University of Groningen

Ad Apulei Madaurensis Metamorphoseon, librum primum commentarius exegeticusMolt, Margaretha

IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite fromit. Please check the document version below.

Document VersionPublisher's PDF, also known as Version of record

Publication date:1938

Link to publication in University of Groningen/UMCG research database

Citation for published version (APA):Molt, M. (1938). Ad Apulei Madaurensis Metamorphoseon, librum primum commentarius exegeticusGroningen: M. De Waal

CopyrightOther than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of theauthor(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).

Take-down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.

Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons thenumber of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.

Download date: 11-02-2018

Ber. Akad. Wiss. 1894 p. 651-652

8 Schepss ; D. L.Z. atscha) . lO76; Z. o. G. 1895

93.

pzig 2 1907 p. 186. II. Goteborg Serie 1929 p. 91 Robert­L G. I. 1928 p. 106 E. L. 1928 p. 101 C. XXXIV p. 265

I. z. Reime. !II 1917 p. 197 sqq.

'. Ant. XCIII 1887

(VIII p. 123-127

42 p. 634--~i38.

i Hildebrand.

PRAE F ATlO.

I. DE METAMORPHOSESlN EARUMQUE FONTlBUS.

Non facile dictu est, utrum viri docti magis delectati sint historia tragicomica de miserando iuvene in asinum l11utato, an vexati excitatique iis rebus, quae multum laborem et contro­versias attulerint.

lam primum quaeritur, quae ratio intercedat Apuleii Meta­morphoses in cum duobus aliis libris de asino agentibus, e quibus unus superest, alter autem nonnisi Photii loco notus est, cuius scriptor Lucius Patrensis fuisse dicitur. Apud Photium enim legimus (cod. 129 Bekker) 'Anyvwa{)YJ Aovxiov IIaretw, fJ.£ta ,uOe­

q;waEwv AOYOI ~UirpOeOL. ... 01 M 'I'E newrm av-rov bvo ).O/,OL fJ.ovov

ov fJ.f.tEyea.rp1}aaV AOVXLcp lY" rov Aov%tavov ).oI'OV, <k bnyiyeantaL

AOUX1, ~ ~OvO!;, 1} EX rw" Aovxlov J.oywv AovxlavqJ .... yifJ.EL be 0

EY"areeOv AO,'O!; nAaafJ.a.rwv fJ.EV fW{}IY,,(J)V, aee1J-ro:n:otia!; M alaxeii!;. Legentibus Apuleium hoc magni momenti est, utro scriptore

Graeco Apuleius exemplo usus sit. Ad hanc rem indagandam primus Goldbacher (1872), postque eum Burger (1887) maxima cum diligentia summoque ingenio contulerunt Asinum Ps.-Lu­cianeum et Apuleii Metamorphoses, unde recte concluserunt Asinum abbreviation em esse ex longiore opere Lucii Patrensis, quicumque ille fuerit 1), et Apuleium eiusdem Lucii duos libros partirn rettulisse, partim aliis fabulis auxisse. Longum est repetere omnia argumenta, sed constat hodie, postquam per­multi denuo hanc rem tractaverint, etsi quando parvis in rebus a viro docto Burger dissentiant, fere neminem dubitare, quin Apuleius Lucio Patrensi fonte usus sit, quod ex hac tabella videre possumus:

1) Non Lucium Patrensem sed Lucianum ipsum hoc opus scripsisse credunt et alii et Perry. Cf. eius librum The M etamorphoses ascribed to Lucius of Patrme 1920 et Cl. Ph. 1926, p. 225.

