1

vaxtang guruli

georgievskis traqtati

(1783 w.)

qarTl-kaxeTis samefosa da ruseTis imperias Soris 1783 wels

dadebuli georgievskis traqtatis SeswavlaSi didi wvlili Seitanes a.

cagarelma, p. butkovma, iv. javaxiSvilma, i. cincaZem, d. enuqiZem, i. doliZem,

g. paiWaZem, v. maWaraZem, z. cqitiSvilma da sxvebma1. georgievskis traqtatis Sesaxeb pirvelwyaroebis Seswavlis, traqtatis dadebis istoriisa da

teqstis analizis TvalsazrisiT gasakuTrebiT sainteresoa profesor

valierian maWaraZis publikaciebi.

***

qarTlis mefis vaxtang VI-is prorusuli orientaciis kraxma umZimes

mdgomareobaSi Caagdo ara marto qarTli, aramed kaxeTic. islamuri samyaro

(irani, osmaleTi, Crdilo kavkasiis xalxebi) realuri safrTxis winaSe

dadgnen. ruseTis SemoWra samxreT kavkasiaSi vaxtang VI-Tvis qarTlis

gadarCenas niSnavda, xolo islamuri samyarosaTvis uaRresad did safrTxes

warmoadgenda. avRanelebTan brZolaSi dasustebuli irani ruseTs saTanado

winaaRmdegobas ver gauwevda, rac regionSi status kvos darRvevas

gamoiwvevda. irans ruseTTan omi ar SeeZlo. amitom iyo rom teritoriuli

daTmobebis xarjze, iranma ruseTTan 1723 wels zavs miaRwia da mdgomareoba

droebiT ixsna. ruseT-iranis dazaveba qarTlis gawirvas niSnavda. ruseTis

warmatebam Zalze SeaSfoTa osmaleTi. sulTanma 1724 wlis zaviT ruseTi

aiZula samxreT kavkasiaSi farTo dapyrobiT gegmebze xeli aeRo.

TavisTavad dauZlurebuli irani poziciebs mainc ar Tmobda. ruseTisagan

mitovebuli vaxtang VI-is dasja iranis Sahma kaxeTis mefes, ruseTsa da

iranSi kargad cnobil erekle I nazar-ali-xanis Zes, gamahmadianebul

konstantines (mahmad-yuli-xans) daavala. kaxeTis mefem 1723 wels lekTa

jaris daxmrebiT Tbilisi daikava. imave 1723 wels qarTlSi osmalebi 1 Грамоты и другие исторические документы XVIII столетия, относящиеся к Грузии. Под редакцией А. А. Цагарели. Том II, выпуск I. СПб., 1898., Том II, выпуск I. СПб., 1901., П. Г. Бутков, Материалы для новой истории Кавказа. Часть. I-III. СПб., 1869; iv. javaxiSvili. damokidebuleba ruseTsa da saqarTvelos Soris me-XVIII-e saukuneSi. tfilisi, 1919; i. cincaZe. 1783 wlis mfarvelobiTi traqtati. Tbilisi. 1960; saerTaSoriso samarTlisa da saerTaSoriso urTierTobis dokumentebi. Seadgina da komentarebi daurTo d. enuqiZem. Tbilisi. 1949; qarTuli samarTlis Zeglebi. tomi II. teqsti gamosca Sesavali werili da saZiebeli daurTo prof. i. doliZem. Tbilisi. 1965, gv. 457-492; g. paiWaZe. georgievskis traqtati da misi istoriuli mniSvneloba. Tbilisi. 1980; v. maWaraZe. georgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi. 1983; Mv. maWaraZe. masalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988 z. cqitiSvili. garsevan WavWavaZis saxelmwifoebrivi moRvaweoba. Tbilisi, 1982.

2

SemoiWrnen, qveyana daipyres da Tbilisic daikaves. ase dawyo ,,osmaloba”,

romelic 1735 wlamde gagrZelda. Gvaxtang VI-is Zma, gamahmadianebuli iese

(ali-yuli-xani) osmalebs eaxla da morCileba gamoucxada, risTvisac

qarTlis mmarTveloba uboZes. osmalTa winaaRmdeg brZolas ar wyvetda

kaxeTis mefe konstantine. 1723 wels osmalebma igi mosalaparakeblad

miiwvies da moRalaturad mokles. qarTli da kaxeTi osmalebma da maTma

mokavSire lekebma aikles. osmalTa da lekTa TareSisagan gaCanagebul

qveyanas kidev ufro asustebda Sina aSliloba _ Tavaduri partikularizmi.

Seiqmna umZimesi mdgomareoba. saxelmwifoebriobis kvdomis procesi sul

ufro Rrmavdeboda. am Znelbedobis Jams qarTlisa da kaxeTis samefoebs

mxsnelad moevlinen kaxeTis samefos saxlis warmomadgenlebi _ erekli I

nazar-ali-xanis umcrosi Ze Teimurazi (momavali mefe Teimuraz II) da misi

Ze erekle (momavali mefe erekle II). Teimuraz erekles Ze da erekle

Teimurazis Ze qarTlisa da kaxeTis gadarCenisaTvis brZolas samefo

taxtze asvlamde iwyeben. am brZolaSi mama-Svilma didi diplomatiuri da

mxedarmTavruli niWi gamoamJRavnes.2

XVIII saukunis 20-ian wlebSi sefianTa irani ise dasustda, rom lamis

iyo erT dros uZlieresi saxelmwifos teritoria ruseTma da osmaleTma

gadainawiles. iranis dedaqalaqi avRanelebma aiRes da erT-erTma

avRanelma beladma Tavi iranis Sahad gamoacxada. movlenebi ise

viTardeboda, rom mTeli samxreT-aRmosavleT kavkasia osmaleTsa da ruseTs

unda darCenoda. viTareba kardinalurad Sescvala samoRvaweo asparezze

iranis samxedro ministris nadir-xanis gamosvlam. Nnadir-xanma (1737 wels

igi iranis Sahi gaxda) avRanelebi sastikad daamarcxa, Zlieri dartyma

miayena osmaleTs da ruseTic aiZula wina wlebSi dakavebuli iranis

teritoriebi daetovebina. 1735 wels nadir-xani samxreT kavkasiaSi osmalTa

erT-erT mTavar dasayrdens ganjis cixes Semoadga. TbiliSi gamagrebuli

osmalo faSa ganjis garnizonis dasaxmareblad emzadeboda.

Teimurazma da ereklem zustad Seafases samxreT-aRmosavleT kavkasiaSi

Seqmnili ZalTa axali Tanafardoba da proiranuli orientacia irCies. mama-

Svilma Tbilisidan ganjis garnizonis dasaxmareblad mimavali osmalTa

jari daamarcxes da nadir-xans ganjis aRebaSic daexmarnen. ganjidan

nadir-xani Tbilisisaken daiZra. Teimurazma da ereklem iranis sardals

mefuri miReba mouwyves. vaxtang VI-s antiiranuli politikiT ukmayofilo

iraneli sardlisaTvis Teimurazisa da erekles saqcieli albaT

moulodnelic iyo. Nnadir-Sahma kargad uwyoda, rom ruseTi samxreT

kavkasiaSi SemoWras kvlavac ecdeboda. swored amitom iranisaTvis Zalze

2 M v. guruli. saqarTvelo da ruseTi. mfarvelobidan aneqsiamde. Tbilisi, 2010, gv. 83; v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1801). Tbilisi, 2009, gv. 16-17; v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 30.

3

mniSvnelovani iyo vaxtang VI-is prorusuli politikuri orientaciis

mowinaaRmdegeebis Teimurazisa da erekles _ mimxroba. proiranuli

orientaciis Teimurazisa da erekles daxmarebas nadir-SahisaTvis

gadamwyveti mniSvneloba hqonda samxreT kavkasiaSi aramarto ruseTis

SemoWris SemTxvevaSi, aramed daRestnis dasamorCileblad warmoebul

omSic.3 yovelive es kargad gaiTvaliswina nadir-Sahma. 1744 wels man

Teimurazi qarTlis, xolo erekle kaxeTis mefed daamtkica. moulodneli

iyo is, rom iranis Sahs taxtze asvlis pirobad Teimurazisa da

ereklesaTvis islamis miReba ar wamouyenebia. cxadia, es daTmobac

politikuri mizniT iyo nakarnaxevi. miuxedavad iranis Sahis Canafiqrisa,

erTi ram cxadia: nadir-Sahma SesaZleblad miiCnia samxreT kavkasiaSi

saxelmwifoebriobis (qarTlisa da kaxeTis samefoebis) arseboba qristiani

bagrationebiT saTaveSi. nadir-Sahis politika gagrZelda qerim-xanis (1750-

1779) mmarTvelobis periodSi.

***

kaxeTsa da qarTlSi mSvidobis damyareba, daRestnelTa (lekTa)

gamudmebuli TareSis aRkveTa SeuZlebeli iqneboda, Tu Teimuraz II da

erekle II War-belaqans ar daikavebdnen. lekebi swored War-belaqanidan

esxmodnen Tavs kaxeTsa da qarTls. XVIII saukunis Sua xanebSi Teimuraz II-

isa da erekle II-is cda War-belaqanis dasakaveblad marcxiT damTavrda.

Teimuraz II da erekle II imTaviTve mixvdnen, rom qarTveli mefeebis mier

War-belaqnis dakaveba iranisa da osmaleTis interesebSi ar Sedioda.

daRestnelebis gamudmebuli Tavdasxmebi kaxeTisa da qarTlis samefoebze

zemoqmedebis, maTi dasustebis saSualebad ganixileboda iransa da

osmaleTSi. daRestnelTa TareSis aRkveTas Teimurazi da erekle ruseTis

daxmarebiT Seecadnen. 1752 wels ruseTSi svimon mayaSvilsa da aTanase

Tbilelis sagangebo elCobac gaigzavna, magram uSedegod. ruseTis

saimperatoro karma ara marto jaris gamogzavnaze Tqva uari, aramed

fuladi daxmarebac SeuZleblad miiCnia.4 peterburgSi swori daskvna

gaakeTes: War-belaqanSi ruseTis jaris Sesvla Zalze gaamwvavebda ruseT-

iranisa da ruseT-osmaleTis urTierTobebs.

