebSi~ pirdapir weria: `Tu reJisoris nebadaurTvelad
wavida moTamaSe Tbilisidan, Tund im dReebSi, roca Tavisufalia, ixdis
jarimas erTi kviris jamagirs~. amasTanave `yovelgvari gancxadeba
mimarTuli reJisorTan unda moxdes werilobiT~. mTavari mainc
SemoqmedebiTi sakiTxebi iyo. Tu msaxiobma `reJisoris SeniSvna ar miiRo
yuradRebaSi, jarima gauordeba.~ Tu msaxiobma TviTneburad Secvala
teqsti, `daumata an Seamokla roli reJisoris daukiTxavad – ixdis
jarimas sami dRis jamagirs.~ TeatrSi ukve didia reJisoris funqcia.
msaxiobi jarimdeba maSinac ki, Tu taSis kvris dros droulad ar gavida
-
32
scenaze, ar Seasrula reJisoris miTiTeba. es msaxiobis eTikis
sakiTxebia, romlis Sesrulebac savaldebuloa profesionalisagan.
reJisuris mkacri kontrolis qveS iyo qarTuli Teatris
istoriuli misia, - qarTuli enis dacvis sakiTxi. enis dacva ki uSualod
iyo dakavSirebuli metyvelebis problemebTan. ilia WavWavaZe mas
gansakuTrebul rols aniWebda: `grZeli sityvisa da frazis saTqmelad
saWiroa kacma suli, esa igi, haeri imdenad Caigubos, rom mTels frazas
gaswvdes da eyos gamosaTqmelad, Tu uimisod gindaT Tu ar gindaT, xma
ualago alagas gawydeba da fraza waxdeba, amrigad, xmis sagzlis
mopovebas Tavisi kanoni da wesebi aqvs~ (WavWavaZe 1955: 85).
ilia praqtikul miTiTebebs aZlevs rogorc msaxiobs, agreTve
reJisorsac, radgan XІX saukunis qarTul TeatrSi bevr msaxiobs sasceno
gamocdileba ar hqonda. reJisoris movaleobaSi Sedioda saTaveSi
Casdgomoda sasceno metyvelebis srulyofilebisaTvis brZolas. iliam
icis, rom msaxiobs grZeli sityvisa da frazis saTqmelad sWirdeba
Zlieri xma da gavarjiSebuli sunTqva.“ am saganzed mTeli swavlaa da am
swavlas daswavla unda imis mxriT, visac sakuTaris gamocdilebiT da
varjiSobiT ver SesCvevia frazis sigrZes Seuferos aRmosunTqvis da
maSasadame xmis gawvdena, Tqma ar unda, rom gulmodginebiT varjiSoba
da wvrTna xmisac uTeoriodac aswavlis adamians xmisa da frazis
Sezomvasa, amisTvis survilia marto saWiro da bejiToba.~
ilias azriT, am Tvisebebis gawvrTna SesaZlebelia sistematiuri
varjiSiT. ilia WavWavaZe specialurad scenisTvis piesebs ar werda,
magram misi nawarmoebebi “qarTlis deda~ nacionalur gamanTavisuflebel
ideebs gamoxatavda da patriotuli dramaturgiis erT-erTi nimuSia,
xolo misi~ glexTa ganTavisuflebis pirveli droebis scenebi”
batonymuri weswyobilebis winaaRmdeg iyo mimarTuli. es nawarmoebebi
wlobiT ar Camodiodnen qarTuli Teatris scenidan.
ilia did mniSvnelobas aniWebda Teatrs qarTveli xalxis ideuri
aRzrdis da nacionalur-gamanTavisuflebeli suliskveTebis gamoRviZebis
saqmeSi. es kargad Cans oqromWedliSvilisTvis miweril werilSi ,,xom
ici, Teatri ra didi ram aris CvenisTana dacemuli xalxisaTvis. magis
meti nacionalobis niSanwyali jerjerobiT Cven ar gagvaCnia ra, eg erTi
adgilia, roca Cveni ena sajarod ismis da sajarod moqmedebs,esec
-
33
sakmaoa,rom kacma Tavi gamoidos, Torem Teatrs xom sxva bevri sikeTe
mosdevs.~ (WavWavaZe 1955: 29).
aseTive did mniSvnelobas aniWebda Teatrs akaki wereTelic.
