D. Q. McInerny

T DUY LOGIC Bn quyn ting Vit 2013 Cng ty Sch Alpha

NH XUT BN THANH NIN

D n 1.000.000 ebook cho thit b di ng

Pht hnh ebook: http://www.taisachhay.com

To ebook: T Hi Triu

Ebook thc hin dnh cho nhng bn cha c iu kin mua sch.

Nu bn c kh nng hy mua sch gc ng h tc gi, ngi dch v Nh Xut Bn

Mc lc

T DUY LOGIC ........................................................................................................................................................... 2

Li gii thiu .............................................................................................................................................................. 3

Li ta ........................................................................................................................................................................... 4

I. Nn tng cho t duy logic .................................................................................................................................. 6

II. Nhng quy tc logic c bn .......................................................................................................................... 16

III. Lp lun: Ngn ng ca logic ..................................................................................................................... 26

IV. Ngun gc ca t duy phi logic ................................................................................................................ 48

V. Nhng dng t duy phi logic chnh ........................................................................................................... 53

Li cui sch ............................................................................................................................................................ 67

Li gii thiu

(Cho bn ting Vit)

Bn c thn mn!

Trit gia, nh khoa hc ngi Php Rene Descartes tng ni: C tr c tt vn cha , quan trng l phi s dng tt n. Tht vy! Nhng thao tc so snh, phn tch, lin tng, phn on, suy lun, vn bm sinh trong no b ca tt c mi ngi nhng khng phi ai cng vn hnh chng mt cch hon ho. Chng s tr thnh cng c c lc cho cng vic v cuc sng ca bn nu c bi dng v pht trin ng hng. Rn luyn v nng cao cc k nng t duy khng d dng nhng khng phi l khng th.

Trong cun T duy logic, bn s c c nhng nn tng thit yu hiu v vn dng cc quy tc t duy logic nh mt li th trong cuc sng hng ngy.

T duy logic khc vi bt k cun gio trnh logic hc no bn tng c, tnh logic ca n th hin ngay t cu trc ni dung cht ch v cch trnh by ngn gn, r rng. Bn s gp li nhng kin thc logic c bn nh khi nim, mnh , lp lun, ngy bin, nhng bng li dn dt mch lc v gin d. Mi vn logic c c th ha nh nhng phn tch thu o, nhng v d thit thc v nhng bnh lun su sc t tri nghim v hiu bit ca nh trit hc McInerny.

Di s dn li ca logic, bn s bit cch a ra nhng kt lun ng n v xy dng nhng lp lun cht ch thuyt phc ngi nghe. Th v hn, bn s c thm ci nhn mi, t cu trc l thuyt cho ti tnh hung thc tin ca cc by ngy bin thng mc phi m khng hay bit.

Logic khng n thun l nhng khi nim v cng thc kh khan, n tht s l mt ngh thut. Hy McInerny a bn vo th gii logic y k th v bt ng y!

CNG TY C PHN SCH ALPHA

H Ni, thng 2 nm 2013

Li ta Logic l li t duy rnh mch v hiu qu. N va l khoa hc va l ngh thut. Mc tiu ca cun sch ny l gii thiu nhng nguyn tc cng nh nhng k nng c bn lin quan n khoa hc ngh thut logic.

Chng ta u bit nhng ngi thng minh khng phi lc no cng to sng nu thiu t duy logic. H c kh nng t duy rnh mch v hiu qu nhng kh nng khng biu hin u n. Rt c th h cha tng c bi dng kh nng t duy logic mt cch ng n do l hng trong h thng gio dc. Thc cht, logic l xng sng ca nn gio dc chn chnh nhng n li him khi c ging dy trong nh trng Hoa K. Theo c nhn ti, logic chnh l mnh ghp cn thiu trong h thng gio dc, l mn hc nn tng cho nhng mn hc khc, t Anh vn n Lch s, Khoa hc hay Ton hc.

Khi c cun sch ny, vi c gi, c bit l nhng ngi ln u tm hiu v logic, c th s c cm gic ngao ngn khi nhn thy nhng t ng chuyn ngnh hay nhng k hiu thng c s dng trong logic. ng b cuc bi nhng n tng ban u . Ti n lc trnh by nhng ni dung kh cng mt cch n gin v d hiu nht. Tuy nhin, ti cng trnh sa vo s gin d thi qu. Mt th logic n gin qu mc khng cn l mt logic na. Vi bn c khc s b qua nhng iu tng nh hin nhin c nhn mnh. ng l trong cun sch ny, ti c ch cao vic nhn mnh nhng iu hin nhin. Trong logic cng nh trong cuc sng, ci hin nhin mi l ci cn c nhn mnh v chng thng b b qua. Nu ti nhn mnh nhng iu qu r rng v thng chn nhng quan im rnh mch thay v nhng quan im ngm n, l v ti trung thnh vi quy tc s phm lu i rng gi nh cng t cng an ton.

Nhn tng th, logic l mt lnh vc su rng v a dng n tuyt vi. Ti s rt mn nguyn nu cc c gi ca mnh sau khi c xong cun sch nh ny khng cn cm gic xa l vi logic na. Cn mc tiu trc tip ca ti li rt khim tn. Tuy cun sch khng phi l mt chuyn lun v l thuyt logic hc, cng khng phi l mt cun gio trnh v logic nhng ti vn khng thi hy vng n c n nhn trong cc lp hc. Mc tiu ch yu ca ti l vit mt cun cm nang thc hnh, trnh by nhng nguyn tc c bn ph hp vi nhng ngi ln u tm hiu v logic. T duy logic hng n mc tiu sinh ra nhng thc hnh gia ch khng phi nhng l thuyt gia nhng ngi khng ch hiu m cn vn dng c cc quy tc logic.

t c kt qu thc tin ti a cho cun sch, ti s dng li vn phong gin d, thng i thoi trc tip vi c gi, i khi l ging iu ch th r rng khi cn hng dn, nhn mnh. Ti chia logic thnh nm giai on, c trnh by thnh nm phn, giai on sau c xy dng da trn giai on trc. Phn Mt mang tnh chun b v a ra cu trc t duy ng n nn tng khng th thiu thc hnh t duy logic. Trong phn Hai v Ba, phn trng tm ca cun sch, chng ta s i su vo lnh a ca logic hc. Phn Hai gii thch nhng chn l nn tng chi phi t duy logic, phn Ba tp trung vo lp lun biu hin r rng nht ca t duy logic. Trong phn Bn, ti bn n thi v cu trc tr

tu hnh thnh li t duy phi logic. Cui cng, phn Nm tp trung vo nhng dng c bit ca t duy phi logic cc ngy bin.

Li cui cng, ti mun by t s ngng m v nh gi cao vi cun sch rt sc so The Elements of Style (Tm dch: Cc yu t ca vn phong) ca hai tc gi William Strunk, Jr. v E. B. White. Cun sch gi ngun cm hng cho T duy logic. Nhng g ti c gng t c trong cun sch ny khng th snh c vi thnh tu c nht v nh ca Strunk v White, nhng ti hy vng T duy logic thnh cng trong ch t duy mt mc no nh thnh cng m Cc yu t ca vn phong t c trn lnh vc sng tc. c mun tha thit nht ca ti l cun sch ny thuyt phc thnh cng cc c gi v tm quan trng ca logic trong thc tin. Hy vng cun sch ny s gip c gi nhn thc ng v s ng hnh ca cm gic hnh phc v t duy logic.

D. Q. MCINERNY

I. Nn tng cho t duy logic Logic v ngn ng l hai phm tr khng th tch ri, bi th trong t duy logic bao hm c s nhanh nhy v kho lo trong s dng ngn ng. Logic phn nh thc ti nn n tn trng chn l bn vng ca th gii m chng ta ang sng. Thm na, n cn phn nh chn l nn bao hm c nhng nhn thc sng ng trong tm tr chng ta v cch to ra tng t nhng khch th trong th gii. Phn u tin ny, ti dnh tho lun v nhng thi , quan im v cc phng php thc tin. s l nhng nn tng cn thit chng ta bc vo th gii logic.

1. Lu tm

Mt trong nhng nguyn nhn khin chng ta hay phm sai lm trong l lun l do khng dnh quan tm cho cc tnh hung mnh gp phi. iu ny li cng ng vi nhng tnh hung quen thuc. S quen thuc chnh l nguyn nhn khin chng ta bt cn khi nh gi. Chng ta hiu sai tnh hung v chng ta ch nhn lt qua, trong khi ng ra phi xem xt chng k cng. Thng thng, chng ta cho rng mt tnh hung quen thuc l s lp li ca mt tnh hung tng t chng ta tng tri nghim. Tuy nhin, nu nhn nhn kht khe hn, s khng bao gi c nhng tnh hung lp li. Mi tnh hung u c nht v nh v chng ta cn phi tha nhn tnh cht ny.

Cm t lu tm ni ln nhiu iu. N nhc chng ta rng s lu tm no cng c ci gi ca n. Lu tm i hi phn ng ch ng v nhanh nhy trc mi i tng, mi ni, trong mi tnh hung. Khng th cng lc va hon ton lu tm va th ng. ng ch nhn, hy quan st. ng ch nghe, hy lng nghe. Hy luyn tp bn tp trung hn vo cc chi tit. ng b qua nhng iu nh b v chnh chng s dn ta n vi nhng iu ln hn.

2. Nhn thng vo thc ti

Thc ti l nhng g hin ang tn ti thc t xung quanh chng ta. N tn ti khch quan v c lp trong cch nhn nhn ca chng ta.

C hai loi thc ti khch quan c bn l s vt v s kin. S vt l mt thc th tn ti nh ng vt, rau qu hay khong sn. Cn s kin l s vic c ngha t nhiu quan trng xy ra. Nh Trng l mt v d ca loi thc ti th nht, v v mu st tng thng Abraham Lincoln l loi th hai. Loi th nht cn bn hn loi th hai v s kin c to thnh t cc s vt hay hnh ng ca cc s vt. V d mt bui n ti trng th c t chc ti Nh Trng. S kin ny khng th xy ra nu khng c s tn ti ca thc ti u tin v trc nht l Nh Trng, cng v s nhng thc ti khc na. c th xc minh tnh chn thc ca mt s kin, cn quan tm ti v s nhng s vt c th khc.

xc nh liu thc ti c phi l mt s vt hay khng, tt c nhng g bn cn lm l n ving thm n. Nu n thc s tn ti, n phi u . Hy gi nh bn c th n c ng a im, c th xc minh tnh chn thc ca n bng cch quan st. V d nh trong

trng hp ca Nh Trng. xc minh l mt thc ti ch khng n thun l mt o tng, bn hy n thm thnh ph Washington v bn c th tn mt thy Nh Trng. chnh l cch trc tip v tin cy nht khng nh tnh chn thc. Nhng bn cng c th tin tng nhng chng c gin tip. V d, li ni ca nhng nhn chng ng tin cy hay mt bc nh chp cng xc minh Nh Trng thc s Washington.

Nhng cn s kin mu st Tng thng Lincoln th sao? Chng ta ni l mt thc ti. Nhng bng chng no m bo cho tuyn b ? S kin ny kt thc v khng cn nhn chng sng no chng thc. Hin nhin l chng ta khng chng kin s kin ny, do khng cn phi bn n chng c trc tip. Trong trng hp ny, chng ta s tip cn qua nhng s vt ng vai tr l chng c gin tip. V d, chng ta c th tham kho nhng ti liu tin cy (bo co ca cnh st, giy chng t, v.v..), bi tng thut trn bo, hnh nh, hi k, nht k, v nhng ti liu khc trong H s Quc hi. Tt c nhng ti liu u ng tin cy v c nhng l gii hp l cho tnh xc thc ca v mu st Lincoln. Da trn tnh chn thc ca nhng s vt ny, chng ta xc minh c tnh hin thc ca s kin. V t , mt s thc lch s cng d dng c xc nhn.

Mt thc ti c th c nhn nhn theo hng khch quan hay ch quan. C s vt v s kin u l nhng thc ti khch quan. Chng tn ti cng khai v c tt c mi ngi tip cn. Cn thc ti ch quan ch gii hn trong bn thn ch th tri nghim chng. Cn au u l mt v d v thc ti ch quan. Nu ti ang b au u th ti c bng chng trc tip v tnh chn thc ca n. Nhng nu bn ang b au u, ti ch c th xc minh n qua nhng bng chng gin tip. Vic xc minh nhng thc ti ch quan hon ton da trn nim tin vo li ni ca ngi ang tri nghim.

Cch nhn nhn thc ti ca chng ta c tng kt li nh sau: Nu mt thc ti l s vt c th tip cn c th cch chc chn nht xc minh tnh chn thc l xem xt s tn ti ca n. Chng ta s thu c bng chng trc tip v s vt . Nu khng tm c bng chng trc tip, chng ta phi kim tra cht ch tnh xc thc v ng tin cy ca bt k bng chng gin tip no. Da trn nn tng , chng ta mi c kt lun chc chn v tnh chn thc ca s vt.

Chng ta rt t khi c tri nghim nhng s kin cng khai quan trng. C ngha l trong hu ht cc trng hp, chng ta phi da vo cc bng chng gin tip. Khi xc minh tnh chn thc ca cc s kin thng qua bng chng gin tip, chng ta phi xem xt chng k cng nh khi xc minh tnh chn thc ca cc s vt thng qua bng chng gin tip. Tt c u ph thuc vo tnh cht xc thc v ng tin cy ca d liu ngun.

Khi ch th t tri nghim, thng thng, mt thc ti ch quan c t chng thc. Tuy nhin, vi c ch t di mnh hoc hp l ho, ai cng c th sai lm, ngay c vic nhn nhn v chnh bn thn mnh.

S xc minh tnh chn tht ca mt thc ti ch quan ca ngi khc hon ton da trn nim tin dnh cho ngi . V vy, trc ht bn phi kim tra thnh thc ca ngi , cng k cng tt.

3. Khi nim v khch th ca khi nim

Mi khi nim phn nh mt hay nhiu s vt tn ti c lp v ring bit vi nhn thc ca chng ta. Khi nim l s phn nh ch quan mt thc ti khch quan. Do , nhng khi nim r rng l nhng khi nim phn nh chn thc trt t khch quan t nguyn bn ca chng. Ngc li, nhng khi nim khng r rng li ti hin th gii khch quan bin dng.

S tht l chng ta khng th kim sot ton b cc khi nim. iu ny khng c ngha l chng ta bt lc trc nhng khi nim khng r rng. chc chn rng cc khi nim lun r rng, chng ta phi cn trng khi nghin cu mi quan h gia khi nim v khch th ca n. Nu mi quan h gia khi nim v khch th gng p, si dy lin kt chng mng manh th l mt khi nim khng r rng.