3 Mv. guruli. saqarTvelo da ruseTi. mfarvelobidan aneqsiamde. Tbilisi, 2010, gv. 84. 4 v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 33.

4

XVIII saukunis 50-iani wlebis miwurulidan da 60-iani wlebis

damdegidan dasrulda Teimuraz II-isa da erekle II-is proiranuli

orientacia. daiwyo axali, prorusuli orientaciis SemuSaveba. Ees

umniSvnelovanesi gadawyvetileba xangrZlivi fiqrisa da gansjis Sedegi

iyo. prorusuli orientacia Semdeg mosazrebebs emyareboda pirveli.

Teimurazica da ereklec, cxadia, grZnobdnen, rom iranSi nadir-Sahisa da

qerim-xanis politika SeiZleba nebismier momentSi Secvliliyo da qarTlsa

da kaxeTs Tavs dastexoda sefiani Sahebisdroindeli agresia. meore. mefeebi

imasac grZnobdnen, rom iranis mbrZaneblebs sulac ar siamovnebdaT

qarTlisa da kaxeTis mefeebis diqtati amierkavkasiis (samxreT kavkasiis)

iranul saxanoebze (ganjaze, erevanze, naxWevanze, yarabaRze). rogorc ki

iranSi centraluri xelisufleba Zalas moikrebda, Teimurazisa da erekles

morCili saxanoebi, Saq-Sirvanis xanis haji-Calabis msgavsad, qarTlisa da

kaxeTisaTvis saSiS Zalad iqceodnen. mesame. daRestnelTa (lekaTa)

amaoxrebeli Semosevebis mogerieba qarTlisa da kaxeTis samefoebs Tavisi

ZalebiT ar SeeZloT. saWiro iyo War-belaqnis, kak-eniselis dakaveba da

daRestnelTaTvis kaxeTSi SesaWrelad xelsayreli placdarmis warTmeva.

es ki ruseTis daxmarebis gareSe SeuZlebeli iyo. mexuTe. Tu iranSi

SinaaSliloba ar dasruldeboda da centraluri xelisufleba ver

gaZlierdeboda, dasustebuli irani osmaleTs ver gaumklavdeboda da

gamoricxuli ar iyo, rom qarTlisa da kaxeTis samefoebs osmaluri

agresiis safrTxe SeqmnodaT.5

Teimuraz II-sa da erekle II-s surdaT ruseTis imperiis

daintereseba, raTa mas samxreT-aRmosavleT kavkasiaSi (kaspiispireTSi)

iranis adgili daekavebina. Tu ruseTi darubandidan baqomde kaspiis zRvis

sanapiros daipyrobda ,qarTlisa da kaxeTis samefoebi or mizans

miaRwevdnen _ daRestnelTa TareSi samudamod aRikveTeboda da iranis

agresiac saSiSi aRar iqneboda. iranuli saxanoebi (ganja, erevani, naxWevani,

yarabaRi). iZulebuli gaxdebodnen proqarTuli orientacia eRiarebinaT.

ganwiruli rCeboda Saq-Sirvanis saxanoc. ruseTiT zurggamagrebuli

qarTlisa da kaxeTis mimarT axalcixis faSac damTmobi unda gamxdariyo.6

Teimuraz II-isa da erekle II-is gaTvlebi samxreT kavkasiiT ruseTis

imperiis dainteresebisa da mis mier samxreT-aRmosavleT kavkasiis

(kaspiispireTis) dakavebis Taobaze ararealuri aRmoCnda. yovel SemTxvevaSi,

ruseTSi Teimuraz II-is elCobis periodisavis (1760-1762 ww.) ruseTs sul

sxva geostrategiuli amocanebi hqonda dasaxuli. pirveli. prusia,

romelsac zurgs umagrebda inglisi, cdilobda ruseTis gamodevnas

baltiispireTidan. marTalia, Svidwliani omi (1757-1763 ww.) prusiis marcxiT

damTavrda, magram inglisis antirusuli politika amiT ar dasrulebula.

5 v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 34. 6v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 35.

5

meore. evropis didi saxelmwifoebi emzadebodnen dasustebuli poloneTis

gadasanawileblad. cxadia, poloneTis xarjze ruseTis gaZliereba

miuRebeli iyo evropis didi qveynebisTvis. poloneTis sakiTxs SeiZleba

seriozulad daeZaba ruseT-evropis urTierToba. gamoricxuli ar iyo

ruseTis Sejaxeba evropis saxelmwifoTa koaliciasTan, romlis Seqmnas

saguldagulod cdilobda inglisi. mesame. evropaSi pozicebis

SenarCunebisa da ganmtkicebis paralelurad ruseTisaTvis umniSvnelovanes

geostrategiul amocanas warmoadgenda osmaleTis gandevna CrdiloeT Savi

zRvispireTidan (yirimis saxanos likvidacia), dunaispireTis xelSi Cagdeba

da balkaneTSi SeWra. aseTi rTuli amocanis gadaWra osmaleTTan omisa da

evropis did saxelmwifoebTan (avstria, prusia, inglisi, safrangeTi)

urTierTobis garTulebis gareSe SeuZlebeli iyo. am SemTxvevaSic

SeiZleboda ruseTi evropul koalicias dapirispireboda. yovelive

zemoTqmulis gaTvaliswinebiT SeiZleba davaskvnaT: samxreT-aRmosavleT

kavkasiaSi (kaspiispireTSi) damkvidreba XVIII saukunis 50-iani wlebis

miwurulsa da 60-iani wlebis damdegs ruseTis uaxloes geostrategiul

amocanas ar warmoadgenda da amdenad, Teimuraz II-isa da erekle II-is

prorusul orientacias ganxorcieleba ar ewera. Teimuraz II-m es cxadad

igrZno peterburgSi yofnisas.7

xuTi wlis ganmavlobaSi (1763-1768 ww.) erekle II unda mimxvdariyo,

rom ruseTi samxreT-aRmosavleTi kavkasiis mimarT seriozul interess ar

iCenda. imis gamo, rom iranSi iseTi sagangaSo araferi xdeboda, qarTl-

kaxeTis mefe mainc lodins amjobinebda. 1768 wels ruseT-osmaleTis omis

dawyebam erekle II-s prorusuli orientaciis realizebis imedi Causaxa.

erekle II-m amjerad ukve meore strategiuli Secdoma dauSva.8 ruseT-

osmaleTis omi (1768-1774 ww.) ruseTis brwyinvale gamarjvebiTac rom

damTavrebuliyo, ruseTi samxreT-aRmosavleT kavkasiaSi (kaspiispireTSi)

mainc ver damkvidrdeboda, radgan samxreT-aRmosavleTi amierkavkasia iranis

gavlenis sfero iyo da iq fexis mokidebisaTvis iranis damarcxeba iyo

saWiro. osmaleTTan omis paralelurad ki ruseTi, cxadia, iranTan oms ar

wamoiwyebda.

erekle II imdenad iyo dainteresebuli prorusuli orientaciis

realizebiT, rom ruseTis imperiasTan naklebadmomgebian da reluri

safrTxis Semcvel samxedro-politikur kavSirsac dasTanxmda. osmaleTTan

omis pirobebSi imperatori ekaterine II (1762-1796) iranis vasalur qveyanaSi

jars ar gamogzavnida. ruseTis, qarTl-kaxeTisa da imereTis SeTanxmebis

safuZvelze gadawyda, rom oficialurad ruseTis jari imereTis samefoSi

gaigzavneboda (imereTis samefo osmaleTis gavlenis sferod iTvleboda da

osmaleTTan omSi Cabmuli ruseTi, cxadia, iq jaris gagzavnisgan Tavs ar

7 v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 36. 8 v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 36.

6

Seikavebda), Semdeg es jari imereTis samefos jarTan erTad aRmosavleT

saqarTveloSi gadavidoda da ruseTis, qarTl-kaxeTisa da imereTis jarebi

erTad daiZvrebodnen samcxe-javaxeTis (awyuris, xerTvisis, axalcixis,

axalqalaqis) osmalTa batonobisagan gasaTavisufleblad.9

ras igebdnen ruseT-imereT-qarTl-kaxeTis samxedro-politikuri

kavSiridan ekaterine II, solomon I da erekle II? ekaterine II samxreT

kavkasiaSi sabrZolo moqmedebebis dawyebiT garkveul mizans aRwevda _

osmaleTi iZulebuli gaxdeboda samcxe-javaxeTSi jarisa da artileriis

nawili daetovebina. solomon I-s Sansi eZleoda imereTSi osmaleTis

gavlena an saerTod moespo, an seriozulad Seesustebina. erekle II-s

SesaZlebloba eZleoda, samcxe-javaxeTi daebrunebina. erekle II-is moqmedeba

ar iyo bolomde zustad gaTvlili: pirveli. iranis vasali qarTl-kaxeTis

samefo omSi ebmeboda osmaleTis winaaRmdeg, rac seriozulad gaarTulebda

iran-osmaleTis urTierTobas. osmaleTi irans urCi vasalis (erekle II-is)

