Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter....

22
Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. §. 4. :;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß nut! im ®fUllbc nädjft bcllt ncgatll>cn 9[cfuftat, \l.1ebcr iu bell reu ,3eußnlffclt iiuer 'JIcttllltiuG, nQdj ilt bem etUe, in lUefdjem feine €5lYrift i!l, l)in!ällgfidje ®riillbe l,)Or9anbell feielt, blefen €5djrlftflel1et über er11e 3a9r9unbed t)ilta{'3uriilfeu, nur nodj }8e. luelfe ber 5!l3at)rfdjciniilYfeit alt bic .plUlb gegeben, baG con bie €5c9dft eliclt leneo I>on stacltuG erlUät)nten ßeltoenoffen beG 9lcro fci. ßur ®elUipgeit fault biefe 5!l3at)rflYein(icl)felt erfl: oelt lUerbell burd} \lUG bent eltlt)in9afte ber €5c9rlft gefdjöj)ftc !'l'clt1t3cidjClt beG 9lerolliflYen .3eltafterJS. lirfl: \l.1cnn biefe gefunbelt ftnb, l\lh;b feber ßlt\cifc! 06 stadt1l6 ill ber oft Cllt!Je" fi\11rtcII etcf(e bel' 3at)rtiiidjer auf uufern S}.\eh:oniuß U1tb beffell Ult6 crt)aftcllc edjrlft t)ingebeutct ljatie, nub 0'6 bie !.'Oll und fo elien clltlUiddte mcrl\1anbtfdjaft bed €5pradjgc·6rmldj!.'l olvifdjen 'JIetronlud nllb eeueca 3ufäUig, ober in ber iJMt)e ber ßeit, ln lUcfcljcr bcibe AU einanDer fhmbelt, '&egrüllbct l\1ar. €5d)Olt 39 n ar r (I t)at bad lintf41cibenbe fof41er '(liflorlfdjell Stellit. fet)r ric9till allerfattut *); arieI" fOlUof cr I af(i bel.' merfl'lffcr Isagoge ad volulIl. Hcrculan. gfaupten im be(i riCQll Epuren nic9t fOl\1o! für bic .3eit Dcd mero, (lfd fiir oie bcr "') Palal?slra Neapol. p. 205: "Atqlli dlllll slliagimus cerlioribus ae- latem Petronii dellllire limilibll', ecclIr nOIl potius in res, qnae ab co descrihlllJl.llr, qllalll in verba cOllieeerimllS oelllos? Saue quaestio profli- g'ala forel" si erui e Pel.rouio darelltllr historiei aliquot diameter M, qui sie nUll 'fleulo COllvclIiant. 111 aller! ncqUf\lllll aplari."

Transcript of Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter....

Page 1: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.ce'9fu~.)

H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn.

§. 4. :;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß ~at nut! im®fUllbc nädjft bcllt ncgatll>cn 9[cfuftat, bCl~ \l.1ebcr iu bell äu~c.

reu ,3eußnlffclt iiuer 'JIcttllltiuG, nQdj ilt bem etUe, in lUefdjemfeine €5lYrift lmfa~t i!l, l)in!ällgfidje ®riillbe l,)Or9anbell feielt, blefen€5djrlftflel1et über ba~ er11e 3a9r9unbed t)ilta{'3uriilfeu, nur nodj }8e.luelfe ber 5!l3at)rfdjciniilYfeit alt bic .plUlb gegeben, ba~ baG eat~ri.

con bie €5c9dft eliclt leneo I>on stacltuG erlUät)nten ßeltoenoffen beG9lcro fci. ßur ®elUipgeit fault biefe 5!l3at)rflYein(icl)felt erfl: ert)u~

oelt lUerbell burd} ~ofttit>c, \lUG bent eltlt)in9afte ber €5c9rlft gefdjöj)ftc!'l'clt1t3cidjClt beG 9lerolliflYen .3eltafterJS. lirfl: \l.1cnn biefe gefunbeltftnb, l\lh;b feber ßlt\cifc! \.~erfd}ltJiltbeu, 06 stadt1l6 ill ber oft Cllt!Je"fi\11rtcII etcf(e bel' 3at)rtiiidjer auf uufern S}.\eh:oniuß U1tb beffell Ult6

crt)aftcllc edjrlft t)ingebeutct ljatie, nub 0'6 bie !.'Oll und fo elienclltlUiddte mcrl\1anbtfdjaft bed €5pradjgc·6rmldj!.'l olvifdjen 'JIetronludnllb eeueca 3ufäUig, ober in ber iJMt)e ber ßeit, ln lUcfcljcr bcibe AUeinanDer fhmbelt, '&egrüllbct l\1ar.

€5d)Olt 39 n ar r (I t)at bad lintf41cibenbe fof41er '(liflorlfdjell Stellit.~cid}en fet)r ric9till allerfattut *); arieI" fOlUof cr I af(i bel.' merfl'lffcr~et Isagoge ad volulIl. Hcrculan. gfaupten im 3ll~arte be(i €5at~<

riCQll Epuren nic9t fOl\1o! für bic .3eit Dcd mero, (lfd fiir oie bcr

"') Palal?slra Neapol. p. 205: "Atqlli dlllll slliagimus cerlioribus ae­latem Petronii dellllire limilibll', ecclIr nOIl potius in res, qnae ab codescrihlllJl.llr, qllalll in verba cOllieeerimllS oelllos? Saue quaestio profli­g'ala forel" si erui e Pel.rouio darelltllr historiei aliquot diameter M, quisie nUll 'fleulo COllvclIiant. 111 aller! ncqUf\lllll aplari."

Page 2: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

llcuer bad 3citarter be(l \}5ctronlud 2lrbitcr. 203.

~(nb.mine nadj (lol1ll1lobud aufgcfullben 5u 9a11en, ultb bied fc~t um'!audj fÜr biefen 'i:~eiC ber Unte,fltdjung 3uniid)j1: oic ~(ufon"6c: oafJl1)it oie ?lJeltlcife, bic man nUG bellt fndjCidjelt 3nf}atte bet 6djtiftfür eine fv\ltere 3dt i'lJm ~{Ufaffllllg, ah! bic 9leronifdjc, 9crgc9olt9at, nadj !Bctl1löocn bU elltfriiftcn fudjelt.

1. ~(llf bic 3dt 11M!} (EolllltlobUG fdjien bellt mcaporitnllifdjcu®clcyrfen l)or aUcm 'oie <r 0( 0 nie 'lJln3ubellten, 11)091n \}5etronlud(Stap. 1-99) bie €leene ber ?lJege{Ienljeiten, unter nnbcrllt nudj bad®aj1:l\Ia9C beo strilllaldjio l)erfegt yat Cf. sta\). 44. 57. 76), un'o bercnffiamm ße\lli~ in bell \)erforllClt frÜycuu st1jeifcn beG €lat~ricon ir­gcnbltll,l l)llrfalll, in ben nod) er9aCbmclt ~raglt1entcn aber nitgcnMme1Jr erfd)cint. Unter biefer Qofonie, meint uiimfidj 3gnarra, tömte'&f06 me a \) eC gemeint fein. 1)a nUll n1,et bicfc €ltabt nodj unter{>nbrian i1jre griedjifd)e IDlulli3Ipa{\)crfaffultg (Sporlion. Badr. 19.)unb unter IDlal:Clld ~lurcriud (nnd) eincr 3nfdjrift {lei Corsilli Ago­nist. Diss. IV, p. 103) unb nod) unter (lOllllUobuG (lind) ell1cr on­bern llet ®ruter CCCXIV), baG oried)ifdje 3n~itltt 19m f3~mnifdjelt

6Viefe (\efeffell 9a"De, fo fÖllltC fie rrft nad) ([~Hnlllo'ol\ß tömifr1)1'([o(onie gen\orben fein, unh In Iyrent ilffel1tfid)en uni) \}5.II>ntrct,CHbell burdjatl6 tömifd;en 3ufd)uitt et9aften ~aoen 1 ben bie ([ofoniebelS \}5ctroniulS b(tr~ene. 'm5enu be1nl1ad) \}5ctrOl1iUd 9leavcI nur nod)a((\ ([ofol1ie geraunt ~a(\e, fo miiffe er fe(b~ cinilJl' ßeit frilter, afabiefe lhltltloullfung mit bem frii~mn IDlllnicipiunt i)orgegaugeu war,gekbt unll gefd)rieucn ~atic1t. stiefer Ylnllti Il!ß in baß ßeiMter ber~(ntol1ine Itltf[ inbeffclt ~gn(lrr .. bctt ~e'fllffer nir1)t fc~cn, wa!.1 erbllrd) eiue l)crltliddte 5Seltlei(ifii9ruI19 bn'Aut~un fudjt, bmn ~(U6'

gllngdpuntt eine abfurbe 1)eutuug ber m50rtel adhuc basilica nonerat facta C\}5ctron. stn\). 57) ift *). .tl~nl.' uml auf biefcn Cc~,

tmn "l\ultft eÜWICaffeu, bcr für unfere J)auj)tfnlgc i'on feincm ~c'

.) Ba si I i ca fl'U lliinllid) fo niel fcilt. nil! CaeS31'ea A 11 g 11 S ta , lllttlbic 'IDorte \lell €;iillll [)nbell: 1l0d) Illllr Im \!oll'lIie llnll !Prällicnt Angn­Sla nid}t gcgebell IllDrocn !lBeil nnll 'i}io \!Mii1l6 M, 2;3 onriibcr fInge. unp~Il feiltcr ßcit bic €itäbtc jidJ lind} ~elicbcll fclbll: !8cllcltl1llllgcn gäben, !pclro,nill6 nber i'lCII mcaj)e1 ben ~llilbrllrt gcl'rlllld/e fR eta es t basili ca (niiul'lid] I>lIrdl eilten €;ielllllllllcfdllllB I'llcr ein tlliferl. Q'birt), fO miiffe '»callcl 1I~d1

I'H D~l" .::Iri! l:\f~ :t>io ~lljfill~ \f~INlic gCI1H\r~flt fmt!