2

_

(Ps.) Lucianus Ducianus Luc. Patr. = Apuleius Lucius Patrensis Lucius Patrensis, quicumque ille sit. (graece) (latine)A . I ~

Duc. Patr. Apuletus Luc. Patr. (Ps.) Lucianus ApuleiusI . I (Ps.) Luctanus (Ps.) Lucianus

I I ApuleiU8 Apuleius

Courier (1818) Wieland (1789) Dilthey (1879) Rohde (1869) Goldbacher (1872)

Teuffel (1864) Knaut (1868) Cocchia (1919) Purser (1910) Burger (1887)

Rothstein (1888)

Dee (1891)

v. Arnim (1900)

Helm passim

Butler (1910)

Morelli (1914)

Werner (1918)

Perry passim (vide p. 1 n. 1)

Landi (1922)

Junghans (1932)

et alii

~~~ ~~>~c~~Sc~~~~ ~CIlCll~~~::::S\l:>~~~C\l:>~~~~~ ~~ <+ O"'~. \l:> (l) ~ ~ Cr' C ~. C ::::s (l) (l) 0 <+ 0 C (l) _ 0 (l) (l) :::: (l) ~ ~ <+ :::: \l:> \l:> )..> 0 ~- trJ

~ (l) f-3 <+ ro C p ~ :;::. ~ ~ 0.. 0.. C ~ § trJ ~ ~ ::!. r,:' 1:5 __ [; .0 ~ _, 0-"' CIl .0 ~ ~ ~'s' .....O ~ (l) ~ ~ _ (l) '> ... >oj P (l)::::S <+ (l) 0 '" .......... C (l) CIl CIl _ c, )..> ~ Co " (l) M ~ (l) <+ (l) -~. -. ~ C ~ >oj 0-". (l) >oj (l) (l) (l) (l) CIl CIl - (l) ~ <: 0 0 ~t1!1' <+ ~ ~. <+ ::::s \l:> 0-"...... - ~ ~ -. ::::s (l) \l:> til ~'>oj ~ ~ (l) (l) ~ ~..... c:: _ (l)

<1>~ ;;;. 0 ~. 0-"' CIl >oj C CIl \l:> P ~ S <+ \l:> <+ S C <+ ~ 0 ~ \l:> -. P >oj >oj P CIl ~ or, or, 2 0 ~ CIl ~ (l) (l) S g- ~ ~ 5' -. C (l) :::: ~ (l) :3 a: >oj ~ (l) ~ g, 0-"' t' ~ \l:> 0-"' Q; \l:> Q g- ~00'>t;d P <+ :3 :3 rt- \l:> (l) (l) - C .0 0 CIl 0.. 0 >oj - ~ \l:> _. = C - oq P 1::: ~ _ .0'tl <1>s: ...

-0 '9 i~ s.' if~ ~ 2.. 5' ~~~. : ~~ ~. f? ~ g. ffi ~ § ~ ~ a~ CIl 2: g ~ g ;:i ' ~ _~ ~g s §~ tI"I

--- .. .-I

I=i 3 .-I

ci. --- C\IC\I --- Ex eo, quod Photius scripsit : axdmr:wyC\I i:':l ~a, btaatiewy 7:1)'11 <Ev..1)'IIt­(j,) c:r.. c:r..'0.:; .-I .-I y.~y bHOIbatfLO)'ia'll, (Vallee y'(Z,' toi~ 0).}.01" xat tovtoy aVyeWHeY, 0 be

'-' '-' ..... AOVY.IO, anovbaCw,' u ~al lltar:d~ 'IIopiCwy r:d, £; Q.y{}ecimwv el,..... . . .., ~ "@ a.l..tJl.l.ov, fLeWfLoerpdJaEl~... controversia altera orta est. Multi "> "> ..,

(j,) haec vera esse crediderunt, alii pntant Pseudo-Lucianum Lucium rJl ~ ~ s::

<:II Patrensem ipsum irl'isisse, alii Lucium Patrensem invehere in C :.a .c

.... bo aliquem ignotum. Sed ii, qui assentiuntur viro docto Burger, qui,;... til ~

(j,) s:: p.. ut supra dixi, plane demonstravit Pseudo-Lucianum epitomen ...:l ~

fecisse ex libro Lucii Patrensis, credere non possunt eum haec fecisse Lucii irridendi causa. "Asinus" libellus venustus est, quo saepe risus movetur, sed nusquam apparet scriptorem eius aliquem illudere. Utrum Lucius Patrensis in libro suo seria agat neJ!ne, iudicare non possumus, sed non verisimile est quemquam re vera talia credidisse, etiam si putaret mira quaedam fieri posse. Rectissime dicit Burger p. 10: "An Grimmii aliique, qui talia colligunt vel inveniunt, aut credere ipsi sunt putandi, si serio narrant, aut si iocose, invehi velie in nimiam aequalium superstitionem '?" Lucius Patrensis lectores delectare voluit, ut post eum voluit Apuleius.