dasjas mosTxovda. meore. samcxe-javaxeTidan osmaleTis gandevnis Semdeg

vis unda gadascemoda es teritoria? cxadia, samcxe-javaxeTi qarTl-kaxeTs

unda rgdeboda. aseT gadawyvetilebas sazavo molaparakebaze osmaleTis

protesti mohyveboda. osmaleTisTvis samcxe-javaxeTis qarTl-kaxeTis

samefosaTvis gadacema am teritoriis iranis mflobelobaSi gadasvlas

niSnavda, radgan osmaleT-iranis urTierTobaSi qarTl-kaxeTis samefo

iranis vasalad ganixileboda. amrigad, samcxe-javaxeTis qarTl-kaxeTis

samefosaTvis gadacemiT (Tuki es mainc moxdeboda) erekle II samomavlod

osmaleTs upirispirdeboda. sabolood ki qarTl-kaxeTis samefo samcxe-

javaxeTs mainc ver SeinarCunebda. ver SeinarCunebda ara marto osmaleTTan

mosalodneli omis SemTxvevaSi, aramed manamdec. aRsaniSnavia, rom War-

belaqanSi mokalaTebuli daRestnelebis (lekebis) mier qarTl-kaxeTis

Zarcvasa da iqidan adamianebis gatacebas mxolod maSin hqonda azri, Tu

isini naZarcvsa da tyveebs axalcixis gziT osmaleTSi gahyiddnen. ase rom,

awyuris, xerTvisis, axalcixisa da axalqalaqis cixeebSi qarTl-kaxeTis

jaris CayenebiT (zogadad, mdinare mtkvris xeobis nawilze qarTl-kaxeTis

samefos kontrolis dawesebiT) daRestnelebi gasaRebis bazris gareSe

rCebodnen. axalcixis gziT tyveTa bazris momaragebiT osmaleTi Zalian iyo

dainteresebuli. es ki imas niSnavda, rom War-belaqnisa da samcxe-javaxeTis

problema erT problemad iqceoda da erekle II-s did Tavsatexs uCenda.

samcxe-javaxeTis SenarCunebisTvis aucilebeli ekonomikuri saxsari da

jari qarTl-kaxeTis samefos ar gaaCnda. am teritoriis SenarCuneba verc

rusTa mcire razmiT (1000-2000 kaci) iqneboda SesaZlebeli. mesame. samcxe-

javaxeTis SemoerTebis SemTxvevaSi erekle II sxva didi problemis winaSec

dgeboda: qarTl-kaxeTis samefo oficialurad xdeboda ori didi

9 v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 37.

7

saxelmwifos _ iranisa da osmaleTis _ dainteresebis, anu agresiis obieqti.

amrigad, ruseTTan samxedro-politikuri kavSiri warmatebis SemTxvevaSic

qarTl-kaxeTis samefos sasikeTos arafers moutanda.10

***

CrdiloeT Savi zRvispireTiTa da balkaneTis naxevarkunZuliT

ruseTi jer kidev XVII saukunis bolosa da XVIII saukunis damdegs

dainteresda. marTalia, petre I-ma (1696-1725) am regionebis dapyroba ver

moaxerxa, magram ruseTis saimperatoro kari ukan daxevas ar apirebda. am

droidan dawyebuli ruseTisa da osmaleTis urTierToba mudmivad daZabuli

iyo. XVIII saukune ruseT-osmaleTis omebis seriiT aRiniSna. erT-erTi omi,

kerZod, 1768-1774 wlebis omi, saqarTvelosac Seexo. am omSi ruseTis mizans

Seadgenda yirimis saxanos likvidacia, CrdiloeT Savi zRvispireTis

dapyroba da balkaneTis naxevarkunZulze SeWrisaTvis placdarmis

momzadeba. ruseTis saimperatoro karma omSi mokavSired osmaleTis mier

dapyrobili qristiani xalxebisa da saxelmwifoebis gamoyenebis gegma

SeimuSava. rusi politikosebisa da diplomatebis azriT, imereTis mefis

solomon I-is momxroba advili iqneboda, radgan imereTis mefe sulTnis

vasali iyo da osmaleTs didi xania ebrZoda. qarTl-kaxeTis mefis erekle

II-is osmaleTis winaaRmdeg omSi Cabma rus politikosebs saeWvod miaCndaT,

radgan qarTl-kaxeTsa da osmaleTs Soris mSvidobiani urTierToba

arsebobda.11

ruseTis saimperatoro kari saqarTveloSi jaris gamogzavnisgan

omis dasawyisSi Tavs ikavebda. sabolood gadawyda, rom imereTis mefis

solomon I-Tvis jari gaegzavnaT. 1769 wlis 27 ivniss saqarTveloSi

gamosagzavni saeqspedicio korpusis ,,mTavar meTaurad” dainiSna ruseTis

imperatoris samsaxurSi myofi germaneli grafi gotlib-kurt-henrix

totlebeni. saeqspedicio korpusi arcTu mravalricxovani iyo: 3 aseuli (411

kaci) da 6 qvemexi.12 cxadia, mcirericxovani saeqspedicio korpusi imereTis

mefes saWiro daxmarebas ver aRmouCenda. 1769 wlis martSi peterburgSi

Casuli solomon I-is elCi quTaTeli mitropoliti maqsime abaSiZe ruseTis

saimperatoro kars imereTSi 5 aTasiani jaris gagzavnas Txovda.13 imereTis

samefoSi ruseTis jaris gamoCena Zalze gaaRizianebda osmaleTis sulTans.

10 v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 38-39. 11v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, გვ. 40. 12 v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 79. 13 v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 77-78.

8

ufro damafiqrebeli iyo is, rom saeqspedicio korpusis meTaurad dainiSna

saxelgatexili generali g. totlebeni. Svidwliani omis (1753-1763 ww.) dros

g. totlebeni ruseTis imperatoris samsaxurSi imyofeboda da ruseTis

armiis erT-erT korpuss meTaurobda. 1761 wels igi prusiis sasargeblod

jaSuSobis braldebiT Seipyres, gaasamarTles da sikvdiliT dasjis

ganaCeni gamoutanes. imperatorma ekaterine II-m moRalate Seiwyala da

ruseTidan gaZeveba akmara. 1769 wels g. totlebenma ruseTSi dabruneba

iTxova. Txovna Sewynarebul iqna da male generali saqarTveloSi

gamosagzavni saeqspedicio korpusis meTaurad dainiSna.14

marTalia, ruseTis saimperatoro kars qarTl-kaxeTis mefis erekle

II-is osmaleTis winaaRmdeg omSi Cabma saZnelo saqmed eCveneboda, magram

rusebi Secdnen. 1769 wlis aprilSi omSi neitralitetis dacvis TxovniT

TbilisSi myof osmaleTis elCebTan ereklem molaparakeba Sewyvita da

elCebi qveynidan gaaZeva. imavdroulad sagangebo saidumlo misiiT TbilisSi

Camosul ruseTis warmomadgenels osmaleTis winaaRmdeg omSi

monawileobaze qarTl-kaxeTis mefem Tanxmoba ganucxada. 1769 wlis maisSi

solomon I TbilisSi Camovida. mefeebi osmaleTis winaaRmdeg erTobliv

moqmedebaze SeTanxmdnen.15

ra iyo mizezi imisa, rom prouli orientaciis erekle II ase

naCqarevad, didi fiqrisa da gansjis gareSe, Caeba osmaleTis winaaRmdeg

omSi? am movlenas erTaderTi axsna aqvs. erekle II-m igrZno, rom ruseT-

imereTis samxedro-politikuri kavSiri qarTl-kaxeTis gareSec Sedgeboda.

isic cxadi iyo, rom ruseTisa da imereTis gaerTianebuli jari samcxe-

saaTabagoze ilaSqrebda _ awyuris, xerTvisis, axalcixisa da axalqalaqis

dakavebas Seecdeboda. erekle II miiCnevda, rom samcxe-saaTabago qarTl-

kaxeTis samefos nawili iyo da Tu es teritoria osmaleTis batonobisagan

gaTavisufldeboda, igi qarTl-kaxeTis samefos SemadgenlobaSi unda

Sesuliyo. erekle II-m isic kargad icoda, rom ruseTis saimperatoro kars

misi proiranuli orientacia ar moswonda. qarTl-kaxeTis neitraliteti

ruseTis imperators kidev ufro gaaRizianebda da gamoricxuli ar iyo, rom

omSi warmatebis SemTxvevaSi samcxe-saaTabago ekaterine II-s imereTis

mefisaTvis eboZebina.16

ruseT-osmaleTis 1768-1774 wlebis omSi Cabma, rogorc imereTis

mefis solomon I-is, ise qarTl-kaxeTis mefis erekle II-is mxridan, didi

strategiuli Secdoma iyo. qarTl-kaxeTisa da imereTis samefoebis

osmaleTis winaaRmdeg omSi Cabma gamarTlebuli iqneboda mxolod im

SemTxvevaSi, Tu ruseTi samxreT kavkasiaSi did samxedro Zalas

14 v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 81-82. 15 v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 92-93. 16 v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 42-43.