Page 3: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

204

lallg i~, ~\IVell roir ~uttäd)ft nur 'oie Vlicl)tigfc{t ber ~ri'il1tiffen ~u

unterfud)en I auf rodd)e 3gllCu:m feine 6d)fu~fofgerullß gejlüt\t ~at:

1) 3ll 'oie (fQfollie bell ~etroniud wirf(id) 91ea\le( ~ Unb, wenn bie~

~ltgegeben roirb, 2) ift 91ell\lef erjl in fo f\lätet JeU tömifd)e ([0$

Ionie geworben, wie 3gnarra Itnnimmt ~:;Dal1 unter bet bei lJ,letron. Sfap. 44. 57. 76 erwä~nten (foIo~

nie 91eapel ölt \)etfteljen fei, fd)(oJl 3gnarta aUG fo(gettbett lmetfma.Ien: a) fie roitb c. 81 aId ur b s G r a e c a '(1l~6eid)net Unb fo nennt91eal'd aud) 'itacituG, Ann. XV, 33; h) fie lag am lmem, c. 81 :locumque seCl'etum ct pro x im u m li t tor i moestus COlt­

duxi; c. 77: Scuurus - a cl m are pate1'l1um hospitium ha­bebat; c) unh ~lUar in <ram\lanicn: bellll afs Dellild)bart~ unh bod)bal.\On \)erfd)iebclle Oerter ltlet'ocu etwi'i!jnt <r ap 11 \I, c. 62, <r unt ii,cAB. 52, 58ajii, c.52.104, ~omveii, c. 'oie horli Pom­pe i a n i Cln 91od) luiire unter ben stüjlenorten lJ,l ute 0Ci üvrig,weld)ed aber ni,d)t ald urbs G1'aeca beaeid)net worben wiiu, ba cdfd)on feit 560 u. c. röm. <rofonie loor; ed Meibe alro nur 91eapeI,auf roeld)ed bie angefiiljrten rocetEma(e lJeaogen lUerben iihmten.d) ~uf biefe 6tabt pupten (lttcl) einige Ineitere {!oeafangaben, Itliebie Q:rltliiljnuno 'ocr C l' YP t a e, c. 16. (ed witb aller ll. !l.

eine {IocClritiit in be r S tab t fe I bft mit bicfcm 91amcn bCAeid)nd,ber aud) fonft öfter l)on @ellJöfben Qbcr @rottcn \)orfömmt, 3. 58.luveil. V, 106. Suet. Calig. 58.); ber 11 e r c uIi s Po r t i c U5,

c. 116. (nlld) 30nClrrllO :;Deutung ein lJ,lorticlt~ 3u S) cthtl an ulIt,

non {lent \)icffeid)t {lM geutige lJ,lortid feinen il(muen ljave; CG uc­beutet (luet febigfid) eine 6äufen9aUc an einem ';lcm~ef beG .percu.leIS;) {ler CI i vu s, auf weld)en Nudipedalia 3Hm 3upitcr SPfu­uiud gefdjaljen, foll eine ~tlljö~e 3ltlifd)ett 91eapcL unb IIavun gel\)e­fcn fein, ljcut,;utagc Capo d1 Chino. auer itt ben ältertt !ateittift9gefd)tie6enelt @efd)id)tßltlertclt üuer 91ea~el Caput Clivi gmamtt, tnberen 91dlje fid) fine t!ofafWit6e~nbct bereit mnme Pichiuovi \)ie(.(eid)t (lud hljliter Pluvius \)erboruen fei; (unter clivus ift aber ller.ntutljfid) bet clivus CapitoHnus gClueiltt I ber aud) HOfat. Od. IV.2, 35. Ovid. Fast I, 250 fd,llcd)tgin clivus aettannt luirb, 1mb b('l;'!flame PicchhlOl1i i~ jene., iUJrigcltd taltrenb Srffrittc \)1)11 'r>Cllt C(l(J'O

Page 4: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

205

di Chino entfernten ~l)tl'lfiMt \.Ion l;lem 9laUtcn eiuer gel\1iffen !Rel1­\l0titanifdjen ~amitic \laften ocvricpcn, f. ~annef!i); entlfid) 'oie 'JI i·n Cl h t9er, c. 83, tl'cfdje \H~.UtUt9!idj bie tlon 'J'l(lifolltCltuß befd)rie.bene Itellpo!itauifd)e fei; (a!fein 'oie Ce~tere tl'ar eine 'J'l.it\atfammfllltg,llnb fag aupe\'~afb 'ocr 6tabt, 'oie er~erc bef.mb ftd) iu 'ocr €St.lbtin einet 5tempe{~atre).

Iiinen entfd)iebenen unb nek9rten ~e!3net fanb biefe 2lnftd)t in30nl1rra\'l ~Clnb\lm\llllte, II at a{b 0 3 CI n It eC! i, 'ocr ftd) im ~Itlci,<

telt SBaube feinet! Codex Perollillus, P. CCXXX sqq. auf eine oe­lHllte 'Prüfung unb m5ibertegung bel.' \)011 ~9narra augebtad)tcn ?fr­gumcnte einfie~, bM lln9aftuare, aum 5tvcif 9aub auß !:let {luft ~c·

griffene me"9rmr berfeiben gcniigcnb nl1u)iuieß, unb oei nodjmafigcr\}5riifung bel' \)on \}5etrouiut! fe!'bll bur n(i9cren SBeftimmultß feimrlIofonie gcge{lcnfn stenujeidjclt au bellt lRcfuftatc tam, !:lie altgefiiflt­teu rocerfllla{e pa9ten \.lief C9cr auf \}5 utel) ! i, alt! auf 9leal-\cf.!'Jaß 'Präbieat ur b s g ra e ca cntfd)cibe nid)tß iibet bie ~r.l!Je;

!:letln biefe $cacid)ll1lltß beai(1)e ftdj nid)t, \t\ie ~gn({rm meinte! aufgrlcd)ifd)e €S~rad)e, €Sitteu llub biirgcrfidjl' liiurid)tunBl'u, fonbc.nauf 'oie gril'd)ifqlC ~lb1fal1l1nul1!l, ltlefdjC '\PutcoH, bad altc !'Jif.'iard)illun'tl (Illlporinllt ber 1I1lllllllter, mit !neapel (lClltCitl ~ai\e. 2l11f 'Pu­tcofi Itlelfl' 9ingcgcll '(iefon!:lm~ bct Um1t'ut'o '9iu, na9 in bcr (fotoni"t-e6 'Pdl'oniud \l'{f(ed eilt bul'djaud römifd)cd @cpl'iinc i}abc; 'oie €Sprn.d)e bel' (!init1o\llter fei aUGfd)fiefifid) nie fateinifc9c, bic ~cfl'~e un!:lliiir(jl'rlic9l'll liinrlc9tungen römifd), eG Itlerbc nat! ~orum, nie (furie,\:laG ~!lllV9ittjeakr, ber (firCllG, öffcntHdje €Spcifungen erilliil}nt, tl'iefie in römifd)en €Stiibtelt übfid) Itlaren, unD namentfid) in 'J'lntcoIibUl'd) ~lIfd)riftcn, €Steffcn aUG IItaffifent 1mb fe({l1f burd) antiie Ue~

i1Cl'fe1te ftd) nod) ie~t llad)ltlcifcn {ic~cn, 1\l<l9renb bur 3cit bed 'J'lc.trolliuG in !nca~ef gricd)ifc(le €SpNd)e r gried)ifd)c €Sitten unh 6tu<bien, @~lttllaften, Iipvevicn, 'Ptjratrienr ~lgollcn unb rocagiflrilte mitßried)ifcl)er $enl'Ultllllg llOd) unter .pabriall getl'iltjnfid) getl'l'fen feien.

\>Wdn, aboefeljcn \)on ber petitio pl'illCipii, ItlcId)c biefer SBe­tl'CÜSfii9ruug. aum @rlUt'oc liegt, Mern babei baG !ncrouifd)e ,3eitaI<tel' bel'l 'J'letroniml nfd ettl.laß ul'rcitä 2l11l.1genmd)teG angcnollllllen nullC,im:ntl.1 \tleiter !:lic thtmöotid)feit gcfo!gcrt Itlil'b, ba~ 91eape! au ber

Page 5: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

206

3dt fd)on O~llt ~illic clttfVl'Oc9C1t ljabclt fönnc f Itlc(c9CG uno ~dl'o,

nind 'Oon feiner €o!ollic giot f fo i~ hic $01'~cflun9, roefc9c nie 911'«­:poIitanifc9cn QlcCc1}t'tClt fiel) \'Olt bellt in 91eapet uuter hen er~en St'ai~

fern 9crrfd}eubcu ®ried)cntyume gc'&illict 9a('ClI, geltJiF fe9r iibcrtric­ben. S)ilrcu ltJir, lUaG im ~IllfaltlJe unfercr ~)ri~Hd)en 3eitrcc{mUlt9€5trll'&O \)ou 91c(l:peI fd)rciH !ib. V. Si. 7.: ,,~I1jPt;H OE TU rWJ'0'l~Lli.f}y'WV l:ltlljpura, ni tt~J1 1t(lwm 'E'iJ.rp'ty.u ÖPTa, J' i/uupu.

'TOrt; 'EH1jVtiwr, «vatti; 'T« l(af/ll «1'1 l1a. nÄt:ta'l:/X, J' t1.1J'7 Tijt;

'EA}"1Plxij,; a,lwyij, EVtav:1a acJ~Hat,~ rUtll'uau;' TE xu.; E(p!]ßEIaY.IU' IJ!l!aTplat xal' G1Joiwrll. 'E},A1jVlxa xW'nEf! GI-TWl' 'Pw,ualwp" ;

unh lib. VI. §. 2. "puPt' 08 llA~V Tupavrol; xai 'P'1rlov xat

NEano},Ewi; Ey.ßEßa(lßapwa,'Tw.. aU/Ißiß!]Y.EV änaJ'm, y.ai tu. fIEP

AHlxalJolJl; xai B{JEnlovi; Xll.rEXHV, OE ]Ü~/tn(tlJovt;, xat'

'TOVTQVI; }'I~'(tl, ni ,J'«}'1j:Jit; 'Pw/Utl'ovt;, Kai rU(l tnl.oi <Pwflul'ot,'cyQval1tp.

3u €5tro'&O'11 3eit roar !llfo in ben Alllj(rcicgeu, eljmafG fo llfüyClt'ben gricd)ifd)Clt ~fl'anaj1:äbtcn l)on Unter, uno [l1iUcf-3tnfien OIlß orie;d)ifcge Ci'fcnte11t l)on bel1l fic un10e'&enben mnrbarCltt~lI111 bmit~ l)er,fd)fu11gcn, 11nb nur in beu brei €5tabtcll 'itnrcnt, 9C9cgilll1l 1mb 911.'(1­voriG 6eigtClt fld) nod) €5 t' UH n, 'on~ oicre €5aibte fr{il}tl: orted)ifd)ßel~cfen l)jaren; uub in 5tlltC11t un'o m~e9ill111 flln'o <Straho fofd)cltd1mcjle hco j)cacnitll1lU6, o(lgfcid) (leibc €5tiibtc feit (iiuomr 3dtriimifd)e ([o(Olllen it1arCll. aBilr1lm fl)tltc "(fo il}r morg(lnhcnfcill in9(en:pc(, fc(bjl ltod) unter j)abrian 1mb ([011l11tob11(\, a(G mcl~eitl Oef,fen, hag hmua(ß 91e(lt'c! lloC(J feinc römifd)e €o!ollic Itlar'? unb lll0~

rin (lcftcf)cn jcne €5Pltrctt '? Ci'illioc [l1agi[lratc, l.licrtcid)t nllr einer,fiil}rtcn uod) bic c1)maHgen gricd)ifd)en ~(ltttGtitet: To ltJiffcn ltJir (lu13€5t'(ldialluß' CS)nb1.'. c. 19) uu'o aUG ,JlIfd)riften, ba~ 'ocr yöd)j1:e <Staat\J$

belll1ltc {flltt ~r.'itol' :D e llt a1.' c9 0G 9icg; 'oic 2(bt1)cifllngCll ocr ,Sünftc,in I~cfcf)c 'oie ::Bürgcr c1119ct1jeUt llhwcn, f)ie~Clt nid)t curiae, fonbcmIJ!f!fH!!Lat, l1la(l ellenfatlG nod) butd) ,Jnfd)riftclI llej1:litiot ltJirb; CG(Icftanbcn 110d) Die altcn ~liugfd)ttIel1 für !fn(lllcll nno 3Ültofinge Ull­

ter bCln %mtcn YVfmJ.ata ullh 8tp1]ßEia fort ";'), unb oie Ci'inl~o1).