,,mxolod erTaderTi asparezi dagvrCenia _ Teatri, saidanac SegviZlia
gavigonoT Cveni deda ena, is ena, romelzedac musikobda rusTveli,
brZaneblobdnen Tamareebi, romelzedac hqadagebdnen ninoebi da
romelzedac wamebulni simdabliT WmerTs adidebdnen qeTevanebi da maTi
msgavsni. Cven am Teatris wyalobiT, SegviZlia gavixsenoT Cveni warsuli,
davinaxoT awmyo da warmovidginoT momavali!~ (wereTeli 1960: 513).
im dros qarTuli ena yvela oficialuri dawesebulebidan
gandevnili iyo, amitom Teatri iyo ,,erTaderTi asparezi,” sadac ismoda `
Cveni deda ena.~
akaki wereTelis Teatralur Sexedulebebsa da mis praqtikul
saqmianobaSi gansakuTrebuli adgili ukavia reJisuris sakiTxebs.
miuxedavad imisa, rom Teatris dasi erTnairi ar iyo Tavisi samsaxiobo
SesaZleblobebiT, akaki yvelasagan moiTxovda maRal profesiul
pasuxismgeblobas. mas xSirad uwevda TeatrSi muSaoba.
rodesac qarTuli Teatris gamgeobam 1903 wlis seqtemberSi
reJisorad miiwvia miuxedavad xandazmulobisa, is mainc gaxarebulia am
sapasuxismgeblo davalebiT. ,,gonieri muSaki, rodesac gaxednas upirebs
sisxlWarb da janRoniT gatacebul mozvers, gverdSi uRlis calad bebr
xars amouyenebs xolme, rom jer ucadma ganaxednma, TavSi ar gaiwios da
nacadma beberma xarma, romelisac ,,rqanic ki hxnavs.~ sasurvel kalapotSi
Caayenos, mec swored am beber xarad gamaba TqvenTan uRelSi gamgeobam.”
akaki Tavis Tavs beber xars adarebs, romelic sixaruliT ebmeba
xelovnebis uRelSi, SeuZlia axalgazrdobis gawvrTna. sanacvlod
dasisagan Teatrisadmi erTgulebas moiTxovs: ,,Tqven damanaxeT
erTguleba, mxneoba da gamrjeloba qarTul Teatrisadmi da me giCvenebT
magaliTs misi siyvarulisa.~ Tavis sityvaSi mas gverdi ar auvlia iseTi
problemisadmi, romlis gadaWrac, akakis azriT, saWiro iyo namdvili
erovnuli TeatrisaTvis: ,Teatri xelovnebis taZaria, samoZRvro ambioni
da ara ubralo gasarTobi, safunduko ram, scena aris erovnuli sarke,
romelic uSiSrad utyuvarad unda gvisaxavdes Cveni cxovrebis av-kargs,
rom sanaxaobiT moxibluli, mSvenierebisaken siyvaruliT da uSverobas
-
34
zizRiT gavurbodeT, nu daviviwyebT, rom es Zlieri sarke Tqven unda
daiWiroT xelSi, me, rasakvirvelia, SeZlebisdagvarad vecdebi avasrulo
Cemi Tqvendami movaleoba da Tqvenganac moviTxov Semdegs:
1. gamtkicebul gaspetakebul qarTul enas da ara CiqorTuls.
2. rolebis gazepirebas, rom karnaxis (suflioris) imediT aRar
iyoT.
3. piesebis mTavari azris Segnebas.
4. TavTavisi rolebis dakvirvebiT Seswavlas.
5. reJisoris survilTan Tqveni survilebis SeTanxmebas, rom
araravin sTqvas; “es didi nulia~ ,,es pataraa~ ,,es SemSveniso~ ,,es arao~
,,amas viTamaSeb~ ,,amas arao~ da amgvarebi. xelovneba mSvenierebaa da
mSvenierebam ki TavisTavad didi da patara ar icis!!! (wereTeli 1955: 118).
akakim gabedulad aRiara Teatri xelovnebis taZrad, es is
periodia rodesac Teatrs sayovelTao avtoriteti ar gaaCnda, mis
moTxovnebSi Camoyalibebulia problemebis is farTo wre, romelic im
dros reJisuras awuxebda da TeatrisTvis iyo mniSvnelovani.