9

gadmoisroda da regionidan osmaleTis gaZevebas daisaxavda miznad. erekle

II-sa da solomon I-s unda egrZnoT, rom ruseTi samxreT kavkasiaSi didi

omis warmoebas ar apirebda. amis damadasturebeli cnobebi orive mefes

sakmaoze meti hqondaT. ruseTis mxareze omSi CabmiT erekle II-m da solomon

I-ma mZime mdgomareobaSi Caigdes Tavi.17 solomon I-s omis dasawyisisaTvis

ukve mogvarebuli hqonda urTierToba osmaleTTan (imereTis mimarT

osmaleTis damTmobi politika ruseT-osmaleTis omis dawyebiTac iyo

ganpirobebuli). omSi neitralitetiT imereTis mefe osmaleTis sulTnis

keTilganwyobilebas daimsaxurebda. kidev ufro didi Secdoma dauSva

erekle II-m. Tbilisidan gaZevebulma osmaleTis elCebma Seityves, rom omSi

neitralitetis Taobaze molaparakebis Sewyvetisa da maTi qveynidan

gaZevebis mizezi TbilisSi ruseTis warmomadgenlis Camosvla iyo. aseTi

moqmedebiT erekle II-m osmaleTTan urTierToba gairTula. umTavresi ki is

iyo, rom qarTl-kaxeTis samefos ruseTis mxareze osmaleTis winaaRmdeg

omSi Cabma did SeSfoTebas iwvevda iranSi da Zabavda ara marto qarTl-

kaxeTisa da iranis urTierTobas, aramed qarTl-kaxeTisa da osmaleTis

urTierTobasac. arc solomon I-s da arc erekle II-s 1769 wels ar SeiZleba

codnodaT umTavresi: riT damTavrdeboda ruseT-osmaleTis omi. omSi

gamarjvebis SemTxvevaSi osmaleTi imereTs sastikad aaoxrebda, kargi dRe

arc qarTl-kaxeTs daadgeboda. ase, rom mefeebi yovelmxriv gaumarTlebel

riskze midiodnen.18

1769 wlis agvistoSi ruseTidan saqarTvelosken daiZra saeqpedicio

korpusi _ 480 kaci da 4 qvemexi. 1769 wlis 12 agvistos generali g.

totlebeni asiode kaciTa da ori qvemexiT mozdokidan (Crdilo kavkasia)

saqarTvelosken gamoemgzavra (jaris ZiriTadi nawili cota mogvianebiT

daiZra mozdokidan). mas Tan axlda ruseTis warmomadgeneli saqarTveloSi

anton mouravovi (1769 wlis 11 oqtombrisaTvis saqarTveloSi myof ruseTis

saeqspedicio korpusSi iricxeboda 480 kaci. arasworia cnoba, romlis

mixedviTac ruseTidan saqarTveloSi gamoigzavna 3767 kaciani saeqspedicio

korpusi).19

1769 wlis 29 agvistos erekle II, kaTolikos-patriarqi anton I,

giorgi da levan batoniSvilebi didebulebTan erTad sofel xodaSi,

saxeldaxeloT mowyobil banakSi, didi zarzeimiT Sexvdnen general g.

totlebensa da a. mouravovs. 30 agvistos g. totlebenma ukve Tavis banakSi

miiRo erekle II, kaTolikos-patriarqi anton I da levan batoniSvili.

Sexvedraze ganixiles osmaleTTan omSi qarTl-kaxeTis samefos Cabmis

sakiTxi. erekle II-m imereTTan erTad osmaleTis winaaRmdeg omSi Cabmis

17 v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 43-44. 18 v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 44. 19 v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 102-103.

10

pirobad wamoayena: ruseTs saqarTveloSi unda gamoegzavna 5 aTasiani

korpusi; Tu es jari zamTris dadgomamde (1769 w.) ver moaxerxebda

saqarTveloSi Semosvlas, maSin zamTramde misi nawili (1500 kaci) mainc

unda gamogzavniliyo, xolo danarCeni (3500 kaci) momaval wels (1770 w.)

unda SeerTeboda saqarTveloSi myof ruseTis saeqspedicio korpuss.20

erekle II-is gaTvla absoluturad zusti iyo. ruseTis 5 aTasiani

saeqspedicio korpusi, qarTl-kaxeTisa da imereTis laSqarTan erTad

savsebiT sakmarisi iyo samcxe-saaTabagos strategiuli simagreebidan

(awyuridan, xerTvisidan, axalcixidan, axalqalaqidan) osmalTa

gansadevnad. (1770 wlis martSi erekle II-m 7 aTasiani jari Sekriba, 2 aTasi

kacis Sekrebas mefe kidev eloda, xolo 4 aTasi kaci yarabaxSi idga. ase

rom qarTl-kaxeTSi SesaZlebeli iyo 12-13 aTasiani jaris Sekreba. Tu

imereTis mefe amis naxevars mainc Sekrebda, qarTvelTa da rusTa

gaerTianebuli jaris raodenoba 23-24 aTass miaRwevda). erekle II-m TiTqmis

miaRwia mizans. 1769 wlis 22 oqtombers ekaterine II-m saqarTveloSi

gamosagzavni saeqspedicio korpusis raodenoba 3767 kaciT gansazRvra.21

qarTvelTa da rusTa gaerTianebuli jari, erekle II-is, solomon I-isa da

general g. totlebenis SeTanxmebisamebr, mtkvris xeobiT axalcixisaken

unda daZruliyo. am laSqrobaze bevri ram iyo damokidebuli. 1770 wlis 2

martidan 24 martamde g. totlebeni daaxloebiT 1200 kaciT suramSi idga. 17

marts erekle II-c 7 aTasi kaciTa da 3 qvemexiT suramSi dabanakda.

suramidan qarTvelTa da rusTa gaerTianebuli laSqari 24 marts qviSxeTSi

gadavida, xolo 14 aprils sadgerTan (borjomis axlos) dabanakda. 17

aprils qarTvelTa da rusTa jari awyuris cixes miadga. awyurTan g.

totlebens hyavda daaxloebiT 600-700 kaci (danarCeni jari generalma

sadgerTan datova), Tan hqonda 8 qvemexi. 17 aprilsave daiwyo awyuris cixis

alya. 18 aprils generali g. totlebeni Tavisi jariT ukan gamobrunda da

erekle II qarTvelTa laSqarTan erTad mters Seatova xelSi. mefis Txovnis

miuxedavad g. totlebenma gadawyvetileba ar Secvala. erekle II-m awyuris

cixes alya moxsna. 1770 wlis 20 aprils aspinZasTan gamarTul brZolaSi

erekle II-m sastikad daamarcxa osmalTa da lekTa gaerTianebuli laSqari

da javaxeTis gziT gamarjvebuli dabrunda TbilisSi.22

dRemde sapolemiko sakiTxad rCeba generali g. totlebenis

moqmedeba awyuris cixesTan 1770 wlis 18 aprils. g. totlebenis moqmedebis

axsnisas istorikosebma oTxi versia wamoayenes. g. totlebeni moqmedebda:

pirveli. TviTneburad, piradi SexedulebiT; meore. ucxo qveynebis

20 v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 96-97. 21 v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 103. 22 v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 117-118.

11

(inglisis, prusiis, osmaleTis) dazvervis mier SeTavazebuli gegmiT; mesame.

qarTlis Tavadebis waqezebiTa da maTi TanadgomiT; meoTxe. ruseTis

saimperatoro karis gegmis Tanaxmad. Cven mxars vuWerT versias, romlis

mixedviTac generali g. totlebeni moqmedebda ruseTi saimperatoro karis

gegmis Tanaxmad. g. totlebens davalebuli hqonda qarTlis Tavadebis

mxardaWeriT taxtidan Camoegdo erekle II da moexdina qveynis okupacia.23

awyuridan dabrunebulma g. totlebenma qarTlis mosaxleobis

ruseTis imperatoris erTgulebaze daficeba daiwyo. es iyo saxelmwifo

gadatrialebis mcdeloba. g. totlebenis mizans qarTl-kaxeTSi samefo

xelisuflebis gauqmeba da qveynis ruseTis imperiis iurisdiqciaSi Seyvana

Seadgenda. g. totlebensa da mis mxareze myof qarTlis Tavadebs imedi

hqondaT, rom erekle II awyuridan cocxali veRar dabrundeboda, qarTvelTa

laSqaric ganadgurdeboda da samefo xelisuflebis gauqmebas win veRaravin

aRudgeboda. ruseTis saimperatoro karis mier Cafiqrebuli gegma g.

totlebenma ver ganaxorciela, radgan erekle II-m aspinZis brZolaSi

gaimarjva da laSqarTan erTad swrafad dabrunda TbilisSi. amave mizeziT

saxelmwifo gadatrialebis gegmis bevri mniSvnelovani detali dRes

CvenTvis ucnobia.24

sadReisod Cvens xelT arsebuli masalidan ruseTis saimperatoro

karis mier Cafiqrebuli saxelmwifo gadatrialebis Taobaze Semdegi

daskvnebis gakeTeba SeiZleba:

1. qarTlis mefis Teimuraz II-isa da kaxeTis mefis erekle II-is

prouli orientacia, mefeebis kargi urTierToba nadir-SahTan, adil-SahTan,

qerim-xanTan, cxadia, xels ar aZlevda ruseTis saimperatoro kars.

proiranul orientacias erekle II arc Teimuraz II-is gardacvalebis (1762

w.) Semdeg cvlida. marTalia, erekle II ruseTis winaSe zogierT daTmobebze

midioda, magram 1765 wels mefe sastikad gausworda ruseTis waqezebiTa da

TanadgomiT organizebul qarTlis Tavadebis SeTqmulebas (paata

batoniSvilis SeTqmulebas), romlis mizans qarTlSi rusuli orientaciis

bagrationebis (qarTlis bagrationebis) dabruneba warmoadgenda.

2. ruseT-osmaleTis omis dawyebis droisaTvis (1768 w.) erekle II-is

politika imdenad aSkarad proiranuli iyo, rom rusi politikosebi da

diplomatebi osmaleTis winaRmdeg omSi qarTl-kaxeTis samefos Cabmas

saeWvod, saZnelo saqmed miiCnevdnen. saqme is iyo, rom osmaleTis winaRmdeg

omSi qarTl-kaxeTis samefos Cabma, rac ruseTTan samxedro-politikuri

kavSiris dadebas niSnavda, did ukmayofilebas gamoiwvevda iranSi.

3. ruseTis saimperatoro kari SiSobda, rom proiranuli

orientaciis qarTl-kaxeTis mefes imereTis mefe solomon I ar

daerwmunebina osmaleTis winaRmdeg omSi Cabmidan momdinare did safrTxesa 23 v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 46-47. 24 v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 47-48.

12

da neitralitetis dacvis gonivrulobaSi. Tu erekle II da solomon I

osmaleTis winaRmdeg omSi ar Caebmebodnen, osmalebs saSualeba miecemodaT

samxreT kavkasiaSi ganlagebuli jarisa da artileriis nawili CrdiloeT

SavizRvispireTSi gadaesrolaT, sadac omis bedi wydeboda.