S l o tng nu chng ta mun hiu th gii ch thng qua cc khi nim. ch l nhng khi nim ca ring chng ta m thi. Chng ch l phng tin, khng phi ch n ca nhn thc. Chng kt ni ta vi th gii. Cc khi nim cng r rng th lc ni cng mnh. Cch hiu qu nht chng ta lm r cc khi nim l nhn xuyn sut t khi nim ti cc khch th tng ng.

4. Hy lu tm ti ngun gc ca cc khi nim

Theo quy lut t nhin, chng ta c khuynh hng u i nhng khi nim ca bn thn mnh. D th no, chng cng l nhng a con, nhng quan im ca chnh chng ta. Nhng nhng quan im ch kh d vi ch th t duy khi tn ti s tng tc gia ch th ny vi th gii. Rt cuc, cc khi nim tn ti c l nh cc s vt bn ngoi c lp vi tm tr, ci chng ta gi l thc ti khch quan.

Cc khi nim ca chng ta rt r rng, v nhn thc ca chng ta v chng cng vy. Nhng cc khi nim ch r rng khi chng ta theo di c nhng s vt m chng phn nh. Trng tm lun phi hng ti ngun gc ca cc khi nim trong th gii khch quan. Chng ta khng th hiu thu o nhng khi nim nu cho rng chng khng xut pht t thc ti hay tn ti cng thc ti bn ngoi.

Chng ta cng tch bit cc khi nim khi ngun gc khch quan th tin cy ca chng cng thp. Si dy lin kt gia trt t ch quan v khch quan tr nn cng thng v nu chng ta y tnh trng ny i qu xa, si dy ny s t. Khi , chng ta t tch mnh ra khi th gii khch quan. Thay v nhn th gii nh chnh n, chng ta li thy mt th gii phn chiu, th gii do tm tr chng ta t sn sinh ra.

Khi bn ti vic xc minh mt thc ti, chng ta thng xt n s tn ti ca mt khi nim trong tm tr. Nh bit, khi nim trong tm tr l mt thc ti ch quan cn thc ti m chng ta ang mun xc minh l thc ti khch quan. lm c iu , chng ta phi m rng tm mt, nhn ra ngun gc ca cc khi nim trong th gii khch quan. Vi mt khi nim c th, ti s xc minh c thc ti khch quan nu ti chc chn rng c mt thc ti bn ngoi tng ng vi tm tr ca ti. V d, trong tm tr ti c khi nim

con mo. i ng vi khi nim l nhng s vt gi l mo trong th gii bn ngoi. Nhng ti c th c mt khi nim khc do ti t t tn l qui vt u ngi, mnh nga v khng tm thy mt thc ti i ng no th gii bn ngoi. Rt cuc, khi nim qui vt u ngi, mnh nga l mt thc ti ch quan v n ch tn ti nh mt khi nim trong tm tr ti.

5. Khp khi nim vi thc ti

C ba thnh phn c bn to nn nhn thc con ngi: th nht, mt thc ti khch quan (v d: mt con mo); th hai, khi nim v con mo; th ba, t ng m chng ta gn vo khi nim, ci chng ta dng giao tip vi nhng ngi khc (t con mo). Tt c u bt u t con mo. Nu khng c con mo thc no th s khng c khi nim no v chng, v cng khng c t ng no miu t khi nim . Ti vn phi nhn mnh li quan im tng qut: cc khi nim (nhng thc ti ch quan) ch r rng, hon thin khi chng phn nh cc thc ti khch quan. Chng ta va ni rng tt c khi nim u bt ngun t th gii khch quan. Gi y, chng ta phi xem xt k lng hn mi lin h t khi nim n th gii khch quan v khng phi lc no chng cng n gin. Thm na, chng ta phi i din vi cu hi: Ti sao li tn ti nhng khi nim huyn hoc?

i khi vn tn ti mi tng quan trc tip gia khi nim v thc ti khch quan. V d: khi nim v con mo. Chng ta gi y l mt khi nim n gin. i ng vi khi nim con mo ca ti l mt thc th n l c th trong th gii bn ngoi loi th c lng ku meo meo m chng ta gi l con mo. Kim tra tnh xc ng ca mt khi nim n gin l chuyn kh d dng v chng ta ch cn da vo mt s vt. Khi nim ca ti v con mo r rng v hon chnh nu n tham chiu n con mo thc trong th gii.

Chng ta s t khi nim phc tp cho nhng s vt khng tn ti quan h mt-i-mt gia khi nim v s vt. , tn ti mt hay nhiu quan h i ng. Dng khi nim ny c nhiu hn mt ngun gc trong th gii khch quan. Hy xem xt khi nim dn ch. Liu n c phi l mt khi nim r rng hay hon chnh khng? C ch, t nht l dng tim nng. Khi nim dn ch r rng, hon chnh khi chng ta c th lin h n vi th gii khch quan. Nhng cn kt hp qu nhiu s vt trong th gii khch quan to thnh ngha phong ph ca khi nim ny: con ngi, s kin, hin php, lut nh, nhng th ch trong qu kh v hin ti. Nu ti trao i vi nhng ngi khc v khi nim dn ch, n cn lin quan ti nhng im chung gia ti v h, hay chnh nhng s vt s vic l ngun gc ca khi nim dn ch trong th gii khch quan. khi nim ca mnh khng sa vo ch ngha ch quan n thun v khng th chia s vi nhng ngi khc, ti phi duy tr mi lin kt vi nhng thc ti khch quan, ni khi nim c sinh ra.

Vy th no l nhng khi nim huyn hoc (khng r rng v hon chnh)? Mt khi nim khng r rng hay khng hon chnh khi chng xa ri v khng cn lin quan n ngun gc trong th gii khch quan. Khng c khi nim no, k c nhng khi nim k l nht, c th hon ton ct t mi lin h vi th gii khch quan. Nhng c khi nim xa cch vi th gii n mc si dy lin h rt kh thy hoc khng th thy c. Nhng khi nim huyn hoc c th cung cp nhiu thng tin, khng phi v th gii khch quan m v

quan im ch quan ca ngi s hu n, v chng khng phn nh th gii mt cch trung thc. Nhng khi nim huyn hoc khng t nhin m c. Chng ta phi chu trch nhim v chng. Bi v chng sinh ra t chnh s bt cn ca chng ta khi khng quan tm ng mc ti nhng c tnh lin quan ti khi nim, hay t hn, chng l sn phm ca hnh ng ch tm khc t thc ti khch quan ca chng ta.

6. Khp ngn t vi khi nim

Nh thy, u tin l s vt, sau l khi nim, v cui cng l t ng. Nu nhng khi nim ca chng ta phn nh chn thc s vt, chng cng s khng hon chnh nu thiu b trang phc ngn t chnh xc. iu kin mt khi nim c mi ngi thu hiu l chng phi c din gii bng ngn t chnh xc. Chn t ng ng cho cc khi nim khng phi l qu trnh v thc m i khi cng y th thch. Khng t ln chng ta ri vo tnh cnh mun ni nhng khng tm c t ni.

Lm th no bo m ngn t ph hp vi cc khi nim cn truyn t? Chng ta phi tm hiu ngun gc ca cc khi nim ging vi qu trnh xc minh tnh r rng v hon chnh ca cc khi nim. Thng thng s khng th tm c t ng ng cho mt khi nim nu chng ta khng hiu tng tn khi nim . Khi no khi nim c lm sng t bng cch tra cu ngun gc trong th gii khch quan, t ng ng s n vi chng ta.

i khi t ng v khi nim l mt cp i hon ho. Theo , s c mt hn c gia t ng v s vt, v nu s vt c phn nh chn thc trong khi nim v t ng biu th chnh xc khi nim th chc chn t ng s miu t s vt kia mt cch trung thc. iu ny l d dng vi nhng khi nim n gin. Nu ti ni, Tng i lm bng hoa cng, v tng i m ti ni n thc t lm bng hoa cng th trong t hoa cng ti kt hp hon ho khi nim vi s vt m n phn nh. Nhng mi chuyn khng cn d dng khi vp phi nhng khi nim phc tp. Quy tc chung vn khng thay i: m bo vic s dng ngn t chnh xc, hy quay v vi thc ti khch quan yu t nn tng gii ngha cho t ng .

Khi n lc s dng ngn t din t chnh xc khi nim, mc tiu trn ht ca chng ta l: sp xp t ng sao cho chng truyn ti chnh xc hin thc khch quan n ngi nghe. Ngn ng khng nhng cn ph hp vi khi nim m cn phi n khp vi nhng khi nim r rng v hon chnh. V d ti say sa khng nh s tn ti ca Lilliput v cung cp th khi nim v n. Ti c th tm ra hng t t ng biu t nhng khi nim ny cho bn nhng tt c nhng g m t ng ny lm l th hin tr tng tng ca ti ch khng phi hin thc ca th gii. Chng th hin thc ti ch quan thay v thc ti khch quan.

7. Giao tip hiu qu

Ngn ng v logic gn b bn cht vi nhau. iu ny s sng r hn khi chng ta nhn li mi quan h gia khi nim v t ng. D y vn l im khin cc chuyn gia cn tranh lun nhng c v nh ai cng nhn ra mnh c th gi mt khi nim trong tm tr m khng cn mt t ng chnh xc cho n. Ch ti khi no mun truyn t khi nim n

ngi khc, chng ta mi buc phi s dng t ng. V nh nhc n trn, t ng cng biu t chnh xc khi nim th hot ng giao tip cng r rng v hiu qu.

Khp t ng vi khi nim l bc u tin v cn bn nht trong giao tip. Bc tip theo l sp xp cc khi nim li vi nhau to thnh nhng pht biu mch lc. Nu ti ni con ch hoc con mo, bn s c tm th ch i nghe ni dung tip theo. Bn s thc mc ti mun ni g v ch hay mo. Qua li ni ca ti, bn bit r nhng khi nim nhng khng bit ti nh cung cp thng tin g v chng. Ti ch mi n thun nhc n cc khi nim m cha ni g v chng. Cc khi nim mang ni dung khi chng c sp xp thnh pht biu v c th to nn phn ng ng tnh hay phn i t ngi nghe. Hy xem! Nu ai ch n thun ni t mo, s khng c nhiu ni dung phn hi li ng ri hay Sai ri. Nhng nu ai ni Con mo ang trong nh xe th nhng phn hi nh trn l thch hp. Pht biu m ta va nhc n c mt ngha c bit trong logic. N l mt biu thc ngn ng chp nhn phn hi ng hoc sai.

T ng c xem l nhng vin gch nn tng xy dng nn ngn ng, cn logic li bt u t mnh . Bi v ch vi mnh mi t ra cu hi v tnh ng sai v logic s xc nh ci g ng v phn bit n vi ci sai. i khi xc nh tnh ng sai ca mt mnh , ngay c nhng mnh r rng cng l vic kh khn. Nhng nu chng ta gp kh khn trong vic hiu ni dung ca mnh th kh khn s cng chng cht hn. Bi v trc ht chng ta phi tm ra ngha ca mnh ri chuyn sang bc quan trng l xc nh tnh ng sai ca n. Do , giao tip r rng, hiu qu l rt quan trng.

Hiu qu giao tip s khng tt nu thiu i t duy rnh mch. Ti kh lng gii thch minh bch mt khi nim cho bn nu ti ch hiu l m v n. Th nhng nm r cc khi nim vn khng bo m cho mt pht ngn rnh mch. Hiu rt r nhng khi nim ang mun ni n vn khng t c thnh cng trong giao tip nu bn khng bit cch truyn t chng r rng.

Di y l mt vi nguyn tc c bn hot ng giao tip t hiu qu:

ng mc nh rng ngi nghe hiu bn nu bn khng ni r rng

Vi nhng ch cng phc tp th nguyn tc ny cng tr nn quan trng. i khi chng ta c inh ninh rng ngi nghe c nhng thng tin nn tng cn thit hiu ng ch m mnh ang ni, nhng thc t, ngi c th vn cn l lm vi thng tin y. Nu h cn hoi nghi, hy gii thch r nhng thng tin nn tng. Ni qu nhiu vn tt hn l ni qu t.

S dng nhng cu hon chnh

Loi cu m logic quan tm nhiu nht l cu trn thut. Mt cu trn thut ging nh mt pht ngn (cn c gi l mnh trong logic). Nu ti ni Ch ra, S rt gi ca chng khon trong thng By, Mt tin ta nh vi Indiana, bn c th on rng ti nh kt hp vi khi nim no li vi nhau nhng khng bit ti lm bng cch no. Bi v ti cha xy dng c nhng pht biu trn vn. Ti cn phi ni nhng cu hon

chnh nh: Con ch cn con ra, Chng khon rt gi trong thng By khin Julian phin mun, Mt tin cng trnh vi Indiana b hu hoi bi nhng k ngu dt chuyn ph hoi cc cng trnh vn ho.

ng xem nhng pht biu nh gi nh nhng pht biu v thc ti khch quan

To nh Pearce nm gc ng Main v Adams l mt pht biu v thc ti khch quan. Nhng pht biu kiu ny khng ng th sai. To nh Pearce xu x l mt pht biu nh gi. Nhng pht biu kiu ny kt hp c yu t khch quan v ch quan. Nhng pht biu nh gi khng to ra cc phn hi ng/ sai n thun. Chng ta khng nn a ra nhng phn hi v cn c. Nhng chng ta li thng coi mt pht biu nh gi nh mt pht biu v thc ti khch quan. Nhng pht biu ng vi thc ti khch quan khng th em ra tranh lun nhng nhng pht biu nh gi th c th. mi ngi chp nhn mt pht biu nh gi ca mnh, ti phi bin h cho n.

Trnh ph nh kp

Trong ting Ty Ban Nha, cc ph nh kp c tc dng nhn mnh tnh ph nh trong cu. Trong ting Anh, ph nh kp hu b tnh ph nh v bin cu tr thnh khng nh (trong ting Vit cng vy). Hin tng ny i khi khin ta bi ri, v cu c hnh thc ph nh nhng thc ra li l cu khng nh. trnh li din t ri rm v mp m , khng nn s dng li ph nh kp. Thay v ni: Khng chc l c y s khng c cho n, hy ni: C y s c cho n.

Hy s dng ngn ng ph hp vi ngi nghe

Nu bn l mt nh vt l hc ang tho lun v nguyn l bt nh vi ng nghip trong mt hi tho chuyn ngnh, bn c th t do s dng nhng thut ng chuyn ngnh. Nhng nu c yu cu gii thch nguyn l ny cho mt nhm khng phi cc nh vt l, bn nn la chn ngn t v cch trnh by d hiu nht c th. ng s dng nhng bit ng ch gy n tng vi mi ngi. Mc tiu ca bn l giao tip. Hai thi cc chng ta cn trnh l ni ging k c hay ging hiu bit vi ngi khc.

Mt im quan trng cn lu l ngn ng ca chng ta ch ph hp vi ngi nghe khi chng ta thc s hiu h. Do , vic u tin bn phi lm l tm hiu v t cht, lai lch ca i tng m bn cn ni chuyn cng nhiu cng tt.