Page 6: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

207

neT fil~dcn oricdjifd}c 'in,1rncn, ltl i t' W0 I fi f fJl i} mer Wal' en ,ßembefo, wie wit· in ber (fo!onie beil ~etronitto einen :Mag'islerAga m em non, riuen Anleseholanus 1\'1 ene laus, dnen He f­

mer 0 S Lapidaritls u. f. w. ~nbeu. mcd}nct Ullln "Ifl,) '0,10 iidjtgric<djifdje 3n~itut 'ocr @ljmnaf!cn un'o (,fp!)cbicu ab, fo rc'oucirt fid) Da~

llclrdgc auf bII)~e i!3 eneu n nn 8 eIt, bie mIef) mit einer rölltifdjculIo!onillfl,)crfaffnng l)crträoIidj f{ui:-. Xl'lli allcr in 'inca\>eI fortlUiiC,­relli> grird)ifd} gcfprod)cn luurbt', erltläC,ut Str.tbo mit feincm ~ode,

uni> c>S ift lind) nidjt waC,rfd)einIid). Xlit' t)dfl'nifd)en €femente ,1(fo,Dif uod) in 'incavcC ühdg Warcn, miirbcn 'ocr ~ÜtnI19mc, bll~ bie I!o~

Conic beß '}.letrouiuß Weapc( fci, feilt Itnii('cr~ri!l(id)c(j .pin'oerl1ig inbell ~eg (egen; aud) Würbe id) Weber barmt 2btftoli nC9I1tClt, 'oajj{leim @alllllat)I beß strimaIdjio ein in 'inell~\c( nidjt anfäffigcr mö~

mct ben i9m gefäuflgem )titc{ 'P T,1 tor ftlltt {leG in 'inellpef gebr.'iud}.fidjen Xl cUt 11 r dj U Ggebraud}t ('Petl'. c. 65); nod}, bafJ l)on einem@\lUtnafiullt unh lifpgebeioll feine IDlefbulIß ßefd}ie9t *); bllßcßcn bicrömifdjcn 3nfHtute be~ lIireu(l, 2(mp~it~eatml, ilffClltfiq;c Spcifun,gen u. f. m. crwii~nt mcrbcll.

lifiuc pofitil)e 6tü~e cr!}5ft aber 3gu,ma'll 2(nftdjt noq; burd)dne mcbet i:!on i!llU, lIod} i:!OU 3'luucffi &cad}Me @(offc be~ Glos­sarium Pelronii, wefd}e>s S{'lj). 81 alt beu ~orten g ra e ca e u r­bis erffiireub '6dfiigt: Ne apo li s. (;!d ift biefer ~Hoffe tUn fll'me~r @cWid}t (lei3u{cgcn, aUf (lud eiuigen ~lIl3t'id}ell ulllt)rfd}cinfid)ll.lirb, 'oali ber merfaffer bc~ @(offarillllt einen t'oUlliinbigeren )tc}:tbed 'Petroulud tiefafj I uub b'1gel: IDlfiudjelS iiuer bell 3ufaltlltle1l911ngber i!3egcbent)eiten ltlUpte, lvM uud ic~t ltlegelt beG fragntcntarifq;en3u~allbeo bed @au3en ltnl)er~lllli:-firf) ift: i\!lf. ö' ~. bie @foffe altbell buuterlt ~oden RaV. 9: gladiator obscoene, quem de ruinaarena dimisit (beffer: qnem de arena ruhm dimisit.).

(€llllreii Neil 3nfHtnt nnd) fort; "Speetnvit llflsidue el exerccntes cphebos,quornm aliqua adhuc copia ex velcre instituto Cllpreis erlll."

*) .(fine !lInDen!n"g tiefcr ~eUcnifdJell Gilte finDet lid! jcDod), wcnll idlnidjt irre, Petr. c. 29, Wll l)er grell: eursorum eUlU mllgistro se exerccnseinc Ed)aar junger Etlat'en, Die pd) mit i~relll OOleifler im !IDetthlllf iil'en,,;11 fein fdjeint. 3m ballfe eineil mÖllIml mJl~tc Dieil illil efwa6 IYrcllIl)llrtigcilonffl1llflt .

Page 7: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

20S

1!Selln ll1illl il{fo 'oie un1)illtbilren meltleife, 'oie SOllarra 3m' Ull­ter\lii~Ull!J feiner Wleinllng 11110rild;te, ud Hi(lt, unb nur bie»Oll 8-C all!Jefii~rtcu berüdftd}tigt, fo fd;c111t cl.'i feinedltlcgd fo tm­ntögfid; , tuie SilmteUi und lum granoen mild)en, bafj 'oie <ro{olliebcl.'i 'j}ctroniud 9'lcapcl fei, Ultb tnenn man bie oben allgefii1}rten 6ter­(en am~ 6tl:a60 6eriidfld}tigt, ifl ed inuuer1)iu noq, tlHl1)rfd}dn{id}cr,bap 9'leapeI mit graeca urbs tle~eid)net ltlerbe, afd SJIuteofi, batjnid;t einll1af feinen gried;ifdjen 9'lall1C11 me~r oe~anelt 1}atte. rolitbel: ID1öOtid)feit, bafl Sgnarra in biefem SJIunfte !Jledjt t}a1Je, ifl nUllarlel: feinedltlegd aud) ~ugej!}lnben, ltlao er barauG I»eiter für bal33eitarter beG lJ.'Ietroniuo fo!gern möd)te.

:Dap 9'leapef ol! einer gCltliffen 3eit römifdje <rorollie getuorbenfei, fd}ciltt aufjcr .31l.leifef: j1e fiit)rt biefen 9'lamen auf mel}rCrell Sn­fdjriften (®ruter P. CX, 8. CCCLXXIII, 2; 9leillef. Class, VI, 10),unb fletlt and} in bem <rofonieu\.leqeid;lliji bed IJ.'Ifeubo. ~rontinud;

arIer nir;)enbl'l ftnbet ftdj 'oie geringjtc Wllbeutullg iioer ben .3eitpUltft,in tt'c(d;etlt biefe Ulltltlallbfung mit bem arten rolunicipitlllt l)or fidjgC!Jnnßen fd. :Die dnaioe, eilte 3eitaug.loe eltft)nrteube Snfd)rift Olnu.l'!ltOrt p. MCXIL 6), burdj ltlefdje fid) IDeaaocdji (eIe Colonia Nea­polH. p. 2Sa, 9inter feinet Wbyanbrung de Cathcdr. Neapolil., \.lgLaud) Asscman. maiol'. de reb. NeapoI. ct Sicul. T, IV. c. 2. §. 13)I.'l'tfeiten (jc~, 'oie CZpod)e· bel' <rofoniftrultg 9'lea~efd unter :Dcmitian3u fe~cll, rüOrt Mn bem ~etriiger ~igoriud yer, ultb triigt audj aUeinlterelt .3cid)en ber ~dff{yuttß alt fid). !:liefen Weange! att gefdjid)t"lid)l'n :Daten fttdjte malt nun burd) <rom&inatioll unb J)\)potgefen 3Ui'rfl'~en; ja bie 9'leaporitattifdjelt ®efe1}rtclt fanbelt ed fo ultgfaub.Hdi, ba~ eilt fo ltlidjtigeo CZrcigni~ l)Olt affen gefdjid)trid;eu 3eugenmit 6tiUfd;ltlelgcn iiuergangcn ltlorben fci, baff fie auf ben @ebalt"fw. famcn, cd fd niema(delne ltlirtad}e <rofonie riimifdjer ~ür!3cr

in 91capcf dngcltlltllbert, fonbcrn 'oie Stabt yaoe, ltlie 'oie tlon @d.fim:! XVI, 13 unter anbern genaunten ID1uni3ipien \lOU Staf{fa unbUtila, i;>ett 9'ltlmen <rofonie ard o!oVcn ~9tentiter angenommen, ltla13fie mit einem fe!6fterfunbcnrn 9'lamen colonia honoraria uantt'"tm j fo l!apacci, ~itfena, 'J)eregrino, IDlaaocdji. Wuf tl.1efdje ®rünbefteu ~\Un\1lr.1'>J IDldltlllt;) j!Ü~~t, bajj %apcf er~ nlld; <rommobuß rö·

Page 8: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

209

lllifd]c ~Ohll.liC gCltll,ltbcn fci, 9il6Clt !l;\it uctcif(l gcfc9Clt, .<finclt tlN~

fii9uCfCn ~lug llilf)llt 'oie ~9ill1tafie beG !lkrfllffc,G bet Isagoge advolumilla Hel'culancnsia p. 53 U, 98 fl', m3cir u'1m(id] auf eiucr3nf[9tift (@rutc, CXLVI, 0) iu eil1C, ~I)hmic, bie a{fem \lfnfd]cintlad] !)rCQl'c{ i~, ein!' regio HCl'ac!ensium crlUI1911t luirb, fl) llimmtber mcrfaffcr ba\)otl @e(CßCU9cit, bit' ~rllgelUlfjUlUCrfcn, tuie )neapel!l)of)f blWl gefl,lll1ll1ell fei, einem feincr ®tabtquadicrc jellcn )R(ll1ll'lt

l'e1&ufegm ~ Xliefe ~raße l'ealltluodct er fid] feU;ft fo[genbn'll)cife:11lluf) bem Hntcl'ßi1nge ~Jmlt(aI1t1111(l fden bie iif'erfchubelt mÜrgcrnad) )nei1pd l)erfc~t !lH.1tbeH unh (,äUen ein Uuart!er be\)ö(ferf, bll(l\)OU il)nen feiltelt 9?a1lten erf/affen 1)ak ~(ad)bem ttlttt 1f11Il1Ctl1fa'j"ell 0:iulul)9nem 'oe\! gallacn fficid)G gfcid]eß 5Sih:gcn:cd)t crt9rirt 1II1bbel" )nitl11!' eiuet (io{ouie \)OH beu €'St,1btel1 mU(litionirt ItH1rbcn fei,~h'itten bic mCi1~\OfitllnCl", mit 5Brrllfuutl illif jelle 0:init\nnbcntll!J 'ocr.pcrMnnenfcr, fid) biefen ;riM ebellfa[{(l berfd)llfft.

3d) 911ttc bic5 ~kitlc{1e ltnlt'1191'fd)cinfic~er ,Pl)pl,'ltgefclt, \tlcfrl)ctt~\l1ll.lcni Cf. U. p. 236) nicyt 1)ättc (l!.'i~i1ll11leu foncu, llirl)t I'lltlun(bel' ~(ltfü9rttltß Illcrt{} ße~uftclt, it\Clllt nic\)t gembe jcue ,:\nfrl)rift '};),\lvu ltlcfd)er bel' ~crf,'ffer ;lU>3UCgt, um cinfl'lld)tcubjlclt (1cwiefe f auf\I.\efd)er irrigen ml\1·(J1I~fe!,\lIl.lß3911ilrrM ~h:gllllleutatjon berttgt. m3'19~

..enb n'llltfirl) biefer ®cIcgrte llleint, fl) lilllße iu 'J?Cil).1cf nod) ::tl e~

mar d) eu alt ber 6'Pi~c );>1.',;1 ~klllclHil)cfcnß ~imbCll, fÖHue )ncapdllOd) uid)t (io(onie gCltlefeu feill, erfd)eint iluf biefer 3nfd]rift eiu ~.

ID?ulwltt(i i,((i PalrOllus C 0 Ion i n e UUD fein 60911 a(1S J) e m a r­

eh u s. 3um bClItfid)en $CIUcll.'J, bi1~ aud] in lIcr (iofouie 'ocr arte~itr( eincG Xlellhwd]OG fodbmlCl·te.