4. 1768-1769 wlebisaTvis Seqmnil viTarebaSi qarTl-kaxeTis mefis

erekle II-is taxtidan Camogdebis Taobaze ruseTis saimperatoro karis mier

miRebul gadawyvetilebaSi araferi iyo moulodneli da aralogikuri. am

xelsayrel moments, cxadia, ruseTi xelidan ar gauSvebda _ jaris

Semoyvana saqarTveloSi yovelTvis xom ar iqneboda SesaZlebeli.

5. erekle II-m ruseTis saimperatoro karis gegmebi ver amoicno,

Tumca daeWvebisaTvis faqtebi sakmoze meti hqonda.

6. g. totlebenis, erekle II-isa da solomon I-is SeTanxmebiT

qarTvelTa da rusTa gaerTianebuli laSqari mtkvris xeobiT unda

daZruliyo axalcixis dakavebis mizniT. axalcixis dakaveba strategiuli

TvalsazrisiT yovelmxriv gamarTlebuli iyo. erekle II-isTvis axalcixis

dakaveba imitomac iyo xelsayreli, rom War-belaqanSi Cabudebul da

kaxeTsa da qarTlSi moTareSe lekebs TavSesafari aRar eqnebodaT. amasTan

erTad, erekle II-m Secdoma dauSva axalcixeze laSqrobis marSrutis

SerCevisas. umjobesi iqneboda axalcixeze laSqroba imereTidan samcxeSi

mimavali gzebis gamoyenebiT momxdariyo. imereTSi rusis jaris dabanakeba

da iqedan osmaleTis winaRmdeg saomari operaciebis dawyeba daaSinebda

guriisa da samegrelos mTavrebs, romlebic imereTis mefes eurCebodnen.

1768-1770 wlebisTvis solomon I-is mdgomareoba imdenad meryevi iyo, rom 1770

wlis mart-aprilSi mefem erekle II-isa da g. totlebenis dasaxmareblad

qarTlSi jari ver gamoagzavna. aseT mZime viTarebaSi imereTSi ruseTis

jaris Sesvlas da imereTidan axalcixeze galaSqrebas didi politikuri

mniSvneloba eqneboda. Tu maincadamainc aucilebeli iyo axalcixeze

aRmosavleT saqarTvelodan laSqroba, maSin gacilebiT ukeTesi iqneboda

qarTvelTa da rusTa gaerTianebuli jari Tbilisidan javaxeTis gavliT

SeWriliyo samcxeSi da daekavebina axalqalaqi, xerTvisi, axalcixe da

awyuri. imereTidan an javaxeTidan samcxeSi SeWra xels ar aZlevda g.

totlebens, mas erekle II-is winaaRmdeg qarTlis Tavadebis mxardaWeris

imedi hqonda.

7. vin uWerda mxars g. totlebens qarTlis Tavadebidan zustad

cnobili ar aris. dadasturebulia, rom erekle II-is winaaRmdeg

SeTqmulebaSi aqtiurad iyo CarTuli ori Tavadi _ daviT qsnis erisTavi da

zaal orbeliani. 1770 wels aspinZis brZolaSi gamarjvebis Semdeg, erekle

II-m ruseTSi elCoba miavlina. elCobis erT-erT wevrs zaal orbelians,

rodesac Seutyvia, rom ekaterine II ukmayofilo iyo erekle II-is politikiT,

ruseTis sagareo saqmeTa kolegiaSi ganucxadebia: ,,Tu mefe (ekaterine II _

v.g.) erekles uwyreba, an russ visme uboZos qveyana an solomonsao.” rogorc

13

vxedavT zaal orbeliani erekle II-is taxtidan Camogdebis uSedego

mcdelobis Semdegac ki ar wyvetda brZolas.

8. ruseTis saeqspedicio korpusis oficrebma generali g.

totlebenis moRalaturi moqmedeba imTaviTve SeniSnes da protesti

gamoTqves. amaSi moulodneli araferi iyo _ g. totlebenis saqcieli

seriozuli eWvebis aRmZvreli iyo. oficrebis protests Sedegi ar

mohyolia, radgan g. totlebeni ruseTis saimperatoro karis mier

SemuSavebuli gegmis mixedviT moqmedebda, oficrebma ki, cxadia, es ar

icodnen.

9. erekle II-s pirveli eWvi g. totlebenis mimarT sadgerSi gauCnda.

erekles rCevis miuxedavad g. totlebenma rusuli saeqspediqio korpusis

naxevari da eqvsi qvemexi sadgerSi datova. awyurTan rusebs sul 8 savele

qvemexi hqondaT. es qvemexebi sadgeridan awyurisaken qarTvelebma gadaitanes.

ratom datova g. totlebenma jaris naxevari da eqvsi qvemexi sadgerTan?

cxadia, g. totlebeni awyuris cixis aRebas arc apirebda. mis mizans

Seadgenda erekle II-isa da qarTvelTa laSqris mtkvris xeobaSi Setyueba,

awyuris aRebisTvis brZolis dawyeba da Semdgom qarTvelTa brZolis velze

mitoveba. g. totlebens sakmaod kargi sabrZolo gamocdileba hqonda, man

SesaniSnavad icoda Tu ra mZime mdgomareobaSi aRmoCndeboda rusTagan

moulodnelad mitovebuli qarTvelTa laSqari. g. totlebenis gegmis

mixedviT, erekle II brZolaSi unda daRupuliyo, unda ganadgurebuliyo

qarTvelTa laSqris ZiriTadi nawili. amis Semdeg rusis jari advilad

daikavebda qarTlis strategiul punqtebs da moRalate Tavadebis

daxmarebiT mosaxleobas ruseTis imperatoris erTgulebaze daaficebda.

Crdilo kavkasiidan saqarTveloSi gadmosasvleli gza am droisaTvis ukve

gaxsnili iqneboda da saWiroebis SemTxvevaSi damatebiTi jaris gadmoyvana

ar gaWirdeboda.

10. sadReisod Cvens xelT arsebuli masalebidan ar dgindeba ra

gegmebi hqonda ruseTs qarTl-kaxeTSi SeTqmulebis warmatebis SemTxvevaSi _

qarTl-kaxeTis samefo uqmdeboda da uSualod uerTdeboda ruseTs, Tu

erekle II-is nacvlad taxtze rusuli orientaciis bagrations (qarTlis

bagrations) aiyvandnen. ar iyo gamoricxuli qarTlis Tavadebis ocnebis

asrulebac _ qarTlis kvlav calke samefod gamoyofa.

11. ruseTis saimperatoro karis gegma ver ganxorcielda _

SeTqmuleba CaiSala. aspinZis brZolidan dabrunebulma erekle II-m g.

totlebenis moqmedeba aRkveTa. ruseTis saeqspedicio korpusi imereTSi

gadavida.

12. erekle II-is winaaRmdeg mowyobil SeTqmulebas ukvalod mainc

ar Cauvlia. erTis mxriv, erekle II mixvda, rom proiranul orientacias

ruseTi aRar apatiebda da xelsayreli momentis dadgomisTanave misi

taxtidan Camogdebas isev Seecdeboda. Tu erekle II mefobas saerTod ar

14

dakargavda, qarTlis kvlav calke samefod gamoyofa da iq ruseTis

erTguli bagrationebis (qarTlis bagrationebis) gamefeba iranis

dasustebis SemTxvevaSi ruseTs ar gauWirdeboda. meores mxriv, erekle II

SiSobda, rom qarTl-kaxeTis samefos ruseTis imperiasTan samxedro-

politikuri kavSiriT ganawyenebuli irani da osmaleTi qarTl-kaxeTis

mefes aRar endobodnen. erekle II-s arCevani cudsa da uaress Soris unda

gaekeTebina.25

1770-1771 wlebi gardatexis periodia qarTl-kaxeTis samefosa da

saerTod mTeli saqarTvelos (mTeli kavkasiisac!) istoriaSi. erekle II-m

prorusuli orientacia arCia da misi realizebis gzebis Ziebas Seudga.

***

qarTl-kaxeTis samefosa da ruseTis imperiis xelSekruleba

(georgievskis traqtati) momzadda da daido imxanad moqmedi saerTaSoriso

normebis sruli dacviT.

ruseTis imperiis mfarvelobaSi qarTl-kaxeTis samefos miRebis

sakiTxi ekaterine II-is winaSe erekle II-m oficialurad 1772 wels daayena.

1771 wlis 30 dekembers qarTl-kaxeTis mefem erekle II-m

umniSvnelovanesi gadawyvetileba miiRo. am dRes mefem TbilisSi xeli

moawera ruseTis imperator ekaterine II-Tvis gasagzavn dokuments _

xelSekrulebis proeqts, romlis mixedviTac qarTl-kaxeTis samefo ruseTis

imperiis mfarvelobaSi Sesvlas iTxovda. qarTl-kaxeTis samefo, ruseTis

imperiis mfarvelobaSi Sesvlisas, sxva pirobebTan erTad, umaRlesi saero

da saeklesio xelisuflebis ,,ucvalebelad” da ,,mouSlelad” SenarCunebas

iTxovda. samefo xelisuflebis Taobaze xelSekrulebis proeqtSi

vkiTxulobT: ,,kualad viTac Zvelad yofila Cvenis Camomavlobis mefoba,

viTxovT Tqvenisa didebulebis mowyalebisa gamo, egreTve saukunod

ucvaleblad egos...” peterburgSi xelSekrulebis proeqtis es adgili ase

Targmnes: ,,Из давных еще лет предки наши восприяли царское достоинство и находились царями. Из милосердия Вашего Величества всенижайше прошу дозволить и нам на вечныя времена находиться на таком же основании …“26 aseve mkafio da

savsebiT naTeli iyo erekle II-is Txovna umaRlesi saeklesio

xelisuflebis SenarCunebis Taobaze: ,,msgavsadve kaTolikozica wessave

Tvissa egos mouSlelad”. (rusul TargmanSi: ,,Каталикос оставатсья имеет

25 v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 48-53. 26 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 59, 61.