8. Trnh s dng ngn ng m h, ti ngha

Ngn ng m h v ti ngha hn ch s r rng v hiu qu trong giao tip. T m h (vague) trong ting Anh xut pht t tnh t vagus trong ting Latin ngha l lan man; t ti ngha (ambiguous) trong ting Anh c ngun gc t amgibere trong ting Latin c ngha l i lang thang. Ngha l nhng t ng v cch din t m h, ti ngha i lang thang khp cc khi nim khc nhau thay v gh li mt khi nim c th no . Nhc im chung ca chng l khng cha ng mt ngha c th, c nh no v d gy nhm ln.

Mt t ng m h khi n khng quy chiu r rng. Chng ta khng bit chnh xc ni dung t mun truyn ti. Hy xem hai pht biu sau: Ngi ta khng thch th loi nhc ny v H ni ng y s khng tham gia tranh c ln hai. Phn ng t nhin vi pht biu th nht s l: Ngi ta l ai v th loi nhc no? Phn ng vi pht biu th hai s l: H l ai? Trong c hai v d, chng ta khng chc chn v ni dung ca thng ip v khng c thng tin chnh xc. Thay vo , hy pht biu th ny: Nhng ngi tng c o to Nhc vin San Francisco khng thch th loi m nhc dn gian West Cork hay ng vin t y ban tuyn chn ca ng Dn ch tuyn b rng ng s khng tham gia tranh c na. Khi , chng ta s c kin phn hi r rng hn.

T ng cng chung chung th ngha cng m h. Mt gii php chc chn trnh s m h l chn la ngn t chnh xc v chi tit nht c th. c gi hay thnh gi ca bn s khng phi on gi on non xem bn ang ni g. Nu bn mun ni n gh u, gh c, gh nha s hay gh in th hy s dng ng nhng t thay v t gh chung chung. Thng thng da vo ng cnh, ngi nghe c th on ra vt quy chiu ca nhng t ng chung chung, nhng c quy chiu chnh xc hy s dng nhng t c th.

Nhng t nh tnh yu, dn ch, cng bng, bnh ng, ci tt, ci xu m h khng phi v chng khng c ngha c th m v chng qu giu sc thi ngha. Do , hai ngi cng s dng mt t, v d tnh yu, nhng c th hiu n theo nhng cch khc nhau, thm ch tri ngc nhau. l l do ti sao khi s dng nhng t ng kiu ny, bn bt buc phi th hin r sc thi ngha mnh mun ni. Trc khi c gng thuyt phc ngi nghe v s bt cng trong mt tnh hung no , bn cn phi a ra quan im r rng v cng bng.

Mt t ti ngha (lp l, theo ngn ng logic) l t c nhiu hn mt ngha v ng cnh khng gip lm r nt ngha chnh xc m ngi ni mun truyn t. Mt bin bo hiu t ti ng r ghi BEAR TO THE RIGHT, c th c hiu theo hai ngha khc nhau. C th l ch dn ngi i ng nn r phi ch khng r tri. Nhng cng c th ngi bo v rng vit tm bin cnh bo ngi i ng khng nn r phi v c mt con gu xm trong khu vc m con ng ny chy qua. C th thy, ngn ng ca vin bo v rt bt cn, d khin ngi c hiu sai ngha v dn n nhng hu qu nghim trng. Cch duy nht trnh s ti ngha l vit r rng nht c th: Hy r tri. ng r phi. C gu xm khu vc .

9. Trnh s dng ngn ng lng trnh

Bn hy s dng ngn t trong sng trnh tnh trng thnh gi ch lng nghe m vn hiu sai ngha. Dng ngn t r rng khng c ngha l bn phi c gng ao to ba ln nhng cng khng phi l sa vo kh khan hay th l.

Ngn ng no cng c uyn ng. Nhng khng nn li dng uyn ng lng trnh vn trng tm cn ni. Hy cm t gii php cui cng. N c s dng ngy trang cho k hoch tn c nhm th tiu c mt dn tc. C hai vn ny sinh t ngn ng lng trnh khi n khng truyn t trc tip nhng g ngi ni hay ngi vit ngh trong u. u tin v d thy nht l n la di cc thnh gi. Vn th hai kh nhn ra hn l n c

th gy phn tc dng vi ngi dng bng cch bp mo nhn thc thc t ca h. Ngi dng nh hng ngn ng nhng ngn ng cng nh hng ngi dng. Nu chng ta lin tc s dng ngn ng theo hng bp mo thc t, cui cng, ta s tin vo ni dung mo m kia. chnh l sc mnh ca ngn ng. Khi mi nghe nhng cm t nh cch mng vn ho v ci to, c v chng hon ton v hi nhng sau ta s nhn ra chng l tm mn ngy trang ca chnh quyn chuyn ch tn bo nhng thi k suy yu nht.

Tht nng ni nu s dng ngn ng ch gy sc. Nhng ngn ng gy sc cn tt hn ngn ng lng trnh v n c th khin con ngi tnh ng gia nhng suy ngh mng m v sn sng i din vi s tht.

10. Chn l

Mc ch cui cng ca l lun, ca logic l i n chn l ca s vt. y qu l mt nhim v gian nan i khi khin chng ta thoi ch. Nhng khng theo ui chn l th tht v ngha v l th duy nht mang li ngha cho tt c nhng n lc ca chng ta. Cng s tht ng ngn nu cho rng chn l l ci g chng ta mn mi theo ui m khng bao gi t c. Ngh nh vy c ngha l bn coi nhng hnh ng ca mnh khng c mc ch, ni cch khc bn ang bin chn l thnh o tng.

Chn l c hai dng c bn l chn l bn th v chn l logic. Trong hai dng , chn l bn th cn bn hn. N l s tht v s tn ti hay bn thn thc th. S vt no c xem nh chn l bn th nu n tn ti v c s sng. Chic n trn bn ti mang tnh chn l bn th v n thc s hin hu . N khng phi l mt o tng. Tri ngc vi chn l bn th l phi thc th.

C th bn cng on c chn l logic l mt dng chn l m cc nh logic hc quan tm. Chn l logic n thun l chn l trong cc mnh . Ni rng hn, chng l chn l th hin trong ngn ng v t duy ca chng ta. Hy khai thc khi nim chn l logic tht t m v n ng vai tr rt quan trng trong nhng phn cn li ca cun sch ny.

Hy nh li nh ngha v mnh bn bit: mt biu thc ngn ng nhn phn hi thch hp l ng hoc sai. Khng nh mt mnh ngha l cng nhn n ng; ph nhn n ngha l gn cho n ci mc sai.

Mt mnh ng nu n phn nh ng hon cnh. Hy xem mnh sau: Con thuyn c buc vo cu tu. Mnh ny ng nu thc s c mt con thuyn, thc s c mt cu tu, v con thuyn c buc vo cu tu. Mt mnh ng n s dng phng tin ngn ng biu t quan h i ng gia nhng khi nim trong tm tr (thc ti ch quan) v nhng trng thi ca th gii (thc ti khch quan). Con thuyn c buc vo cu tu l sai nu tn ti s sai bit gia ni dung pht biu v trng thi thc t.

Xc minh chn l trong bt k hon cnh c th no l xc nh xem liu ci chng ta tin hoc hoi nghi v tnh ng n c c s hin thc hay khng. Ngha l chng ta em thc ti ch quan v khch quan t cnh nhau mt cch hi ha. Nhng im ng quan tm hn c l thc ti khch quan. Nu ti khng chc chn v tnh chn thc ca pht biu:

Con mo ang trong nh xe, th vic ti ngm ngh trong u v nhng con mo, nhng nh xe v nhng mi lin h khc nhau gia chng s tht v ch. Ti phi ra ngoi v kim tra nh xe. Ni vy, c l lm r v sao trong hai dng chn l: bn th v logic, ci u tin cn bn hn. Ci thc s tn ti bn ngoi mi quyt nh tnh ng sai ca mnh . Ni cch khc, chn l logic c hnh thnh trn c s chn l bn th.

Ti cng mun bn i cht v ni di. Ni di l vn ca tm l hc nhiu hn l ca logic. Khi ni di, ti khng h hoi nghi g v thc ti khch quan, nhng trong pht biu ca ti v thc ti , ti ch tm t mu thun vi nhn thc ca chnh mnh. Ti bit tnh hung c th din t di dng A l B nhng ti li pht biu l A khng phi l B.

Nh chng ta bit, chn l logic l s i ng gia ni dung ca mnh (phn nh suy ngh ca ngi ni) v nhng thc ti khch quan. y l cch hiu v bn cht ca chn l, c t tn l l thuyt i ng ca chn l. Cn mt l thuyt khc, l thuyt nht qun ca chn l, l cp di ca l thuyt i ng.

L thuyt nht qun ca chn l cho rng mt mnh ng nu n ph hp mt cch hi ho (nht qun) vi mt l thuyt hay h thng t duy c cng nhn trc . Th ly Thuyt tng i ca Einstein lm v d. L thuyt nht qun kt lun rng mt mnh c th v bn cht ca th gii vt cht l ng v n ph hp vi Thuyt tng i. Kt lun ny c xem l ng n, hp l, v thc t Thuyt tng i l l thuyt pht biu chnh xc cch thc vn hnh ca th gii vt cht. Gia l thuyt v thc ti khch quan tn ti quan h i ng. Do , l thuyt nht qun ca chn l ch ng khi da trn nn tng l l thuyt i ng ca chn l.

Tuy nhin, chng ta nn tnh to nhn bit khi no l thuyt nht qun ca chn l b lm dng. V nh trong mt tnh hung, mt pht biu c nh gi l ng ch cn c vo s ph hp gia n vi mt l thuyt hay h thng t duy c tha nhn trc , nhng thc ra bn thn mnh li khng i ng vi thc t hay ch i ng mt cch ng ng. V d, nu Hc thuyt kinh t Mc-xt cn nhiu hoi nghi th bt k pht biu kinh t no ng v ph hp vi hc thuyt ny cng tr nn rt ng ng.

II. Nhng quy tc logic c bn D c xem l mt mn khoa hc, ngh thut hay k nng v cng c th l c ba logic vn phi c nhng nguyn tc, nhng khi nim gc r hnh thnh v dn dt cc hot ng ca logic. Trong phn ny, chng ta s tm hiu nhng im c bn nht ca cc quy tc logic. Chng ta s tp trung vo ng dng thc tin nhiu hn l c s l thuyt ca cc quy tc. Kt qu mong i nht l a nhng quy tc ny thm su v nh nhng dn li cho t duy ca bn, thay v khin bn phi nn c nh n chng.

1. Nhng quy tc c bn

Mi ngnh khoa hc l mt cu trc tri thc chi phi bi nhng quy tc c bn. Nhng quy tc c bn ny l chn l nn tng cho s hnh thnh ca mi ngnh khoa hc v tt c nhng hot ng ca n. Logic vi vai tr l mt ngnh khoa hc cng c nhng quy tc c bn ring. Nhng logic c v tr c o so vi nhng ngnh khoa hc khc v nhng quy tc logic khng ch c ng dng trong ngnh logic m cn trong tt c cc ngnh khoa hc khc. Thc t, ph ca n ngy cng rng khp v n thch hp vi suy lun con ngi v chng ta c th rn luyn hng ngy theo n. V vy quy tc logic c bn v quy tc c bn trong suy lun con ngi c th xem l cng mt ni dung.

C bn quy tc logic c bn (hay quy tc c bn trong suy lun con ngi), trong chng ta quan tm nht ti quy tc mu thun. Tuy nhin, c mt h thng hon chnh, chng ta cng lt qua ba quy tc cn li ca logic trc.

QUY TC NG NHT

Pht biu: S vt l chnh n.

Gii thch: Ton b thc th hin hu khng phi l mt m hn n ng dng. N l s hp thnh ca cc c th v nhng c th ny khc bit nhau. Nu mt s vt l chnh n, hin nhin n khng phi l th g khc. Qu to l qu to. N khng phi qu cam, qu chui hay qu l.

QUY TC BI TRUNG

Pht biu: Gia tn ti v khng tn ti khng c hnh thi trung gian no.

Gii thch: Mt s vt hoc tn ti hoc khng tn ti, khng c trung im gia hai cc. Ci n trn bn ti hoc l thc s hoc khng. Khng cn kh nng no khc. Chng ta c th t cu hi: Bn ngh sao v chuyn ang hnh thnh? C trng thi ang hnh thnh nm gia tn ti v khng tn ti khng? Cu tr li l Khng. Khng c th g ang hnh thnh, ch c nhng th tr thnh. Trng thi ang hnh thnh thuc a ht tn ti. Mt ci n ang trong qu trnh sn xut th cha phi l ci n, tuy nhin, nhng b phn to thnh ci n hin hu v trng thi ang hnh thnh ca ci n ph thuc hon ton vo s tn ti ca chng. Theo ci nhn tuyt i th khng c chuyn ang hnh thnh

cng nh khng c s chuyn dch t khng tn ti n tn ti. Elaineang tng ngy tr thnh mt nhc cng ti nng nh chuyn cn luyn tp. Khng th c chuyn ang tr thnh mt nhc cng nu khng c mt Elaine ang tn ti. Khng c trng thi ang hnh thnh i vi s tn ti ca mt con ngi. Elaine ang tr thnh mt cch tng i ch khng phi tuyt i: c y khng tr thnh Elaine m tr thnh nhc cng Elaine ti nng hn. Mt ln na, nim c bn trong quy tc bi trung l khng tn ti nhng khong cch trong khi nim tn ti. Ci chng ta gi l ang tr thnh khng phi l con ng chuyn dch t khng tn ti n tn ti, ch c s bin i bn trong mt hay cc s vt tn ti.

QUY TC L DO Y

Pht biu: C mt l do y cho mi chuyn.

Gii thch: Quy tc ny cn c th c gi l quy tc nhn qu. Ni dung ca n l bt k th g tn ti trong v tr vt cht u cha ng li l gii cho s tn ti ca chng. Ng trong quy tc ny l khng c th g trong v tr vt cht mang tnh t l gii hay l nguyn nhn cho chnh bn thn n. (V nu th g l nguyn nhn ca chnh n, bng cch no , n phi c trc n v iu ny tht v l). Mt s vt c xem l nguyn nhn ca mt s vt khc v n (a) gii thch s tn ti ca s vt kia, hoc (b) gii thch v sao s vt kia tn ti theo cch c th no tc l gii thch cch thc tn ti ca n. B m ca Larry l nguyn nhn dn n s tn ti ca anh ny; nu khng c h th anh ta khng tn ti. Hun luyn vin qun vt ca Larry thi trung hc l nguyn nhn khin anh tr thnh mt tay chi qun vt gii. V hun luyn vin l nguyn nhn khin Larry tn ti theo cch c th l mt tay chi qun vt gii. V hun luyn vin khng mang n s tn ti cho anh y nh b m m ch iu chnh s tn ti. (Tt nhin, c th cn nhng nguyn nhn khc khin Larry tr thnh mt tay chi qun vt gii v v th, v hun luyn vin ch l mt trong s nhiu nguyn nhn).