Xlll 111m M/o 3ttt $efHllllltllng bel' €).\od)c, ilt \t1cfrl)er )nCll~

\lcf römifd}e ~ofonie ßeltll,lrllclt, jebe(i ~1'riterlltllt mmwrt nnll bic~

") Eie j1:cljt bei C (l P (l ce i, L. HI. cap. 9, 11110 t\OI1 lhl il1 G 1'11 tel'.CXLIII, 6 mit ~elll \]elllUlIl: 111 agI'o Neapolilllno ill villa BCl'Ilnrdil1i Mnr­lil'1mi Pelm Alba (!icln, 11110 I(lutel: "L. MUlllHio Conccssiano V, 1'. I'll­I·rouo Colol1iae, pro meritis eins erga cives mllnificn largilale olim \;0­norem debitulIl IlraestalllissilllO virQ praesel1s ICIIlIH1S cxcgit, qllo 1:lialllII1l1l1ali Concessialli filii slri Demarchia C1l1uulal.iorc smnlu lilJcrlllil<llisabulltlllntili (nbunduntiam '/) lIuiversis exibuit ciYibliS, Oil rluac tcslillHl­nia llnHll'is sinccdssillli reg. pr'imaria splemlidissima Uel'cnhmellsium 11<1­

tnmo mirabili s[[llumn pOllcndmn dccrcvit,"

H

Page 9: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

2JO

Cl'reißnip ('bett fo out tlnter 'ocr 9rcßicruuß bcrS ~hlßt1ftm'!l af13 unterbcrjcuiocu bcd (!"ot1tlllobud fhlttßcfullbcn 91l{lClt falln, fo ift ed \.1er>gcHievc roWtjc, ~fo13 aue bellt 1tntftanbc, 'ra~ '].\ctrtl11iu!3 91eapct einci!.oConic ßenmmt l)at, fdtt ßcitMtcr fit iren &ll luof{elt. €o!He bage.fieu .i'lUd llubcr11,;citigcu ®rihtbcn Itl(ll)rfegeiniicQ 11m'ern, bap Ij:lefroniuGunter 91cro (\cf41ricbeu r,a~c! fo ltliirbc ulltßcfe~rt 'oie (fofonifatiolt91i:ape(d bnbnrc{l i'lllpro):imatit'l h'~illlmt unb jcbenfafIi) llleit 9ilger in'ocr ßdt \lilh1ufßeriic1t ltlcrbclt mülfcn, afd ic~;t ßCI\lÖl)ltlic{l ßcfc{liel)t,lt!(\!3 arG reife mm1lutl)IIltO fc{lon ~llf\.1iu(l tlrfimld (FamiI. Hom. p.1~IO) i'lU(lßcft,r0cgell 9at.

2. 2l((l W1crnna( einer fpntctlt 3dt ~etmd!tde ~oltatra fer>ner bic !t r ä11 3c f 1.\011 11ldcgelt iJer :Dic9tcr <Zulltorpu(l 311 \,)er~egelt

giM, bag cr fie aId ':J.'rdfc feined bid)tcrifcgen SLafellt(l 'oa\)OllOdw(jelt '!tave, &3. Sn \!)c(e!jen l1lufifc9t'n i.mctWimpfen nli11llieljfonnte er nCo fl1tetnifq;er :Did}ter biefe Si'd113C gel\H)llnel1 \lilI'en ~ Snmcapd fanD a((erbinQG affe fiinf S,191'e ein 3tlQlc!efl Utufif(~e1' unotWlllnifdjer ~{gon ftatt ; afCcill !;la traten uur Oricc9ifc9c :Did}tc1'(ltlf. :Dllml fliftete il! 910m me1'o lhld) oricd)ifrljem ID1ufter bie 9le~

touia, 'oie o11d} nur 11!fe fiiuf Sa!)re Itlic'oerfe~dcn (Eudol!. Ne!'.c. 12), tlub I.\or bellt :tobe beG 'jktroniuß It1n: clll1tI\l( gefeiert 11,;Ur"iml: l\.lelm b0ger ~ctrlll!iu(i bel.' .l!ktfalfcl· beG €at\)t'iClln 11,;,lre, fo1)1'ittC er nicf)t i.\Oli Rräl!5Clt in 'ocr ~))?e\lr3af)( fvrcq;en filmtcn, Dic<Zltlltof~\llß \l(G €iege(lVreirc C1'f)ArteU \lak :Diere Itlllr'oen t'liefmc(Jrin ben I.\on :DOntitil111 im S. 86 geftiftetel! (1ilVito(il1ifd)ell €~licrcl1

Oel1\(lllltell (€ud. Domif. c. 4), lt~crd)c iillcr b(l(l ßciMter 'ort ~lll~

tonine \linab fortbmlcttell, unb in biefe Beit l\.lii1'be alfo allc9 'ocr.!Berfillfer beG €At\)deOll \,)crfe~t ltleriJcn.

~meln, l\,lcnn in bcl' (lIlßcfii§dell Elteffe beß SJJctroniUd 11,;irfftcYI.'llll Str,'i1l3cll 'oie mebe ijf f 'oie bellt :Did)tcr llic9t 0(00 bic ®nnft\.'lOtl ~ril)atclt crtf)eirte f f!)llberll 11,;etcge in Nfcutlic9cn biq,tcrifd}cliID3cttfiill1vfcll crrungen lUllrbcn funD lUentl fcrller im ':].Ifurario c o~

r 0 n a s nid}t o(oß in Dcm €iulle bel' ~ur!lClltcill!)eit, foltbern in bellt

'!}) SLl'llho L. V. §. 7. I/Ollt JE 1fEJIHTli(lt%O. tEf!O' dytlJl! (1IJ1'To­

AFlwt ,[((e' «!Jloi. P.OUIl/.%O,; TC Y.cc! 'YV,U/lt%(1'; Irri llJ.tlOV, 'lu6!!i'" lv'{-fldl.o. 10ft; lnt</: fC/fHJHCzVI, TWJI X(f/( 1Ii~' 'EU(!tF". '

Page 10: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

211

~e~il1l1lltCll eincr lJ)~c~r9cit \'\Oll Sh~hl3ell gefa~t 1llCrbclt lllll~ i fo ~illJ

ted gar nidjtiS a1l3IlllC~lllClt! ba~ il)m b((3U jcner fiinfi&9rlge ~lca<

Vllfitanifdjc 2rgOll 'oic @cfegcul)clt b~w&ot! ll.lrfd)cn bic \5tdl:t bClll ~Iu­

OIl~Ilf3 alt \Zgrcn clngcfÜ9d 1)attc, f. €511cbm. Allg. c. 98: moxNCllllOlin traiecit lamen cl fluinquclllluIc ccrlamcll gYllIlli­cum honori suo inslitulUlH perspeclavit. .~n~ €5tml\o iu bcrI1lllicfiiljrtclt @5tcrrc teilte (Illbmt @5pirfc lltdnte, fiegt man (lIt(! belltl1örolt~(lcfd}icften l' v l' i (I s. :Dic morau(\fcßuug (ibe., bap h'i bie.fCll ltluftfd)Cll m3cttM1ll1'fen 'oie r1\ t ci It ifd) en :Didjtcr 9ml3 IltHSÜC"

fc!jIoffClt It1l'lliCll! 9ällut wiebcr 111it jclter fdjoll t'Clllcrl'tcn jjl1cl'trlebc"ncu mQr~cChlltg \,lon l;)cm in ?)(C(lrcf 'Oorl)enfc!jcllbcll j)cf[cni(\lltuf33U~1l11111cn.

3. m3aG ~ctrollhlG fiap. 48 \,1011 'i;Cllt ®r aC> bcr ~ u11t a­ni f (1) cu @5 ~bi f( c cr3<'il)ft, fllgrt ~(lllarm fort, ~ltbct {,ci fri"nem Eietirift~eUer, bcr iltlCr bal3 3riMtcr bcr ~hlhlltillC 1)iU4Ulfrci({lt,\Yic1)ltfid)cd ernhl1}ItCll blldi!lcr :6fo~ ~jallrlmil'd 12, 4 unO ~U~ill.

l\lartyr. Cohort. ad Güllt. c. 39.

~I&cr ~etnmitl(J, Il>ic fdjl,)ll ~anncf{i clÜßc!lud 9at, fpticyt injencr 6tcf(c l1ietit, nlic bic L'cibcn angcfii9rtClt 6djriftftcfIcr, \)011 t-Clll® r al' bcr @5il'\lffc, foubmt ~cflt ftc im ®cßClltl)dl lIfd lWcl) lc(lcllbbor, o{'ll>oI l)or ~mer rtlrpcdic9 fo öufmlllllclIßcfcf;ll\llllbCll, l;lafi fte ineincr ~fllfcl}c ~In~~l)M, unb faunt Ctltl,lG md/r nI(J bie €5tilllllle l1~ln

191.' übrig i~ i in Ur{lminftilllltlUnu mit jCIll'lIl IDZ\ltl)u(J, ben t\.'lio(l\'1etam. 14, 135 Ir.) unb 6cnlftl13 (AU ?Bir,}. ACIl. VI, 321) er­öiigft 911{'Cl1. :Daß üor{Ocnll ein fo[eticr ?Bolfl3l1uCl:ßltm{,c 1mr \.'IOlleincm \5at\lrifer, ltlie l'ctrolliuG, crlUQ9ut Iuiio, Hegt in bel' mltturbel' EilletiC.

m3ir iiC>cl'gcl)cn cinillc aubcre, nod) \tlenillcr fil(lcn\:lc ~[rallltlCutc

~ßllarra'G, arl!: bcr ~rr.l~Mo(l, Den ;trimafdjiJ.l e. 76 f~l f,'y, riigmt,fei bcrfdvc Se rap i0, ber uM!) mio ~(lff. 4 bem (fllracaffllbett Xob \)l,)WmGaCfllgt gabe; Cer 9cijit aocr {,ci l'rtro nÜttl Ei cr Cl pa,tmb uietit erf!: im 3cihlrter bCG 2tlltoninc, fonbern gcr,li)c ullter Xi·ocriuG, ~faubiuG, mctO ftann baG 2r1lf(1)cn ber f. ß. IDi'\ttl)cllhttifer(Im ~öd;f!:Cll! f. Xacit. A. 2,27. 3,22. 6,20. 21. 12, 22. 16, 14.6uct. Calig. Hl. 57. Ner. 40; f. \5d)i;\f( Litt. Rom. Tom. 2.

Page 11: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

212

11. 42:3); ober: bic S(f,'gcn uhr ben .merfaa 'oe(i ®iHkrbiCll~eG

(e. 44) wief,'n auf 'oie 3eit bC\3 bellt iibcr9anbne91l1cIlben ~9ri~en.

tf)llln lt'cidjwbcn ~)eibelltgUl1l(i liin, a(G Ol' fofdje $trogcn nief)t öu Il(~

(m .3eitell t\on ~relltl1len ober %,rölIllltiofcit f)cud)dnbcn 6eden l.\er~

IlOl1lllten Würbcn: obcr oar 'oie ~\3erte c. 141: si corpus meum inpartes conciderint el adstante populo comederint cntgicIten eilte~(nfviefult!) auf 'oie (fudjoriftic, Ivie fie 'oie ~cibcn in flliltcrer .3eit3ur mcrb,ldjti!)l\llg 'ocr <rgriften aUClfeotClt!