15

всегда в своем достоинстве без всякой перемены”).27 rogorc vxedavT qarTl-

kaxeTis mefe iTxovda bagrationTa dinastiiT saTaveSi samefo

xelisuflebis ucvlelad SenarCunebas, aseve samociqulo marTlmadidebeli

eklesiis umaRlesi ierarqis _ kaTolikos-patriarqis Tavis uflebebSi

ucvlelad datovebas.

ruseTis mfarvelobaSi Sesvlis pirobad erekle II aseve ayenebda: 1)

qarTl-kaxeTis samefos dacvis mizniT, rusTa oTxi aTasiani korpusis

gamogzavnas; 2) yirimis saxanos teritoriaze osmalTa tyveobisagan

Tavdaxsnil qarTvelTa samSobloSi Tavisuflad dabrunebis

uzrunvelyofas; 3) qarTl-kaxeTis jaris Sesanaxavad ruseTis imperiis

xazinidan sesxis micamas; 4) ruseT-osmaleTis omis (igulisxmeba imxanad

mimdinare 1768-1774 wlebis omi) damTavrebis Semdeg zavis dadebisas

,,axalcixis qveyana” (e.i. samcxe-saaTabago) ar unda darCeniliyo osmaleTis

SemadgenlobaSi, ,,vinaidgan saqarTvelos miwa aris da qarTuli ena aqusT

da mravalni qristianeni arian imaTSi, da sxuanica axalni gardaqceulni

arian mahmadianobazed.” (rusul TargmanSi: ,,ибо сия провинция принадлежит Грузии и на грузинской земле лежит, обыватели тамошние имеют грузинской язик, и многие из них поныне христианами находятся, а некоторыя не в давных временах зделались магометанами.”)28

1722 wlis 6 ianvars, anu xelSekrulebis proeqtze xelmoweridan

erTi kviris Semdeg, mcxeTaSi xelmoweril iqna meore dokumenti _ qarTl-

kaxeTis samefo saxlis piroba ruseTis imperators. xelSekrulebis

proeqtisgan gansxvavebiT, romelsac xels mxolod erekle II awerda, samefo

saxlis pirobas xels awerdnen: mefe erekle II, dedofali darejani,

kaTolikos-patriarqi anton I, batoniSvilebi: giorgi, levani, iuloni da

vaxtangi. qarTl-kaxeTis samefo saxli pirobas debda, rom ruseTis

imperatoris mfarvelobaze uars arasodes ityoda, ris Taobazec fics

debda: ,,es yovlad Zliersa RmerTsa da cxovelmyofelsa jvarsa da

wmindasa saxarebasa zeda ficiT damimtkicebia da TviT xeliTa CemTa

damiweria da egreTve saxleulTa CemTa xelmoweriT da dabeWdviT mtkice

miyofia.” (rusul TargmanSi: ,,и утверждаем клятвою нашею пред всемогущим богом, пред святым евангелем и пред животворящим его крестом, и собственною мою рукою писал я сие прошение, и как я, так и все из фамилии моей каждой порознь своеручно свое имя подписали и порознь каждой приложили к сей присяге чернильную печать с изображением наших имян”).29

xelSekrulebis proeqti qarTl-kaxeTis samefos ruseTis imperiis

mfarvelobaSi Sesvlis Taobaze (1771 wlis 30 dekemberi) da qarTl-kaxeTis

samefo saxlis piroba ruseTis imperators (1772 wlis 6 ianvari)

27 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 59, 61. 28 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 60, 62. 29 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 63, 64.

16

peterburgSi 1772 wels Caitanes kaTolikoz-patriarqma anton I-ma da levan

batoniSvilma. imavdroulad ruseTis imperators mfarvelobaSi miRebas

sTxovda imereTis mefe solomon I.

ruseTis saimperatoro karze didxans ifiqres erekle II-isa da

solomon I-is Txovnaze. 1782 wlis miwurulsa da 1783 wlis damdegs (zusti

TariRi ucnobia) ekaterine II-is mdivanma (1775 wlidan) da imperiis sagareo-

politikuri uwyebis faqtobrivma xelmZRvanelma (1783 wlidan) aleqsandre

bezborodkom kavkasiis xazis ufross grigol potiomkins werilobiT

acnoba ekaterine II-is azri qarTl-kaxeTisa da imereTis samefoebTan

dasadebi xelSekrulebebis (traqtatis) Taobaze. evropis saxelmwifoebTan

poloneTis teritoriis, xolo osmaleTTan CrdiloeT SavizRvispireTis

gamo garTulebuli mdgomareobis pirobebSi ekaterine II-s sifrTxile

gamouCenia da ubrZanebia: ,, ... daidos qarTvel mefeebTan samokavSireo

traqtati, nu uwodebT maT qveSevrdomebs, uwodeT _ mokavSireebi, romlebic

imyofebian ruseTis imperiis mfarvelobaSi” (dedanSi: ,, ... заключить с Грузинскими Царями союзный трактат, не именуя их подданными, но союзниками, от Империи всероссииской покровительствуемыми.”) imavdroulad, ekaterine II

kategoriulad moiTxovda ereklesa da solomons SeewyvitaT urTierToba

avstriis imperatorTan, aseve sxva qristianul saxelmwifoebTan (dedanSi:

,,Откллонить всякое их знакомство с императором (igulisxmeba avstriis

imperatori _ v.g..) и с другими христианскими державами”). ekaterine II

sagangebod mianiSnebda, rom erekle II-sa da solomon I-s avstriis

imperatorisaTvis werilic ki ar unda gaegzavnaT (dedanSi: ,,да и писем к императору не посылать”).30 amrigad, ekaterine II-m mfarvelobiTi

xelSekrulebis dadebis pirobad wamoayena iseTi moTxovna, romelic

laxavda qarTl-kaxeTisa da imereTis samefoebis suverenitets _ erekle II-

sa da solomon I-s avstriis imperatorTan da sxva qristian xelmwifeebTan

diplomatiuri urTierToba (mimowerac ki!) aekrZalaT.

sainteresoa ekaterine II-is kidev erTi piroba: g. potiomkins unda

daemyarebina mSvidoba qarTl-kaxeTis mefe erekle II-sa da imereTis mefe

solomon I-s Soris. mefeebs Soris kvlav uTanxmoebis warmoSobis

SemTxvevaSi arbitris roli ruseTs unda Seesrulebina (dedanSi: ,,Ея Величество изволила примечать, не нужен ли под вашим руководствам мир между царями Ираклием и Соломоном постановить ясный и точный, учиняя себя как ручателем оного, так и арбитром в случае взаимных вновь жалоб”).31 am pirobis

wamoyenebis mizani sruliad naTelia: ruseTi ecdeboda erekle II-isa da

solomon I-is uTanxmoebis gamZafrebas da Semdeg amRvreul wyalSi Tevzis

daWeras _ qarTvel mefeTa dapirispirebaSi arbitris rolis Sesrulebas.

30 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 64-65. 31 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 64.

17

a. bezborodkos mier g. potiomkinisadmi gagzavnili werilidan

irkveva, rom ekaterine II-s azri ar gamoiuTqvams qarTl-kaxeTis samefoSi

eklesiisa da kaTolikos-patriarqis uflebrivi mdgomareobis Taobaze.

samagierod, am sakiTxs Seexo a. bezborodko. igi g. potiomkins werda:

qarTl-kaxeTis kaTolikosi ruseTis eklesiis umaRles ierarqTa Soris

daikavebs adgilso (dedanSi: ,,архиепископа же католикоса _ то ему соборнаго, поставить степенем в Российской церкви между первыми”).32 am SemTxvevaSi

yuradRebas ipyrobs ,,siaxle” kaTolikos-patriarqis, uZvelesi

avtokefaluri eklesiis saWeTmpyroblis, moxseniebaSi: ,, архиепископа же католикоса.” es imas niSnavda, rom mcxeTis uZvelesi sapatriarqo taxtis

mpyrobeli, samociqulo marTlmadidebeli eklesiis umaRlesi ierarqi

arqiepiskoposs (mTavarepiskoposs) gautoles. es a. bezborodkos SemTxveviT

ar gaukeTebia. imave werilSi a. bezborodko aRniSnavda, rom qarTveli

samRvdeloebis ruseTis eklesiis sinodisaTvis daqvemdebarebiT moixsneboda

saqarTveloSi kaTolikuri eklesiis samisionero moRvaweobidan momdinare

safrTxe (dedanSi: ,,Когда по духовенству они привязяны будут к Синоду, то по сему примеру и римское духовенство от России же получать будет, а сим кончится сношение с императором, (Австрийским _ В. Г.) которому причиною мисионарии”).33 a.

bezborodko am SemTxvevaSic srulad garkveul mizans isaxavda. ruseTis

saimperatoro karisaTvis da ruseTis eklesiis sinodisaTvis kargad iyo

cnobili kaTolikos-patriarq anton I-is evropuli orientaciis Taobaze, mis

axlo urTierTobaze saqarTveloSi myof kaTolike misionerebTan. cxadia,

ruseTi dainteresebuli iyo saqarTveloSi kaTolikuri eklesiis misiebis

SewyvetiT. es garkveulwilad Seaferxebda erekle II-is mxridan Seaferxebda

dasavleT evropaSi samxedro-politikuri mokavSiris Ziebis saqmes,

saqarTveloSi evropuli ganaTlebisa da mecnierebis miRwevebis

gavrcelebas.