QUY TC MU THUN

Pht biu: Khng c i tng no c th va tn ti va khng tn ti cng lc trong cng mt phng din.

Gii thch: Quy tc ny c xem l cch din t y hn ca quy tc ng nht. Nu X l X (quy tc ng nht), n khng th cng lc khng phi l X (quy tc mu thun). Cm t trong cng mt phng din trong pht biu trn ni n cch thc tn ti ang bn n. S khng c mu thun no nu th g va mang mt trng thi va cng lc khng mang trng thi trn nhng phng din khc nhau. V d, hin nay bn ang thc s New York cn trong u li ngh ang cch San Francisco ba ngn dm. Nhng bn khng th thc s (cng mt phng din) c New York v San Francisco. Hai pht biu mu thun nhau nu mt trong hai pht biu hon ton ph nhn pht biu kia. V d:

Alexander Hamilton l mt thnh vin trong ni cc ca Tng thng George Washington.

Alexander Hamilton khng phi l mt thnh vin trong ni cc ca Tng thng George Washington.

Hai pht biu ny khng th cng lc ng. Nu mt ci ng, ci cn li phi sai v ngc li. Nu (a) ng th theo (b) phi sai.

T mu thun (contradiction) trong ting Anh bt ngun t ting Latin contra (tng phn) v dicere (ni). Ni dung ca mt mnh mu thun tng phn vi chnh bn thn n v n khng tng ng vi thc ti khch quan. Theo , trnh mu thun cng n gin l trnh sai lm. Nu mc ch chnh ca logic l vn ti chn l th hin nhin iu quan trng nht l n trnh s i lp vi chn l.

i khi, chng ta vn tn thnh nhng mu thun m khng hay bit v chng ta cha hiu v thc ti khch quan lin quan. Vic ny c th b qua c nu chng ta khng phi nhn hu qu t s kh kho y ca mnh. Nu chng ta ch a ra nhng pht biu v nhng vn quan trng trong mt mi trng nghim tc, chng ta s phi chu trch nhim v tnh chun xc ca cc mnh vi thc ti khch quan. n y, li quay li vi tm quan trng ca lu tm.

i khi chng ta nhn ra nhng quan im mu thun, t nht l nhng tng thc su hn. Hu ht mi ngi khng cm thy thoi mi nu c thi quen gi nhng pht biu mu thun trong tin thc ca mnh. V d, ti khng th thng thn vi chnh mnh rng Ti c tnh ni di Stephanie rt nhiu ln v Ti cha bao gi ni di Stephanie. Khi gi nh rng pht biu th nht phn nh thc ti khch quan, ti ngm trit tiu pht biu th hai. Mt cch khc ti gi ly nhng pht biu mu thun vi thc ti l c tnh khng kim chng ni dung ca n vi thc ti. Thi ny thng c biu t bng cu ni: ng lm phin ti vi nhng thc t na; ti quyt nh ri. Kiu suy ngh ny khng ging vi l lun lng trnh. N chng c g lin quan n logic c. Nhng cch l lun km nh th c tn l t duy duy l. T duy duy l l cch l lun bo v nhng nim tin sai lm.

Nhng quy tc logic c bn va c nhc n chc hn khng c g mi m vi bn. Bi v nhng quy tc ny pht biu nhng chn l d dng nhn ra t khi bt u c thc v t duy l tr. D rt hin nhin nhng chng ta vn cn ghi nh i iu v chng. V d, ln u tin bn c Quy tc mu thun, chc bn phi hoa mt vi n hi lu. Nhng ngay sau khi bn hiu ni dung n nu ra, phn ng t nhin li l Tt nhin ri!

Cng vi s hin nhin, nhng quy tc c bn ny vn cn mt c im l chng khng th chng minh. Ngha l chng khng phi l nhng kt lun theo sau nhng tin ; chng khng phi l nhng chn l ph thuc vo cc chn l i trc. l v nhng quy tc c bn ng vai tr l chn l nn tng. Chng c bn theo ngha chnh xc nht ca t ny.

Th xem xt quy tc l do y . Ti khng th tm ra nguyn nhn cho tt c nhng g ang tn ti v cng khng cn phi chng minh v vi ti, n l chn l qu hin nhin, n gin ch bng cch quan st cch vn hnh ca n. Vn y ch l ti c thy hay khng m thi. Nu nhng quy tc c bn ca mt ngnh khoa hc khng c nhn nhn nh l

s hin nhin v chp nhn ngay, ngnh khoa hc khng th tin bc. N s gim chn ti ch m thi.

2. Vng xm thc t, vng xm nhn to

Vng xm l vng m chn l khng th c xc minh r rng. Cuc sng y p nhng th nh th v chng ta phi vui v ng u vi chng. Nhng ng ngh v chng qu nhiu. Nhiu ngi gn mnh qu cht vo nhng vng xm ca cuc sng n mc h thuyt phc bn thn tin rng chng c g tn ti ngoi nhng vng xm. Cn c ci nhn thc t hn th. Thc ra c rt nhiu iu c th xc nh r rng v c th, nu khng thy c iu th n gin l khng th nhn mt cch r rng.

Vng xm tn ti v cn nhng la chn ngoi trng v en. Khi bn ri vo tnh hung khng th tm c nhng la chn r rng khng c ngha l khng c la chn. Ch n thun l bn khng thy chng m thi. ng ngh rng th gii cng m h nh th gii ch quan ca bn v a ra kt lun tng nh khch quan cho mi tnh hung .

Khng bit u l chn l tht chng d chu v ng mong ch cht no. V th, chng ta lun phi n lc thot khi tnh trng cng sm cng tt. Nu chn nn v ri vo vng ly m h, hy cn nhc suy ngh sau y: Ngay by gi, bn c th khng chc chn v mt vn c th no , nhng vn tn ti tri nghim v c tri nghim i lp vi n mt tri nghim chc chn. (Nguyn tc l: Ci tiu cc (s m h) ch c nhn nhn l tiu cc khi bn bit ci tch cc i lp vi n.) Do , bn bit s chc chn l mt kh th. V nu chc chn l kh nng, th rt cuc, s m h m bn ang gp phi cng l mt kh nng. Theo l thuyt, khng loi tr kh nng mt ngy no bn s chin thng s m h lin quan n vn m bn ang gp phi.

3. Rt cuc mi th u c li gii p

Nguyn tc l do y tuyn b rng mi th khng t nhin din ra. Chng c nguyn nhn. Chng ta khng bit nguyn nhn ca mi th nhng chng ta bit mi th u c nguyn nhn. Mt phn sinh lc ca mt sinh vt l tr ginh cho vic tm kim nhng nguyn nhn. Chng ta mun bit ti sao mi chuyn li din ra. Hiu bit v nguyn nhn, n thun ch l gc nhn l thuyt, nhng d lm bn hi lng v tin rng bit c nguyn nhn l hiu bit su sc v s vt. Tuy nhin, hiu bit v nguyn nhn cng bao hm phm vi thc tin rng ri, v trong nhiu trng hp bit c nguyn nhn c ngha l c th kim sot c chng, v kim sot c nguyn nhn ngha l kim sot c h qu. Nu chng ta bit mt loi vi trng no l nguyn nhn ca mt cn bnh, chng ta c th ngn chn cn bnh (h qu) bng cch v hiu ho hot ng gy bnh ca loi vi trng kia.

Khi tm kim nhng nguyn nhn, chng ta thng bt u t cc h qu. i din vi mt hin tng, mt s vt, mt vn , mt s kin, chng ta kim tm li gii thch cho n. Chng ta chc chn v nhng thc ti khch quan ang i din; nhng cha chc v ngun gc hnh thnh ca thc ti y. Cng cuc tm kim ca chng ta s c nh hng bi nguyn tc: tn ti s tng ng cn bn gia nguyn nhn v h qu. C ngha l nguyn

nhn phi c kh nng dn n cc dng h qu m chng ta ang chng kin. V nguyn nhn li du n c bit trn h qu. Cng theo , bt k h qu no cng s phn nh bn cht ca nguyn nhn mt mc no .

ngha thc tin ca nguyn tc ny l g? Ti khng th ngay lp tc bit c mt nguyn nhn gy ra hu qu g v chnh l ci ti ang tm kim nhng ti c th c nhng hiu bit v kh nng h qu ca n thng qua h qu trc mt. Bng cch nh gi bn cht ca h qu, ti c th hiu c bn cht ca nguyn nhn v t nh hng tm kim nguyn nhn thc s.

V d ti ang ngi hc. Ti nghe thy mt ting ng l t nh bp. Ti vo xem l g. Di sn nh l na lt sa b do ti bt cn bnh trn k bp. y l mt h qu trong thc ti khch quan. Nguyn nhn do u? Trn k bp, ti thy ba con kin gn bnh sa. Ti nhng con kin ? Khng, chng khng th gy ra h qu trng i ny. Ti thy con chim bch yn ca mnh bay ra khi lng v u trn nc t lnh. Do con chim bch yn ? Mt ln na, cng khng phi. H qu ny vt qu kh nng ca con chim bch yn. Sau , ti nhn qua ca s v thy con mo nh hng xm. h! D rng ti khng th khng nh con mo lm sa nhng t nht ti cng bit rng mt con mo c kh nng dn n h qu nh th. Ti cn iu tra nhiu hn na nhng vo lc ny, ti c th cn nhc kh nng con mo l nguyn nhn ca na lt sa b . N ang b t di s ng vc nghim trng.

4. ng kt thc vi vng chuyn hnh trnh tm kim nguyn nhn

Cc nguyn nhn thng sp xp di dng chui. V d, chng ta c mt tnh hung A gy ra B. Sau chng ta nhn ra n lt B gy ra C. Chui nguyn nhn ny c th c biu ho nh sau:

A---> B----> C

Tip theo hy gi s rng C biu din mt tnh hung m h cn nhanh chng tm ra nguyn nhn. Bit rng C l do B, chng ta quyt nh tp trung vo B trn nguyn tc gii quyt vn phi khm ph nguyn nhn ca n.

Ti nay, cch t duy logic ny rt ng tuyn dng nhng nh th vn cha . D B ng l nguyn nhn trc tip ca C, n cha chc l nguyn nhn gc r. Chui nhn qu bt u t A v do , A l ngun gc ca vn C.

B r rng l nguyn nhn trc tip ca C, nn nu C cn m h th c ngha l c g khng r rng B. Nhng v chnh B cng l mt h qu, do , nu c g khng r rng th cng phi truy n nguyn nhn A ca n. Vy l vn vi C s khng c gii quyt hiu qu cho n khi nguyn nhn gc r ca vn nm A cha c quan tm.

V d di y s gip bn hiu ni dung ny r rng hn. Sam bng ngi thy c mi hi trong nh bp. Sau khi tm hiu, anh pht hin ra c mt x y trn nc bc mi trong t di bn ra chn. Sau khi anh x nc i, mi hi bin mt. Sau ny, gii quyt

vn mi hi kia, Sam c th tip tc x nc thng xuyn nhng nu anh hi lng vi gii php ny th tr tu ca anh cng chng c g cao. Cch duy nht gii quyt dt khot vn mt ln v mi mi l tm ra nguyn nhn gc r nguyn nhn ng nc b r r lm x lin tc b y.

i khi chng ta tht bi trong vic tm kim nhng nguyn nhn gc r ch v bn tnh li bing. C khi l v chng ta khng tm hiu vn su sc. Cn li l do mnh thiu kin nhn. Chng ta cng t hi thc mnh phi lm g nn thng vi vng tm n nhng gii php tm thi y nhc khuyt, trong khi vn gc r c bn vn cha chm ti.

5. Phn bit cc loi nguyn nhn

T lu, chng ta thng phi gii quyt vn c tn gi l nguyn nhn hiu lc. Nguyn nhn hiu lc l mt khi nim ch tc nhn, trong phm vi hot ng ca n gy nn s tn ti hay iu chnh s tn ti ca mt s vt theo cch ny hay cch khc. Ngoi nguyn nhn hiu lc cn c nguyn nhn quyt nh, nguyn nhn vt cht v nguyn nhn chiu l. Xt theo quan h nhn qu, khng phi loi nguyn nhn no cng ng vi nhng tnh hung chng ta ang n lc phn tch nhng cng nhn dng nhiu loi nguyn nhn, chng ta cng hiu chng r hn.

Nguyn nhn quyt nh, nu p dng vo hot ng, n l mc tiu ca hot ng; nu p dng vo mt khch th, n l mc ch s dng ca khch th. Nguyn nhn vt cht l nguyn liu m khch th c cu to thnh. Nguyn nhn chiu l l c im nhn dng ca mt s vt ci xc nhn n l chnh n.

Hy th phn tch mt chung chim theo bn nguyn nhn nu trn. Fred, ngi to ra n, l nguyn nhn hiu lc ca n. Nguyn nhn vt cht l g, inh st, c vt, dy thp, v sn. Nguyn nhn chiu l ca n l hnh th vt cht c bit phn bit n vi mt hp ng h s hay chu trng cy ca s. Nguyn nhn quyt nh l n cung cp ch tr ng v mt ci t cho nhng con chim.

Nh ni trn, khng phi i tng no cng c th c phn tch da trn bn nguyn nhn. Mt khi nim ton hc (hay bt k khi nim no) s khng c nguyn nhn vt cht v cc khi nim ton hc mang tnh phi vt cht. Nh ton hc ngh ra khi nim s l nguyn nhn hiu lc. Nguyn nhn chiu l s l bn cht c th ca chnh khi nim (v d nhng vng trn ng tm) v nguyn nhn quyt nh l gp phn gii p cho mt vn ton hc tn ti lu i lin quan n tnh ng tm v nhng hnh trn.

Trong nguyn nhn hiu lc c th phn chia thnh nguyn nhn chnh yu v nguyn nhn cng c. Ngi th iu khc l nguyn nhn chnh yu ca mt bc tng cm thch v anh ta l li gii thch thuyt phc nht cho s tn ti ca bc tng kia. Nhng anh ny khng phi l nguyn nhn duy nht v anh ta vn cn n dng c tc nn bc tng. Nhng dng c d l thuc v nm trong tay ngi th iu khc nhng theo mt gc no , n cng to nn bc tng. Nhng dng c ny l cch thc m mt nguyn nhn chnh yu to ra mt h qu no .