4, @in anbereg tjifterifdjcu ?BeIVclgmittcf, ItlefdjeG für cln jün~

gm(l .3eitilfter l)e(i ~.h'troniug in 'ocr merrebc 3um erften ?Ban'o bel'VolullIina Herculan. not. 25 aufgefügrt lt'irb, fvridjt egel' für bieent!legenoeic~tc 2hl~d)t. 3u 'ocr ®efdjid)te1:lcr Wattelle 3U (fl*~

fl\\3 Itlirb 1l.1mfidj bic ?Bcifet\Unll be(l ul1t\erl'rl1ltnten ~cidjnant(l in eillerstebtcllül'llft ein 9 r i cd) i f dj cr ?B rau dj OClt.,nllt (Petl'. c. 111),unb Dod) f,'uc ~Ueii1ll (de luctll c. 21): 0 f(~/1 'EUirll llXIXVCJE,

lI,lorau(l f)crI,lOrocge, ba~ Ilodj im .3ciMter 'ocr 211ltonine ba(l mer~

l'rellllCll 'ocr ~eidjlh111le uei belt ®riedjell a{(ocll1cin ü6fidj oelPefenfci. :Ver merfaffer be(l ®.1t»riCOIl miiffe a(fo erft banll oefdjricbeltgaDen, a((l '0,,6 djrifl:(id}e ?Beot'lll'en 'ocr stobtelt );Ielt licibnifdjen ®e.h'aurtj {'mit';! l.'erbl\1l1!lt t)attc. (f,j ift lUllt al'er befl1llllt unb bllrdj'oic oriillbficge Untcrfllq,ulJO $. 2(, i!3 ecl' er'~ ClI9ariffeG, ~g. 2.'5. 181 ff.J neucrbin9i3 {'cfUitiOt, b\l~ {'ci bCll ®riedjeu baG mer­{lrcnnelt uub ?Bcüt\ll'en 'ocr ~cid)l1i1lne 3w.1r ucbelleinanber üÜfidj lP\lr,baG ~e~tcrc jebodj l)iC( mcf,r af(i baG Chftcrc, Itll19l'Cltb {,ci bm mö­ltteru ltln: ilt bell ii(te~C1l .3eiten l'egr,,(len IlI 11rbe unD bann Itlieberetwa l,lom brittelt 3a9r9ltll't>ert Mdj (§:fn·. an. 6. i!3ecl'erG ®Clfhll3,~9. 2. '5. 294. $enu Da9cr \l5ctrouill(l bad ?Beife~eu ber ~eid)elt

eiuen 0 r i cdj if cl) e11 ?Brmtrtj uennt, fo fofgt barallG, b\lf, 3u feillcr.3eit baG mcr('reltnelt bel' stobten 9mfcf,enbe 6itte ltla!. (fr feHe,,(rO \)or ~(ppu(cjll(l, bei bcllt fdjon öfter 6 ii r ge erlvIl9nt lPerDelt,unD \)or I))cacrolliu';!, ber (Sat. VII, 7) f.lüt: Iicet urendi corporadefunctol'um usus 110slro saeculo nullus sit, uub oe9ört l.\iefmc9tin b\l(l ~ia9r~)uttbert, in Itlc(l'gellt st\leitll~ fdjriell (Ann. XVI, 6):corpus Poppaeae nOI1 igni abolilum, ut Homanorum mos, sedrcgum eXlernOI'Ulll consueluuinc - condilur.

Page 12: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

213

5. Uutct' nubctn UCl'citd {lt'fpHh1)cncn ®riinben, mit tucId)elt®rabi in feiner im !namen 'oed @;t,ltil(ud ßefd)rievenen Apologinpro Pefronii fragmenlo AU belUeifen fud)te, ba~ ~'etnlltitt6 in hie3eiten ([on~antin(j alt \)erfe~cu fci (,lktr. .l8ur11t. 'f. II. p. 386),fii9rte cr aud) beffen stfllgen über ben 3U feinet' 3eit eingetretencn~!hrfaH ber bilbenhen ~iinlle unh beu 9än3rid)cnltn$t er 9 Il n9 ber Wlll I er c i alt. "Piclul'alll l1ulhun stIi vesligiumreliquisse", tuie ~ctnmiud c. 83. feiner ßeit \1ortucrfc, fihme bod)\'ion bellt !n.eronifd)en 3eitaHet mit !Jug uid)t gefagt tuerhen, {>a n\ld)aud ber 3eit bell 5tittld mJ,lnbgemäfbc aufgcfllllben t~,)rbell feien,'oie i9ren Urge'6ctlt feine @5d)anbe mad)teu.

~(ber 9at ben ~(iniu(j unter mcfpafian al1betd i)cllrtgeift, ald~ctronitld ~ !nennt er 'oie j)J1aIerci nid)t' eine llrs qnOl1dlllll nobilis,nUllc vero in torum marmoribus pulsa (XXXV, 1)? @5o!3t Cl'nid)t (ib. §. 2): imaginum quidem pictura -in fotum exolevit?Ullb gibt er nid)t i)erahe 'ocr unter ben ~aifctlt imlller lllc9r 9JlohelUerbcnbeu mJculblnarerei bie @5d)llro~ bal} bie @5t\lffeici.WMerci, biebod) aUeill ben !namen eilter ~un~ \)erbiclle, gan3 in ~{&nIl9111e !Je,folttmen fei ~ mgL ibo §. 37: Süd nulla gloria m'tificlllll est nisieOl'um ([ui tabulas pinxere: co venerabilior antiquilatis pru­dentia apllaret. Non enim parieies excolcbant dominis tan­ium, llec domos uno in loco mansUl'as, (Iuae ex incendio rapinon 'possent. - Nondum Iibebal, parieies totos pingere tt. f. lt

'•

mOL Wliirfer, $;>'ob. bcr ~h'd)äoL §. 209. m3dt entfetllt afio,ba~ jcncr ~(udfVl'lId) bed ~drollin(l fitt eilt jüngereG ßdblrter feinerfd)rift~cnerifd)en 5tf}iit(!Jfdt ~cllgte, bCltlci~ im ®cgcnt9eiI fein faj1:lUörtfid)cd ßufmmuelltrelfcn mit ~\(iltill(\, baB ftd) .l8eibe bet 3cit 11M/}llidJt ferne llanbclt, fonbctll gIeid)~eitige Q'rfd)einul1gclt im (Ii}c(lietebel' !tuuft 'bei Wlällltctll '0011 ®efd)mad' ull'o .l8ifbung gfdd)adige nr~

tf}cUc f}el'\)orriefcn.\So lUie nun (IU(3 ~\filtiIl6 ftdj cl'gcocn 9at, ba~ bic stIagc ii'brr

ben merfan bel' WMerd fd)olt bie ,3citelt bel' erftcn r611lifd)clt !t\li~

fer !tad) 2lttgllj1:l\(I r'cfd)Cägt, fo IlJel'ben \\\ir (HIG ~'arorrdcn llItbercred)rift~ener bCG Hften 309l'91\1lbcrtG ölt bellt Q'rgcrlJti~ tOIlUnell, b,l~

<ntdJ Die ii{ll'lgell ®d1t'ed)CIt f bie 'J..'dnmÜul Illt feincn 3l'itgcltoffell

Page 13: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

214 Ucber baß 3citaItcr

(laIb ill erll~clt mVrluiirfelt rÜßt, (Ialb mit fat\)rifd)cr {lamte illd

i!iid)erTicge dienfa!ld uid)t erjl: beu f~\titmu Seiten bed S{a.i.fmdc913 cioelltgiimrid} roaren, foubmt fd}olt unter 5tiherhtd 1mbbefielt ulttltittc!ul1l:'ctt i11'1d)foIgeru Ycr\)l,lrtmteu. I:f(i roirb b'llttit bit'~htfJii9fullg \)i,m vofitil)clt ~ifforifd)clt steltu3dd}cu beG ~eronifcgen

a[terG fid} (Im (ddjteftcl1 bemjenisClt at1fd)fic~cu, roaG ltlir bi<! jc~t

~tlr mefcitißltnfl bel' l)crmeilttfid)eu E:purcu eiucr fpäteren ~{ofaffmtß

bCIl 6at\irieou auod1radjt ~abell.

6, @fcid} im ~lltfoltoe bel'! ml1C~(i fpridjt G'tleofpiud \)011 bett Ur·f'ldjen, bie belt tllltergilttg ber 11d)tcu ::!Jcrebfomfeit tjcrbeioefül}rt tjät.tcu unb mipt bit' niid)jtc 6d)lIfo ba\1011 bcr \)crteljdctt Untcrrid)t<!lttc.ttjvbc bel:' 91gdoren (lei, lucfctje burd) itjre bedlllttatorifcgelt E:djttI~

iif1llltOClt bic anOCll'o 3u feerem !U3otigcVrtlttgc, 6c9\tlulfl unb tgca­trllfijd)er Uc(.ertrci('tltlfl llltfÜgticu. Doglcid).o n in ti( ian biefe Uc~

(luußcn a!!l fctjt ttiit'fid) emlJ~c~rt, lllU~ bodj auc9 er eillßeltctjelt eH,10, 3): co (luidem res isla culpu docentium recidit, ut interl'mecipuas, quae cOlTlImpcrmit eloquenliam, callsas lieenlia at­([ue inscilia declamllllliulll fueril, unh ficl)t beu mad)tljeif, beu duttcbcrmap biefet' tlcc(amationcn bellt fvätmtt 'Prl1ftifd)cu mct'ufr.!chcu(lriugcn Ittltpte, fcljr Itlol)f eiu, f, X, 5, 17. XII, 11, 15. ~(6er

faft ll.lörtfic9 ftimmt mit '}.'drouiuo ber Audor Dialogi de Oratorib.iu bCIl maßcu Über bie ull~l:rllftird}c !U3al)! ber ®coellftänbe, rocfd}ebet allaCllb 31t il)tCll {2"lllltrOi)crfen in beu !R9ctorfdju!en (lufgcget,cn111urben, üil;;reln. 60 fOßt ~\ettoniU(i Sf'W, 1: "Et ideo adolcsccu­tulos exislillJo j,l schoHs slullissimos lied, ({uia nihil ex iis,quae in usu habemus, aut lludiunt aut vident, sed piralas emucalenis in lilorc stanles, sed tynmnos edieta scribentes, ([ui­bus impercnt filiis, uL patnull suorUll1 c.apita praecidllnt, sedrespol1sa in peslilentiam <Iata, ut virgines tres aut plures im­molcnlur". - Auct. DiaL c. 35: "Conlroversiae robustiorilllWadsignanlur, (luales , pel' lidem, cl quallt incredjbilitm' compo­silae! SequilUl' aulcm, ul, Illfllcriae abbolTcnli a vel'ilatc de­damaLio quoque adhibcalur, Sie IH, uL tyrarll1icidarum [lrae­mia auL vilialaruUl clcelioncs, aut peslilcnliae remedia, aut iu­r'osla lIIalmUl, md (jnirllllid in sdwla fluo!irlin llgilur, in rom

Page 14: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

vcl l'lH'O "cl l1umqullll1, ingentibus vorbis pel'sequantul''' etc.IDmdj biefe uc\'tcf}rtc IDlctf}l,lDC, fiif}d SjJetrQuiu13 fort, Itlcrbc !lelllirft,ut lldolescentuti, cum in forum "cnerint, putent se in uliumterrartnn orbem delalos. IDnffeThe ltrtf}ei! fl'i'Ut lltld) (!nffiuG elC,.uerUG hef eleueca (Excerpt. Conll'Ov. I1I, p. 308 cd. Bip.):Agedum istos declamatores produc in senatum, in forum;eUln loeo mutabantur, velut adsueta cIauso ct dcIicalae umbraecorpora sub dio stare 110n possunt, non imb~em ferre, nonsolem seimlt; vix se inveniunt.