1) unda ganviTardes Cveni piesebi da arc sasargeblo ar aris,
gamoigaos repertuaridan.
2) ena gaswordes.
3) reJisorma jer unda waukiTxos artistebs Tvidan bolomde
piesa, gaacnos dedazrs, auxsnas TiToeuli moqmedi piris xasiaTi da
yvelas misTana roli waukiTxos, romelic mis niWs SeSvenis. moTmaSeebma
jer unda gaizepiron TavTavisi rolebi da mere daiwyon repeticiebi.
intrigebsa da kulisebSi miTqma-moTqmas aridon da klakiorebis imedad
ar iyon xolme.~ (wereTeli 1955: 23).
akakis am debulebebiT kargadYCans, Tu ra progresuli iyo
reJisoris funqciis miseuli gageba. warmodgenilia realisturi
xelovnebis TiTqmis yvela mniSvnelovani debuleba. misi sibrZnis
safuZvelze izrdebodnen msaxiobebi: v. abaSiZe, m safarova, l. mesxiSvili,
k. mesxi, k. yifiani, n. CxeiZe da sxvebi.
akakis farTo amocana aqvs dasaxuli, aq TiTqmis ar aris
arcerTi iseTi sakiTxi, rom yvela drois TeatrisaTvis ar iyos
mniSvnelovani. aq aris repertuaris, msaxiobis aRzrdis, reJisuris,
Teatris SemoqmedebiTi Tu organizaciuli problemebi, magram
-
35
mTlianobaSi isini metnaklebad dakavSirebulia reJisuris sakiTxebTan.
`akaki wereTeli rogorc reJisori, rodesac is Teatris xelmZRvanelobas
ikisrebda, am Tavis SexedulebaTa cxovrebaSi gatarebas cdilobda~
(gersamia 1949: 79).
rogorc Teatris yvela reJisorisaTvis, akakisTvisac repertuari
mTavari sazrunavi iyo. is Tavis SemoqmedebaSi upiratesobas qarTvel
dramaturgTa piesebs aniWebda da cdilobda qarTvel mwerlebSi piesis
weris survili aReZra. ,,erTi Cven mweralTagans vusayvedure: kaco, ra
aris, rom TeatrisaTvis arasa swer? qarTuli sasceno piesebis niWi ara
gaqvs, magram rac unda iyos, azri mainc iqneba im Sens nawerSi da
namdvili qarTuli ena, _ marTalia, ityvi, raTa vwero saTeatro ram,
rodesac sxavagvari mwerloba ufro memarjvebao, magram magiTi Tavs ver
gaimarTlebo. vin gaamarTlebs im dedas, romelsac mxolod imitom, rom
mzareuloba ar SeuZlia, mSier Svils fafasac aRar umzadebs, sanam
namdvili mzareuli gamoCndebodes da sxvis xelSi agdebs gulgrilad,
rom piri talaxiT gamoutenon xolme meTqi~ (wereTeli 1961: 31).
akakim icoda, rom didi dramaturgi erTbaSad ar daibadeboda,
amisaTvis saWiro iyo niadagis momzadeba da bevri sxva faqtorebi.