D rng nhng nguyn nhn cng c l thuc vo cc nguyn nhn chnh yu, nhng trong nhiu trng hp, chng cng rt quan trng. Mt ngh s chi n violonxen v i khng th thiu cy n ca mnh nu mun biu din mt bn n tuyt vi. R rng rng nguyn nhn cng c hon ton ph thuc vo nguyn nhn chnh yu. Nguyn nhn cng c mang tnh b ng v khng th khi xng mt hnh ng nm trong kh nng ca n c. Cy n violonxen khng th t chi mt bn nhc. Cht lng ca c nguyn nhn chnh yu ln cng c s nh hng n cht lng ca h qu. Chic n violonxen tt nht s khng th ct ln mt bn nhc tuyt vi nht trong bn tay ca mt ngh s violonxen ti nng c hn. V ngh s violonxen v i nht trn th gii s khng th biu din bn nhc tuyt ho nu phi dng mt cy n km cht lng.

V c nguyn nhn chnh yu ln nguyn nhn cng c u quan trng, trong nguyn nhn chnh yu quan trng hn nn i khi chng ta qun i tm quan trng ca nguyn nhn cng c. Chc chn s hu mt cng c tt nht c th l iu cn thit nhng cng ng qun vai tr quyt nh ca ngi s dng tuyt vi nht. Cn phi nhc li rng nhng cng c tuyt vi nht trong bn tay ca nhng ngi bt ti cng khng mang li nhng kt qu tuyt vi. Cng cn phi cn nhc rng: Mt nguyn nhn chnh yu ti gii s dng nhng cng c km cht lng c th lm c nhng iu m nhng nguyn nhn chnh yu km ci khng th thc hin vi nhng dng c tuyt vi.

6. nh ngha cc thut ng

Cch hiu qu nht trnh s m h v ti ngha trong logic l nh ngha cc thut ng. Chng ta bn n vic nh ngha thut ng nhng thc t ci chng ta ang nh ngha li l nhng khch th m thut ng (t ng) biu t. Quy trnh hay c ch ca nh ngha l chng ta lin h mt khch th c th (khch th cn c nh ngha) vi nhng khch th khc v t , t n vo mt v tr chnh xc. Khi nh ngha mt thut ng hay t ng, chng ta lin h cht ch ti khch th m n cp n. C hai li ch thc tin trc mt ca vic nh ngha thut ng mt cch cn trng. l nhng khi nim ca chng ta tr nn r rng v do , chng ta c th giao tip hiu qu hn. Nhng thut ng m h nh cng bng, nhan sc, v s thng thi s c bit cn c nh ngha.

Qu trnh nh ngha mt thut ng theo logic bao gm hai bc. Bc mt: t thut ng cn c nh ngha vo nhm gn ng. Bc hai: Nhn din s khc bit c th ca thut ng .

Nhm gn ng l nhm ln cc khch th c chung c tnh, bao gm c khch th chng ta ang xem xt. nh ngha kinh in ca Aristotle v con ngi l ng vt l tnh. Trong nh ngha , ng vt l nhm gn ng nhm gn nht m con ngi nm trong . Ti sao ? V chng ta c chung c tnh ng vt vi cc thnh vin khc ca nhm. Aristotle khng chn nhm l sinh vt sng, hay thc th vt cht, hay s vt v nhng nhm ny qu rng. Nu nh th thut ng con ngi m ng mun nh ngha s b nhm chung vi loi khch th m n khng chung c tnh.

Hy th xem xt vic phn loi nhng mn chi trong mt hp chi ln, trong mt cn phng ti mt cn nh to lc ti Lansing, bang Iowa, Hoa K. Chng ta c th ni rng

nhng mn chi trong ci hp hay trong cn phng hay trong cn nh hay Lansing bang Iowa hay Hoa K. Tt c nhng pht biu u ng. Nhng hp chi mi l nhm gn ng. C nhiu loi chi khc nhau nhng chng u nm trong chic hp chi. l mt nhm ph hp.

S khc bit r rng chnh l c tnh (hay nhng c tnh) phn bit khch th cn nh ngha vi nhng khch th cng nhm khc. Trong nh ngha v con ngi ca Aristotle, mt c tnh duy nht l tnh, c nu ra khu bit con ngi vi nhng loi ng vt khc. S khc bit c trng phi c ch r mt cch chi tit; ngha l n nhn din mt loi ring bit v khu bit ho loi vi nhng loi khc cng nhm. Khi nh ngha mt khi nim, iu cn bn chng ta phi lm l nhn din chnh xc i tng. Bc u tin l nhm n chung vi cc s vt khc c im tng ng, sau ghi li c trng khc bit ca n khi so snh vi nhng s vt khc trong nhm.

Hy th vn dng vi vi thut ng kh nhn di y.

a) Thut ng cn c nh ngha: cng bng

Bc 1: Cng bng l mt c tnh x hi...

Bc 2: ...m mt ngi trao tr cho ngi khc nhng g ng thuc v h.

NHN XT: c tnh x hi l mt nhm gn ng dnh cho thut ng cng bng v n m t tng qut cho thut ng ny. Nhng nhm nh ti nguyn hay th ch hay s kin l khng ph hp. Nhng nhm nh s vt hay khi nim hay hin tng th qu rng, khng gn vi thut ng. Nhng trong c tnh x hi, cng bng khng phi l mt c tnh duy nht. Vy th ci g s phn bit n vi nhng c tnh x hi khc nh lch s, phng khong hay khoan dung? im khc bit c trng nu ra trong bc hai ch r c tnh c nht ca thut ng di vai tr c tnh x hi.

b) Thut ng cn c nh ngha: s s hi

Bc 1: S s hi l mt cm xc...

Bc 2: ...khin chng ta phi chn chn khi pht hin ra nhng nguy him.

NHN XT:

Cung bc cm xc l mt t khc miu t nhm gn ng ca thut ng ny. im khc bit c trng ni cho chng ta bit chnh xc loi cm xc ang c nhc n.

nh ngha sc tch ca Aristotle v hai ch con ngi ng vt l tnh t ti nh ngha kinh in. ng vt l nhm gn ng, l tnh l im khc bit c trng. Thng thng, him khi chng ta nh ngha c c ng nh th, nht l khi nhc ti im khc bit c trng. V d nh khi chng ta cn nh ngha t xe hi. Bc u tin kh n gin: l phng tin di chuyn. Nhng sau , chng ta phi tm ra nhng khc bit c trng phn bit n vi cc loi phng tin di chuyn khc trn th gii.

Gi tr c bit ca nh ngha logic l n tit l bn cht chnh xc ca khch th c nh ngha. Tuy nhin, cch nh ngha ny khng kh d nu chng ta khng hiu bit su sc v khch th xc nh chnh xc bn cht ca n. Trong trng hp nh th, chng ta c th nh ngha khch th mt cch lng lo hn thng qua miu t. Mt bn miu t tt cung cp chi tit v trn vn nht v nhng c tnh quan st c ca khch th. V c th trong bn miu t s tit l nhng c tnh ca khch th ang c ni n.

7. Mnh khng nh

Mc tiu ca qu trnh lp lun, mi quan tm chnh ca logic chnh l lun chng. Khng c gi l lp lun nu ti ch n thun tuyn b rng ci ny ci kia ng v ch i s ng tnh ca bn. Ti phi thuyt phc bn rng iu ny ng v ti lm c iu nh vo lp lun. Mt lp lun hon ho s to nn mt kt lun hon ho v kt qu l nhng kt lun s xy dng nn cc mnh hon ho. Tt c nhng g ti trnh by trong cun sch ny u c km nhng lp lun r rng. Lp lun nm trong phm vi hot ng ca logic v bt k lp lun no cng ti hin c th qu trnh l lun. Bc tip theo trong qu trnh lp lun l nghin cu k lng cc mnh , c bit l mnh khng nh. Lp lun hiu qu nht l lp lun em n kt lun l mt mnh khng nh. Mt mnh khng nh ch ra iu chc chn trong mt tnh hung no . V d, Chic radio nm gh sau xe. Chng ta bit chc chn v s vt trong tnh hung ny. Nhng nu ai ni C l chic radio nm gh sau xe, hay Chic radio c th nm gh sau xe, th s chc chn bin mt. Nhng pht biu khng phi l pht biu khng nh v chng ta li bn khon khng bit iu chc chn l g. Theo , mt lp lun khng nh (yu t hnh thnh nhng mnh khng nh) l nhng lp lun hiu qu nht v chng cung cp nhng thng tin r rng. Nhng phi cn c vo tnh hung thc t, chng ta mi bit c c php pht ngn ra nhng pht biu khng nh hay khng. V d, khi ti vn hoi nghi v v tr ca chic radio m khng nh n nm ng sau xe th qu l v trch nhim. Nhng nu bit chc chn v m bo cho iu ny, chng ta nn xc nhn n bng pht ngn khng nh.

C iu cn lu l mt pht biu c th dng khng nh nhng cha chc miu t thc t mt cch khch quan. Mt ngi ni, Chicago Cubs l i bng chy xut sc nht. l mt pht biu khng nh nhng n ch cho chng ta bit rng ngi ni rt tin tng vo iu . l mt thc t ch quan ch khng phn nh thc t khch quan v pht biu n thun l kin ca ngi ni.

8. Khi qut ho

Mt mnh khi qut l mnh c ch bao qut rt rng. Mnh nh th khng phi l khng chnh xc. V d nh Nga l ng vt c xng sng v Nh ca l ni tr ng ca con ngi l nhng mnh khi qut v khng l do g bc b ni dung m cc tuyn b ny a ra. Ni dung ca mt mnh khi qut c xp vo hai nhm: (a) ng v (b) thc s p dng c cho c nhm.

Trong pht ngn Nga l ng vt c xng sng, mt ch th (nga) c nhc n i din cho ton b cc thnh vin khc trong nhm. Nhng ngn t ca pht biu trn khng

c th, r rng. loi b nhng im cn nghi ng, chng ta thm vo t hn nh tt c: Tt c cc con nga l ng vt c xng sng. Cn nu khng nh nhc n mi thnh vin trong nhm, chng ta phi din t r trong pht biu ca mnh: Mt s ngi nh l kiu nh g mt tng.

Ngn t r rng trong nhng mnh khi qut rt quan trng v n gip ngi nghe khng cn bn khon. C ngi c tnh loi b nhng t hn nh (tt c, mt s) v h mun nhng g mnh ni ng vi c nhm m khng cn phi dn gii chi tit. Trong rt nhiu trng hp, nhng pht biu kiu nh C dn thnh ph Carthage rt tn nhn v ng ngn hng n tt c c dn trong thnh ph Carthage. Nu b phn bin, ngi ni s s dng thc t l mnh khng ni: Tt c c dn thnh ph Carthage u rt tn nhn v ng ngn. ng l anh ta khng ni vy nhng cu ni ca anh ta c m ch .

C hai loi mnh khi qut: khi qut ton b v khi qut b phn. Mt mnh khng nh ton b l mnh c cha mi hay tt c (Tt c c heo u l ng vt c v.) N khng nh iu g ca c nhm. Mt mnh ph nh ton b l mnh c cha khng (Khng con c no c chn). N ph nh iu g ca c nhm. Mt mnh b phn, khng nh hay ph nh, khng hng n tt c mi thnh vin do ch ng i din. N thng c nh du bng t hn nh mt s, vi (Mt s ng vt c v sng trn cy; Vi c khoai ty khng ti). Nhng pht biu nh Hu ht ngi M trng thnh li c t v i a s sinh vin kha di b phiu cho Peterson cng l mnh b phn. Do , h khng hng n ton b nhm th mnh l b phn. D n ln hay nh th b phn vn l b phn.

Khi chng ta nhc n mnh ton b hay b phn, chng ta ang quan tm n ci m trong ngn ng logic gi l lng ca mnh trong logic. Mnh c th i lp vi mnh khi qut, c im ca n l ch ng l mt c th. Mary n t Maryland, Wrigley Field nm Chicago l v d cho mnh c th.

Nhng mnh ton b d khng nh hay ph nh, u rt chnh xc. Chng khng nh hay ph nh iu g ca c nhm, khng cha ngoi l no. Ngc li, nhng mnh b phn thng kh m h. Vi c phm vi kh rng; c th t 2 n 99 phn trm. Nhng mt mnh b phn vn c th chnh xc: Mi su phn trm nhng vn ng vin in kinh hon tt cuc ua trong vng hai ting ng h. Hy a ra nhng pht biu chnh xc ti a trong phm vi kin thc ca bn.

Ti thm ebook: http://www.taisachhay.com

III. Lp lun: Ngn ng ca logic Biu hin c th nht ca l lun logic l lp lun. Mt lp lun c th ng vng hay sp tu thuc vo l lun m n da vo tt hay km. Trong phn ny, chng ta s tm hiu cch thc xy dng mt lp lun vng chc v hiu qu.

1. Hnh thnh mt lp lun

T u cun sch, chng ta bn n s vn ng cn bn ca l lun, cc bc ca suy lun. Xut pht im t mt khi nim c nhn nhn l chn l n mt khi nim th hai cng c xem l chn l di tc ng ca khi nim th nht. S vn ng ny chnh l tm im ca lp lun. Nh chng ta thy, cc lp lun c to thnh t cc mnh cha ng nhng khi nim lin quan n vn ng suy lun.

Cc lp lun phc tp hay n gin ch yu l do s lng mnh m chng cha ng, nhng d phc tp n u, v bn cht, lp lun u cc k n gin. Mi lp lun gm hai thnh phn c bn, hai dng mnh : mt mnh tin v mt mnh kt lun. Tin l mt mnh h tr, l im xut pht ca mt lp lun v cha ng chn l khi u cho suy lun. Kt lun l mt mnh c h tr, mnh c cng nhn l ng da trn nn tng ca tin . Nhng lp lun phc tp l do s lng tin ln v cch lin kt gia cc tin vi nhau. Bn c th c mt tp hp cc tin , tin ny c xy dng da trn tin kia v v th, phi c mt trt t sp xp ph hp. V d: V ci mng ri ra khi ming mng nga, v ming mng nga bong ra, v con nga b qu, v con nga ng qung v tng xung, v v tng b bt, nn trn nh b thua. Rt him khi c nhiu kt lun trong mt lp lun. V thc t, cn trnh mc phi li . Tt nht ch nn c mt kt lun duy nht. Ni cch khc, nhng lp lun ti u ch nu ra mt vn duy nht.

Mt lp lun cc k n gin c to nn bi hai mnh , mt mnh h tr (tin ) v mt mnh c h tr (kt lun). Thng th bi cnh ca lp lun s gip bn phn bit c hai thnh phn . Chng ta thng tm du hiu km theo phn bit u l tin , u l kt lun, c gi tn l ch th logic. Nhng ch th logic thng dng ca tin l v, do, ti v. Nhng ch th logic thng dng ca kt lun l do vy, v th, v vy. C nhng li din t tinh vi hn dn ra tin (da trn quan im) v kt lun (tt yu s dn n). Hy cng xem lp lun gii thch n gin di y:

V Dave lin tc ci nhau vi sp,

Anh ta b chuyn cng tc sang vn phng Houston.

BNH LUN: Lp lun khng chng minh s kin Dave b chuyn cng tc m c gng a ra l do, gii thch v sao n xy ra. Mnh th nht (tin ) c a ra nh mt thng tin h tr, nu chng ta chp nhn n ng th chng ta c th hiu v sao c s thuyn chuyn cng tc.