ID.l0eßcu Dnrf fein @clVidjt 't>arnuf gefent lVcrbcll, bn~ in bcm,.fcf6en .3llf(lntntcn~Hlltn ~ucof~iu\.'l l.'lOU 'ocr aftatifd)eu ~ercbfamfcit bc..9(lU~tct: nu per ventosa istaee cl enormis IOfluacilas Athenasex Asia eommigravit; bClut nuper 6cseidjnct (licr nid)t ctlunr., baG1ll1fdnßft ßcfd)cf}cn ift, foubern iH1crf}auvt 'oie neucre .3cit im @e!3cn..fa~c bnt' ä!tmn. mar. Cie. Nat. Deol'. II, 50: ca, (Illae nuper,id est paucis ante seculis r('perta !Iunt; f. (hnefU Clnv. Cie.s. h. Y. ~09f barf man aher bef)au~ten, ba9 ~ett'cltinll, Il>cnlt crunter bcn ~httoninen gefebt ~.Utc, luic fo oft (le9an~tet luorbell, Fd)nid)t fiber jcltcn afi,ttif~en @efd)macl in ber mmbfamfdt befd)\llcrt9nbcn lVilrbc, 'on ia biefe Reit burd) bic eld)u!e belS '~t'onto gC1'llbein ba(l clttl}egeugefc~tc Q;rtrcm eillcr trccrCltClt, fd~tcn IDlanicr i'Cr"faffen It'ar, bereit @cf~maef(ofigfeit fi~ hef'lIlbcr<l in jcncm 1uallfofctt~af~cu na~ uuncll.l5911fid)ctt, ucrarteten, I.>OU eincm Q;lttliulS, ~i1Clle

l.>iUll, SJ)Cautlls u. ~(. crtiorgtelt ~(ltG'oriiefelt uub m3cnbllllßen funb gu{l,~c9!et', It\ef~e SJ)ctrolliud lVe'oCt fcf6~ mit cincm ~Itltl.l&iu(l, ~X~pufc"

jUd, Stertlltlianud tf)ei!t, nod) feiuctt 3citlJctlOffcn im \!t'uft obcrfdjcq\t1dfc 3um mor\tntt'fc mad)t Cf. Dt'c!H Coll. InscripU. LaU.1, 257 sqq.).

7. \!iu hcbcutcnber St9l'ii bCG Ultd ct'f)aftencu SjJctroltiu(l f~i!"

bert ferllcr mit beu !ebf)aftefl:clt ~ar!len, luiclVof)( ltlef)r UOlt feinerfdct}crlidjcu eleHe, ein illlbcred .3eitgct}red)eu, \tlC(d)CG 'oie .3eitgcl1of~

fen dnca :tibcriul'l, l.Hnnbiud, mCtO aud) uon feiner furd)t&auu unDI.>crberMid}Clt I5cite fenlten lernten, n,llltfidj 'oie 3nfo!en~ unD bClt\"'h1d)lI1utf) 'ocr ~reigcraffcncu, bic fill !Jm't'Dc iu jcnClt .3citm 3mtt~öd)fI:.:n @l.'(loe \.'on Wbtd)t unD \!jn~u~ clllporgcfd}\UUltgcll f)Mten.

Page 15: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

216

31l.l('lr OC9öun 5trima!djio unb fcinc (fo[(illerti nid)t &u jener bei~ofc aUoclthtftiuen, ülicr ~eOClt uub ~1'd9cit ilmr IDNtbihoer mit Ull'er~örtcr llliif(fü~r \:Icrfiigcuben Rlaffe Mn IDlenfd)cn, tt1cfd)c in im

(}lcfd)id)tc bierer ,Seit eine c'benfo tt1id)tigc, llU! Itlibc1'ltlärtigc moUefpielen. Q:d i~ ein gnttltiitt)igcr, fd)ll.lad)er, \:Ion ~1'au unb Xlienft·botcn allt),htgiger j)Jlcnfd), 'ocr burd) 'oie mit gcmeinen 11llittefn er·\l)orbcnc Qhmft feincd tlcrjlorocncn ~mn, Durd) natürflc9c S).\fiffigleitunb raufulIlulli;d)Cd ®Iüd' ölt enormem mcid)t~um gelangt ift, beufel.ben mit arrer 5Bet)llgrtd)feit ßcuicfjt, tI,ln 6d)Ill"ro~ern jcber 2(1't oe.~atfd)cft unh altooeoeutet ll.li1'bunb nun aId 1'cid)er Q:mporfilmmIingDie IDlanie1'cll bell geuilbeteu m5cftmanned affeftirt, tiocr !lUfca mit.fpridjt, llfd Illit~ioer stopf gcetelt IlliU, belt Xlid)ter (e. 55)! ~{rc9äo.

fogclt ('e. 51. 56), ,R'ullftfeuner (e. 52), ~:matgelltatifer (e. 39),~\9ilofot19CIl (e. 50), mt)ctor Ce. 48), 61lllGer Ce. 73) ft1ieft, ba'llei 'oie (Öd)crfie9ftcll 5B[ii~cll giot, unD bic angebomc ®clllciu9eit Ult'obCll gält&lid)en Wlange! 'llU ~)ifbuug :uei jebcr ®cfcocltgeit 'ger\)or.llfid'eu rapt, mit ~incltt llliort bll(J autifc @cgcuoilb bed Bourgeoisgentilhomme ber lttoberllCu stom6bie. 5Bei an: biefcn fad)erlid)elt~ißcnfd)ltftcn ift inbeffcn strimafd)io illt1ItCl:yiu ein ~kifvieI, {li~ &U~l.lcrd)er fabe!~aftell ®ri\~e bco ?Eerm6ßcnd cd gerabe bicfe strajfc tlOUIDleufcgeu Öu eiuer oCI\1iffeu ,Scit ~lt l'ringClt vffcote. Q:o ga(l uunfreilic9 fd)ou aur 3eit bel: mC~ll11i(if einöcfnc örciacfaffcltc, bie &u~Infe~eu unb uebcutwbellt Vrcid)tgllllt gdanßten :6ef,1Itbero ilCtl1an'octtfic ea, ftc9 bic ':)Jn'fcriptioncn 1\'I'l{lreub Der 5.!3üroerfricoc AU \nllt~c

Su Inad)en. mefannt ftnb in biefer ~iltftd)t lE9r~foßOtlll~, bcr ~rei.

ßcIaffcllc be(l 611fla, )1)emefrinl'i, ber örciücIaffcltc beo 'JIOlltpcjlll'i,~rmp9iou bcd lEatu(lt~, S,:1ipparc911d bed Wl. 2fntouillG u. ~L!

ll.lefd)c ~Hiniud am ~Ililc beg 35telt 5Bllcgeg auf3iiyft. 2fflciu A\lyI"reid)er unD ßclt1i\gnli~ler Illcrbcn bie meifpiele untcr 5ti[lcrÜld, (!(enl'billG \tUD 91el:o, 1\'10 ein patrimonium liberti, luie tllillt aUG 6cllcea(Ep. 27) fic~t, [lcinat)e fprid;ltli\rtfidj gelll(irbcu l\'Ia1'; l\lu Mdj Sj,j(j.

l1iud 33, 10 S).\afla(l, (i,lflij111(l UnD ~m:ciffiJ(l, ~rcigefaffenc bco (!rall~

billd, rcidjcr 111t1rCIt, af(l lEmffu(l gClllefclt luar, fo bag Il1tter lluberm\Iallij1llti eincu epcifefaaI auf breiflig 6iiufcn tI Nt olt~rfarocnettt

9J1llflt1or flii~tc; ItlO cllt Sd\l~C be!3 i;i'fallbind, )1)rnfif(\lllll>J, mit bcltt

Page 16: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

217

{'eacid)ncubeu i8einamcl1 ~lotuul;U6, ilf(! :lDifpcnflltOt 'oca bic[citi!lCll~ifp"ltieltg, eilte f!H,crltc <Ed)ü[cI ~l,)Il 500 'J,lfunbclt @c\t1id)t {lefI1F,1191. ~!in, 33, 11 unb baau bic SJ,laranerc (lei 'JktrOlliu13 c. 59; It\1)cllbtid) tlltter ~cro bel' Ue'(lermut~ biefer ID,enfdjeltf(,t[c eine fold.1C~öl)c errcid)tc, bnj'i und; stacitu(! Ann. L3, 26 u. 27 im 6wntccrnft!ic{1, Itlielt)O~! 01)111' <irfo!!l' ükr bic 9:nittcf, i~lI einjufd)rältfeu,ilCr~"ltbeft Itlurbc. S" feIbj1 nn einem ljij1orifcl)en (§)eocllj1iietl~ jlt

unferm strimafd)io fcl)(t c(! nid)t, ltlClllt IMIt fiej1, l\laa 6ellecll Ep"27 \')011 ([ il f ~ i fi 11 ß 6 il bin u (j erbI1l)!t.

2htdj in biefer i8eaicflttuß ftcl)t DemnllCi) 'J,ldroltiuG in \)OUflll11"lllCllcm Q:infCnnge mit bem 3citarter, ba13 It)ir für il)u illlfpred)cll,uub a\t1ar auf eine m5cifc, ba~ mall (lUg eiuer fpäkelt 3eit f!dj um­fl)nj't nad) fo ilieffad)elt mcriil)nllloßplluHcu mit bell @eocnj111nDcllfeiner Q:qiitjfultß umfetjclt wiirbc.

8. 2ffd 6(\\ CillC(! aubern UeMg, IlJOrllll ba(l !)tcid) fd)oll lllt"tcr 2fU9Uj1U6 fd)ltler Dilrnie'oerfag 1 It'(rb gcoclt· baß Q:ube Dcd Sat\l~

ricou Dcm ~atltclt nad) bie StaDt strotolt anoeoeben, \)Olt l11cfc!jcr bellbott ilufolltUtenbcn ßtclltbeu unter (lltbcrcllt fofgclIllC(l milli elttluorfeltItlirb c. 116: "311 biefer Stallt 1>i(1)t ~ienulltb stinber altf; beuu It'crelgcne lfrben 9ut, luirb IUeber im stgeater, nod) bei öjfcntfid)en Sdjuu­f~iefen ~U9cril!TClt, foltberu (eOt \.Ion affen ~ortgeiCeu lluG!lefd)(o!Tenin 'ocr munMl)eit luie ein Q:l)r!ofcr. :;Dagcßclt gefangclt bie, \t1cfdjcnie oel)dratl)ct !jatll~lt, nod) nal)e 2rl1'OerltJaltbte heft~en, alt bcn l)ödj­ftcu ~l)renftcrren, IUerbelt llffein fiir fricg13fuubig, htvfcr, ja fd)uThfoß!lc~artctVI

<iG ift berannt, ba~ fd)on unter 2ill!lll~lt!3 'ocr immer lttr~r il&er~

l)ilubnc9tltcubeu ~eiratl)6fdjcu 1mb stiuberfofigfcit er~ llurd) bie lexlulia da marital1dis ordiniblls, 'canti burd) bic lex Papia POPllaeaalt fteucrn i.'crfud)t \t1urbc Cf. !)teiu, mÖllt. >pri"at. m. S. 212 ff.);l11ie \t1enia abcr bcnt fdjon ~u tief eillgeluuracUelt ltebcC Cfiutjaft !JC~

tl)lltt ttlurbe, bill)On öeugcll 'cic mit bel' fat~rifd)clt Sd)ifbertlltg bCGSJ,lctroniuß genau ii'6ereinj1immcltbcn srlilgcn {lei >prinin(l J... XIV,Praefat.: "postquam cocpere orbilas in aucloritale summa clpotclllia esse, caplalio in qUl1cslu fertilissimo -; bei SellCC\l,COllsol. ad lUarc. 19; in cirilale noslra plus gTfltiaeorbilus

Page 17: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

218

conl'crt quam cripit, adeoquc sClleclutcm soIiluclo, quae 801e­l)at destruere, ud potcntiul1l ducil, ut quidam odia filiorum si­mulcnl cl liberos olm'ollt ol orbitatem manu fadau!. ~a1jet

faltlt bctfef(le de Const. Bar. c, 5 l;\OIt einem dives regmuu orbaescneclulis exereens fvrei(len, WO~U (!ulltorVu~ tiei \})dtonill~ benteuellbißen (E0l111Uentat Ucfert; baljer 68 !,lon einem digcrerein litcram senes orbos; Ultb auf baffefne Uene( fvieH ;tacitut'l alt,ltlcnn er Ann. XIII, 52 l.W!t bellt angeffaoten Sm,Hlttud erö,'i~ft:

valuit pecuuiosa orbitate cl seneela, quam ultra viiam eorumproduxit, quorum ambitu evaserat, ober IUCIIIl er Germ. 20 miteincm SdtCltlilicf auf feine \lanMfeutc ben @etntanelt ltad}l'ii9ltlt:quanto plus tibet'orum, quo malm' adfinium numerus, lanlo gra­Unsior seneetus, nee ulla orbitatis praemia.