erovnuli dramaturgiis siRaribem aiZula akaki wereTeli dramaturgi
gamxdariyo, misi piesebi wlobiT ar Camodioda scenidan. gansakuTrebul
mniSvnelobas istoriuli piesebis dadgmas aniWebda: ,,qarTvlis dedas,~
,,Ralats,~ ,,patara kaxs,~ ,,Tamar cbiers~ da sxva. amgvari piesebi xalxSi
patriotul grZnobebs aRZravdnen da TavisuflebisaTvis mebrZoli
xalxis ideebs qadagebdnen. akaki ver egueboda ucxouridan
saxeldaxelod gadmokeTebul piesebs. aleqsi mesxiSvilis benefisze
warmodgenil dramis ,,bagrat IV~ Sesaxeb daweril kritikul werilSi
Cveuli ironiiT aRniSnavs: ,,zrasti znakom, gagimarjos, kuda idioS
saiTkenao,~ ase iwyeba erTi muxli arsenas Sairisa da es taepi bevrjer
mogvagonebda xolme zogierTa, viTom-axal Txzulebis wakiTxvis dros,
calmogvi avtorebi aiRebdnen xolme sxvis Txzulebas, SekreW-SemokreWen,
scxeben fer-umarils, saxels gamoucvlian da arwmuneben mkiTxvels Cveni
sakuTari nawarmoebidanaao, _ vinc ar icis, rasakvirvelia, daijerebs,
magram vinc ki icis, raRa unda Tqvas Tu ar ,,maxlaso!~ sworeT
amgvarTagani aris b. mesxis ,,bagrat IV~, es gvagonebs erTi rusi mwerlis
-
36
b. polonskis uxeiro dramas, romelsac saxelad ,,dareJan~ hqvian,
qarTvel avtors es darejani gaubagratebia: kaba gauxdevnebia, wver-
ulvaSi gamoubams da gauZRvnia mkiTxvelebisTvis ... ,,bagratisaTvis~
ndomebia Tvalebis daTxra da TviTon ki dauTxria Tavis sakuTari
Tvalebi... es piesa iTamaSes qarTul scenaze, ... yvelaze ukeT bat. moxeve
TamaSobda da yvelaze ufro saZaglad b. v. abaSiZe, radganac amisTana
uxeiro piesaSi TamaSoba xelovnebis Seuracyofaa da abaSiZem ki
xelovnurad iTamaSa.~ (wereTeli 1955: 25). Tavis kritikul werilSi akakim
ar daindo arc k. mesxi dramis mkeTeblobisaTvis arc v. abaSiZe cud
piesaSi kargi TamaSisaTvis, radgan uxeiro piesaSi kargi TamaSi akakis
xelovnebis Seuracyofad miaCnia. akaki qarTul scenaze naTargmni
piesebis dadgmis winaaRmdegic iyo, dadgma Tu aucileblobiT ar iyo
gamowveuli ,,naTargmni, umniSvnelo dekandeturi piesebi CvenTvis araferi
xelsayrelia! marTalia, zogierT piesebs, romelnic yvela erovnebisaTvis
erTnairad sagulisxmoa, gverds verc Cven auvliT, magram es unda moxdes
xolme xandaxan da ara yovelTvis. Cveni piesebi SeiZleba wyalwyalac
iyos da ver utoldebodes ucxoeTis piesebs, magram ra uyoT mere? vin ar
icis, rom Sampanuri Rvino jobia wyals? magram Tu arCevanze Sevardeba
saqme da orivesi erTad Sovna da erTsa da erT maTganze samaradisod
xelis aReba saWiro iqneba, wyals miecema upiratesoba, rogorc
aucilebel saWiroebas Cveni cxovrebidan araxelovnurad dawerili
piesebi SedarebiT ,,uriel kostasa~ da ,,hamletis,~ wyalia ... magram ra
vqnaT, uwyloT gaZleba ar SegviZlia”. piesebic rasakvirvelia, bevri
gvaqvs gansakuTrebiT naTargmnebi: ,,meterlinkebma, ibsenebma da sxvaTa
scena moikaves, magram maTi xelovnuri dekandentoba dRevandel
qarTvelis grZnoba _ gonebas bevrs verafers eubneba, radganac axal
piesebze_is Zveli qarTuli antonov_erisTavis nawerebi ufro axlo
arian.~ akaki Tanmimdevruli iyo TeatrSi realisturi mwerlobis
damkvidrebisaTvis brZolaSi. didad afasebda rus klasikosi
dramaturgebis a. griboedovis, n.gogolis, T. ostrovskis da sxvaTa
Semoqmedebas da xels uwyobda maTi piesebis gavrcelebas saqarTveloSi.