Tin l nn tng ca mt lp lun. S vng chi ca nn tng ph thuc hon ton vo tnh chn l ca tin . Do , bc u tin xy dng mt lp lun vng vng l bo m tnh ng n ca tin . Trong lp lun trn, nu chuyn Dave lin tc ci nhau vi sp khng phi s tht th chng ta vn khng c mt l gii no cho chuyn Dave b thuyn chuyn cng tc. Bn cnh yu cu bt buc v tnh ng n, tin cn phi rng bao qut kt lun. im ny ti s tho lun trong phn 14 v 15 ca cun sch.

2. S vn ng t ton th sang b phn

Nu bn cht ca mt mnh ton th l ng th mnh b phn c cng ch ng v v ng vi n cng s ng. Do , nu pht biu: Tt c loi ch u n tht ng th pht biu Vi con ch n tht l ng. Nu pht biu Khng ngi n ng no c th sinh n l ng th pht biu Vi ngi n ng khng th sinh n cng ng. Nhng pht biu nh th khng cha thng tin hu ch cng chng a ra kt lun no th v, nhng suy lun n gin hnh thnh chng ng lu tm v chng l mt v d sinh ng v tnh tt yu trong lp lun. Nu s tht l tt c loi ch u n tht, chng ta khng cn nghi ng v s tht rng vi con ch n tht. V cng khng th ph nh s tht rng vi ngi n ng khng th sinh n khi cng nhn khng ngi n ng no c th sinh n. Nhng kt lun c rt ra mt cch tt yu. Mt kt lun tt yu l ci khng th b ng vc n rt chc chn.

Logic ng sau s vn ng t ton th sang b phn v s tt yu i km rt n gin. Nu chng ta bit c ci g ng cho ton th nhm th n cng phi ng cho mt b phn ca nhm.

3. S vn ng t b phn sang ton th

S vn ng t ton th sang b phn bo m mt kt lun ng n tt yu. S vn ng t b phn sang ton th khng c c s bo m nh vy. Hiu bit v mt phn ca nhm khng cho php ti a ra pht biu dt khot no v tng th. Trong vi trng hp, c gng thc hin iu s sinh ra mt kt lun sai hin nhin. Vi ph n l nhng ngi m l mt pht biu hon ton ng n. Nhng ti khng th s dng n h tr kt lun Tt c ph n l nhng ngi m. c mt nn tng vng chc cho lp lun, tin ng l cha , cn phi rng bao trm c kt lun, v khng th c mt lp lun tuyt i chnh xc nu tin l mt mnh b phn. Tng th c th cha ng b phn nhng b phn khng th cha ng tng th.

Vy c s vn ng t b phn sang ton th no l hp l khng? C, min sao chng ta khng vt qu gii hn ca bng chng. Chng ta khng th a ra nhng kt lun chc chn nhng vn c th nu ra nhng kh nng. Ni cch khc, s vn ng phi cn trng. Nu tt c nhng c dn ca khu vc Clare (Ailen) m ti gp tnh n thi im ny gi d l mt con s ng k u tc v mt xanh, s khng phi hon ton v trch nhim nu ti pht ngn nh C th tt c c dn Clare u tc v mt xanh. S phng on ca ti c ng s tht hay khng l chuyn khc.

S l sai lm khi tuyn b ci g tt yu ng vi c nhm v n ngu nhin ng vi mt b phn ca nhm. iu ny cn c bit lu v d rt hin nhin nhng chng ta vn thng xuyn mc phi. Sai lm ny d dng tr thnh mt trong nhng ngy bin yu thch ca con ngi.

4. V ng ho

Nh ni trn, mnh l mt biu thc ngn ng khng nh hoc ph nh mt ni dung no . V mt ng php, tt c cc mnh u c to thnh bi mt ch ng v mt v ng. i tng c ni ti l ch ng; ni dung ca i tng l v ng. Theo , v ng ho l qu trnh kt ni khi nim, quy khi nim ny vo khi nim khc. Trong pht biu Loraine l tr l ch huy dn nhc, khi nim tr l ch huy dn nhc tr thnh v ng ca Loraine.

Nu v ng ho l qu trnh em cc khi nim gn ghp vi nhau th c s xc nhn tnh ng n ca v ng ho l s n nhp ca cc khi nim . Cc khi nim n vi nhau nu quan h ng php ca chng phn nh quan h thc t khch quan ca s vt. Trong pht biu Bnh si l bnh ly nhim, bnh ly nhim l v ng cho bnh si. y l mt v ng ho ng n v ch ng v v ng thc s n vi nhau v pht biu phn nh ng thc tin. Tng t vi pht biu Ulysses S. Grant sinh ra Ohio, sinh ra Ohio l v ng ng n cho Grant v pht biu ny phn nh ng hin thc.

Ta c th thy rng kt qu ca mt v ng ho ng n l nhng mnh ng. Ngc li, v ng ho khng ng s cho ra nhng mnh sai. Jane Austen vit tc phm S thuyt phc (Persuasion) New Hamspire l sai v Jane Austen vit tc phm S thuyt phc Anh, ch khng phi New Hamspire, M nn v ng ha ny sai.

5. Mnh ph nh

Cc mnh khng nh kt ni cc khi nim; cc mnh ph nh phn cch cc khi nim. Mt mnh ph nh ton th phn cch cc khi nim hon ton (Khng trit gia no khng th sai lm); mt mnh ph nh b phn phn cch cc khi nim khng hon ton (Vi c dn vng Bc Dakota khng c cc tc phm ca Dickens.)

Khi mt mnh c chp nhn hay b ph nhn ngha l n ng hoc sai. Theo , s ph nh n thun l tuyn b rng n sai. Mi mnh u c th sai d n mang tnh khng nh hay ph nh. (Khi chng ta ni v cht ca mnh theo ngn ng logic tc l chng ta ang nhc n tnh khng nh hay ph nh ca n.) Herman Melville cha bao gi l tng thng M l mnh ng; Moby-Dick khng phi l tc phm vit v c voi l mnh sai.

Nhng mnh ph nh i khi rt lt lo nn cn cn thn khi s dng m bo rng chng truyn ti chnh xc nhng g chng ta mun ni. Hy xem xt pht biu: Khng phi tt c nhng con ch u l ch lai. T tt c l du hiu ca tnh ton th v t ph nh khng d khin chng ta gi nh rng y l mt mnh ph nh ton b. Thc t, y li l mt mnh ph nh b phn. Bi v mnh ph nh ton b c s tch bit hon

ton gia ch ng v v ng ch khng phi nhng g th hin trong cu trc cu. Trong pht biu trn, thng ip ph nh c din gii trong cm t khng phi tt c. Khng phi tt c (hay khng phi mi) khng ging vi khng c ci g; n c hiu nh vi. V ng ca pht biu trn (ch lai) khng tch bch hon ton khi nhm m ch ng i din (ch) m ch tch bch mt phn. Do , ni dung thc s ca pht biu ny l Vi con ch khng phi l nhng con ch lai.

Nu mt ni dung c th din t c dng khng nh ln ph nh, khi khng b l thuc vo mt yu t no, tt nht bn nn chn cu trc cu khng nh. Th xem hai pht biu sau: Vi sinh vin l nhng ngi chm ch v Vi sinh vin l nhng ngi khng chm ch. Theo ci nhn logic cht ch, hai pht biu trn phn tch cng mt ch ng v v ng. Nhng c s khc bit nho nh gia hai pht biu. Pht biu khng nh nu ni dung trc tip v r rng hn. (iu ny ng vi tt c pht biu khng nh.) N nhn mnh vo thc t hn l ci khng thc t v d gi ln nhng phn ng tch cc. Pht biu ph nh nhn mnh vo ci khng thc t khin chng ta suy ngh nhiu v nhng iu tiu cc xung quanh tnh hung c miu t.

Cc mnh ph nh c th c s dng hiu qu trong vic to nn phn ng ng n cho cc pht biu sai. Cch pht biu ph nh: Khng phi tt c ngh s u b lon thn kinh v Mi ngh s khng b lon thn kinh u l s p tr ph hp cho li qu quyt: Tt c ngh s u b lon thn kinh. Trong nghin cu logic, s r rng l iu quan trng nht. Chng ta ch nn a nhng thnh phn ph nh vo mt pht biu truyn ti ni dung khng nh nu chng khng gy nn s nhm ln. Pht biu Khng p t hnh pht tin l khng cng bng ng ngha vi p t hnh pht tin l cng bng nhng kh nng truyn t trong cu th hai r rng v trc tip hn so vi cu th nht.

i khi trnh s cng nhc trong giao tip, ngi ta thng s dng cch ni ph nh. l mt quyt nh ngu xun l mt pht biu r ngha nhng li qu thng thng. Chng ta c th gi c quan h thn tnh gia ngi ni vi ngi nghe hn nu ni Quyt nh c l khng phi l khn ngoan nht vo lc . Nhng ng vi vng coi y l quy tc bt di bt dch. Mi tnh hung c th s quy nh thng thn trong ngn ng m chng ta s dng. Ngn t thng thn, trc tip khng nn b loi b hon ton v trong mt s trng hp chng ta vn cn n n.

6. a ra nhng so snh

T duy con ngi lun c xu hng so snh. Thc t, hot ng suy ngm s kh thc hin nu thiu s so snh. Qua qu trnh so snh, chng ta quan tm hn ti nhng tng ng v d bit gia cc s vt.

Mt mnh l biu thc ngn ng, l sn phm ca t duy so snh cn bn khi lin h mt khi nim (ch ng) vi mt khi nim khc (v ng). Chng ta gi hnh ng tr tu l phn on, l s ni kt cc khi nim trong kh nng cho php a ra nhng pht biu mch lc v th gii m chng ta ang sng. V phn on l nn tng ca mnh nn nhng g chng ta ni trong cc mnh tt yu s gn cht vi cc phn on. Mt

phn on s vng chc nu mi quan h gia hai khi nim m n kt ni phn nh ng thc t khch quan.

So snh phn nh trong mnh l nn tng, l ngun gc ca nhng so snh phc tp hn gia cc mnh ci cui cng phn nh t duy ca chng ta. Nu khng nhn ra mi quan h gia v trong cc s vt da vo hot ng so snh th t duy ca chng ta s thiu mch lc. Chng ta c nhng khi nim nhng mi khi nim li tn ti c lp. V ta khng bit cch lin kt khi nim ny vi khi nim kia phn nh mi quan h gia cc khch th tn ti bn ngoi tm tr ta.

Khi so snh hai s vt, chng ta c th thy chng hoc l hon ton ging nhau hoc hon ton khng ging nhau hoc l c s kt hp c im ging v khng ging. (Tt nhin, chng ta c th so snh rt nhiu s vt nhng n gin ti ch ly v d v hai s vt m thi.)

Ci g l cn c cho kt lun hai s vt chng ta so snh hon ton ging nhau? Chnh l tt c nhng c tnh ca s vt ny trng khp vi cc c tnh s vt kia. V d bn hy th so snh hai my pha c ph c sn xut hng lot ly ra t cng mt nh my, chng ging nhau n tng chi tit.

Cc phn on hi ging nhau, hi khc nhau gn nh khng c s cn nhc k cng nhng c im ging v khc nhau. Cc c im ging nhau nhiu hn cc c im khc nhau hoc ngc li. Nhng d kt qu c th ra sao th phn on a ra cng phi da trn s tnh ton k lng nhng c tnh trc quan.

Vy cn phn on hai s vt hon ton khc nhau th sao? Chng minh bng cch no? Nu phn on hon ton ging nhau c minh chng bng hai s vt c cng tt c nhng c im trc quan th phn on hon ton khc nhau s c minh chng bng hai s vt khng c c im trc quan no chung. Nhng liu c trng hp xy ra khng? V d thay v so snh hai my pha c ph c sn xut cng tiu chun, chng ta hy so snh mt my pha c ph v mt l nng bnh. Tt nhin chng khc nhau rt nhiu im. Nhng chng cng c th c nhiu im tng ng thc s. D thy l c hai u l nhng thit b in t. Thm ch, chng c th c cng mu sc hay cn nng hay hu ht cc b phn c lm t nhng cht liu ging nhau.

(C mt im cn lu v phn on hon ton ging nhau: Khng c hai s vt ging nhau n ni chng khng cn l hai s vt na. Nu hai s vt ging ht nhau theo ngha en th chng ch l mt s vt m thi.

Mt im na cn lu v phn on hon ton khc nhau: Khng c hai s vt no khc nhau hon ton n ni chng khng c chung s tn ti cn bn no. Khi so snh A v B, nu tuyn b rng B hon ton khc A th ch c duy nht s vt A tn ti thi v B khng tn ti.)

Khi so snh bt k hai s vt no, c bit l nhng s vt to ln, phc tp nh s kin lch s chng hn, ng qu vi v a ra phn on rng hai s kin rt ging nhau ch v

chng ta thy mt s lng ln nhng c tnh tng t. S lng c tnh tng t cha th quyt nh vn , bn cn cn quan tm ti tm quan trng ca nhng c tnh na. Mt c tnh cng quan trng, nu n tit l bn cht, c tnh ring bit ca s vt.

Thm ch, mt s lng ln c tnh quan trng tng ng cng khng gip chng ta c mt kt lun so snh chc chn nu mt c tnh quan trng mu cht b b qun. V d, ti ang ni chuyn vi mt ngi khng bit cht g v chut hay voi. Ti khai sng cho ngi ny bng cch so snh hai loi ny vi nhau. Ti k rng c hai loi ng vt u c bn chn, hai mt, hai tai, mt ming, mt li, mt ui, mt qu tim, vn vn. Tt c nhng c tnh ny u quan trng. Nhng trong phn miu t ti khng ng g n kch thc tng i ca chng. Nh th l ti b st mt c tnh rt quan trng.

7. So snh v lp lun

Khi s dng so snh trong lp lun, mc tiu ca chng ta l chng minh (tc l chng minh bng lp lun) rng hai s vt chng ta so snh l tng ng nhau. V d, ti ang so snh hai s vt A v B. Ti suy xt chng tht k lng. Ti thn trng lit k mt danh sch nhng c tnh chung ca chng. Khi xy dng lp lun, kt lun ca ti s l: A v B rt ging nhau. Cc tin trong lp lun chnh l nhng c tnh chung : V A v B cng chia s c tnh X, v A v B cng chia s c tnh Y, v vn vn. V d, khi so snh nai vi vt nui trong nh, ti thy c nai ln vt nui u c mng ch, u l nhng ng vt khng n tht, vn vn. Nu nhng tiu ch so snh trn bo m rng (1) tt c u l nhng c tnh quan trng, v (2) ti khng b st c tnh quan trng no, th lp lun i n kt lun v s tng ng ng k gia nai v vt nui ca ti s c c s v mang tnh thuyt phc cao.