1783 wlis 24 ivliss Crdilo kavkasiis rusuli simagre

georgievskSi daido traqtati (xelSeruleba) ruseTis imperiasa da qarTl-

kaxeTis samefos Soris. preambulis mixedviT traqtati iyo ,,megobrobiTi

xelSekruleba” (rusul dedanSi: ,,дружественный договор”), qarTl-kaxeTis

samefo cnobda ruseTis imperatoris ,,umaRles xelisuflebasa da

mfarvelobas” (rusul dedanSi: ,,верховную власть и покровительство”).34 georgievskis traqtatis pirveli muxlSi aniSnulia: erekle II misi

da memkvidreebis saxeliT sazeimod acxadebda, rom amieridan samudamod

uars ambobda ecno iranis an romelime sxva qveynis xelmwifis uzenaesi

xelisufleba da mfarveloba, garda ruseTis imperatorisa da misi

memkvidreebisa: ,,viTarmed ara Seracxs igi TÂs zeda da menaculeTa TÂsTa

32 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 64-65. 33 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 65. 34 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 67, 73-74.

18

zeda sxuasa TÂTmpyrobelTa TÂnier uzenaesisa ჴelmwifebisa da

mfaruჱlobisa misisa imperatorebis didebulebisa da maRalTa misTa

memkvidreTa da menaculeTa saimperatoroჲsa taxtisa...” (rusul dedanSi: ,,что он не признает над собою и преемниками иннаго самодержавия, кроме верховной власти и покровительства Ея Императорскаго Величества и Ея Высоких наследников и преемников престола”…)35

traqtatSi asaxva ver pova ekaterine II-is kategoriulma moTxovnam

avstriis imperatorTan da sxva qristian xelmwifeebTan qarTl-kaxeTis

samefos mxridan urTierTobis gawyvetis Taobaze. rogorc Cans, sabolood

ekaterine II moerida aseTi moTxovnis xelSekrulebaSi Setanas, radgan

qristian xelmwifeebTan urTierTobisas igi uxerxul mdgomareobaSi

Caagdebda ruseTis saimperatoro kars. traqtatis meore muxlSi aRniSnulia, rom ruseTis imperatori misi

da memkvidreebis saxeliT pirobas debda samudamo mfarveloba gaewia

qarTl-kaxeTis samefosaTvis da qveynis teritoria daecva gareSe

mtrebisagan: ,,...didebuleba misi aZlevs imperatorebrsa Tavs-mdebobasa TÂssa

mrTlad (da daukleblad) dacuasa zeda awindelTa samflobeloTa misisa

uganaTlebulesobisa mefisa irakli TeimurazoviCisaTa...” (rusul dedanSi:

,,Ея Величество дает Императорское свое ручательство на сохранение целости настоящих владений Его светлости Царя Ираклия Теймуразовича”).36

traqtatis mesame muxli adasturebda, rom ruseTis mfarvelobaSi

Sesul qarTl-kaxeTis samefoSi SenarCunebul iqneboda erekle II-isa da misi

memkvidreebis mefoba. axali mefis taxtze asvlas samefo niSnebis

(investituris) gamogzavniT adasturebda ruseTis imperatori: ,,ჴsenebulni

igi mefeni odes-igi miiwevian memkÂdreobiT samefosa zeda maTsa, mswrafl

auwyebden amisTvis karsa saimperatorosa ruseTisasa da iTxovden despanTa

TÂsTa mier samefosa zeda TÂssa imperatorebrsa damtkicebasa

investiturisa weriliTa...” (rusul dedanSi: ,,постановлено, что помянутые Цари, вступая наследственно на царство их, имеют тотчас извещать о том Российскому Императорскому Двору, испрашивая чрез посланников своих Императорскаго на царстве подтверждения с инвеститурою”)37

traqtati ar exeboda erekle II-is uflebas qveSevrdomebze,

centralur da adgilobriv mmarTvelobas, qarTuli samarTlisa da

sasamarTlo sistemas, zoma-wonis erTeulebs, jaris organizacias da a.S.

qarTl-kaxeTis mefis qveSevrdomi ar xdeboda ruseTis imperiis qveSevrdomi.

traqtatis meeqvse muxlSi aRniSnulia, rom ruseTis imperatori: ,,Sinagansa

xelmwifebisa da mmarTvelobisa Tana SeuRlvilsa msjavrsa da samarTalsa

35 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 68, 74. 36 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi.fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 68, 74. 37 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 68, 74.

19

da Sekrebasa misacemelisa xarkisa daanebes missa uganaTlebulesobasa

mefesa srulsa Sina nebasa” (rusul dedanSi: ,,Власть, со внутренным управлением сопряженную _ суд и расправу и збор податей предоставить его светлости царю в полную его волю и пользу”).38 ruseTis imperatori aseve valdebulebas

iRebda, rom misi samxedro da samoqalaqo moxeleebi ar Caereodnen qarTl-

kaxeTis saSinao saqmeebSi (rusul dedanSi: ,,зарещая своему военному и гражданскому начальству вступатсья в какия-либо распоряжения”).39 am

TvalsazrisiT sainteresoa aseve traqtatis meSvide muxli. qarTl-kaxeTis

mefes moxelis Tanamdebobaze daniSvnisas unda gaeTvaliswinebina

kandidatis damsaxureba ruseTis winaSe: ,,raTa usakuTresad aCuenosmca

udidesobai msaxurebisaTvis ruseTis imperiisa” (rusul dedanSi: ,,оказывать уважение на заслуги пред Всероссийскою Империею”).40 cxadia, am moTxovnis

traqtatSi Setana politikuri mosazrebiT iyo nakarnaxevi. ruseTis

saimperatoro karze kargad uwyodnen, rom erekle II-is qveSevrdomTa

(TavadTa da aznaurTa) Soris yvela prorusuli orientaciis ar iyo.

traqtatis meSvide muxli ruseTis saimperatoro kars garantias aZlevda,

rom qarTl-kaxeTis samefo karze ar dawinaurdebodnen prorusuli

orientaciis mowinaaRmdegeni. meSvide muxli, cxadia, zRudavda qarTl-

kaxeTis mefis suverenul uflebebs.

georgievskis traqtatSi ver aisaxa erekle II-is mier SemuSavebul

xelSerkulebis proeqtSi (1771 wlis 30 dekemberi) Setanili moTxovna

kaTolikos-patriarqis uflebebis ucvlelad (,,mouSlelad”) datovebis

Taobaze. traqtatis merve muxli, romelic qarTl-kaxeTis eklesiasa da

kaTalikos-patriarqs exeba, TiTqmis mTlianad a. bezborodkos mosazrebis

mixedviT Camoyalibda. mcxeTis uZvelesi sapatriarqo taxtis mpyrobeli,

kaTolikos-patriarqi anton I xdeboda ruseTis marTlmadidebeli eklesiis

uwmidesi sinodis wevri da sinodis wevr mRvdelmTavarTa Soris ikavebda

merve adgils tobolskis arqiepiskoposis Semdeg. merve muxlSi

vkiTxulobT: ,,inebebs misi igi didebulebai, viTarmed kaTolikozsa anu

umTavressa arxiepiskopossa maTsa, raTa aqundes adgili ricxuTa Soris

ruseTisa mRvdelT-mTavaTasa merues Sina xarisxsa, ese igi aris Semdgomad

tobolskisa” (rusul dedanSi: ,,чтоб католикос, или начальствующий архиепископ их, состоял местом в числе российских архиереев в осьмой степени, именно после тобольскаго”).41 1700 wlidan 1917 wlamde ruseTis eklesias patriarqi ar

hyavda, sinodis wevrebi mxolod mRvdelmTavrebi (episkoposebi,

arqiepiskoposebi, mitropolitebi) iyvnen. imxanad, anton I-is rangis

saeklesio ierarqi ruseTs ar hyolia. uZvelesi avtokefaluri eklesiis

38 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 69, 75. 39 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi.. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 69, 75. 40 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 69, 75. 41 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 69, 75.

20

saWeTmpyrobeli sinodis wevrebs _ rigiT mRvdelmTavrebs _ gautoles.

amasTan Svidi mRvdelTmTavari sinodSi anton I-ze didi pativiT

sargeblobda. es ki imas niSnavda, rom Seilaxa kaTolikos-patriarqis

Rirseba. ruseTis saimperatoro karze kargad uwyodnen, rom saqme hqondaT

uZveles samociqulo marTlmadidebel eklesiasTan da mis

saWeTmpyrobelTan. amitom iyo, rom, merve muxlis ZaliT, ori qveynis

eklesiaTa Soris urTierToba unda garkveuliyo calke xelSekrulebiT:

,,amisTvis ukue daiwerebis sxua artikuli” (rusul dedanSi: ,,о том составится особливый артикул”). aseTi xelSekruleba aRar dadebula.42

traqtatis ZiriTad teqstTan (preambula da cameti muxli) erTad

damoukidebel dokumentad gaformda (calke moewera xeli) saidumlo

muxlebs (oTx muxls) anu, ,,separatisa artikulebs” (rusul dedanSi:

,,сепаратные артикулы”).43 aRsaniSnavia, rom pirvel separatul (calke) anu saidumlo muxlSi

asaxva hpova ekaterine II-is moTxovnam. erekle II megobrul urTierTobaSi

unda darCeniliyo solomon I-Tan, xolo mefeebs Soris uTanxmoebis

warmoSobis SemTxvevaSi, arbitris rols Seasrulebda ruseTis imperatori,

romlis gadawyvetilebasac erekle II unda damorCileboda: aw da Semdgomad

Seracxs misisa imperatorebisa didebulebasa sruliad meSuamavled da

ganagdebs misisa mier uzenaesisa ganCinebisa anu ganCenisa ver gulisჴmis-sayofelTa SfoTTa Soris orTa amaT mflobelTa ufros yovlisa

molodebisa gamosrulTa” (rusul dedanSi: ,,ныне и впредь признает ея императорское величество совершенным арбитром, подвергая распри и недорозумения между двумя владетелями, паче всякаго чаяния происходящия, ея верховному решению”).44 cxadia, pirveli separatuli muxli laxavda, rogorc erekle II-

is, ise solomon I-is suverenul uflebebs da amave dros ruseTs

saSualebas aZlevda Careuliyo qarTl-kaxeTisa da imereTis samefoebis

urTierTobaSi.

meore separatuli muxli gvauwyebs: ,,dacvisaTvis samflobeloisa

qarTlisa da kaxeTisa yovliT kerZo Sexebisagan mezobelTasa da

simtkicisaTvis mxedrobisa misisa uganaTlebulesobisa mefisa, didebuleba

imperatorebisa misisa aRuTqUams Senaxuad samflobeloTa Sina mefisaTa

orsa srulsa batalionsa queiTsa oTxiTa zarbazniTa” (rusul dedanSi:

,,Для охранения владении картлинских и кахетинских от всякаго прикосновения со стороны соседей и для подкрепления войск Его Светлости Царя на оборону Ея

42 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 69, 75. 43 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 70-71, 76-77. 44 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 70, 76.