,,cnobis furcelSi~ gamoqveynebul cilismwameblur werilze (TiTqos
TeatrSi axali qarTuli piesa ar daidgmebao.~ akakim upasuxa redaqcias
,,marTalia dRes ver aris sasurvel mdgomareobaSi qarTuli scena, magram
-
37
amis mizezi Zvelis codvebia, romlis gamomJRavneba araferi sasurveli
iqneba, radgan saqmes mainc ver moexmareba, rom qarTul scenas
gamobruneba eWirveba da sasurvel safuZvelze dayeneba, es yvelaze umal,
rogorc ufro daaxloebuls scenasTan gamgeobas da reJisors esmis da
imitomac, miuxedavad imisa, rom xelis SemSlelebi bevri hyavT Sin Tu
gareT, Tavis sacadels ar daakleben imedia.~ Tavis pasuxSi ,,werili
redaqciis mimarT~ akaki aRniSnavs, rom Teatris sarepertuaro politikas
reJisori gansazRvravs miuxedavad imisa, rom bevri xelis SemSleli hyavs
,,Tu es gulwrfeli pasuxi ar akmayofilebs ,,cnobis furcels~ da mainc
unda gamoaSkaravebuli iyos dRevandeli scenis nakli, dagvidginos
sakiTxavebi:
1. ratom dRevandeli qarTuli scenaze ar aris mdidari, rom
scenac mdidrulad iyos morTuli, mefe-dedoflis amalac mravali da
sanaqebod morTul-mokazmuli;
2. ratom xandaxan artistebma rolebi ar ician xolme;
3. ratom axal axal piesebs ar vdgamT xolme? ratom uars ara
vyofT istoriul da Cvenis cxovrebidan aRebul piesebs?
4. ratom ara gvjera zogierTi recenzentebis rCeva da sxva
yvelaferi, rac ase aSfoTebs mas!
... es da amgvari sakiTxebi dagvidginos da Cvenc yvelaze pasuxs
gavcemT, gulwrfelad da upirbadoT, magram amasac ki vTxovT, rom
pirbade nu iqneba! ... gulwrfeloba da uSiSroeba moiTxovs, rom
mxilebuli Robe-yores ar efarebodes da Tavs ar imalavdes~ (wereTeli
1955: 132).
1904 wlis Teatraluri sezoniT ukmayofilo akaki Tavis
werilSi ,,gaiZverobis sezoni~ svams aseT kiTxvebs:
,,1) ra mizezia, rom qarTul scenaze amdeni wlis ganmavlobaSi
niWieri aRaravin gamoCenila da Zvelebis amara vrCebiT?;
2) risi bralia, rom wminda qarTulis nacvlad raRac
bazarxanuri ena gvesmis scenidan?;
3) ratom ise ar adgenen piesas, rogorc avtorebs uweriaT, ra
neba aqvT moTamaSeebs, rom zogs hkvecaven, zogs Tavisas umateben,
amaxinjeben piesebs da Tavis sakuTar gemoze adgenen? da ara Tu sxvebis,
Seqspiris piesebic ver micvnia: petruCios magivrad viRac kudabzika
-
38
imerels gvixataven da Stokmanis nacvlad Cvenebur bankobias moTamaSes,
enartala, zuTxis maZiebel mokenWes;
4) ra mizezia, rom artistebs umetesad ara Tu rolebi ara aqvT
Segnebuli, xeirianadac ar swavloben maT saTqmel oriode sityvas da
sufliors ieriqonis sayviriT aRrialeben?
5) ratom ar xerxdeba qarTul scenaze axal-axali piesebis
dadgma da Zveli repertuariT raT gvabezreben Tavs?
6) rad ase Seupovrad epyrobian sazogadoebas, romelsac
ukanaskneli wvlili Semoaqvs TeatrSi? da bevri ram kidev sxva
amgvarebi”. (wereTeli 1961: 215) am kiTxvebidan Cans qarTuli Teatris
winaSe mdgari problemebi, romlis umravlesoba reJisoris gadasawyvetia.
,,bazarxanuli ena gvesmis scenidan,~ ,,amaxinjeben piesebs da sakuTar
gemoze adgenen,~ ,,rolebi ar aqvT Segnebuli,~ ,,xeirianad ar swavloben,~
,,axal-axali piesebis dadgma,~ ,,Seupovrad epyrobian sazogadoebas~ akaki
am kiTxvebis dasmamde miiyvana qarTul TeatrSi praqtikulma muSaobam.