Etiam de Apuleii consilio in Metamorphesin scribendis dispu­tatum est. Alii dixerunt eum hanc historiam scripsisse, ut doceret homines post multos errores vitiaque applicando se ad deum aliquem servari et vitam meliOl'em ducere posse 1), alii credunt eum tantum pudore quodam nimiae libri lasciviae librum undecimum adiunxisse 2). Verisimilius est eum librum undeci­mum adiecisse eodem modo, quo multa alia adiecit, tantum hoc discrimine, ut gradatione quadam finem graviorem faceret. Quia hac in re scripsit de iis factis, quae ipse expertus erat, uberius haec tractavit. Quamquam eo minime lectorem delectat, tamen humanum id esse intellegimus. Non credere possumus Apuleium Metamorphoses scripsisse alia consilio, quam ut delectaret lectores, ut ipse delectatus erat legendo Lucium Patrensem.

Tertius autem nodus in Apuleii praefatione invenitur, quem diversis modis expedire conati sunt. Cum enim constet eum libro postremo aliquid de se ipso narravisse, multis opinio orta est etiam praefationem de ipso Apuleio agere, in quibus

1) e.g. Beroaldus, Bosscha; nuper Capone Braga (1933). 2) De Apuleii consilio vide etiam quod scripsit Werner, Hermes 1918.

4

imprimis Rohde nominand us est (Rh. M. 1885). Is tamen, postquam disseruit multas res in praefatione narratas congruere cum Apuleii vita, sensit in historia de Lucio agente etiam prae­fationem de Lucio exspectari, quam ob rem addidit primam personam capitis primi simul Apuleium et Lucium esse. Postea Dee (1888) mirum in modum iudicavit priorem paltem eius capitis ad Apuleium pertinere, in de ab "quis ille" tamen de Lucio agio Etiam minus credibile est, quod pronuntiat Calonghi (R. F. 1916). Is enim dicit Apuleium Luciumque, quasi duos histriones, versus alternos declamare.

Sed iam antea Burger (H. 1888) recte dixerat in praefatione Lucium tantum intelligendum esse. Manifestum enim est scrip­torem, qui finxerit historiam a prima persona narrari, etiam in prologo illam personam introducere. Enuntiatum: "mox in urbe Latia advena studiorum Quiritium indigenam sermonem aerumnabili labore nullo magistro praeeunte excolui" Apuleius addidit, ut veri simile faceret Lucium virum Graecum La-tine scribere. Neque Apuleium in fine capitis verbis utentem: "siquid exotici ac forensis sermonis rudis locutor offendero" de se ipso agere putandum est, sed clarum est eum hoc modo librum magis verum facere voluisse.

Ps-Lucianus, ut qui librum Lucii Patrensis breviorem fecerit, praefationem non praemisit, sed verisimile est ipsum Lucium Patrensem talem prologum scripsisse. Enuntiatum: "figUl"aS fortunasque hominum in alias imagines conversas et in se rursum mutuo nexu refectas", quod simile est sententiae, quam apud Photium invenimus: 'leI.; E~ ay{}edmwy de; dl2J7love; pempoe­rpwoece; u:ic; 'lE E~ dlorwy elt; d"{)ewnOVt; Qvana).!l', ex Lucii Patrensis ipsius libro provenisse videri viro docto Dee (p. 34) assentior.

Restat, ut pauca dicamus de famoso loco: Madcuu.rensem (Ap. Met. XI 27). lam primurn memorandum est in Metamorphoseon manuscriptis nomen Apuleii deesse. Qua ex re multi intellexerunt Apuleium de industria nomen omisisse, ut ignotus maneret, quae sententia tamen refutatur eo, quod libro undecimo Lucius vocatur Madaurensis, quo vocabulo Apuleius se ipsum designare videtur.

Equidem credo rem minus difficilem eS2C, quam videtur: 1°. vidimus Apuleium, additis nonnullis fabulis, totam histo­