21

Императорское Величество обещает содержать в областях Его два полные баталиона пехоты с четырьмя пушками”).45

mesame separatuli muxlis ZaliT ruseTi valdebuli iyo omis

SemTxvevaSi damatebiTi daxmareba aRmoeCina qarTl-kaxeTis samefosaTvis da

misi mteri orive qveynis mtrad Seeracxa: ,,dasduas hazri SewevnisaTvis

TqmulTa maT queyanaTa da win-aRdgomisa mterTasa moqmedebisaTvis,

romelica ara sxuebr, aramed viTarca saerTod mtrad Seracxuad saTanado

ars” (rusul dedanSi: ,,согласить и положить на мере о защищении означенных земель и о действии против неприятеля, который не инако как за общаго врага разумеем быть должен”).46

meoTxe separatuli muxlis ZaliT ruseTi valdebuli iyo omis

SemTxvevaSi (igulisxmeboda omebi iranTan da osmaleTTan) qarTl-kaxeTis

samefos daxmareboda iaraRiT, amasTan erTad, sazavo molaparakebis dros,

unda ecada raTa qarTl-kaxeTis samefosaTvis daebrunebina winaT mterTagan

warTmeuli teritoriebi: ,,raTa drosa brZolisasa ixmarosca yoveli

SemZleblobai mecadinobisa RoniTa saWuruelisaTa, xolo drosa

mSvidobisasa dazavebisa mier ukmo-qcevisaTvis queyanasa da adgilTa

mterTagan qonebulTa da Zueladve samefoisa mimarT qarTlisa da kaxeTisa

SeracxilTa, eseni ukue daSTebian samflobelod muneburTa mefeTa” (rusul

dedanSi: ,,в случае войны употребить всевозможное старание пособием оружия, а в случае мира настоянием о возвращении земель и мест, издавна к царству Карталинскому и Кахетинскому принадлежавших, кой и останутся во владении царей тамошних”).47

georgievskis traqtatTan erTad aseve calke damoukidebel

dokumentad gaformda ficis nimuSi (saxe), romelic erekle II-s unda mieRo

traqtatis ratifikaciis Semdeg. dokumenti iwyeba ase: ,,saxe, romlisaebr

uganaTlebulesoba misi mefe qarTlisa da kaxeTisa irakli TeimurazoviCi

hyofs ficiTsa aRTqmasa erTgulebasa zeda misisa imperatorebis

didebulebisasa TviTmpyrobelisa yovlisa ruseTisasa da aRsarebasa

mfaruelobisa da uzenaesisa xelmwifebisa imperatorTasa mefeTa zeda

qarTlisa da kaxeTisaTa” (rusul dedanSi: ,,Образец, по которому Его Светлость Царь Карталинский и Кахетинский Ираклий Теймуразович учинит клятвенное обещание на верность Ея Императорскому Величеству Самодержаще Всероссийской и на признание покровительства и верховной власти всероссийских Императоров над царями карталинскими и кахетинскими”).48 amrigad, ficis nimuSSic (saxeSic)

dadasturebulia qarTl-kaxeTis mefeebisa (da, cxadia, samefos) arseboba.

45 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, , gv. 71, 77. 46 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi.fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 71, 77. 47 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 71, 77. 48 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 71-72, 77-78.

22

georgievskis traqtati daido imxanad saerTaSoriso

urTierTobebSi miRebuli yvela wesis dacviT (mxareebis mier traqtatis

proeqtebis Sedgena da ganxilva, traqtatis teqstis momzadeba,

sruluflebiani delegaciebis daniSvna, molaparakeba, traqtatis saboloo

teqstis SeTanxmeba da xelmowera, traqtatis ratifikacia da gamoqveyneba).

am TvalsazrisiT sainteresoa traqtatis meTormete muxli. marTalia

traqtati ,,saukunod” samudamod (rusul dedanSi: ,,на вечныя времена”)49 ideboda, magram Tu masSi urTierTsasargeblo cvlilebebis Setana iqneboda

saWiro, es unda momxdariyo orive mxaris TanxmobiT: ,,ukeTu ganxilul

iqmnes raime saWirod Secualebad, anu darTuad urTierTisaTvis

sargeblisa, aqus mas adgili orTave kerZoTa Tanxmobisa” (rusul dedanSi:

,,оное да возымеет место по обостороннему соглашению”).50 1783 wlis agvistos Sua ricxvebSi elCebi saqarTveloSi

dabrundnen. imave wlis 20 agvitos ereklem traqtatze xelmoweris

aRsaniSnavad sazeimo ceremoniali gamarTa, zeimze polkovniki sergei

burnaSovic miiwvia. 9 saaTze xalxi sionis taZarTan Seikriba, xolo 11

saaTze mefe ufliswulebiTa da didebulebiT movida. wirva gadaixades.

Semdeg mefem wveuleba gamarTa, misces saluti. 1783 wlis agvistoSi

traqtatis dedani peterburgSi Caitanes. igi moiwones da gankarguleba

gasces teqstis dabeWdvis Taobaze. traqtatis ZiriTadi teqsti _ 13 muxli _

male stamburi wesiT daibeWda rusulad `qveyanaSi gamosacxadeblad~. igi

ruseTis saelCoebsac gaugzavnes ucxoeTSi. 1783 wlis 21 seqtembers

ekaterine II-m moaxdina georgievskis traqtatis, anu, rogorc igi werda,

`megobrobis xelSekrulebis~ ratifikacia da dokumenti saqarTveloSi

gamogzavnes. 1783 wlis oqtomberSi ruseTis jaris ori batalioni, rogorc

es traqtatiT iyo gansazRvruli, saqarTveloSi Semovida. 1783 wlis

dekemberSi polkovniki v. tamara peterburgidan georgievskSi Cavida,

saidanac 26 dekembers generalma pavle potiomkinma igi traqtatis

ratificirebuli rusuli teqstiT, samefo niSnebiTa da saCuqrebiT

Tbilisisaken gamoistumra. 1784 wlis 17 ianvars polkovniki v. tamara

TbilisSi Camovida da 22 ianvars erekles warudga. 24 ianvars erekle II-m

traqtatis ratifikacia moaxdina (saratifikacio sigels xeli moawera), 25

ianvars rusi moxeleebis (s. burnaSovisa da v. tamaras) TandaswrebiT

ruseTis erTgulebis ficic miiRo, ris Semdeg vaxtang batoniSvilma da

polkovnikma v. tamaram saratifikacio sigelebi gacvales, xolo i.

bagrationma da g. WavWavaZem damatebiTi muxli gaucvales polkovnik v.

tamaras.51

49 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 70, 76. 50 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 70, 76. 51 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 21-22.

23

saqarTveloSi adre gamogzavnili polkovniki sergei burnaSovi,

romelmac 1783 wlis noemberSi ruseTis jaris 2 batalionic Caibara, 1784

wlis 25 ianvridan oficialurad Seudga saqarTveloSi ruseTis mTavrobis

warmomadgenlis funqciis Sesrulebas. 1784 wlis 29 ianvars erekle II-m

qarTl-kaxeTis samefos warmomadgenlad ruseTis samefo karze Tavadi

garsevan WavWavaZe daniSna.52

georgievskis traqtatiT dasrulda ruseTis xangrZlivi

urTierToba qarTul samefo-samTavroebTan. esaa umniSvnelovanesi mijna

saqarTvelo-ruseTis urTierTobis istoriaSi. traqtatis Sedegebi

damRupveli aRmoCnda. erekle II-m ver amoicno, rom ruseTi georgievskis

traqtatis pirobebis Sesrulebas ar apirebda. cxadia, ruseTis

saimperatoro karis samoqmedo gegma, maT Soris traqtatis arSesrulebis

gadawyvetilebac, imxanad umniSvnelovanes saxelmwifo saidumlos

warmoadgenda da misi amocnoba qarTveli diplomatebisaTvis Zalze Zneli,

praqtikulad SeuZlebeli iyo. sabolood traqtatma muslimuri samyaros

gaRizianeba gamoiwvia da ruseTisagan mitovebuli qarTl-kaxeTis samefo

ukiduresad mZime mdgomareobaSi aRmoCnda. swored amis gamo georgievskis

traqtati savsebiT samarTlianad aRiqmeba, rogorc didi strategiuli

Secdoma. saxelmwifos sagareo-politikuri kursi fasdeba realuri SedegiT.

es Sedegi ki qarTl-kaxeTis samefosaTvis damRupveli aRmoCnda.53

52 v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 22. 53 v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1801). Tbilisi, 2009, gv. 50-59; v. guruli. saqarTvelo da ruseTi. mfarvelobidan aneqsiamde. Tbilisi, 2010, gv. 100-105; v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 69-70.