,,aqtiori igive moZRvaria xalxisa, is aris mwerlis TanaSemwe
mokarnaxe mwerlis suraTebs is axorcielebs da erTad Tavmoyrils
xalxs cocxlad da naTlad gadascems erTsa da imave dros. aqtiors da
aqtrisas SeuZlian amodena xalxs agrZnobinos ise, rogorc TviTona
grZnobs; Tvali auxilos da daanaxos: ra aris cudi da ra aris kargi; ra
aris sagulisxmo, an ra aris saqebi da sasiamovno; erTi sityviT
daafiqsiros, agrZnobinos da aamoqmedos.~ (wereTeli 1955: 75).
akakisaTvis, rogorc ,,Teatri xelovnebis taZaria,~ aseve msaxiobi
,,igive moZRvaria,~ romelsac ZaluZs xalxSi mwerlis ideebi miitanos
,,daafiqsiros, agrZnobinos, amoqmedos.~
,,rogorc sayovelTao, ise saartisto niWic orgvaria: pirveli
,,TavisTaobiTi,~ romelsac qvakuTxedad SemoqmedebiTi Zala udevs da
meore ,,mimbaZvelobiTi,~ romelsac ubralo wamxedurobis meti ara
eWirveba ra. es orive Tviseba ise naTlad arsad Cans, rogorc scenaze,
sadac xSirad wamxeduri msaxiobebi imave rols TamaSobs, romelsac
Semoqmedebis ZaliT aRWurvili~ (wereTeli 1955: 33).
xelosnoba Tu xelovneba akakisaTvis arasodes ar yofila erTi da
igive is Tavis werilebSi da praqtikul saqmianobaSi, rogorc reJisori
xels uwyobda qarTveli artistebis daostatebas.
-
39
damowmebuli vrceli citatidan naTlad Cans akakis reJisuris
konceptualuri mniSvneloba. mis reJisuraSi gamoikveTa erovnuli
Teatris idea. es iyo pirveli rigis sakiTxi. TiTqmis yvelaferi am ideis
irgvliv trialebs. wminda profesiuli da organizaciuli Temebic ki
erTi didi problemis Senakadebia. misTvis Teatri erovnul-
ganmaTavisuflebeli moZraobis tribunaa, taZaria. mis irgvli Tavs iyris
didi Tu patar sakiTxebi. qarTuli da ucxouri piesebis dadgmis
problemac am aspeqtiT moiazreba. mTel am process win miuZRvis
msaxiobi, rogorc moZRvari, romelic reJisorTan TanaSemoqmedebis gziT
aRwevs mizans. akaki SesaniSnavad icnobda Teatris praqtikul saqmianobas,
uSualod monawileobda misi cxovrebis yvela sferoSi, amitom misTvis
yoveli problema axlobelia da gasagebi.
,,akaki wereTlis Teatri_skola, zneobis amamaRlebeli kera
upirdapirdeboda im drois balagnebs, romlis takimasxarebi uazrod da
ukbilod matrabazobdnen. ilia da akaki yovelive saqmianobas,
moRvaweobas, Semoqmedebas erovnul-ganmanTavisuflebeli brZolis da
miznebis Sesabamisad warmarTavdnen.~ (janeliZe 1990: 244)
akaki detalurad ganixilavs msaxiobis ostatobasTan dakavSirebul
sakiTxs. gansakuTrebul interess iwvevs piesis gmirisa da misi
Semsrulebeli msaxiobis urTierTobis problema. rogor unda
gardaisaxos msaxiobi, ra scenuri saSualebebi unda gamoiyenos saamisod
da ra roli eniWeba reJisors am urTules SemoqmedebiT procesSi.