riam Lucii Patrensis imitatum esse.

20. vidimu cerpiss

30. vidimu nomen Patren

Quid auterr AovxtOt;, 'liP de "oLva EXOpliV. ~

nalett; de ~ piv Si non cre<

voluisse (quol tandem haber! dicaret? Quar indicaret, scril: tamen obstat, etiam in hac discrimine, ut multa alia ad librum tanturr

Si intellexirr nomen scripto coniungendo I!

catum est, ql1 intellegens, eli se ipso talia n 8

qui de Apulei libris, quos asi asinus fieret, erat Lucius, r ea, quae narr~ Quid melius e te ipso refers' Vide, quod sc~ von Miinchhal

Lucius PatI' praenomine iJ Apuleio (R . . Lucium Patrej della sua nal Lucio e del Ie

Is tamen, congruere :iam prae­t prim am se. Postea ~i;em eius tamen de : Calonghi uasi duos

raefatione est scrip­

ari, etiam "mox in

sel'monem Apuleius

lID Latine n: "siquid de se ipso urn magis

m fecerit, il Lucium "figuras et in se ae, quam . flew fW(!­

Patrensis tssentior. ~e1n (Ap. rphoseon Ilexerunt maneret, o Lucius .esignare

etur: m histo­

5

20. vidimus Ps.-Lucianum eundem Lucium Patrensem ex­cerpisse.

30. vidimus primae personae cum Apuleii, tum PS.-Luciani nomen esse Lucio, quod idem nomen est auctoris Lucii Patrensis.

Quid autem legimus ·Ovov in fine (622)? ,,(ovoJ.La) lou J.LO'

Aov"tO~, 141 oe uOcJ.rp41 141 l,U41 ra"io~' oJ.Lrpw oe 1a J.oma AVO Dv6,uam "olva lxoJ.Lev. XUl'w J-LEv tOWelCnv "at oJ.;'wv elJ.LL ovyyearpev~, . .... naT.(!k oe ~J.Ll.v IIa1ea, 1ij~ 'Axata~. "

Si non credimus Ps.-Lucianum Lucium his verbis irridere voluisse (quod hodie iam fere nemo credit), quam causam tandem habere potuit, ut ta!i modo nomen primae personae in­dicaret? Quam causam Apuleius habuit, ut subito se ips urn indicaret, scribendo illud "Madaurensem"'? Nulla, ut opinor. Quid tamen obstat, ne credamus cum Apuleium, tum Ps.-Lucianum etiam in hac re Lucium Patrensem imitatos esse, tantum hoc discrimine, ut Apuleius, qui historiam non tantum rettulit, sed multa alia adiecit, se ipsum indicet, Ps.-Lucianus autem, qui librum tantummodo excerpsit, etiam nomen Lucii descripserit.

Si intelleximus Lucium Patrensem, potius quam ut more solito nomen scriptoris adderet, tali novo lepidoque modo se indicasse, coniungendo se scilicet cum prima persona libri, simul expli­catum est, quare Photius, ipse nimis severus iocumque non intellegens, eum serio narravisse crediderit. Nimirum, qui de se ipso talia nan'at, serius esse debet! Aeque erravit Augustinus, qui de Apuleio haec dixit (C. D. 18, 18): "sicut Apuleius in !ibris, quos asini aurei titulo inscripsit, sibi ipsi accidisse, ut ... asinus fieret, aut indicavit aut finxit". Re vera minime serius erat Lucius, minime serius Apuleius. Sed quo stultiora erant ea, quae narrabant, eo magis desiderabant credibilia ea facere. Quid melius est ad credulitatem augendam quam id, quod de te ipso refers? Humanum est miras res prima persona narrare. Vide, quod scrips it de hac re Werner (H. 1918). Confer "Baron von Mlinchhausen" et alia talia.

Lucius Patrensis hoc ad absurdum traxisse mihi videtur suo praenomine in libro suo addendo. Quod Calonghi sCl'ipsit de Apuleio (R. F. 1916, p. 220), forsitan magis conveniat ad Lucium Patrensem: "si burla di tutto e di tutti: dei personnaggi della sua narrazione, delle credenze religiose e magiche, di Lucio e dellettore". Tantum velim addere: "et de se ipso".