9. Unter ben 9i~orifd)CIt mCltlcifcn fitt bic 'llbfaffmlgd3e!t einerSi(lrift !lauen bie 9l (t ltl eil 0' e f i(l i 4' tl i i(l er\}) erf0 n e11 feillegerinoe mcbeltftmg; ba auet in einer tolltanljaften <:!qli9run9 spet~

foncn, ble ltlirfCi4' gelcH !lauen, neuen anbetn auftreten, bic ulo~

(lUG bel' spyantafte bCG :Dii(ltcl'd 9crl.1orgcgltngcll jinb, fo luitb ed oftfd}\1lcr Alt ttnterfd}ciben, ob ein 9lalne bet er~en ober bet AlUcitcnbiefet lletben ~raffen c!Uacl]öre. So ljat 3. m. iJ1ie'&uljr ben 9ln~

mett 9.1l alU III aeIt, ltlcfi(lelt strima!i(lio bel' 5rau feincß eljclttltfigclt.pcrrn 'beiregt (Petl'. c. 69), auf 'oie IDeutter beß ~aifcrl3 ~{reXil1t~

'ocr Sei.leru<! (1eaicgen unb barau~ anf bie 3eit, in lUef4'er \})etroniußßcf4'rielicn l]a(le, 3llriicff4'fie[lcn Itll.Jacn, wll9renb .orcf[i (lnscripLt.Lall. I. p. 258) ba~ ®ort a(g öHfaltllltcngc30gen aUß mamma moabctrad)tct nnt> für einc fieotofeltbe mencllnunß crtfart, lUc!4'C ~aul3~

fcfa'öen i9m IDeci~erfrall 3U vflegten. ®nrum foUtc abctber ~)1(1me nicllt eben fo frci Dom ::Did}tcr cl'fultbm fein, arG bic 'J.'cr~

fon fd(lfl, 'oie i91t traßt, aud) a(lgefe9C1l bal;\olt, l>a~ bie t!cl3art injelter €ltenc lIii(lt ein IMr ft4'er i~?

31tlcibcutia i~ aud} bad mdltlod D'la ec e J1 ati an u s, \tle!~

f9CIJ fiel) X\'imo(d}io l'luf feiner 3utiiltftigell @to('fd}rift '6eigcfegt '(lallcn!Um, ~.lctnllt. St'a». 71. Dtc(ti Ca. a. crrrad co: Dlaecenalislibcrli tibcrlus, !Illb fcYfieUt i:'ar,1ud, iJ.'drouiUI3 miiffe Itl)C9 im rrftcll0\tl]r9tlll'mt !lcfdjrrchll 9\1I,\el1, It10jC[jCll .~)dnftll(! !litt ®dt1;ert (PocH.

Page 18: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

219

LaU. rcliqu. p. 440) mit Utc~r' aBa~rft'(lciuficYfcit bm~ aBort in av~pcifatil.\ct mcbc1lhlltB llC~IltCU fitt ~ in mOl'ilJus et vilae geilerelUaCC{~llatcm aemulätus. - aBenu hagegen $trimllld,lio Rap. 30mit feinem !)oU~Iinhigcn mamen <!. \}.\ 0 In Vc iU G $t rillt (l ( d) i 0,

1mb einer fcincr Wlitfteigelnffeucu Sl'ap. 37 <!. \}.\ 0 Ilt \> c j UfS :!) i 0"

gen e t'l Benannt, bcihe alfo ald ljrdgcfnffenc dncG <!. ~ontpciu(!

b,wgcjteUl \tlerben, fo lönntc lltall auf (!. 'P 0 m\J cj 11 fS .tl 0II gin lt 6\1erllldicn, \tlcId)cr im 3. 802 ullter <![aubinfS <!oufu( ltlal' ('~::I,eit.

Ann. XII, 1)), \tlenu iiuer9aupt lua9rfd)cinCid) \tläre, ball SJ\droui1l6tief feincm strilltofd)io eine luirWd}c SJ)crfon fducr obcr 'ocr jiiugjt~

\\crgauOcueu ;ßcit \10r ~rugcu gC9at1t 9aue. UctirigcufS IUat, roie bie~il1fd)rifteu ~cigel1, 'ocr mallte (!. SJ)olltpciUti fC9r 9{iu~tl uu'o \tlllrbe\\icUcid)t gerobe bC6111cgeu !)on SJ)ctrouiuCl gCluä~(t. - 58c3eid)ucubcrijt, Inan striJtlald,lio Rap. 77 \'011 feincr voUajtl'9nfid)cn m309ltuulltii9mt: "lllCltlt 6 ca Ur tt a uad) 'ocr <!olouie gcrOl1UnCll fci, 9auc crllirgcubti \uo9lten \tlof(cn, (llG ud i~lII, luierootjf i9m bic $SJ>gl1ung duca@ajtfrcUltbeG fcil1eä matm~ allt 6tranDe 311 @euote ~anb.1l :!)ic \lItt"torih'it, auf \tlCrc~e fid) strimafdjio 'beruft, fann Ullt cln mad)totltltll'bclS burd) feine ulterl1te~lid}e1t meid)t9Ütile'C uni) feilte merfd)\tlc1ti)ul1gCl~

fudjt "6eriigmtelt ~rcDifen 6eauruä fein, Deffcn pradjt\)oUe m30yuungill ~Olll ölt bm 6eYClt(i:tliirbiorcitclt biefer m3eft~abt ge9örtc: \}.\finiu(i34, 7, 36, 1. 15. ~.nllll auer Itl1lrbe 'ocr re~te 6pro~ biefer ljamiCieunter mero 787 ~ingcrid)tet: stadt. Ann. Vi, 2tl. 6. m3iijtenutltu,bcr ~IIIfllft be6 @5eauru(i ton 9Jla3oi\!, marl'. 6. VI-XIII.

~iller 'ocr @äj1:e be('l stri11lafd)io riiVltlt fidj Rap. G4, in bellmimifd)ell ~iilljlen bel' JDcUamation, beG @efange6 uni) staUde\! ~iittc

cr fit feinell jungen 3a9relt feinc\i @feidjcn nid)t fje9a{lt; mu: S({ Vcl"rc f3 9ätte fidj mit i9m tltcffen fömten. mUll leMe ein tragocdusApelles nnter <!aligufa (6ucton. CaI. 33), lt1cfdjelt :!)io <!Ilff. 59, 5'lai' elirJoUtud ·w.rop TWII 'lOrE 7:QurflJ<iwv nennt. mut. aud) \}'\flifoleg. ad Caj. §. 30. p. 576 NI.

61,) \tlcrbcl1 aud) bic ca 11 ti ca 1\'1 c n cera !i s , lt'cld)e ~ri<

llHlldjil,) im )Babe fingt ('}:Ietr, c. 73) ~icbcr 'N'<! I)OU 91c'I'o mit @ullfl"t'C&CUflIUIOCIt ii6er9,luftclt cilharoellus Menccrates fdn! f. 6uet.Ncl'P c. 30.

Page 19: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

220

:v"g ~\ctrl)niml c. 118 I inbellt er bellt (ifumolpl1d bucr~ bieSllippCll, (llt IlJcicljellt 1)icljtcr bei .l8eYan'Diung einca yillorifcljcn 6tof$fci3 icid)t ff{Jcitcrtcl1, 6cacicljnelt unb \licrauf fcHlft einc ~ro(.c gCbcn(ii~t, Itlic af(cnfaUi3 bic .l8iirgcrfricgc bicljtcrifdJ '6e9anbdt Il>crbcltmiiptcn, ben .f.l u C" 11 ud im ~(ugc gcya'flt, ,,'fler Clf~ 3citgenoffeu nurin'Dircct oync 91cllltung fcincG 91alltcllG \lalle tabctn lllotrCl1, Illirb »onben mcillelt ~{ud(egern nnclj 'Dem morganoc 11011 :Vou5a (Praecidan.II, 12) a{G fcyr It\a"9rfr(Jcinriclj angenommen. mietreicljt fcljricb 6cr$»iuG (ad Virg. Acn. I, 386) mit lRüctrtcljt auf hieß "on ~etroltiu;j

gcFirne Urt9cif: Lucanus namque ideo in numero poetarum essenon memit, quia videtur historiam composuisse, non pocma,IlJomit ~etroniu;j L 1. alt »erg{eidjen: Ecce belli civilis ingcnsopus quis([uis attigerit, nisi plcnns Iitteris, sub onere labelnr.Non enim res geslae versibus comprehendendae sunt, quodlonge meHus histOl'ici faehmt ete.

"ou Zrimaicljio e. 51 cr3äyfte @efe(Jid)tc »on jencm ~iinj1$

(Cl.', mcfd)er @fa(5 ltlie ~ifcn ntit hellt ,f.)"ml1ter vc"rrlcitcn fonnte,fli!ft tlae(J ~[iniul'l 26. :vio tIl1ff. 57, 21 in bic lJtcgierung beGZiberiul'l, ll.\efd)m ~droltiuG fd)fcd)t9in tIlifar nennt, Illic 6cnfcIlCons. ad Polyb. 34, 1)io tIaff. 57, 8. :;Da ittbcffen 'hei ~etroltiuG

nid)t gefagt lllirD, ou ftd) bit! .l8egeben"geit 1.10r furäer obcr {altoer3eit ;u!Jctragcu ~(l6c, fo fatit ftd) barauG lIidjt IllO\l{ mit 3annctli(Cüll. Perott. II, p. CXXV) eilt ?aclllci<l fiir baG 3citafter bell ~f"trOl1luti <Meiten.

~bettfo mull hClyingcfWft b(eibell t ob c. 29 ber L a e n a s,beffelt ~ed)terfpief ZI'i!nafd)io litt helt ~iinbClt fcineG ~triumG 1.10neinem IDCafer barfteUen liefj, ber Vipsanius Laeuas fci, Im uad}stllcitud Ann. XIII, 30 unter 91ero »erud9ci(t luurbe. LaenasItlar bad tI00llOIllCU me~rcrcr rÜlltifdjelt tiantificll, 'ocr gens Papilia,Oüfavia, Vipsania, Pontiaua, unb ~urlllann mad)t auf ben C. Ocla­,-ius Laenas, mcfd)cr lInd) ~rolltiltltG (de Aquaed. II, p,251 cd.Keuchen) iltt 3a9r 786 Curalo)' Aquanllll mal', aufmertfam, gian'bta(ler, ((1 fci unter jeltem Lacuas e~cr ein ;j'rcigefaffetter nud einer'ocr %(l11tificn, \'l.icfd}e hieG <roOltOltIClt fii9rteu, 3u llerjlc~clt.