Mt trong nhng suy lun ph bin nht da trn phng php so snh c gi l php loi suy. (Loi suy l loi suy lun da trn nhng im tng ng gia hai s vt.) Cu trc c bn ca dng suy lun ny l: Trong hai s vt ti so snh, bn bit v s vt A nhiu hn s vt B. Mc tiu lp lun ca ti l thuyt phc bn rng A v B c nhng im chung hin nhin khng phi tranh ci, do mt im khc cha r rng v vn cn ang tranh ci cng l im chung ca chng. V d, A i din cho mt s kin lch s nh Chin tranh Vit Nam, v B i din cho mt chin dch m chnh ph M cn ang cn nhc Chin dch Ch ngha V tha Thun khit. Nhim v ca ti l thuyt phc bn v nhng im tng ng gia Chin tranh Vit Nam v Chin Dch Ch ngha V tha Thun khit n ni nu chnh ph trin khai chin dch kia th hu qu s tng ng vi Chin tranh Vit Nam.

Lp lun c phc tho li nh sau:

A s hu c tnh R, S, T, U, V, W, X, v Y,

B s hu c tnh R, S, T, U, V, W, X, v Y,

A s hu c tnh Z,

Do , B cng s hu c tnh Z.

BNH LUN: Kt lun a ra khng tt yu ng nhng khng phi l khng c kh nng. Nu hai s kin c nhiu c tnh chung, c kh nng mt c tnh khc m mt s kin s hu cng s c s kin cn li. Suy lun theo dng ny ch c s dng khi chng ta khng th trc tip xc nh liu B c s hu c tnh Z hay khng, v tt nhin s kin B cha xy ra v do vy, khng th phn tch c.

8. Lp lun thuyt phc

Chng ta bit, mt lp lun c hai thnh phn c bn: tin v kt lun. Nu mt nh kinh t hc pht biu: Lm pht s nhanh chng gim trong vng su thng ti, ng khng cn a ra bt k thng tin no khc m vn c chp nhn l ng. Tt c ph thuc vo danh ting ca nh kinh t . Chng ta vn thng lm vy. Khng th chp nhn tnh ng n ca mt pht biu ch da vo danh ting ca ngi pht ngn l thiu tinh thn trch nhim. Nu ai thc s l mt chuyn gia, chng ta c th tm k vng nhng g ngi ny ni, min sao nm trong phm vi chuyn mn ca h. Nhng tri thc c c t cc lp lun vn chc chn hn l da vo ting ni ca uy quyn. Bi v khi ng trc mt lp lun c c s, t chng ta xc nh c tnh ng sai ca vn v nm c cn nguyn ca nhng tri thc mnh tip nhn.

lp lun thuyt phc, n phi thuyt phc c vn cp ti (ni dung) v hnh thi (cu trc). Yu cu th nht c chng ta lc qua i cht. Xt v ni dung, mt lp lun vng chc nu tt c mnh to nn n u ng. Tm quan trng ca tiu chun ny qu r rng. Xt v cu trc, lp lun c cn c phi c mt cu trc cht ch m bo nhng tin ng dn ti mt kt lun ng. Tnh cn c khng phi lc no cng c th hin r rng bng ngn t, do vy, nu bn cha hnh dung c nhng g ti va ni, hy kin nhn. Trong phn sau, khi bn v cu trc ca lp lun, ci lin quan trc tip n tnh cn c, ti s minh ho thng qua cc v d.

Nhn bit c s khc nhau gia chn l v tnh cn c l iu kh quan trng. Tuy chng rt d nhm ln vi nhau nhng thc t li kh khc bit. Th nht, chn l lin quan n ni dung cc mnh , cn tnh cn c li lin quan n cu trc sp xp ca cc mnh , tc l lp lun. Th hai, mt mnh ng nu n chc chn phn nh mt thc t khch quan. Mt lp lun c cn c nu cu trc ca n bo m t cc tin ng dn ti mt kt lun ng.

Chng ta lm quen vi vi dng lp lun n gin khi bn v s vn ng t ton th sang b phn. By gi, chng ta cng tm hiu nhng dng khc ca lp lun. Di y l ba dng lp lun: lin kt, phn tch, v iu kin.

LP LUN LIN KT

Dng lp lun lin kt c biu din bng k hiu l A . B. C A v B u i din cho nhng mnh hon chnh. V d: Anne l mt sinh vin nm hai i hc Minnesota v c hc chuyn ngnh Sinh vt hc. Du . nh b gia A v B mang ngha l v mt ngha

rt ln. N cho chng ta bit c A v B u ng. l mt chnh th thng nht; bn khng th c lp mt mnh , khng th cho rng mt mnh ng cn mnh cn li l sai c. A . B c th trong vai tr tin ca mt lp lun v c th c hai kt lun c cn c c rt ra t n. Do :

A . B

Do , A.

A . B

Do , B.

BNH LUN: C -A v -B (ph nh ca mnh Anne l mt sinh vin nm hai i hc Minnesota hay c hc chuyn ngnh Sinh vt) l sai v chng mu thun vi ci c nu ra trong tin ca lp lun.

LP LUN PHN TCH

Lp lun phn tch c biu din bng k hiu nh sau: A v B. Mt ln na, A v B i din cho nhng mnh hon chnh. K hiu v c ngha l hoc. V d: Arden hoc i xe la n Washington ti qua hoc i my bay n . y chng ta gp mt pht biu cht ch hay pht biu phn tch loi tr. Ngha l hai thnh phn ca pht biu loi tr nhau. Chng khng th cng ng. Nu mt thnh phn ng th ci cn li phi sai v ngc li. Nu c hai cng ng th pht biu kia l di tr v khi ni A hoc B, ngha l chng ta mun ni l mt trong hai m thi. Nu chng ta l khng phi A khng phi B th chng ta phi ni r rng. Lp lun phn tch c cn c c dng nh sau:

A v B

A

Do , -B.

A v B

B

Do , -A.

A v B

-A

Do , B.

A v B

-B

Do , A.

BNH LUN: Trong nhng biu thc trn, -A c ngha l khng A v -B c ngha l khng B. Quan st s thy dng lp lun ny nhiu hn lp lun lin kt mt bc. Trong dng thc u tin, thay v i trc tip t pht biu ban u (A v B) n kt lun (do , -B), chng ta cn mt pht biu xen vo (A), hon tt lp lun. C th chng ta phi c thng bo rng mnh no trong hai mnh A, B l ng. Do , trong lp lun ny, chng ta c hai tin : A v B l tin chnh; A l tin ph.

Logic ca nhng lp lun trn nh sau: V A v B loi tr nhau, nu mt trong hai ng th ci cn li phi sai v ngc li. V v ch c hai kh nng A v B, do nu ti bit chc chn rng Arden i xe la n Washington, th anh ta khng th i my bay; nu ti bit chc chn anh ta i my bay, th anh ta khng th i xe la. Ngc li, nu ti bit chc chn anh ta khng i xe la, chc hn anh phi i my bay. Nu ti bit chc chn anh ta khng i my bay, anh ta phi i xe la. Ch c hai kh nng m thi.

9. Lp lun c iu kin

Lp lun c iu kin, cn gi l lp lun gi thuyt, l mt dng lp lun nu/ th. N phn nh thi quen suy ngh ca chng ta. V d, Nu thi tit th Nm p th chng ti s i cm tri. Hay Nu bn lm vic chm ch th cui cng bn s t c mc tiu ca mnh thi. Mt iu kin c t ra trong u, nu iu kin tho mn th theo , kt qu nht nh s xy ra. Dng lp lun ny c biu din di dng k hiu:

A --> B

A

Do , B.

Chng ta bt u vi mnh iu kin A B (Nu A th B). Cng ging nh pht biu lin kt v phn tch, pht biu iu kin l mt cu ghp. Ni cch khc, trong trng hp ny A l mt mnh (Nu i Bulldogs thng trn u) v B cng l mt mnh (H s bc vo trn i u trc tip). Mnh u tin c gi l tin kin; mnh th hai c gi l hu thc. A --> B (dng th nht) l tin chnh ca lp lun; A (dng th hai) l tin ph ca lp lun. Dng th ba Do , B hin nhin l kt lun ca lp lun. (T do mt ln na ng vai tr ch th logic nhn din mnh kt lun.)

im chnh trong lp lun l tin chnh A --> B, cho chng ta bit rng nu A xy ra, B s tt yu xy ra. Ti thi im ni, chng ta khng bit A xy ra hay khng. Tin ph A cho chng ta bit rng iu kin c thit lp tin chnh l tho mn. V vy, kt qu l B s xy ra. y l mt lp lun c cn c, ngha l nu tin ng, kt lun cng s tt yu ng. y chnh l im chc chn ca mt lp lun c cn c: cc tin ng cho ra mt kt lun ng.

Nhng nh gi ng tnh cn c ca lp lun c iu kin, chng ta phi hiu chnh xc ni dung ca tin chnh A B. N cho chng ta bit mi quan h gia A v B hon ton mang tnh tt yu. Ni cch khc, nu A xy ra, th B phi xy ra.

Nu nh vy th hu ht nhng lp lun c iu kin chng ta s dng trong i sng hng ngy khng theo st tinh thn logic cht ch. Hy th kim tra mt v d c dn ra: Nu thi tit th Nm p th chng ta s i cm tri. Chng ta s thy gia tin kin (thi tit th Nm p) v hu thc (i cm tri) khng c mt quan h tt yu. Thi tit c th l tng vo th Nm nhng v nhng l do cha bit trc, s khng c bui cm tri no c t chc. Nhng hy xem lp lun sau y:

Nu Louise ang chy, th Louise ang chuyn ng.

Louise thc s ang chy.

Do , Louise ang chuyn ng.

y, chng ta thy c mt mi quan h cht ch tt yu gia tin kin v hu thc. Khng c cch no Louise ang chy m cng lc khng chuyn ng, do kt lun ca lp lun tt yu ng.

C mt dng lp lun c cn c khc ca lp lun c iu kin, c k hiu nh sau:

A --> B

-B

Do , -A.

Tin chnh t ra iu kin: Nu Louise ang chy, th c ang chuyn ng. Tin ph (-B) ni vi chng ta rng: Louise ang khng chuyn ng. Kt lun: Do , c y ang khng chy. Logic ca lp lun: V chy chc chn i hi phi chuyn ng (v khng th c chuyn chy nhng khng chuyn ng), nu mt ngi ang khng chuyn ng th tt nhin ngi ang khng chy. (Trong phn 5, Mc 1 v 2, khi tho lun v l lun ngy bin, ti s nu ra nhng dng thiu cn c ca lp lun c iu kin.)

D chng ta ph thuc rt nhiu vo kiu l lun nh lp lun c iu kin, nhng rt t khi chng ta s dng chng su st theo tinh thn logic. Trong lp lun ca chng ta, him khi gia tin kin v hu thc c mi lin kt tt yu thc s. Kt lun m chng ta a ra s khng logic. Tuy nhin, ni vy khng c ngha l kt lun ca cc lp lun c iu kin khng c gi tr v cng khng phi l vic s dng lp lun ny l mt iu sai tri. Trong hu ht nhng lp lun c iu kin m chng ta s dng, kt lun thng l nhng trng hp nhiu kh nng xy ra. Mc tiu ca chng ta l xy dng nhng lp lun m cc kt lun mang tnh kh d cng cao cng tt.

Tng tng mt ngi bn ni vi bn rng, Nu ti thng x s, ti s quyn gp s tin cho t thin. Nghe thy th, bn khng hon ton hy vng rng hi t thin s sm ngp

trong ca ci. S hoi nghi ny sinh t mt ch nu rt to xut hin trong cu, do kh nng iu kin c tho mn l rt nh.

Trong mt pht biu c iu kin, mi quan h gia tin kin v hu thc cng mnh th kh nng hu thc s tr thnh s tht cng cao. Quay tr li mt v d c dn ra: Nu i Bulldogs thng trn u, h s bc vo trn i u trc tip. Hy gi nh rng pht biu ny phn nh chn thc thc ti khch quan. Theo kt qu hin c, nu thng trn u ny, i Bulldogs chc chn s ginh c mt sut tham gia trn i u trc tip. Tuy nhin, mi quan h gia tin kin (thng trn u) v hu thc (bc vo trn i u trc tip) khng mang tnh tt yu. i Bulldogs c th ginh chin thng trong trn u nhng gi s c mt cuc biu tnh ca cc cu th khin trn i u trc tip nm nay b hu b. Thc t, cuc biu tnh t kh nng xy ra, do sau khi cn nhc mi kh nng, si dy lin kt gia tin kin v hu thc kh mnh. S l ng n khi t cc vo kh nng i Bulldogs ginh v tham d trn i u trc tip nu cho rng h s ginh chin thng trong trn u ti.

Sc mnh ca pht biu c iu kin ph thuc vo s hiu bit ca bn v hai i tng bn nhc n trong pht biu ny cng nh mi lin h gia chng. Nu mi lin h gia tin kin v hu thc mong manh, s l hp tp nu bn lp lun nh th chng l tt yu. Hy lu rng pht biu c iu kin hng ti tng lai, v do mang tnh d on tim nng. Nhng d on ng tin cy c xy dng trn c s kin thc t qu kh. Nu ch Louis n thnh ph, bn ni, ch y s mun n qun Schmidty n khuya. l mt d on hp l v bn bit rng trong mi lm nm qua, nm no khi n thnh ph, ch Louis cng lun n qun Schmidty n khuya.

10. Tam on lun

Tam on lun l mt dng lp lun phn nh cch thc t duy thng thng ca con ngi: kt ni cc khi nim ri rt ra kt lun t cc quan h kt ni . Hy bt u tm hiu dng lp lun ny ging nh cch chng ta lm vi nhng dng lp lun n gin khc, thng qua cc cu trc v phn tch tng thnh phn ca chng. Di y l mt tam on lun th hin di dng k hiu:

Mi M l P

Mi S l M

Do , mi S l P.

Mnh u tin l tin chnh, mnh th hai l tin ph. Mnh th ba r rng l mt kt lun. Ba k hiu, M, P, S i din cho nhng khi nim c din t thnh ngn t to thnh ba mnh . M i din cho trung t, P cho i t v S cho tiu t. Trung t c bit quan trng v n to ra mi lin kt gia hai mnh ; s thnh bi ca lp lun ph thuc vo kh nng lin kt ca n. Di y l mt v d v tam on lun:

Mi cu th NFL l mt vn ng vin chuyn nghip.

Cc cu th i Minnesota Vilkings l nhng cu th NFL.

Do , cc cu th i Minnesota Vilkings l nhng vn ng vin chuyn nghip.

Khng cn bit NFL l vit tt ca t g hay cc cu th ca i Minnesota Vilkings gm nhng ai, ch da vo cu trc chng ta cng thy lp lun ny c l.