a. wereTlis SexedulebiT, gmiris xasiaTis gamoxatvis dros
msaxiobi maqsimalurad adekvaturi unda iyos rolis bunebisa. sakiTxi
exeba interpretaciis problemas. reJisuris ganviTarebis im etapze
msaxiobisa daYreJisoris SemoqmedebisaTvis upirvelesi mniSvneloba aqvs
teqsts, - `sityva aris pirveli.~ dramaturgebi gansazRvraven Teatris
stils, mis xasiaTs, amitom gmiris Sesruleba maqsimalurad unda
miuaxlovdes originalurs. akakis miaCnia, rom msaxiobma `ise unda
warmoadginos is piri, romelsac axorcielebs, rogorc piesis avtors
hyavs gamoxatuli da ara sxvebs, rogorc mwerals, iseve avtors
warmodgenis dros unda hqondes saxeSi mxolod im piris wina gadmocema
da gamoxatva, romelsac adgens da ara sxva rame, imas ar unda hqondes im
dros mxedvelobaSi publika, misi mowoneba an dawuneba, Tavisi azrisa da
-
40
grZnobebisagan erTi fioric ar unda dauTmos mayurebels, imisTvis, vai
Tu es ar eamoso da es kio, da sxva.~ (wereTeli 1955: 71). akaki kidev erT
did problemas ixilavs. mayureblisa da Teatris urTierTobis sakiTxs:
`is artisti ar aris: visac Tavisi xeloba ar uyvars da Tavis Rirsebas
mxolod mayureblebis awoniT afasebs, sasiamovno maSin aris taSi
artistisaTvis rodesac is grZnobs Tavisi xelovneba da grZnoba
agrZnobina sxvebsac da Zalauneburad gaitaca, Torem motyuebiT an
fokusiT gamowveuli artistis Rirsebas bRalavs.~ akaki msaxiobebs
uyenebs principul moTxovnebs, romlebic dResac aqtualuria: ,,amgvarad
artistis bedi Dda ubedoba bevris xelSia Cavardnili: 1. reJisoris
xelSi, rom Sesaferi rolebi aZlios; 2. mokarnaxis xelSi, rom karnaxi
ar aurios; 3. Tan moTamaSeebis xelSi, rom ar gaafuWon ganzraxiT
TamaSi xSirad rodesac iseTi saTamaSo aqvs erT artists, romelic nel-
nela moiTxovs mayureblis yuradRebas, im dros meore ganZraxviT iseT
raimes Caidens, rom mayureblebs gaacinebs, magaliTad an cxvirs
daaceminebs gangeb, an sasacilo moZraobas izams da sxva rames, romelsac
piesa da misi roli ar Txoulobs da miTi ufuWebs TamaSs.~ (wereTeli
1955: 82). am statiidan Cans akakis, rogorc reJisoris Teatris kulisebs
miRma cxovrebis Rrma codna, is msaxiobebs afrTxilebs im
saSiSroebebze, romelic maT moelis. misi azriT axalgazrda
msaxiobebisaTvis mavnebelia rogorc usamarTloT daCagvra, aseve uzomo
waxaliseba. CamoTvlilia yvela is problema, romelic msaxiobebs
ufuWebs TamaSs. isev da isev dgeba provincializmis problema, romelic
uSualod ukavSirdeba msaxiobis ganaTlebis sakiTxs. akakis miaCnia, rom
saerTod ,,msaxiobis (aqtiori an aqtrisa) naswavli Wkua-goneba
ganviTarebuli unda iyos Torem marto niWi veras uSvelis! umecari
msaxiobi, camdinac rom niWieri iyos, veras gaxdeba, maSin rodesac
saWiro aris sxvadasxva gvaris sulis moZraoba da Zlieri kveTebis
gadmocema. is mxolod imas warmogvidgens kargad, rac TvaliT unaxavs da
rasac misi ganuviTarebeli goneba moereva. ase, rom akaki, rogorc
reJisori, msaxiobebisagan swavlas da ganviTarebas moiTxovs, umecari
msaxiobi niWieric rom iyos, ver gadmogvcems gmiris sulier moZraobas
,,zogierT artistebsa hgoniaT, rom TamaSi mxolod maSin unda, rodesac
TviTon sufliorisagan miwodebul sityvebs imeoreben da irxevian da
-
41
rom gaaTaveben Tavis saTqmels, mere aqeT-iqeT iyurebian. Tavi da Tavi
Rirseba artistis sxvebTan SeTamaSebaa, rodesac usityvoT, mxoloT
saxis gamometyvelebiT ukavSirdeba sxvebs da saxiblav Zafs ara swyvets.~
aq akaki, rogorc praqtikosi reJisori ganixilavs aqtioris xelovnebis
erT-erT yvelaze rTul sakiTxs. ,,r