~)1ö!Jricljerltldre fönnte bel' ~) c r tu er 0d I beffel1 S{antpffpicfe "uf

Page 20: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

221

~rinhlfd)io~ Sl::riltf(l fl'!iel.'lt gr,li'irt \tIann, (killl~ 1J1crfolt fein luit jencmllci @ruter p. XXV~ 12 auf einer Snfd)rift rri»ä9nten Hermeros,'rib. Claudii liberlus, a nlarmorihus, et magister Feroniae,fOi»ir !.'idleid)t in bem 3llJellIla( l.\crft:9rtcucnen %1UICll feint'~ ~o(ft'~

!Jeu (e.52 lieft bic strngur•.pmtbfd)rift Petranclis, c. 71 Pet.rlli­fis) ber hei @5cncCI1 (de mort. Claud. c. 13)i)orfommenbe malltcndueo I1n'oerlt ~rcigdaffencnbe{j (I(aubillo, P he}' 0 na c t es, l,lervi,\r<Ben ift·

(fn'o(id) mllf, n(\d) erinnert !Vcr'oen, bo~ mon bic {1(0I3 !)on ~u(~

gculinG erltliqmte Alb u c i a Pet r 0 n i a na, \\ietreid)t ber mmllceiner in ben i'erforcllcn stgeifcu be~ spetroniuo auftreteuben 5l3uI)fe,:rin, mit ber i'(\n stocitud, Ann. VI, 47. 78, erlllö911tclt Alb u-

. ci 11 a, multol'lllu amoribus famosa, comHnirt I)at, f. W1111lfcr öltFulg. I, p. 23.

10. Bu ben ~altlcn bei spctronill(i, bie ein d)ronologifd)cd rolo~

lllcnt ilt fid) tragen, gc~örelt l1ud) bl1G vi n u m 0 p i III i a n u mc. 54, uub bie h 0 r t i P 0 tU Pe i a n i c~ 53.

:;Denn ltlnr cd gfcid) eille Uid)erfid)e ~htffd)llciberci, ltleUll :tri..ma!d)io gan3e !lInt~90rcll bCG 1öft!id)cn t:J~imianCrllJcind, unb Alt1arii d) t cn, luie er nUßbrüd'fid) {'emertt I 6u beftßclt \1oroa& Cf. ~age<

gen mcCCcj. ~at. 11, 7), lUtb lPar aud) ber Buf,l~ 'ocr 'l{uff~rift cen­tum annomm eine \ll!&crl1ycit tJ~illlilt~ INlr ~I,)Ufltr im S. 633(~'!ill. 14, 14) unb baß Sa~r 733 fäm 1I(\d) in 'oie D1coierllll9,WitbeG ~(uouftuß Cf. medcr, @arru~, :t~. 2. @5. 172) fll luäre cdbod) gcrabcall Uufinn OCltlCfCll, ltlenn 3Cl!tMlb untcr ben ~(Iltonincn

obcr oar nod) fp,ltcr i'on t:J~illtianerltleÜt ~ättc f~rcd)cn lt1uflcll. :;DcrjÜllgfte €5d)dftftcller, 'ocr \lon biefcltt ~eiuc fprid)t, ift IDl<rrti,,!l(lI, 27. XI, 89. X, 49 u. f. 11>.

:;Die h 0 r ti Po m p e i a n i finb I lla19 .peillfiuß rid)tioer ~r..1GinlllO, ~h'irten ~ll SJ.1ullt pCj i, lt1C!d)c @5tnbt hef"'tlltfic(J uutcr Sti­tlld 80 11. (I9r. {lci 'ocr ~rllptiull bed mCfll\)(l 3er~iirt lt1urbc.

11. CZnbIii9 fiu'o ~lltfpicruttßcn ,.uf S lt ft i t II ti\) n c11, @c­hiilld)c uu'o @elUo91l9eiten, ltlefd)c in eim·llt ßeltliffen ßeit­after flltl1>c'ocr nodj neu unh auffaITcll'Q, obcr lln(jfd)!ic~Cid) im ~lC"

C>l'(lUd) \tiaren, COCllfllUd ull\,)cr\l)cr~id)c ßeuguiffc für 'oic ~{(lfl1ffutl9ß'

Page 21: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

222

~cit dnet ed)rift, unb l1Iul) Stenn;dd)en bicfn 2M laffen ftd) im6,lf~ricon lh1c\jltleifC"1I.

J-ll strllllltfd)ioß S')ltllfc6C"Orii~t 'oie ~intretcnbcn duc 6uII t cG' r ~ er t bmu ~'iifi!l 06 'ocr 5t9iirc Vill9' Sl\lF. 28. 1m]rcbiefer mOßd fd)on bandlS gemein nut> \)ed,tcitet ßc\tlcfclt, fl) luiirbeman il}nbei bellt lautissilllus homo strimllfd)io ff~ll'cr(iO,llllltreffetl.

film bClUerft SJ.'fil1[u13 2P, 41: nu per eta d h u c t II me nl' ara llb Apennino nd Vl'bcm verSliS cerni coepore picarumgenera, quae longa insignes cIJuda ya r i ne npl'ellnnlm·.

Un bell 1m,lltbell unb 9)i'allem bet! 2lh:illlUß obc. ~crij1~fiull1ß

i~ bic BanAl.' .\!lUlf('al)n bet! 5triuwld)io / @3celtcn aut! bel' 3'fla;$ ttllbuno bie 3'cc~ltcrfFicIe bC13 ~\'inad ßClUaH / !tal>. 2P. 211ld)

bicfe m3 all bllt a! cr ci ll',tr nid)t (emuc \)or ~finim': ID?obc SClllor­bm; bClIIl er ffogt, ba~ bun!) fic 'oie ebrere @lt\tffcr,~)lllfmi tlcrbräl1M11.ll1rbcn fci, f. ~lin. 35. §. 37: Divi Allgusli aolale, qlli pri­mus illsliluit allloc:nissilllam pariclLllll pieturam. -- Sod nullagloria arUficum cst, nisi eorum, flui labulas pinxere eIe.Hub l)vll bel' 2Cbhi(bun!J bel' @(ltbiatorcllfiilUl>fe inöl1efoubcrc §. 38:Libertlls eius [Neronis) cum damt Anlii munus gladialorium,puulicas pOl'tieus occupavit pictura, ul constal, g'ladialol'lllll mi­nislrorumque omnium veris imaginibus reddilis. -- Pingi IUI­km g'Jadil1l01'ia munera ahlue in publico exponi coepla a G.Torenlio Lucano.

1)cll @(lftell be6 strilUald}io lllerbeit !t1l~1. 70 'oie ß ii II e l3 e~

fa {(I t, ein .\,lu):U(l, bcr uad) SJ.Hilliu6 13, 3 cr~ ultter l)1ero lluffam.:Die @littc, '0 en sr a i fcr in feinem st€j'talltCllte ÖnlIt IDl i t c '1:'"

{} en cin 3u fc t; e11, IvaßaltO,l ber.pm beG strilllald)io ßct~an 1jahenfoH, Sl\tp. 76, criltltcrt c{'cltf,tlll3 alt bic 3eiten \)on stiocriuCl, cr(au",biud, craflou(a, l)1ero; f. u. a. @lucton. Tib. 49. CaIig. 38.

:DaG @c\tlcr'bc bcr ca us i die i fC{Jetllt untcr crCaubiuö oefoll­berG in ~lllfegen ge~allbclt nnb ®elt,iltlt aogeluorfcn öU tjaocn; benltt5Cltcc,t l\19t biefe straffe ü(ler belt stob bel'! lElaubiuö ticfollDerd \tle9'"ffageu, Il\,ltjrcn'o 'oie iuriscollsulli, {'(all unb tjaßcr, fid) Cl'~ jCßt(md 'ocr :DunM1jelt, iu bel' fic tlcrfd}!offcn Illllren, 1)erl.\Orltlagcll (@lettec.Apoeolocynlh. c. 12). :DarulU wo1j! 111cill {'ei ~ch:. c. 46 ein

Page 22: Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter.Ueber bitS Seititlter beB hJ'ttrouin8 fb:biter. ce'9fu~.) H. {Jit1orircr,e .RCl1tt3eicr'fn. . 4.:;Ocr ®aug 'ocr olG9crlgcn Uutcrfudjul1ß

223

for!Jri~er mater fiir Die 3utunft feincd @5o~ncd fcine (ltcl\lti\lm

~[m'!fid)t, qId i~lt elltlt1ebcr 3tlm praeco ober causidicus 9crqn­3u{>ir\)cu.

~ßcun cUDfid) ~!iniud 36, §. 45 iu 'oen msorteu: )linvenm'clnpides spcculares ct aBUln nsum in ramentis qUO(luc, Circulllmaximum ludis Circcnsibus strucndi, ut sit in commcndationecandor" auf feinc 3cit ~in'ocutct, fo finDet fi(~ 1-e( ~\ctrOltiuG c. 68(lud) bal;u eine ~lara[fcCc.

IDic(i mag 3ur 5ScOrliublUtfl bel.' Ucvo:acnOun[) Ylltreid}cn, bajjcrs aud} an 9ifhwif~eIt 5Scrüytun[)Gpunftclt beG @5Clt~ricon mit benBeitcn DCU (HanDiuG UUD 9'1'1.'0 ni~t malta!?, bilmtt fein merfaffci' bm19m.fo I,1ft nUD 9cftiß {1e~rittCltcl1 maltg untcr!;lm @5d}rift~clYeru beGcr~cu 3ilyryunbertß unfmr 3eitrc~Ulmg {1C9qU~tc. ~lSic fcyr q{lcrbll'ourd} (md) bie öullmn 3euouiffe fÜr bild 91croui fd}c 3cltl'lrter beG~\droniud Uer1~ beu feiner IDlction cntnommencn 5SC1Vdfcu nn StraftunD mCbelltuug gell.liuneu, !cud)tct \)OU fcHlfl ein, unb ift fd)olt frü.yer altßCDcutet Itlorben. 3n beUt melt~u~tfcilt, feinelt· l;lc'r @riillbe"erfd)ltlil'ßCIt ODer ttntgnnoen oll 9a111'u, It1c!d)e \)on beu ®eOltel'n 'oie.fer ~ltftd}t Ijon ma!eftuG an i>Orgch:Cld)t Itlorben ftnb,unb aufrieytigllemü1)t, bmd} fefb~~liitbioe ~orfd)ulto unb ultpartciifd)l! ~riifllltO bel'~d) Itliber~relteltbclt [l1ciltunocn 3tt einem milond)~ fid}mt <:fl'gell'uijj 9inbur((loubringen, iiberfillfe ic~ mid) mn @5d)!ulfe l>icfcr Unter.fUd)ultfJ ber S)offnullg, llad} Straften bOhu hcioctragelt·3lt ~il11m, bellt,Itldd)er in ~etroltit~ nMf) autiiell @5ittcn ullb Bu~iiltl>clt forfd}t, 'oied)t'onoCogifd)c mafid fid)cr ge~d(t; bellt aber, Itleld)el' llltvefangcnoenug ijl, bie gro~cn moroiige ilnouerfcnucn, bic biefen geijlrcid}cuuno ltli~ißcn @5d}rift~c!{cr bei afler llufercm fittrid}en @efii91 nujliljji~

gen 91aat9clt iu feinclt groWnnIid}cn IDarjlellungen alluocid}lten, benUlt9dutIidJcn 3ll.lcifcC VeltOlltlllClt on 1)a!!cu, 06 1)iltter ber [l1adfc beGIRcronifd)eu ArbHer elegantiae nid)t \)ieUcid)t ein nmllenlofer @5d)ön.fd}rci6er eincr nidjt an lie~iltlmenben fplitm11 3dt I:lcrl1ot'ßl'lt fei.

I

ID er 11, IDeccm6er 1841.