6

Apuleius autem, qui hoc iocandi genus melius intellexit quam Photius, libenter imitatus est: nomen non titulo addid it, sed "Madaurensem" iniciendo se ipsum indicavit.

II. QUO TEMPORE METAMORPHOSES SCRIPTAE

SINT QUAERITUR.

Tempus Metamorphoseon cognoscendum est ex rebus duabus: quod Apologiam scriptam esse -+ anna 158 constat 1), quod que Plutarchi cognatus Sextus in Metamorphosesin (I, 2) dicitur proavus Lucii esse. Sive Sextus a Lucio Patrensi 2), sive ab Apuleio primum inductus est 3) , sive Sextus re vera proavus illius Lucii fuit, sive alio consilio ab eo in libro nominatus est 4),

expectandum est scriptorem cUl'avisse, ut verisimile esset, quod nal'raret. Ab Sexti igitur aetate computare possumus, quando Lucius vixerit aut vixisse fingatul'. Ex Apufeii verbis I, 2 (origin'is 1nater'1'We nostnw fundamenta) effici possit Sex.tum non patrem, sed avum matris Lucii fuisse; qual'tam ab Sexto aetatem igitur invenire debemus (sed confer comment. ad 2. 5).

N ovimus eum senem philosophiam docuisse imperatorem M. Aurelium, qui anna 161 imperator factus est. Si ponimus Sextum tum summum 80 annos natum fuisse 5), fieri potuit, ut filia vel filius eius ± 60 annos, neptis ± 40 annos, Lucius -+ 23 annos natus esset. Eum Lucium suae aetatis anna fere

1) Cf. Butler in praefatione editionis Apologiae, p. VIII. 2) Quod credunt et alii et Helm (Praef. FloI'. p. VIII). 3) Rohde (Rh. M. 1885, p. 76, n. 1): "Auf jeden Fall bleibt abel' dieses

Verwandtschaftsverhaltnis ein lediglich von Apuleius, gleich allen iibrigen Personalverhaltnissen seines Lucius, frei fingirtes; es scheint, dass er mit der Ankniipfung der Familie seines HeIden an Plutarch und den (damals noch lebenden) Sextus diesen Meistern .... eine Art von Huldigung dar­bringen wollte." V. d. Calonghi contra (R. F. 1915) credit Apuleium Sextum nominasse, cum eum Romae cognovisset odissetque.

4) Credunt nonnulli Sextum a Lucio odii aut irridendi causa nominatum esse. E quibus Helm (Praef. Flor., p . VIII) et Butler (CI. R. 1910) eo argumento utuntur non Apuleium sed Lucium Sextum nominasse: quod Apuleius non habuerit, cur Sexto contumeliam afferret.

G) Cf. Helm in praef. Flor., p. IX, cuius computationem magna ex parte secuta sum.

vicesimo, itaque ita fieri potuit,

Si Apuleius soh igitur non potuisSi sin iam Lucius Pa quam uno anna p< annum 159 1). NUl morphoses ante tempore scripsisse necesse sit illius aliquot annis pos! tatione de Sexti al

Hanc computati anna 161 octogint aliquis iamquinqr eum omnemque pr minorem fuisse. ­quam anna 158 s( decem aut viginti

Contra has conil eorum, qui ex Mebl perspici putant 3). credunt, nituntur sua ipsius vita loc scriptoris stilo et I

1) Enuntiatum I, esse, quod vult Dee (I

2) Cf. Kawszynski esse.

3) Rohde, Rh. M., den enthousiastischen erkennen, der von de: macht."

4) Rohde, I.c. p. 7E in lateinische Schrift< erhalten in seinern M. locutor) bezeugen nur Gebiet der lat. Literal

Schanz, VIII, 3, p. Ap. dort tiber seine I ansehen."