Lp lun tam on lun da trn hot ng lin h mt b phn ti ton th kt lun iu g v b phn kia. Nu A l b phn ca tng th B, vi t cch b phn, n c im chung vi ton th.

Tin chnh ca lp lun (mi M l P) c th c minh ho nh sau:

M i din cho nhm nh hn, nm trn trong nhm P ln hn.

Tip theo chng ta c th minh ho tin ph (mi S l M) nh sau:

Tin ph lp li c ch hot ng ca tin chnh; l nhm nh hn nm bao trn trong nhm ln hn.

Vi hai hot ng hon chnh ny, ba thut ng ca lp lun c kt ni v mt kt lun c sinh ra. Khng th c p n no khc. Nu M l mt phn ca P v nu S l mt phn ca M th S cng phi l mt phn ca P.

11. Chn l trong cc tin

Nh chng ta thy, mt tam on lun hay bt k lp lun no c nh gi l hon thin nu n tho mn hai iu kin c bn: c ni dung chun xc v cu trc hnh thc

cht ch. Chng ta d thy ni dung ch chun xc khi cc tin trong lp lun ng. Hy nhn xem chng ta c g nu cu trc lp lun cht ch m ni dung th sai lch:

Mi con ch u c ba u.

Loi cli l ch.

Do , loi cli c ba u.

Nu chng ta bt u vi mt tin sai, mt lp lun c cn c (cht ch v mt cu trc) s ch khin chng ta i n mt kt lun sai. C th v nh mt chic xe t vi tnh trng my mc hon ho (lp lun c c s) nhng bnh xng li cha y nc (ni dung sai lch). D l phng tin tt nht cng khng a chng ta ti u nu khng c xng. Ch c cn c thi cha .

12. Tnh xc ng ca cc tin

Chn l ca tin l mt iu kin cn cho mt lp lun vng chc nhng cha phi l iu kin . Nhng tin ng s khng gip ch g cho lp lun nu chng h tr kt lun mt cch lng lo. Mc tiu ca cc tin l h tr kt lun, mang n nhng l do thuyt phc chp nhn kt lun a ra; nhng nu tin ng m km ci cng khng th thc hin c iu ny. Mt trong nhng biu hin ca tin km l ni dung ca n khng lin quan g n kt lun. Hy xem v d sau y:

Pierre Poseur l mt cu th bng bu dc trong i All - American.

Pierre Poseur ln u tin kim c tin triu khi ng ba mi tui.

Pierre Poseur p trai v s hu mt n ci quyn r.

Do , Pierre Poseur nn c bu chn tr thnh thng c.

Gi s tt c mi thng tin v Pierre Poseur nu ra trong cc tin u ng: l mt tuyn th bng bu dc trong i All - American, thc s kim c triu la u tin khi ba mi tui, v l mt anh chng p trai vi n ci quyn r. Tuy ng nhng chng khng thc s lin quan n vn ang ni n. Chng khng cung cp nhng phm cht c th chng minh ng c th gnh trch nhim nng n ca mt thng c bang.

Hy phn tch mt lp lun khc, lp lun ng h i th ca Poseur:

John Vere lm vic bn nm ti cng ty Peace.

ng l mt lut s lp hin.

ng tng l th trng thnh ph Center hai nhim k.

ng phc v cng tc lp hin ca bang trong vng mi hai nm.

Do , John Vere nn c bu chn tr thnh thng c.

Nhng tin ca lp lun ny c quan h trc tip ti kt lun hn so vi nhng tin ca lp lun trc . Chng cha hn thuyt phc c chng ta nhng cng kh lng ph nhn s nh hng ca chng n kt lun.

13. Mnh hin thc, mnh nh gi

Cc nhc s l nhng ngi sng tc ra m nhc l mt pht biu hin thc. S dng pht biu ny lm tin , lp lun c c s cht ch, nu n khng qu c bit:

Nhc s l nhng ngi to ra m nhc.

Dorothy l mt nhc s.

Do , Dorothy to ra m nhc.

Cn pht biu: Nhc s l nhng ngi u vit khng phi l pht biu v thc ti m v gi tr. N th hin quan im ca ngi ni. Khng ai cm chng ta a ra nhng lp lun t mt pht biu nh gi nh:

Nhc s l nhng ngi u vit.

Cecilia l mt nhc s.

Do , Cecilia l mt ngi u vit.

Nhng khng phi ai cng uy tn a ra nhng lp lun da trn pht biu nh gi nh v d trn. ng qun s m h trong ngha ca t u vit. T c ngha g? Mt lp lun da trn mnh nh gi khng th c c tnh thuyt phc bng lp lun da trn mnh hin thc, v nh gi lun l i tng ca tranh ci khng c hi kt. Nhng khng phi tt c cc mnh nh gi u thiu c s. nh gi mc chnh xc ca loi mnh ny ta da vo nn tng thc ti khch quan hnh thnh n. Nn tng ca thc ti khch quan cng vng chc th mnh gi tr to thnh cng ng tin cy. V d, nhng phn on nh gi ca mt chuyn gia c kin thc chuyn su v lnh vc ang tho lun nht nh s c tn trng. Nhng nh gi ca Robert Frost v ch th ca s c trng lng cng nh khi Teddy Williams ni v ch bng chy. Nhng chng ta s phi hoi nghi khi Frost ni v ch bng chy cn Williams ni v th ca.

14. Cu trc lp lun

Nh va nhc trn, mt lp lun khng sai v cu trc vn c kh nng dn n kt lun sai v cc tin sai. Trong trng hp ny, cu trc cht ch cn ni dung li sai lch. Ngc li, c trng hp, mt lp lun c cc tin ng hon ho nhng kt lun li sai v nguyn nhn l cu trc lp lun c khuyt im. Hy xem lp lun di y:

Mi con sc u l ng vt c v.

Mi con sc chut u l ng vt c v.

Do , mi con sc chut u l sc.

C tin chnh v ph ca lp lun u ng nhng kt lun li sai rnh rnh. Tnh hung ny do tnh thiu cn c gy ra. y cu trc lp lun c khuyt im. Hiu ng tc thi ca mt lp lun thiu cn c (khim khuyt v cu trc) l n ph v lin kt gia cc mnh dn ti mt kt lun tt yu ng. Hy nh li cu trc ca mt tam on lun hon thin biu din di dng k hiu:

M P

S M

S P

Nh chng ta bit, cc ch ci ny i din cho cc thut ng ca lp lun (lu mt iu quan trng rng: ch c ba thut ng trong lp lun ny thi). Du gch gia cc ch ci i din cho t ni (l). ng ngn cch dng th hai v th ba i din cho do . Chc bn cn nh M i din cho trung t. Trung t l thut ng ch xut hin trong cc tin nhng khng xut hin trong kt lun. iu ny rt quan trng v nhim v c th ca trung t l kt ni i t vi tiu t. Hy lu v tr ca n trong cc tin : l ch ng trong tin chnh v l v ng trong tin ph. V tr to nn s lin kt tt yu gia i t v tiu t. Hy th biu din lp lun v sc v sc chut trn di dng k hiu:

P M

S M

S P

C th thy, trong cu trc lp lun ny, trung t (ng vt c v) l v ng trong c tin chnh ln tin ph. iu ny khin cho lp lun tr nn thiu cn c; y l mt cu trc khim khuyt. Nhng ti sao li nh vy? hiu bn cht ca vn ny, chng ta cn nh rng nhim v ca trung t l lin kt i t v tiu t. Trong cu trc ny trung t khng thc hin c nhim v . Nguyn nhn lin quan ti bn cht ca v ng trong mt mnh khng nh, vn s c l gii ngay sau y.

Hai tin trong lp lun trn u l mnh khng nh, v trong c hai trng hp, trung t u l v ng. Mt im rt quan trng trong v ng ca cu khng nh l: Chng lun mang tnh b phn v khng bao gi mang tnh ton th. Trong pht biu Mi con sc u l ng vt c v, ch ng c tnh ton th, t mi th hin r c tnh ny. Nhng v ng khng nhc n tt c ng vt c v m ch mt phn ng vt c v l nhng con sc. Chng ta c th thy r hn iu ny nu gi nh rng v ng l ton th v sau hon v ch ng v v ng. Khi ta c, Tt c ng vt c v u l sc. R rng pht biu ny sai.

Do , trung t ca lp lun mang tnh b phn trong c hai mnh v im cn lu y l trung t phi t nht mt ln mang tnh ton th c th lin kt i t vi tiu t, nhm rt ra kt lun khng ch n thun ng m l tt yu ng. Cu trc lp lun no cn tr tnh ton th ca trung t s dn n thiu cn c. Tn c th gn cho sai lm ny l trung t phn b lch.

p dng phn tch trn vo lp lun chng ta ang tho lun trn. Nhng g m cc tin lm l t hai nhm con ring bit (sc v sc chut) vo nhm ln hn (ng vt c v). Kt lun li nh ng hai nhm con v chng cng thuc nhm ln hn. Nhng t duy thng thng mch bo chng ta rng hai s vt c th cng chung mt nhm nhng bn thn chng khng phi l mt. M v o len c th cng lm t len nhng iu khng lm chng ta nhm ln gia m v o len. (Co li cho gn trong trang trn)

T cc tin ng, cu trc ti u ca mt lp lun s bo m mt kt lun tt yu ng. Cu trc nh vy l mt cu trc c cn c. Cu trc lp lun va tho lun trn thiu tnh cn c v n khng th mang li mt kt lun bo m. Nhng c phi l bn khng bao gi c s dng dng cu trc ny khng? Khng. Bn vn c th xy dng mt lp lun chnh xc t cu trc ny nhng bn phi nh r trong u rng kt lun c th xy ra ch khng bao gi l tt yu. S cht ch ca lp lun s ph thuc vo lin kt c xy dng gia cc tin . Hy xem lp lun sau:

Halverson tham d hi tho Chicago vo thng T.

Policinski cng tham d hi tho .

C kh nng c hai gp nhau .

Trong kt lun, kh nng xy ra l kh hp l. Chng ta khng th chc chn Halverson v Policinski tng gp nhau ti hi tho (v tt c nhng g chng ta bit l h tng cng ), nhng s hp l nu ni rng h c th gp nhau thnh ph Windy. (Co li cho gn trong trang trn)

15. Kt lun phi phn nh lng ca tin

Ni n lng ca mnh l mun nhc n tnh ton th hay b phn ca n. Lng ca mnh c hnh thnh t lng ca ch ng. Mi con chim b cu u l chim l mt mnh ton th. Mt s cy thuc loi rng l sm l mt mnh b phn. Trong tam on lun, nu c mt mnh b phn trong tin , n phi c phn nh trong kt lun. Nu mt trong nhng tin bt u bng mt s, kt lun phi bt u bng mt s.

Nhng s lng c phn nh trong kt lun phi chc chn hn. Ngha l, lng trong mnh kt lun d l ch ng hay v ng cng khng c vt qu lng ca mnh tin . Ni cch khc, nu mnh kt lun mang tnh ton th th mnh tin cng phi mang tnh ton th. sng t im ny, hy xem lp lun sau y:

Mi nh ho hc u l nh khoa hc.

Mi nh ho hc u lm vic chm ch.

Do , nhng ai lm vic chm ch u l mt nh khoa hc.

BNH LUN: Thm ch nu gi nh c hai tin u ng, chng ta vn c th cm nhn bng trc gic l c g sai lm nghim trng trong lp lun ny nhng c th ta khng ch ngay ra c ch sai. Tuy nhin, nu quan st k hn v nh li nhng g hc trc y, chng ta c th xc nh chnh xc ngun gc ca vn . Kt lun a ra mt tuyn b v nhng ai lm vic chm ch mt mnh mang tnh ton th. Nhng nu nhn vo mnh tin chnh, chng ta nhn ra v ng ca mnh ny (lm vic chm ch), nh bn trong mc 14, lun mang tnh b phn. Nh vy, bin mt thut ng mang tnh b phn trong tin tr thnh ton th trong kt lun nh trong v d ny l thiu chnh xc.

Nh va cp, chng ta ch c mt kt lun b phn khi chng ta c mt tin b phn. Chuyn g s xy ra nu chng ta c hai tin b phn? Hy th nghim trong lp lun sau:

Vi thanh thiu nin hc ting Ty Ban Nha.

Vi nh v ch c vua l thanh thiu nin.

Do , vi nh v ch c vua hc ting Ty Ban Nha.

BNH LUN: Kt lun ny khng hp logic. Trong thc t, c th vi k th c vua hc ting Ty Ban Nha. Nhng lp lun khng chng minh c tnh tt yu ca trng hp ny. Quy tc chung gii thch trng hp ny l: Khng kt lun no c rt ra t hai tin b phn. Nhng hy phn tch lp lun ny k hn na tm ra l do ti sao li nh vy. Hai tin b phn kia nh hng th no n kt lun? Trung t trong lp lun l thanh thiu nin. Tin chnh (Vi thanh thiu nin) l mt mnh b phn. Nhng thut ng ny l v ng ca tin ph, cng l mnh b phn. Do , chng ta c mt trung t mang tnh b phn t nht mt ln v v th n thiu kh nng lin kt gia tin chnh v tin ph. lm r hn, chng ta s biu din lp lun ny di dng cc k hiu:

Vi M l P.

Vi S l M.

Do , vi S l P.

Chng ta c th minh ho lp lun di dng hnh nh nh sau:

Chng ta thy rng P ni kt vi M, v S ni kt vi M m khng nht thit cn mt ni kt gia P v S. chnh l im sai lm ca kt lun.

16. Kt lun phi phn nh cht ca tin

Cht ca mt mnh l nhc n tnh khng nh hay ph nh. Nu kt lun ca lp lun mang tnh ph nh th t nht mt tin phi mang tnh ph nh. Hy xem chuyn g s xy ra nu c hai tin ca mt lp lun u l mnh ph nh.

Khng ngi n ng no l nhng c gi

Khng n phc v no l n ng.

Do , khng n phc v no l nhng c gi.

Hin nhin, kt lun y l sai. Kt qu t hai tin ph nh ging vi kt qu ca trung t phn b lch. Trung t phn b lch khng to ra s lin kt gia tin chnh v tin ph, cn hai tin ph nh khng thit lp s phn tch tt yu no gia hai mnh . S tht l hai nhm cc n phc v v nhng c gi u tch bit khi nhm ngi n ng nn chng ta khng th i n kt lun rng hai nhm tch bit nhau.

Cn trng hp lp lun gm nhng tin khng nh nhng li cho ra mt kt lun ph nh th sao? Hy quan st v d sau:

Mi con chim u l ng vt c xng sng

Chim bc m l mt loi chim.

Do , chim bc m khng phi l ng vt c xng sng.

y l mt lp lun chng th no hiu c. Kt lun hon ton v l v khng da trn nhng tin i trc.

Hy cng phn tch mt lp lun vi kt lun ph nh c rt ra ng n v c c s.

Khng c dn Pennsylvania